LANDSEXAMEN HAVO 2017-2018 Examenprogramma SCHEIKUNDE H.A.V.O. 1 Het eindexamen Het eindexamen bestaat uit het centraal examen en het commissie-examen. Het centraal examen wordt afgenomen in één zitting van 3½ klokuren. Het commissie-examen wordt schriftelijk in maart-april afgenomen. Dit schriftelijk gedeelte duurt 2 uur. 2 Het examenprogramma Het examenprogramma voor het centraal examen en het commissie-examen Scheikunde bestaat uit de volgende (sub)domeinen:

Examenprogramma Scheikunde Havo

Domeinen Subdomeinen en eindtermen Centraal examen

Commissie-examen

A Vaardigheden Algemene vaardigheden A1: Informatievaardigheden gebruiken x x A2: Communiceren x x A3: Reflecteren op leren x x A4: Studie en beroep x x Natuurwetenschappelijke, wiskundige en technische vaardigheden

A5: Onderzoeken x x A6: Ontwerpen x x A7: Modelvorming x x A8: Natuurwetenschappelijk instrumentarium x x A9: Waarderen en oordelen x x Scheikunde – specifieke vaardigheden A10: Gebruiken van chemische concepten x x A11: Redeneren in termen van context-concept x x A12: Redeneren in termen van structuur-eigenschappen

x x

A13: Redeneren over systemen, verandering en energie

x x

A14: Redeneren in termen van duurzaamheid x x A15: Redeneren over ontwikkelen van chemische kennis

x x

B Kennis van stoffen en materialen

B1: Deeltjesmodellen x xB2: Eigenschappen en modellen x xB3: Binding en eigenschappen x xB4: Bindingen, structuren en eigenschappen x xB5: Macroscopische eigenschappen x x

C Kennis van chemische processen en kringlopen

C1: Chemische processen x xC2: Chemisch rekenen x xC3: Energieberekeningen x xC4: Chemisch evenwicht xC5: Technologische aspecten xC6: Reactiekinetiek x xC7: Behoudswetten en kringlopen x xC8: Classificatie van reacties x x

Examenprogramma Scheikunde Havo

Domeinen Subdomeinen en eindtermen Centraal examen

Commissie-examen

D Ontwerpen en experimenten in de chemie

D1: Chemische vakmethodes x x D2: Veiligheid x D3: Chemische procesontwerpen x x D4: Molecular modelling x

E Innovatieve ontwikkelingen in de chemie

E1: Kenmerken van innovatieve processen

x x

E2: Duurzaamheid xE3: Innovatieve processen x

F Processen in de chemische industrie

F1: Industriële processen x x F2: Procestechnologie en duurzaamheid x F3: Energieomzettingen x x F4: Risico en veiligheid xF5: Kwaliteit en gezondheid x

G Maatschappij en chemische technologie

G1: Chemie van het leven x xG2: Milieueisen x xG3: Duurzame chemische technologie xG4: Groene chemie xG5: Ketenanalyse x

3 Het centraal examen Scheikunde Het centraal examen heeft betrekking op de eindtermen van de (sub)domeinen A1 (A1 t/m A15), B (B1 t/m B5), C (C1 t/m C3 en C6 t/m C8), D (D1 en D3), E (E1), F (F1 en F3) en G (G1 en G2). 4 Het commissie-examen schriftelijke gedeelte Scheikunde Het commissie-examen schriftelijk gedeelte heeft betrekking op de eindtermen van de (sub)domeinen A1 (A1 t/m A15), B (B1 t/m B5), C (C1 t/m C8), D (D1 t/m D4), E (E1 t/m E3), F (F1 t/m F5) en G (G1 t/m G5). 5 De leerstofomschrijving De te bestuderen leerstof omvat de methode Chemie Overal Bovenbouw Havo 4 en 5, 4e editie. Onderwerpen: Scheidingsmethoden / reacties / reactiesnelheid / atoombouw / moleculaire

stoffen / chemische berekeningen / zouten / reacties van zouten / zuren en basen / energieproductie / koolstofverbindingen / polymeren / duurzaam produceren (chemische industrie) / scheidingsmethoden

- Handboek Chemie Overal 4 Havo, 4e editie (ISBN 978.90.11.11375.6) - Uitw. Chemie Overal 4 Havo, 4e editie (ISBN 978.90.11.11374.9) Hoofdstuk 1: Scheiden en reageren Hoofdstuk 2: Bouwstenen van stoffen Hoofdstuk 3: Stoffen en reacties Hoofdstuk 4: Moleculaire stoffen Hoofdstuk 5: Zouten en zoutoplossingen Hoofdstuk 6: Reacties van zouten Hoofdstuk 7: Koolstofverbindingen - Handboek Chemie Overal 5 Havo 4e editie (ISBN 978.90.11.11377.0)

- Uitw. Chemie Overal 5 Havo 4e editie (ISBN 978.90.11.11376.3) Hoofdstuk 7: Koolstofverbindingen

Hoofdstuk 8: Zuren en basen Hoofdstuk 9: Energieproductie Hoofdstuk 10: Polymeren Hoofdstuk 11: Duurzaam produceren - Stencil Scheidingsmethoden (zie laatste bijlage)

Binas voor havo/vwo 6e druk of ScienceData (ISBN 978 90 6675 393 8)

- Examenvoorbereiding: Examenbundel havo scheikunde 2017-2018 (ISBN 9789006391909) Samengevat scheikunde havo (ISBN 9789006078718) www.examenblad.nl

<kies> in hoek links boven op het beeldscherm jaar bv. 2017. <kies> havo, exacte vakken, Scheikunde <kijk> onder het kopje Examendocumenten 1e en 2e tijdvak Alle documenten van het betreffende examen, zoals opgaven, bijlagen, (eventuele aanvulling op) correctievoorschrift, omzettingstabel normering en eventuele errata, staan onder elkaar in een rij aangegeven.

<kies> 1e of 2e tijdvak. Bv. 1e tijdvak <klik> op aangegeven datum boven het document dat u wilt raadplegen. Bv. 10 mei 2017 Opgaven www.cito.nl

<klik> op Cito - Home <zoek> het kopje Onderwijs <klik> op Voortgezet Onderwijs <kies> Centrale examens <kies> Schriftelijke examens havo/vwo <klik> op Jaar bv. Examens 2017 <kies> Schooltype bv. Havo 1e tijdvak of Havo 2e tijdvak <bekijk> het tabel en zoek Examen Scheikunde op <klik> op de figuur onder Opg(ave) behorende bij het Examen Scheikunde

Voor het correctievoorschrift <klik> op de figuur onder CV (correctievoorschrift) behorende bij het examen Scheikunde. Voor normering <kies> na Schriftelijke examens havo/vwo Normering, bv. normering 2017 <kies> voor Havo 1e tijdvak of Havo 2e tijdvak afhankelijk van het gekozen examen en <klik> op het nummer dat staat aangegeven voor de vaknaam. Bv. Havo Scheikunde.

6 Toegestane hulpmiddelen tijdens het centraal examen - Sinds het schooljaar 2014-2015 is met de invoering van het nieuwe examenprogramma scheikunde voor havo de GRM (Grafische Rekenmachine) niet meer toegestaan bij het centraal examen scheikunde. Wel kan een gewone rekenmachine worden gebruikt. - BINAS 6e druk (zie bijlage 1 errata BINAS voor havo/vwo 6e druk) of ScienceData

(ISBN 978 90 6675 393 8). - Woordenboek (voor specificatie zie rooster centraal schriftelijke examens Havo 2018) 7 Meer informatie

Voor meer informatie over het examenprogramma, de domeinen/subdomeinen en de eindtermen wordt verwezen naar http://examenblad.nl op internet.

1. <kies> Havo (bovenaan) 2. <kies> Exacte vakken 3. <kies> Scheikunde 4. <kies> Syllabus 2018 Scheikunde havo

Bijlage 1 Errata BINAS voor havo/vwo 6e druk (ISBN 978.90.01.81749.7)

Ondanks een zorgvuldige ontwikkeling en uitgebreide controle staan in sommige oplages van de 6de editie van de BINAS voor havo/vwo, toch een aantal fouten. Ter correctie wordt een overzicht van de geconstateerde fouten gegeven. Bekijk de 3 volgende bladzijdes. De errata op de 6de editie van BINAS voor havo/vwo is digitaal te vinden op onderstaande link: http://www.noordhoffuitgevers.nl/wps/wcm/connect/4b1efb0c-1841-4248-b154-73462025bcb3/Errata+Binas+6e+ed.+14.08.12.pdf?MOD=AJPERES

Errata ScienceData (ISBN 978 90 6675 393 8) Voor eventuele errata in ScienceData kunt u de website van uitgeverij Walvaboek raadplegen op www.walvaboek.nl.

B