P a g i n a | 1

Lespakket ‘Autisme’Docentenhandleiding

Elk onderwijspakket heeft een andere boom als introbeeld. We kozen voor bomen omdat bomen een geschiedenis hebben. Ze groeien, ontwikkelen, vertakken en reageren op de omgeving. Dat doen ook onze onderwijspakketten.

Elke boom is gelabeld. Dit label verwijst naar het logo van DSiN en knipoogt naar onze samenleving waar ook vaak gelabeld wordt. Elke boom krijgt van ons bovenopeen eigen ‘fiche’. Deze fiche biedt overzicht, controle, duidelijkheid. Het labelen vanmensen in onze samenleving biedt voordelen (duidelijkheid, erkenning, middelen, aangepaste omgeving, goede ondersteuning) maar stigmatiseert en isoleert ook mensen.

Elk onderwijspakket van DSiN is geschreven vanuit de overtuiging dat mensen per definitie anders zijn en dus ook anders leren. We kiezen voor de ‘Universal design for Learning’-insteek die ruimte laat aan diverse leerstijlen en een multisensoriële aanpak. Elk pakket bevat een combinatie van woorden, beelden, film, opdrachten en wordt gaandeweg uitgebreid en aangepast. Bij elk pakket hoort een ‘handleiding’ die uitleg geeft bij de verschillende elementen maar die ook ruimte wil laten voor aanpassingen en voor de eigen stijl van de docent en de mogelijkheden en interesses van het publiek. Wij hopen met onze transparante open aanpak te leren en te inspireren. Succes en plezier gewenst!

P a g i n a | 2

1. Intro handleiding

Vooraleer je deze docentenhandleiding doorkruist, geven we je dit alvast mee:

1.1. Het bos door de bomen zien

Deze handleiding is gemaakt voor DSiN, ter ondersteuning van docenten bij het gebruik van ‘het lespakket autisme’ in lessituaties. Dit sjabloon vraagt invulling en creatieve aanpassing. Voor sommigen is de structuur te heftig, voor anderen dan weer nog steeds niet strak genoeg. Een handleiding is geen procedure maar een hulpmiddel en een uitnodiging om met de principes van Universal Design for Learning in je lessen aan de slag te gaan.

Naast autisme ontwikkelen we gaandeweg onderwijspakketten rondom tal van andere thema´s. Elke thema krijgt een eigen boom. Wij wensen u alvast een fijne tocht door ons gemengd loofbos .

1.2. Eigen maken

Elke docent is anders en zal het lespakket en de handleiding anders vertalen in de lessituatie. Neem in je voorbereiding de tijd om het lespakket naar je eigen hand en volgens je eigen stijl aan te passen en aan te vullen met materiaal en methodieken.

Elke keer een tekstballon in de tekst staat, suggereren we hier een persoonlijk voorbeeld of verhaal bij te vertellen. Studenten onthouden doorleefde verhalen. Ga dus in je eigen ervaringen en anekdotes kuieren om hier dan passendeverhalen uit te plukken.

Afhankelijk van hoeveel tijd je krijgt voor je presentatie, zal je aanvullen met meer of minder voorbeelden en persoonlijk verhaal. Je kan ook – afhankelijk van je tijd en hoeveel interactie je toelaat met je publiek – kiezen om al dan niet bepaalde onderdelen te laten wegvallen of uit te breiden.

1.3. Organisch groeien

Het zou fijn zijn mochten de handleidingen door verschillende mensen gelezen, verbeterd en uitgebreid worden. Integreer persoonlijke ervaringen, vul aan met meerliteratuur en voel u vrij om deze aanvullingen en feedback op de handleidingen door te mailen naar sofie.sergeant@disabilitystudies.nl. Hartelijk dank alvast hiervoor.

P a g i n a | 3

1. Inhoud: samenvatting

Autisme kan je definiëren als een handicap, een neurologische (biologische) beperking, een stoornis in het functioneren van de hersenen, een ‘andere ontwikkeling’, een informatieverwerkingsprobleem… Afhankelijk van je perspectief leg je nadruk op het probleem van de persoon zelf of de interactie van de persoon met zijn of haar omgeving. Afhankelijk van je visie leg je accent op de stoornis of op de mogelijkheden en de talenten. In deze vorming willen we studenten uitdagen om vanuit verschillende perspectieven naar autisme te kijken, te begrijpen wat autisme kan zijn en hoe we met mensen met autisme kunnen samenleven, samenwerken... We willen studenten leren kijken naar het fenomeen ‘autisme’ vanuit het Disability Studies perspectief. Wewillen studenten confronteren met een visie op diversiteit zodanig dat zij mensen metautisme zien als mensen met een originele levenswijze die verfrissend aanvullend en verrijkend is voor onze samenleving.

2. Voorbereiding docent

De docent heeft een grondige kennis over autisme en werkt liefst samen met een ervaringsdeskundige.

De docent leest de gebruikte en aangeraden lectuur. De films die onderaan vermeld worden zij ook een aanrader (als achtergrond of om te gebruiken in de lessen).

De prezi ‘Caspergers’Magazine’ bestaat in 3 versies:

2. De Nederlandstalige versie3. De Engelstalige versie4. De korte en Nederlandstalige versie

Telkens is ze gemaakt zodanig dat Casper – een jongeman met Asperger – zelf (al dan niet met ondersteuning) de presentatie kon geven voor zijn publiek.

Je kan natuurlijk ook de prezi gebruiken en naar je eigen hand zetten door zaken te wissen of te veranderen.

Om de prezi vlot te kunnen bedienen is het belangrijk op voorhand te ‘oefenen’ en verscheiden malen door de prezi te gaan. Deze handleiding kan je helpen de inhoud te begrijpen.

De filmpjes in de prezi kan je enkel tonen als je online bent.

Als je de filmpjes niet wil laten zien, kan je de prezi ook offline tonen door hem eerst op je computer te downloaden.

Als je graag de studenten willen laten “meevolgen” via handouts, kan je best eerst een pdf maken van de prezi. Deze pdf kan je dan nadien uitprinten.

P a g i n a | 4

Een prezi tot pdf omtoveren doe je zo:

Klik op „Edit“

Klik bovenaan op dit symbool:

Klik op: Download as PDF

P a g i n a | 5

3. Kennis over publiek

4. Lesdoelen

1. Studenten voelen zich uitgedaagd om autisme vanuit verschillende perspectieven te bekijken.

2. Studenten krijgen inzicht in de verschillende visies omtrent autisme en hoe we naar oorzaken en aanpak kijken.

3. Studenten ervaren – door te luisteren naar de ervaringsdeskundige – wat het in de praktijk betekent om autisme te hebben en hoe de wereld en de omgang van anderen hierop kan aangepast worden.

4. Studenten reflecteren over diversiteit en de kansen die autisme biedt om de wereld anders te bekijken.

5. Studenten reflecteren over autisme en de andere communicatie waartoe we uitgenodigd worden als we met mensen met autisme samen leven.

6. Studenten reflecteren over diversiteit en uitsluitingsmechanismen in onze samenleving.

7. Studenten zijn in staat om voor- en nadelen van labeling op te sommen en hier een genuanceerde mening omtrent te formuleren.

5. Methodieken

- Studenten lezen op voorhand artikels

- Prezi- Powerpoint- Foto´s- Filmpjes- Ontmoeting met ervaringsdeskundige

6. Materialen

In de prezi zijn de powerpoint, foto´s, filmpjes,… verwerkt. De docent kan ook alle beelden, filmpjes, powerpoint afzonderlijk tonen en kiezen om geen gebruik te maken van de prezi.

P a g i n a | 6

7. Inleiding en achtergrond bij de prezi, de powerpoint

1. Kinderen met autisme vertonen een andere hersengroei:o Meer vertakkingen, te weinig snoei (lees meer: Uta Frith)o Meer minikolommen (lees meer: Casanova)

2. Gewone dagelijkse prikkels veroorzaken al overprikkeling: het ‘filtersysteem’ kan niet goed werken.

o Informatiebronnen zijn: (samen goed voor 260.00 prikkels per seconde) Interne zintuigen (evenwicht en lichaamspositie) Externe zintuigen (horen zien, ruiken, smaken, voelen) Gedachten

o Bij neurologische problemen (autisme): filter werkt anders Minder of meer prikkeling Afhankelijk van hoeveel prikkels die er al zijn Geen duidelijke, voorspelbare filtering Veranderlijk van dag naar dag

3. Hoe uit autisme zich?o Beperkingen in de sociale interactie

Problemen met zich inleven en verplaatsen in de ander Weinig begrip van sociale situaties Problemen met wisselende en onzichtbare sociale betekenissen

o Beperkingen in de communicatie Moeite met abstract en vaag taalgebruik Moeite met figuurlijk taalgebruik Moeite met wat niet gezegd maar wel bedoeld wordt Moeite met non-verbale communicatie Denken concreet en nemen alles letterlijk

o Beperkingen in het verbeeldingsvermogen Rigide denken en handelen Weerstand tegen veranderingen Voorkeur voor vaste routines en regels Beperkte, eenzijdige interesses Moeite met onderscheid fantasie en werkelijkheid

o Rigide denken en handelen

4. Verschillende theorieën, perspectieven, discoursen o Theory of mind (TOM)

Voor mensen met autisme is het moeilijk zich in te leven in de gedachten, gevoelens en intenties van anderen

o Centrale coherentietheorie

P a g i n a | 7

Het onvermogen om samenhang te ontdekken in wat men waarneemtgeeft moeite met het verlenen van de juiste betekenis aan wat zij waarnemen. Dit resulteert in detaildenken (tunnelvisie).

o Executive functioning theoryProblemen met het plannen, organiseren en monitoren van het eigen gedrag(probleem in zelfsturing en zelfmanagement)

5. Gevolgen van autisme:o Rigide gedrago Weinig gerichte communicatieo Weinig sociaal effectieve gedragingeno Oververmoeido ‘Overstressed’o Extreem onzeker en twijfeleno Hyper/hypogevoelig (ook voor emoties)o Schijnbare concentratieproblemeno Herhalingsgedrago Wat gebeurt er bij langdurige overprikkeling

Niet meer reageren op prikkels -> depressie Op alle prikkels blijven reageren -> psychose Selectief snel reageren op bepaalde prikkels -> agressie

6. Voorbeelden van gevolgen van autisme:o Achtergrondgeluiden (bvb grasmachine) hoor ik even sterk als

voorgrondgeluiden (bvb gesprek in de kamer). De achtergrondgeluiden worden niet gefilterd.

o Ik heb een overgevoelige tastzin. Ik word niet graag aangeraakt. Ik

verdraag een spannende kledij, geen kousen, geen trui met een rolkraag. Sommige soorten textiel verdraag ik ook niet.

7. AutismespectrumstoornissenAutisme bestaat niet. Zoveel verschillende mensen met autisme er zijn, zoveel vormen van autisme bestaan er. Asperger situeert zich binnen het autismespectrumstoornis. Mensen gediagnosticeerd met Asperger hebben een goed ontwikkelde intelligentie en taal.

P a g i n a | 8

8. Omgang?o Structuur (niet rigide, wel verduidelijking)

Waar Wanneer (start /

stop)

Wie Waarom Hoe

P a g i n a | 9

o Voorspelleno Rituelen

creëren rust bij spanning motorische herhaling vermindert overprikkeling, is tevens een

uitlaatklep ordenen op basis van detail

o kunnen zowel dwanghandelingen of repetitief gedrag zijn autisme en dwang (OCS zijn aparte ‘stoornissen’ maar kunnen

een overlap hebben (comorbiditeit)o

9. Diversiteito Lees ook: Douwe Van Houteno Ter info:

‘Geek’ is een Engelse benaming die iemand die gepassioneerd is door wetenschap en technologie.

‘Geek chic’ verwijst naar het aannemen van een stijl geassocieerd met de stereotypische geek (bril met zwaar montuur, …)

Gerelateerd aan ‘geek’: ‘ubergeek’, ‘nerd’, ‘gamer’o

10. Artikel van Ivan Brown toegepast op autisme:o Autisme als 'persoonlijke definitie': bij voorbeeld Caspero Autisme als 'public definitie': algemene publiek: bij voorbeeld de

studenten, de 'nerd', 'geek', etc.o Autisme als de 'professionele' definitie: bvb. DSM Vo Autisme en de kritische defintie: bvb. Neurotypicals (term gebruikt door

mensen met autisme om de groep te beschrijven die geen autisme heeft)

oo

o

P a g i n a | 10

8. Concreet programma: samenvatting inhoud en werkvormen

o

9. Uitleg per methodiek (materiaal, verloop, hoe begeleiden)

o

P a g i n a | 11

10. (Tussentijds) evalueren, presenteren: opdrachten voor studenten

o

P a g i n a | 12

11. Gebruikte literatuuro

- Ivan Brown, CHAPTER 1: What Is Meant By the Terms Intellectual Disability and Developmental Disability? In press; in the upcoming book A Comprehensive Guide to Intellectual & Developmental Disabilities (2nd edition), Michael Wehmeyer, Ivan Brown, Maire Percy, Karrie Shogren, and Alan Fung, Editors. Paul H. Brookes Publishing Companyo

- The art of clean up, life made neat and tidy, Ursus Wehrli, Chronicle Books, San Francisco

o- Alle katten hebben Asperger

o- Met hartelijke dank aan experte inzake autisme Els Ronsse, voor het delen van

haar teksten, informatie en inzichteno

o

P a g i n a | 13

12. Aanbevolen literatuur

o

- Ivan Brown, CHAPTER 1: What Is Meant By the Terms Intellectual Disability and Developmental Disability? In press; in the upcoming book A Comprehensive Guide to Intellectual & Developmental Disabilities (2nd edition), Michael Wehmeyer, Ivan Brown, Maire Percy, Karrie Shogren, and Alan Fung, Editors. Paul H. Brookes Publishing Companyo

- The diagnosis formerly known as Asperger´s. Protesting and honoring Asperger´s in the troubled end of the DSM-IV era. Published on September 29, 2012 by LucyBerrington in Asperger´s Alive (http://www.psychologytoday.com/blog/aspergers-alive/201209/the-diagnosis-formerly-known-aspergers)

o- The art of clean up, life made neat and tidy, Ursus Wehrli, Chronicle Books, San

Franciscoo

- The curious Incedent of the dog in the nighttime (Mark Haddon, 2003)o

- Milennium Trilogy (Stieg Larsson, 2005-2006), also a tv serieso

- De eenzaamheid van de priemgetallen (Paolo Giordano, 2008), also a movieo

- The Rosie Project (Graeme Simsion, 2013)o

- Alle katten hebben Aspergero

oo

o Autisme Vlaanderen geeft volgende tips:

- Mijn kind heeft autisme - Peter Vermeulen en Steven Degrieck, Lannoo, 2006oHeel wat informatie over autisme en hoe ‘het’ werkt, maar vooral veel praktische tips.oBestemd voor ouders, maar ook zeer bruikbaar voor leerkrachten en dienstverleners.

- Autisme van binnen uit. Een praktische gids - Hilde De Clercq, Houtekiet, 2005oHet autistisch denken wordt verduidelijkt in alle facetten van het dagelijkse leven: spelen, communicatie, relaties, vrije tijd, emoties, eten, seksualiteit, slapen en werken.

- Verklaringen van het raadsel - Uta Frith, Epo, 2005oEen klassieker vertaald. Een vlot leesbaar diepgravend fundament, een onmisbaar boek. Autisme: een intellectueel uitdagend avontuur.

- Waarneming en zintuiglijke ervaringen bij mensen met AS - Olga Bogdashina, Garant, 2004oOver hoe zien, horen, proeven, aanraken en ruiken een heel andere betekenis kunnen hebben en de verstrekkende gevolgen daarvan, of: Ik zie wat jij niet ziet...

P a g i n a | 14

- En dan… En dan..? Tijd verhelderen voor mensen met autisme - Degrieck Steven, Lannoo, 2007oIn dit praktische boek vind je alles over dagschema's en daglijnen voor mensen met autisme, zowel naar normaal begaafden als voor mensen met een verstandelijke beperking.

- Voor alle duidelijkheid - Autisme in het gewoon onderwijs - Peter Vermeulen, EPO, 2002oMet voorbeelden uit het gewone onderwijs van wat autisme is en de oorzaken ervan. Over begeleiding, met aandacht voor attitudes en concrete tips…

- Brein bedriegt: als autisme niet op autisme lijkt – Peter Vermeulen, EPO, VVA 1999oHet zien van autisme aan de buitenkant bij begaafde mensen met autisme is niet zo eenvoudig.

- Autisme en communicatie - Peter Vermeulen, EPO, 1999oAutisme en communicatie: waar loopt het fout? Verhelderen. Hoe zeg en schrijf je het? 7 misverstanden.oTips voor aanpak bij alle verstandelijke niveaus.

- Een gesloten boek - Peter Vermeulen, EPO, 1997oOver autisme en emoties, een verwaarloosd thema. O.a. over gevoelens uiten, herkennen, begrijpen... En over mensen inzicht geven in hun autisme.

- Dit is de titel - Over autistisch denken - Peter Vermeulen, EPO, 1996oMensen met autisme hebben een àndere soort intelligentie.

- Leven als (g)een ander - Cis Schiltmans, Ann Fiems eva, VVA, 2004o27 verhalen over een autismevriendelijke omgeving, het halfvolle glas, accentop talent, verschillen als cement van de samenleving en 180 blz. handleidingenen, draaiboeken om creatief te werken aan (sociale) netwerken. Bestellen: schrijf 7 euro over op het VVA-rek.nr. 001-2381238-61 met vermelding van de titel. 8,50 euro vanuit het buitenland.

- Kind als geen ander - Jet Isarin, Damon, 2004oMoeders van een kind met een handicap over liefde en afwijzing, voelen en weten, schaamte en trots, onbegrip en steun; Op het kompas van hun eigen wijsheid zoeken zij hun weg. Sterk!

- Marsmannetje op school - Clare Sainsbury, Houtekiet, 2004oErvaringen van de school als een nachtmerrie voor jongeren met AS; maar niet alles is kommer en kwel.oInformatie van binnen uit en talloze oplossingen.

- Autisme als contextblindheid – Peter Vermeulen, EPO, 2009oIn dit boek wordt op zoek gegaan naar de rol van context bij de informatieverwerking door het menselijk brein. Op een begrijpelijke manier vat hij wetenschappelijk onderzoek ernaar samen. Talrijke voorbeeldenoillustreren hoe contextblindheid een verklaring biedt voor het denken en het gedrag van mensen met autisme.

- Autisme, alle op een rijtje – Herbert Roeyers, Acco, 2008oDit boek is een poging om wat orde te scheppen en de huidige wetenschappelijke kennis over autisme op een rijtje te zetten en te vertalen naar een breder publiek. De auteur gaat ook in op veelgesteldeovragen als: komt autisme almaar vaker voor?, wat is het verschil tussen autisme en het syndroom van Asperger?, enz.o

- Begrip door inzicht. Als gedrag op autisme lijkt - Ben Kuijpers, Garant, 2007

P a g i n a | 15

o- Partners in autisme. Een relaas van (on)gewone relaties - Cis Schiltmans,

EPO/VVA, 2006o12 openhartige dubbelinterviews met mensen met autisme en hun partner over hun relatie en gesprekken over relatietherapie en genetica. Wie past zich wanneer en in welke mate aan?

- Dubbelklik - Landschip & Loes Modderman, EPO/Autisme Centraal, 2004oIemand met en iemand zonder autisme vonden elkaar via het internet; spontaan ontstond een dialoog via e-mail waardoor ze zichzelf en elkaar leren kennen: hun autisme, hun niet-autisme.

- Een Asperger-relatie - Gisela & Christopher Slater-Walker, Nieuwezijds, 2004oEen geslaagd huwelijk, bekeken vanuit het gezichtspunt van beide partners.

- Gewoon een jongen met autisme - Chris Lauwers, EPO, 2004oEen dagboekachtig verhaal over de lijdensweg vóór de diagnose en de langzame groei, met vallen en opstaan, naar zelfstandigheid en volwassenheid.

- Mafkezen en het Aspergersyndroom - Luke Jackson, Nieuwezijds, 2003oEen handleiding voor de puberteit. Een 13-jarige vertelt over obsessies, zintuigen, diëten, slaapproblemen, morele dilemma’s, school, gepest worden, emoties… Een vrolijk boek, met waardigheid en humor, zonder bitterheid.

- Doen alsof je normaal bent - Liane Holliday Willey, Nieuwezijds, 2003oToen haar dochter de diagnose kreeg, realiseerde Liane zich ‘dat zij het ook had’. Ze begreep plots dat ze anders is. Haar verhaal biedt hoop en praktische info.

- Autisme verteld - Verhalen van anders zijn - 9 mensen met autisme, EPO, 2002oDe auteurs bouwen een brug waarop mensen met en zonder autisme elkaar kunnen ontmoeten.

- Coping - Overlevingsgids voor mensen met het aspergersyndroom - Marc Segar, Garant 2002oUit eigen ervaring noteert de auteur de ongeschreven regels bij piekeren, lichaamstaal, gesprekken voeren, seksualiteit en uitgaan, gasten, humor…

- Van een andere planeet (iemand met autisme) - Dominique Dumortier, Houtekiet, 2002

- Dag vreemde man (partners van mensen met autisme) - Veerle Beel, EPO, 2000oVerhalen over onmacht en pijn. Interviews met partners die niet bedrogen zijn door hun man of vrouw maar door het autisme. Een boek dat getuigt van moed en durf.

- Mama, is dat een mens of een beest (een moeder) - Hilde De Clercq, Houtekiet, 1999

- Een echt mens (iemand met autisme) - Gunilla Gerland, Houtekiet, 1998- Toen verscheen een regenboog (iemand met autisme) - Kees Momma,

Prometheus, 1996- Ik ben mijn eigen mens (ouders en iemand met autisme) - Annie Van

Keymeulen, EPO, 1995oGetuigenissen over autismespectrumstoornissen en hoe er te mee leven; inside-informatie.o

- Geef me de 5 - Colette de Bruin, Graviant Doetinchem, 2004 (met CD-rom)oEen praktisch houvast bij de opvoeding en begeleiding: WAT is mijn taak, HOE voer ik hem uit, WAAR vindt het plaats, WANNEER moet ik het doen, WIE is erbij betrokken?

P a g i n a | 16

- Wijzer Onderwijs: Autisme - CED-groep, Uitgeverij Partners, 2004 - ISBN 90-5819-193-1oAuti-Wijzer, Klassen-Wijzer, Begeleidings-Wijzer, Plan-Wijzer, Methode-Wijzer: eenaanrader!

- Autisme is zo gek nog niet - Gery Quak, Karel Smeets, CPS Amersfoort, 2003oOpgroeien doe je niet alleen op school of alleen thuis. Een evenwichtige sociaal-emotionele ontwikkeling is een gezamenlijke verantwoordelijkheid

- Het Aspergersyndroom - Red. Theo Peeters en Gery Quak, Garant, 2002o- Denk en doe - Steven Degrieck, EPO, 2002

oPraktische ideeën voor de eerste stappen in het leerproces bij mensen met autisme en mensen met ontwikkelingsachterstand. Verzameling van activiteiten, taken…

- Ik ben speciaal 2 - Peter Vermeulen red., EPO, 2005oEen werkboek psycho-educatie om mensen met autisme zelfkennis bij te brengen over (hun) autisme en hoe ermee om te gaan. Met werkbladen op cd-rom.

- Beter Samen - Cis Schiltmans, Peter Vermeulen, VVA/VDA, 1998oOver samenwerking tussen ouders en dienstverleners; met formulieren om in een minimum van tijd maximale informatie over uw kind door te geven aan uw babysit, leerkracht, opvoeder...oGratis te downloaden via www.autismevlaanderen.be of te koop bij www.autismecentraal.como

- Altijd weer wat! Belevenissen van een brusje Florine Puts, Pica, 2008oDoor zijn autisme gedraagt Julian zich vaak anders. Zus Jessica vindt het niet altijd even fijn om zo’n broer te hebben. Als een ‘grap’ van hun klasgenootjes uit de hand loopt, vinden de ouders van Jessica en Julian het tijd worden om inte grijpen… (Vanaf 9 jaar)

- Ik wil een vriend met rode schoenen Dieltiens Kristien, Clavis, 2007oIn dit boekje wordt een poging gedaan om autisme te bespreken met kinderen. In de bijsluiter vinden ouders, opvoeders en leerkrachten achtergrondinformatie over autisme.

- Weet jij wat autisme is? Leer alles over kinderen met autisme - Ellen Sabin, Pica, 2006oEen lees- en doeboek voor kinderen met een broer, zus, vriend(innet)je… met autisme. Ook uiterst geschikt voor de leerkracht van je kind. Aanvullende tips op www.uitgeverijpica.nl.

- Jikke Pikke komt er wel - Renée Veenstra, EPO, 2003oEen jongen van acht met blonde krullen, slim maar toch ook anders…

- Stijn is anders - Marleen Van Vuchelen, Lannoo, 1998oKaat probeert haar broer met autisme te begrijpen. Om te vertellen, samen telezen, plaatjes te kijken, vragen te beantwoorden… Voor jonge kinderen.

- Mijn broer is een orkaan - Kolet Janssen, Infodok, 1994oDe belevenissen van Hannah en Andreas, een jongen met autisme. Op een originele manier tracht de auteur weer te geven hoe Andreas zijn omgeving ervaart.o

- Aan de rand in het midden - Marc Serruys, Garant, 2005

P a g i n a | 17

oOver probleemgedrag bij mensen met een ASS en een verstandelijke beperking als een als vraag om ondersteuning. Veel is overdraagbaar naar personen met een normale begaafdheid.

- Succesvol werken met autisme - een handreiking voor begeleiders- Een medewerker wet autisme - een handreiking voor werkgevers- 2004, via www.autisme-nva.nl- Het wonderbaarlijke voorval met de hond in de nacht - Mark Haddon, Contact,

2003oEen ongewone detectiveroman over een vijftienjarige jongen met autisme. Wanneer de hond van de buurvrouw vermoord blijkt te zijn, onderneemt hij eenangstige reis die zijn hele wereld op z’n kop zet.o‘Ontroerend, grappig, overtuigend…’

- Het syndroom van Asperger - Tony Attwood, Swets en Zeitlinger, 2001- Autisme en medicijnen - NVA, NVA 2003², via www.autisme-nva.nl- De vzw Participate! stelt zich tot doel de levenskwaliteit van mensen met

autisme en hun familie te verbeteren door het ontwikkelen van een website www.participate-autism.be waar ouders informatie over autisme en hulpmiddelen kunnen vinden. Deze vzw is mogeliik door de steun van Mobistar en 10 andere partners waaronder de Vlaamse Vereniging Autisme. Ouders kunnen twee brochures op de sitegratis downloaden. (links onderaan op de homepagina).

- Autisme, een ontdekkingstocht: autisme begrijpenoDeze brochure bied je informatie om autisme beter te begrijpen. Verschillendethema's komen aan bod: de oorzaken van autisme, de triade, de verschillende diagnostische benamingen, zintuiglijke problemen, de toekomst, het netwerk, enz.

- Autisme, een ontdekkingstocht: mijn kind helpenoIn deze brochure vind je informatie over een aantal methodes en concrete hulpmiddelen die een positief effect kunnen hebben op de communicatie metjouw kind en de relatie met andere mensen kunnen ondersteunen. Daarnaast wordt beschreven hoe je de zelfstandigheid van jouw kind kan bevorderen, zijnovrije tijd kan helpen invullen en eventuele gedragsproblemen kan voorkomen of verhelpen. Deze aspecten worden aangevuld met foto's en videofragmenten over en uit het dagelijkse leven van kinderen en volwassenenmet autisme.

o-

P a g i n a | 18

13. Aanbevolen filmso- Rain man (1988)- Wretches & Jabberers (2011)- The girl with the dragon tattoo (2009)- Billy the Kid (2007)- Community (tv series, 2009-now)o

o