LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - Martinusschool graad BSO...Het leerplan is zo opgevat dat het...

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS

Vakken: PV Praktijk huishoudkunde/ gezinstechnieken PV Praktijk huishoudkunde/voeding TV Huishoudkunde/gezinstechnieken TV Huishoudkunde/voeding Specifiek gedeelte

6/6 lt/w 6/6 lt/w6/6 lt/w2/2 lt/w

Studierichting: Verzorging-voeding

Studiegebied: Personenzorg

Onderwijsvorm: BSO

Graad: tweede graad

Leerjaar: eerste en tweede leerjaar

Leerplannummer: 2007/032 (vervangt 2005/109)

Nummer inspectie: 2007 / 66 // 1 / O / SG / 1 / II / / D/ (vervangt: 2005 / 49 // 1 / O / SG / 1 / II / / D/)

Pedagogische begeleidingsdienst GO! Onderwijs van de

Vlaamse Gemeenschap Emile Jacqmainlaan 20

1000 Brussel

BSO – 2e graad – Specifiek gedeelte Verzorging-voeding PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) PV Praktijk huishoudkunde/voeding (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) TV Huishoudkunde/gezinstechnieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) TV Huishoudkunde/voeding (1e lj: 2 lestijden/week, 2e lj: 2 lestijden/week)

1

INHOUD Visie............................................................................................................................................................ 2 Beginsituatie............................................................................................................................................... 3 Algemene doelstellingen............................................................................................................................ 4 Leerplandoelstellingen en leerinhouden .................................................................................................... 7 Pedagogisch-didactische wenken en timing............................................................................................ 64 Minimale materiële vereisten ................................................................................................................... 72 Evaluatie .................................................................................................................................................. 75 Bibliografie ............................................................................................................................................... 76


2

VISIE Op het einde van de tweede graad van het beroepssecundair onderwijs, zijn de leerlingen van de studierichting ‘Verzorging-voeding’ in staat om zelfstandig een gewoon huishouden te runnen en mantelzorg te verlenen. Dit betekent dat de leerlingen op een vlotte manier voor volgende huishoudelijke taken kunnen zorgen: • de voeding; • de woon- en leefomgeving (inclusief het onderhoud van kleding); • het welzijn; • de omgang met en de onderlinge relaties tussen de gezinsleden en de sociale omgeving. Het leerplan is zo opgevat dat het leerlingen, binnen de context waarin zij elk leven, een vorming kan bieden op een aantal terreinen van het maatschappelijk leven. • Het wil hen ondersteunen om binnen een consumerende samenleving als een verantwoordelijk

lid van deze samenleving een visie te ontwikkelen om verantwoord te consumeren; daarbij wordt o.m. aandacht geschonken aan criteria als duurzaamheid, burgerzin, respect voor diversiteit.

• Het wil hen voorbereiden om een plaats in te nemen als professional in een beroepswereld waar zij de vaardigheden en de ingesteldheid voor hebben; meer bepaald houden wij daarom rekening met de gevraagde vereisten zoals die door de sector van de verzorging worden gevraagd. Het beroepsprofiel van de SERV van Verzorgende heeft hiervoor als leidraad gediend opdat leerlingen behoorlijk voorbereid worden op een derde graad BSO Verzorging.

• Het wil leerlingen in volle persoonlijkheidsontwikkeling helpen hun identiteit op een leeftijd-, tijd- en cultuureigen manier te ontwikkelen en beleven.

• Het heeft tot doel na te gaan hoe men op de juiste manier met zichzelf en anderen omgaat. In die zin wordt vooral aandacht besteed aan het handelen, aan het oefenen in het omgaan met elkaar. De nadruk wordt gelegd op het verwerven en vergroten van de sociale vaardigheden.

Leerlingen die kozen voor de studierichting Verzorging-voeding zullen doelstellingen bereiken die dus te maken hebben met:

• de zorg voor de mens in zijn leef- en woonsituatie, zijn gezondheid en zijn omgaan met zichzelf en anderen,

• de zorg voor gezonde voeding, met de focus op zelfzorg en zorg voor de directe omgeving, als voorbereiding op de beroepsgerichte zorg. De eigenlijke beroepszorg komt hier niet aan bod maar bereidt er wel op voor. De leerplanmakers keken er op toe dat een leerlijn kan uitgezet worden door de school/vakgroep naar de derde graad, studierichting Verzorging en Organisatiehulp.

Om deze doelstelling te bereiken, dienen we een zo groot mogelijke coördinatie en integratie van de technische en de praktische vakken na te streven. De relatie tussen deze vakken is er dan ook een van ondersteunende aard. De technische vakken worden functioneel gegeven, namelijk om het ‘hoe en waarom’ van een praktijkoefening te verklaren. Men werkt immers vanuit de praktijk naar de theorie.

Specifiek gedeelte Verzorging-voeding Leerjaar: 1 2 AV Muzikale opvoeding 1 1 AV Plastische opvoeding 2 2 PV Praktijk huishoudkunde/voeding 6 6 PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechieken 6 6 TV Huishoudkunde/gezinstechnieken 6 6 TV Huishoudkunde/voeding 2 2


3

BEGINSITUATIE Tot het eerste leerjaar van de tweede graad worden toegelaten: • de regelmatige leerlingen die het tweede leerjaar van de eerste graad of het

beroepsvoorbereidend leerjaar met vrucht hebben beëindigd of zij die houder zijn van een getuigschrift van de eerste graad van het secundair onderwijs, behaald via de examencommissie van de Vlaamse Gemeenschap;

• de leerlingen die uiterlijk op 31 december volgend op de aanvang van het schooljaar de leeftijd van 16 jaar bereiken, onder de volgende voorwaarde: gunstig advies van de toelatingsklassenraad.

Bij de leerlingen die het beroepenveld ‘Verzorging-voeding’ of de basisoptie ‘Sociale en technische vorming’ in de eerste graad gevolgd hebben, is er al een elementaire basiskennis i.v.m. huishoudkunde aanwezig. Daarnaast dienen we rekening te houden met leerlingen die een andere vooropleiding genoten hebben. Toch vertonen de leerlingen binnen deze heterogene groep een gemeenschappelijk kenmerk, namelijk een sterke gerichtheid naar en interesse voor praktijkgericht onderwijs.


4

ALGEMENE DOELSTELLINGEN

1 Algemeen De leerinhouden van dit leerplan beogen een volwaardige bijdrage tot de totale persoonlijkheidsontplooiing van de leerlingen. De drie componenten van de persoonlijkheidsvorming worden evenwichtig opgenomen en uitgewerkt, namelijk:

- de psychomotorische component; - de dynamisch-affectieve component; - de cognitieve component.

Zelfredzaamheid stimuleren, handelen, aanvoelen en denken worden afgestemd op het zelfstandig uitvoeren van het huishouden. Hiertoe streven we bij de leerlingen geleidelijk aan volgende algemene doelen na: • belangstelling opbrengen en bereidheid tonen om ‘huishoudelijke’ zorgsituaties aan te pakken,

namelijk: - zelfzorg (het zorgen voor zichzelf, voor zijn eigen geluk en gezondheid), - zelfredzaamheid (het vermogen om te leven zonder professionele hulpverlening) en - mantelzorg (aanvullende, niet-beroepsmatige hulpverlening aan bejaarden, zieken en andere

hulpbehoevenden); • bereidheid tonen en bekwaamheid bezitten om tijdens de zorgsituaties probleemoplossend te

denken en te handelen; • voorrang verlenen aan preventieve en gezondheidsstimulerende keuzen; • aan de dag leggen van een gezonde nieuwsgierigheid zoals vakinformatie kunnen selecteren,

ordenen en kritisch beoordelen en integreren; • leren omgaan met zichzelf en anderen om tot een evenwichtig functioneren te komen binnen

zorgsituaties; • op een gemotiveerde wijze een studiekeuze voor de derde graad maken, met name Verzorging,

Organisatiehulp …

2 Vakgebonden De algemene doelen worden via volgende vakdoelstellingen nagestreefd, die systematisch en progressief in de opbouw van kennis, vaardigheden en attitudes worden omgezet: Kennis: • de behoefte aan elke voedingsstof motiveren; • door inzicht in de behoefte aan verschillende voedingsstoffen tot een gezondheidsbevorderende

voeding komen; • inzien dat sociale vaardigheden fundamenteel zijn binnen de zorg voor het welzijn; • inzien dat ‘voedingsgewoonten’ een sociale en maatschappelijke dimensie hebben; • vakterminologie m.b.t. de zorgdomeinen welzijn, voeding, woon- en leefomgeving correct

gebruiken; • begrippen in verband met grondstoffen en grondstofkeuze aanwenden in concrete situaties; • inzicht hebben in basistechnieken, bereidingen en praktische toepassingen; • eenvoudige informatie kunnen ordenen; • gebruiken en gewoonten m.b.t. het welzijn, de woon- en leefomgeving binnen de eigen cultuur

herkennen en op hun waarde beoordelen. Vaardigheden: • veilig, hygiënisch, ergonomisch en planmatig werken; • fouten voorkomen, opsporen en oplossingsvoorstellen kunnen formuleren; • sociale vaardigheden toepassen; • als consument verantwoord verbruiksartikelen kiezen, kopen, gebruiken en verbruiken;


5

• elementaire zorgtechnieken organiseren en verantwoord uitvoeren, rekening houdend met de gebruikte grondstoffen en hun afwerking;

• basistechnieken i.v.m. voedselbehandeling toepassen.

Attitudes: • rationeel omspringen met tijd, geld, water, grondstoffen en energie; • milieubewust handelen; • kwaliteitsbewust handelen; • kwaliteitszorg nastreven; • informatie raadplegen en kritisch interpreteren; • spontaan het materieel onderhouden; • consequent de juiste werkwijze toepassen; • verantwoordelijkheid tot systematische zorg en verzorging opnemen; • op een creatieve wijze omspringen met diverse vormen en toestanden van materiaal, materieel; • empathisch inspelen op menselijke factoren.

BSO – 2e graad – Specifiek gedeelte Verzorging-voeding PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechnieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) PV Praktijk huishoudkunde/voeding (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) TV Huishoudkunde/gezinstechnieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) TV Huishoudkunde/voeding (1e lj: 2 lestijden/week, 2e lj: 2 lestijden/week)

7

LEERPLANDOELSTELLINGEN EN LEERINHOUDEN Uitbreidingsdoelstellingen worden aangeduid met een U en zijn cursief gedrukt. Deze zijn niet verplicht, maar bedoeld voor de meer gevorderde klassen en/of leerlingen. Deze doelstellingen zijn gekoppeld aan uitbreidingsleerinhouden. 1 Zorg voor de voeding

PV Praktijk huishoudkunde/voeding (1ste leerjaar: 6 lt/w, 2de leerjaar: 6 lt/w)

TV Huishoudkunde/voeding (1ste leerjaar: 2 lt/w, 2de leerjaar: 2 lt/w)

Decr. nr. LEERPLANDOELSTELLINGEN De leerlingen

LEERINHOUDEN

1 VEILIGHEID, HYGIËNE, ERGONOMIE, EN MILIEU IN DE KEUKEN

1 Veiligheid

kunnen door eigen handelen hun veiligheidsgevoel verhogen. • Onthaal in de keuken: hoe veilig handelen?

geven in opgegeven situaties het belang aan van veiligheidsvoorschriften.

• Veiligheidsvoorschriften

formuleren in opgegeven, herkenbare situaties voorstellen voor veiligheidsmaatregelen.

geven in hun eigen handelen aan hoe zij ongevallen kunnen helpen voorkomen m.b.t. brand, verbranding en elektrocutie.

• Veiligheidsmaatregelen:

- voorkomen van: verwondingen en verbranding, brand, elektrocutie

kunnen het gebruikte keukenmaterieel in het Nederlands benoemen.

kunnen aangeven hoe dit in hun thuissituatie wordt benoemd. respecteren de vaste plaats van het materieel en de apparaten.

• Toepassing in de keuken: materieel:

- juiste benaming

- gebruik

- schikking (inventaris)

gebruiken het gepaste materieel of apparaat In functie van de bewerking.

• Toepassing in de keuken: apparatuur:

- soorten

- gebruik


8


LEERINHOUDEN

- plaats

Hygiëne

2 zijn ingesteld om de dagelijkse persoonlijke hygiëne toe te passen. zijn vertrouwd met de hygiëne in de keuken. kunnen voedsel hygiënisch behandelen. kunnen het materiaal en materieel hygiënisch opbergen.

• Uitgangspunten van HACCP m.b.t.:

- de persoonlijke hygiëne

- keukenhygiëne

- voedselhygiëne

Ergonomie

3 kunnen het begrip ergonomie verduidelijken met voorbeelden. • Begrip

kunnen de principes m.b.t. ‘ergonomisch handelen’ in concrete situaties verwoorden.

• Principes

kunnen in opgegeven, concrete situaties verbetervoorstellen formuleren m.b.t. een ‘ergonomische manier’ van werken in de keuken.

• Toepassingen in de keuken:

- houding

- werkhoogte

- bijsturing

4 kunnen de noodzaak verwoorden van milieubewust handelen en van het duurzaam omgaan met grondstoffen voor de gezondheid van iedereen en voor het voortbestaan van de aarde.

Milieu

kunnen in concrete situaties aangeven hoe het menselijk handelen een belasting kan zijn voor het milieu.

• Bronnen van afval

kunnen in eigen handelen aangeven hoe zij verspilling van grondstoffen voorkomen.

• Milieubesparend handelen:

- zuinig omgaan met water, energie en verpakking

kunnen afval selectief sorteren in keukensituaties. zijn ingesteld om milieusparend te handelen.

• Afval sorteren

- soorten afval (huishoudelijk)


9


LEERINHOUDEN

2 BEGRIPPENKADER EN INFORMATIEMIDDELEN I.V.M. VOEDSELBEHANDELING

5 Technieken bij het verdelen en verkleinen van voedingsmiddelen

kunnen de basisvaardigheden m.b.t. verdelen en verkleinen van voedingsmiddelen in opgegeven situaties kiezen en uitvoeren.

• Hakken

• Kloppen

• Knippen

• Persen

• Pureren

• Raspen

• versnijden

Bereidingentechnieken (basis en afgeleiden)

6 kunnen de bereidingstechnieken in een opgegeven situatie kiezen en uitvoeren.

• Koken: blancheren, pocheren …

• Stoven

• Bakken in de pan, bakken in de oven, fruiten in de pan, roerbakken (= wokken)

• Frituren

• Garen in de magnetron

• Gratineren

• Paneren

• Stomen onder druk

Bewaartechnieken

7 kunnen de houdbaarheid van voedingsmiddelen verlengen door • Koelen


10


LEERINHOUDEN

gebruik van de gepaste bewaartechniek uitvoeren. • Diepvriezen

• Specifieke technieken, o.m.: steriliseren, konfijten, drogen, in het zuur bewaren … (U)

8 Informatiebronnen

kunnen criteria aanwenden om recepten te beoordelen. kunnen een basiskookboek gebruiken.

• Schriftelijke bronnen:

- losse recepten

- kookboeken

kunnen de basisbereidingen herkennen in mondeling verwoorde recepten. kunnen inschatten of een mondeling verwoord recept bruikbaar is voor een opgegeven gelegenheid. (U)

• Auditieve bronnen:

- mond aan mond

- radio

- kooklessen

kunnen een nieuw, eenvoudig recept aan de hand van een audiovisuele bron bereiden.

• Audiovisuele bronnen:

- videorecepten

- tv-programma’s

9 zijn er op gericht een verpakking te lezen en er de belangrijkste elementen uit te halen. kunnen bereidingswijzen op de verpakking volgen en interpreteren.

Etikettering

• Interpreteren m.b.t. milieu, gebruik van iconen, samenstelling, suggesties, houdbaarheid

3 TAFELZORG

10 Tafeldekken

kunnen een verzorgde tafel voor een brood- en warme gezinsmaaltijd • Benodigdheden


11


LEERINHOUDEN

dekken. • Richtlijnen

kunnen op een verantwoorde en hoffelijke manier de tafel open afdienen.

• Op- en afdienen

kunnen op een efficiënte manier de eetruimte/keuken opruimen. • Opruimen

11 Tafelafwerking en -versiering

• Benodigdheden

kunnen voor eenvoudige gelegenheden een tafel voor een brood- en warme maaltijd afwerken/versieren.

• Richtlijnen

4 ZORGOEFENINGEN I.V.M. VOEDING

12 Voedingsmiddelen

kunnen het begrip voedingsmiddel met eigen woorden uitleggen en er voorbeelden van geven.

kunnen de productgroepen benoemen en hun plaats binnen een actueel voedingsvoorlichtingsmodel verantwoord toelichten.

• Begrip en indeling

kunnen opgegeven voedingsmiddelen indelen op basis van hun herkomst.

• Herkomst (plantaardig, dierlijk)

kunnen het verschil tussen een onbewerkt voedingsmiddel en een bewerkt voedingsmiddel aangeven (U).

• Voorkomen: onbewerkt, bewerkt, bereid (U)

13 Voedingsstof

kunnen op etiketten van courante verpakkingen van voedingsmiddelen de voedingsstoffen aanduiden.

kunnen de voedingsstoffen indelen naar hun functie.

• Indeling volgens de voedingswaarde:

- bouwstoffen: water, mineralen, eiwitten

- brandstoffen: vetten, verteerbare koolhydraten

- beschermende stoffen: vitaminen, mineralen, vezels

14 Voeding, beweging en gezondheid


12


LEERINHOUDEN

kunnen in concrete situaties aangeven dat regelmatig bewegen en

een evenwichtige, gevarieerde voeding bijdraagt tot gezondheid en

een goede fitheid.

zijn ingesteld om de voeding van andere culturen op basis van deze

criteria te beoordelen.

• Factoren die de gezondheid m.b.t. voeding bepalen:

- variatie

- gematigdheid i.f.v. beweging en activiteit

- evenwicht

kunnen in opgegeven situaties aangeven waar een verkeerd

voedingspatroon de gezondheid in het gedrang brengt.

• Voedingsfouten

15 Hulpmiddelen m.b.t. het bepalen van gezonde voeding

kunnen aantonen dat een voedingsmodel een hulpmiddel is om een

gezonde voeding samen te stellen.

• Voedingsmodel

kunnen de voedingsmiddelentabel gebruiken. • Voedingsmiddelentabel

Voedingsmiddel: water 16 Water

kunnen de noodzaak van een evenwichtige vochtbalans voor het goede functioneren van het lichaam aantonen. kunnen diverse soorten water, koffie, thee en bouillon, presenteren en aanbieden/schenken.

• Situering in de actieve voedingsdriehoek:

- belang van vocht in de voeding (evenwicht tussen waterverlies en waterinname)

- mogelijkheden voor wateropname: water, groentesoep, bouillon, koffie, thee


13


LEERINHOUDEN

kunnen verfrissende en dorstlessende dranken en gerechten maken (U). hebben oog voor mooie kleur en smaakcombinaties van aperitieven (U).

• Gebruik van water in specifieke bereidingen (U:)

- alcoholvrije aperitieven

- sorbets

- …

kunnen eigen drinkgewoonten verwoorden en verantwoorden. kunnen kritisch omgaan met de reclame en het gamma dranken onder diverse vormen. kunnen de informatie op het etiket gebruiken om een aankoop te verantwoorden.

• Eigen gedrag en consumentengedrag:

- eigen drinkgedrag

- gamma dranken

- aankoop

17 De soepen

kunnen de basistechnieken i.v.m. het gebruiksklaar maken van groenten uitvoeren.

• Basistechnieken:

- reinigen

- wassen

- snijden van groenten

- blancheren en invriezen

kunnen de basisbereiding van de verschillende soorten soepen maken.

• Basisbereiding van:

- doorgestoken soep

- niet-doorgestoken soep

kunnen het aanbod aan kant-en-klare soepen kritisch beoordelen op basis van criteria.


- het aanbod kant-en-klare soepen in de verkooppunten

Voedingsmiddel: graanproducten en aardappelen 18 Brood

kunnen het belang van broodproducten in de voeding verwoorden. kunnen aan de hand van de voedingsmiddelentabel aantonen dat de


- belang van brood in de voeding


14


LEERINHOUDEN

voedende waarde van de soorten brood kan verschillen. - soorten brood

kunnen voor diverse gelegenheden en op een gevarieerde manier een broodmaaltijd bereiden. kunnen een lunchpakket voorbereiden rekening houden met aspecten milieuvriendelijkheid, eetwarenhygiëne, versheid. kunnen uit het assortiment van brood een verantwoorde keuze maken. kunnen brood op de goede manier bewaren.

• Bereiden van o.m.:

- ontbijt

- lunch/lunchpakket

- picknick

- oudbakken brood verwerken: croque’s, uitsmijter, wentelteefjes, broodpudding …

kunnen aantonen hoe broodproducten uit andere culturen in hun cultuur is geïntegreerd. kunnen uit het assortiment van brood een verantwoorde keuze maken. kunnen een houding verwoorden en verantwoorden tegenover het gebruik van bake-off producten.


- brood in andere culturen (o.m. pizza, ongedesemd …)

- het aanbod bake-off

19 Deegwaren

kunnen enkele veel gebruikte soorten deegwaren herkennen. kunnen het belang van deegwaren als energiebron toelichten.

• Situering in de actieve voedingsdriehoek

• Variëteiten:

- volkoren, geraffineerd

- handelsvormen

hebben aandacht voor de kooktijd van de verschillende deegwaren. • Basistechnieken:

- koken (al dente)

- zoete en hartige bereidingen

• Bereidingen van o.m.:

- deegwaren met ham en kaassaus

- deegwaren met tomatensaus


15


LEERINHOUDEN

kunnen een prijs/kwaliteitsvergelijking maken tussen het verschillend aanbod aan deegwaren op basis van de lectuur van de verpakking, prijs en smaak (U).

• Eigen gedrag en consumentengedrag (U):

- vergelijking tussen het verschillend aanbod aan deegwaren (o.m. diepvries, gedroogd, kant en klaar)

20 Rijst

kunnen de voedende waarde afleiden uit de samenstelling. • Situering in de actieve voedingsdriehoek

kunnen soorten rijst kiezen in functie van de bereiding.

• Soort i.f.v. de bereiding

• Basistechniek: koken

kunnen eenvoudige rijstgerechten bereiden.


- zoete gerechten: rijstpap ...

- hartige gerechten: rijstkroketten, risotto …

21 Ontbijtgranen

kunnen de voedingsstoffen beoordelen op opgegeven ontbijtgranen op basis van de gegevens op de verpakking.


kunnen een onderscheid maken tussen gesuikerde en ongesuikerde ontbijtgranen.


- marktaanbod

22 Andere graanproducten (U)

kunnen gerechten met opgegeven graanproducten bereiden. (U) • Bereiden van o.a. couscous, bulghur, tarweproducten …

23 Aardappelen

kunnen bij het bereiden van aardappelen rekening houden met het behoud van de voedingswaarde. kunnen in functie van de bereiding de meest geschikte aardappelvariëteit kiezen. kunnen met eigen woorden het nut van bewaaraardappelen verklaren.


- belang van de aardappel in de voeding i.f.v. de energetische behoeften

- variëteit i.f.v. de bereiding

- voorzorgen voor behoud van mineralen en vitaminen


16


LEERINHOUDEN

kunnen bij het schillen van aardappelen rekening houden met het behoud van de voedingswaarde. kunnen in functie van het gerecht een keuze maken uit de soort aardappel en met de basistechnieken en deze uitvoeren.


- schillen

- borstelen, wassen, spoelen

- koken

- bakken

- fruiten

kunnen eenvoudige aardappelbereidingen zelfstandig maken.


- aardappelen in de pel

- aardappelpuree

- frieten

kunnen het aanbod van aardappelproducten kritisch bekijken op basis van criteria. kunnen het belang van bewaaraardappelen verwoorden.

• Eigen gedrag/waarden en consumentengedrag:

- aanbod aan aardappelproducten (verse, voorgebakken, diepvries, voorgeschilde, vlokken, in blik …)

Voedingsmiddel: groenten en fruit 24 Groenten

kunnen de behoefte aan groenten motiveren. kunnen met eigen woorden het belang van bereide groenten in een gezond voedingspatroon verwoorden. kunnen een aantal groenten herkennen in functie van latere bereidingen. kunnen het verschil duidelijk maken tussen rauwkost en gekookte groenten i.v.m. voedingswaarde. kunnen het verschil in smaak tussen verse en gedroogde kruiden verwoorden. kunnen de culinaire waarde van kruiden aantonen.


- belang van groenten in de voeding

- mogelijkheden

- tuinkruiden en specerijen


17


LEERINHOUDEN

kunnen het verschil in voedingswaarde tussen rauwkost en bereide groenten aanduiden. kunnen enkele soorten rauwkost opnoemen en het gebruik ervan aangeven. kunnen geschikte rauwkost als broodbeleg kiezen en verwerken. kunnen rauwkost en salades bereiden.


- rauwkost

- bereide groenten

- kruidenomelet, kruidendrank

kunnen eigen eetgewoonten m.b.t. groenten verwoorden en verantwoorden. kunnen in eigen eetgewoonten aangeven waar ze kruiden en specerijen kunnen gebruiken als vervanger van zout. kunnen groenten in een dagrantsoen verdelen. houden rekening met het marktaanbod bij het prijsbewust aankopen van groenten. kunnen hun houding motiveren tegenover bio-groenten en een vegetarische eetwijze.


- eigen eetgedrag analyseren

- aankoop en bewaren

- bio-groenten

- vegetarische eetwijze

25 Fruit

kunnen de behoefte aan fruit motiveren. kunnen de verschillende handelsvormen van veelgebruikt fruit vergelijken. kunnen voornaamste fruitsoorten herkennen. kunnen fruit op basis van prijs en kwaliteit kopen.


- belang van fruit in de voeding

- mogelijkheden

kunnen i.f.v. het doel en het voorhanden zijnde fruit een aangepaste basistechniek uitvoeren.

• Basistechnieken, o.m.:

- schillen en pellen

- persen

- snijden

- leeghalen en vullen

kunnen fruitgerechten bereiden. kunnen gerechten voor dagelijkse menuplanning en diverse



18


LEERINHOUDEN

gelegenheden inventariseren. kunnen verschillende gerechten bereiden met fruit: hapjes, bijgerecht, hoofdgerecht, nagerecht, tussendoortje, met aangepaste technieken en correct gehanteerde middelen. kunnen fruit volgens de tafeletiquette eten.

- vruchtensap

- vruchtensla

- appelmoes

- appelbeignets

kunnen eigen eetgewoonten m.b.t. fruit verwoorden en verantwoorden. kunnen aan de hand van informatie en documentatie omtrent fruitgerechten, factoren die het gebruik ervan (door jongeren) bepalen/beïnvloeden, omschrijven. kunnen criteria aangeven voor de aankoop van fruit. kunnen enkele verpakte fruitsoorten en enkele gamma's van deze producten onderling vergelijken, onder meer m.b.t. hun verpakking, herkenbaarheid, versheid, houdbaarheid, informatiewaarde en prijs.


- aankoopgedrag

- gammaproducten

Voedingsmiddel: melkproducten en calciumverrijkte sojaproducten 26 Melk

kunnen veel gebruikte melksoorten en diverse afgeleide producten benoemen, herkennen, herkomst aangeven en beoordelen op kwaliteitseisen. kunnen de samenstelling van de verschillende melksoorten opzoeken en vergelijken (U).

kunnen in functie van het gebruik de meest geschikte melksoort kiezen.


- belang

- soort i.f.v. het gebruik

kunnen verwoorden dat melk snel overkookt en de technieken kennen om hierop in te spelen.


- koken van melk

- yoghurtcultuur

- shaken

kunnen eenvoudige melkbereidingen zelfstandig maken. • Bereiden van o.m.:


19


LEERINHOUDEN

- yoghurt en afleidingen

- milkshakes

- puddingen

27 Gerechten met kaas

kunnen soorten kazen klasseren volgens het vetgehalte. kunnen in opgegeven situaties informatie op de verpakking aflezen en gebruiken. kunnen een variatie aan kaassoorten selecteren bij het samenstellen van een kaasplank.


- keuze i.f.v. het gebruik

- soorten kaas

kunnen kazen op de juiste manier versnijden en interpreteren. • Basistechnieken:

- snijden (U)

- gratineren


- kaasplank

- gegratineerde schotel

kunnen aantonen dat het aanbod van de verschillende kaassoorten tot ruime en gevarieerde gebruiksmogelijkheden leidt. kunnen in het gamma kazen aantonen hoe kazen uit andere culturen in ons eetgedrag geïntegreerd zijn (U).


- eigen eetgedrag

- marktaanbod

- cultureel bepaald aanbod (U)

28 Calciumverrijkte sojaproducten (U)

kunnen bij een opgegeven opdracht een keuze maken uit het marktaanbod aan calciumverrijkte sojaproducten (U).

• Marktaanbod

Voedingsmiddel: vlees, vis, eieren en vervangproducten 29 Vlees

kunnen vleeswaren situeren binnen de actieve voedingsdriehoek. kunnen aangeven dat de behoefte aan vlees afhankelijk is van de



20


LEERINHOUDEN

activiteitsgraad. - hoeveelheid per persoon

kunnen de gepaste basistechniek aanwenden naargelang de aard van het vleesstuk. kunnen verschillende vleesstukken op diverse manieren bereiden. kunnen zelfstandig een recept uitvoeren.


- braden

- bakken

- stoven

- roosteren

- barbecue

• Eigengedrag en consumentengedrag:

kunnen aan de hand van verzamelde info en documentatie een beeld schetsen van het marktaanbod bij een zelfstandige slager en een grootwarenhuis wat betreft vers vlees en bereidingen.

kunnen uit het gamma vleesproducten een verantwoorde keuze maken i.f.v. criteria smaak, bereidingstijd en prijs. kunnen aan de hand van verzamelde info en documentatie over vleesproducten factoren aangeven die het gebruik ervan door jongeren beïnvloeden.

- gamma verse en bereide producten

30 Gevogelte

kunnen enkele soorten gevogelte opnoemen. kunnen verantwoorden dat gevogelte evenwaardig is aan vlees en veel variatie in het gebruik biedt.

• Soorten

• Samenstelling en voedende waarde

• Aankoop en bewaren

• Basistechnieken o.m.:

- versnijden

- bouillon trekken

- bakken/braden


21


LEERINHOUDEN

kunnen de bereidingen voor huishoudelijk gebruik uitvoeren.


- bakken/braden van gevogelte

- waterzooi, kippenpasteitje

kunnen aan de hand van verzamelde info en documentatie over gevogelteproducten factoren aangeven die het gebruik ervan door jongeren beïnvloeden.

kunnen aan de hand van de analyse van het etiket van voorverpakt vlees de toepassing van de wet op 2003 interpreteren.(U)

• Eigen gedrag en consumentengedrag

- eigen eetgedrag

- argumenten pro en contra vlees- en gevogelteverbruik

- marktaanbod/traceerbaarheid

31 Vis

kunnen vis aangeven als belangrijke bron van eiwitten en mineralen en onverzadigde vetzuren.

kunnen de noodzaak van vis in een weekmenu verantwoorden.

kunnen door observatie op basis van versheidkenmerken de versheid van de vis verantwoorden.

kunnen enkele vette en magere vissoorten opnoemen.


- verband tussen kleur van het spierweefsel en het vetgehalte

- versheidkenmerken

- soort i.f.v. de bereidingen

• Basistechnieken o.m.:

- reinigen, wassen, verdelen

- pocheren

- paneren en bakken

- roosteren

- wokken

kunnen een vissoort kiezen in functie van een opgegeven gerecht, basistechniek en bereiding.


- magere vissoorten

- vette vissoorten


22


LEERINHOUDEN

- visschotels (met verse vis, gerookte vis, visconserven)

kunnen enkele verpakte vissoorten onderling vergelijken, onder meer wat betreft verpakking, herkenbaarheid, versheid, houdbaarheid, informatiewaarde en prijs.


- eigen eetgedrag

- argumenten pro en contra visverbruik

- marktaanbod

32 Gerechten met schaal- en schelpdieren

kunnen het belang van versheid van schaal- en schelpproducten voor de gezondheid illustreren. kunnen het onderscheid van schelp- en schaaldieren maken i.v.m. cholesterolgehalte en allergieën.


- mossel, garnalen/scampi

- versheidskenmerken


- reinigen

- koken

- pellen

kunnen schaal- en schelpdieren bereiden. • Bereiden van eenvoudige schaal- en schelpdieren

33 Eigerechten

kunnen de delen van een kippenei benoemen. kunnen aantonen dat eigerechten een goedkope bron van eiwitten zijn. kunnen verse eieren en hun kwaliteitsklassen herkennen en identificeren. kunnen rekening houden met bewaaromstandigheden en duurtijd van de bewaring van eieren.


- delen van een ei

- versheid

kunnen een variatie van eigerechten bereiden. • Bereiden van o.m.:


23


LEERINHOUDEN

kunnen de basistechnieken toepassen bij de bereidingen. - zacht en hard gekookte eieren (verwerken in gerechten)

kunnen eierverpakkingen onderling vergelijken, wat betreft herkenbare kwaliteitsklassen, versheid, houdbaarheid, informatiewaarde en prijs.


- eigen eetgedrag

- aankoop en bewaren

- marktaanbod/traceerbaarheid

kunnen aantonen welke vervangproducten als alternatief kunnen dienen voor vleesproducten (U).

• Vervangproducten (U); keuze uit:

- peulvruchten

- sojaproducten

Voedingsmiddel: smeer- en bereidingsvet 34 Olie

kunnen uitleggen waarom de oliën en de vetten zich bovenaan de actieve voedingsdriehoek bevinden. kunnen de oliën indelen volgens dierlijke/plantaardige afkomst en volgens hittebestendigheid. kunnen oliën kiezen i.f.v. het gebruik. kunnen het marktaanbod van vetstoffen kritisch beoordelen


- indeling volgens afkomst (pitten, zaden, vruchten) en hittebestendigheid

- keuze i.f.v. het gebruik

.

• Bereidingen:

- fruiten

- wokken

- koude bereidingen (o.m. dipsausen, vinaigrette)

35 kunnen de afkomst van de vetstoffen aangeven en het effect voor de gezondheid afleiden. kunnen door middel van de voedingsmiddelentabel de samenstelling van de verschillende vetstoffen benoemen en de gevolgen voor de gezondheid bespreken. kunnen bij de bereidingen de keuze van de vetstoffen bepalen.

Zachte margarine/ minarine/ boter/ halfvolle boter

• Bereidingen; o.m.:

- roerdeeg

- boterkoekjes


24


LEERINHOUDEN

- …

Voedingsmiddel: restgroep 36 Suiker

kunnen in opgegeven situaties verschillende handelsvormen van suiker herkennen. kunnen uit de samenstelling de voedende waarde afleiden.

• Soort i.f.v. de bereiding

kunnen verantwoorden dat suiker beperkt moet gebruikt worden.


- oplossen

- karameliseren

- kneden; vormen

kunnen lekkere, originele en verzorgde versnaperingen bereiden.


- marsepein/speculaas

- gebak


25

2 Zorg voor woon- en leefomgeving en Zorg voor welzijn

PV Praktijk huishoudkunde/gezinstechnieken (1e leerjaar 6 lt/w , 2e leerjaar 6 lt/w)

Zorg voor de woon- en leefomgeving (4 – 4)

Zorg voor welzijn (2 – 2)

TV Huishoudkunde/gezinstechnieken (1e leerjaar 6 lt/w, 2e leerjaar 6 lt/w)

Zorg voor de woon- en leefomgeving (2 – 2)

Zorg voor welzijn (4 – 4)

2.1 Zorg voor woon- en leefomgeving


LEERINHOUDEN

1 ALGEMENE BEGRIPPEN I.V.M. WOON- EN LEEFOMGEVING

37 Wonen

kunnen in concrete situaties aangeven waarom ‘wonen’ een fundamenteel recht van iedere mens is.

• Begrip

kunnen woonvormen bespreken i.f.v. de zorg.

• Woonmogelijkheden:

- soorten woonvormen m.b.t. veiligheid, persoonlijk comfort, zorgcomfort …

kunnen de ruimtes in de woning indelen in elementaire en supplementaire ruimtes i.f.v. het gebruik. kunnen woonmogelijkheden kiezen in functie van gezinssituaties, financiële draagkracht en lifestyle.

• Indeling ruimtes:

- elementaire ruimtes

- huishoudtechnische ruimtes

- woon- en leefruimtes

- sanitair

- verkeersruimtes


26


LEERINHOUDEN

- supplementaire ruimtes

2 V.G.V.M. EN WERKORGANISATIE TOEGEPAST IN DE WOON- EN LEEFOMGEVING

38 Veiligheid

• Veilig handelen

kunnen in een opgegeven woon- en leefomgeving risicofactoren inventariseren, knelpunten aangeven en veiligheidsmaatregelen voorstellen. kunnen in voorbeeldsituaties het belang aangeven van voorschriften in functie van veiligheid, gezondheid, milieu en ergonomie. kunnen bij het uitvoeren van opdrachten aangeven waar zij rekening houden met voorschriften in functie van veiligheid, gezondheid, milieu en ergonomie.

39 Gezondheid

kunnen met voorbeelden aangeven dat algemene en persoonlijke hygiëne noodzakelijk zijn voor de gezondheid van zichzelf en van anderen.

• Hygiënisch handelen

kunnen in opgegeven situaties aangeven waar wordt rekening gehouden met principes van ergonomie.

• Ergonomisch handelen

Milieu

40 zijn ingesteld om bij het gebruik, verbruik en restverwerking rekening te houden met principes van duurzaamheid en milieubesparend handelen. kunnen afval selectief sorteren.

• Milieusparend handelen:

- keuze van grondstoffen en verpakking

- omgaan met rest en afval

41 kunnen de principes van een goede werkorganisatie toepassen bij het onderhouden en verwerken van materialen.

Werkorganisatie


27


LEERINHOUDEN

3 KWALITEITSBEWUST HANDELEN IN DE WOON- EN LEEFOMGEVING

42 Kwaliteit in zorgsituaties

kunnen in concrete situaties het verschil aantonen tussen producten proceskwaliteit.

• Productkwaliteit

• Proceskwaliteit

kunnen elementen van integrale kwaliteit in opgegeven zorgsituaties aantonen.

• Integrale kwaliteit:

- aandacht voor de 5 M's: mens, milieu, materiaal, middelen, methode

43 kunnen hun keuze voor grondstoffen en producten verantwoorden in functie van criteria gezondheid, tijdbesteding en budget.

Kwaliteit en budgetbeheer

• Verhouding prijs-kwaliteit

• Keuze tussen niet-bewerkte en bewerkte grondstoffen in functie van kwaliteit en budget

44 Kwaliteitsvol handelen in zorgsituaties

kunnen in opgeheven situaties aantonen hoe kwaliteitsvol handelen ondersteund wordt door gebruik van een OVUR-stappenplan.

• Systematisch handelen in zorgsituaties: een stappenplan (OVUR):

- oriëntering op de zorgvraag

kunnen een grondstof of een apparaat via een stappenplan onderhouden. - voorbereiding

- uitvoering

zijn gericht op het reflecteren over en het zelf evalueren van het bekomen product en het doorlopen proces.

- reflecteren/evalueren


28


LEERINHOUDEN

4 ANALYSE EN GEBRUIK VAN HULPMIDDELEN IN ZORGSITUATIES

Producten

45 Water

kunnen in concrete situaties het verschil tussen hard en zacht water bepalen.

• Indeling volgens hardheid

kunnen oplossingen voorstellen m.b.t. de gevolgen van hard water in concrete situaties.

• Mogelijke oplossingen m.b.t. hardheid van water

kunnen in concrete opdrachten huishoudelijke toestellen ontkalken door gebruik te maken van richtlijnen op de etiketten en toestelinformatie.

• Ontkalken van een huishoudelijk toestel

• Energiebesparend en milieubewust handelen

46 Wasmiddelen

kunnen opgegeven wasmiddelen indelen volgens uitzicht en aard. • Soorten volgens uitzicht

• Soorten volgens de aard van de was

kunnen wasmiddelen gebruiken in functie van het textiel en de vuilheidgraad. • Lezen van de verpakking: dosering en gebruik

47 Specifieke middelen voor reiniging en onderhoud

• Middelen en producten:

- reinigingsmiddelen

- onderhoudsmiddelen

- gecombineerde middelen

kunnen van opgegeven reinigings- en onderhoudsmiddelen de etiketten van de verpakking lezen en interpreteren bij het oplossen van een concrete zorgsituatie. kunnen opgegeven reinigings- en onderhoudsmiddelen m.b.t. concrete situaties/materialen onderscheiden.

- desinfecteermiddelen

kunnen in functie van de aard van de vlek het juiste ontvlekkingsmiddel correct gebruiken en het veilig opbergen.

- ontvlekkingsmiddelen


29


LEERINHOUDEN

kunnen in functie van het gebruikte product het meest geschikte oplosmiddel correct gebruiken en veilig opbergen.

- oplosmiddelen

kunnen in een opgegeven opdracht specifieke afwerkingproducten gebruiken en veilig opbergen.

- afwerkingproduct

nemen veiligheidsmaatregelen in acht bij het gebruik en het opslaan van schoonmaak- en desinfecteermiddelen. nemen milieuoverwegingen in acht bij de keuze en het gebruik van reinigings- en onderhoudsmiddelen en producten.

• Veiligheids- en milieuaspecten

48 Materieel

Onderhoudsmaterieel

kunnen in functie van de opdracht het juiste onderhoudsmaterieel bepalen. kunnen bij het uitvoeren van een opdracht het onderhoudsmaterieel correct en veilig gebruiken.

• Soorten i.f.v. de onderhoudsopdracht o.m.:

- borstel, vloerwisser, emmer …

- sponzen en zemen

- schuurmateriaal en materieel

- synthetische doeken

49 Apparaten

kunnen in functie van de te reinigen ondergrond de gepaste vloerreinigers gebruiken. zijn gericht op veilig en ergonomisch gebruik van reinigingsapparatuur.

• Reinigingsapparatuur:

- stofzuiger, stoomreiniger, andere vloerreinigers

- soorten i.f.v. het gebruik

- veiligheid

- ergonomie


30


LEERINHOUDEN

zijn gericht op het veilig, ergonomisch en milieubewust gebruik van wasapparatuur. kunnen criteria aangeven waarop men zich kan baseren om een aankoop van een was- of strijkapparatuur aan te schaffen (U).

• Apparaten m.b.t. wassen en strijken:

- de wasmachine (o.m. gebruik en criteria bij aankoop)

- de droogtrommel

- het strijkmaterieel

- de naaimachine (U)

5 ZORGOEFENINGEN I.V.M. MATERIALEN, TECHNIEKEN EN HULPMIDDELEN

Glas

50 kunnen de soorten glas met hun voornaamste eigenschappen in functie van het gebruik onderscheiden. kunnen het belang van selectief sorteren van glas verwoorden.

• Herkomst

• Soorten

• Eigenschappen i.f.v. gebruik

• Milieuraadgevingen

kunnen in concrete situaties de vaat reinigen zowel manueel als machinaal (U).

• Reinigen (U)

• Onderhoud van de vaat (manueel en machinaal) (U)

kunnen op basis van geformuleerde criteria aangepaste, milieuvriendelijke producten kiezen bij het onderhoud van glas (U). kunnen glazen voorwerpen onderhouden (U).

• Grondig onderhoud van ramen, spiegels, siervoorwerpen in glas (U)

kunnen verschillende glassoorten sorteren en duurzaam omgaan met verpakkingsmaterialen (U).

• Glasafval sorteren (U)

kunnen versieringen met en op glas uitvoeren (U). • Decoratieve werkvormen (o.m. schilderen op glas) (U)

51 Hout


31


LEERINHOUDEN

kunnen houtsoorten die in de woning gebruikt worden, herkennen kunnen de voornaamste eigenschappen van hout aantonen.

• Herkomst

• Soorten


kunnen aantonen waarom het nodig is om bedekt en onbedekt hout op de juiste manier en met de juiste producten grondig te reinigen. kunnen onbedekt en bedekt hout met gebruik van de juiste onderhoudsproducten en middelen onderhouden.

• Onderhoud van o.a.:

- houten speelgoed

- bedekt hout (o.m. meubels, deuren, vensters)

kunnen de techniek van het boenen uitvoeren in concrete situaties. • Meubels boenen

kunnen houtbewerkingtechnieken op een veilige manier uitvoeren met aangepast materieel.

• Decoratieve werkvormen o.a.: schuren, figuurzagen, zagen, verbinden, kleven, beitsen, verven, vernissen

52 Natuursteen

kunnen veelgebruikte natuurstenen herkennen en hun gebruik in en rond de woning verantwoorden.

• Herkomst (U)


• Onderhoud

53 Metalen

kunnen in de klas- en schoolomgeving de gebruikte metalen onderscheiden i.f.v. hun voornaamste eigenschappen in functie tot het gebruik.

• Herkomst

• Soorten:

- niet edele

- edele

- zeldzame


kunnen in functie van het te onderhouden materiaal het aangepaste onderhoudsproduct bepalen en gebruiken.

• Onderhoud van metalen, metaalbedekkingen en legeringen (o.m. kookpotten en bakpannen, bakplaten en bakvormen, bestek, opdienschotels, wasbakken en kranen)


32


LEERINHOUDEN

• Onderhoud van edele metalen (U)

• Decoratieve werkvormen

54 Papier

kunnen enkele veelgebruikte papiersoorten in functie van hun eigenschappen en gebruik kennen. kunnen het belang van selectief sorteren verantwoorden i.f.v. het duurzaam omgaan met de natuurlijke grondstoffen.

• Herkomst

• Soorten



kunnen decoratieve werkvormen gebruiken voor zowel functionele als versierende producten.

• Decoratieve werkvormen (o.a. vouwen, knippen, inpakken, schilderen, sjabloneren, tamponeren, embossing, origami

55 Plastiek

kunnen in opgegeven voorwerpen plastiek herkennen en de specifieke eigenschappen aangeven in functie van gebruik. kunnen het belang van selectief sorteren verantwoorden.

• Herkomst

• Soorten



kunnen plastieken voorwerpen onderhouden met aangepaste producten en krasvrij maken.

• Onderhoud van o.m. speelgoed, tuinmeubelen, keukenmaterieel, raambekleding

56 Katoen


33


LEERINHOUDEN

kunnen het verband verklaren verwoorden tussen eigenschappen, gebruik en onderhoud. kunnen in opgegeven stoffen katoen herkennen aan het symbool en het etiket. kunnen aangeven waarom veredelingsprocessen worden toegepast op katoen.

• Herkomst


• Etikettering

• Veredelen

kunnen wit en gekleurd katoen wassen, opvouwen en strijken. kunnen opgegeven etiketten interpreteren i.f.v. het reinigen van de stof. kunnen was-, droog- en strijkapparatuur veilig, ergonomisch en energiebewust gebruiken volgens de gebruiksaanwijzing.

• Reinigen:

- wassen van wit en gekleurd katoen met de wasmachine

- opvouwen van spons, interlock …

- kastklaar maken van wit en gekleurd katoen: onder- en bovenkleding

- diensten voor kastklaar maken van tafellinnen en bedlinnen (U)

kunnen technieken op katoen toepassen met decoratieve doeleinden.

• Decoratieve werkvormen o.a.: sjabloneren, appliceren, haken, knopen, vlechten, verven, borduren, doorstoppen

Linnen – Halflinnen (U)

57 kunnen het verband verklaren verwoorden tussen eigenschappen, gebruik en onderhoud (U).

kunnen in opgegeven stoffen linnen en halflinnen herkennen aan de hand van het symbool en het etiket (U). kunnen aangeven waarom veredelingsprocessen worden toegepast op linnen en halflinnen (U).

• Herkomst


• Etikettering

• Veredelen

kunnen linnen en halflinnen op de juiste manier onderhoude.(U). • Linnen en halflinnen wassen (o.m. handdoeken, tafelkleedjes, bovenkledij)

• Linnen en halflinnen kastklaar maken

58 Wol/gemengde vezels


34


LEERINHOUDEN

kunnen in opgegeven stoffen wol en gemengde wol herkennen aan de hand van het symbool, het etiket en de eigenschappen. kunnen verantwoorden waarom er veredelingsprocessen op wol worden toegepast.

• Herkomst


• Etikettering

• Symbool

• Veredelen

kunnen een onderscheid maken tussen zuivere wol, gemengde wol en synthetische wol i.f.v. het gebruikscomfort. kunnen wol of gemengde wol reinigen rekening houdend met de specifieke eigenschappen.

• Onderhouden:

- handwas

- machinewas

kunnen verschillende technieken uitvoeren met wol. • Decoratieve werkvormen, o.a.:

- breien

- vervilten - werken met vilt

Zijde - kunstzijde (U)

59 kunnen in opgegeven stoffen zijde en kunstzijde kunnen herkennen aan het etiket (U). kunnen de eigenschappen van zijde/kunstzijde herkennen in functie van het gebruik (U).

• Herkomst


• Bewerkingen

kunnen zijde en kunstzijde met de juiste techniek en wasmiddelen onderhouden (U).

• Reinigen:

- wassen

- strijken

60 Synthetische vezels


35


LEERINHOUDEN

kunnen aan de hand van het etiket de soorten synthetische vezels benoemen.

• Soorten

• Algemene eigenschappen

• Etikettering

kunnen synthetische stoffen van andere onderscheiden en de gevolgen ervan voor het gebruik verwoorden. kunnen op een professionele manier synthetische stoffen onderhouden.

• Reinigen: wassen, vouwen, kastklaar maken

kunnen producten op een veilige manier gebruiken. • Afwerkingen: waterdicht maken, chemisch reinigen

61 Natuursteen

kunnen natuursteen onderhouden met de juiste onderhoudsproducten.

• Onderhoud van o.m., marmer, graniet, leisteen …

62 Parket – laminaat

kunnen parket en laminaat onderscheiden.


kunnen parket en laminaat doeltreffend reinigen met geschikte producten.

• Onderhouden van parket- en laminaatvloeren

63 Kurk (U)

enkele doeltreffende eigenschappen van kurk verwoorden en het gebruik afleiden (U).

• Herkomst


kunnen materiaal in kurk reinigen en verwerken (U). • Reinigen (onderhouden van kurk o.m.: vloeren, tafelsets, tafelbeschermer …)

• Beschermen

• Decoratieve werkvormen (o.m. stempels en kransen maken)

64 Keramiek


36


LEERINHOUDEN

kunnen de soorten keramiek herkennen met hun voornaamste eigenschappen i.f.v. gebruik. kunnen richtlijnen geven voor de aankoop van een servies.

• Herkomst

• Soorten


kunnen op de juiste manier keramiek reinigen en/of onderhouden met aangepaste producten.

• Reinigen:

- onderhoud van keukenbenodigdheden vervaardigd uit aardewerk, keramiek, porselein

- onderhoud van vloeren

- onderhoud van sanitair

kunnen verschillende technieken op keramiek uitvoeren en keramiek bewerken tot een sfeervol werkstuk.

• Decoratieve werkvormen:

- keramiek beschilderen

- boetseren

6 ZORG VOOR BLOEMEN EN PLANTEN

65 Kamerplanten

• Soorten

kunnen kamerplanten, snijbloemen en kruiden verzorgen.

• Aankoop i.f.v. standplaats

• Verzorgingsfactoren: water, licht, meststof

66 kunnen trendgericht decoratieve werkjes maken.

Snijbloemen • Schikken

• Verzorgen

• Drogen (U)


37


LEERINHOUDEN

67 Kruiden

kunnen de voornaamste kruiden herkennen. • Zaaien

• Uitplanten

• Verzorgen

• Oogsten

• Drogen (U)

7 DE ZORG VOOR DE WONING IN ZIJN GEHEEL

68 Plannen en uitvoeren

kunnen de grondige onderhoudsbeurt in een jaarplanner onderbrengen. kunnen een onderhoudsbeurt in een stappenplan omzetten. kunnen het verschil aangeven tussen de verschillende onderhoudsbeurten. kunnen een eenvoudige en een grondige onderhoudsbeurt uitvoeren.

• Jaarplanner en stappenplan

• Eenvoudige onderhoudsbeurt van de verschillende woonruimten

• Grondige onderhoudsbeurt van de verschillende woonruimten

69 Verlichting

kunnen de eisen gesteld aan verlichting, verwarming, verluchting, isolatie en afvalverwijdering weergeven en verantwoorden. kunnen een budget- en energiebewuste keuze maken i.v.m. verlichting, verwarming, verluchting, isolatie.

• Begrip:

- natuurlijk licht

- kunstlicht:

• Soorten i.f.v. gebruik

• Veiligheid gesteld aan een goede verlichting

70 Verwarming

kunnen het belang van een efficiënte verwarming verwoorden. • Begrip


38


LEERINHOUDEN

• Soorten volgens energiebron

• Veiligheid gesteld aan een efficiënte verwarming

71 Verluchting

kunnen soorten verluchting aanduiden met hun voor- en nadelen. kunnen de noodzaak van spontaan en regelmatig verluchten met eigen woorden uitleggen.

• Begrip


• Veiligheid gesteld aan een optimale verluchting

72 Isolatie

kunnen in een concrete situatie voorstellen voor een betere isolering formuleren.

• Begrip


• Eisen van een degelijke isolatie

73 Afvalverwijdering

• Begrip

• Mogelijkheden: selectief afval sorteren in verschillende ruimten

74 kunnen sfeervolle decoraties maken voor de seizoen- en jaargebonden feesten.

Woonruimten decoreren

Tafelversiering

• Thematisch: seizoen in huis brengen

8 VEILIGHEID EN PREVENTIE

75 kunnen de begrippen veiligheid en preventie verklaren. De begrippen veiligheid en preventie

Ongevallenpreventie


39


LEERINHOUDEN

kunnen in opgegeven concrete situaties aangeven waar de veiligheid in gevaar is. kunnen voorstellen voor preventie formuleren.

• Veiligheid in en rondom de woning:

- keuken

- badkamer

- toilet

- berging/kelder

- garage/tuin

- slaapkamer

- woonkamer

- sport-, speel-, ontspanningsruimte

kunnen in een opgegeven situatie de ernst van een brand inschatten en hierop reageren met de gepaste middelen.

• Brandpreventie:

- in huis

- in de tuin (o.m. barbecue)

- gebruik van een brandwerend deken

9 CONSUMEREN EN BUDGETTEREN

76 Inkomsten

kunnen in opgegeven situaties voorbeelden geven van verschillende soorten inkomsten.

• Vaste

• Toevallige

77 Budgetteren


40


LEERINHOUDEN

kunnen in opgegeven situaties uitgaven binnen een leefsituatie rangschikken van levensnoodzakelijke tot onvoorziene omstandigheden. kunnen het belang van een kasboek verantwoorden.

• Begrip

• Noodzaak van evenwichtig huishoudbudget

• Betaalmiddelen

78 Consument

kunnen aangeven welke rechten en plichten ze hebben als consument. kunnen tegenover reclameboodschappen een bewuste consumentenhouding aannemen.

• Rechten

• Plichten

• Reclame

• Bescherming


41

2.2 Zorg voor welzijn


LEERINHOUDEN

10 GEZONDHEID EN GEZONDHEIDSZORG

79 Gezondheid

kunnen het begrip gezondheid met eigen woorden omschrijven. kunnen in opgegeven situaties aantonen dat de gezondheid bepaald wordt door een samengaan van biologische factoren, gedragsfactoren, milieufactoren en factoren gelegen in de maatschappelijke omgeving. zijn bereid te reflecteren over de factoren die invloed hebben op hun gezondheid

• Begripsomschrijving

• Factoren die de gezondheid beïnvloeden:

- biologische factoren

- gedragsfactoren (leefstijl, leefwijze, (on)gezonde gewoonten)

- milieufactoren: fysieke omgeving (milieu-, luchtvervuiling, geluidshinder, woningkwaliteit, klimaat)

- maatschappelijke omgeving (sociale contacten, relaties, (on)veilig voelen, werkloosheid, discriminatie)

80 Lichamelijke zorg

kunnen in concrete situaties het belang aantonen van lichamelijke zorg voor de eigen gezondheid en die van anderen. kunnen aangeven waar je zowel inwendig als uitwendig lichamelijke zorg kan uitvoeren. zijn bereid hun eigen gedrag m.b.t. lichamelijke zorg in vraag te stellen.


• Belang van de lichamelijke zorg voor de eigen gezondheid en die van anderen

• Inwendige en uitwendige lichamelijke zorg

81 Geestelijke zorg


42


LEERINHOUDEN

kunnen opgegeven situaties analyseren m.b.t. de begrippen draagkracht en draaglast van de persoon. kunnen in voorbeelden verantwoorden welke zorgaspecten kunnen bijdragen tot het verhogen of herstellen van het welbevinden van de persoon.

• Begripsomschrijving: verhouding draagkracht-draaglast

• Aspecten die bijdragen tot geestelijke zorg, o.m.: rust, slaap, ontspanning, veiligheid, goede sociale contacten …

82 Gezondheidszorg

kunnen het begrip gezondheidszorg illustreren door er zorgvormen en zorgdiensten uit de eigen regio van aan te geven. kunnen een onderscheid maken tussen preventieve zorg en curatieve zorg. kunnen het verband uitdrukken tussen zelfzorg en gezondheid. kunnen motieven aangeven waarom de zelfzorg bij zichzelf en anderen kan verantwoord worden. kunnen in concrete situaties het onderscheid aangeven tussen mantelzorg en professionele zorg.


• Preventieve zorg tegenover curatieve zorg

• Soorten zorg:

- zelfzorg

- mantelzorg

- professionele zorg

83 Beroepen in de zorgsector

kunnen binnen een opgegeven setting beroepen benoemen die binnen de gezondheids- en welzijnszorg actief zijn. kunnen het verschil in opleiding en werkgelegenheid aangeven tussen verzorgende en zorgkundige.

• Onderscheid verzorgende/zorgkundige

• Andere beroepen (U)


43


LEERINHOUDEN

11 ALGEMENE WELZIJN

84 Lichaamshouding

kunnen het belang verwoorden van een goede houding bij het uitvoeren van huishoudelijke taken en bij rustsituaties. kunnen in opgegeven situaties voor zichzelf een goede rugsparende houding aannemen. kunnen het verband verwoorden tussen een verkeerde lichaamshouding en lichamelijke klachten. kunnen hun verantwoordelijkheid als burger aangeven bij de aanpak van EHBO. reageren binnen deze verantwoordelijkheid correct. kunnen bij de besproken ongevallen bij zichzelf de nodige zorg toedienen.

• Ergonomische houdingen bij staan, liggen, zitten en bij huishoudelijke taken;

• Rugsparend werken

• EHBO bij huishoudelijke activiteiten:

- ontwrichtingen en breuken

- bloeduitstorting

- verstuikingen

- brandwonden, schaafwonden, snijwonden

85 Rust en slaap

kunnen met voorbeelden het begrip rust omschrijven. kunnen een verband leggen tussen de behoefte aan rust en slaap i.f.v. leeftijd, activiteitsgraad en fysieke en geestelijke toestand.


• Behoefte aan rust en slaap

kunnen in opgegeven situaties slaapbevorderende en slaapremmende factoren herkennen en er oplossingen bij voorstellen.

• Slaapbevorderende factoren

reflecteren over hun eigen slaapritueel en dat van anderen. kunnen veilige, gezonde en comfortabele slaapkamer inrichten, aangepast aan de verschillende leeftijdsgroepen.

• Het slaapritueel voorbereiden bij baby’s, kinderen, adolescenten, volwassenen, bejaarden

• Inrichting van de slaapkamer


44


LEERINHOUDEN

kunnen voorbeelden opgeven van de gevolgen van onvoldoende slaap en een verstoorde nachtrust op de algemene gezondheidstoestand.

• Slaapmoeilijkheden/stoornissen als gevolg van:

- ziekte/pijn

- geneesmiddelengebruik en -misbruik

- vermoeidheid

- leefgewoonten (o.m. eetgewoonten, dagindeling, stress, …)

86 Bioritme

kunnen met eigen woorden het begrip bioritme omschrijven. kunnen voorbeelden geven van factoren die het biologisch ritme van de mens verstoren. kunnen i.f.v. hun zelf ervaren bioritme een studeer- en werkschema voorstellen.


• Belang van het bioritme voor een optimaal functioneren;

• Oorzaken van ontregeling (o.m. ploegenwerk, winter- en zomeruur)

87 Ontspanning

kunnen met eigen woorden en met aangeven van voorbeelden het begrip ontspanning en ontspanningsvormen omschrijven. kunnen het belang en de behoefte aan ontspanning verantwoorden i.f.v. de algemene gezondheidstoestand.


• Behoefte aan ontspanning

• Ontspanningsvormen, o.m. sport en spel, audiovisuele ontspanningsvormen

88 Sport en spel

kunnen het verband uitdrukken tussen een zittend en te weinig actief leefpatroon en beschavingsziektes.

• Lichamelijke invloed van sport en spel, o.m. m.b.t.:

- de ademhaling

- de bloedsomloop

- de conditie en soepelheid

- de weerstand

- de spierkracht


45


LEERINHOUDEN

kunnen voor- en nadelen van individuele, groeps- en competitiesport herkennen en kritisch beoordelen.

• Sociale aspecten van sport en spel:

- individuele sporten tegenover groepssporten

- competitiesport tegenover sport om de ontspanning

- sprotrages …

kunnen met eigen woorden de voor- en nadelen van tv- en computergebruik omschrijven. kunnen verbanden leggen tussen muziekkeuze, leeftijd en sociale achtergrond. zijn ingesteld om de muziekkeuze van anderen te respecteren. kunnen voorbeelden van creatieve ontspanningsvormen. kunnen opzoeken waar in hun omgeving vormen van creatieve ontspanningsvormen beoefend worden of leermogelijkheden bestaan.

• Invloed van audiovisuele ontspanningsvormen, o.m.:

- invloed van de multimedia

- invloed van muziek en lectuur

- invloed van creatieve ontspanningsvormen (o.m. ontwikkeling van de persoonlijkheid, sociaal, esthetisch)

kunnen eenvoudige ontspanningsmogelijkheden uitwerken, voorstellen en in groep beleven. leren omgaan met win- en verliessituaties.

• Uitwerken van ontspanningsmogelijkheden

- een gezelschapsspel uitleggen voor en spelen in groep;

- een wandeltocht organiseren;

- een picknick organiseren;

- een buitenspelactiviteit organiseren (U).

89 EHBO

kunnen de huisapotheek optimaliseren. kunnen een reisapotheek samenstellen.

• Samenstellen van de huisapotheek

• Inhoud controleren: ontsmettingsmiddelen, verbanden, materieel; inhoud optimaliseren: lijst opstellen

• Onderhoud: reinigen van het kastje


46


LEERINHOUDEN

90 kunnen een bijsluiter lezen en correct interpreteren. Geneesmiddelengebruik

• Ordenen van geneesmiddelen

• Bijsluiters lezen

• Verwijderen van vervallen geneesmiddelen

91 kunnen in concrete situaties verbanden aanbrengen. Aanbrengen van verbanden

• Materieel

• Technieken

• Toepassingen:

- snelverband

- pleisterverband

- doekverband

- zwachtelverband

12 ALGEMENE PERSOONLIJKE LICHAAMSVERZORGING

92 De huid

kunnen de delen van de huid aanduiden en benoemen. kunnen in concrete situaties de functies van de huid omschrijven. kunnen de verschillende huidtypes herkennen.

• Bouw van de huid

• Functies van de huid

• Huidtypes

kunnen het eigen huidtype reinigen en verzorgen met aangepaste producten. kunnen een onderbouwde keuze maken uit het aanbod producten.

• Huidreiniging:

- soorten baden

- soorten producten


47


LEERINHOUDEN

kunnen op een onderbouwde manier producten aankopen, rekening houdend met prijs/kwaliteit. kunnen op een verantwoorde manier producten gebruiken, hygiënisch opbergen en bewaren.

• Huidverzorging:

- voeden

- deodorants

kunnen de gunstige en de gevaarlijke invloeden van de zon op het lichaam omschrijven. kunnen het verband uitdrukken tussen de toename van huidkanker en onverantwoord zonnebaden. kunnen in opgegeven concrete situaties de principes van verantwoord en gezond zonnebaden aanduiden. kunnen een geschikte beschermingsfactor kiezen en gebruiken in functie van het eigen huidtype. kunnen in functie van het eigen huidtype een zonneschema lezen van de bijsluiter.

• Zonnebaden:

- gunstige invloed van de zon op het lichaam

- gevaren: brandwonden, huidveroudering, verhoogd risico op huidkanker

- veilig zonnebaden

- verzorging en bescherming voor, tijdens en na het zonnebaden

- duurtijd: kinderen – volwassenen

93 Gelaatsverzorging

kunnen hun eigen gelaat reinigen, verzorgen en opmaken.

• Reinigen:

- doel van reinigen en verzorgen

- producten, materieel

• Eenvoudige gelaatsverzorging: producten, materieel

kunnen de oorzaken van acné aangeven. kunnen het verband uitdrukken tussen aangepaste gelaatsverzorging en het voorkomen van acné.

• Acné:

- begripsomschrijving

- extra verzorging

94 kunnen het verband uitdrukken tussen een aangepaste opmaak en een goed voorkomen in alle omstandigheden.

Opmaken (eenvoudige) maquillage: producten, materieel.

95 Mondhygiëne


48


LEERINHOUDEN

kunnen de delen van de tand op een schema aanduiden. kunnen aangeven waar op een tand mogelijk tandbederf kan ontstaan. kunnen de functies van tandbederf omschrijven.

• Het gebit:

- bouw van de tand

- functies van de tanden

• Oorzaken van tandbederf

kunnen de oorzaken van tandbederf omschrijven. kunnen het verband uitdrukken tussen het voorkomen van tandbederf en gezonde voeding. kunnen dagelijkse tandverzorging en regelmatig tandartsbezoek aangeven als preventieve acties tegen tandbederf. kunnen aangeven hoe de overheid regelmatig tandartsbezoek stimuleert.

• Tandbederf voorkomen:

- belang van gezonde voeding

- tandverzorging

- raadpleging van de tandarts

kunnen een verantwoorde keuze maken i.v.m. de soorten tandenborstels, tandpasta’s, hulpmiddelen.

• Mondverzorging:

- tanden poetsen: tandenborstel (manueel/elektrisch), tandpasta

- tandzijde en flossen;

- mondspoelingen

• Gevolgen van slechte mondverzorging

kunnen hun tandenborstel en toiletzakje onderhouden met kalkoplossende middelen.

• Onderhoud van tandenborstel en toiletzakje

96 Handverzorging


49


LEERINHOUDEN

kunnen het belang van geregeld reinigen en verzorgen van de handen aangeven. kunnen het verband aantonen van een verzorgd voorkomen en een discrete handen nagelverzorging.

• Belang van handen nagelhygiëne

• Belang van hand en nagelverzorging

kunnen handen nagelverzorging toepassen met aangepaste producten en geschikt materieel. kunnen het verband aantonen tussen hygiëne en voedsel.

• Reinigen: producten, materieel

• Verzorgen: producten, materieel

• Hygiëne (wassen, drogen)

97 Voetverzorging

kunnen het belang van geregeld reinigen en verzorgen van de voeten aangeven. kunnen het verband aantonen van een verzorgd voorkomen en een discrete voeten nagelverzorging.

• Belang van:

- voeten nagelhygiëne

- belang van voeten nagelverzorging

• Voorkomen van voetkwalen

kunnen het verband uitdrukken tussen enerzijds niet-aangepaste voetverzorging en verkeerd schoeisel en anderzijds lichamelijke klachten. • Keuze van schoeisel in functie van:

- de persoon (juiste maat)

- de gelegenheid

- het seizoen

kunnen eenvoudige voeten nagelverzorging toepassen met specifieke producten en materieel.

• Reinigen: producten, materieel

• Verzorgen:

- courante producten (voetcrème, voettalk)

- specifieke producten (voor schimmel, kloven, zweetvoeten)

- keuze van schoeisel

• Materieel


50


LEERINHOUDEN

98 kunnen in voorbeelden aangeven door welke criteria men zich kan laten leiden bij het zich opmaken.

Zich opmaken: producten, materieel

• I.f.v. de gelegenheid, budget, persoonlijkheid, trends …

99 Haarverzorging

kunnen de delen van het haar aanduiden en benoemen. kunnen de verschillende haartypes herkennen.

• Bouw, types

kunnen het belang verwoorden van het geregeld reinigen en verzorgen van de haren.

• Belang van haarverzorging

kunnen een verantwoorde keuze maken uit producten en materieel. kunnen producten en materieel veilig gebruiken. kunnen de producten en het materieel hygiënisch opbergen en bewaren.

• Wassen: reinigingsproducten

• Verzorgen: verzorgingsproducten

• Drogen: materieel;

• Opmaken: producten (o.m. lak, gel …)

• Onderhoud van kam en borstel

• Voorkomen van haarkwalen:

- schilfers

- hoofdluizen

kunnen de functie van beharing omschrijven. • Ontharen van benen en oksels:

- waarom?

- producten: voor- en nadelen

- apparaten: voor- en nadelen

Zintuigen

100 De ogen


51


LEERINHOUDEN

kunnen de delen van het oog benoemen bij het verklaren van het begrip beeldvorming. kunnen in opgegeven situaties voorstellen formuleren voor beschermingsmiddelen voor de ogen.

• Bouw van het oog

• Beeldvorming

• Beschermingsmaatregelen:

- veiligheidsbril

- zonnebril

kunnen in concrete situaties aantonen wanneer de verlichting niet optimaal is.

• Belang van goede verlichting

kunnen de gevolgen van bijziendheid en verziendheid voor de persoon uitleggen.

• Oogafwijkingen:

- bijziendheid

- verziendheid

kunnen het verband uitdrukken tussen goed kunnen zien en een aangepaste verlichting. kunnen eenvoudige oogzorg bij zichzelf toepassen. kunnen op een juiste manier brillen en lenzen onderhouden.

• Oogzorg

- oogbad

- een vuiltje verwijderen

- onderhoud van bril, zonnebril, lenzen

101 De oren


52


LEERINHOUDEN

kunnen de delen van het oor aanduiden op een schema en de benaming gebruiken bij het verklaren van de geluidsvorming. kunnen de begrippen geluidssterkte en geluidsoverlast met eigen woorden omschrijving i.f.v. het eigen luistergedrag. kunnen het verband aantonen tussen enerzijds een aangepaste geluidssterkte en extrabescherming en anderzijds het voorkomen van gehoorafwijkingen.

• Bouw van het oor

• Geluidsvorming

• Geluidssterkte

• Extra bescherming:

- oordoppen

- oorkleppen

• Oorstoppen

kunnen een correcte oorreiniging toepassen ter voorkoming van oorstoppen.

• Oorreiniging

102 De neus

kunnen de delen van de neus aanduiden op een schema. • Bouw van de neus

kunnen de juiste techniek van het snuiten toepassen. kunnen eenvoudige neuszorg toepassen.

• Neushygiëne:

- snuiten: de juiste methode aanleren

- niezen

kunnen oorzaken en symptomen van een verkoudheid aangeven. kunnen het verband aantonen tussen algemene hygiëne en het voorkomen van besmetting. kunnen eenvoudige middeltjes zoals inhaleren, gebruik van spray toepassen.

• Verkoudheid:

- symptomen en oorzaken

- algemene hygiëne en wellevendheid

- eucalyptusdampen inhaleren

- neusspoelingen met fysiologisch mater

103 Het ademhalingsstelsel


53


LEERINHOUDEN

kunnen de noodzaak van zuurstof voor het menselijk lichaam met eigen woorden uitleggen. kunnen op een schema de weg van de in- en uitgeademde lucht aangeven.

• Waarom is ademen noodzakelijk?

• De weg van de in- en uitgeademde lucht: neus; keel; luchtpijp en -takken; longen

kunnen het gebruik van buikademhaling verantwoorden. kunnen buikademhaling toepassen. kunnen aangeven waarom borstademhaling niet aangewezen is en wanneer het wel wordt toegepast. kunnen in opgegeven situaties voorstellen formuleren om te een ruimte te verluchten, de lucht te zuiveren.

• Welke ademhaling passen we toe?

• Principes van verluchting en aanpassing van droge lucht

104 Het spijsverteringsstelsel

kunnen de rol van een goed functionerend spijsverteringsstelsel voor de gezondheid formuleren. kunnen op een schema de organen aanduiden die een rol spelen bij de spijsvertering.

• Rol

• organen

• Werking

kunnen de belangrijkste symptomen van veel voorkomende spijsverteringsstoornissen met eigen woorden uitleggen. kunnen gerechten aanpassen bij de aanpak van een spijsverteringsstoornis of bij darm- en maagklachten.

• Stoornissen:

- obstipatie, diarree

- maag- en darmklachten

- aanpak

105 Het uitscheidingsstelsel

kunnen de rol van een goed functionerend uitscheidingsstelsel voor de gezondheid en het welbevinden formuleren.

• Rol

• Organen

• Werking


54


LEERINHOUDEN

kunnen het verband aangeven tussen een goede persoonlijke hygiëne en het voorkomen van problemen met de urinewegen.

• Problemen met urinewegen

• Persoonlijke hygiëne

13 IK EN DE ANDEREN

106 Wie ben ik?

zijn bereid om over eigen gedrag na te denken. zijn bereid te reflecteren over de invloeden van anderen, typische leeftijdsverschijnselen, het eigen zelfbeeld. zijn bereid anderen te aanvaarden. kunnen een gepaste houding aannemen tegenover pestgedrag van anderen/de groep. kunnen voorbeelden geven van beïnvloeding door anderen. zijn bereid te communiceren over houding en het gedrag van zichzelf en van anderen.

• Ik binnen mijn gezinsvorm

• Soorten gezinsvormen in deze tijd

• Mijn rol binnen het gezin (o.m. verhouding van de gezinsleden t.o.v. elkaar, taken van de gezinsleden, verwachtingen …)

• Omgaan met zichzelf (zelfkennis, zelfbeeld …)

107 Omgaan met zichzelf

kunnen zichzelf identificeren aan de hand van objectieve identificatiegegevens.

• Zichzelf identificeren

• Subjectieve aspecten als zelfwaardering, zelfpresentatie

108 kunnen hun zelfbeeld omschrijven als het antwoord op de vraag ‘Wie ben ik?’ kunnen zich omschrijven wat de verschillende soorten zelfbeeld betreft. kunnen in opgegeven situaties voorbeelden aangeven van uitingen van een positief zelfbeeld.

Zelfbeeld

• Zelfbeeld als het antwoord op de vraag: ‘Wie ben ik?’

• Soorten zelfbeeld: het sociale zelfbeeld, het emotionele zelfbeeld, het cognitieve zelfbeeld, het fysieke zelfbeeld, het materiële zelfbeeld


55


LEERINHOUDEN

109 kunnen persoonlijkheid omschrijven als het unieke en vrij stabiele geheel van gedragskenmerken waardoor we ons onderscheiden van anderen. kunnen in concrete situaties het onderscheid aangeven tussen temperament en karakter.

Persoonlijkheid

• Onderscheid tussen persoonlijkheid, karakter en temperament

110 kunnen in concrete situaties gedrag verklaren als een reactie op een bepaalde prikkel. kunnen voorbeelden geven van waarneembaar en niet-waarneembaar gedrag. kunnen een concrete situatie analyseren wat betreft de persoonlijke factoren en de situationele factoren.

Menselijk gedrag

• Gedrag als een reactie op een prikkel

• Uiterlijk waarneembaar tegenover uiterlijk niet-waarneembaar gedrag

• Factoren die het gedrag bepalen:

- persoonlijke factoren;

- situationele factoren.

111 kunnen hun mening zeggen zonder de relatie met anderen te verbreken.

Omgaan met anderen

112 kunnen in concrete situaties het belang van anderen voor onze eigen ontwikkeling beschrijven. kunnen in concrete situaties de rol van betekenisvolle anderen als referentiekader voor ons eigen handelen aangeven en daarbij voorbeelden geven van negatieve en van positieve beïnvloeding. zijn ingesteld om anderen te aanvaarden met hun mogelijkheden en met hun beperkingen. zijn vaardig in het tonen van respect voor anderen. kunnen in een concrete situatie de rol en houding van de verschillende actoren bij pestgedrag aanwijzen. zijn ingesteld om zichzelf te blijven tegen de druk van anderen bij pestgedrag.

• Belang van de anderen voor de eigen ontwikkeling; (o.m. Wilde van Aveyron)

• Betekenisvolle anderen als referentiegroep

• Omgaan met positieve en negatieve invloeden van anderen (leeftijdsgenoten, ouderen, gezagsfiguren …)

• Jezelf blijven

• Aanvaarden van anderen

• Respect voor anderen

• Omgaan met vormen van pestgedrag

113 kunnen in concrete situaties de omgangsvaardigheden bewust toepassen.

Omgangsvaardigheden


56


LEERINHOUDEN

• Jezelf voorstellen

• Groeten van leeftijdsgenoten, ouderen, gezagsfiguren

• Afscheid nemen

114 Lichaamstaal

kunnen in opgegeven concrete situaties de lichaamstaal bespreken. zijn bereid te reflecteren op eigen lichaamstaal (U).


• Soorten lichaamstaal (o.m. embleemgebaren, omgaan met spanning

• Non-verbaal gedrag dat kan wijzen op o.m. spanning, blijheid, vraag om hulp, twijfel, genegenheid, vriendschap, …

• Gendergebonden gebaren

• Gebaren die wijzen op nabijheid/afstand:

kunnen tederheid en warmte herkennen in zorgsituaties. kunnen de noodzaak aan tederheid illustreren. kunnen aangeven welke gevoelens zij makkelijk uiten en/of formuleren. kunnen aangeven dat het uiten van gevoelens persoonsgebonden én situatiegebonden is.

- van zichzelf

- van anderen

• Omgaan met tederheid binnen zorgsituaties


57


LEERINHOUDEN

115 kunnen een het communicatieproces met eigen woorden uitleggen. kunnen met voorbeelden de voor- en nadelen aantonen van éénzijdige en tweezijdige communicatie. kunnen voorbeelden binnen de zorg aangeven van éénzijdige en va, tweezijdige communicatie. kunnen in opgegeven situaties het belang aangeven van de indruk die je op iemand maakt. kunnen aantonen dat de eerste indruk over iemand een rol speelt in de verdere houding over en communicatie met een ander. zijn zich bewust van het hebben van mogelijke vooroordelen. kunnen hun eigen gedrag m.b.t. vooroordelen corrigeren.

Sociale vaardigheden

• Het communicatieproces

• Soorten communicatie:

- éénzijdig/tweezijdig

- verbaal/non-verbaal

• Communicatievaardigheid

• Communicatiestoornissen

116 Luisteren

kunnen in opgegeven situaties het belang aangeven van een goede luisterhouding. kunnen in concrete situaties de elementen binnenkant en buitenkant van de communicatie aangeven.

• Belang van luisteren voor de communicatie

kunnen in opgegeven situaties de gevolgen van een foutieve luisterhouding voor de interactie tussen mensen.

• Beschrijving van de gevolgen van een foutieve luisterhouding

zijn bereid na te denken over hun eigen luisterhouding. kunnen luistervaardigheden in concrete situaties toepassen.

• Luistervaardigheden o.m. actief luisteren.

117 Assertiviteit

kunnen assertiviteit omschrijven als een opkomen voor jezelf zonder de relatie met de ander te verbreken. kunnen in opgegeven situaties het onderscheid aangeven tussen assertief en agressief gedrag.

• De begrippen assertief gedrag en agressief gedrag.

• Oefeningen op assertiviteit


58


LEERINHOUDEN

118 kunnen de verschillende communicatietechnieken gepast gebruiken binnen opgegeven situaties.

Communicatietechnieken: schriftelijk

• Brieven en kaartjes schrijven

• Persoonsgebonden gebeurtenissen o.a.: verjaardag, geboorte, huwelijk, ziekte, overlijden …:

- gebruik

- gebruiksaanwijzingen

- toepassing

• Zakelijke informatie o.a. aanvraag van documentatie, subsidie, telefoonaansluiting …

• Werken met een tekstverwerker

• Elektronische communicatie:

- internetgebruik

- e-mail

- sms

- chatten

119 kunnen in groepsverband een gesprek voeren. Communicatietechnieken: mondeling

• Een kringgesprek voeren n.a.v. een actueel probleem binnen de zorg

• Telefoneren

120 Op bezoek gaan

kunnen gepast handelen bij een bezoek in diverse omstandigheden. • Gelegenheden


59


LEERINHOUDEN

kunnen gepast reageren op een uitnodiging waarop men wil/kan ingaan en een op een uitnodiging waarop men niet kan/wil ingaan.

• Ingaan op of afwijzen van een uitnodiging:

- schriftelijk

- telefonisch

- elektronisch

kunnen een passend geschenk uitkiezen en aanbieden in functie van de persoon, de gelegenheid en het budget.

• Geschenken

- wat aan wie aanbieden?

- geven van het geschenk

- ontvangen (ruilen)

- bedanken.

121 Bezoek ontvangen

• Gelegenheden

kunnen uitnodigingen opmaken voor diverse gelegenheden, verschillende soorten doelgroepen en via verschillende media.

• Uitnodigingen:

- schriftelijk

- telefonisch

- elektronisch

kunnen gepast handelen bij het ontvangen van bezoek. • Algemene omgangsvormen:

- genodigde/onverwachte gast

- begroeten

- voorstellen

- afscheid nemen

122 kunnen situaties opnoemen waar men zich sterk met de natuur verbonden voelt.

Omgaan met het materiële en met de natuur


60


LEERINHOUDEN

14 VOORTPLANTING EN SEKSUALITEIT

123 Cellen en weefsels

kunnen de rol van lichaamscellen verwoorden. kunnen schematisch weergeven hoe cellen zich splitsen. kunnen de hoofdbestanddelen van een cel opnoemen.

• De cellen

- bouwstenen van het lichaam

- levensduur en splitsing

- anatomie van de cel

• De weefsels

124 De geslachtsorganen

kunnen de ontwikkeling en de structuur van de inwendige en de uitwendige vrouwelijke en mannelijke geslachtsorganen schematisch situeren.

• Vrouwelijke geslachtsorganen (inwendig, uitwendig)

• Mannelijke geslachtsorganen (inwendig, uitwendig)

125 kunnen de werking van hormonen tijdens de seksuele ontwikkeling, de zwangerschap en bij borstvoeding met eigen woorden uitleggen.

Werking van de hormonen • Omschrijving en functies van klieren en hormonen

126 Bevruchting

kunnen de bevruchting met eigen woorden omschrijven en op een schema de kernbegrippen situeren.

• Kernbegrippen

- innesteling

- moederkoek/vruchtvliezen

- navelstreng

127 Verloop van de zwangerschap


61


LEERINHOUDEN

kunnen het verloop van de zwangerschap in grote lijnen weergeven. kunnen in opgegeven concrete situaties het belang inzien van een goede voorbereiding en nazorg. kunnen het belang verwoorden van een aangepaste begeleiding en een gezonde levenswijze tijdens de zwangerschap. kunnen het verband leggen tussen de maatregelen van de overheid en de bescherming van de vrucht/pasgeboren en de moeder.

• Ontwikkeling van de vrucht

• Gynaecologisch onderzoek (functie/doel)

• Lichaamshygiëne van de zwangere vrouw

- prenatale oefeningen

- verhouding arbeid/rust/ontspanning

- kleding

• Sociale tegemoetkomingen

• De geboortepremie

• Zwangerschapsverlof

128 De bevalling

kunnen het verloop van de bevalling schematisch weergeven. kunnen in opgegeven concrete situaties de voor- en nadelen van thuisbevalling en ziekenhuisbevalling onderscheiden. kunnen de nazorg aan de baby situeren.

• Het verloop:

- ontsluitingsfase

- geboorte

- nageboorte

• Thuisbevalling versus bevalling in het ziekenhuis

• Epiduraal/keizersnede

• Herstel na de bevalling

• De APGAR-score

• Miskraam

129 De baby


62


LEERINHOUDEN

kunnen de voornaamste kenmerken van de pasgeborene omschrijven

• De voornaamste kenmerken van de pasgeborene:

- algemeen uitzicht (hoofd, lengte, gewicht, huis, navel, reflexen …)

- premature baby’s

kunnen in concrete situaties vaardigheden omschrijven om met baby’s om te gaan. kunnen het verband aantonen tussen een juiste verzorging en de gezondheid en ontwikkeling van de baby.

• Omgang met de baby:

- vasthouden van de baby

- liggen en toedekken

kunnen de stappen in het geven van een babybad in een demonstratie ervan herkennen (U). kunnen het inentingsschema respecteren (U).

• Verzorging (U):

- het babybad

- verluieren

- melkvoeding bereiden

- de babyuitzet

- preventieve gezondheidszorg (inentingen)

130 Voorbehoedmiddelen

kunnen de menstruatiecyclus beschrijven. • De menstruatiecyclus

kunnen het gebruik van voorbehoedmiddelen in deze tijd verantwoorden.

• Verantwoord gebruik van voorbehoedmiddelen

kunnen in opgegeven situaties de noodzaak verwoorden van het gebruik van het gepaste voorbehoedmiddel.

• Soorten:

- barrière middelen

- hormonale middelen

- chirurgische middelen

kunnen een genuanceerd standpunt verwoorden m.b.t. het gebruik van voorbehoedmiddelen ook in hun contacten met anderen.

• Eigen houding in seksuele contacten met anderen

131 Seksueel overdraagbare aandoeningen

ad – Specifiek gedeelte Verzorging-voeding uishoudkunde/gezinstechnieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) uishoudkunde/voeding (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week)

dkunde/gezinstechnieken (1e lj: 6 lestijden/week, 2e lj: 6 lestijden/week) dkunde/voeding (1e lj: 2 lestijden/week, 2e lj: 2 lestijden/week)

63


LEERINHOUDEN

kunnen het begrip SOA omschrijven. • Het begrip SOA

• Soorten

kunnen aangeven hoe ze in hun eigen leven preventief kunnen handelen om SOA te vermijden. • Preventieve maatregelen

132 Sociale voorzieningen

kunnen aangeven hoe de besproken voorzieningen bijdragen tot zowel preventie als zorg voor alle leeftijdscategorieën.

• Het ziekenfonds

kunnen in opgegeven concrete probleemsituaties aangeven welk soort voorziening kan aangesproken worden.

• Het OCMW

• Opvangcentra

• Centra voor levens- en gezinsvragen

• Teleonthaal

BSO – 2e graPV Praktijk hPV Praktijk hTV HuishouTV Huishou


64

PEDAGOGISCH-DIDACTISCHE WENKEN EN TIMING

1 Algemene pedagogisch-didactische wenken en timing

1.1 ICT

1.1.1 Wat?

Onder informatie- en communicatietechnologie (ICT) verstaan we het geheel van computers, netwerken, internetverbindingen, software, simulatoren, enz. Telefoon, video, televisie en overhead worden in deze context niet expliciet meegenomen.

1.1.2 Waarom?

De recente toevloed van informatie maakt levenslang leren een noodzaak voor iedereen die bij wil blijven. Maatschappelijke en onderwijskundige ontwikkelingen wijzen op het belang van het verwerven van ICT. Enerzijds speelt het in op de vertrouwdheid met de beeldcultuur en de leefwereld van jongeren. Anderzijds moeten jongeren niet alleen in staat zijn om nieuwe media efficiënt te gebruiken, maar is ICT ook een hulpmiddel bij uitstek om de nieuwe onderwijsdoelen te realiseren. Het nastreven van die competentie veronderstelt onderwijsvernieuwing en aangepaste onderwijsleersituaties. Er wordt immers meer en meer belang gehecht aan probleemoplossend denken, het zelfstandig of in groep leren werken, het kunnen omgaan met enorme hoeveelheden aan informatie...

In bepaalde gevallen maakt ICT deel uit van de vakinhoud en is ze gericht op actieve beheersing van bijvoorbeeld een softwarepakket binnen de lessen informatica. In de meeste andere vakken of bij het nastreven van vakoverschrijdende eindtermen vervult ICT een ondersteunende rol. Door de integratie van ICT kunnen leerlingen immers:

het leerproces in eigen handen nemen;

zelfstandig en actief leren omgaan met les- en informatiemateriaal;

op eigen tempo werken en een eigen parcours kiezen (differentiatie en individualisatie).

1.1.3 Hoe te realiseren?

In de eerste graad van het SO kunnen leerlingen onder begeleiding elektronische informatiebronnen raadplegen. In de tweede en nog meer in de derde graad kunnen de leerlingen “spontaan” gegevens opzoeken, ordenen, selecteren en raadplegen uit diverse informatiebronnen en –kanalen met het oog op de te bereiken doelen.

Er bestaan verschillende mogelijkheden om ICT te integreren in het leerproces.

Bepaalde programma’s kunnen het inzicht verhogen d.m.v. visualisatie, grafische voorstellingen, si-mulatie, het opbouwen van schema’s, stilstaande en bewegende beelden, demo...

Sommige cd-roms bieden allerlei informatie interactief aan, echter niet op een lineaire manier. De leerling komt via bepaalde zoekopdrachten en verwerkingstaken zo tot zijn eigen “gestructureerde leerstof”.

Databanken en het internet kunnen gebruikt worden om informatie op te zoeken. Wegens het grote aanbod aan informatie is het belangrijk dat de leerlingen op een efficiënte en een kritische wijze leren omgaan met deze informatie. Extra begeleiding in de vorm van studiewijzers of instructiekaarten is een must. Om tot een kwaliteitsvol eindresultaat te komen, kunnen leerlingen de auteur (persoon, organisatie...) toevoegen alsook de context, andere bronnen die de inhoud bevestigen en de onderzoeksmethode. Dit zal het voor de leraar gemakkelijker maken om het resultaat en het leerproces te beoordelen. De resultaten van individuele of groepsopdrachten kunnen gekoppeld worden aan een mondelinge presentatie. Een presentatieprogramma kan hier ondersteunend werken. Men kan resultaten en/of informatie uitwisselen via e-mail, blackboard, chatten, nieuwsgroepen, discussiefora... ICT maakt immers allerlei nieuwe vormen van directe en indirecte communicatie mogelijk. Dit is zeker een meerwaarde omdat ICT op die manier niet alleen de mogelijkheid biedt om interscolaire projecten op te zetten, maar ook om de communicatie tussen leraar en leerling (uitwisselen van cursusmateriaal, planningsdocumenten, toetsen examenvragen...) en leraren onderling (uitwisseling lesmateriaal …) te


65

bevorderen. Sommige programma’s laten toe op graduele niveaus te werken. Ze geven de leerling de nodige feedback en remediëring gedurende het leerproces (= zelfreflectie en -evaluatie).

1.2 Vakoverschrijdende eindtermen

1.2.1 Wat?

Vakoverschrijdende eindtermen (VOET) zijn minimumdoelstellingen, die – in tegenstelling tot de vak-gebonden eindtermen – niet gekoppeld zijn aan een specifiek vak, maar door meerdere vakken of onderwijsprojecten worden nagestreefd.

De VOET worden volgens een aantal vakoverschrijdende thema's geordend: leren leren, sociale vaardigheden, opvoeden tot burgerzin, gezondheidseducatie, milieueducatie en muzisch-creatieve vorming.

De school heeft de maatschappelijke opdracht om de VOET volgens een eigen visie en stappenplan bij de leerlingen na te streven (inspanningsverplichting).

1.2.2 Waarom?

Het nastreven van VOET vertrekt vanuit een bredere opvatting van leren op school en beoogt een accentverschuiving van een eerder vakgerichte ordening naar meer totaliteitsonderwijs. Door het aanbieden van realistische, levensnabije en concreet toepasbare aanknopingspunten, worden leerlingen sterker gemotiveerd en wordt een betere basis voor permanent leren gelegd.

VOET vervullen een belangrijke rol bij het bereiken van een voldoende brede en harmonische vorming en behandelen waardevolle leerinhouden, die niet of onvoldoende in de vakken aan bod komen. Een belangrijk aspect is het realiseren van meer samenhang en evenwicht in het onderwijsaanbod. In dit opzicht stimuleren VOET scholen om als een organisatie samen te werken.

De VOET verstevigen de band tussen onderwijs en samenleving, omdat ze tegemoetkomen aan belangrijk geachte maatschappelijke verwachtingen en een antwoord proberen te formuleren op actuele maatschappelijke vragen.


Het nastreven van VOET is een opdracht voor de hele school, maar individuele leraren kunnen op verschillende wijzen een bijdrage leveren om de VOET te realiseren. Enerzijds door binnen hun eigen vakken verbanden te leggen tussen de vakgebonden doelstellingen en de VOET, anderzijds door thematisch onderwijs (teamgericht benaderen van vakoverschrijdende thema's), door projectmatig werken (klas- of schoolprojecten, intra- en extra-muros), door bijdragen van externen (voordrachten, uitstappen).

Het is een opdracht van de school om via een planmatige en gediversifieerde aanpak de VOET na te streven. Ondersteuning kan gevonden worden in pedagogische studiedagen en nascholingsinitiatieven, in de vakgroepwerking, via voorbeelden van goede school- en klaspraktijk en binnen het aanbod van organisaties en educatieve instellingen.

1.3 Begeleid zelfgestuurd leren

1.3.1 Wat?

Met begeleid zelfgestuurd leren (BZL) bedoelen we het geleidelijk opbouwen van een competentie naar het einde van het secundair onderwijs, waarbij leerlingen meer en meer het leerproces zelf in handen gaan nemen. Zij zullen meer en meer zelfstandig beslissingen leren nemen in verband met leerdoelen, leeractiviteiten en zelfbeoordeling.

Dit houdt onder meer in dat:

− de opdrachten meer open worden;

− er meerdere antwoorden of oplossingen mogelijk zijn;

− de leerlingen zelf keuzes leren maken en verantwoorden;

− de leerlingen zelf leren plannen;

− er feedback wordt voorzien op proces en product;


66

− er gereflecteerd wordt op leerproces en leerproduct.

De leraar is ook coach, begeleider.

De impact van de leerlingen op de inhoud, de volgorde, de tijd en de aanpak wordt groter.

1.3.2 Waarom?

Begeleid zelfgestuurd leren sluit aan bij enkele pijlers van ons PPGO, o.m.

− leerlingen zelfstandig leren denken over hun handelen en hierbij verantwoorde keuzes leren maken;

− leerlingen voorbereiden op levenslang leren;

− het aanleren van onderzoeksmethodes en van technieken om de verworven kennis adequaat te kunnen toepassen.

Vanaf het kleuteronderwijs worden werkvormen gebruikt die de zelfstandigheid van kinderen stimuleren, zoals het gedifferentieerd werken in groepen en het contractwerk.

Ook in het voortgezet onderwijs wordt meer en meer de nadruk gelegd op de zelfsturing van het leer-proces in welke vorm dan ook.

Binnen de vakoverschrijdende eindtermen, meer bepaald “Leren leren”, vinden we aanknopingspunten als:

− keuzebekwaamheid;

− regulering van het leerproces;

− attitudes, leerhoudingen, opvattingen over leren.

In onze huidige (informatie)maatschappij wint vaardigheid in het opzoeken en beheren van kennis voortdurend aan belang.


Het is belangrijk dat bij het werken aan de competentie de verschillende actoren hun rol opnemen:

− de leerling wordt aangesproken op zijn motivatie en “leer”kracht;

− de leraar krijgt de rol van coach, begeleider;

− de school dient te ageren als stimulator van uitdagende en creatieve onderwijsleersituaties.

De eerste stappen in begeleid zelfgestuurd leren zullen afhangen van de doelgroep en van het moment in de leerlijn “Leren leren”, maar eerder dan begeleid zelfgestuurd leren op schoolniveau op te starten is “klein beginnen” aan te raden. Vanaf het ogenblik dat de leraar zijn leerlingen op min of meer zelfstandige manier laat

− doelen voorop stellen;

− strategieën kiezen en ontwikkelen;

− oplossingen voorstellen en uitwerken;

− stappenplannen of tijdsplannen uitzetten;

− resultaten bespreken en beoordelen;

− reflecteren over contexten, over proces en product, over houdingen en handelingen;

− verantwoorde conclusies trekken;

− keuzes maken en verantwoorden

is hij al met een of ander aspect van begeleid zelfgestuurd leren bezig.


67

2 Specifieke pedagogisch-didactische wenken en timing 2.1 Uitgangspunten

2.1.1 De opbouw

De wijze waarop de leerinhouden en leerplandoelstellingen worden aangebracht in deze 2e graad BSO is een centraal gegeven binnen dit leerplan.

2.1.2 Leraren behouden hun ambtsbevoegdheden in functie van de vakbenamingen zoals vermeld in de goedgekeurde lessentabel.

• Wat de leraren binnen het hen aangewezen pakket uren realiseren met de leerlingen wordt niet bepaald door vakonderdelen, want die staan als dusdanig niet vermeld in dit leerplan, maar wel door:

- de manier waarop de vakgroep/school de doelstellingen uit dit leerplan clustert tot zinvolle gehelen;

- de manier waarop de vakgroep/school de doelstellingen spreidt over de 2 jaren van de 2e graad;

- de visie die de vakgroep/school heeft over het onderwijzen door de leraren en het leren van de leerlingen; i.f.v. deze ontwikkelde visie (i.f.v. de aard van de leerlingen die de school aantrekt of wenst aan te trekken) zullen inhouden eerder theoretisch dan wel praktisch en geïntegreerd worden gegeven.

De leerplancommissie gaat er vanuit dat een geïntegreerde aanpak aangewezen is omwille van:

- de aard van de inhouden;

- de doe-ingesteldheid van de doelgroep;

- de leerstijl van deze leerlingen.

• Dit leerplan biedt door zijn opbouw alle mogelijkheden om een geïntegreerde aanpak mogelijk te maken.

• De vakgroep werkt de clustering over de 2 jaren van de graad uit in een gezamenlijke graadplanning.

• Na de clustering en bepaling van de onderwijs-leervisie zal de vakgroep een vraag formuleren naar het schoolbeleid om aangepaste lokalen (theorie versus praktijklokalen) opdat de visie optimaal kan gerealiseerd worden.

2.1.3 Pedagogische aanpak

De doelgroepleerlingen vragen een specifieke pedagogische aanpak.

• Leerlinggericht werken i.p.v. leerstofgericht werken in herkenbare en leeftijdseigen situaties. De leerlingen moeten ‘positieve ervaringen’ kunnen opdoen opdat zij tot leren komen.

• Stapsgewijs leren zorgen.

Nieuwe technieken en vaardigheden worden geleidelijk aangeleerd o.m. via demonstratie en geleide oefeningen. Daarnaast kunnen leermomenten ingeschakeld worden waarop leerlingen aangesproken worden op hun probleemoplossend vermogen. Deze leermomenten gaan uit van het aanbieden van herkenbare probleemsituaties die zij, individueel of in groep, stapsgewijs zelfstandig oplossen. Vormen van Begeleid Zelfgestuurd Leren zijn ook in praktijkmomenten mogelijk.

• De realisering van dit leerplan vereist een afstemming van de leerinhouden in zinvolle eenheden. De opsplitsing in cognitieve inhouden bij een leraar en anderzijds de praktisch-technische doelen bij een andere leraar, zijn dus uitgesloten. Bovendien is het noodzakelijk dat de weekopdrachten van de leraren uit blokken van meer uren bestaan. Verkaveling in afzonderlijke uren maakt een verantwoorde uitwerking van dit leerplan onmogelijk.


68

• In de jaar/graadplanning plannen de leraren van de vakgroep de leerinhouden verdeeld over 2 x 28 lesweken. Het is geenszins de bedoeling om de volgorde van de leerinhouden zoals aangegeven in dit leerplan op een identieke manier in de planning op te nemen. De leerinhouden uit dit leerplan worden door de betrokken leraren tot een samenhangend geheel in elkaar gepast.

• Op geregelde tijdstippen en zeker bij het begin van het schooljaar, worden vakgroepvergaderingen georganiseerd. Tijdens deze vergaderingen kunnen o.m. volgende items aan bod komen:

- het opmaken van de jaar/graadplannen;

- vastleggen van de prioriteiten bij het concretiseren van het leerplan;

- organiseren van de binnenklas/graaddifferentiatie;

- gebruikmaken van een uniforme vakterminologie;

- vastleggen van een taalbeleid i.f.v. de leerlingkenmerken;

- bepalen van de inhoud en de structuur van de leerlingencursus;

- maken van afspraken m.b.t. de mapindeling;

- integreren van de attitudinale doelstellingen;

- organiseren van remediëring bij leerachterstanden;

- bepalen van evaluatiecriteria en hun onderlinge verhouding;

- inrichten en gebruiken van vaklokalen;

- deelnemen aan vakoverschrijdende projecten, wedstrijden …

De gemaakte afspraken worden vastgelegd in een bondig verslag en door alle betrokkenen opgevolgd.

2.2 Opbouw van doelstellingen en leerinhouden 2.2.1 Zorg voor de voeding

• In het eerste leerjaar worden eenvoudige gerechten en naar het einde van het schooljaar maaltijden op basis van elementaire basistechnieken bereid met producten die voor een voedingstof representatief zijn. De begrippen ‘veiligheid, hygiëne, ergonomie en milieu in de keuken’, en werkorganisatie worden geïntroduceerd en geïmplementeerd in praktijkoefeningen.

Daarnaast gaat de aandacht uit naar het algemeen begrippenkader en de instrumenten die in functie van het gebruik van gezonde voeding gehanteerd kunnen worden.

• In het tweede leerjaar ligt de klemtoon op de bereiding van eenvoudige feestmaaltijden en streekgerechten op basis van gekende en nieuwe basistechnieken met zowel inheemse als uitheemse voedingsmiddelen. Kwaliteitszorg op basis van producten procesevaluatie zijn constant in de zorgoefeningen aanwezig.

De voedingsstoffen en de voedingsmiddelen worden geanalyseerd enerzijds in functie van de praktijkoefeningen en anderzijds om een meer fundamenteel inzicht in gezondheid en gezonde voeding te verwerven.

2.2.2 Zorg voor de woon- en leefomgeving • In het eerste leerjaar brengen we een algemeen begrippenkader aan en gaan we in op de

analyse van veelvoorkomende en –gebruikte materialen en hulpmiddelen.

Het geheel wordt in zorgoefeningen uitgewerkt en/of toegepast. Deze zorgoefeningen zijn zowel op het onderhoud in ruime betekenis als op decoratie gericht.

• In het tweede leerjaar adviseren wij de aspecten budgetteren, huren/kopen/verbouwen, met aandacht voor sociale premies.

Minder frequent gebruikte en delicate materialen en hulpmiddelen worden naast algemene elementen uit de woon- en leefomgeving geanalyseerd.


69

Deze zorgelementen worden eveneens in praktische zorgoefeningen omgezet.

2.2.3 Zorg voor het welzijn • In het eerste leerjaar adviseert de leerplancommissie het algemeen begrippenkader aan te

brengen m.b.t. gezondheid en gezondheidszorg. De persoonlijke zorg – vanwaar de transfer naar zorg voor anderen wordt gemaakt – komt uitgebreid aan bod. Daarbij zijn de oefeningen enerzijds gericht op persoonlijke zorg en hygiëne, anderzijds op het concretiseren van sociale vaardigheden zoals tafeletiquette, gedrag tijdens uitstappen en bezoeken.

• In het tweede leerjaar adviseert de commissie dieper in te gaan op zelfkennis en communicatie. Ook de algemene en de specifieke hygiëne en gezondheid worden behandeld, steeds met aandacht voor de beschikbare sociale voorzieningen.

Het is aanbevolen om doorheen het schooljaar één of meer doorlopende werkstukken te voorzien die van leerling tot leerling kunnen verschillen. De bedoeling daarvan is o.m. de onderwijstijd maximaal te benutten. Zo kunnen de leerlingen tijdens ‘dode’ lesmomenten aan het doorlopend werkstuk verder werken ongeacht de zorgsituatie waaraan de rest van de klas werkt.

2.3 Rol van de leraar

De voorbeeldfunctie van de leraar is een belangrijke didactische ondersteuning. Hij zal nauwkeurigheid nastreven, zin voor veiligheid en hygiëne tonen, een verzorgde taal gebruiken en correct optreden. De leraar is als het ware de vakman die zijn kennis en vaardigheden in optimale omstandigheden wil doorgeven aan de leerlingen. Wanneer hij vanuit een positieve houding met hen samenwerkt, zal zijn voorbeeldgedrag nog sterker op hen inwerken. Het werk van de leerlingen (individueel of in groep) vereist voldoende aandacht. Niet enkel het bekomen resultaat is belangrijk maar ook de inzet, het doorzettingsvermogen, de zin voor detail en samenwerking. De leraar zal zich bijgevolg niet vastpinnen op deelaspecten, maar een evaluatie uitvoeren die betrekking heeft op ‘het globale’. Afhankelijk van de situatie dienen fouten individueel of klassikaal besproken te worden, bij voorkeur onder de vorm van positieve feedback. Remediëringsopdrachten maken integraal deel uit van de opleiding en vorming.

2.4 Didactische werkvormen

Het is van fundamenteel belang om vanuit de praktijk naar de theorie te werken. De praktijk is hoofdzakelijk gericht op het zich eigen maken van basistechnieken en het trainen ervan. Telkens wordt de nadruk gelegd op de verschillende werkwijzen, het gebruik van het juiste materiaal en materieel. Het onderhoud van het materieel, de apparatuur en de omgeving wordt systematisch aangepakt en via gedifferentieerde opdrachten herhaald en ingeoefend. De moeilijkheidsgraad van de zorgsituaties en de oefeningen wordt geleidelijk en stelselmatig verhoogd. In functie van de zorgsituatie wisselen volgende didactische werkvormen elkaar af: - brainstorming;

- uitleg geven;

- demonstratie;

- proefondervindelijke studie;

- vergelijkende studie;

- observatie;

- kringgesprek;

- eenvoudige gevalsstudie;

- rollenspel;


70

- pedagogisch-didactische uitstappen;

- individuele en groepsopdrachten;

- projectwerk;

- thematisch werk;

- …

Pedagogisch-didactische uitstappen dienen wat de organisatie betreft telkens grondig voorbereid te worden. De doelstellingen en de opdrachten moeten steeds duidelijk wisselen, zo niet gaat het effect verloren en biedt deze werkvorm geen meerwaarde. Dergelijke uitstappen lenen zich tenslotte uitstekend tot het oefenen van een aantal sociale vaardigheden. De leraar dient constant uit de vele soorten werkvormen de meest relevante keuze te maken. Hierbij kan hij zich door een aantal factoren laten leiden: - de aard van de doelstellingen;

- het beoogde leerproces;

- de vertrouwdheid van de leerlingen met een bepaalde werkvorm;

- de bekwaamheid van de leraar m.b.t. een bepaalde werkvorm;

- de materiële voorwaarden;

- de financiële middelen;

- de organisatorische voorwaarden;

- …

De werkvormen kunnen op een continuüm geplaatst worden van sterk leraargestuurd naar sterk leerlinggestuurd. Beide accenten kunnen doorheen het schooljaar in eenzelfde klas aan bod komen. In het eerste geval gaat het om breed uitgewerkte opdrachten waarbij de leraar eveneens kansen biedt tot zelfwerkzaamheid van de leerlingen. Aan het andere uiterste liggen activiteiten waarbij de leerlingen verregaand zelf plannen, uitvoeren en evalueren. Omdat we een zo groot mogelijke zelfstandigheid bij de leerlingen beogen, verdient het laatste echter onze voorkeur. Met het oog op het leggen van verbanden, het formuleren van besluiten, het duiden van inzichten … worden deze werkvormen steeds door individuele of klassikale besprekingen gevolgd.

2.5 Media Het gebruik van media is noodzakelijk ter ondersteuning van het onderwijsleerproces. We denken hierbij o.m. aan: - didactische wandplaten en posters;

- video’s;

- afbeeldingen en foto’s;

- cd-roms;

- transparanten (o.m. met schema’s uit de vakliteratuur);

- multimedia;

- …

Een passende keuze en een goed gebruik van media maakt deel uit van de professionaliteit van leraren; de onderwijskwaliteit kan ermee vergroot worden. Ook bij de keuze van de media zal met een aantal factoren rekening worden gehouden: - de aangepastheid aan de doelstellingen;

- de relevantie voor de leerinhoud;

- de flexibiliteit bij voorbereiding en gebruik;


71

- de organisatorische voorwaarden;

- …

Media worden niet zonder meer ingeschakeld in het onderwijsleerproces, maar wel met het oog op de mogelijkheid tot verwerkingsactiviteiten van de leerlingen.

2.6 Handelsactiviteiten

Huishoudelijke routinetaken zoals wassen, strijken, koken … dienen veelvuldig te worden ingeoefend opdat de leerlingen voldoende vaardigheid en tempo zouden verwerven. Het geniet hierbij de voorkeur dat de leerlingen een beroep doen op of gebruikmaken van persoonlijk materiaal, materieel … Indien echter zou blijken dat de mogelijkheden van de leerlingen te gering zijn (zowel financieel als materieel), kan via handelsactiviteiten worden gewerkt (cf. SO 78 “Zorgvuldig bestuur in het SO”).


72

MINIMALE MATERIËLE VEREISTEN11 Zorg voor de voeding • Basismaterieel per keukenblok

- snelkookpan 1 - kookpannen (1 stel van 3 maten) 1 - braadpan 1 - sauspan 2 - garde 2 - mixer (revolvermodel) 1 - spatel 2 - broodmes 1 - vleesmes 1 - bestek (vork, mes, lepel) 6 - deeglepel 1 - pollepel 1 - snijplank 1 - keukenwekker 1 - digitale weegschaal 1 - bloemzeef 1 - puntzeef 1 - vergiet 2 - vuurvaste schotels 2 - rasp 1 - maatbeker 1 - deegkommen 2 - onderlegger 2 - nootmuskaatrasp 1 - plat penseel 1 - deegrol 1 - platte borden 6 - diepe borden 6 - blikopener 1 - schaar 1

• Basismaterieel per leerling

- aardappelmesje 1 - dunschiller 1 - roerlepel 1

• Basismaterieel per klas 1 Inzake veiligheid is de volgende wetgeving van toepassing: - Codex - ARAB - AREI - Vlarem Deze wetgeving bevat de technische voorschriften die in acht moeten genomen worden m.b.t.: - de uitrusting en inrichting van de lokalen; - de aankoop en het gebruik van toestellen, materiaal en materieel. Zij schrijven voor dat: - duidelijke Nederlandstalige handleidingen en een technisch dossier aanwezig moeten zijn; - alle gebruikers de werkinstructies en onderhoudsvoorschriften dienen te kennen en correct kunnen toepassen; - de collectieve veiligheidsvoorschriften nooit mogen gemanipuleerd worden; - de persoonlijke beschermingsmiddelen aanwezig moeten zijn en gedragen worden, daar waar de

wetgeving het vereist.


73

- olie-, azijn- en mosterdstel 1 - snij-, schaaf- en haktoestel 1 - koelkast 1 - pepermolen 4 - peper- en zoutvat 4 - gevogelteschaar 1 - fonduetoestel 1 - wok 1 - frituurketel 4 - krokettoestel 1 - frietsnijder 2 - koffiezetapparaat 1 - elektrisch mes 1 - keukenrobot 1 - slacentrifuge 2 - wafelijzers 2 - opdienschotels 4 - microgolfoven 1 - bergkasten:

o eetgerief 1 o voorraad 2

- bakovens: o gas 2 o elektrisch 2

- kookplaat: o gas 2 o elektrisch 4

- taartvorm 2 - cakevorm 2 - springvorm 1 - spuitzak met hulzen 1 - kurkentrekker 1 - appelboor 1 - branddeken 1 - tafelkleed 3 - servetten 12 - molton 2

2 Zorg voor de woon- en leefomgeving - wasautomaat 1 - centrifuge 1 - droogkast 1 - strijkrol 1 - mouwplank 6 - stoomstrijkijzer (per leerling) 1 - ergonomische strijkplank met stoel 1 - sprenkelbus 6 - droogrek 2 - wasknijpers 60 - wasmanden 2 - kleerborstel 2 - bergkast 2 - stofzuiger met onderdelen 1 - boenborstel 4 - handborstel 4 - schoenborstel 8 - tapijtborstel 4 - schuurborstel 2 - veegborstel 2


74

- zwabber 2 - vloerwisser 2 - ragebol 1 - stofdoeken 6 - dweilen 6 - poetsdoeken 6 - vaatdoeken 6 - spons:

o natuurlijk 4 o kunstmatig 4

- zeemvel: o natuurlijk 4 o kunstmatig 4

- emmers 6 - plastiek bekkens 6 - verfkwast (verschillende diktes) 12 - verniskwast 6 - plamuurmes 1 - verfrol 2 - handschuurmachine 1 - figuurzaag 1 - houtzaag 1 - schuurblokjes 4 - schroevendraaiers 6 - naaimachines (per 2 leerlingen) 1 - kartelschaar 2 - schaar (per leerling) 1 - meetlat (per leerling) 1 - pen voor embossing (per leerling) 1 - graveerstiften 4 - lijmpistool 2 - hobbymes 4 - holpijptang 2 - leerschaar 2 - universele tang 2 - houten hamer 1 - harkje 2 - plantenstokje 2 - plantenschopje 2 - snoeischaar 2 - plantengieter 2

3 Zorg voor het welzijn - babypop 1 - babybed 1 - babybedlinnen 1 set - babybad 1 - spiegel groot 1 - spiegel klein 6 - mini-apotheek 1 - rekverband (diverse breedtes) per ll. 1

4 Algemeen Het is aangewezen dat in de lokalen de leraar kan beschikken over:

- computer, met internetaansluiting 1 - overheadprojector 1 - videorecorder/dvd-speler + scherm 1

Noot: de aantallen zijn richtinggevend.


75

EVALUATIE

Met dit vak worden zowel inzichten als vaardigheden en attitudes beoogd.

De school stelt zijn schooleigen evaluatiebeleid op rekening houdend met onderwijskundige aspecten (o.m. context van de school, de input van leerlingen) en aspecten die te maken hebben met een schooleigen visie op leren door leerlingen van een BSO die competenties moeten verwerven binnen een zorgcontext.

Rekening houdend met deze beide aspecten zal de school vragen moeten beantwoorden als:

- hoe lezen wij de leerplandoelstellingen?

- hoe zal deze lezing vertaald worden in ons didactisch handelen?

- hoe integreren wij de inhouden tot zinvolle cognitieve en praktisch-technische gehelen?

- hoe verhoudt zich het cognitieve en het praktisch-technische in het oordelen over de leerlingen, het nemen van beslissingen op basis van deze oordelen en het rapporteren van de beslissing? (o.m. verschillen vakonderdelen TV en PV of in een eenheid met een procentuele verdeling van TV en PV?)

Naast het beantwoorden van deze vragen zal de vakgroep/school nagaan of en hoe een onderscheid moet gemaakt wordt tussen de evaluatie van het leerproces en de evaluatie van het eindproduct.

Bij de procesevaluatie wordt doorlopend gepeild naar de verwerking van het leerproces, met de bedoeling dit proces zo nodig bij te sturen, zodat elke leerling op de meest effectieve manier kan leren. Het toetsen van de vaardigheden en attitudes is een procesmatig gebeuren, dat via observatie van het veranderingsproces van leerlingen kan beoordeeld worden, zowel tijdens de lessen als de stages en praktijk. Hierbij zal zowel aandacht gaan naar de individuele evaluatie (van bijv. een logboek met zelfevaluatie, een spreekbeurt, een eindwerk) als naar het functioneren in groep (als deelnemer aan een vergadering.

De klemtoon ligt hierbij duidelijk op het optimaal functioneren van de leerling.

Het verloop van het proces wordt, vooraf, door de leraar uitgetekend. Zij/hij bepaalt

• welke de verschillende stappen zijn;

• welke fouten op elk moment ontoelaatbaar zijn;

• welke fouten kunnen gemaakt worden.

Afhankelijk van het resultaat van feedbackmomenten (kleine toetsen, gesprekken, volgsystemen …) wordt het proces verder gezet of zo nodig bijgestuurd. Om de leerling te motiveren, gebeurt dit in een constructieve, positieve sfeer.

Productevaluatie gebeurt op het einde van het leerproces (bijvoorbeeld na een hoofdstuk, een opdrachtenreeks, een project, een trimester). Hierbij wordt nagegaan in hoeverre de leerling de basisdoelstellingen bereikt heeft.

Iedere evaluatie gebeurt in 3 stappen.

• Registreren (veelvuldig afnemen van proeven, oefeningen, opdrachten, kleine toetsen …).

• Interpreteren (de gegevens toetsten aan de criteria of normen die de vakwerkgroep vooraf duidelijk heeft bepaald).

• Rapporteren (de leerling en de ouders krijgen op een duidelijke wijze een beeld van de vorderingen van de leerling door geregelde momenten van feedback voor de leerling en door een schriftelijke rapportering door middel van agenda, rapport ...).


76

BIBLIOGRAFIE

1 Boeken

Ons kookboek, KVLV Leuven, 1999.

Ons bakboek, KVLV Leuven, 1990.

Belgische voedingsmiddelentabel, Nubel Brussel, 1999.

Aardappel … begraven schat, Vlam Brussel, SD.

gezond aan tafel, Christelijke mutualiteit, 2001.

Koud kunstje, KVLV Leuven, SD.

Streekgerechten in de kijker, KVLV Leuven, SD.

Licht … en zo lekker, Colruyt, SD.

Smakelijk 1 2 3, Colruyt, SD.

Lekker en snel, Colruyt, SD.

Lekker soep, Colruyt, SD.

Zoete lekkernijen, Colruyt, SD.

Lekker wokken, Colruyt, SD.

Stoof- en sudderpotjes, Colruyt, SD.

Lekker pasta, Colruyt, SD.

Zomerkeuken, Colruyt, SD.

Lekker Zuiders, Colruyt, SD.

Lekker Belgisch, Colruyt, SD.

Toffe dingen in kleurig golfkarton met kinderen, KVLV Leuven, SD.

Techniekencursus met de naaimachine, KVLV Leuven, SD.

Koken en knutselen met rijst en deegwaren voor kinderen, KVLV Leuven, SD.

Meer met papier, KVLV Leuven, SD.

Geurige zeepcreaties/Oosterse en Westerse inpakkunst, KVLV Leuven, SD.

Sfeer maken met theelichtjes, KVLV Leuven, SD.

Creatieve vaardigheden 3 in &, KVLV Leuven, SD.

Bloemen geschikt voor elk seizoen, KVLV Leuven, SD.

Met natuur als buur, KVLV Leuven,1989.

Het textiel ABC, Etitex Brussel, 2001.

Rugpijn vóór zijn, Christelijke mutualiteit, 2002.

Eerst water, de rest komt later, Christelijke mutualiteit, SD.

Geneesmiddelen juist gebruiken, Christelijke mutualiteit, 1998.

Jongeren hoeven niet alles te slikken!, Christelijke mutualiteit, 1997.

Praktijkboek eerste hulp, Rode Kruis Vlaanderen, 2003.

BAEKELANDT, S., Kookblaadjes Uitgeverij, De Boeck, 2004.

BELMANS, F., Ik,Jan en alleman Omgangskunde 2e graad, 1e leerjaar, Wolters-Plantyn, 2004.

BELMANS, F., Ik,Jan en alleman Omgangskunde 2e graad, 2e leerjaar, Wolters-Plantyn, 2004.

DE WOUTERS, M., De regels van het spel; etiquette en omgangsvormen, Lannoo, 1999.


77

FANTON, P., Zorg voor leef- en woonsituatie, Wolters-Planteyn, 2004.

GOOVAERTS, H., Omgangskunde 1, ik en mezelf, Acco, Leuven, 2003.

GOOVAERTS, H., Omgangskunde 2, de anderen en ik, Acco, Leuven, 2003.

GOOVAERTS, H., Omganskunde 3, mijn omgeving en ik, Acco, Leuven, 2003.

GOOVAERTS, H., Zorg voor voeding 1, Acco, Leuven, 2002.

GOOVAERTS, H., Zorg voor voeding 2, Acco, Leuven, 2002.

HUYBRECHTS, L., Huishoudkunde 1, Uitgeverij De Boeck, 2005.

HUYBRECHTS, L., Praktische gids voor het huishouden, Uitgeverij De Boeck, 2006.

KIMPEN, S., Gezond eten, gemakkelijker dan je denkt, Standaard uitgeverij, 2006.

MARTAZ, L., Van cake tot shake, Standaard uitgeverij, 2001.

MEUS, M.J.,Voeding BSO 2e graad 1e leerjaar, Wolters-Plantyn, 2003.

SCHILDERMANS, A., Voeding BSO 2e graad 2e leerjaar, Wolters Plantyn, 2003.

SCHLOTJES-BELLE, H., Stof genoeg in de kraamtijd. Richtlijnen voor schoonmaakwerkzaamheden, textiel en maaltijdverzorging, Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn, Utrecht, 2002.

SCHOLLAERT, A. Leren huishouden, Acco Leuven, 2002.

VAN BLOMMENSTEIN, I., Kook ook, Het Nederlands Zuivelbureau, Antwerpen,2002.

VAN DIJCK, Naslagwerk huishoudkunde voeding, WoltersPlantyn, 2006.

VAN EDEN, J.G., Receptenleer, HB uitgevers, 1997.

2 Periodiek publicaties

Nutrinews, Nutrition Information Center, Leuvenseplein 4 1000 Brussel

GVO folders, Christelijke mutualiteit

GVO folders, Liberale mutualiteit

GVO folders, Onafhankelijke ziekenfondsen

GVO folders, Socialistische mutualiteit

Testaankoop, Hollandstraat 13 1060 Brussel

Test gezondheid, Hollandstraat 13 1060 Brussel

De eetbrief, Biblio Kalmthout

Feeling, Sanoma magazines Belgium

Goed gevoel, Persgroep Publishing

Libelle, Sanoma magazines Belgium

Nest, Roularta Media Group

TIP, Uitg. Mij. J., Blokxstraat 7 2000 Antwerpen

3 Softwarepakketten

Weet wat je eet, KU Leuven

Maaltijdwijzer, Socialistische mutualiteit

Eetmeter 99, Voedingscentrum Den Haag

Eetflop, Socialistische mutualiteit

Veilig en gezond de klok rond, Beeldtaal


78

Drugflop, Socialistische mutualiteit

Omo, Lever

Sexplorer, Socialistische mutualiteit

(W)eet je alles?, VIG Brussel

Niet roken, mijn vrijheid, VIG Brussel

4 Nuttige adressen

IPB, Jezusstraat 16 bus 23, Antwerpen

5 Websites

http://www.colruyt.be/

http://www.delhaize.be/

http://www.vig.be/

http://www.test-aankoop.be/

http://www.nubel.com/

http://www.kvlv.be/

http://www.mja.be/

http://www.solo.be/

http://www.kokkieblanda.nl/

http://www.colruyt.be/

http://www.vig.be/

http://www.test-aankoop.be/

http://www.nubel.com/

http://www.kvlv.be/

http://www.mja.be/

http://www.solo.be/

http://www.kokkieblanda.nl/

LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - Martinusschool graad BSO...Het leerplan is zo opgevat dat het...

Documents

Transcript of LEERPLAN SECUNDAIR ONDERWIJS - Martinusschool graad BSO...Het leerplan is zo opgevat dat het...