Leerpsychologie als basis voor effectieve instructie

Liesbeth Kester

Inhoud

Instructie

Gagné’s instructietheorie (hoofdstuk 10)

Constructivisme (hoofdstuk 11)

Leren

Cognitieve informatieverwerking (hoofdstuk 3)

Betekenisvol leren en schema theorie (hoofdstuk 4)

Driscoll, M. P. (2005). Psychology of learning for instruction (3rd

edition). Boston: Pearson Education.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 2

Instructie

Gagné’s instructietheorie

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 3

Maken jullie in jullie lessen wel eens gebruik van de volgende technieken?

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 4

Aandacht richten

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 5

Informatie organiseren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 6

Vragen stellen

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 7

De boodschap vereenvoudigen

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 8

Oefening spreiden

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 9

Waarom gebruiken jullie deze technieken? Waarom zijn ze effectief?

• Aandacht richten • Informatie organiseren • Vragen stellen • De boodschap vereenvoudigen • Oefening spreiden

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 10

Leren

Cognitieve informatieverwerkingstheorie

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 11

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 12

Cognitieve informatieverwerkingstheorie

Stadia theorie – verwerking begint met

zintuiglijke input

Zintuiglijk geheugen • visueel • auditief

aandacht

patroonherkenning

Werkgeheugen

chunking, herhaling, coderen

ophalen

Lange termijn

geheugen

Voorbeeld aandacht

Processen

Aandacht:

https://www.youtube.com/watch?v=qhF_baBVIOs

Patroonherkenning

https://www.youtube.com/watch?v=Tpge6c3Ic4g

Voorbeeld Werkgeheugen

Digit span test

Pen en papier bij de hand? Je krijgt 10 seconden om de

volgende cijferreeks te memoriseren.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 16

1 9 6 3 2 5 4

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 17

Schrijf de cijferreeks op.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 18

Had je het goed?

1 9 6 3 2 5 4

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 19

Je krijgt 10 seconden om de volgende cijferreeks te

memoriseren.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 20

2 3 6 5 9 3 7

2 8 1 4 8 6 5

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 21

Schrijf de cijferreeks op.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 22

Had je het goed?

2 3 6 5 9 3 7

2 8 1 4 8 6 5

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 23

Je krijgt 10 seconden om de volgende cijferreeks te

memoriseren.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 24

1977 2015 1842 2003

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 25

Schrijf de cijferreeks op.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 26

Had je het goed?

1977 2015 1842 2003

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 27

Informatie verwerking

• Aandacht richten • Informatie organiseren • Vragen stellen • De boodschap vereenvoudigen • Oefening spreiden

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 28

Maken jullie in jullie lessen wel eens gebruik van de volgende technieken?

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 29

Een realistische context geven

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 30

Variatie aanbrengen

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 31

Feedback geven

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 32

Visualiseren stimuleren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 33

Waarom gebruiken jullie deze technieken? Waarom zijn ze effectief?

• Een realistische context geven • Variatie aanbrengen • Feedback geven • Visualiseren stimuleren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 34

Leren

Schema theorie

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 35

Betekenisvol leren en schema theorie

Schema theorie

Aard van schema’s

Kenniseenheden (theoriën, procedures)

Mentale modellen sturen uitvoering

Schema gebaseerde processen

Accretie/ elaboratie

Tuning

Herstructurering/ inductie

Automatisering 36

“Schema’s vormen een generieke, schematische kennisstructuur waaraan specifieke situaties gematcht kunnen worden. In andere woorden, schema’s bevatten slots die in specifieke situaties geconcretiseerd/ ingevuld kunnen worden.” (Anderson, 1978)

Betekenisvol leren en schema theorie

Schema theorie

Aard van schema’s

Kenniseenheden (theoriën, procedures)

Mentale modellen sturen uitvoering

Schema gebaseerde processen

Accretie/ elaboratie

Tuning

Herstructurering/ inductie

Automatisering 37

Eigenschappen: Kenniseenheden: Representaties van concepten: Onderliggende objecten, situaties, gebeurtenissen, acties en scripts. Mentale modellen: Schema’s die het probleemoplossen sturen.

Betekenisvol leren en schema theorie

Schema theorie

Aard van schema’s

Kenniseenheden (theoriën,

procedures)

Mentale modellen sturen uitvoering

Schema gebaseerde processen

Accretie/ elaboratie

Tuning

Herstructurering/ inductie

38

Processen: Accretie/ elaboratie: Nieuwe concrete informatie wordt begrepen en ingepast in bestaande schema’s en zodoende onthouden. Tuning: Bestaande schema’s veranderen zodanig dat ze meer overeenkomen met ervaring. Herstructurering/ inductie: Nieuwe schema’s ontstaan die oude schema’s vervangen of opnemen. Leren door analogie.

Voorbeeld schema

Waar gaat dit over?

Eerst legt u de spullen op verschillende stapeltjes. Eén stapeltje kan

voldoende zijn afhankelijk van de kenmerken van de spullen. Wel is

het beter kleine stapeltjes in plaats van (te) grote stapels te maken.

Een grote stapel lijkt aantrekkelijk maar levert eerder complicaties op.

Gebruik vervolgens het juiste product en volg de aanwijzingen op de

verpakking. Wanneer u de hele procedure heeft doorlopen legt u de

spullen weer op verschillende stapeltjes waarna u ze naar de juiste

plek brengt. De spullen zijn nu klaar voor gebruik. U kunt weer

onbezorgd genieten van de zon.

Kleding voorzien van UV filter met waspoeder

Eerst legt u de spullen op verschillende stapeltjes. Eén stapeltje kan

voldoende zijn afhankelijk van de kenmerken van de spullen. Wel is

het beter kleine stapeltjes in plaats van (te) grote stapels te maken.

Een grote stapel lijkt aantrekkelijk maar levert eerder complicaties op.

Gebruik vervolgens het juiste product en volg de aanwijzingen op de

verpakking. Wanneer u de hele procedure heeft doorlopen legt u de

spullen weer op verschillende stapeltjes waarna u ze naar de juiste

plek brengt. De spullen zijn nu klaar voor gebruik. U kunt weer

onbezorgd genieten van de zon.

(naar voorbeeld van Bransford & Johnson, 1972)

Schema constructie

• Een realistische context geven • Variatie aanbrengen • Feedback geven • Visualiseren stimuleren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 42

Maken jullie in jullie lessen wel eens gebruik van de volgende technieken?

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 43

Demonstreren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 44

Ondersteunen en corrigeren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 45

Laten oefenen

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 46

Waarom gebruiken jullie deze technieken? Waarom zijn ze effectief?

• Demonstreren • Ondersteunen en corrigeren • Laten oefenen

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 47

Leren

Schema theorie

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 48

Betekenisvol leren en schema theorie

Schema theorie

Aard van schema’s

Kenniseenheden (theoriën, procedures)

Mentale modellen sturen uitvoering

Schema gebaseerde processen

Accretie/ elaboratie

Tuning

Herstructurering/ inductie

Automatisering 49

Processen: Accretie/ elaboratie: Nieuwe concrete informatie wordt begrepen en ingepast in bestaande schema’s en zodoende onthouden. Tuning: Bestaande schema’s veranderen zodanig dat ze meer overeenkomen met ervaring. Herstructurering/ inductie: Nieuwe schema’s ontstaan die oude schema’s vervangen of opnemen. Leren door analogie. Automatisering: Geautomatiseerde schema’s ontstaan door processen als ‘strenghtening’ waarvoor geen bewuste verwerking meer nodig is.

Schema automatisering

• Demonstreren • Ondersteunen en corrigeren • Laten oefenen

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 50

Cogn

itieve

leerp

sych

ologi

e als

basis

voor

effec

tief

instru

ctie

51

Samenvattend

Gagné’s Instructietheorie

9 Richtlijnen

52

1. Trekken, richten en vasthouden van de aandacht

2. Informeren over de leerdoelen

3. Activeren van voorkennis 4. Presenteren van de

leerinhoud 5. Geven van aanwijzingen

(guidance) 6. Laten oefenen/ toepassen 7. Geven van feedback 8. Beoordelen van prestaties 9. Verbeteren retentie en

transfer

Instructie

Constructivistische benadering

Maken jullie in jullie lessen wel eens gebruik van de volgende technieken?

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 54

Informatieproblemen oplossen

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 55

Ontdekkend leren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 56

Samenwerkend leren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 57

Probleemgestuurd leren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 58

Zelfgestuurd leren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 59

Waarom gebruiken jullie deze technieken? Waarom zijn ze effectief?

• Informatieproblemen oplossen

• Ontdekkend leren

• Samenwerkend leren

• Probleemgestuurd leren

• Zelfgestuurd leren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 60

Leren

Constructivisme

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 61

Leerdoelen

Redeneren

Kritisch denken

Kennis begrijpen en gebruiken

Zelfregulatie

Betekenisvolle

reflectie

62

Constructivistische benadering

Uitgangspunten

Complexe, relevante

leeromgeving

Sociale interactie

Meerdere perspectieve/ representaties

Student-eigenaarschap

over leren

Zelf-bewustzijn

over leerprocessen

63

Constructivistische benadering

Complexe omgevingen: Studenten kunnen niet omgaan met de complexiteit van de praktijk als ze er niet mee geoefend hebben (transfer) Sociale interactie: Samenwerkend leren is wezenlijk anders dan individueel leren omdat het niet alleen gaat om het uitwisselen van kennis maar om co-constructie van kennis Meerdere perspectieven/ representaties: Voorkomt oversimplificatie, overgeneralisatie en overconfidence van fenomenen in de complexe werkelijkheid Student-eigenaarschap over leren: “Studenten weten zelf het beste wat goed voor ze is” Zelfbewustzijn over leren: Reflexitiviteit (≈ metacognitie), studenten kunnen zich bewust zijn van hun eigen rol in het leerproces

Hogere orde vaardigheden; metacogniteve vaardigheden; zelfregulerend leren vaardigheden; zelfsturend leren vaardigheden; 21ste eeuwse vaardigheden

• Informatieproblemen oplossen

• Ontdekkend leren

• Samenwerkend leren

• Probleemgestuurd leren

• Zelfgestuurd leren

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 64

Cogn

itieve

leerp

sych

ologi

e als

basis

voor

effec

tief

instru

ctie

65

Cognitivisme vs. constructivisme

Plaatsbepaling

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 66

Constructivistische theorie bestaat niet.

Het gaat om een verzameling van constructivistische

benaderingen van leren en instructie.

Plaatsbepaling

Filosofische achtergrond

Objectivisme Interpretivisme

Leertheorie Informatieverwer-kingstheorie

Schematheorie

Instructiebena-dering

Gagné Constructivistische benadering

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 67

Plaatsbepaling

Vanwege de tegenstelling tussen het objectivisme en het

interpretivisme ligt er aan de constructivistische benadering

geen duidelijk geheugenmodel ten grondslag

Constructivistische benadering is meer een filosofische

benadering

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 68

Concluderend

Constructivistische aannames leiden soms tot controversies

Objectivistische instructietheorieën zoals die van Gagné lijken

per filosofische definitie niet te verenigen met

interpretivistische, constructivistische benaderingen

MAAR, er is consensus over:

1. Alleen de actieve lerende is een succesvolle lerende

2. Leren door voorbeelden en leren door te doen helpt begrip

3. Leren om te begrijpen is beter dan uit het hoofd leren

4. De sociale structuur van de leeromgeving is belangrijk

Merrill’s vijf instructieprincipes

1. Presenteer realistische taken

2. Activateer voorkennis

3. Demonstreer de leerinhoud

4. Laat de leerinhoud toepassen

5. Laat de leerinhoud integreren in de persoonlijke, sociale

omgeving

Merrill, M. D. (2002). First principles of instruction. Educational

Technology Research and Development, 50(3), 43-59.

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 70

Cogn

itieve

leerp

sych

ologi

e als

basis

voor

effec

tief

instru

ctie

71

Hele taak instructieontwerp modellen

Voorbeeld hele taak model

Vier componenten instructie ontwerp model

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 72

Hele taak modellen

Deeltaakmodellen Hele taakmodellen

Atomistisch Holistisch

• Fragmentatie • Integratie

• Compartementalisatie • Coördinatie

• Weinig transfer • Transfer

Cognitieve leerpsychologie als basis voor effectief instructie 73

Cogn

itieve

leerp

sych

ologi

e als

basis

voor

effec

tief

instru

ctie

74

Bedankt voor jullie aandacht!