Faculteit RechtsgeleerdheidUniversiteit Gent

Academiejaar 2010-11

Kwaliteit van Justitie: de MagistraatEen vergelijkend werk met Duitsland

Masterproef van de opleiding‘Master in de rechten’

Ingediend door

Laura Vanhee

(studentennr: 00601152)(MAJOR: BUREGERLIJK RECHT EN STRAFRECHT)

Promotor: Prof. Dr. Dirk Heirbaut

Commissaris: Prof. Dr. Georges Martyn

2

VOORWOORD

Omdat we slechts weinig de kans krijgen om onze dankbaarheid neer te pennen, volgt hiereen poging daartoe.

Mijn dank gaat in de eerste plaats uit naar mijn ouders, die opgegroeid zijn in een tijd waarvoortgezet onderwijs nog geen evidentie was. Aan mijn vader die niet alleen mijn loutereopleiding ondersteunt, maar mij ook de kans gunt om deze volgend jaar in het buitenlandverder te zetten. Aan mijn moeder, waarvoor ik enkel mijn uiterste best kan doen om haarverder trots te maken.Mijn dank gaat ook uit naar mijn broer en zus die mij met woord en daad hebben bijgestaantijdens het schrijven van deze masterproef.Verder gaat mijn dank ook uit naar de vrienden voor het leven die gemaakt zijn tijdens dezevijf jaren aan opleiding. Omdat ze de laatste vijf jaar met even veel moed endoorzettingskracht als David tegen Goliath mij door de ups en downs geholpen hebben.

3

INHOUDINLEIDING ..............................................................................................................................................5

OPLEIDING .............................................................................................................................................6

MAGISTRATENOPLEIDING: DUITSLAND....................................................................................................6De Opleiding ......................................................................................................................................7Kreten tot hervorming.......................................................................................................................13Nood aan hervorming? .....................................................................................................................17

MAGISTRATENOPLEIDING: BELGIË.........................................................................................................18De Initiële Opleiding ........................................................................................................................18Gerechtelijke stage ...........................................................................................................................19De Permanente Opleiding.................................................................................................................20

VERGELIJKEND: AUSBILDUNG - OPLEIDING ...........................................................................................31Inhoud van de universitaire opleiding...............................................................................................31Verplichting tot stage........................................................................................................................32De probatie-periode .........................................................................................................................33Duur.................................................................................................................................................33De permanente opleiding ..................................................................................................................35

SLOTCONCLUSIE....................................................................................................................................35

VERZELFSTANDIGING ......................................................................................................................37

VERZELFSTANDIGING: HET DUITSE STREVEN .........................................................................................37Een kreet tot verzelfstandiging: voorstel van de vereniging van rechters...........................................39Nood aan verzelfstandiging? ............................................................................................................44

VERZELFSTANDIGING: DE BELGISCHE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE ...................................................45Totstandkoming ................................................................................................................................45Rechtstechnisch ................................................................................................................................45De organen van de Hoge Raad .........................................................................................................48Bevoegdheid .....................................................................................................................................49Evaluatie ..........................................................................................................................................53De Hoge Raad voor de Justitie, een geslaagd project?......................................................................66

VERZELFSTANDIGING: VERGELIJKING EN SLOTCONCLUSIE.....................................................................67

BENOEMING.........................................................................................................................................69

BENOEMING VAN DUITSE MAGISTRATEN: EINSTELLUNG ........................................................................69Benoeming als rechter op probatie ...................................................................................................69Levenslange Benoeming ...................................................................................................................71Benoeming tot rechter bij de federale gerechtshoven ........................................................................73Benoeming tot raadsheer bij het Grondwettelijk Hof.........................................................................74

BENOEMING VAN BELGISCHE MAGISTRATEN..........................................................................................75Het examen inzake beroepsbekwaamheid .........................................................................................77Het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage ............................................................80Het mondelinge evaluatie-examen ....................................................................................................82

4

Benoeming tot raadsheer bij het Grondwettelijk Hof.........................................................................86VERGELIJKEND EINSTELLUNG-BENOEMING ..............................................................................................87

Toegangswegen tot de magistratuur ..................................................................................................87Benoeming van raadsheren in de Grondwettelijke Hoven .................................................................87Evaluatie ..........................................................................................................................................88Slotconclusie ....................................................................................................................................91

BEZOLDIGING VAN MAGISTRATEN .................................................................................................92

BEZOLDIGING VAN DUITSE MAGISTRATEN, BESOLDUNG.............................................................................92Regeling tot voor 2006......................................................................................................................92Regeling na 2006..............................................................................................................................93Regelingen van de Bundesländer ......................................................................................................94Vergelijking met loon ambtenaren ....................................................................................................95

BEZOLDIGING VAN BELGISCHE MAGISTRATEN, DE WEDDE .....................................................................98Vergelijking met loon ambtenaren ..................................................................................................100

VERGELIJKEND: BESOLDUNG-WEDDE .................................................................................................100SLOTCONCLUSIE..................................................................................................................................102

SLOTCONCLUSIE ..............................................................................................................................104

BIBLIOGRAFIE...................................................................................................................................108

5

INLEIDING

Erasmus is voor elke student een levensveranderende ervaring. Zo ook voor mezelf die eensemester in Tübingen doorbracht om daar aan de Eberhard Karls Universität, FakultätRechtswissenschaften te studeren. Ondergedompeld worden in de Duitse juridische wereld,die zoveel verschilt van onze Belgische en over een ongekend hoog aanzien beschikt, heeftm i j e r t o e g e ï n s p i r e e r d d e z e m a s t e r p r o e f t e s c h r i j v e n .De doelstelling van deze thesis is te onderzoeken hoe verschillend er omgegeaan wordt met‘het menselijk kapitaal van de magistratuur’1 in de landen België en Duitsland. DeBondsrepubliek Duitsland in het bijzonder beschikt over een magistratuur die geniet van eenhoog aanzien in eigen land en ver daarbuiten. Hoe de Bondsrepubliek deze magistratuurcultiveert en behandelt en of België iets van deze succesformule kan stelen, is de vraag.Deze onderzoeksvraag is verschrikkelijk breed. Er is slechts ingegaan op een aantal aspectenvan deze vraag om deze mas te rproef mogel i jk te maken .Meer concreet onderzoeken we hoe de magistraten in beide landen opgeleid worden. Hierbijwerpen we onze blik niet enkel op het universitaire onderwijs, maar nemen we ook destageperiodes en de permanente opleiding van de magistraten onder de loep.Vervolgens verruimen we onze blik naar de verzelfstandiging van de magistratuur. Hierbijwordt De Hoge Raad voor de Justitie en haar werking in België besproken, omdat deze tenslotte in staat voor de benoemingen en selectie van magistraten en voor de externe controleop de goede werking van de rechterlijke orde2. Een slecht functionerende Hoge Raad straaltalgauw af op de rechtelijke macht in zijn geheel. In de Bondsrepubliek moeten wevaststellen dat er nog geen soortgelijk orgaan bestaat. De vraag hiernaar bestaat echter wel.Het concrete voorstel van de vereniging van rechters3 in deze zin wordt bestudeerd.Daarna verschuiven we onze aandacht op de wijze van benoeming en selectie van dem a g i s t r a t e n i n b e i d e l a n d e n .Tot slot behandelen we de bezoldiging van de magistratuur in de Bondsrepubliek Duitslanden België.

1 H. VAN ESPEN, “Het menselijk kapitaal van de magistratuur, selectie, aanwerving en vorming vanmagistraten.”, Antwerpen, Intersentia, 2009, 83 p.2 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1514, nr.22.3 Der deutscher Richterbund

6

OPLEIDING

MAGISTRATENOPLEIDING: DUITSLAND

Alle Duitse studenten hebben een helder idee over de vorming die ze zullen ontvangenwanneer ze aan de start van hun Rechtenstudie staan. Allen worden ze omgevormd tot deDuitse Einheitsjurist of de Volljurist. Tenminste wanneer ze in staat zijn om deverschillende stadia van hun rechtenstudie succesvol te doorlopen.Een persoon mag en kan zich een Volljurist of Einheitsjurist noemen wanneer hij na eentheoretische universiteitsstudie geslaagd is in het eerste staatsexamen en daarna eentweejarige stage loopt4 bij verschillende entiteiten in de juridische keten zoalsadvocatenkantoren, rechtbanken, notarissen etc. De standaardperiode van de rechtenstudieaan de universiteit is drie en een half jaar lang. In werkelijkheid houdt deze periode langeraan voor de meeste Jurastudenten, met een gemiddelde van 9,06 semesters of vier en eenhalf jaar zonder het half jaar van de examenperiode voor het eerste staatsexameningerekend5. Aansluitend aan de periode van stage dient de stagiair nog te slagen voor hettweede staatsexamen. Wanneer men al deze stadia doorlopen heeft, kan een persoon zichnaar het Duitse recht Volljurist of Einheitsjurist noemen en verkrijgt hij de titel ‘Befähigungzum Richteramt’6. Deze titel wordt als een eer aanschouwd, maar wordt standaard verkregendoor alle personen die de twee staatsexamens succesvol hebben afgelegd. Principïeel magmen hier onder verstaan dat de titelhouder over de vaardigheden beschikt om tot hetmagistratenkorps toe te treden. In de realiteit wordt slechts het neusje van de zalm toegelatentot het magistratenkorps. De Bundesländer stellen hiervoor hun eigen voorwaarden op.

Hoe een dergelijke, weliswaar kwalitatief hoge, eenheidsworst-opleiding ontstaan is, kanmen vanzelfsprekend niet uitleggen zonder de historische achtergrond te schetsen.De absolutistische staat Pruisen had een probleem op te lossen. Het tot dan toe berooidestaatsapparaat moest strakker georganiseerd worden. Daarvoor had de staat een goedopgeleide elite nodig waarvan de loyaliteit enkel en alleen bij de staat zou liggen en diedesnoods gedisciplineerd kon worden. De noodzakelijke stappen om dit te bereiken werdengenomen: de juristen werden geïntegreerd in de ambtenarij, de regie van de opleiding totjurist nam de staat stevig in de hand en de staatsvoogdij over de juristen begon al bij hunopleiding door overname van alle studiekosten. Dit alles had tot resultaat dat hetstaatsapparaat en Justitie een zeer hoge efficiëntie aangemeten kregen, dat alle juristen eenen dezelfde opleiding ontvingen tot Einheitsjurist en dat de rechtenopleiding kosteloos 4 In het Duits wordt hier naartoe verwezen als het Refendariat.5 P.-T. STOLL, “Übergreifende Fragen der Reform der Juristenausbildung in Japan und Deutschland –Die deutsche Sicht.” In J.-G. JEHLE, V. LIPP en K. YAMANAKA (eds.), Rezeption und Reform imjapanischen und deutschen Recht, Göttingen, Universitätsverlag Göttingen, 2008, 268; M.GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 154.6 H. KILGER, “Juristenausbildung und Anwaltausbildung”, NJW 2003, 713.

7

geworden was. Van een vrije advocatuur was er op dat moment geen sprake. Alle genomenmaatregelen dienden de levenskwaliteit van de burgers door het garanderen van een beterewerking van de staat. Enkel de toenmalige zienswijze verschilde van heden ten dage: wat inhet voordeel is van de staat, is in het voordeel van de burgers7.In de tweede helft van de 19e eeuw zette de vrije advocatuur zich door. Hierop was eenradicale hervorming in de juridische opleiding te verwachten. Het onderwijssysteem was nutotaal onaangepast aan de werkelijkheid. Advocaten werden niet meer tot de staatselitegerekend en hun enige loyaliteit lag niet meer bij de staat. Ze golden als onafhankelijkeadviesgevers en vertegenwoordigers van de burgers. Van enige disciplinering door de staat,kon geen sprake meer zijn. De advocaat vertegenwoordigde, wat voordelig was voor deburger.

Toch vond men het niet nodig om de bestaande juridische opleiding aan te passen aan deevolutie die had plaatsgevonden in de realiteit. In de Duitse Rechtenopleiding kan nogsteeds vastgesteld worden dat alle juristen opgeleid worden om in de toekomst hun land tedienen in het ambt van magistraat. Zoals bewezen wordt bij het afstuderen met hetverwerven van de titel Befähigung zum Richteramt. Zoals sommige auteurs het nogal crustellen, bezigt de conventionele rechtenopleiding zich enkel met de rechterlijke beoordelingvan reeds behandelde geschillen8. De vraagstelling over de ganse opleiding heen, oriënteertzich op de positie van de onpartijdige rechter. Die moet een hem voorgedragen en reedsafgegrensd feitenrelaas volgens het geldende recht beoordelen. De blikken zijn dus constantop het verleden gericht. De vraagoplossing volgt de binaire code ja of neen, gelijk ofongelijk.

DE OPLEIDING

In het huidige Duitsland, kan de magistratenopleiding hoofdzakelijk ingedeeld worden ind r i e s e g m e n t e n m e t e e n z e e r v e r s c h i l l e n d e a a r d .De initiële opleiding die leidt tot het verwerven van de theoretische bekwaamheid.De opleiding op de werkvloer voor diegenen die willen toetreden tot een juridisch beroep.De permanente opleiding, die plaatsvindt buiten de werkvloer.

7 H. KILGER, “Juristenausbildung und Anwaltausbildung”, NJW 2003, 712.8 T. RAISER, “Reform der Juristenausbildung, Förderung von Beratungs- und Gestaltungsaufgaben alsZiel der Juristenausbildung.”, ZRP 2001, 418.

8

De Initiële OpleidingZoals eerder al aangehaald verkrijgen alle rechtenstudenten in de Bondsrepubliek Duitslandeenzelfde universitaire opleiding. Het welslagen hiervan hangt af van twee factoren. Hetslagen in de examens georganiseerd door de verschillende Rechtenfaculteiten, met nadrukop het vakgebied gekozen door de aanstaande jurist9 en het slagen in het eerstestaatsexamen10. De nadruk ligt evenwel nog altijd op de plichtvakken die door deuniversiteiten gedoceerd worden maar door het staatsexamen geëxamineerd worden. Hetaandeel van deze plichtvakken in het curriculum van de studenten werd door de wetgevervastgezet op zeventig procent11. De keuzevakken die door de verschillenderechtenfaculteiten zelf en vrij worden georganiseerd, kunnen de studenten volledig vrijuitkiezen. Met de beperking dat de studenten deze vakken moeten kiezen binnen hetgekozen zwaartepunt van hun studie12. Dit maakt dertig procent uit van hun curriculum enwordt door de rechtenfaculteiten zelf geëxamineerd.

Het eerste staatsexamen wordt terecht aanzien als een zware opgave. Rekening houdend methet feit dat de deelnemers er al een studie van gemiddeld meer dan vier jaar op hebbenzitten13, liggen de slaagpercentages niet bijzonder hoog, Voor het jaar 2008 bedraagt hetslaagpercentage 74,2 procent14. Dit wil zeggen dat ruim een vierde van de deelnemenderechtenstudenten, niet in het eerste staatsexamen slaagt. Nog een vierde slaagt in het examenmet slechts een voldoende en slecht 3,5 procent van de studenten slaagt erin om de graad‘goed’ of ‘zeer goed’ te verkrijgen.

De anonimiteit van het schriftelijke staatsexamen garandeert dat op de kennis wordtgequoteerd en niet op het sociale netwerk van de desbetreffende student15. De vragenworden noodzakelijkerwijze elk jaar vernieuwd, waardoor perfecte scores doorpapegaaiwerk van opgaven van vorige jaren worden vermeden. De uitwisseling vanambtenaren die de examens opstellen over de verschillende Bundesländer heen, wordt ookingezet om de noodzakelijke vernieuwing van de vragen te verzekeren. Het hierop volgendemondelinge examen wordt niet verzorgd door dezelfde examinatoren die het schriftelijkegedeelte op zich hebben genomen. Met de massahysterie die ontstaat bij de geëxamineerdenen het meestal incoherent mondelinge examen die hierop volgt, houden de organiserendeoverheden rekening door examinatoren aan ts stellen die een niet al te strenge uitstralinghebben. De meeste examinatoren vragen dan ook niets wezenlijk meer aan de student, maar

9 In het Duits wordt hiernaar verwezen als Schwerpunktbereich.10 In het Duits wordt hiernaar verwezen als Die erste Juristische Staatsprüfung of die staatlichePflichtfachprüfung.11 H.-U. JERSCHKE, “Umbildung der Ausbildung: Die Rolle der Rechtsgestaltung in der neuenJuristenausbildung.”, DnotZ 2003, 585.12 Zie ook voetnoot 92, het Schwerpunktbereich.13 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 154.14 X., Übersicht über die Ergebnisse der staatlichen Pflichtfachprüfungen im Jahre 2008 (neuesRecht), http://rsw.beck.de/rsw/upload/JuS/Ausbildungsstatistik2008.pdf15 P. DERLEDER, “Staatsexamen und Berufsqualifikation. Was leisten eigentlich dieJustizprüfungsämter?”, NJW 2005, 2836.

9

overlopen de opgave van het schriftelijk gedeelte en geven reeds een lichte verbetering16.Nadat het hoogste Duitse administratieve hof17 in het Bamako-arrest, de vraag naar deAfrikaanse hoofdstad als traumatisch kwalificeerde voor de geëxamineerderechtenstudenten, wagen weinig examinators het nog om iets buiten de strikte grenzen vanhet recht te vragen18. Iets wat moet betreurd worden. Het kan niet de bedoeling zijn omstudenten die op deze algemene kennisvragen geen bevredigend antwoord kunnen geven,punten af te trekken. Maar een bonuspunt toereiken aan studenten die van een algemenekennis getuigen die ook gedienstig kan zijn voor de juridische praktijk, zou niet mogenontmoedigd worden.

Indien de aspirerende juristen geslaagd zijn in het eerste staatsexamen vangt het leeuwendeelonder hen aan met de tweejarige stage. Men moet hiervoor getuigen van enig geduld. Er zijnlange wachtlijsten om te kunnen beginnen aan deze stage wegens te weinig plaatsen, zekerbij de hoven en rechtbanken. Uit een rondvraag van de Duitse Advocatenvereniging19 blijktdat de wachttijd om te kunnen aanvangen met de stage in het jaar 1997 konden oplopen van13 maand in Hamburg tot 18 maand in Saarland20.

De stages worden georganiseerd door de individuele Justitieafdelingen van de Bundesländer.De stagiairs worden tijdens deze periode geacht een praktische opleiding te verkrijgen vanhun begeleiders en krijgen ondertussen een loon uit de schatkisten van de Bundesländer21.Volgens een berekening van het ministerie van Justitie van Baden-Württemberg in het jaar1996 bedraagt de personeelsuitgave voor een stagiair tot 27 jaar 18.816 euro, voor eenoudere stagiair 20.824 euro. In Bayern loopt deze kost zelfs op tot de gigantische som van46.016 euro22. Wanneer men weet dat in Baden-Württemberg in 2008 988 stagiairs hebbendeelgenomen aan het tweede staatsexamen en in Bayern zelfs 1.423 stagiairs23 en menhierbij overweegt dat de personeelskosten sinds het jaar 1996 niet gedaald zijn, kan men viaeen eenvoudige rekensom tot het resultaat komen dat dit een zware last oplevert voor deschatkisten van de Bundesländer.

16 P. DERLEDER, “Staatsexamen und Berufsqualifikation. Was leisten eigentlich dieJustizprüfungsämter?”, NJW 2005, 2837.17 Das Bundesverwaltungsgericht.18 BVerwG 17 juli 1987, NVwZ 1987, 977,http://dejure.org/dienste/vernetzung/rechtsprechung?Text=BVerwGE%2078,%205519 Der deutscher Anwaltverein of DAV.20 U. STOBBE, “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW 1997,1285.21 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 157.22 U. STOBBE, “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW 1997,1285.23 X., Übersicht über die Ergebnisse der Zweiten Juristischen Staatsprüfung im Jahre 2008 ,http://rsw.beck.de/rsw/upload/JuS/Ausbildungsstatistik2008.pdf

10

De stagiairs worden geacht om verschillende stadia te doorlopen. Zo moeten ze een bepaaldetijd doorbrengen in een burgerlijke rechtbank, in een strafrechtbank, in eenadvocatenkantoor, in een administratieve dienst en bij een entiteit naar eigen keuze24.

Tijdens de stage worden stagiairs in zeer grote mate blootgesteld aan het procesrecht. Dezetak van het recht wordt dan ook in grotere mate getest op het tweede staatsexamen, dat volgtop de stage, dan op het eerste staatsexamen. In de regel wordt er aan de geëxamineerdengevraagd om een oordeel te vellen en neer te schrijven of een aanklacht te formuleren,gebaseerd op waargebeurde feiten. Tijdens het mondelinge gedeelte wordt dan weergevraagd om een zaak te bestuderen en wordt de nadruk meer gelegd op praktische vragen.Hoewel dit tweede staatsexamen niet als makkelijker beschouwd wordt, ligt hetslaagpercentage beduidend hoger dan bij het eerste staatsexamen. In het jaar 2008 lag hetslaagpercentage op 83,3 procent25. In dat jaar kwamen er 8.345 juristen op de arbeidsmarkt.Na het welslagen van het tweede staatsexamen, verkrijgt men de Befähigung zumRichteramt. Hoewel deze titel specifiek gericht is op de magistratuur, dient het ook alstoegangssleutel tot alle andere juridische beroepen, zoals voorzien in de wet26.

Of het al dan niet toegelaten is om de twee staatsexamens opnieuw af te nemen en hoeveelkeer dit wordt toegestaan, wordt geregeld door de verschillende deelstaten. Zo is het inNordrhein-Westfalen en Baden-Württemberg veroorloofd om de twee staatsexamens slechtseenmaal opnieuw af te leggen27. Er wordt hier slechts in een uitzondering voorzien wanneerhet verschil tussen de resultaten van het eerste staatsexamen en het tweede uitzonderlijk veruit elkaar liggen28. Het is zelfs mogelijk, wanneer men niet tevreden is met het resultaat, omhet examen opnieuw af te leggen in de hoop op een beter resultaat29. De uitslag en de graaddie men hierbij vcrkrijgt is namelijk van groot belang bij het solliciteren naar het ambt vanmagistraat.

24 §5b, (2) Deutsches Richtergesetz, http://bundesrecht.juris.de/bundesrecht/drig/gesamt.pdf25 X., Übersicht über die Ergebnisse der Zweiten Juristischen Staatsprüfung im Jahre 2008 ,http://rsw.beck.de/rsw/upload/JuS/Ausbildungsstatistik2008.pdf26 M. Gressmann, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 158.27 §17, (1) Niedersächsisches Gesetz zur Ausbildung der Juristinnen und Juristen,http://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=173094,20; §59, (1) Verordnung desJustizministeriums über die Ausbildung und Prüfung der Juristen, http://www.landesrecht-bw.de/jportal/?quelle=jlink&docid=jlr-JAPVBW2002V3P59&psml=bsbawueprod.psml&max=true28 §17, (2) Niedersächsisches Gesetz zur Ausbildung der Juristinnen und Juristen,http://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=173094,20; §59, (1) Verordnung desJustizministeriums über die Ausbildung und Prüfung der Juristen, http://www.landesrecht-bw.de/jportal/?quelle=jlink&docid=jlr-JAPVBW2002V3P59&psml=bsbawueprod.psml&max=true29 §19 Niedersächsisches Gesetz zur Ausbildung der Juristinnen und Juristen.,http://www.lexsoft.de/cgi-bin/lexsoft/justizportal_nrw.cgi?xid=173094,22; §59 a Verordnung desJustizministeriums über die Ausbildung und Prüfung der Juristen, http://www.landesrecht-bw.de/jportal/?quelle=jlink&docid=jlr-JAPVBW2002V2P59a&psml=bsbawueprod.psml&max=true

11

Opleiding op de werkvloerHet typerende voor alle juridische beroepen is dat belangrijke vaardigheden voor deuitoefening van het beroep slechts verworven worden bij het daadwerkelijke intreden vanhet beroep. Een magistraat bij de Duitse hoven en rechtbanken, zal een probatie-periode vandrie tot vijf jaar moeten doorstaan30. De Richter auf Probe heeft bijna dezelfde rechterlijkebevoegdheden als een volwaardige rechter en geniet van de rechterlijke onafhankelijkheidwanneer hij beslissingen velt. Toch staat hij onder toezicht van een overste en wordt hijbeoordeeld op het einde van zijn probatie door de voorzitter van het bevoegde Landgericht.Een Richter auf Probe wordt geëvalueerd op basis van zijn geschiktheid, vaardigheden enzijn professionele prestaties31. In de beoordeling moet ook een treffend persoonlijk beeld vande Richter auf Probe geschetst worden. Dit alles moet objectief en vrij van persoonlijkew a a r d e o o r d e l e n g e b e u r e n .Naast de schriftelijke beoordeling, verkrijgen de Richtern auf Probe ook een werkelijkbeoordelingsresultaat. Er zijn zeven verschillende niveaus waarin hij of zij kan ingedeeldworden, dit varieert van “voldoet niet aan de vereisten” tot “overtreft in uitzonderlijke matede vereisten”32.

De beoordeling van de Richtern auf Probe ligt in het spanningsveld tussen hetgrondwettelijk principe van de selectie van de besten33 en de rechterlijkeonafhankelijkheid34. Toch verkrijgt de geëvalueerde rechter tijdens zijn beoordeling zekeresuggesties, in wat hij tekort geschoten is. Een rechter die reeds vast benoemd is, kansporadisch ook aan dergelijke evaluaties onderworpen worden. Ten minste tot hij deleeftijdslimiet van 50 jaar bereikt heeft of gepromoveerd wordt.

Permanente opleidingVoor alle juridische beroepen is het van groot belang om hun rechtswetenschappelijkekennis actueel te houden. De Duitse rechters zijn hiertoe niet verplicht, ze zijn in elk aspectvrij om te kiezen of en welke opleidingen ze zullen volgen35. Reeds in 1973 is in de Duitse 30 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 158.31 X., Beurteilung von Richtern und Staatsanwälten , http://www.richterverein-bw.de/verein/media/pdf/Beurteilung_von_Richtern_und_Staatsanwaelten.pdf Zie ook §5L a n d e s r i c h t e r g e s e t z ( B a d e n - W ü r t t e m b e r g ) , http://www.landesrecht-bw.de/jportal/portal/t/qc2/page/bsbawueprod.psml;jsessionid=DE735D41D637D49ABA84FB050797B588.jpa4?pid=Dokumentanzeige&showdoccase=1&js_peid=Trefferliste&documentnumber=1&numberofresults=1&fromdoctodoc=yes&doc.id=jlr-RiGBW2000V8P5&doc.part=S&doc.price=0.0#focuspoint32 Zie X., Neufassung der Beurteilungsrichtlinie für Richter und Staatsanwälte, NeueRichtervereinigung, Schreiben vom 03.01.2008, www.nrv-net.de/downloads_publikationen/369.doc33 Art. 33, abs. 2 GG.34 Art. 97, abs. 1 GG.35 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 159.

12

Bondsrepubliek een federaal orgaan ontstaan die de permanente opleiding van demagistraten voor zijn rekening neemt, de Duitse magistratenacademie36. Dit orgaan isopgericht door het federale ministerie van Justitie en de 16 andere regionale ministeries vanJustitie. Het wordt voor de helft gefinancierd uit de federale schatkist en voor de andere helftuit de schatkisten van de Länder37. De opdracht van de academie bestaat erin om detransregionale opleiding van de magistraten te verzorgen. Ze moet de kennis van magistratenin hun specifieke vakgebieden kunnen uitbouwen en hen in de mogelijkheid stellen om vanpolitieke, maatschappelijke, economische en andere wetenschappelijke evoluties kennis tenemen38.Dit instituut wordt geleid door een directeur die benoemd wordt door de regionaleministeries van Justitie van Rheinland-Pfalz en Brandenburg39, in overleg met het federaleministerie van Justitie en de ministeries van Justitie van de andere Bundesländer. Dedirecteur moet over de hoedanigheid van magistraat of hoge ambtenaar beschikken. Hijmoet dus de Befähigung zum Richteramt hebben, d.w.z. de twee staatsexamens voor juristensuccesvol afgelegd hebben40.

De academie heeft een duidelijk karakter als gemeenschappelijke instelling van de federatieen de deelstaten. Deze gebruiken en financieren deze instelling niet alleen gezamenlijk, maarbepalen ook gemeenschappelijk de grondlijnen van het opleidingsprogramma van deacademie. Ze leggen deze vast in een orgaan, de programmaconferentie41 geheten. Deconferentie bepaalt in het bijzonder het aantal, de duur en de thema’s van deopleidingsessies die gehouden worden door de academie42. In de conferentie is het federaleministerie van Justitie en elk ministerie van justitie van de deelstaten vertegenwoordigd dooréén stem. Een raadgevende rol wordt binnen deze conferentie toebedeeld aanvertegenwoordigers van de vereniging van rechters, de vakbond voor de openbare dienst, hetopenbaar vervoer en het transport (departement magistraten) en de vereniging van de

36 Die Deutsche Richterakademie.37 X., Verwaltungsvereinbarung über die Deutsche Richterakademie vom 1. März 1993 – 6.Kostenfragen, http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=0ea10abc-c787-af11-b9b7-79177fe9e30b38 X., Verwaltungsvereinbarung über die Deutsche Richterakademie vom 1. März 1993 – 2.Aufgaben, http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=0ea10abc-c787-af11-b9b7-79177fe9e30b39 De regionale ministeries van Justitie van Rheinland-Pfalz en Brandenburg beschikken over ditvoorrecht om dat de twee afdelingen van de Duitse magistratenacademie zich in deze tweeBundesländer bevinden.40 X., Verwaltungsvereinbarung über die Deutsche Richterakademie vom 1. März 1993 – 5.V e r w a l t u n g d e r D e u t s c h e n R i c h t e r a k a d e m i e , h t t p : / / w w w . d e u t s c h e -richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=0ea10abc-c787-af11-b9b7-79177fe9e30b41 In het Duits wordt hiernaar verwezen als Die Programmkonferenz.42 X., Verwaltungsvereinbarung über die Deutsche Richterakademie vom 1. März 1993 – 3.Arbeitsprogramm, http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=0ea10abc-c787-af11-b9b7-79177fe9e30b

13

rechters in de administratieve hoven en rechtbanken43. Wanneer de stemgerechtigde ledenvan de conferentie niet tot een consensus komen, beslist de conferentie met een drie vierdemeerderheid.Aan de directeur wordt de opdracht gegeven om de grondlijnen die vastgelegd worden doorde conferentie uit te voeren.

In het jaarrapport van de Duitse magistratenacademie valt te lezen dat de academie in hetjaar 2010, 141 opleidingen heeft aangeboden44. Hiervan was 54 procent gericht op hetuitbouwen en onderhouden van de juridische kennis van de magistraten, 23 procent gerichtop vakoverschrijdende kennis en 23 procent op het ontwikkelen van de sociale vaardighedenvan de magistraten. Van de 4.885 plaatsen die het instituut voorzien had, zijn er 4.663ingenomen. De academie heeft dus een participatiegraad van 95,5 procent bereikt.

Er gaan stemmen op in Duitsland om de permanente opleiding voor magistraten tot eenplicht te maken. Dit wordt echter niet doorgevoerd vanwege de bescherming van derechterlijke onafhankelijkheid45.

KRETEN TOT HERVORMING

Verkorting van de studietijdDuitse universiteitsstudenen, en dus ook de rechtenstudenten, hebben gemiddeld een hogereleeftijd wanneer ze afstuderen dan hun andere Europese collega’s. Dit heeft verschillendeoorzaken.

In 1952 werd het middelbaar onderwijs in de Bondsrepubliek Duitsland verlengd van 12 jaartot 13 jaar. Bij de Wiedervereinigung had men de kans om dit terug te draaien en net als deOost-Duitse Bundesländer opnieuw de duur van 12 jaar over te nemen. Dit gebeurde echterniet. In tegendeel, de meeste Oost-Duitse deelstaten adopteerden de duur van 13 jaar,behalve de Bundesländer Sachsen en Thüringen46. De gemiddelde leeftijd van een studentdie met het hoger onderwijs kan aanvatten, is 19 à 20 jaar oud. Alhoewel niemandaanvechten kan dat de gemiddelde leeftijd van afgestudeerde studenten in het hogeronderwijs te hoog ligt, wordt aan de lengte van de middelbare studies niets veranderd47. Depolitieke onwil hiervoor wordt vaak verklaard door het feit dat de politici meer aan het 43 X., Verwaltungsvereinbarung über die Deutsche Richterakademie vom 1. März 1993 – 4.Programmkonferenz, http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=0ea10abc-c787-af11-b9b7-79177fe9e30b44 X., Jahresbericht 2010 - Deutsche Richterakademie , http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=d0f6dca2-79f0-e215-3a16-e77fe9e30b1c45 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 159.46 I. MÜNCH, “Die Richtungsentscheidungen zur Weiterentwickelung der gymnasialen Oberstufe”,NJW 1996, 1390.47 I. MÜNCH, “Juristenausbildung”, NJW 1998, 2325.

14

belang van de leerkrachten hechten dan aan het belang van de scholieren. Deeerstgenoemden zouden namelijk hun arbeidsmogelijkheden zien verkleinen.

Verder is er sprake om de studietijd aan verschillende rechtenfaculteiten te verkorten, doorde staatsexamens af te schaffen en een systeem door te voeren waar er per cursusgeëxamineerd wordt48. Dit betekent niet noodzakelijk dat de staat zijn grip op dejuristenopleiding verliest. Door een controle van staatswege op de opstelling van deexamens en de bereikte resultaten, kan de staat de kwaliteit van de opleiding garanderen enm i s b r u i k e n v o o r k o m e n .De voordelen van dit systeem zijn talrijk. De universiteitsexamens garanderen meer eeneenheid tussen waar de docenten nadruk op leggen en wat de examinators daadwerkelijkvragen. Een sterkere specialisering zou mogelijk zijn en de te studeren stof kan beter wordenopgedeeld door eventuele tussenexamens in te lassen. Als een bijkomende reden kan menook opnoemen dat in het kader van uitwisselingsprojecten, het voor de studentenmakkelijker zal worden om opgenomen credits aan Duitse Rechtenfaculteiten geëxamineerdte zien49.

De hogere leeftijd van de juristen die de arbeidsmarkt aanboren, bezorgt deze juristen eencompetitief nadeel ten opzichte van juristen van de andere Europese lidstaten. Het bezorgtde Duitse Bondsrepubkliek ook een significant economisch nadeel.

Afschaffing van de legerdienstOvereenkomstig artikel 12 van de Duitse Grondwet kunnen mannen die de leeftijd van 18jaar bereikt hebben, verplicht worden om een legerdienst50 te volbrengen, met demogelijkheid om deze te vervangen door een burgerdienst. Van de mogelijkheid gecreëerdin de Grondwet wordt dan ook gebruik gemaakt in §1 van de Wehrpflichtgesetz. Deburgerdienst is sinds zijn intrede in 1956 al meermaals gereduceerd geweest. De huidiged u u r l i g t v a s t o p é é n j a a r .Dit heeft tot gevolg dat de meeste mannelijke Jurastudenten slechts een jaar later aan hunstudie kunnen beginnen. Wat hen alweer een competitief nadeel bezorgt bij de intrede vande juridische arbeidsmarkt51.

Universitair ingangsexamen als ingangsbeperking

48 J. BASEDOW, “Juristen für die Binnenmarkt – die Ausbildungsdiskussion im Lichte einerArbeitsmarktanalyse.”, NJW 1990, 960.49 H. KÖTZ, “Zehn Thesen zum Elend der deutschen Juristenausbildung”, ZEuP 1996, 565.50 In het Duits wordt hiernaar verwezen als de Wehrpflicht. Deze kan verschillende vormenaannemen.51 I. MÜNCH, “Juristenausbildung”, NJW 1998, 2324.

15

De rechtenstudie in de Bondsrepubliek Duitsland is niet onderhevig aan een numerusclausus beperking52. Elke student die zijn middelbare studies heeft afgemaakt, en dus zijnAbitur53 verkregen heeft, kan aanvangen met de studie rechten. Om de tsunami aanrechtenstudenten een halt toe te roepen, werpen sommigen het idee van een ingangsexamenop54. De universiteiten moeten het recht verkrijgen om zelf een kwaliteitscontrolle bij detoegang van de studie rechten door te voeren en hun studenten te selecteren. Eeningangsexamen wordt nu al georganiseerd in Duitsland voor studies als geneeskunde enverschillende kunstopleidingen. Hoe verleidelijk een ingangsexamen voor de studie rechtenook mag zijn, er zijn ook ettelijke nadelen aan verbonden. De studie Jura zal altijd eenopleiding zijn dat een massa aan studenten aantrekt. De organisatie van een ingangsexamenbetekent voor de verscheidene rechtenfaculteiten een aanzienlijk bijkomende last, aangezienmen ook kan verwachten dat een zeer groot aantal studenten hieraan zullen deelnemen. Hetgevaar dat studenten dit ingangsexamen aan verschillende rechtenfaculteiten zal proberen tothij ergens slaagt, is niet denkbeeldig. Een ingangsexamentoerisme valt te vermijden. Ook devraag naar het inhoudelijke van het ingangsexamen zorgt voor problemen. Voor hetingangsexamen geneeskunde is het duidelijk wat men moet bevragen, maar hoe test men decapaciteit om de rechtenstudie succesvol te doorlopen? Algemene kennisvragen wordenreeds gegeven tijdens het Abiturexamen, dit opnieuw doen zou dus onzinnig zijn.

EuropeaniseringDe Europese interne markt zorgt ervoor dat ook juristen in de toekomst, nog meer dan nu hetgeval is, over grenzen heen zullen moeten denken en zullen moeten handelen. Reeds in hetMaastricht-arrest55 schat het Duitse Grondwettelijke Hof dat 80 procent van het economischrecht en 50 procent van alle wetgeving in Duitsland zijn basis had in hetGemeenschapsrecht. Ook magistraten bevinden zich steeds meer in de situatie waar menEuropees of internationaal recht moet toepassen. De juristenopleiding heeft dus nood aaneen nieuwe comparatieve, internationale en europeesrechtelijke oriëntatie56. De in dePruisische staat onstane opleiding voor de aan de Keizer loyale magistraten en ambtenaren,voldoet niet meer aan de eisen van Europeanisering en globalisering.

52 Die Stiftung für Hochschulzulassung verdeelt de studieplaatsen wel over verschillende regio’swaardoor er toch een regionale numerus clausus ontstaat.53 Das Abitur is het examen die Duitse scholieren afleggen na hun middelbare studies. Dit is meestaleen examen die centraal georganiseerd wordt door de Bundesländer.54 I. MÜNCH, “Juristenausbildung”, NJW 1998, 2326; I. MÜNCH, “Flut und Ebbe in derJuristenausbildungsreform.”, NJW 1997, 2577.55 In deze zaak oordeelde het Hof het verdrag van Maastricht verenigbaar met de Duitse Grondwet,namelijk met het democratisch principe en de bescherming van de fundamentele rechten. BverfG 12oktober 1993, http://www.servat.unibe.ch/dfr/bv089155.html56 E. RÖPER, “Neuordnung der Juristenausbildung. Der Kampf des Alten, Bestehenden, Beharrendenmit Entwicklung, Aus- und Umbildung ist immer derselbe. Aus aller Ordnung entsteht zuletztPedanterie. (Johan-Wolfgang von Goethe in Maximen und Reflexionen)”, ZRP 2000, 240

16

De Europese vrijheid van vestiging houdt in dat de Duitse Juristen steeds meer inrechtstreekse concurrentie komen te staan met de juristen van andere Europese lidstaten.Factoren als een hogere leeftijd en een geringere kennis van het Europese recht van Duitsejuristen spelen de buitenlandse juristen in de kaart. De opleiding tot Duitse Einheitsjurist zougeen inherent concurrentieel nadeel mogen betekenen.

Advocaten-putschZoals eerder al geëxpliciteerd worden alle juristen tijdens hun rechtenopleiding gevormd totVolljuristen. Dit houdt in dat de studenten allen gevormd worden om de “Befähigung zumRichteramt” te verkrijgen, ze worden allen gevormd tot magistraten.Dit stuit op heel wat verzet bij de andere juridische beroepen, in het specifiek bij de balie57.

Advocaten klagen al decennialang steen en been dat de afgestudeerde juristen nietklaargestoomd zijn om met de balie aan te vangen. De beperkte stage die bij eeadvocatenbureau plaatsvindt, wordt door te veel stagiair-juristen slechts aanzien als eenhalftijdse bezigheid. Ze moeten zich immers al voorbereiden op het tweede staatsexamen,dat nauwelijks kennis en vaardigheden test die tijdens deze advocatenstage verworven zijn58.

De balie is vragende partij om de juristenopleiding praktijkgerichter te maken. Dejuristenopleiding zou niet enkel een bipolaire kijk op het recht mogen aanleren. Een kijk vangelijk of ongelijk, rechtvaardig of onrechtvaardig. Het moet rechtenstudenten ook eencreatieve kijk op het recht bijbrengen en hen laten wennen aan het innemen van een positievan waaruit ze advies zullen geven aan burgers59.

De juristenopleiding zou moeten gericht worden op het beroep dat door de meerderheid vandeze afgestudeerde juristen zal uitgeoefend worden. Ongeveer 80 tot 85 procent van dezelaatsten zal hun professioneel bestaan later doorbrengen als advocaat of bedrijfsjurist60. Hetis dan ook onzinnig om juristen die het nooit tot magistraat zullen schoppen voor de periodevan hun stage tot tijdelijke ambtenaren te maken. Dit kost de schatkisten van deBundesländer elk jaar ettelijke honderden miljoenen euro’s. Er is sprake om de staat zich te

57 Zie U. STOBBE, “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW 1997,1284-1288; H.-U. JERSCHKE, “Umbildung der Ausbildung: Die Rolle der Rechtsgestaltung in derneuen Juristenausbildung”, DnotZ 2003, 581-592; H. KI L G E R, “Juristenausbildung undAnwaltsausbildung.”, NJW 2003, 711-716; T. RAISER, “Reform der Juristenausbildung, Förderungvon Beratungs- und Gestaltungsaufgaben als Ziel der Juristenausbildung.”, ZRP 2001, 418-423; J.B A S E D O W , “Juristen für die Binnenmarkt, die Ausbildungsdiskussion im Lichte einerArbeitsmarktanalyse.”, NJW 1990, 959-963; I. MÜ N C H , “Flut und Ebbe in derJuristenausbildungsreform.”, NJW 1997, 2576-2578.58 P. DERLEDER, “Staatsexamen und Berufsqualifikation. Was leisten eigentlich dieJustizprüfungsämter?”, NJW 2005, 2838.59 T. RAISER, “Reform der Juristenausbildung, Förderung von Beratungs- und Gestaltungsaufgabenals Ziel der Juristenausbildung.”, ZRP 2001, 419.60 U. STOBBE, “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW 1997,1285.

17

laten beperken tot de uitgaven die strikt nodig zijn en de balie de kosten te laten betalen vanstagiairs die later een plaats aan de balie ambiëren61.

NOOD AAN HERVORMING?

De opleiding tot Einheitsjurist of Volljurist is te lang, te duur, te belastend voor deministeries van Justitie en niet praktijkgericht62. De vraag die elke nood naar hervormingvan de opleiding drijft, is dan ook of elke jurist moet opgeleid worden om over dehypothetische mogelijkheid te beschikken tot het magistratenkorps te kunnen toetreden.

De Duitse juristenopleiding is momenteel volledig gericht op het produceren van bekwamemagistraten. Dit maakt natuurlijk dat de magistraten niet beter zouden kunnen voorbereidzijn op de aartsmoeilijke taak die hen te wachten staat. Of de onder discussie zijndehervormingen hieraan afbreuk zouden doen is zeer de vraag. Maar het valt wel teverwachten wanneer de opleiding zijn focus op de magistraat verliest en zich op een brederspectrum van juridische beroepen moet richten.

61 H. KILGER, “Juristenausbildung und Anwaltsausbildung.”, NJW 2003, 713-714.62 E. RÖPER, “Neuordnung der Juristenausbildung. Der Kampf des Alten, Bestehenden, Beharrendenmit Entwicklung, Aus- und Umbildung ist immer derselbe. Aus aller Ordnung entsteht zuletztPedanterie. (Johan-Wolfgang von Goethe in Maximen und Reflexionen)”, ZRP 2000, 241.

18

MAGISTRATENOPLEIDING: BELGIË

DE INITIËLE OPLEIDING

Om in België magistraat te worden heeft men niet alleen de Belgische nationaliteit nodig,maar moet men ook over een diploma master in de Rechten beschikken.Sinds de Bolognaverklaring en het structuurdecreet van 200363 dat deze verklaring omzettein Vlaanderen, is de opleiding Rechten opgedeeld in een Bachelor en een Master. DeBachelorjaargangen nemen drie jaar in beslag en de Masterjaargangen twee jaar. Terwijl erin de Bachelor slechts een zeer kleine ruimte is voor specialisering64, is er hiervoor in deMaster zeer veel ruimte voorzien65.

De laatste jaren is er in de verschillende rechtenopleidingen aan de Faculteiten van deUniversiteit Gent en de Katholieke Universiteit Leuven een praktijkgerichte evolutie tebemerken. Door de introductie van respectievelijk Praktische oefeningen66 en Werkcolleges.Alhoewel de goede intenties toe te juichen zijn, hangt veel af van de wil van de professorenen assistenten die deze praktische oefeningen dienen te organiseren. Wanneer deze wilontbreekt, stuit men op het falen van het achterliggende doel en op bezighoudingstherapievoor de betrokken studenten.

In deze initiële opleiding verwerft men de theoretische kennis en vaardigheden die de basisvormen voor een succesvolle verdere opleiding tot magistraat. Maar van een opleiding dieleidt tot de specifieke vorming van magistraten kan men niet spreken.

63 Structuurdecreet van 4 april 2003 betreffende de herstructurering van het hoger onderwijs inVlaanderen, http://www.ond.vlaanderen.be/edulex/database/document/document.asp?docid=1342564 Aan de Universiteit Gent zijn er bijvoorbeeld tijdens de laatste twee Bachelorjaren slechts tweevakken van telkens drie studiepunten die vrij te kiezen zijn. Tijdens de drie Bachelorjaren zijn er intotaal 180 studiepunten op te nemen.65 Aan de Universiteit Gent bijvoorbeeld zijn van de 120 op te nemen studiepunten, slechts 30studiepunten ingenomen door verplichte vakken.66 Zie Facultair reglement betreffende de praktische oefeningen in de opleiding Rechten, zoalsg o e d g e k e u r d d o o r d e F a c u l t e i t s r a a d v a n 0 5 . 0 5 . 2 0 1 0 ,http://www.law.ugent.be/decaan/reglementen/regl-prakt-oef.pdf

19

GERECHTELIJKE STAGE

De gerechtelijke stage werd ingevoerd door de wet van 18 juli 199167.Oorspronkelijk bedroeg de duur van de stage in elk geval drie jaar, dit heeft de wetgever in1994 veranderd om een tekort aan magistraten van het Openbaar Ministerie op te vangen68.In de gerechtelijke stage moet dus een onderscheid gemaakt worden tussen:

- de korte stage, die een duur inneemt van 18 maanden en enkel kan leiden tot eenpositie in de staande magistratuur69.

- de lange stage, die 36 maanden in beslag neemt en kan leiden tot een positie in dezittende of de staande magistratuur70.

Niet elke afgestudeerde jurist kan zomaar aanvangen met deze gerechtelijke stage. Menmoet reeds één jaar beroepservaring achter de rug hebben, hetzij stage lopend aan de balie,hetzij een andere juridische functie uitoefenend. En men moet slagen in het vergelijkendtoegangsexamen tot de gerechtelijke stage dat door de Hoge Raad voor de Justitiegeorganiseerd wordt71. Elk jaar wordt door de minister van Justitie het aantal plaatsenbepaald, dat beschikbaar is voor de gerechtelijke stagiairs72. Enkel diegenen die het besteresultaat behalen bij het vergelijkend examen kunnen deze beperkte plaatsen innemen73.Voor het einde van de 11e maand moet de stagiair aan zijn stagemeester zijn keuze voor dekorte of de lange stage doorgeven74.

De Gerechtelijke stage behelst een theoretische opleiding dat georganiseerd wordt door hetInstituut voor Gerechtelijke Opleiding en een praktische vorming dat bestaat uit 67 Zie Wet van 18 juli 1991 tot wijziging van de voorschriften van het Gerechtelijke Wetboek diebetrekking hebben op de opleiding en de werving van magistraten,http://www.ejustice.just.fgov.be/wet/wet.htm68 Zie Wet van 1 december 1994 betreffende de opleiding en werving van magistraten,http://www.ejustice.just.fgov.be/wet/wet.htm69 Art. 259octies, §2 Ger.W.70 Art. 259octies, §3 Ger.W.71 H. VAN ESPEN, Het menselijk kapitaal van de magistratuur. Selectie, aanwerving en vorming vanmagistraten, Antwerpen, Intersentia, 2009, 38.72 Art. 259octies, §1 Ger.W.73 G. DELVOIE, “Belgique” in X., Traité d’organisation judiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999,154.74 Art. 259octies, §4 Ger.W.

20

verschillende stadia. Zo moet een stage gelopen worden bij het parket, bij eenstrafinrichting, politiedienst, het federaal parket of dergelijke en bij de rechtbank van eersteaanleg, een arbeidsrechtbank of een rechtbank van koophandel75. Een gerechtelijke stagiairdie de korte stage doorloopt hoeft deze laatste horde niet te nemen.De stagiairs krijgen een loon gefinancierd door de staat76. Ze beschikken echter niet over dehoedanigheid van magistraat. Een stagiair heeft voor de duur van zijn stage bij het OpenbaarMinisterie de hoedanigheid van officier van gerechtelijke politie of van hulpofficier van deprocureur des Konings of van de arbeidsauditeur77. Gerechtelijke stagiairs ontvangen eenloon dat gelijk is aan het loon van ambtenaren met de laagste graad van niveau A, A11.Voor een persoon met 0 jaar anciënniteit is de ongeïndexeerde jaarwedde gelijk aan21.880,0 euro78.

De finaliteit van deze gerechtelijke stage is een benoeming bij de zetel of bij het OpenbaarMinisterie. Wanneer er geen openstaande posities zijn, kan de minister van Justitie deperiode van de stage maximaal tweemaal verlengen met een periode van zes maanden79. Integendeel tot wat vaak gedacht wordt, bestaat er geen recht op benoeming voor gerechtelijkestagiairs die hun stage succesvol beëindigd hebben80. Het is dus mogelijk dat iemand eenstage van vier jaar achter de rug heeft en geen uitzicht heeft op een benoeming. Het is danook al voorgekomen dat stagiairs waarvan hun stageperiode al reeds tweemaal verlengd was,een arbeidscontract als referendaris of parketjurist aangeboden kregen. Bij het voorleggenvan de toenmalige minister van Justitie met deze problematiek, had hij het volgendverontrustende antwoord klaar: “Niet-benoemde stagiairs krijgen uiteraard eenwerkloosheidsuitkering”81.

DE PERMANENTE OPLEIDING

In het Octopusakkoord was er door de acht politieke partijen niet alleen een akkoord bereiktover de oprichting van de Hoge Raad voor de Justitie, er was ook een principeakkoordbereikt over de oprichting van een magistratenschool. Wanneer men spreekt over eenmagistratenschool wordt hiermee een opleidingscentrum voor toekomstige magistraten 75 Art. 259octies, §2- §3 Ger.W.76 Art. 259octies, §8 Ger.W.77 Art. 259octies, §7 Ger.W.78 X., “Weddeschalen, niet-geïndexeerde jaarwedde, voltijds. Niveau A.”,http://www.fedweb.belgium.be/nl/binaries/Annexe_1_echelles_organiques_niveau_A_global_tcm120-10693.pdf79 Art. 259octies, §6 Ger.W.80 H. VAN ESPEN, Het menselijk kapitaal van de magistratuur. Selectie, aanwerving en vorming vanmagistraten, Antwerpen, Intersentia, 2009, 38.81 Hand. Senaat 2003-2004, 17 mei 2004, nr. 3-964,http://www.senate.be/www/?MIval=/publications/viewSTBlok&COLL=B&DATUM=06/29/2004&DOSID=50338324&MINID=214&LEG=3&NR=19&VTYPE=svid&LANG=nl

21

bedoeld, waarbij de opleiding volledig binnen dit centrum plaatsvindt. Naar aanleiding vandit akkoord werd er dan ook een werkgroep Magistratenschool opgericht door de VlaamseInteruniversitaire Raad in 1998 waarbij verschillende rechtsfaculteiten trachtten deuitwerking van een magistratenschool vorm te geven. Het was hun intentie om ook anderetogaberoepen, zoals advocaten en gerechtsdeurwaarders te betrekken bij deze opleiding. Hetging hier om de zogenaamde “derde cyclus”-opleiding. Een vorming die zou plaatsvindenvooraleer kandidaten zich aanbieden bij de Hoge Raad voor Justitie om zich te onderwerpenaan het vergelijkend examen dat toegang geeft tot de gerechtelijke stage. Maar uiteindelijkbleek er zowel aan Franstalige als aan Nederlandstalige zijde onvoldoende financiëlemiddelen beschikbaar om di t pro jec t op poten te ze t ten82.Sinds de wet van 22 december 1998 stond de verenigde benoemings- enaanwijzingscommissie van de Hoge Raad voor Justitie in voor de voorbereiding van derichtlijnen en de programma’s van de permanente vorming voor magistraten en voor degerechtelijke stage83. Hiervoor had de commissie telkens de goedkeuring van de algemenevergadering van de Hoge Raad nodig en de bekrachtiging van de minister van Justitie.Vervolgens nam de bevoegde dienst bij de federale overheidsdienst Justitie in samenwerkingmet de verenigde benoemings- en aanwijzingscommissie, de uitvoering van de programma’sen de logistieke ondersteuning voor zijn rekening. Het praktisch organiseren van decursussen, het aanstellen van lesgevers en het vinden van beschikbare lokalen, berustteallemaal bij het ministerie van Justitie84. Omdat de praktijk uiteindelijk aangaf dat hetopstellen van de opleidingsprogramma’s en de daadwerkelijke uitvoering hiervan onderlingzo nauw verbonden zijn dat ze bij voorkeur door één instantie moeten worden uitgeoefend,koos de wetgever voor de oprichting van één federaal opleidingsinstituut85. Dit betekendehet definitieve einde van het luik van het Octopusakkoord van 24 mei 1998, dat voorzag inde inrichting van een magistratenschool per gemeenschap86.

Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding werd uiteindelijk opgericht met de wet van 31januari 2007 door de minister van Justitie Laurette Onkelinx. In het advies over hetwetsontwerp dat later deze wet zou worden, was de Hoge Raad voor Justitie het standpunttoegedaan dat dit instituut als een autonome afdeling onder de koepel van de Hoge Raadmoest ingericht worden87. Eventueel kon de Hoge Raad zich ook vinden in de oprichting vanhet opleidingsinstituut als een instelling van openbaar nut, voor zover deze instelling zelfuiteraard volledig onafhankelijk zou zijn van de uitvoerende macht. De minister van Justitie 82 M. VERRYCKEN, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding. Vraaggesprek met haar Directeur,mevrouw Edith Van den Broeck.”, Ius & Actores 2010, n° 1, 34.83 Zie art. 259bis9, §2 en §3 Ger.W.84 J. LAENENS en S. RAES, Justitie hervormd, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2000, 121 nr. 324.85 Wetsontwerp inzake de gerechtelijke opleiding en tot oprichting van het Instituut voorGerechtelijke Opleiding, Parl.St. Senaat 2006-2007, nr. 3-1889/1, 3.86 G. VAN HAEGENBORGH, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: een eerste kennismaking.”,Ius & Actores 2008, n°2, 96.87 Wetsontwerp inzake de gerechtelijke opleiding en tot oprichting van het Instituut voorGerechtelijke Opleiding, Parl.St. Senaat 2006-2007, nr. 3-1889/1, 2 e.v.

22

hield volgens goede gewoonte bitter weinig rekening met dit advies en pleitte voor éénopleidingsinstituut voor de magistraten en de personeelsleden die werkzaam zijn in derechterlijke organisatie. De wet had vervolgens op 2 februari 2008 in werking moetentreden, maar de opvolgende minister van Justitie Jo Vandeurzen schortte de uitvoering vande wet op. Aanleiding hiervoor was een simpel verschil in zienswijze met zijn voorgangster.De minister achtte het niet opportuun om het opleidingsinstituut op het federale niveau teorganiseren. Samen met zijn partijgezel Hugo Vandenberghe, wilde hij de opleiding van demagistraten toewijzen aan de gemeenschappen88. Uiteindelijk werd wel een consensusbereikt door de wet van 24 juli 2008. Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding bleefbestaan, maar moest een gedeelte van zijn opleidingen laten uitvoeren dooronderwijsinstellingen die afhangen van of gefinancierd worden door de gemeenschappen, endoor erkende instellingen die bevoegd zijn op het vlak van de beroepsopleiding89. Deoprichting van het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding was een feit.

Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: AflijningZoals eerder al vernoemd is het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding niet alleen bevoegdvoor de magistraten, maar is zij ook bevoegd voor de beroepsopleiding van de personenwerkzaam bij de hoven en rechtbanken en bij de parketten. Tot die bevoegdheid behoren deberoepsmagistraten van de rechterlijke orde, de plaatsvervangende rechters, de raadsherenen rechters in sociale zaken, de rechters in handelszaken en de assessoren instrafuitvoeringsrechtbanken, de gerechtelijke stagiairs, de referendarissen, de parketjuristen,de attachés in dienst voor Documentatie en Overeenstemming der Teksten bij het Hof vanCassatie, de leden van de griffies en van de parketsecretariaten en de personeelsleden dieeen bijzondere graad bekleden90 ingesteld door de Koning91.

Om enige speculatie over de vraag of het instituut ook bevoegd is voor de opleiding vanderden te vermijden, stipuleert de wet van 31 januari 2007 uitdrukkelijk dat het instituutuitsluitend belast is met de gerechtelijke opleiding van de personen die actief zijn in dehoven en rechtbanken92. Hiermee worden de notarissen, advocaten en juristen uit deprivésector uitgesloten. Dit alles maakt nog altijd dat het instituut instaat voor deopleidingen van een zeer omvangrijke groep. Buiten de 2500 beroepsmagistraten zijn er in

88 R. BOONE, “Instituut voor Gerechtelijke Opleiding eindelijk volwaardig aan de slag.”, Juristenkrant2009, afl. 200, 8.89 Zie art. 13, tweede lid Wet van 31 januari 2007, zoals gewijzigd door art. 4 Wet van 24 juli 2008.90 Art. 180, eerste lid Ger. W.91 Art. 2 Wet van 31 januari 2007.92 Art. 7 Wet van 31 januari 2007.

23

ons land ongeveer meer dan 8000 personen te werk gesteld binnen de rechterlijkeorganisatie93.

BevoegdhedenHet Instituut voor Gerechtelijke Opleiding is enkel bevoegd voor de gerechtelijkeopleiding94. Dit begrip omvat drie soorten opleidingen, de initiële opleiding, de permanenteo p l e i d i n g e n d e l o o p b a a n b e g e l e i d i n g95.De initiële opleiding wordt verleend tijdens de gerechtelijke stage of bij de indiensttreding.Bepaalde opleidingen die door de wetgever verplicht zijn gesteld voor de gerechtelijkestagiairs of de magistraten behoren hier ook toe. Zoals bijvoorbeeld de verplichtetheoretische en praktische opleiding voor magistraten die benoemd zijn op grond van hetexamen beroepsbekwaamheid of op grond van het evaluatie-examen96.De permanente opleiding wordt verleend tijdens de werkzaamheden van een magistraat enheeft tot doel de magistraat een grotere beroepsbekwaamheid aan te meten.In tegenstelling tot de permanente opleiding heeft de loopbaanbegeleiding niet tot doel demagistraat te sterken in zijn huidige positie, maar voor te bereiden op een bijzonder mandaatzoals dat van korpschef, beslagrechter,...

OrganenDe organisatie van het instituut wordt gesteund op twee beslissingsorganen. De Raad vanBestuur enerzijds en de directie anderzijds. Eveneens is er het wetenschappelijk comité, eena d v i s e r e n d o r g a a n .De Raad van Bestuur staat in voor de goedkeuring van het jaarlijkse actieplan dat door dedirectie wordt voorgesteld, voor de controle van de uitvoering door de directie van deopdrachten van het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding, voor de goedkeuring van debegroting en het personeelsplan dat door de directie wordt voorgesteld en voor de evaluatievan de leden van de directie en de uitoefening van de tuchtbevoegdheid tegenover hen97.De Raad wordt samengesteld uit 16 leden met een taalpariteit, opnieuw volgens deBelgische logica. Er zijn 8 leden die van rechtswege lid zijn en 8 leden die worden benoemddoor de Koning op voordracht van de minister van Justitie.

De 8 leden van rechtswege zijn:

- De voorzitters van de benoemings- en aanwijzingscommissies van de verenigdebenoemings- en aanwijzingscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie98.

93 G. VAN HAEGENBORGH, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: een eerste kennismaking.”,Ius & Actores 2008, n°2, 98.94 Art. 7 Wet van 31 januari 2007.95 Art. 3 Wet van 31 januari 2007.96 Art. 259bis9, §4 Ger.W.97 Art. 10 Wet van 31 januari 2007.98 Art. 11, §1, eerste lid, 1° Wet van 31 januari 2007.

24

- De directeur-generaal van het Opleidingsinstituut van de Federale Overheid ofindien deze laatste tot de Franse taalrol behoort, zijn vertegenwoordiger van deandere taalrol99.

- De leidende ambtenaren van de onderwijsdepartementen van respectievelijk deVlaamse Gemeenschap, de Franse Gemeenschap en de Duitstalige Gemeenschap,waarbij deze laatste valt onder het Franse taalstelsel100.

- Een afgevaardigde van de minister van Justitie101.

- De voorzitter van de Commissie voor de Modernisering van de Rechterlijke Orde ofindien die tot dezelfde taalrol behoort als de directeur-generaal van hetOpleidingsinstituut van de Federale Overheid of zijn vertegenwoordiger, deondervoorzitter102.

Van de 8 leden die worden voorgedragen door de minister van Justitie en benoemd door deKoning, zijn er vier magistraat. Waarvan de helft afkomstig moet zijn van het parket en deandere helft van de zetel103. Hun voordracht gebeurt door de Hoge Raad voor de Justitie. Deandere vier leden worden geacht vertegenwoordigers te zijn van de personeelsleden van der e c h t e l i j k e o r g a n i s a t i e104.Het mandaat van de 16 leden van de Raad van Bestuur is beperkt tot 5 jaar maar isonbeperkt hernieuwbaar105.

De directie wordt samengesteld uit drie leden: de directeur van het instituut en twee adjunct-directeurs die niet tot dezelfde taalrol behoren106. Deze besturen dit orgaan collegiaal.De ene adjunct-directeur staat aan het hoofd van de afdeling voor de opleiding van demagistraten, de andere voor de afdeling van het gerechtelijk personeel. Om deonafhankelijkheid van de magistraten te waarborgen is de adjunct-directeur die voor hunopleiding instaat, zelf ook een magistraat107. De directeur moet instaan voor de cohesietussen deze twee afdelingen en ervoor zorgen dat de belangen van beide groepen op eene v e n w i c h t i g e w i j z e b e h a n d e l d w o r d e n .De leden van de directie worden benoemd voor een mandaat van zes jaar. Die opnieuwonbeperkt hernieuwbaar is108. Het competentieprofiel van de leden wordt opgesteld door de

99 Art. 11, §1, eerste lid, 3° Wet van 31 januari 2007.100 Art. 11, §1, eerste lid, 4° Wet van 31 januari 2007.101 Art. 11, §1, eerste lid, 5° Wet van 31 januari 2007.102 Art. 11, §1, eerste lid, 6° Wet van 31 januari 2007.103 Art. 11, §1, tweede lid, 1° Wet van 31 januari 2007.104 Art. 11, §1, tweede lid, 2° Wet van 31 januari 2007.105 Art. 11, §1, derde lid Wet van 31 januari 2007.106 Art. 12, tweede lid Wet van 31 januari 2007.107 Wetsontwerp inzake de gerechtelijke opleiding en tot oprichting van het Instituut voorGerechtelijke Opleiding, Parl.St. Senaat 2006-2007, nr. 3-1889/1, 19.108 Art. 15, eerste lid Wet van 31 januari 2007.

25

minister van Justitie op advies van de Hoge Raad voor Justitie109.De Directie is bevoegd voor het dagelijkse bestuur van het Instituut voor GerechtelijkeOple id ing . Meer in he t b i j zonder i s he t bevoegd voor :De uitvoering van de opdrachten van het instituut, namelijk de drie verschillende soortenopleidingen110.De voorbereiding van de begroting en het jaarlijks actieplan111.De uitgaven van de begrotingskredieten en de andere financiële middelen van hetinstituut112.D e a f s l u i t i n g v a n d e o v e r h e i d s o p d r a c h t e n113.Alle aspecten van het personeelsbeleid, waaronder de selectie, de aanwerving, het ontslag,d e e v a l u a t i e e n d e t u c h t114.De afsluiting van wederzijdse overeenkomsten en samenwerkingsprotocollen met een heleresem van instellingen, organisaties of verenigingen waarmee een vruchtbare samenwerkingt o t s t a n d g e b r a c h t k a n w o r d e n115.De vertegenwoordiging van het instituut bij de gerechtelijke procedures als verweerder enbij buitengerechtelijke handelingen116.

Verder is er nog een wetenschappelijk comité toegevoegd aan de organisatie van hetinstituut. Met dit comité heeft de wetgever tot doel een synergie te creëren tussen derechterlijke organisatie, de andere beoefenaars van het recht en de academische wereld117.Het comité is samengesteld uit 21 leden en is met uitzondering van de directeur, taalparitairsamengesteld uit de Nederlandse en Franse taalrol. Het comité bestaat uit:Twee zittende magistraten, voorgedragen door de verenigde benoemings- ena a n w i j z i n g s c o m m i s s i e v a n d e H o g e R a a d118.Twee magistraten van het openbaar ministerie, ook voorgedragen door de verenigdeb e n o e m i n g s - e n a a n w i j z i n g s c o m m i s s i e119.Vier personen die de hoedanigheid van personeelslid van de rechtelijke orde hebben120.Twee advocaten, respectievelijk voorgedragen door de OVB en de OBFG121.

109 G. VAN HAEGENBORGH, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: een eerste kennismaking.”,Ius & Actores 2008, n°2, 102.110 Art. 13, eerste lid, 1° Wet van 31 januari 2007.111 Art. 13, eerste lid, 2° Wet van 31 januari 2007.112 Art. 13, eerste lid, 3° Wet van 31 januari 2007.113 Art. 13, eerste lid, 4° Wet van 31 januari 2007.114 Art. 13, eerste lid, 5° Wet van 31 januari 2007.115 Art. 13, eerste lid, 6° en 7° Wet van 31 januari 2007.116 Art. 13, eerste lid, 8° Wet van 31 januari 2007.117 Wetsontwerp inzake de gerechtelijke opleiding en tot oprichting van het Instituut voorGerechtelijke Opleiding, Parl.St. Senaat 2006-2007, nr. 3-1889/1, 17.118 Art. 27, tweede lid, 1° Wet van 31 januari 2007.119 Art. 27, tweede lid, 2° Wet van 31 januari 2007.120 Art. 27, tweede lid, 3° Wet van 31 januari 2007.121 Art. 27, tweede lid, 4° Wet van 31 januari 2007.

26

Acht leden van de academische gemeenschap, waarvan vier voorgedragen door de VlaamseInteruniversitaire Raad en de Conseil Interuniversitaire de la Communauté française deBelgique122.Twee leden van het opleidingsinstituut van de federale overheid123.Het voorzitterschap wordt waargenomen door de directeur van de gerechtelijke opleiding124.Met uitzondering van de directeur, worden alle leden benoemd door de minister van Justitie,voo r een onbepe rk t he rn i euwbare t e rmi jn van v i e r j a a r .Ook in de samenstelling wordt het streven naar samenwerking met de academische wereldgereflecteerd, door een stevige vertegenwoordiging van academici in het comité125.De opdracht van het wetenschappelijk comité bestaat er in, op vraag van de directie en deraad van bestuur of op eigen initiatief advies te verlenen betreffende het opleidingsbeleidvan de magistraten, de gerechtelijke stagiairs en de personen tewerkgesteld in degerechtelijke organisatie. Ook voor de opleidingsprogramma’s, de organisatie van deopleiding en de pedagogische methodes moet het wetenschappelijk comité adviezenverlenen en aanbevelingen doen126. In het kader van deze opdrachten evalueert hetwetenschappelijk comité de evaluatierapporten van de opleidingen en brengt hieromtrentverslag en advies uit aan de directie en aan de raad van bestuur.

De wetgever heeft ook voorzien in de oprichting van een Nederlandstalig en Franstaligecommissie voor de evaluatie van de gerechtelijke stage. Deze commissies zijn bevoegd omde programma’s uit te werken voor een deel van de stageperiode, waarborgen de follow-upsvan de stagiair en ontvangen de stagverslagen zoals bedoeld in art. 259octies van hetGerechtelijk Wetboek127.

Elke commissie bestaat uit 5 leden:

- Een magistraat van het Openbaar Ministerie

- Een lid van de zittende magistratuur

- De adjunct-directeur van het instituut bevoegd voor de afdeling magistraten van derechterlijke orde en gerechtelijk stagiairs of zijn vertegenwoordiger

- Twee deskundigen inzake onderwijs, pedagogie of arbeidspsychologie128

De leden van de commissie mogen geen lid zijn van de Hoge Raad voor de Justitie129 en metuitzondering van de adjunct-directeur van het instituut verkrijgen de leden een onbeperkt 122 Art. 27, tweede lid, 5° Wet van 31 januari 2007.123 Art. 27, tweede lid, 6° Wet van 31 januari 2007.124 Art. 27, derde lid Wet van 31 januari 2007.125 M. VERRYCKEN, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding. Vraaggesprek met haar Directeur,mevrouw Edith Van den Broeck.”, Ius & Actores 2010, n° 1, 38.126 Art. 26 Wet van 31 januari 2007.127 Art. 42 Wet van 31 januari 2007.128 Art. 43 Wet van 31 januari 2007.

27

verlengbaar mandaat van vier jaar130. De leden worden geselecteerd door de benoemings- enaanwijzingscommissie van de Hoge Raad en worden opgeroepen door een bekendmaking inhet Belgisch Staatsblad.

Werking en VisieHet Instituut voor Gerechtelijke Opleiding omschrijft zichzelf als het onafhankelijkefederale orgaan dat verantwoordelijk is voor het ontwerpen en uitvoeren van het integraleontwikkelings- en opleidingsbeleid voor de magistraten en de personeelsleden van derechterlijke orde om bij te dragen tot een kwaliteitsjustitie131. Het heeft de ambitie dezedoelgroep te ondersteunen om hun kennis up-to-date te houden in een voortdurendveranderend rechtslandschap.

De opleiding van de magistraten steunt op drie te onderscheiden pijlers: de juridischekennis, de vaardigheden en de kennis van de maatschappelijke context. Het instituutprobeert de opleiding vanuit een multidisciplinaire hoek te benaderen en zal verschillendesamenwerkingsvormen nastreven om dit te bewerkstelligen. Het lag in de bedoeling van dewetgever om de opleiding van de magistraten zo veel als mogelijk toe te spitsen op huneigen specifieke noden. De opleiding moet een sterk praktijkgerichte tint krijgen, wat menprobeert te bereiken door onder andere docenten in te schakelen die nauw in contact staanmet deze praktijk132. Als voorbeeld van een dergelijk toegespitste opleiding kunnen de drieresidentiële seminaries die jaarlijks ontwikkeld en georganiseerd worden voor degerechtelijke stagiairs genoemd worden. Hierbij worden zij door ervaren coachen begeleiddoor hun opleidingsparcours waarbij zowel stilgestaan wordt bij de theorie, de praktijk enhun competenties. De theorie in deze opleiding verschilt wezenlijk van de universitaireopleiding die zij reeds ontvangen hebben, de praktijk wordt bijgebracht aan de hand vanoefeningen onder leiding van ervaren magistraten, rollenspelen en mock trials133.

De wet legt bepaalde verplichtingen op aan het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding tenaanzien van onderwijsinstellingen die afhangen van of erkend zijn door de Gemeenschappenen de erkende instellingen die bevoegd zijn op het vlak van de beroepsopleiding134. In depraktijk houdt deze laatste omschrijving vooral de verschillende universitaire insstellingenin. De wetgever maakt een onderscheid tussen de interne opleidingen en de externe

129 Art. 43, eerste lid, 1e-4de streepje Wet van 31 januari 2007.130 Art. 43, tweede lid Wet van 31 januari 2007.131 E. VAN DEN BROECK, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: op weg naar een integraalontwikkelings- en opleidingsbeleid voor de magistraten en personeelsleden van de rechterlijke orde.”,Orde van de dag 2009, afl. 46, 85.132 G. VAN HAEGENBORGH, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: een eerste kennismaking.”,Ius & Actores 2008, n°2, 107.133 E. VAN DEN BROECK, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: op weg naar een integraalontwikkelings- en opleidingsbeleid voor de magistraten en personeelsleden van de rechterlijke orde.”,Orde van de dag 2009, afl. 46, 85.134 Art. 13, tweede en derde lid van de wet van 31 januari 2007 zoals gewijzigd door de wet van 24juli 2008.

28

opleidingen. De interne opleidingen zijn degene die het instituut zelf aanbiedt. De externeopleidingen daarentegen zijn degene waarvoor het instituut inschrijvingsgelden betaalt aanandere onderwijsinstellingen en door deze laatste georganiseerd worden135. Voor de interneopleidingen moet het instituut voor drie vierde van het totale jaaraanbod lesuren beroep doenop de eerder genoemde onderwijsinstellingen. Voor de externe opleidingen moet hetinstituut drie vierde van het totale bedrag dat wordt besteed aan de betaling van hetinschrijvingsgeld van de magistraten, referendarissen en juristen voorbehouden aan deopleidingsprogramma’s die aangeboden worden door de universiteiten136. Dat percentagekan door de raad van bestuur op gemotiveerd voorstel van de directeur eventueel tot tweederde worden ingeperkt.

Voor de beroepsmagistraten is de permanente opleiding een recht. Ze hebben hierop rechtgedurende vijf werkdagen per gerechtelijk jaar137. Er valt dus ook op te merken dat depermanente opleiding voor beroepsmagistraten geen plicht uitmaakt. De wetgever is vanmening dat kwalitatief hoogstaande opleidingen de magistraten moeten overtuigen138. Voorde personen die werkzaam zijn voor de hoven, rechtbanken en parketten, worden de rechtenen plichten inzake de beroepsopleiding en de uitvoeringsmodaliteiten nader bepaald door dekoning139. Voor de ambtenaren kan men in het algemeen stellen dat de beroepsopleiding nietalleen een recht is, maar ook een plicht.

EvaluatieHet kalenderjaar 2008 was voor het instituut voor de gerechtelijke opleiding grotendeels eenverloren jaar. Het instituut had geen werkingsmiddelen noch had het eigen kantoren. Pas op1 januari 2009 is het instituut begonnen aan zijn eerste echt werkingsjaar140.

Pijnpunten bij de opleidingsactiviteitenVoor het kalenderjaar 2009 werd 83% van het totale budget voor de inschrijvingsgelden vanexterne opleidingen besteed aan onderwijsinstellingen die afhangen van of erkend zijn doorde Gemeenschappen en de erkende instellingen die bevoegd zijn op het vlak van deberoepsopleiding141. De vooropgestelde norm van drie vierde dat door de wetgever isopgelegd, werd dus ruimschoots bereikt. Dit hoge cijfer, dat zich ook doorzet in 2010, isdoor verschillende factoren te verklaren. Onder andere door de erkenning van de

135 X., “Jaarverslag 2009, Instituut voor Gerechtelijke Opleiding.” , http://www.igo-ifj.be/sites/default/files/bestanden/IGO_IFJ_Jaarverslag_2009_NL_FR.pdf, 23.136 Art. 13, derde lid Wet van 31 januari 2007 zoals gewijzigd door de wet van 24 juli 2008.137 Art. 4 Wet van 31 januari 2007.138 Wetsontwerp inzake de gerechtelijke opleiding en tot oprichting van het Instituut voorGerechtelijke Opleiding, Parl.St. Senaat 2006-2007, nr. 3-1889/1, 13.139 Art. 6 Wet van 31 januari 2007.140 R. BOONE, “Instituut voor Gerechtelijke Opleiding eindelijk volwaardig aan de slag.”,Juristenkrant 2009, afl. 200, 8.141 X., “Jaarverslag 2009, Instituut voor Gerechtelijke Opleiding.” , http://www.igo-ifj.be/sites/default/files/bestanden/IGO_IFJ_Jaarverslag_2009_NL_FR.pdf, 24.

29

Gemeenschappen van alsmaar meer instellingen, door de hoge facturen van erkendeopleidingen bij de onderwijsinstellingen, zoals de Commission Université Liège-Palais,Themis en de Rechtschroniek voor vrede- en politierechters en door de hoge interesse diebestaat voor deze kwalitatief hoogstaande opleidingen. Hieruit kan men afleiden dat denaleving van deze verplichting die in de wet is vastgesteld voor het instituut geen probleemvormt.

Voor de interne opleidingen aangeboden door het instituut werd een beroep gedaan op 409docenten waarvan 223 de hoedanigheid van magistraat bezat, 17 in de academische wereldactief waren en 159 anderen die beroepsactiviteiten uitoefenden zoals advocaat,ambtenaar,.... Het lage percentage aan academici wordt door het instituut verklaard doorhaar concentratie op de wettelijk verplichte opleidingen in haar eerste werkingsjaar142. Maarook voor de niet wettelijk verplichte opleidingen heeft het instituut voor ogen omoverwegend aan de praktijk verbonden docenten in te schakelen. Dit om te voldoen aan dewens van de wetgever en van de magistraten om toe te spitsen op de noden van de praktijk.Het spreekt evenwel voor zich dat sommige opleidingen betreffende nieuwe wetgeving offilosofische opleidingen het best verzorgd worden door academici.

Ondanks dit alles kan het instituut zich niet vinden in de dwingende norm van de wet omdrie vierde van het totaal aantal lesuren te delegeren aan het academische niveau. Het noemtde norm niet alleen onrealistisch en onhaalbaar, maar ook onzinnig. Ook verschillendeadviezen die gegeven werden omtrent het wetsvoorstel van 22 mei 2008 tot wijziging van dewet van 31 januari 2007 pleiten tegen deze norm143. Men moet inderdaad de bedenkingmaken dat de doelstelling van de wetgever tot de creatie van een specifiekeberoepsopleiding moeilijk te rijmen valt met een norm die drie vierde van deze opleidingverschuift op academische instellingen.

Het instituut voor de gerechtelijke opleiding klaagt deze drie vierde norm daarenboven ookaan als strijdig met de Europese en Belgische concurrentieregels. Wanneer het instituut zichricht tot een derde, zoals een universiteit, bij het organiseren van een opleiding is dereglementering inzake de overheidsopdrachten op haar van toepassing144. Indien het instituutdus in het kader van haar wettelijke opdracht overheidsopdrachten voor dienstverleninguitschrijft die op grond van Richtlijn 2004/18/EG Europees dienen te worden aanbesteed,kunnen geen voorwaarden aan de inschrijvers worden gesteld die discriminatoir van aard

142 X., “Jaarverslag 2009, Instituut voor Gerechtelijke Opleiding.” , http://www.igo-ifj.be/sites/default/files/bestanden/IGO_IFJ_Jaarverslag_2009_NL_FR.pdf, 24.143 Zoals de motie van de algemene vergadering van de Hoge Raad voor de Justitie betreffende degerechtelijke opleiding van 28 mei 2008, het advies van het College van Procureurs-generaal van 12juni 2008, het advies van de Adviesraad van de magistratuur van 16 juni 2008, het advies van deVaste Vergadering van de Korpschefs van 17 juni 2008, het advies van de Ordre des Barreauxfrancophones et germanophones van 24 juni 2008 en het advies van de Orde van de Vlaamse Baliesvan 4 juli 2008.144 X., “Jaarverslag 2009, Instituut voor Gerechtelijke Opleiding.” , http://www.igo-ifj.be/sites/default/files/bestanden/IGO_IFJ_Jaarverslag_2009_NL_FR.pdf, 26.

30

zijn145. Door de norm van drie vierde uitbesteding aan onderwijsinstellingen die afhangenvan of erkend zijn door de Gemeenschappen en de erkende instellingen die bevoegd zijn ophet vlak van de beroepsopleiding, behoudt de wetgever feitelijk het merendeel van deaanbestedingen voor Belgische instellingen.

Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding richt zich niet alleen op de magistratuur maar ookop het personeel dat tewerkgesteld is in de gerechtelijke organisatie. Het gevaar dat ditpersoneel slechts in zeer geringe mate zich zal betrokken voelen in het project van hetinstituut, loert om de hoek. Er is namelijk nog een instituut dat zich bekommert om deopleidingen van het personeel, het opleidingsinstituut van de federale overheid146. Ditinstituut levert getuigschriften af van een valideringsproef wanneer het gerechtspersoneeleen gecertificeerde opleiding heeft gevolgd. Dit geeft dan weer recht op een verhoging in deweddeschaal of de klasse waarin het personeel zich bevindt. Het naast elkaar bestaan vandeze twee instituten met overlappende bevoegdheden, kan een bron van verwarring vormen.Een duidelijke taakverdeling tussen de twee instituten is noodzakelijk147.

Pijnpunten bij de personeelsbezetting van het InstituutOp 1 februari 2006 waren er 23 personeelsleden actief voor de organisatie van deopleidingen voor de magistraten en de personeelsleden van de rechterlijke orde148. Achtpersoneelsleden waren actief bij de Hoge Raad voor de Justitie en vijftien bij de federaleoverheidsdienst Justitie. Dit zonder rekening te houden met al het andere ondersteunendpersoneel zoals boekhouders, bodes,…

Om het opleidingsaanbod zowel kwantitatief als kwalitatief uit te breiden is het instituut vanoordeel dat het meer personeelsleden nodig heeft dan de 9 personeelsleden waarover ze in2010 reeds beschikte. Er zijn hiervoor al twee ontwerpen van personeelsplannen uitgewerkten voorgelegd aan de raad van bestuur. Deze werden beiden niet goedgekeurd.

Pijnpunten bij de structuurHet Instituut voor Gerechtelijke Opleiding werd geconcipieerd als een flexibel orgaan datzich moet kunnen aanpassen aan modernere tijden, een veranderlijke materie als het recht ende praktijk ervan moet onderwijzen en zowel magistraten als gerechtspersoneel een zekerefficiëntie moet bijbrengen. Hoe het hierin moet slagen met een dergelijke logge structuurals hierboven beschreven, is een mysterie149. Zelfs de voorzitster geeft aan dat dit de goede

145 Zie art. 12 EG-Verdrag en art. 2 van de richtlijn 2004/18/EG.146 Zie art. 279 en 280 Ger.W. zoals gewijzigd door de wet van 25 april 2007 tot wijziging van hetGerechtelijk Wetboek inzonderheid met betrekking tot bepalingen inzake het gerechtspersoneel vanhet niveau A, de griffiers en de secretarissen en inzake de rechterlijke organisatie.147 G. VAN HAEGENBORGH, “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: een eerste kennismaking.”,Ius & Actores 2008, n°2, 107.148 X., “Jaarverslag 2009, Instituut voor Gerechtelijke Opleiding.” , http://www.igo-ifj.be/sites/default/files/bestanden/IGO_IFJ_Jaarverslag_2009_NL_FR.pdf, 13 en 36.149 H. VAN ESPEN, Het menselijk kapitaal van de magistratuur. Selectie, aanwerving en vorming vanmagistraten, Antwerpen, Intersentia, 2009, 44.

31

werking van het instituut kan bemoeilijken150. Een meer gestroomlijnde structuur voor hetinstituut zou voor zijn werking dus niet nefast zijn, integendeel.

VERGELIJKEND: AUSBILDUNG - OPLEIDING

INHOUD VAN DE UNIVERSITAIRE OPLEIDING

De Duitse juristenopleiding is sinds het Pruisische rijk aan weinig hervormingen onderheviggeweest151. Het karakter van de opleiding die aan de basis ligt van de huidige is er een diegevormd is om geschikte ambtenaren af te leveren aan de staat. Dit valt nog steeds tebemerken. Alle rechtenstudenten worden klaargestoomd om eventueel hun land te dienen alsmagistraat. Het perspectief van waaruit Rechten wordt onderwezen, is dus ook diegene vand e m a g i s t r a a t .De staat heeft nog steeds een grote greep op de opleiding, onder de vorm van destaatsexamens. De staat bepaalt de inhoud van deze examens, dus bepaalt onrechtstreeks deinhoud van de opleiding. Omdat binnen de staatsexamens weinig variatie bestaat, is er ookeen beperkte mogelijkheid tot flexibiliteit binnen het juridisch onderwijs zelf152.Specialisaties zoals bijvoorbeeld in het Europees recht, zijn hierdoor slechts in zeer geringemate mogelijk.

Wanneer men een blik werpt op het Vlaamse Rechtenonderwijs, stelt men vast dat hierjuristen worden opgeleid, waaronder eventueel, maar niet uitsluitend magistraten. DeRechtenfaculteiten hebben een grotere vrijheid dan in de Duitse Bondsrepubliek om deopleiding te organiseren. Ze moeten bijvoorbeeld geen minimum van zeventig procentvoorbehouden voor plichtvakken in het gezamelijke curriculum. Ze beschikken ook over devrijheid om zelf de examens te organiseren. Dat men hierdoor een veel flexibeler onderwijskan creeëren, hoeft zelfs niet aangehaald te worden om voor iedereen duidelijk te zijn.

De Vlaamse opleiding wordt niet enkel gericht op het afleveren van koekjesdeeg ommagistraten uit te snijden, maar op het afleveren van juristen. Hierdoor sluit deze veel beteraan op de economische realiteit.

Omdat in de Bondsrepubliek Duitsland de universitaire opleiding reeds gericht is op hetambt van de magistraat, kan men poneren dat deze in se een adequatere opleiding inhoudtvoor deze beroepsgroep. Men kan hier echter ook enkele kanttekeningen maken. Door de 150 L. BOVÉ, “Waarom moeten magistraten zo nodig van hun sokkel af? Interview met Edith Van denBroeck.”, De Tijd 2010, vrijdag 30 april 2010, 16.151 H. KILGER, “Juristenausbildung und Anwaltausbildung”, NJW 2003, 712.152 Zie H.-U. JERSCHKE, “Umbildung der Ausbildung: Die Rolle der Rechtsgestaltung in der neuenJuristenausbildung.”, DnotZ 2003, 585.

32

starre greep van de staat op het universitaire juridisch onderwijs, is het slechts in zeergeringe mate mogelijk voor de verschillende Rechtenfaculteiten om zich flexibel teorganiseren. In deze moderne tijden van mondialisering, mediatisering, specialisering engrote advocatenkantoren is het ook noodzakelijk voor de magistraat om zich aan dezefenomenen aan te passen. Om goede magistraten te kunnen opleiden is het van essentieelbelang de mogelijkheid te geven aan studenten om zich te specialiseren. Laat dit nu, zoalseerder al gezegd, net een pijnpunt wezen in de Duitse universitaire juristenopleiding.

VERPLICHTING TOT STAGE

Wanneer men in de Bondsrepubliek Duitsland een juridisch beroep wil uitoefenen, benodigtmen de beide staatsexamens af te leggen. Dit omvat ook het succesvol beëindigen van eentweejarige stage. Tijdens deze tijdsspanne hebben de stagiairs de status van een tijdelijkeambtenaar en ontvangen ze hun loon uit de schatkisten van de verschillende deelstaten. Nahet hele parcours afgelegd te hebben van studie, stage en staatsexamens, ontvangt men deBefähigung zum Richteramt. Dat ook een bedrijfsjurist over deze titel moet beschikken omzijn werkzaamheden te kunnen uitvoeren, lijkt niet alleen onzinnig, maar vooral duur.

Wanneer men in Vlaanderen als jurist werkzaam wil zijn, heeft men het diploma van masterof licentiaat in de Rechten nodig. Om dit te verkrijgen heeft de jurist vijf jaar universitairestudies achter de rug, maar hij behoeft hiervoor geen stage af te leggen. Enkel wanneer menambitie koestert om een advocaat of een magistraat te worden, hoeft men een verplichtestage te volbrengen. Het verschil ligt er hier in dat enkel de stage die georganiseerd wordtvoor de kandidaat-magistraat ook door de staat bekostigd wordt, de andere drie-jarigestage153 voor de kandidaat-advocaat wordt georganiseerd en bekostigd door dezeberoepsgroep zelf154.

Het Duitse systeem van verplichte stage voor elke aspirant-jurist na het eerste staatsexamen,heeft zijn voordelen. Men kan voor het selecteren van magistraten uit een zeer grote poelvissen en op zeer makkelijke wijze de crème de la crème van de juristen herkennen. Menkan zich evenwel afvragen of dit op andere wijze niet even succesvol kan geschieden. Hetsysteem van selectie-examens dat in België gehanteerd wordt, is mijn inziens een eveneffectief instrument om het kaf van het koren te scheiden onder de juristen die het ambt vanm a g i s t r a a t n a s t r e v e n .Er hangen ook zekere nadelen vast aan de verplichte Duitse stage. Wat niet valt te negeren ishet ongelooflijk dure prijskaartje dat vasthangt aan dit systeem. Door alle aspirant-juristen teverplichten een stage af te leggen en deze tijdens die periode tot tijdelijke ambtenaren temaken155, nemen de Bundesländer een grote financiële last op zich. Zeker wanneer men 153 Art. 2, reglement betreffende de stage van de Orde van de Vlaamse Balies van 7 mei 2008.154 Art. 12, reglement betreffende de stage van de Orde van de Vlaamse Balies van 7 mei 2008.155 Zie M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traitéd’organisation judiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 157.

33

overweegt dat net als in België, ook in Duitsland Rechten een extreem populaires t u d i e r i c h t i n g i s .Door halsstarrig vast te houden aan deze organisatie van de stage voor de rechtenstudenten,moet opgepast worden dat men zichzelf hiermee niet in de voet schiet. Er is al eenhervorming van de stage geweest waarbij de duur gedaald is van 3 naar 2 jaar. Net omdat hetkostenplaatje te hoog werd156. Het kan niet de bedoeling zijn om veel aan kwaliteit in teinleveren om de kosten van een inherent duur systeem te drukken.Ook de lange wachtlijsten voor stageplaatsen is een veel gehoorde verzuchting vanstudenten over dit systeem157.

DE PROBATIE-PERIODE

De periode van probatie die een pas benoemde rechter moet ondergaan in de DuitseBondsrepubliek is een fenomeen dat wij in België niet kennen. Men zou dit kunnenvergelijken met de gerechtelijke stage, maar deze laatste loopt eerder gelijk aan de verplichtestage die aspirant-juristen ondergaan na het eerste staatsexamen.Het concept van een magistraat te benoemen in een bepaalde functie en hem dedaaropvolgende jaren van dichtbij opvolgen en evalueren, is een ideale manier om devaardigheden te beoordelen waarover een magistraat moet beschikken. Een magistraatspreidt deze vaardigheden dan ook vooral tentoon wanneer hij daadwerkelijk zijn ambtuitoefent.Een dergelijk systeem ook invoeren in België is een te overwegen waard voorstel.Er valt evenwel veel commotie te verwachten indien men dit concept introduceert in België.Vanuit magistratenhoek zal geschermd worden met de onafhankelijkheid van de rechterlijkemacht. Net als in Duitsland moet deze probatie-periode goed gereguleerd worden en moetende evalutiecriteria die gehanteerd worden, door de wetgever geëxpliciteerd worden.Wanneer dit concept goed geïmplementeerd wordt, maakt dit mijn inziens geen inbreuk uitop de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht. Men moet dit alles ook afwegentegenover de voordelen die dit systeem te bieden heeft. Of om de woorden van de Belgischegrondwetgever aan te halen: “Geen bevoegdheid zonder verantwoordelijkheid. Geenverantwoordelijkheid zonder verantwoording. Geen verantwoording zonder controle.”158.

DUUR

156 U. STOBBE, “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW 1997,1285.157 U. STOBBE, “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW 1997,1285.158 Herziening van de Grondwet: Herziening van artikel 151 van de Grondwet, Parl. St. Kamer 1997-98, nr.1675, 4.

34

Wanneer men in België de ambitie heeft om magistraat te worden, mag men zichverwachten aan een aantal broeken te slijten op de schoolbanken. De kroning tot jurist volgtop een reguliere Rechtenstudie van vijf jaar, wat echter niet volstaat om de ambitie vanmagistraat te kunnen achtervolgen. Men moet bovenop het diploma licentiaat of master in deRechten, over een jaar relevante juridische beroepservaring beschikken, een vergelijkendexamen afleggen en een stage van minimum anderhalf jaar tot drie jaar succesvolafwerken159. Wanneer men dus de snelste toegangsweg volgt tot de magistratuur, moet menhiervoor een periode van minimum 7,5 jaar tot 9 jaar prijs geven, waarvan 5 jaar studie eneen 2,5 jaar tot 4 jaar aan praktijkervaring.

In de Duitse Bondsrepubliek bedraagt de standaardperiode van de Rechtenstudie 3,5 jaarmaar in werkelijkheid telt de gemiddelde studieperiode op tot 4,5 jaar160. Hierbij istelkenmale de periode van zes maanden voor het eerste staatsexamen niet ingerekend. Zomoet er eigenlijk rekening gehouden worden met de periodes van 4 jaar en 5 jaar. Aangeziende gemiddelde studieduur van de Rechtenstudent in België in werkelijkheid ook hoger zalliggen dan 5 jaar, houden we hier rekening met de standaardperiode van de DuitseR e c h t e n s t u d i e , n l . 4 j a a r .Vervolgend op het eerste staatsexamen, moeten Duitse Rechtenstudenten een door dedeelstaten georganiseerde stage afleggen. Deze stage overbrugt een periode van 2 jaar. Naeen tijdsspanne van minimum 6 jaren ontvangen Duiste Rechtenstudenten hun diploma vanvolwaardige jur is t en de ere- t i te l Befähigung zum Richteramt161.Hier zou men al kunnen afsluiten, maar de vaststelling moet gemaakt worden dat allejuristen die willen toetreden tot het Duitse magistratenambt ook een probatieperiode moetendoorlopen. Deze periode wordt in de rechtsleer ook aangeduid als een deel van deopleiding162. Het is dan ook zo dat de kandidaat-magistraat tijdens deze periode veelmakkelijker kan onstlaan of berispt worden. Deze probatieperiode omvat een tijdsspannev a n m i n i m u m 3 t o t m a x i m u m 5 j a a r .Om tot volwaardige magistraat benoemd te kunnen worden in de Bondsrepubliek Duitslandmoet men een periode van minimum 9 tot maximum 11 jaar prijsgeven, waarvan 4 jaarstudie en 5 tot 7 jaar praktijkervaring.

De periode die men in de Duitse Bondsrepubliek moet over hebben om tot het ambt vanmagistraat toe te treden is significant langer dan in België. Alhoewel de totale tijdsspannelanger is, neemt de Duitse universitaire studie minder tijd in beslag. De nadruk ligt hierduidelijk op de praktische kant van de opleiding tot magistraat i.p.v. op de theoretische kant.In België moet men op dit gebied het omgekeerde fenomeen vaststellen.Welke optie tot een betere opleiding van de magistraat leidt, is moeilijk vast te stellen ofzelfs te beweren. Maar in het algemeen kan men constateren dat de Duitse opleiding langer

159 Zie art. 259octies, §2-§3 Ger.W.160 160 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traitéd’organisation judiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 154.161 H. Kilger, “Juristenausbildung und Anwaltausbildung”, NJW 2003, 713.162 Zie M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traitéd’organisation judiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, p. 153-160.

35

aanhoudt en dat daarbij de praktische opleiding van de magistraat een langere periodeinneeemt. Tegen een betere voorbereiding op de daadwerkelijke uitoefening van het ambtdat men later zal uitoefenen, kan men weinig inbrengen. Hier kan men dus wel stellen dat deDuitse opleiding de magistraten op een grondigere wijze de nodige vaardigheden bijbrengt.Het Duitse systeem van de probatieperiode lijkt dan ook het ideale middel om, zelfs eenmaalde magistraat al op post zit, deze vaardigheden te evalueren.

DE PERMANENTE OPLEIDING

Reeds sinds 1973 is er in de Duitse Bondsrepubliek een federaal project op poten gezet diede permanente opleiding voor magistraten centraal organiseert. Bij ons is dit project feitelijker pas gekomen in het jaar 2009. Op zich is het al onbegrijpelijk, waarom de wetgever zolang heeft gewacht met dit initiatief. Men zou denken dat de opleiding van magistraten ineen rechtstaat een hoge prioriteit heeft. Het bijkomende oponthoud dat dit project geledenheeft door de communautaire strubbelingen is dan ook onvergeefbaar.

Het is zeer moeilijk de werking van een instelling te evalueren die slechts sinds een jaar zijnwerkzaamheden heeft opgenomen. Wel kunnen er enkele vaststellingen gemaakt wordenover hoe de wetgever het instituut voor de gerechtelijke opleiding georganiseerd heeft.Heel opvallend is bijvoorbeeld de ingewikkelde en dus ook logge structuur van het instituutvoor de gerechtelijke opleiding. Met zijn 16-koppige raad van bestuur waarin heel watverschillende belangengroepen vertegenwoordigd zijn en een hele rits controlemechanismenkan men zich afvragen of de prioriteit van de wetgever wel degelijk lag bij het afleveren vaneen zo goed mogelijk werkend instituut.

De Duitse wetgever heeft daarentegen de structuur van de magistratenacademie zeer sobergehouden. De directeur is bevoegd voor de organisatie en de dagelijkse werking van deacademie terwijl de richtlijnen voor de inhoud van de opleidingen bepaald worden door deprogrammaconferentie. Via dit orgaan uniformiseert de uitvoerende macht de inhoud van deo p l e i d i n g e n e n w o r d e n d e p r i o r i t e i t e n c e n t r a a l g e l e g d .Een politiek evenwicht over het instituut voor de gerechtelijke opleiding is in Belgiëgevonden door te focussen op structuur en uitbestedingen aan instellingen van degemeenschappen in plaats van te focussen op wat echt telt, de inhoud. Een orgaan als deprogrammaconferentie invoeren binnen het instituut voor de gerechtelijke opleiding, zou depolitieke aandacht misschien daadwerkelijk kunnen verschuiven op de inhoud. Dit zou ookeen aantal logge organen van het instituut overbodig maken en zou een centraledenkoefening en regulering over de inhoud van de opleidingen mogelijk maken.

SLOTCONCLUSIE

36

Wat de Duitse rechtenopleiding van in het begin definieert is de focus op het ambt vanmagistraat. Het voordeel aan dit systeem is dat men uitstekende magistraten opleidt. Hetnadeel is dat deze opleiding dusdanig strak georganiseerd is, dat er weinig mogelijkheid istot flexibiliteit en specialisering. Iets wat uiteindelijk ook de capaciteit aantast om capabelem a g i s t r a t e n o p t e l e i d e n .De Duitse magistratenopleiding is zeer praktijkgericht. Het opleggen van een verplichtestage voor alle aspirant-juristen heeft zekere voordelen maar heeft een dermate hogekostenplaatje dat onafwendbare inperkingen van het budget ten nadele van de kwaliteit vand i t s y s t e e m g a a n .Het evalueren van deze praktische vaardigheden van de beginnende magistraat wanneer hijeenmaal op post zit, tijdens een zogenaamde probatie-periode163, is een door de Belgischewetgever te overwegen waard concept.

163 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 158.

37

VERZELFSTANDIGING

VERZELFSTANDIGING: HET DUITSE STREVEN

De vraag naar modernisering van Justitie woedt in alle hevigheid in het Duitserechtslandschap. Het scheppen van een sterke Justitie met een grotere inspraak enparticipatie in haar eigen werking, wordt daar aan vast gekoppeld. Er gaan verschillendestemmen op voor een zelfbestuur van en door de derde macht164. De hoven en rechtbankenmoeten uit de gerechtelijke administratie gelicht worden en de minister van Justitie wordtdaarbij vervangen door een zelfstandig bestuursorgaan van de derde macht. De rechterlijkemacht zal instaan voor haar eigen personeel- en begrotingsbeleid.De vraag naar een zelfbestuur door de rechterlijke macht is niet nieuw. Reeds in 1951 pleittede voorzitter van het hoge administratieve hof te München165, Paulus von Husen, voor eenzekere mate van zelfbestuur voor de voltallige voorzittersvergadering van de hogeadministratieve hoven. Onder de titel “De ontketening van de derde macht” hield hij eenpleidooi voor de bevrijding van de rechterlijke macht van de voogdij door de uitvoerendemacht, onder de vorm van het ministerie van Justitie. In het bijzonder onderstreepte hij denoodzakelijkheid van dit zelfbestuur voor de administratieve rechtbanken. Het absurde vande gecontroleerde die zelf de controleur controleren moet, stipte hij zeer duidelijk aan. Zijnbetoog afsluitend, vraagt hij hoe een rechter onafhankelijk wordt geacht wanneer hij zijnganse loopbaan afhangt van de aanstellingen en benoemingen van de uitvoerende macht166.Ook de Duitse vergadering van juristen167 stelde zich in 1953 al de vraag in hoeverre hetaangeraden was om een volledige autonomie van de rechterlijke macht in te schrijven in degrondwet168.Nu kan de vraag opgeworpen worden of meer dan vijftig jaar na het uitspreken van deze nogaltijd toepasselijke woorden, het werkelijk zo slecht gesteld is met de onafhankelijkheid vande rechterlijke macht. Of zoals sommige auteurs het stellen, is de derde macht nog altijd alsde buit van de uitvoerende macht tot Babylonische gevangenschap gedoemd169? Een actordie deze mening toegedaan is, is de Duitse vereniging van rechters170.

164 H.-J. PAPIER, “Zur Selbstverwaltung der Dritten Gewalt”, NJW 2002, 2585.165 Oberverwaltungsgericht für das Land Nordrhein-Wastfalen166 P. VON HUSEN, “Die Entfesselung der Dritten Gewalt”, AÖR 1952, 49-53.167 Deutscher Juristentag168 U. SCHEUNER, “Verhandlungen des 40.DJT”, DÖV 1953, 517.169 J. MACKE, “Die dritte Gewalt”, DriZ 1999, 481.170 Der deutscher Richterbund

38

Die laatste heeft zich na een jarenlange discussie geschaard achter het voorstel van eentweezuilen-model voor een zelfbestuur van de derde macht171. Het gaat hier niet om bestuurin enge zin maar om een streven naar zelfstandigheid en autonomie.

Dit voorstel beoogt:

- De onafhankelijkheid en autonomie van Justitie172.

- Het garanderen en uitbouwen van de onafhankelijkheid van Justitie

- De leiding en het management van de Justitie als een gemeenschappelijke taak vanalle rechters en raadsheren, die door een representatief orgaan, de raad voor hetjustitieel bestuur173, waargenomen wordt.

- De verzekering van de kwaliteit van Justitie

- De gelijkschakeling met Europese normen.

- De redenen verschuilend achter dit voorstel zijn veelvoudig.

De onafhankelijkheid en autonomie van de rechterlijke macht wordt in een rechtstaat met descheiding der machten gegarandeerd in een Grondwet. Een zelfbestuur zou dieonafhankelijkheid waarborgen. In tegenstelling daarmee wordt tegenwoordig deonafhankelijkheid van de derde macht steeds meer beperkt onder invloed van de uitvoerendemacht. De hoven en rechtbanken zijn als een soort satellietoverheden hiërarchischondergeschikt aan de minister van Justitie. De rechterlijke macht bevindt zich in eenveelvoudig afhankelijke positie. De heerschappij van de minister strekt zich wijds uit, vanbenoemingen tot bevorderingen en van toewijzing tot schrapping van de financiële middelenvan de hoven en rechtbanken. Daarenboven slagen de ministers van Justitie er niet in, onderallerlei druk van hun partij en kabinetten, voldoende middelen te verkrijgen om eendegelijke werking van Justitie te kunnen garanderen. Het onderwerp Justitie is slechts eenfutiel onderwerp in het politieke debat. Om deze, door de vereniging van rechtersopgesomde redenen, wordt de tijd rijp geacht voor de rechterlijke macht om zelf de touwtjesin handen te nemen. De derde macht is naar eigen oordeel voldoende gekwalificeerd om zelfhun management waar te nemen, de nodige werkingsmiddelen vast te stellen en deze in tevorderen voor het parlement174.

De rechtsprekende macht voelt zich duidelijk in de steek gelaten door de politieke wereld.Het politieke gewicht van de minister van Justitie aan de onderhandelingstafel is te gering.In de verdeling van de middelen komt de derde macht, zeker in het aanzien van de 171 X, Beschluss der Bundesvertreterversammlung des Deutschen Richterbundes zur Selbstverwaltungder Justiz, http://www.drb.de/cms/fileadmin/docs/sv_beschluss_bvv_070427.pdf172 Zie Art. 92 GG.173 Der Justizverwaltungsrat.174 H. W EBER-GRELLET, “Selbstverwaltung der Justiz, zwei-Säulen-Modell des DeutschenRichterbundes.”, ZRP 2007, 154.

39

toenemende taken die de wetgever toewijst aan deze laatste, systematisch te kort. Niet in hetminst rijzen er klachten rond de bezoldiging van de ambtsdragers en het personeel bij dehoven en rechtbanken175. Het is in het belang van de maatschappij en de staat dat Justitie eengoed geoliede machine kan vormen. Dit zal niet gebeuren zolang er bij de ambtsdragers zelfeen verslagen gevoel heerst en zij zich verlaten voelen door de andere machten.

EEN KREET TOT VERZELFSTANDIGING: VOORSTEL VAN DE VERENIGING VAN RECHTERS

Voorstel van de vereniging van rechters: concreetHet voorstel van de vereniging van rechters om een zelfbestuur te bereiken omvat twee op terichten organen, een verkiezingscommissie en een raad voor het justitieel bestuur. Vandaarde niet vergezochte benaming, tweezuilenmodel. De paritair uit magistraten enparlementsleden samengestelde verkiezingscommissie wordt voorgezeten door devoorzitters van het parlement. Deze laatste zou bevoegd zijn voor het verkiezen van de ledenvan de raad voor het justitieel bestuur en voor bepaalde betwiste personeelsbeslissingen. Deraad voor het justitieel bestuur neemt bepaalde administratieve en bestuurstaken van hetm i n i s t e r i e v a n J u s t i t i e o p z i c h .In elk Bundesland en op het federale niveau is er een verkiezingscommissie op te richten.Deze worden bevoegd voor het verkiezen van de leden van de raad voor het justitieelbestuur en, bij eventuele onenigheid tussen de raad voor het justitieel bestuur en devoorzittersraad176, voor de eindbeslissing van de benoeming en bevordering van rechters 177.Zoals eerder al geëxpliciteerd zetelen in de commissies een paritaire vertegenwoordigingvan magistraten en parlementsleden die volgens de partijpolitieke machtsverhoudingenbenoemd worden. De magistraten worden verkozen, rekening houdende met de verdelingvan de territoriale bevoegdheid. De parlementsvoorzitter178 is tevens het voorzittend lid vande commissies, hij beschikt over een beslissende stem wanneer de stemming in decommissie een ex-aequo oplevert.

De raad voor het justitieel bestuur vormt de professionele administratieve top van hetbestuur over de derde macht. Het neemt de effectieve bestuurstaken over, die momenteeldoor het ministerie van Justitie worden uitgeoefend. Dit houdt onder andere in dat de raadinstaat voor het budget van Justitie. Deze begroting zal ingediend worden bij het ministerievan financiën. Indien de minister van financiën zijn forfait geeft, wordt het budgettoegevoegd aan de Duitse begroting. Indien de bevoegde minister en de raad niet tot een

175 T. STEFFEN, “Selbstverwaltung der Justiz, Möglichkeiten der politischen Umsetzung”, ZRP 2008,210.176 Präsidialrat: een panel van vertegenwoordigers van de rechterlijke macht die tot op heden eenmedezeggenschap heeft bij de benoeming en de bevordering van rechters.177 T. E DINGER, “Kommentare; Selbstverwaltung der Justiz”, DRIZ 2007,http://www.drb.de/cms/fileadmin/docs/sv_driz_0706.pdf, 163.178 Respectievelijk de Bundestagpräsident en de Landtagspräsidenten voor de federale commissie ende commissies van de deelstaten (Bundesländer).

40

vergelijk komen, kan de raad de begroting ook voorleggen aan het bevoegde parlement179.Hierbij verkrijgt de raad ook een recht van spreken in de deelcommissie financiën en in hetparlement om hun budgetvoorstel te verdedigen.

Daarenboven worden ook de bevoegdheden tot kwaliteitsverbetering, -toezicht en–management overgeheveld naar dit orgaan. Bij wetten die betrekking hebben op Justitieheeft de raad een adviesplicht. Regelgeving uitgegeven door de uitvoerende macht moet tergoedkeuring voorgelegd worden aan de raad.

Impact op JustitieHet principe van de wettelijke rechter180 en de onafhankelijkheid van de rechter wordt doorde inwerkingstelling van een raad voor het justitieel bestuur niet in gevaar gebracht. Integendeel, het wordt hierdoor versterkt en nieuw leven in geblazen door een verregaandeo n t k o p p e l i n g v a n d e u i t v o e r e n d e m a c h t .De organen die momenteel medezeggenschap hebben zoals de voorzittersraad181 inbenoemingen en aanwijzingen van rechters, kunnen hun functie onveranderd blijvenuitoefenen.De bevoegdheid tot het voorbereiden en uitwerken van regelgeving die betrekking heeft opJustitie, de juristenopleiding, het toezicht op de notarissen, de strafuitvoering en hetgenaderecht blijven behoren tot de taak van het ministerie van Justitie.De Duitse Justitie ondergaat door dit voorstel een positieve evolutie van zelfbestuur die zichook al voltrokken heeft in andere lidstaten van de Europese Unie.

TegenwindTegenstanders van dit voorstel vragen zich af of de eis tot zelfbestuur van Justitie eenlogisch gevolg is uit de scheiding der machten. Het principe van de scheiding der machten iste vinden in art. 20, §2 van de Duitse Grondwet182 wat als volgt luidt: de staatsmacht wordt,in zoverre ze niet onrechtstreeks door verkiezingen en stemmingen uitgeoefend wordt doorhet volk, uitgeoefend door bijzondere organen van de wetgever, van de uitvoerende machten van de rechtspraak183. Een strikt gebod voor een scheiding der machten valt hier niet in te

179 H. W EBER-GRELLET, “Selbstverwaltung der Justiz, zwei-Säulen-Modell des DeutschenRichterbundes.”, ZRP 2007, 155.180 Het principe van de ‘gesetzlicher Richter’: een waarborg voor het recht op een eerlijk proces.Iedereen heeft recht op een voorafgaand bepaalde en een naderhand controleerbare vaststelling, welkerechter bevoegd zal zijn voor welke casus. Zodat het onmogelijk is, bepaalde rechters bevoegd temaken voor bepaalde gevallen of zelfs voor bepaalde personen. Vergelijkbaar met de term‘onpartijdige rechter’ in het Belgische recht. Zie Art. 101 Abs. 1 Satz 2 Grundgesetz (GG) en § 16 desGerichtsverfassungsgesetzes (GVG).181 Zie supra voetnoot 11.182 R. H ERZOG, “Art. 20: Gewaltenteilung” in T. M AUNZ en G. D ÜRIG (eds.), Grundgesetz, Stand:2001, München, C.H. Beck, 2001, nr. 37ff.183 Art. 20, Abs.II, 2 Grundgesetz.

41

lezen184. In de huidige wetgeving wordt de scheiding der machten en de onafhankelijkheidvan de rechter geregeld onder andere door een bijzondere procedure voor de benoeming vanrechters185, door het principe van de levenslange aanstelling van rechters 186, door deonoverplaatsbaarheid van de rechter187, door de procedureregels inzake rechterlijke tucht 188

en veelvuldige andere procedureregels in aangelegenheden betreffende de status van derechter189. Overigens wordt de onafhankelijkheid en onpartijdigheid ook gewaarborgd doorprincipiële onverenigbaarheden van taken binnen de rechterlijke macht met taken terui tvoering van de wetgevende190 of de uitvoerende macht 191.De vraagstelling in de vorige alinea is dus volgens de opponenten van het voorstel negatiefte beantwoorden. Het doel van de scheiding der machten is, zowel rechtsgeschiedkundig alsgrondwettelijk, te bereiken door een functionele en organisatorische scheiding van de kernenvan de verschillende machten enerzijds. En anderzijds door een wederkerige controle enremming van en door de machten om een machtsbalans mogelijk te maken. Een systeem vanchecks and balances die wij ook in het Belgische recht kennen. De selectie en benoemingvan ambten in de ene macht door ambtsdragers in een andere macht is bij uitstek een middelom deze machtsbalans te faciliteren192. De verstrengeling van de uitvoerende en derechterlijke macht om een wederzijdse controle en machtsbeperking te faciliteren isverregaand. Bijvoorbeeld door de selectieprocedures van de rechters bij de verschillendeh o v e n e n r e c h t b a n k e n193.Het voorstel van de vereniging van rechters gaat, volgens de tegenstanders, verkeerdelijk uitvan het feit dat het ganse bereik van Justitie behoort tot de derde macht. In art. 20 van deDuitse Grondwet194 is slechts sprake van de rechtspraak als een der machten van de groteremachtsdriehoek. Justitie omvat niet alleen de rechtsprekende activiteit, maar behelstdaarenboven zekere administratieve en bestuurstaken. Dienovereenkomstig ziet hetGrondwettelijke Hof195 in het toevertrouwen van rechters met administratieve enbestuurstaken, een doorbreking van de scheiding der machten, wat enkel in beperkte mate

184 H.-J. PAPIER, “Zur Selbstverwaltung der Dritten Gewalt”, NJW 2002, 2587.185 De leden van het Duitse Grondwettelijk hof (Bundesverfassungsgericht) worden voor de helftverkozen door het federale parlement en voor de andere helft door de vertegenwoordiging van deDuitse deelstaten (Bundesrat), art. 94 GG en art. 94, abs. I, 2 GG; De leden van de hoogstegerechtshoven voor civiele en strafzaken, financiële, sociale, arbeids- en administratieve zaken (derobersten Bundesgerichtshöfe) worden gekozen door de minister van Justitie, in samenspraak met eenverkiezingscomité (der Richterwahlausschuss), art. 95, Abs. II GG; De verschillende deelstatenkunnen eveneens een verkiezingscomité instellen, maar zijn daartoe niet verplicht, art. 98, abs. IVGG; In de overige gevallen worden de magistraten benoemd door de bevoegde deelstaatminister,eventueel met participatie van de voorzittersraden (Präsidialrats); § 55 DRiG, § 75 DRiG (DeutscherRichtergesetz).186 § 10 DRiG (Deutscher Richtergesetz).187 § 30ff. DRiG (Deutscher Richtergesetz).188 § 63 en §83 DRiG (Deutscher Richtergesetz).189 H. MERTIN, “Selbstverwaltung der Justiz als Verfassungsauftrag?”, ZRP 2002, 333.190 § 36, abs. II DRiG (Deutscher Richtergesetz).191 § 4 en § 42 DRiG (Deutscher Richtergesetz).192 H. MERTIN, “Selbstverwaltung der Justiz als Verfassungsauftrag?”, ZRP 2002, 334.193 Zie supra: voetnoot 20.194 Art. 20, Abs. II, 2 GG.195 Bundesverfassungsgericht.

42

geoorloofd is196. Volgens sommige auteurs ligt de essentie van de scheiding der machtenniet in de organisatorische en functionele scheiding van de machten, maar juist in het verbodom de derde macht op te zadelen met taken die tot de uitvoerende macht behoren197.Ook in een rechtspolitiek opzicht schort er volgens opponenten verschillende aspecten aanhet voorstel198. Op het eerste zicht lijkt het duidelijk te zijn dat een justitieel zelfbestuur derechterlijke onafhankelijkheid zal versterken. In de voorafgaande tekst is echter alaangetoond dat de rechterlijke onafhankelijkheid veelvuldig beschermd wordt doorallerhande procedureregels. Art. 97 van de Duitse Grondwet vraagt niet om eenonafhankelijke justitie maar een onafhankelijke rechtspraak. Hierbij lijkt het ook waard tevermelden dat in art. 97 van de Grondwetde persoonlijke onafhankelijkheid van de rechter,in tegenstelling tot de materiële onafhankelijkheid, niet allesomvattend maar tot bepaaldekwesties beperkt is. Benoeming en bevordering van magistraten zijn bijvoorbeeld in art. 97GG niet genoemd. Dit zou willen zeggen dat de grondwetgever bewust deze kwesties nietonder de bescherming van de persoonlijke onafhankelijkheid heeft geplaatst. Maar dezedaarentegen heeft toegewezen aan een parlementair orgaan, die democratischev e r a n t w o o r d i n g m o e t a f l e g g e n .Naast de talrijke wettelijke waarborgen voor de rechterlijke onafhankelijkheid ten opzichtevan de uitvoerende macht, zijn ook de politieke waarborgen in belang niet te onderschatten.Maatregelen, zelfs wanneer die slechts een schijn van inmenging in de rechterlijke machtopwekten, zijn de ministers van Justitie tot nu toe regelmatig slecht bevallen199. Ofwelworden dergelijke acties door een rechterlijke tussenkomst aangeklaagd en vervolgensverbroken, ofwel worden deze acties op het politieke niveau of in de mediageschandaliseerd. In het bijzonder heeft de auteur van het voorstel, de vereniging vanrechters, zich al bewezen als waakhond te dienen voor de rechterlijke onafhankelijkheid. Zehebben dit bewezen door verschillende niet-geoorloofde feiten in het daglicht te brengen enhierover te lken male een eenduidig s tandpunt in te nemen.Of deze politieke waarborgen nog stand houden, na een hervorming zoals die beschrevenstaat in het voorstel van de vereniging van rechters, is zeer de vraag. In het voorstel is hetniet duidelijk of, en eventueel hoe, de raad voor het justitieel bestuur een parlementaire ofpolitieke controle zal ondergaan. Ook de journalistieke controle wordt hierdoor aanzienlijkbeperkt, aangezien de leden van een raad voor het justitieel bestuur veel minder in hetpublieke oog zullen staan dan het geval is bij politici. Van enige persoonlijke of politiekev e r a n t w o o r d e l i j k h e i d k a n d u s g e e n s p r a k e m e e r z i j n200.Te denken dat Justitie een grotere brok van de begroting ten dele zal vallen wanneer niet deminister van Justitie deze belangen behartigt, maar de derde macht zelf, is eerder naïef tenoemen201. Toch is in andere overheidsinstellingen gebleken dat een efficiëntere verdelingvan middelen plaatsvindt, wanneer men deze instellingen de middelen zelf laat verdelen. Of

196 BverfGE 1956, NJW 1956, 137.197 R. HERZOG, “Art. 92” in T. MAUNZ en G. DÜRIG (eds.), Grundgesetz, Stand: 2001, München, C.H.Beck, 2001, nr. 55.198 H. MERTIN, “Selbstverwaltung der Justiz als Verfassungsauftrag?”, ZRP 2002, 334.199 H. MERTIN, “Selbstverwaltung der Justiz als Verfassungsauftrag?”, ZRP 2002, 336.200 H. MERTIN, “Selbstverwaltung der Justiz als Verfassungsauftrag?”, ZRP 2002, 335.201 T. STEFFEN, “Selbstverwaltung der Justiz, Möglichkeiten der politischen Umsetzung”, ZRP 2008,210.

43

men dit fenomeen ook kan doortrekken naar justitie, blijft een goot vraagteken.Verder werpen tegenstanders ook enige grondwettelijke bezwaren op tegen het voorliggendevoorstel. Vooral het principe van de volkssoevereiniteit, verankerd in het reeds eerderaangehaalde art. 20 van de Duitse Grondwet en de daaruit volgende grondbeginselen van dedemocratische organisatie en legitimatie van de machtsuitoefening door de staat, kan roet inhet eten gooien202. Het Duitse Grondwettelijke Hof vat dit laatste als volgt samen. Dedemocratische legitimatie van de machtsuitoefening door de staat heeft tot doel eeneffectieve invloed van het volk op de machtsuitoefening te bewerkstellen en te verzekeren.Om te beoordelen of dit principe in voldoende mate bereikt wordt, worden er verschillendevormen van legitimatie in overweging genomen door het Grondwettelijk Hof. Namelijk defunctionele en institutionele, de persoonlijke en de materiële legitimatie. De functionele eninstitutionele legitimatie houdt in dat de grondwetgever de uitvoerende, rechtsprekende enwetgevende macht overdraagt op openbare ambtsdragers en instellingen. De persoonlijkelegitimatie daarentegen bestaat uit een ononderbroken, van het volk uitgaandelegitimatieketen voor de ambtsdragers die met de waarneming van de staatsmacht zijnbelast. En tenslotte de materiële legitimatie, die veronderstelt dat de machtsuitoefening doorde staat, inhoudelijk moet te herleiden zijn tot de wil van het volk. Dit gebeurt volgens hetHof op twee verschillende wijzen. Door de uitoefening van het wetgevende recht door hetrechtstreeks gelegitimeerd vertegenwoordigend orgaan van het volk enerzijds en door degebondenheid van alle andere overheidsorganen aan deze wetten, anderzijds203.Een raad voor het justitieel bestuur schiet te kort op verschillende van dezelegitimatiegronden. Hoofdzakelijk zorgt de materiële legitimatie van de raad voormoeilijkheden. Maar ook bepaalde bevoegdheidsoverdrachten van de tweede naar de derdemacht kan door de nood tot functionele en institutionele legitimatie tot kopzorgen leiden.Wanneer men besluit tot het oprichten van een dergelijke raad, zou deze verantwoordelijkzijn voor een aanzienlijk percentage van de justitiële begroting. Niet alleen het gebruik en deverdeling van de middelen binnen Justitie, maar ook de verantwoordelijkheid over meerdereduizenden medewerkers, waarvan slechts een miniem deel over de rechterlijkeonafhankelijkheid beschikt. Naar de mening van de opponenten van een oprichting van eenraad voor het justitieel bestuur, mag een dergelijk takenpakket niet ontkoppeld worden vande wil van het volk. Deze bevoegdheden mogen dus niet onttrokken worden van een zekerep a r l e m e n t a i r e v e r a n t w o o r d e l i j k h e i d e n c o n t r o l e204.Een argument dat ook door de vereniging van rechters gebruikt wordt om de inhoud van hunvoorstel te ondersteunen, is de assimilering van de Duitse Justitie aan de Europeserechtsruimte. Opvallend is immers dat verschillende Europese lidstaten reeds soortgelijkeorganen als in het voorstel van de rechtersvereniging, aan het hoofd van hun Justitie hebbengeplaatst. Enkele kanttekeningen moeten hierbij worden gemaakt. Men kan natuurlijk nietzomaar één orgaan van de ene rechtsorde overplaatsen naar de andere rechtsorde enverwachten dat deze hetzelfde doel zullen bereiken. De onafhankelijkheid van derechterlijke macht wordt in elke rechtsorde op verschillende wijze verwezenlijkt205. Poneren

202 H.-J. PAPIER, “Zur Selbstverwaltung der Dritten Gewalt”, NJW 2002, 2589.203 BverfGE 1996, NVwZ 1996, 574.204 H.-J. PAPIER, “Zur Selbstverwaltung der Dritten Gewalt”, NJW 2002, 2588.205 W. MACKENROTH, “Markenzeichen zukunftsfähiger Rechtsstaaten”, ZRP 2002, 339.

44

dat deze onafhankelijkheid een betere bescherming geniet door het enkele feit dat er eenonafhankelijk orgaan aan de top van Justitie staat is dus een grove simplificatie.Bovendien zijn er enkele problemen te constateren bij de lidstaten die een dergelijk orgaanreeds opgericht hebben. Zo wordt in een aantal gevallen een grotere onafhankelijkheidvastgesteld van het ministerie van Justitie, maar ontstaat er een nieuwe afhankelijkheid vanhet ministerie van Financiën die de begroting van het ‘onafhankelijke’ orgaan moetgoedkeuren. Het verwisselen van de ene curatele door de andere, lijkt niet het doel te zijnvan deze hervormingen.

NOOD AAN VERZELFSTANDIGING?

De vraag vanuit de magistratuur om naar een grotere zelfstandigheid te gaan van derechtelijke macht is groot206. Men kan zich afvragen of dit al dan niet noodzakelijk is om deonafhankelijkheid van de rechtelijke macht te garanderen. Er zijn namelijk al verschillendewaarborgen ingebouwd, zowel voor het statuut van de rechter als voor de benoemingen207.De realisatie van een dergelijk onafhankelijk orgaan die grote delen bevoegdheid zalovernemen van de bevoegde ministeries van Justitie lijkt ook weinig realistisch. Dehistorische evolutie van de juristenopleiding en het magistratenambt in overweging nemendeis de greep van de uitvoerende macht op dit aspect van de rechtelijke macht sterk. Hetuitzicht dat deze greep zal gelost worden is er tot nu toe nog niet.

206 T. STEFFEN, “Selbstverwaltung der Justiz, Möglichkeiten der politischen Umsetzung”, ZRP 2008,210; H. WEBER-GRELLET, “Selbstverwaltung der Justiz, zwei-Säulen-Modell des DeutschenRichterbundes.”, ZRP 2007, 154.; T. EDINGER, “Kommentare; Selbstverwaltung der Justiz”, DRIZ2007, 163.; H.-J. PAPIER, “Zur Selbstverwaltung der Dritten Gewalt”, NJW 2002, 2587.207 Zoals bijvoorbeeld de Präsidialrat;: een panel van vertegenwoordigers van de rechterlijke machtdie tot op heden een medezeggenschap heeft bij de benoeming en de bevordering van rechters.

45

VERZELFSTANDIGING: DE BELGISCHE HOGE RAAD VOOR DEJUSTITIE

TOTSTANDKOMING

Lange tijd heerste er een opvallende desinteresse in de Belgische politiek voor het domeinJustitie. Dat een zekere inertie bij een beweeglijk en maatschappelijk relevant domein alsJustitie onvermijdelijk tot problemen leidt, hoeft niet te verbazen.In de bewogen jaren ’80 tot eind jaren ’90 culmineerden de complicaties en de frustratiesvan de Belgische rechtsonderhorigen in zaken zoals de Bende van Nijvel, hetcorruptieschandaal rond commissaris Reyniers, de moord op Cools, het Transnuclear-arrest,d e A g u s t a - a f f a i r e e n f i n a a l d e z a a k D u t r o u x208.Het probleem lag niet zozeer bij de onwil van de beleidsmakers om te reflecteren over dezwakke schakels in Justitie, zoals de vele commissies bewijzen. Deze lag eerder bij de onwilvan het beleid en de beleidsmakers om daadwerkelijk te ageren en de verschillende adviezenvan de commissies op te volgen209. Dat deze onwil pas doorbroken werd na de massaleverontwaardiging van het publiek op de zaak Dutroux210 en zijn opeenvolgendeboswandeling, kan men moeilijk toejuichen. Desalniettemin resulteerde dit in een algemeneconsensus over politieke tegenstellingen heen. Er zouden niet alleen lege woorden vloeienrond het beleidsdomein Justitie, deze moesten ook hardgemaakt worden.De belangrijkste uitloper van deze crisis voor de gerechtelijke werkingvan de BelgischeJustitie, is de oprichting van de Hoge Raad voor Justitie.

RECHTSTECHNISCH

Het instituut van de Hoge Raad voor Justitie is gebetonneerd in art 151, §2-§4 van deGrondwet. De wetgever heeft aan de Hoge Raad geen bevoegdheden toegeschreven diebehoren tot de wetgevende of de uitvoerende macht waardoor hij niet onder een van dezetwee machten ressorteert. Daarenboven heeft men ingeschreven in de Grondwet dat de HogeRaad de onafhankelijkheid van de rechtelijke macht moet respecteren211. We kunnen hieruitdus besluiten dat de Hoge Raad een statuut sui generis heeft. De achterliggende gedachtevan de wetgever is om van de Hoge Raad een onafhankelijk instituut te maken die een

208 L. H UYSE en A. V ERDOODT, “Dertig jaar justitiebeleid. Kroniek van een aangekondigde crisis”,Panopticon 1999, 14.209 L. H UYSE en A. V ERDOODT, “Dertig jaar justitiebeleid. Kroniek van een aangekondigde crisis”,Panopticon 1999, 15.210 Deze verontwaardiging kwam tot uiting met de deelname van zo’n 300 000 Belgen aan de wittemars in Brussel op 20 oktober 1996.211 Art 151, §2, eerste lid Gw.

46

brug func t i e t u s sen de ve r sch i l l ende mach t en kan vo rmen .De Hoge Raad is samengesteld met een dubbele pariteit. Het bestaat uit 44 leden, waarvande helft Franstaligen, de helft Nederlandstaligen. De Raad is opgesplitst in 2 colleges, eenuitsluitend Franstalig en een uitsluitend Nederlandstalig college. In elk college zetelen erevenveel magistraten als niet-magistraten. De magistraten worden rechtstreeks verkozendoor hun gelijken uit rechters en ambtenaren van het openbaar ministerie. De niet-magistraten worden verkozen door de Senaat met een twee derde meerderheid212.

Uit de 11 magistraten die in elk college actief zijn, moet er minstens:

- 1 lid van de Hoven of van het openbaar ministerie bij deze Hoven afkomstig zijn.

- 1 lid moet van de zetel afkomstig zijn.

- 1 lid moet deel uitmaken van het openbaar ministerie.

- 1 lid per rechtsgebied van het Hof van Beroep vertegenwoordigd zijn213.

De 11 niet-magistraten die in elk college actief zijn, moeten bestaan uit:

- 4 advocaten met minstens 10 jaar balie-ervaring.

- 3 professoren met minstens 10 jaar relevante beroepservaring.

- 4 personen met een hoge school diploma met 10 jaar relevante beroepservaring opjuridisch, sociaal, economisch, administratief of wetenschappelijk vlak.

- ten minste 4 leden van elk geslacht214.

De beleidsmakers hebben gekozen voor een taalpariteit volgens de Belgische logica. Hetevenwicht tussen magistraten en externen heeft de wetgever bewust uitgedacht om eencorporatistische ingesteldheid van De Hoge Raad tegen te gaan. Deze beslissing is er nietgekomen zonder enige tegenwind215. Bepaalde groepen binnen de magistratuur zijn vanoordeel dat een instelling die geacht wordt de externe controle op de rechterlijke macht uit te

212 Art 151, §2, tweede lid Gw.213 Art 259 bis, §2 Ger.W.214 Art 259 bis, §3 Ger.W., Zie ook E. BREMS, “Samenstelling Hoge Raad niet discriminerend.”,Juristenkrant 2005, afl. 103, 10.215 Zie Bijlage 13: Beschouwingen van de nationale commissie van de magistratuur betreffende hetvoorontwerp van wet houdende instelling van de Hoge Raad voor de Justitie (29 oktober 1997 enbijlage 15: Nota die werd opgesteld door een werkgroep bij het Hof van Cassatie over de door deregering voorgenomen grondwettelijke en wettelijke hervormingen inzake de benoeming, debevordering, de evaluatie en de vorming van magistraten alsmede de instelling van een Hoge Raadvoor de Justitie, Parl. St.Kamer, 1996-1997, nr. 1591/2, 174 en 193-197; P. MARCHAL, E. FORRIER enJ. VELU, “Door de regering voorgenomen grondwettelijke en wettelijke hervormingen inzake debenoeming, de bevordering, de evaluatie en de vorming van magistraten, alsmede de instelling vaneen Hoge Raad voor de Justitie.”, RW 1997-98, 12 juli 2006, 1409-1424 en zie ook X., “Document duConseil de l’Europe de 25 juin 1997; juridische samenwerking van de Raad van Europa met delanden uit Midden- en Oost-Europa”, Themis 1997, afl. 3, 2.

47

oefenen, een meerderheid aan magistraten moet bevatten. Dit zou een zogehetennoodzakelijke waarborg voor hun onafhankelijkheid zijn.

Het instituut van de Hoge Raad is opgericht met als een van de voornaamste doelstellingen,het depolitiseren van de benoemingen en aanwijzingen van magistraten. Voor de Hoge Raadin werking trad, werden magistratenposten verdeeld volgens een partijpolitieke logica waarde verschillende competenties van de kandidaten slechts van subsidiaire orde waren216.Wanneer men de lijn van deze doelstelling doortrekt, lijkt de ledenbenoeming van de helftvan de Hoge Raad door de Senaat een vreemde bocht. Om deze bocht te rechtvaardigenworden verschillende argumenten gebruikt. Zo zou de aanstellingen door de Senaat eenzekere democratische legetimiteit aan de benoemingen door de Raad geven. Daarenbovenkan de Senaat deze aanstellingen slechts maken met een twee derde en dusregeringsoverstijgende meerderheid. De Senaat is bovendien gehouden aan het minimumvan vijf leden die het moet voordragen uit kandidaten die zijn voorgedragen door de ordesvan advocaten, de universiteiten en de hoge scholen. Daarbij wordt ook vaak het argumentgebruikt dat alle alternatieven grotere bezwaren opwerpen dan de huidige regeling217. Hetrisico op politisering van de benoemingen is hierbij tot op heden nog altijd niet vollediguitgesloten.Wel kan men vaststellen dat het statuut van de Hoge Raad zijn leden voldoende waarborgenbiedt om op een onafhankelijke wijze op te treden. Het gerechtelijk wetboek bevat eenaantal specificaties over het lidmaatschap van de Hoge Raad die onder meer hunonafhankelijkheid moeten waarborgen. Een lid van de Hoge Raad wordt niet levenslangbenoemd. Hun mandaat verloopt na een duur van vier jaar en kan slechts eenmaal wordenvernieuwd218. Een periodieke frisse wind door het wisselen van de leden van de Hoge Raadlijkt noodzakelijk voor een instituut die een zekere controle op de rechterlijke macht moetuitoefenen en de taak heeft om de werving en opleiding van magistraten te verzorgen. Opeen veranderlijk gebied als Justitie is een frisse kijk op de problemen binnen dezebevoegdheid onontbeerlijk. Tevens is een mandaat van vier jaar en een mogelijke eenmaligeverlenging, een garantie voor een zekere continuïteit binnen de Hoge Raad en verzekert dezee e n v o l d o e n d e s l a g k r a c h t v a n d e b e n o e m d e l e d e n .Voorts zijn er een aantal onverenigbaarheden vastgesteld om de credibiliteit en deobjectiviteit van de leden te bevorderen. Een mandaat in de Hoge Raad kan nietgecombineerd worden met onder andere een bij verkiezing verleend openbaar mandaat219 enmet een openbaar ambt van politieke aard220. Het is verder niet combineerbaar met het ambtvan plaatsvervangend magistraat en met het mandaat van korpschef. Dit eerder uitbezorgdheid voor het evenwicht in de verhouding magistraat/externen en uit de overwegingdat het mandaat van korpschef een permanente toewijding aan het betrokken rechtscollegevooropstelt. Deze onverenigbaarheden zorgen ervoor dat een persoon die een van deze

216 Zie L. SUETENS, “De benoeming van magistraten: vereisten, procedure en betwistingen.” In X., Deopleiding en de werving van magistraten., Mys & Breesch, Gent, 1993, 39-59.217 I. D UPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1513,nr.19.218 Art 259 bis3, §1 Ger.W.219 Art 259 bis3, §2, 2° Ger.W.220 Art 259 bis3, §2, 3° Ger.W.

48

onverenigbare ambten bekleedt, wel kan verkozen of benoemd worden in de Hoge Raadmaar in voorkomend geval een keuze zal moeten maken.

DE ORGANEN VAN DE HOGE RAAD

Eenmaal de Hoge Raad en zijn colleges samengesteld zijn, is voor de uitoefening van deeigenlijke bevoegdheden een interne opdeling bepaald, die wordt geregeld in de art. 259bis-4, 259bis-8 en 259bis-11 Ger.W.

Het BureauHet Bureau is het ondersteunende orgaan van de Hoge Raad. Het bestaat uit vier voltijdsaangestelde leden en wordt samengesteld uit twee magistraten en twee niet-magistraten dooreen twee derde meerderheid van de leden van de Hoge Raad. Door het voordragen van eenmagistraat en een niet-magistraat door elk college, wordt ook de taalpariteit in achtgenomen221. De leden van het Bureau nemen beurtelings voor een termijn van twee jaar hetvoorzitterschap van de colleges op zich222. Het voorzitterschap van de Hoge Raad wordteveneens beurtelings voor een termijn van een jaar bekleedt door een lid van het Bureau223.Alle leden van het Bureau worden voltijds aangesteld. Behoudens een uitzondering die doorde Hoge Raad kan gegeven worden. Als ondersteunend orgaan achtte de wetgever ditnoodzakelijk om de goede werking van de Hoge Raad te garanderen. Een extra opvangnet isgecreëerd met de bepaling dat de Koning het aantal leden van het Bureau kan verhogenwanneer de werklast te hoog zou blijken224. De leden van het Bureau worden ruimschootsvergoed voor de opschorting van hun eigen beroepsactiviteiten225.

De commissiesElk college stelt in zijn midden een benoemings- en aanwijzingscommissie aan, die issamengesteld uit veertien leden. De commissies bevatten de helft magistraten en de helftniet-magistraten. Binnen de Franstalige commissie moet minstens een lid het Duits vaardigzijn. De twee commissies samen vormen de verenigde benoemings- enaanwijzingscommissie 226.Bovendien stelt elk college in zijn schoot een advies- en onderzoekscommissie aan. Dezebestaat uit acht leden, waarvan opnieuw de helft magistraten, de helft niet-magistraten. DeNederlandstalige en Franstalige commissie vormen samen de verenigde advies- enonderzoekscommissie227.

221 Art 259 bis4, §1, eerste lid Ger.W.222 Art 259 bis4, §3 Ger.W.223 Art 259 bis4, §2 Ger.W.224 Art 259 bis4, §1, tweede en derde lid Ger.W.225 Art. 259 bis21, §1 Ger.W.226 Art 259 bis8 Ger.W.227 Art 259 bis11 Ger.W.

49

Elk lid van de Hoge Raad zetelt slechts in een commissie228. Deze scheiding is gecreëerd omte vermijden dat een aangestelde binnen de Hoge Raad een te hoge werklast op zich zounemen gecombineerd met zijn andere beroepsactiviteit en om het risico opbelangenvermenging tussen de bevoegdheden van elk van de commissies te vermijden229.

BEVOEGDHEID

De Hoge Raad heeft twee grote bevoegdheidspakketten toebedeeld gekregen. Enerzijds dewerving en de opleiding van de magistraten en anderzijds de uitoefening van de externecontrole op de werking van de rechterlijke orde. Vooral deze tweede bevoegdheid heeft voorveel controverse gezorgd binnen het magistratenkorps zelf. Bepaalde groepen voelden hunonafhankelijkheid in het gedrang komen. Maar deze bezorgdheid woog volgens de wetgeverniet zwaar genoeg door om de broodnodige hervormingen tegen te houden. Verschillendeparlementaire onderzoeken hadden vastgesteld dat de toenmalige internecontrolemechanismen binnen de rechterlijke macht onvoldoende of niet functioneerden230.De uitoefening van de tucht en het toezicht van het openbaar ministerie op de regelmatigheidvan de dienst bleek grotendeels in gebreke te blijven, waardoor een gepast antwoord van dewetgever ten tijde van crisis niet kon ontbreken. De grondwetgever verwoordde het alsvolgt: “Geen bevoegdheid zonder verantwoordelijkheid. Geen verantwoordelijkheid zonderverantwoording. Geen verantwoording zonder controle.”231. Dit houdt echter niet in dat deHoge Raad een onbeperkte externe controlebevoegdheid in handen kreeg, zoals degrondwetgever ook aanhaalde. Het mogelijke toezicht wordt drievoudig beperkt door hetverbod om de beslissingen van de gerechten te censureren, het verbod om hen specifiekeinjuncties te geven en het verbod om in hun plaats te treden bij het berechten van geschillendie tot hun bevoegdheid behoren232.

Benoemings- en aanwijzingscommissieDe benoemings- en aanwijzingscommissies zijn bevoegd voor de voordracht van kandidatenaan de minister van justitie voor de benoemingen tot magistraat en de aanwijzingen totkorpschef, bijstandsmagistraat, verbindingsmagistraat in jeugdzaken of federale magistraat.Verder is de commissie ook bevoegd voor de organisatie van het schriftelijke en hetmondelinge gedeelte van het examen inzake beroepsbekwaamheid en het vergelijkend

228 Art 259 bis4, §4 Ger.W.229 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1514, nr.22.230 zie Voorstel tot instelling van een parlementaire onderzoekscommissie belast met het onderzoeknaar de wijze waarop het onderzoek door politie en gerecht werd gevoerd in de zaak "Dutroux-Nihoulen consorten", Parl. St. Kamer 1996-97, nr.713.231 Herziening van de Grondwet: Herziening van artikel 151 van de Grondwet, Parl. St. Kamer 1997-98, nr.1675, 4.232 J. VELU, “Vertegenwoordiging en rechterlijke macht.”, RW 1996-97, 608.

50

toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage. Ten slotte valt de organisatie van hetmondelinge evaluatie-examen ook onder de bevoegdheden van de benoemings- enaanwijzingscommissie233.De BAC’s dragen voor elke benoeming tot vrederechter, rechter in een rechtbank, raadsheerin een hof van beroep of arbeidshof en raadsheer in het Hof van Cassatie of tot ambtenaarvan het Openbaar Ministerie bij deze rechtscolleges, één kandidaat voor aan de Koning234.Omdat het BAC slechts één kandidaat moet voordragen wordt de depolitisering van debenoemingen doorgedrukt. De minister van justitie kan feitelijk maar twee wegen opgaan.Ofwel weigert hij de benoeming235 ofwel neemt hij deze aan. Hij heeft een termijn vanzestig dagen om dit te beslissen. Wanneer hij deze voordracht gemotiveerd weigert, kan de(V)BAC ofwel een nieuwe voordracht maken, ofwel de benoemingsprocedure236 helemaalheropenen. Wanneer de (V)BAC een nieuwe voordracht maakt, kan hij ofwel dezelfdekandidaat, ofwel een andere kandidaat voordragen.Wordt deze voordracht opnieuwg e w e i g e r d , h e r o p e n t d e b e n o e m i n g s p r o c e d u r e a u t o m a t i s c h .Wanneer een ambt vrijkomt in het gerechtelijk arrondissement Brussel, waarvoor kennis vanhet Frans en het Nederlands vereist is, gebeurt deze benoeming door de verenigdeb e n o e m i n g s - e n a a n w i j z i n g s c o m m i s s i e237.De verenigde benoemings- en aanwijzingscommissie ontwerpt ook de richtlijnen voor depermanente vorming van de magistraten voor. De uitvoering hiervan wordt uitbesteed aanhet Instituut voor gerechtelijke opleiding (infra)238.

Advies- en onderzoekscommissieDe advies- en onderzoekscommissies zijn i.t.t. de benoemings- en aanwijzingscommissiesslechts bevoegd voor de voorbereiding en de uitvoering van de externe controle die door degrondwetgever is toegewezen aan de Hoge Raad239. De AOC’s werken onder het toezichtvan de algemene vergadering. Ze hebben de verplichting te rapporteren aan de algemenevergadering en deze neemt in sommige gevallen ook de eindbeslissing240. De enigeuitzondering hierop ligt voor wanneer er een zekere spoedeisendheid in het spel is241.De verenigde advies- en onderzoekscommissie is meer in het bijzonder bevoegd voor deformulering van adviezen en voorstellen over de algemene werking en organisatie van derechterlijke orde242. Het was de uitdrukkelijke wens van de wetgever om op deze manier een 233 Art 259 bis10, §1 Ger.W.234 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1516, nr.31.235 Zie D. SCHEERS, “Hoge Raad beslist inzake benoemingen magistratuur.”, Juristenkrant 2002, afl.45, 1 en 5.236 Zie Art. 151, §4 Gw.; Art 259ter Ger.W.237 Art. 259 ter, §4 Ger.W.238 Zie KB 2 maart 2007 tot vaststelling van de datum van inwerkingtreding van sommige bepalingenvan de wet van 31 januari 2007 inzake de gerechtelijke opleiding en tot oprichting van het Instituutvoor gerechtelijke opleiding.239 Zie Art. 151, §3, 6°-8° Gw.240 Art. 259bis18, §1 Ger.W.241 Zie Art. 259bis18, §2 Ger.W.242 Art. 259bis12, §1, 1° en 2° Ger.W.

51

beter beeld te ontwikkelen op de werking van Justitie en dit beeld aan te wenden omaanbevelingen te doen aan de uitvoerende en de wetgevende macht243. Deze aanbevelingenkunnen geuit worden op vraag van de algemene vergadering van de Hoge Raad, de ministervan Justitie, de Kamer of de Senaat244.

Verder wordt het algemeen toezicht op en de bevordering van het gebruik van internecontrolemiddelen binnen de rechterlijke orde eveneens toegeschreven aan de VAOC245.Hierbij is het doel van de grondwetgever niet om de al bestaande interne controle tevervangen door deze externe controle. Eerder om het duidelijke falen van deze internecontrole op te vangen, te detecteren en de werking ervan te stimuleren. Het betreft hier eenalgemeen toezicht waarbij de grondwetgever expliciet enige tuchtrechtelijke ofstrafrechtelijke bevoegdheid van de Hoge Raad uitsluit246. De wetgever is bij de invullinghiervan zeer stringent te werk gegaan. Een limitatieve lijst van wat als internecontrolemiddelen moet beschouwd worden, werd geconcipieerd247. Voorts kan en mag deHoge Raad zich eveneens niet inmengen in lopende tuchtprocedures, en al evenmin, afortiori, in lopende strafrechtelijke procedures. De nadruk wordt dus krachtdadig gelegd opde algemene toezichtbevoegdheid van de Hoge Raad. Het gaat om een toezicht op decontrolemiddelen en niet op de controle in se. Het wordt de Raad dus verboden op te tredenin concrete dossiers. Wat de Raad wel geacht wordt te betrachten is nagaan of decontrolemiddelen op een correcte wijze aangewend worden en hun vooropgezette doelbereiken. Hiertoe mag hij algemene aanbevelingen uitvaardigen om te komen tot eenefficiënter gebruik van deze middelen.

De grondwetgever had ook voor ogen om een centraal aanspreekpunt te construeren voor derechtzoekende. Daartoe heeft hij het mogelijk gemaakt dat elke AOC kennis kan nemen vanklachten over de werking van de rechtelijke orde248. Tot nu toe is dit geen exclusievebevoegdheid van de AOC. Er zijn verschillende instanties waar de rechtsonderhorigeloutering kan zoeken, zoals ondermeer bij de korpschefs, leden van de uitvoerende en dewetgevende macht, het ministerie van Justitie en allerhande ombudsdiensten.249 Toch washet de intentie van de wetgever om deze klachten zoveel als mogelijk te centraliseren bij deHoge Raad250. Een aantal filters zijn aangewend om de ontvankelijkheid van de klachten diede AOC’s ontvangen, te beoordelen. Zo is de Hoge Raad wederom niet bevoegd klachten teontvangen die behoren tot de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid van andereinstanties251. Evenmin kunnen de AOC’s klachten ontvangen over de inhoud van een

243 Herziening van de Grondwet: Herziening van artikel 151 van de Grondwet, Parl. St. Kamer 1998-99, nr.1675, 13, 20-21.244 Art. 259bis12, §1 Ger.W.245 Art. 259bis14, §1 Ger.W.246 Art. 151, §3, 8° Gw.247 Zie Art. 259bis14, §1 Ger.W.248 Art. 151, §3, eerste lid, 8°, eerste streepje G.W. juncto 259bis15 Ger.W.249 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1520, nr.43.250 Herziening van de Grondwet: Herziening van artikel 151 van de Grondwet, Parl. St. Kamer 1998-99, nr.1675, 4, 14.251 Zie art. 151, §3, 8°, G.W.

52

rechtelijke beslissing of klachten waarbij het doel nog kan bereikt worden door het instellenvan een gewoon of buitengewoon rechtsmiddel252. De AOC’s zijn gehouden tot verzekeringvan de opvolging van deze klachten. Dit houdt in dat de AOC’s twee wegen kunnenbewandelen. Ofwel beslissen ze de klacht door te sturen naar de bevoegde overheden dievervolgens de commissies op gemotiveerde wijze moeten inlichten over het gevolg dat isgegeven aan de klacht. Ofwel beslissen de AOC’s om de klacht zelf te onderzoeken253. Inhet laatste geval is het de AOC’s toegestaan om bepaalde vereiste informatie in te winnen.Hiertoe kunnen de AOC’s de hiërarchische overste, de korpschef, op de hoogte brengen vande klacht en eventueel ook de personen waarop de klacht betrekking heeft. Daarenbovenkunnen de AOC’s er voor kiezen deze om bijkomende inlichtingen te verzoeken. Debetrokken personen hebben ook het recht om een schriftelijke of mondelinge verklaring af teleggen wanneer deze hierover in kennis zijn gesteld254. Daadwerkelijk gegronde klachtenkunnen leiden tot algemene aanbevelingen ter oplossing van het gestelde probleem endesgevallend tot verbetering van de werking van de rechtelijke orde. Eventueel kan de klachtook leiden tot een verder, diepgaand bijzonder onderzoek.

De mogelijkheid om een bijzonder onderzoek te voeren naar de werking van de rechterlijkeorde, werd ook door de grondwetgever aan de verenigde AOC gereikt. Bepaalde rechtsleerzien dit als de meest verregaande en tevens meest delicate bevoegdheid die degrondwetgever aan de Hoge Raad inzake externe controle heeft gegeven255. Terwijl deandere bevoegdheden van de AOC’s eerder een algemene competentie bevatten, heeft deVAOC hier de gelegenheid om een onderzoek in te stellen naar aanleiding van een concreet,geïndividualiseerd geval. De VAOC is bij de uitoefening van deze bevoegdheid onderhevigaan een aanzienlijk aantal beperkingen. Zo is het de Hoge Raad nogmaals verboden bij deuitoefening van het onderzoek enige strafrechtelijke of tuchtrechtelijke bevoegdheid uit teoefenen. De VAOC kan een onderzoek ook pas inleiden op verzoek van de minister vanJustitie, een meerderheid van de leden van één van de federale wetgevende Kamers ofambtshalve, mits een meerderheid van de VAOC ermee instemt256. Bovendien moet hetonderzoek, in opdracht van de VAOC, door een hiërarchisch meerdere of door de bevoegdekorpschef en niet door de VAOC zelf gevoerd worden257. Slechts wanneer de minister vanJustitie dit uitdrukkelijk verzoekt of wanneer gelet op het onderwerp van het onderzoek, hetniet aangewezen is dit op te dragen aan de hiërarchisch overste of bevoegde korpschef, kande VAOC het onderzoek naar zich toe trekken258. En zelfs wanneer de VAOC zich in degelegenheid vindt om het onderzoek naar zich toe te trekken, ziet zij haar aantalo n d e r z o e k s m a a t r e g e l e n b e p e r k t w o r d e n259.

252 Art. 259bis15, §2, 1°-3° Ger.W.253 Herziening van de Grondwet: Herziening van artikel 151 van de Grondwet, Parl. St. Kamer 1998-99, nr.1675, 1, 8-9.254 Art. 259bis15, §4 en §5 Ger.W.255 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1521, nr.45.256 Art. 259bis16, §1 tweede lid Ger.W.257 Art. 259bis16, §2 Ger.W.258 Art. 259bis16, §3, eerste lid Ger.W.259 Zie Art. 259bis16, §3, tweede lid Ger.W.

53

Het Bureau is bevoegd voor de coördinatie tussen de werkzaamheden van de Hoge Raad ende werkzaamheden van de desbetreffende commissies260.

EVALUATIE

StatuutZoals eerder al gezegd, heeft de Hoge Raad een statuut sui generis. Met andere woorden, deHoge Raad voor de Justitie wordt door de grondwetgever buiten de drie machten geplaatst.Dit heeft alles te maken met de geest van wantrouwen die de publieke opinie beheerste tenopzichte van Justitie waarin de Hoge Raad werd geconcipieerd. De brugfunctie die dewetgever wilde toeschrijven aan de Hoge Raad paste niet binnen een indeling in de driemachten. Men kan enkel akte nemen van de vastbeslotenheid van de wetgever en degrondwetgever om de Hoge Raad buiten de drie machten te positioneren. Maar diekwalificatie leert ons niets: “ça fait savant, mais ça ne veut rien dire”261.

Ondanks zijn naam is de Hoge Raad voor de Justitie niet bevoegd voor gans het bereik vanJustitie. Een gemiste kans, want zo is de Hoge Raad niet bevoegd voor o.a. deadministratieve rechtscolleges en de advocaten. Nochtans zijn er in deze gebiedengelijkaardige problemen te constateren als in de gebieden waarover de Hoge Raad welbevoegdheid beschikt. Het zou een efficiëntere aanpak van de wetgever zijn omgelijkaardige problemen op eenzelfde wijze proberen aan te pakken262. Uitzonderingenzouden slechts gemaakt moeten worden, wanneer daartoe echt aanleiding bestaat.

SamenstellingOpvallend in de samenstelling van de Hoge Raad is de dubbele pariteit. Een pariteit tussenNederlands- en Franstaligen naar Belgische logica en een pariteit tussen magistraten enexternen.

TaalpariteitHoewel de taalpariteit vanzelfsprekend lijkt, is dit enkel zo voor de Advies- enonderzoekscommissie. Binnen de Belgische justitie zijn er meer plaatsen in te vullen voorNederlandstalige dan voor Franstalige ambten. Een taalpariteit in de Benoemings- enaanwijzingscommissie is dus helemaal niet zo logisch. De Nederlandstalige benoemings- enaanwijzingscommissie kwam in 2009 22 keer samen om te beraden over 468 kandidaten 260 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1513, nr.22.261 F. D ELPÉRÉÉ, “Le statut et la composition du Conseil Conseil supérieur de la Justice”, in M.VERDUSSEN, H.-D. BOSLEY, D. De BRUYN et al. (eds.), Le Conseil supérieur de la justice, Brussel,Bruylant, 1999, 36.262 P. VAN ORSHOVEN, “Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkele kanttekeningen.”, inM. STORME (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 5,nr. 5.

54

voor 131 vacant verklaarde plaatsen, en heeft 111 voordrachten gedaan263. De Franstaligebenoemingscommissie is 23 keer bijeengekomen, om te beraden over 479 kandidaten voor126 plaatsen en deed 101 voordrachten264. Deze cijfergegevens verschillen, zoals men zelfk a n v a s t s t e l l e n , n i e t n o e m e n s w a a r d i g v a n e l k a a r .Wie de pariteit nog in vraag stelde was de Duitstalige gemeenschap. Deze voelde zichbenadeeld door het feit dat slechts één lid van de Franstalige BAC van de kennis van hetDuits blijk moet geven265. Voor het toenmalige Arbitragehof klaagden ze aan dat dewetgever geen identieke eis stelt voor het Nederlandstalige BAC, dat het niet bepaalt hoe detaalkennis moet bewezen worden en dat het niet preciseert wat het niveau van die kennismoet zijn. Het Arbitragehof wees deze grief af266.

Pariteit Magistraten – externenOok de pariteit tussen de magistraten en de externen is niet altijd als vanzelfsprekendbeschouwd. In het voorontwerp van de wet tot instelling van de Hoge Raad voor de Justitiewas er slechts sprake van een minderheid aan magistraten267. Die keuze werd uiteindelijkverlaten, door de onafhankelijkheidsbekommernissen van de magistratuur. Wie deze laatstekeuze eveneens steunde, was de speciale rapporteur Param Cumaraswamy die door het VN-comité voor mensenrechten op pad was gestuurd na de ontstane commotie bij het spaghetti-arrest268. Hij werd met de taak opgezadeld om de justitiële gang van zaken in België teonderzoeken en dan vooral de onafhankelijkheid van de rechter.

“The Basic Principles do not provide guidance on the preferred method for appointingjudges, merely stating that any method shall safeguard against judicial appointments forimproper motives. The establishment of a College of Nomination and Promotion in Belgiumhas certainly allowed for more objective criteria to be applied in the selection process.However, in the view of the Special Rapporteur, an important element for ensuringindependence is self-administration. The Special Rapporteur is concerned that theestablishment of a college in which judges are a minority may send the wrong message. Thisis even more applicable to the Supreme Council of the Judiciary in which judges will be aminority269.”

263 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 24.264 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 19.265 Art 259bis8, §1, eerste lid Ger.W.266 Arbitragehof 25 januari 2001, nr. 3/2001, http://www.const-court.be/267 Geobjectiveerde benoemingen en bevorderingen in de magistratuur Hoge Raad voor de Justitie,Parl.St. 1997-98, nr. 1591, 1.268 Cass. (2e k.) 14 oktober 1996, AR P.96.1267.F, Arr.Cass. 1996, 918.269 P. CUMARASWAMY, Report of the Special Rapporteur on the independence of judges and lawyers ,http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/0/6643e3a189372013c12566080033e53e?OpenDocument.

55

Binnen de groep van de externen wordt per college een minimum van vier leden van elkgeslacht vereist en worden verschillende eisen van beroepservaring opgelegd270. Het begriprelevante beroepservaring heeft zich al zeer rekbaar bewezen. Zo zijn er personen lid van deHoge Raad geweest met een dramaturg-docent-televisiemoderator, een griffier van hetArbitragehof, de Nationaal Secretaris van de Belgische en de Vlaamse Journalistenbond, eengedelegeerd bestuurder van een verzekeringsmaatschappij, de voorzitter van hettoezichtcomité van de Kruispuntbank voor de Sociale Zekerheid, een adviseur van deFederale Overheidsdienst Justitie en een bedrijfsrevisor. Ook de beroepservaring die van dehoogleraren vereist wordt op juridisch, economisch, administratief, sociaal ofwetenschappelijk vlak heeft zijn flexibiliteit al bewezen. Een socio-criminoloog, eenrechtspsycholoog en een politiek moraal-filosoof kunnen zonder een al te grotedenkoefening als nuttige bijdragen aan de Hoge Raad voor de Justitie beschouwd worden.De meerwaarde van een beroepservaring als hoofd van het laboratorium moleculaireoncologie van de afdeling radio-immunologie van een universiteit, is twijfelachtiger271.

De rekbaarheid van de vereiste beroepservaring kan men ongetwijfeld verklaren door deinvulling van dit begrip door de Senaat. Bij de benoeming van leden tot de Hoge Raad voorde Justitie is een twee derde meerderheid nodig. Individuele kandidaturen wordentoegelaten, maar ook verscheidene voordrachten worden gedaan door de universiteiten,hogescholen en door de orden van advocaten272. Zelfs met deze extra waarborg ingevoerddoor de voordrachten van die verschillende instellingen, bemerkt men dat het principe vanhet aanstellen van de meest geschikte kandidaat slechts subsidiair is aan de politiekeevenwichten. Met andere woorden, de benoemingen door de Senaat worden nog steedsbeheerst door de methode D’Hondt, waarbij de benoemingen evenredig, afhankelijk van degrootte van de politieke partijen, worden verdeeld273. Dat hierdoor van tijd tot tijd meergeschikte kandidaten uit de benoemingsboot vallen, is niet ondenkbeeldig.

Een van de hoofddoelstellingen bij het oprichten van de Hoge Raad voor de Justitie was dedepolitisering van de benoemingen in de magistratuur. Men kan zich hier dus afvragen of ded e p o l i t i s e r i n g a l d a n n i e t g e f a a l d i s .Indien men stringent volledig apolitieke benoemingen nastreeft, zou men kunnen zeggen datdit inderdaad het geval is. Maar wanneer men de situatie pragmatisch bekijkt, stellen we vastdat men momenteel de meest doorgedreven depolitisering bereikt heeft. De bezorgdheidover eventuele politieke benoemingen gaat slechts op voor de helft van de leden van deHoge Raad voor de Justitie. Er is bij deze dus geen sprake van rechtstreekse politieke

270 Zie art. 259bis1, §3 Ger.W. en zie ook E. Brems, “Samenstelling Hoge Raad niet discriminerend.”,Juristenkrant 2005, afl. 103, 10.271 P. VAN ORSHOVEN, “Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkele kanttekeningen.”, inM. STORME (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 9,nr. 11.272 Zie Art. 259bis, §2 Ger.W.273 P. VAN ORSHOVEN, “Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkele kanttekeningen.”, inM. STORME (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 10,nr. 11.

56

benoemingen van magistraten zelf, zoals in het verleden het geval was274. De leden diebenoemd worden tot de Hoge Raad voor de Justitie beschikken, eenmaal ze geïnstalleerdzijn, over een voldoende mate van onafhankelijkheid. Ze zijn dus in staat om zonderinmenging van politieke belangen hun taak te volbrengen275.

Reeds bij het begin van de oprichting van de Hoge Raad stond het voor de wetgever vast datdit instituut de burgerlijke samenleving bij zijn werking moest betrekken276. Dit beoogde hijdoor aan de Hoge Raad een delegatie externen toe te voegen, per taalcollege elf waarvanvier advocaten, drie hoogleraren en vier houders van een hogeschooldiploma met een voorde Hoge Raad relevante beroepservaring van tien jaar. Vooral die laatste groep van ‘zuivere’externen moest tegenwicht bieden voor het corporatisme en de soms zelfs wereldvreemdheidvan de magistratuur en bij uitbreiding van alle juridische beroepen. Wanneer men vandaagvaststelt dat de vier plaatsen voor ‘zuivere’ externen ingenomen wordt in hetNederlandstalige college door twee advocaten een referendaris bij het Hof van Cassatie eneen administrateur verbonden aan de Europese Commissie, vraagt men zich af wat ergebeurd is met die nobele ambitie. Ook in het Franstalig college worden acht van de elfp l a a t s e n v a n d e e x t e r n e n i n g e n o m e n d o o r a d v o c a t e n .De advocatuur is zeer goed vertegenwoordigd binnen de Hoge Raad. In dergelijke mate dater een wij-zij cultuur dreigt te ontstaan binnen de Hoge Raad277. Zo bijvoorbeeld ook in debenoemings- en aanwijzingscommissie van de Hoge Raad. Magistraten laten hun voorkeuruitgaan naar jonge gerechtelijke stagairs, die ze drie jaar lang naar hun evenbeeld hebbenkunnen vormen. Terwijl advocaten eerder hun voorkeur laten uitgaan naar kandidaten dieover een beroepservaring beschikken, hun eigen confraters dus278. Om dezeevenwichtsoefening tot een goed einde te brengen, namelijk de meest geschikte kandidaatselecteren, is de inbreng van zuivere externen hier misschien wel van cruciaal belang.

De andere helft van de leden van de Hoge Raad voor de Justitie worden verkozen uit en doorhet magistratenkorps. Deze verkiezingen verlopen niet altijd vlekkeloos. Zoals bij elke vormvan verkiezingen voelen de kandidaten soms de drang om zich te profileren. Dit fenomeenheeft ook hier al geleid tot een heuse polemiek en geruchtenmolen. Dat dergelijkeverschijnselen niet wenselijk zijn voor een instituut die geacht wordt boven het internegewoel te staan, hoeft geen verdediging. De Hoge Raad moet een vertrouwen kunnenuitstralen en dit laten reflecteren op de Justitie in het algemeen. Daarom ook is het voor de

274 Zie L. SUETENS, “De benoeming van magistraten: vereisten, procedure en betwistingen.” In X., Deopleiding en de werving van magistraten., Mys & Breesch, Gent, 1993, 39-59.275 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1512, nr.19.276 P. D ELTOUR en A. D RIESSEN, “Hoge Raad voor de justitie: waar blijven de burgers?”,Juristenkrant 2008, afl. 173, 17 september 2008, 14.277 Zie ook X., “Rondetafel: Hoge Raad voor de Justitie”, Ad Rem 2004, afl. 4, 13.278 P. DELTOUR en A. DRIESSEN, “Hoge Raad voor de justitie: waar blijven de burgers?”,Juristenkrant 2008, afl. 173, 17 september 2008, 15.

57

leden van de Raad zelf aangewezen om wanneer ze verklaringen afleggen over het reilen enzeilen van Justitie, ze dit doen met de grootst mogelijke terughoudendheid279.

Rechtsbescherming tegen beslissingen van de Hoge RaadHet sui-generis statuut van de Hoge Raad voor de Justitie, zoals eerder al aangehaald heeftweinig praktische gevolgen. Maar wat hieruit wel vloeit is de onmogelijkheid om tegen debeslissingen van de Hoge Raad of dan vooral tegen zijn voordrachten tot benoeming enaanwijzing, een vernietigingsberoep in te stellen bij de Raad van State. Hoewel de HogeRaad als instelling binnen de definitie van administratieve overheid van de Raad van State,heeft de wetgever impliciet het tegengestelde beslist in de gecoördineerde wetten op de Raadvan State.

“De afdeling doet uitspraak, bij wijze van arresten, over de beroepen tot nietigverklaringwegens overtreding van hetzij substantiële, hetzij op straffe van nietigheid voorgeschrevenvormen, overschrijding of afwending van macht, ingesteld tegen de akten en reglementen:

1° Van de onderscheiden administratieve overheden;

2° Van de wetgevende vergaderingen of van hun organen, daarbij inbegrepen deombudsmannen ingesteld bij deze assemblees, van het Rekenhof en van het GrondwettelijkHof, van de Raad van State en de administratieve rechtscolleges evenals van organen van derechterlijke macht en van de Hoge Raad voor de Justitie met betrekking totoverheidsopdrachten en leden van hun personeel.”280

Daaruit kan men a contrario afleiden dat de wetgever de Hoge Raad niet rekent tot deadministratieve overheden. De wetgever onderwerpt hierbij enkel de overheidsopdrachten ende beslissingen met betrekking tot leden van het personeel van de Hoge Raad onder hett o e z i c h t v a n d e R a a d v a n S t a t e .Dit alles houdt niet in dat een kandidaat die zich onrecht aangedaan voelt, niet meer kanopkomen tegen zijn afwijzing. Hij kan namelijk later de Koninklijke benoemings- ofaanwijzingsbeslissing van zijn concurrent bestrijden. De eiser kan uiteraard eventuelevoorafgaande procedurefouten of andere mankementen begaan door de Hoge Raad aanhalenom de onwettigheid van de beslissing te bewijzen281.

279 P. VAN ORSHOVEN, “Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkele kanttekeningen.”, inM. STORME (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 12,nr. 13.280 Art. 14, §1 R.v.St.-wet.281 Zie R.v.St. 25 oktober 2004, nr. 136.607, http://www.raadvst-consetat.be/Arresten/136000/600/136607.pdf#xml=http://www.raadvst-consetat.be/apps/dtsearch/getpdf.asp?DocId=7764&Index=c%3a%5csoftware%5cdtsearch%5cindex%5carrets%5fnl%5c&HitCount=1&hits=e53+&133162011710

58

Relatie tussen de Hoge Raad en de minister van JustitieDoor de oprichting van de Hoge Raad zag de minister van Justitie gesneden worden in zijnbevoegdheden. Het lag dan ook in de lijn van de verwachting dat hij zich niet zonder eengevecht ging overgeven aan de bevoegdheid van de Hoge Raad.Wanneer de minister daadwerkelijk dit gevecht aanging, werd hij binnen de kortste keren opde vingers getikt door de Raad van State.

“4.3.2.2. Overwegende dat, zoals dat systeem door de Grondwet zelf is geconcipieerd, hetblijk geeft van de bedoeling om de verantwoordelijkheid voor de benoeming van de rechtersen andere leden van de magistratuur grotendeels in handen te geven van een bij de Grondwetingesteld orgaan dat paritair samengesteld is uit leden van de rechterlijke macht en ledenaangewezen door de wetgevende macht en dat aan de uitvoerende macht enkel nog eencorrigerende rol wordt toebedeeld, in die zin dat de Koning tweemaal kan weigeren de enigevoorgedragen kandidaat te benoemen en om een nieuwe voordracht kan vragen; dat debenoemingscommissie geen rangschikking opstelt en het evenmin de opdracht is van hetbetrokken hof of van enige andere adviserende overheid om zulks te doen;4.3.2.3. Overwegende dat uit wat voorafgaat prima facie moet worden besloten dat het deKoning niet toekomt zijn mening aangaande de bekwaamheid en de geschiktheid van devoorgedragen kandidaat gewoon in de plaats te stellen van die van debenoemingscommissie;…”282

De taak die wel nog toekomt aan de minister van Justitie om benoemings- ofaanwijzingsvoordrachten van de Hoge Raad te weigeren, kan dus enkel wanneer dezev o o r d r a c h t k e n n e l i j k o n r e d e l i j k i s .Eveneens in de evolutie van het aantal weigeringen van de Koning om een voorgedragenkandidaat te benoemen, ziet men eerst de weerstand van de minister pieken, daarnalangzaam afnemen283.

Aantalvoordrachten

Aantal benoemingen ofaanwijzingen Weigeringen

2

0

0

1 324284 299 24

282 R.v.St. 21 januari 2002, nr. 102.712, http://www.raadvst-consetat.be/Arresten/102000/700/102712.pdf#xml=http://www.raadvst-consetat.be/apps/dtsearch/getpdf.asp?DocId=624&Index=c%3a%5csoftware%5cdtsearch%5cindex%5carrets%5fnl%5c&HitCount=1&hits=200a+&1353232011711283 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 22-27.284 Hier heeft een voorgedragen kandidaat achteraf zijn kandidatuur ingetrokken.

59

2

0

0

2 304 269 25

2

0

0

3 292 287 5

2

0

0

4 242285 240 1

2

0

0

5 233 229 4

2

0

0

6 285 280 5

2

0

0

7 225286 223 1

285 Idem 77

286 Idem 77

60

2

0

0

8 216 216 0

2

0

0

9 212 211 1

Hoe die corrigerende rol ingevuld wordt, is geheel aan de minister zelf. Maar het feit blijftdat het wervingsbeleid van de Justitie momenteel in handen is van een instituut die geendemocratische verantwoording moet afleggen en dus niet over een democratische legitimiteitbeschikt287. Men spreekt over de paradox van de uitbesteding van het human resourcesmanagement van de Justitie. Wanneer bleek dat de uitvoerende macht zijn taak niet meernaar behoren uitvoerde door het gebrek aan verantwoording dat het moest afleggen aan dewetgevende kamers, hebben zij gezamenlijk hun verantwoordelijkheid afgewenteld op eenondemocratisch instituut288.

Externe controleGebiedsafbakeningDe missie tot externe controle van de Hoge Raad is in de Grondwet en het Gerechtelijkwetboek uitdrukkelijk beperkt tot de werking van de rechtelijke orde289. In de parlementairevoorbereiding staat te lezen dat het begrip rechterlijke orde ratione personae slaat op deleden van de orde, zijnde de rechters, leden van het openbaar ministerie, leden van de griffie,b e m i d d e l i n g s a s s i s t e n t e n , e . a .290

Deze beperking houdt in dat een hele resem actoren en segmenten van justitie buiten dec o n t r o l e b e v o e g d h e i d v a n d e H o g e R a a d v a l l e n .In de eerste plaats omdat de werking van de rechterlijke orde een veel nauwer begrip is dande werking van de rechterlijke organisatie. Zo zouden strikt genomen buiten de controle vande Hoge Raad vallen, de werking van de dienst van de terechtzittingen, de regels inzake

287 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1519, nr.39.288 P. VAN ORSHOVEN, “Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkele kanttekeningen.”, inM. STORME (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 25,nr. 25.289 Zie Art. 151, §3, 7° en 8° G.W. juncto Art 259bis14, §1 Ger.W.290 Herziening van de Grondwet: Herziening van artikel 151 van de Grondwet, Parl. St. Kamer 1998-99, nr.1675, 8, voetnoot 1.

61

vervanging, verhindering, afwezigheid en verlof, de wedden,...291 Deze scherpe kantjesworden echter afgevijld ofwel doordat deze regelingen onlosmakelijk verbonden zijn aan depersonen die wel onder de controle vallen, ofwel omdat deze door de wetgever explicieto n d e r d e c o n t r o l e g e p l a a t s t w o r d e n292.Wie of wat dan niet onder de lading valt, zijn een aantal juridisch beroepsgroepen zoals deadvocaten, de gerechtsdeurwaarders en hun beroepsordes en tuchtprocedures. Waarvan deeerste groep ook expliciet en radicaal de bevoegdheid van de Hoge Raad om kennis tenemen van klachten betreffende advocaten radicaal verwerpt. Voor een groep van actorendie zo prominent aanwezig zijn binnen het justitieel gebeuren en die ook in relatief hogemate vertegenwoordigd zijn binnen de Hoge Raad, is dit zeer verwonderlijk293. Hier zoumen ook de grondwetgever kunnen aanhalen en poneren: “Geen bevoegdheid zonderverantwoordelijkheid, geen verantwoordelijkheid zonder verantwoording, geenverantwoording zonder controle.”.

Ook de cijfers liegen er niet om. Zo betreft de derde grootste groep klachten die de HogeRaad ontvangen heeft actoren waarvoor de Hoge Raad niet eens bevoegd is. Namelijk12,04% van de klachten slaan op handelingen van advocaten, stafhouders, notarissen,gerechtsdeurwaarders, voorlopig bewindvoerders en schuldbemiddelaars294. Dat dit voorfrustratie zorgt bij de rechtsonderhorigen en bij de Hoge Raad zelf is niet verwonderbaar.Een flexibelere interpretatie van het begrip werking van de rechterlijke orde, dringt zich danook op. Een functionele benadering, waarbij alle actoren die een impact hebben op derechterlijke orde onderworpen zijn aan de controle van de Hoge Raad, zou veel zoden aan dedijk brengen.

KlachtenbehandelingDe klachtenbehandeling is een bevoegdheid die toekomt aan de verenigde advies- enonderzoekscommissie. Toch gebeurt de behandeling van deze klachten binnen de VAOC pertaalcommissie, namelijk door de Franstalige klachtencommissie en de Nederlandstaligeklachtencommissie. Deze commissies kunnen de klachten vervolgens ontvankelijk ofonontvankelijk verklaren. De reden van onontvankelijkheid kan men meestal vinden in devorm van de klachten. Toch worden deze vormvoorwaarden zo flexibel mogelijk toegepastom de drempel tot de Hoge Raad zo laag mogelijk te houden.Wanneer de klachten als ontvankelijk beoordeeld worden, is het aan de commissies omvervolgens hun eigen bevoegdheid te onderzoeken om de klacht te behandelen. De HogeRaad is bevoegd voor alle klachten die de werking van de rechterlijke orde betreffen295.Evenwel moeten de commissies hierbij rekening houden met vijf bijkomendeonbevoegdheidgronden zoals klachten m.b.t. de strafrechtelijke of tuchtrechtelijke

291 I. D UPRE, “ De externe controle in vraag gesteld: toezicht op de interne controle,klachtenafhandeling, bijzonder onderzoek en audit” in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 148.292 Zie art. 259bis14 Ger.W.293 Zie art 259bis1, §3, 1° Ger.W.294 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 58.295 Art. 259bis15, §1 Ger.W.

62

bevoegdheid van andere overheden, m.b.t. de inhoud van een rechtelijke beslissing, ...296 Deklachten in het gerechtelijke jaar 2009 betroffen vooral kritiek op een rechtelijke beslissing,traagheid van de rechtsgang en klachten over een advocaat, notaris, stafhouder, ...297

De opzet van de wetgever was om de klachten met betrekking tot de rechterlijke orde zoveelals mogelijk te centraliseren bij de Hoge Raad. Een opzet waarin men jammerlijk gefaald is.Dit kan men constateren uit het feit dat de Hoge Raad in 2009 385 klachtendossiersontvangen heeft, terwijl de federale overheidsdienst Justitie spreekt over tientallenklachtenbrieven per dag298. Het is dus de vraag of de Hoge Raad zijn lot niet meer in eigenhanden moet nemen en samenwerkingsakkoorden of doorverwijzingafspraken moet aangaanmet andere instellingen299.

Verslag over de algemene werking van de rechterlijke ordeDe wetgever heeft de Hoge Raad opgedragen om elk jaar een verslag over de algemenewerking van de rechterlijke orde uit te brengen. De Hoge Raad doet dit aan de hand vanwerkingsverslagen die ze ontvangt van de hoven, rechtbanken en auditoraten zelf. Enerzijdsverwezenlijken deze verslagen een opvolging en controle van hun werking door de actorenzelf en anderzijds dienen zij tot het snel detecteren van disfuncties300.Het welslagen van dergelijke doorlichting hangt dus af van de medewerking van de actorenzelf. De wetgever heeft geen enkele sanctie bepaald voor de hoven, rechtbanken enauditoraten die hun plicht niet vervullen. Het enige wat de Hoge Raad kan ondernementegen de actoren die hun medewerking niet verleend hebben is hen vernoemen in hunv e r s l a g e n a l d u s e e n s c h a n d p a a l e f f e c t c r e ë r e n .Het laatste verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde dat de Hoge Raadgepubliceerd heeft, is deze van 2004-2005301. Dit verslag is goedgekeurd door de algemenevergadering op 27 juni 2007. Men kan dus vaststellen dat deze verslagen een structureleachterstand opgelopen hebben. Wanneer men zes jaar later, op datum van dit schrijven, moetvaststellen dat er nog altijd geen nieuw verslag gekomen is, kan men niet anders dan vragente stellen bij het nut van deze maatregel. Is het namelijk nog nuttig om een instrument tehanteren dat dient tot het ‘snel’ opsporen van disfuncties, wanneer het resultaat ervan pastwee à drie jaar na datum beschikbaar is?

Algemeen toezicht op en bevordering van het gebruik van de middelen van interne controle binnen derechterlijke ordeDe VAOC heeft de opdracht meegekregen om jaarlijks een verslag uit te brengenbetreffende het algemeen toezicht op en de bevordering van het gebruik van de interne

296 Zie Art. 259bis15, §3 Ger.W.297 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 58.298 Zie http://www.just.fgov.be/index_nl.htm299 I. D UPRE, “ De externe controle in vraag gesteld: toezicht op de interne controle,klachtenafhandeling, bijzonder onderzoek en audit” in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 167.300 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 87.301 X, Verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde ,http://www.csj.be/doc/reports/WERKINGSVERSLAG%202004_2005.pdf, 133 p.

63

controlemiddelen302. Dit dient tot de creatie van een globale evaluatie van ditinstrumentarium teneinde te komen tot een efficiënte en gerichte toepassing ervan, onderandere ten dienste van de beleidsverantwoordelijken303. Het laatste verslag dat de Hoge Raadover dit onderwerp publiceerde, betreft het kalnderjaar 2005 en is goedgekeurd op dealgemene vergadering van 20 februari 2008304. Ook hier merken we een structureleachterstand van een substantieel aantal jaren.

De logheid die we hier vaststellen bij de Hoge Raad is onfortuinlijk. Dit instrument dataangereikt is aan de Hoge Raad zou absoluut efficiënter zijn wanneer de verslagen sneller ophet daadwerkelijk toezicht volgen. Dat die verslagen dan daadwerkelijk meer gewichtzouden hebben op het veld en op de beleidsmakers, lijkt zeker niet denkbeeldig.

Bijzonder onderzoek naar de werking van de rechterlijke ordeVolgens velen is de meest verregaande bevoegdheid die de wetgever heeft toebedeeld aan deHoge Raad inzake externe controle, het bijzonder onderzoek naar de werking van der e c h t e r l i j k e o r d e305.Op 23 december 2008 besliste de VAOC om een bijzonder onderzoek in te stellen naar dewerking van de rechtscolleges en parketten in de zaak Fortis306. Naar aanleiding hiervanconstateerde de Hoge Raad een aantal ernstige beperkingen inzake haar bevoegdheid bij hetbijzonder onderzoek307. De verschillende onderzoeksmaatregelen 308 die de VAOC kannemen zijn namelijk niet rechtstreeks afdwingbaar. Het succes van het onderzoek hangt dusvolledig af van de vrijwillige medewerking van de actoren die betrokken zijn. Het enige watde Hoge Raad eventueel kan ondernemen is de eventuele tuchtoverste hiervan op de hoogtebrengen309.De Hoge Raad concludeert hierop dat het hoog tijd is om nieuwe bevoegdheden inzake tuchtte verlenen aan hun instelling om de bijzondere onderzoeken van de VAOC teoptimaliseren310. Voorts klaagt de Raad het feit aan dat zij niet meer kan optreden zodra defeiten aanleiding geven tot een straf- of tuchtrechtelijk onderzoek of deze reeds ingesteld is.Ze oordeelt dat de bijzondere onderzoeken van de VAOC veel doeltreffender zouden

302 Zie art 259bis14, §1 Ger.W.303 P. T AELMAN, “Externe controle op de werking van de rechterlijke orde” in J. L AENENS en M.STORME (eds.), In de ban van Octopus, Brussel, Bruylant, 2000, 106, nr. 13.304 X, Verslag over het algemeen toezicht op en de bevordering van de aanwending van de middelenvan interne controle binnen de rechterlijke orde – kalenderjaar 2005 ,http://www.csj.be/doc/reports/Rapport_approuvé_AG_20_02_08_NL.pdf, 72 p.305 P. T AELMAN, “Externe controle op de werking van de rechterlijke orde” in J. L AENENS en M.STORME (eds.), In de ban van Octopus, Brussel, Bruylant, 2000, 112, nr. 20: Zie ook Herziening vande Grondwet: Herziening van artikel 151 van de Grondwet, Parl. St. Kamer 1997-98, nr.1675; I.DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1521, nr. 45.306 Zie Kh. Brussel 18 november 2008, Bank Fin.R. 2008, afl. 6, 387 ; Brussel (18 e kamer) 12december 2008, Bank Fin.R. 2008, afl. 6, 399.307 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 88.308 Art. 259bis16, §3, derde lid Ger.W.309 P. T AELMAN, “Externe controle op de werking van de rechterlijke orde” in J. L AENENS en M.STORME (eds.), In de ban van Octopus, Brussel, Bruylant, 2000, 115, nr. 24.310 X, Hoge Raad voor de Justitie - Jaarverslag 2009 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 91.

64

verlopen mocht de commissie niet alleen over de bevoegdheid beschikken om structureledisfuncties te behandelen, maar ook individuele.

Het artikel 259bis16, §3 van het gerechtelijk wetboek is eveneens aan wijziging toe, zodatalle door de leden van de VAOC opgeroepen personen ertoe verplicht worden om aanwezigte zijn op de hoorzittingen. En dus ook de personen die niet behoren tot de rechterlijke orde.Of deze eisen van de Hoge Raad voor de Justitie een voor een ingevuld moeten worden, iszeer de vraag. Vast staat dat er toch enige veranderingen moeten doorgevoerd worden311.Want nu is de Hoge Raad al te vaak slechts een blaffende hond die niet bijten kan.

Verhouding BAC en AOCOorspronkelijk stond er in de blauwdrukken van de wetgever de oprichting van tweeafzonderlijke instellingen. De oprichting van het Benoemings- en Bevorderingscollegeenerzijds en de Hoge Raad voor de Justitie anderzijds312. De bedoeling was ondermeer een tegrote machtsconcentratie te vermijden. Dit alles toont aan dat er bij de wetgever allesbehalveeen intentie aanwezig was om de gecreëerde externe controleopdracht ondergeschikt temaken aan de benoemings- en aanwijzingstaak van de Hoge Raad.Toch zijn er geluiden te horen binnen de Hoge Raad die van het tegendeel overtuigd zijn.Gewezen BAC-lid Pol Deltour noemt de selectie van magistraten de meest substantiëleroeping van de Hoge Raad313. Ook de cijfers doen het tegendeel vermoeden. De BAC’sbeschikken over het numerieke overwicht in de Algemene Vergadering, namelijk 28 van de44 leden en kunnen hun bevoegdheden uitoefenen grotendeels zonder enige controle van dieAlgemene Vergadering. De AOC’s beschikken daarentegen slechts over 16 van de 44 ledenvan de Algemene Vergadering en zijn onderworpen aan de controle van de AlgemeneVergadering voor de uitoefening van het gros van hun bevoegdheden.De vraag is dus of de zogenaamde scheefgetrokken verhouding tussen beide commissies eenl o u t e r i n t e r n d a n w e l e e n s t r u c t u r e e l p r o b l e e m i s314.In essentie heeft de wetgever beide takenpakketten gescheiden gehouden. Enkel de instellingvan een organieke koepelstructuur door de Algemene Vergadering bindt deze twee instantiessamen. De wetgever wilde zo het risico op belangenvermenging tussen de opdrachtenbetreffende de werving en de opleiding van magistraten en die betreffende de controle ophun werking beperken315. Zoals eerder al geponeerd, is de werking van de AlgemeneVergadering belangrijk voor de werking van de (V)AOC’s aangezien de eerste eenomvattende controlebevoegdheid over de laatste heeft. De eerste steen waarover men hier

311 Zie R. BOONE, “Hoge Raad voor de Justitie wil meer bevoegdheden”, Juristenkrant 2009, afl. 201,14 oktober 2009, 6.312 Zie Geobjectiveerde benoemingen en bevorderingen in de magistratuur, Hoge Raad voor deJustitie, Parl. St. Kamer 1997-98, nr.1591.313 P. DELTOUR, “Hoge Raad: de lichtheid voorbij”, Juristenkrant 2004, afl. 93, 8 september 2004, 2.314 I. D UPRE, “ De externe controle in vraag gesteld: toezicht op de interne controle,klachtenafhandeling, bijzonder onderzoek en audit” in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 151.315 I. DUPRE, “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999, 1514, nr.22.

65

kan struikelen is de logheid van deze controle waardoor de (V)AOC in grote mateverhinderd wordt om kort op de bal te spelen. Een tweede en waarschijnlijk fundamentelerprobleem is de invulling in de praktijk van de Algemene Vergadering.De Hoge Raad is namelijk doelbewust door de wetgever zo geconcipieerd dat deze bestaatuit twee relatief autonome commissies. Dat de leden uit deze beide commissies dan ookweinig met elkaar te maken krijgen en dus ook weinig voeling met elkaar hebben316, is eenmisschien ongewenst maar logisch gevolg daaruit. Dit gegeven heeft ook gevolgen voor dewerking van de Algemene Vergadering waar deze leden van beide commissies verenigdworden. Wanneer deze leden in de Algemene Vergadering niet samenwerken als eencollectief om elkaars bevoegdheden te versterken en zodoende de werking van de HogeRaad te verbeteren, maar in tegendeel en bloc tegen over elkaar staan en numeriekeoverwichten gebruiken om de besluitvorming te laten afhangen van het goedkeuren van deeen of de andere commissie, dan komt de werking van de Hoge Raad in het gevaar.Dat er problemen zijn binnen de Hoge Raad die te maken hebben met de tweedeling van deleden tussen de twee commissies is duidelijk317. Een ingrijpen van de wetgever lijkt dus nietoverbodig. Dit kan door de leden van de Hoge Raad uit te breiden zodat er een numeriekevenwicht is tussen de beide commissies en door de nodige overlegmogelijkheden tussen debeide commissies vast te leggen. Een goede samenwerking tussen de beide commissies isessentieel voor het welslagen van de Hoge Raad voor de Justitie. Naar de buitenwereld toezijn de bevoegdheden van de beide commissies immers complementair, het falen van eenvan deze straalt dus negatief af op het volledige beeld en de geloofwaardigheid van de HogeRaad.

Werking van de BAC’sDe benoemings- en aanwijzingscommissie lag eerder dit jaar onder vuur in de commissieJustitie. De politici vrezen dat er wegens de lage slaagpercentages van de door de commissiegeorganiseerde toegangsexamens een tekort aan magistraten zal ontstaan. De Raad geefthiervoor de slechte voorbereiding van de kandidaten, de gebrekkige kennis van hetNederlans van een aantal onder hen en de te verregaande specialisatie van een aantaladvocaten als oorzaken318. De Raad zal de examens evalueren, maar blijft terecht bij hetstandpunt dat strenge proeven nodig zijn om de kwaliteit van de magistratuur teverzekeren319.

316 Zie ook X., “Rondetafel: Hoge Raad voor de Justitie”, Ad Rem 2004, afl. 4, 17.317 Zie I. D UPRE, “ De externe controle in vraag gesteld: toezicht op de interne controle,klachtenafhandeling, bijzonder onderzoek en audit” in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 150-155; A. BLOCH, K. KLOECK,G.LONDERS en W. NIEWOLD, “Boer pas op uw ganzen”, Juristenkrant 2004, afl. 96, 20 oktober 2004,2-3; P. DELTOUR, “Hoge Raad: de lichtheid voorbij”, Juristenkrant 2004, afl. 93, 8 september 2004,2-3.318 X., “Genoeg magistratuur?”, Juristenkrant 2010, afl. 205, 14.319 Zie G. VERVAEKE, C. MALMENDIER, J. SISCOT, M. BERTRAND, J. VANDESCOTTE, D. VYVERMAN,C. VANDRESSE, R. VAN NUFFEL en P. VAN WASSENHOVE, “De bijdrage van de Hoge Raad voor deJustitie tot de modernisering van Justitie.”, Orde van de Dag 2008, afl. 41, 35-46.

66

Er wordt verder heel wat lof toegezwaaid aan de aanwijzings- en benoemingscommissiewegens de objectivering van de aanwijzings- en benoemingsprocedure waarvoor zijverantwoordelijk zijn. Men spreekt niet van een objectivering omdat er in plaats van éénman zoals vroeger, er nu veertien man zich buigt over een voordracht, men spreekt van eenobjectivering omdat de partijpolitieke component bij de benoemingen is weggewerkt.Nochtans blijft dit een van de grootste kritiekpunten die de Hoge Raad ontvangt320. Of dezekritieken al dan niet uitgaan van een bepaalde lichtheid321, ze moeten toch serieus inoverweging genomen worden322. De hervormingen waartoe het ontstaan van de Hoge Raadgeleid heeft, zijn er gekomen om het geloof van de burger in de Justitie te herstellen.Geruchten over een bepaalde subjectiviteit bij de benoeming van magistraten moeten dusm i n s t e n s o n d e r z o c h t e n e v e n t u e e l o n t k r a c h t w o r d e n .Binnen de benoemings- en aanwijzingscommissie is men enthousiast over de eigeni n s p a n n i n g e n e n v o r d e r i n g e n d i e g e m a a k t z i j n323.Toch zou een grotere openheid in zijn werking, beslissingen en benoemingscriteria de HogeRaad geen windeieren leggen324. De vraag is, of dit gebrek aan transparantie niet alingebouwd is door de wetgever zelf. Een vacature wordt immers niet uitgeschreven voor eenbepaalde baan, maar voor een functie die multi-inzetbaar moet zijn. Wanneer de vacature opzich al aan duidelijkheid overlaat, vloeit hieruit natuurlijkerwijze voort dat de selectiecriteriavoor deze vacature onduidelijk zijn325. De wetgever heeft het ook zo geconcipieerd dat debeslissingen binnen de benoemings- en aanwijzingscommissie in college en door middel vangeheime stemming genomen worden. Ook dit element draagt allesbehalve bij aan detransparantie van de wijze waarop de commissie tot zijn beslissingen komt.

DE HOGE RAAD VOOR DE JUSTITIE, EEN GESLAAGD PROJECT?

Al bij al kan men de overheveling van het benoemings- en aanwijzingspakket naar de HogeRaad een succes noemen. Het doel was de politisering van de magistratenselectie tegen tegaan. Een doel dat men ettelijke jaren na de instelling van de Hoge Raad als bereikt magbeschouwen. Iets wat schort op dit punt is een gebrek aan openheid van de Hoge Raad. Eengebrek dat door de werkingswijze van de Hoge Raad misschien al inherent ingebouwd is. Dewetgever zou op dit punt dus kunnen ingrijpen door wijzigingen aan te brengen aan dewerking van de benoemings- en aanwijzingscommissie of duidelijke selectiecriteria voorop

320 R. D E CORTE, “Benoeming, aanwijzing en selectie.”, in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 48, nr. 46.321 P. DELTOUR, “Hoge Raad: de lichtheid voorbij”, Juristenkrant 2004, afl. 93, 8 september 2004, 2-3.322 A. BLOCH, K. KLOECK, G.LONDERS en W. NIEWOLD, “Boer pas op uw ganzen”, Juristenkrant2004, afl. 96, 20 oktober 2004, 2-3.323 B. AERTS en R. BOONE, “Hoge Raad voor de Justitie na 10 jaar, 95 procent objectievebenoemingen is het hoogst haalbare.”, Juristenkrant 2010, afl. 207, 8-9.324 G. DECLERCK, “Hoge Raad mist openheid”, Juristenkrant 2005, nr. 108, 27 april 2005, 17.325 R. D E CORTE, “Benoeming, aanwijzing en selectie.”, in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 49, nr. 50.

67

te stellen aan de hand waarvan de commissie zijn beslissingen moet maken en motiveren.Een gans ander verhaal is vast te stellen bij de advies- en onderzoekscommissie. Hoeweldeze commissie zijn taak naar meer dan behoren uitvoert, kan dit verhaal niet als een succesbestempeld worden. De bevoegdheden van de commissie zijn eenvoudigweg te beperkt omeen voelbare invloed te kunnen hebben op de werking van de hoven en rechtbanken. Deverslagen, doorlichtingen en adviezen worden al te vaak op een zeer makkelijke wijze doorde ontvangers naast zich neergelegd, ook en niet in het minst door de wetgever zelf. Dat diteen zichtbare frustratie met zich meebrengt voor de leden van de advies- enonderzoekscommissie, hoeft geen wenkbrauwen te doen rijzen. Terecht roepen zij dan ookzelf op aan de wetgever om deze hypocriete houding te laten varen en ofwel de advies- enonderzoekscommissie meer bevoegdheden te geven, ofwel deze af te schaffen326. Beter dandeze noodkreet kan men het niet verwoorden.

VERZELFSTANDIGING: VERGELIJKING EN SLOTCONCLUSIE

Tot op heden liggen alle bevoegdheden van de magistratenbenoeming, de begroting van hetbudget enzovoort in de Bondsrepubliek Duitsland bij de ministeries van Justitie van dedeelstaten en het federale niveau. In België is een stuk van deze bevoegdheid overgedragennaar de Hoge Raad voor de Justitie. Het is de ambitie van de Duitse rechterlijke macht omeen soortgelijk orgaan te creëeren die bepaalde bevoegdheden van de bevoegde ministeriesoverneemt.Het voorstel uitgewerkt door de vereniging van rechters voorziet twee organen die dit voorhun rekening zouden nemen327. De vereniging heeft voor ogen om deze niet enkel debenoeming en selectie van magistraten toe te kennen, maar ook de leiding en hetmanagement van het departement Justitie, de vaststelling van de begroting en hetkwaliteitstoezicht. Dit gaat veel verder dan het takenpakket waar de Hoge Raad momenteelo v e r b e s c h i k t .Of dit uitgebreid takenpakket in de praktijk een goed idee zou blijken, is moeilijk te zeggenaangezien dit voorstel voorlopig puur hypothetisch blijft. In de theorie zouden er wel al eenpaar bezwaren opgeworpen kunnen worden door het Duitse Grondwettelijke Hof328. Het Hofzou dit uitgebreide takenpakket namelijk als een ongeoorloofde doorbreking van descheiding der machten kunnen zien.

Het al dan niet rijzen van problemen in de praktijk met dit voorstel, is dus moeilijk tevoorspellen. Wel kunnen we de problemen die opduiken bij het uitoefenen van zijnbevoegdheden door de Belgische Hoge Raad aanhalen en reflecteren of deze zouden 326 Zie R. BOONE, “Hoge Raad voor de Justitie wil meer bevoegdheden”, Juristenkrant 2009, afl. 195,14 oktober 2009, 6.327 H. W EBER-GRELLET, “Selbstverwaltung der Justiz, zwei-Säulen-Modell des DeutschenRichterbundes.”, ZRP 2007, 155.328 Zie BverfGE 1956, NJW 1956, 137.

68

verdwijnen door een regeling aangedragen in het voorstel van de vereniging van rechters.De problemen die het meest opportuun zijn om te bespreken binnen deze denkoefening zijndeze betreffende de organieke samenstelling van de Hoge Raad. Zoals al besproken blijkt deparitaire samenstelling tussen magistraten en externen voor brokken in de pap te zorgen329

en loopt ook de samenwerking tussen de twee commissies binnen de Hoge Raad nietgesmeerd330.De paritaire samenstelling is een gelijkenis tussen de Hoge Raad331 en de twee comissies diesamensgesteld worden onder het voorstel. Op dit punt valt er dus weinig te vergelijken.De bevoegdheidsverdeling tussen de twee commissies onder de Hoge Raad voor de Justitieis een principe die niet voorkomt in het voorstel van de rechtersvereniging. In dit voorstelworden alle uit te oefenen bevoegdheden aan de raad voor het justitieel bestuur toegewezenDe verkiezingscommissie komt enkel tussen voor de leden van deze laatste te verkiezen enom een knoop door te hakken wanneer de raad en een ander bevoegd orgaan niet tot eenvergelijk kunnen komen. De beide commissies onder de Hoge Raad samensmelten is een teoverwegen piste. Het zou niet enkel de problemen betreffende de verhouding tussen beidecommissies oplossen, het zou ook het ledenaantal van een vrij logge Hoge Raad halveren.De vrees van de wetgever voor het creëren van een te grote machtsconcentratie332 moetplaats ruimen voor een optimale werking van de Hoge Raad.

329 P. D ELTOUR en A. D RIESSEN, “Hoge Raad voor de justitie: waar blijven de burgers?”,Juristenkrant 2008, afl. 173, 17 september 2008, 14; Zie ook X., “Rondetafel: Hoge Raad voor deJustitie”, Ad Rem 2004, afl. 4, 13.330 Zie I. D UPRE, “ De externe controle in vraag gesteld: toezicht op de interne controle,klachtenafhandeling, bijzonder onderzoek en audit” in M. STORME (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 150-155; A. BLOCH, K. KLOECK,G.LONDERS en W. NIEWOLD, “Boer pas op uw ganzen”, Juristenkrant 2004, afl. 96, 20 oktober 2004,2-3; P. DELTOUR, “Hoge Raad: de lichtheid voorbij”, Juristenkrant 2004, afl. 93, 8 september 2004,2-3.331 Art. 151, §2, tweede lid Ger.W.332 Zie Geobjectiveerde benoemingen en bevorderingen in de magistratuur, Hoge Raad voor deJustitie, Parl. St. Kamer 1997-98, nr.1591.

69

BENOEMING

BENOEMING VAN DUITSE MAGISTRATEN: EINSTELLUNG

BENOEMING ALS RECHTER OP PROBATIE

Een benoeming als Richter auf Probe volgt in de regel op een vacature uitgeschreven doorhet bevoegde ministerie van Justitie333. De vacature wordt uitgeschreven om hetgrondwettelijk recht te garanderen dat elke persoon die over de Duitse nationaliteit beschikt,gelijke toegang heeft tot het openbare ambt volgens de individuele geschiktheid, debekwaamheid en de professionele prestaties334. Hieruit vloeit het principe van de selectie vande beste335. Men mag geen rekening houden met het geslacht, het ras, de afstamming, hetgeloof, de religieuze of politieke overtuigingen, de afkomst of eventuele betrekkingen336.In deze vacatures worden reeds een hele resem eisen voorop gesteld aan de kandidaten dieweliswaar verschillen van Bundesland tot Bundesland. De meeste Bundesländer stellen alsbereikt resultaat voor het laatste staatsexamen de graad “geheel bevredigend” voorop337.Wanneer men weet dat slechts 17,7 procent van de deelnemers aan het tweede staatsexamendit bereikt338, beseft men dat slechts het neusje van de zalm hier eens kans maakt. Ook metde volgende kwaliteiten wordt rekening gehouden:

Sociale vaardigheden zoals communicatievaardigheden, het goed kunnen functioneren ine e n g r o e p e n f l e x i b i l i t e i t .Bij voorkeur de leeftijd van 35 jaar nog niet bereikt hebben.Eventuele beroepservaring als advocaat of een mandaat in de academische wereld vanm i n s t e n s e e n j a a r .E v e n t u e l e r e l e v a n t e b u i t e n l a n d s e e r v a r i n g e n .

333 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 154.334 Art. 33 GG335 In het Duits wordt hiernaar verwezen als Bestenauslese.336 BverfG 28 februari 2007,http://www.bundesverfassungsgericht.de/entscheidungen/rk20070228_2bvr249406.html337 Zie X., Einstellung als Richterin/Richter und Staatsanwältin/Staatsanwalt im Land Berlin ,http://www.berlin.de/sen/justiz/struktur/einstellung_ri_sta.html; X., Einstellung in der höherenJustizdienst des Landes Rheinland-Pfalz, http://www.justiz.rlp.de/Ministerium/Bewerber-Info/: X.,Einstellung in der Probedienst des Landes Schleswig Holstein, http://www.schleswig-holstein.de/MJGI/DE/Justiz/DasIstIhrRecht/JuristischeBerufe/HoehererJustizdienst/einstellung.html;X . , Richter und Staatsanwäl te , Eins te l lungsvoraussetzungen Bayern ,http://www.justiz.bayern.de/ministerium/berufe/rista/00042/#anker_sprungmarke_0_18338 X., Übersicht über die Ergebnisse der Zweiten Juristischen Staatsprüfung im Jahre 2008 ,http://rsw.beck.de/rsw/upload/JuS/Ausbildungsstatistik2008.pdf

70

Het welslagen van een test in een daarvoor gespecialiseerde instelling zoals een assessment-center.Vaak worden er ook verschillende vormelijke voorwaarden aan de applicaties gesteld.Sommige ministeries van Justitie vragen bijvoorbeeld om een handgeschreven curriculumvitae339. Opmerkelijke vragen zoals of de kandidaat schulden heeft en zoja, van welke aard,kunnen ook in de vacatures voorkomen.

Tot een rechter in probatie kan slechts benoemd worden, degenen die:

- als Duister kan aangeduid worden in de zin van art. 116 GG340.

- garandeert dat hij op elk moment de fundamentele vrijheden en de democratischeprincipes in de zin van de Grondwet hoog zal houden.

- over de titel Befähigung zum Richteramt beschikt341.

- over de vereiste sociale vaardigheden beschikt342.

De duur van de probatieperiode kan zich maximum vijf jaar strekken. Deze duur kan alleenverlengd worden met de periodes waar verlof genomen is zonder gepaste referenties343. In deeerste twee jaren kan de rechter op probatie ontslaan worden zonder bijzonderemotivering344. Na het derde of vierde jaar kan de rechter slechts ontslaan worden wanneer hijniet geschikt wordt geacht om een rechterlijk mandaat op zich te nemen of wanneer hijdaadwerkelijk levenslang benoemd wordt als rechter345. Een rechter op probatie kan tenallen tijde ontslaan worden wanneer hij handelingen gesteld heeft die bij vast benoemderechters een tuchtprocedure tot gevolg heeft346.

339 X., Einstellung in den Probedienst für das Amt der Richterin oder des Richters und derStaatsanwältin oder des Staatsanwalts sowie für den höheren Vollzugs- und Verwaltungsdienst in derF a s s u n g v o m 6 . N o v e m b e r 2 0 0 7 ,http://www.datenbanken.justiz.nrw.de/pls/jmi/jvv_proc_bestand?v_bes_id=764340 Art. 116 GG bepaalt dat als Duitser door het leven kan gaan, diegenen die over de Duitsenationaliteit beschikken, diegenenen die als vluchteling aangemerkt worden, ontheemden van Duitseafkomst en personen waarvan de echtgenoot of afstammelingen reeds over de Duitse nationaliteitbeschikken volgens de stand van de wet van 31 december 1937. Ook personen en hunafstammelingen waarvan de Duitse nationaliteit in de periode tussen 30 januari 1933 en 8 mei 1945uit politieke, raciale of religieuse overwegingen is ontnomen, gelden als Duitse burgers wanneer zeeen aanvraag hiertoe indienen. Dezelfde personen die na 8 mei 1945 opnieuw hun woonplaats hebbengenomen in Duitsland gelden automatisch als Duitse burgers, ook zonder aanvraag. Tenzij ze zichhiertegen uitdrukkelijk verzetten. Art. 116 GG, http://bundesrecht.juris.de/gg/art_116.html341 Befähigung zum Richteramt.342 §9, 1-4 Deutsches Richtergesetz.343 §12, 2 Deutsches Richtergesetz.344 §22, 1 Deutsches Richtergesetz.345 §22, 2 Deutsches Richtergesetz.346 §22, 3 Deutsches Richtergesetz.

71

LEVENSLANGE BENOEMING

Tot een vaste benoeming of een levenslange benoeming als rechter kan men aanspraakmaken na dat men de twee staatsexamens met succes heeft afgelegd en vervolgens minstensdrie jaar ervaring in de rechterlijke dienst heeft opgedaan347. Als ervaring in de rechterlijkedienst kan gelijk gesteld worden:

- ervaring als hogere ambtenaar348.

- ervaring in de Duitse openbare dienst, in een intergouvernementele organisatie ofeen supranationale instelling wanneer deze activiteit volgens aard en belangovereenkomt met de beroepservaring als hogere ambtenaar.

- ervaring als gekwalificeerde docent in de Rechtswetenschappen349.

- ervaring als advocaat of notaris.

Andere relevante beroepservaring, zolang de aard en het belang gelijkaardig is als deberoepservaring bedoeld in de vorige punten en er kennis en ervaring opgedaan is die inverband staat met de uitoefening van een rechtelijk mandaat350.

Wanneer men minstens drie en maximum vijf jaar ervaring opgedaan heeft als rechter opprobatie ontvangt men een evaluatie door de voorzitter van het Landgericht. Deze evaluatiemag zich uiten over de juridische kennis en vaardigheden van de beoordeelde. Er mogenechter geen opmerkingen gemaakt worden die de rechter rechtstreeks of onrechtstreekszouden kunnen beïnvloeden in zijn individuele oordelen. Wat al dan niet als beïnvloedingkan beschouwd worden moet geval per geval bekeken worden. In het algemeen wordt alstoelaatbaar beschouwd, opmerkingen over flagrante overschrijdingen van de gemiddeldebeslissingstermijn, over de te kleine op zich genomen werklast, over het laten liggen vanhangende zaken die oordeelrijp zijn, over het gebrek aan een duidelijke relatie tussen hetdoor de beoordeelde rechter aangevoerde recht en de feiten, over een eventuele gebrekkigesociale intelligentie van de beoordeelde en over een onmiskenbare gebrekkigepersoonlijkheid van de beoordeelde351. Als ontoelaatbaar worden beschouwd opmerkingenover hoe vaak vonnissen van de beoordeelde rechter opgeheven worden in beroep, alsookopmerkingen over hoe vaak voor de beoordeelde rechter gebrachte geschillen eindigden ineen vonnis in plaats van op een andere wijze, de suggestie dat de betrokken rechter zich aanhet beginsel van de mondelinge procesvoering moeten houden en opmerkingen over het nietstrak genoeg spannen van de teugels van de beoordeelde tijdens onderhandeling- of 347 §10, 1 Deutsches Richtergesetz.348 Hiernaar wordt in het Duits verwezen als das Amt des höheren Dienstes. Dit geldt als de hoogsteambtenaarcategorie in Duitsland.349 Hiermee wordt vooropgesteld dat de docent zijn doceervaardigheden (facultas docendi) heeftbewezen in een test, die Habilitation. Alleen ‘die habilitierter Lehrer’ komen hier dus in aanmerking.350 §10 Deutsches Richtergesetz, http://bundesrecht.juris.de/bundesrecht/drig/gesamt.pdf351 M. SEIDEL, “Die Grenzen der richtlichen Unabhängigkeit.”, AnwBl 2002, 227.

72

bemiddelingrondes352.Indien deze evaluatie positief is, wordt men opnieuw volgens het principe van de selectievan de beste353 benoemd in een vaste positie als rechter.

Enkele Bundesländer hebben preferentiële regels ingebouwd voor vrouwelijkekandidaten354. Dit om de gelijkheid tussen man en vrouw te implementeren in bepaaldeniveaus van de openbare dienst. Bij kandidaatstellingen waar de individuele geschiktheid, debekwaamheid en de professionele prestaties355 op een vergelijkbaar niveau staan, wordt devoorkeur gegeven aan vrouwen wanneer in de in te vullen positie reeds meer mannen actiefzijn dan vrouwen. Tenzij er bij de mannelijke kandidaatstellingen extra factoren aanwezigzijn die overtuigend zijn. De overeenkomstige regelgeving van het Land Nordrhein-Westfalen is reeds voor het Hof van Justitie van de Europese Unie aangeklaagd, maar dezeheeft de regelgeving in overeenkomst met het Europese acquis communautaire verklaard356.

De benoemingen zelf gebeuren op zeer verschillende wijze afhankelijk van hetrespectievelijke Bundesland. In sommige Bundesländer gebeuren de benoemingen doororganen van de uitvoerende macht waarbij de respectievelijke minister van Justitie deuiteindelijke politieke verantwoordelijkheid heeft357. In andere Bundesländer gebeuren debenoemingen door of in samenspraak met verkiezingscomités358. Deze comités kunnenopnieuw zeer verschillend in samenstelling zijn. In sommige Bundesländer zetelen in dezecomités parlementariërs of personen die deze laatste vertegenwoordigen, soms zetelen hierook leden van de rechterlijke macht of zelfs advocaten.

In de Bondsrepubliek Duitsland moeten rechters niet rekenen op een snel evoluerendecarrière359. In principe worden zelfs rechters die benoemd worden in een rechtbank vaneerste aanleg geacht dit ambt levenslang te dragen. Het merendeel van de rechters oefenenenhetzelfde ambt uit tot ze op pensioen gaan360. Ze worden eventueel gepromoveerd in eenhoger rechterlijk ambt op basis van hun individuele geschiktheid, bekwaamheid enprofessionele prestaties361.

352 S. HABERLAND, “Richterliche Unabhängigkeit und dienstliche Beurteilungen.”, DriZ 2009, 242.353 Art. 33 GG354 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 155.355 Art. 33 GG356 HvJ 11 november 1997, C-409/95, http://eur-lex.europa.eu/LexUriServ/LexUriServ.do?uri=CELEX:61995J0409:NL:HTML357 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 155.358 J. FRIEDRICH, “Erläuterungen zum Deutschen Bundesrecht, Berufung und Ernennung derRichter.”, RiWG 2010, 209.359 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 157.360 Ongeveer twee derde van de rechters oefenen nog steeds hun originele ambt uit wanneer ze oppensioen gaan, slecht een derde oefenen op dat moment een ambt uit waarin ze gepromoveerd zijn.361 Zie art. 33 GG

73

BENOEMING TOT RECHTER BIJ DE FEDERALE GERECHTSHOVEN

De benoeming van rechters in de hoge federale gerechtshoven362 deelt zich op in driedelen363. In de voorbereiding tot de benoeming stellen alle leden van hetverkiezingscomité364 hun kandidaten voor en nemen zowel de bestaande als de potentieeltoekomstige rechters een positie in. De beslissing tot benoeming wordt gezamenlijkgenomen door de respectievelijk bevoegde federale minister365 en het verkiezingscomité 366.De uiteindelijke benoeming wordt uitgevoerd door de Bundespräsident367.

De criteria die gehanteerd worden om de kandidaat-rechters te selecteren zijn nietgeëxpliciteerd in de wet. Deze heeft het alleen over de inhoudelijke en persoonlijke vereistenwaarover een kandidaat moet beschikken om tot het ambt van magistraat benoemd tekunnen worden368. Deskundigheid, relevante beroepservaring, publicaties, het begrijpen vanhet voorkomen van juridische problemen bij het functioneren van de maatschappij,opleiding, menselijke waarden, karakter, persoonlijkheid en bepaalde levenskeuzes zijn alleelementen die begrijpelijkerwijze deel uitmaken van een functieprofiel369. Deze criteria zijnechter nergens vastgesteld in de wet, ze vormen slechts een leiddraad voor hetverkiezingscomité en de respectievelijk bevoegde minister370.

De beslissing tot de benoeming geschiedt door een geheime stemming in hetverkiezingscomité met een eenvoudige meerderheid en door de toestemming van derespectievelijk bevoegde minister. Deze laatste wordt dan geacht om de benoeming voor tedragen bij de Bundespräsident. Verdere procedureregels worden door de wet niet bepaald.Een kandidatuurstelling kan dus op elk moment gesteld of ingetrokken worden371.

362 Bundesgerichtshof, Bundesverwaltungsgericht, Bundesfinanzhof, Bundesarbeitsgericht enBundessozialgericht.363 S. LOVENS, “Verfassungswidrige Richterwahl?”, ZRP 2001, 465.364 In het Duits verwijst men hiernaar als Der Richterwahlausschuss.365 Voor de BGH, BVerwG en BFH bij de minister van Justitie en voor de BAG en BSG bij de ministervan arbeid en sociale zaken.366 Art. 95, II GG367 Art. 60, I GG368 § 10 - §13 Richterwahlgesetz.369 Zie N. ACHTERBERG, “Art. 95 GG Zweitbearbeitung” in R. DOLZER, W. K AHL en C. WALDHOFF

(eds.), Kommentar zum Bonner Grundgesetz, Heidelberg, C.F. Müller, 1985, nr. 265.370 S. LOVENS, “Verfassungswidrige Richterwahl?”, ZRP 2001, 466.371 S. LOVENS, “Verfassungswidrige Richterwahl?”, ZRP 2001, 468.

74

BENOEMING TOT RAADSHEER BIJ HET GRONDWETTELIJK HOF

De raadsheren die zetelen in het Duitse Grondwettelijke Hof worden verkozen op een wijzedie verschilt van de rechters in de andere federale of deelstatelijke hoven en rechtbanken372.Het Hof bestaat uit twee colleges. Elk college bestaat uit 8 leden373. Deze leden worden nietlevenslang maar voor een periode van 12 jaar benoemd. Een aansluitende verlenging of eenlatere herbenoeming is uitgesloten374. De leden van de twee colleges worden elk voor dehelft verkozen respectievelijk door de Bundesrat375 en de Bundestag376. In elk collegemoeten er drie rechters benoemd worden die huidige raadsheer zijn bij een federaal hooggerechtshof377. Enkel raadsheren die reeds minstens drie jaar actief geweest zijn bij een vand e f e d e r a l e h o g e g e r e c h t s h o v e n .Verdere voorwaarden om benoemd te worden bij het Grondwettelijk hof zijn378:

- De rechter moet de leeftijd van 40 jaar reeds bereikt hebben.

- Hij moet over de titel Befähigung zum Richteramt beschikken, wat betekent dat hijde twee staatsexamens voor juristen succesvol heeft afgelegd.

- Hij moet verkiesbaar kunnen zijn voor de Bundestag.

- Hij mag daarentegen geen lid zijn van de Bundestag , Bundesrat of deBundesregierung of een van de overeenkomstige organen vande Bundesländern.

- Hij mag geen mandaat als universiteitsdocent uitoefenen tijdens zijn periode alsrechter bij het Grondwettelijke Hof.

- Hij mag de leeftijd van 68 jaar nog niet overschreden hebben379.

372 Zie art. 94 GG373 §2, 1-2 Bundesverfassungsgerichtgesetz374 §4, 1-2 Bundesverfassungsgerichtgesetz375 Het federale orgaan waarin vertegenwoordigers van de Bundesländer zetelen. Op deze wijzeoefenen de Bundesländer invloed uit op de federale beslissingsvorming.376 Het parlementair orgaan op het federale niveau waarin rechtstreeks verkozenen zetelen.377 Buiten het Bundesverfassungsgericht, het Bundesverwaltungsgericht, het Bundesfinanzhof, hetBundesarbeitsgericht en het Bundessozialgericht.378 §3 Bundesverfassungsgerichtgesetz379 §4, 3 Bundesverfassungsgerichtgesetz

75

BENOEMING VAN BELGISCHE MAGISTRATEN

De octopus-hervorming zorgde voor een Copernicaanse omwenteling bij de benoemingenvan rechters in België380. Waar voorheen rechters en raadsheren rechtstreeks benoemdwerden door de uitvoerende macht, worden deze nu voorgedragen door de benoemings- enaanwijzingscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie. Omwille van het feit dat decommissie slechts een kandidaat voordraagt is de uitvoerende macht zijnbeoordelingsbevoegdheid kwijt. Verder worden de mandaten van de korpsoversten, zoals devoorzitters van de rechtbanken, niet langer voor het leven benoemd, maar krijgen een in detijd beperkt mandaat.

Bi j deze wetswijz iging werd ook de terminologie gewijz igd.Het begrip benoeming duidt voortaan op de toewijzing aan een rechter van een eerstelijns-of instapfunctie381. De benoeming geldt zoals in de grondwet beschreven nog steeds voor hetleven382. Deze benoeming geldt voor de vrederechters en politierechters, de rechters in derechtbanken en de raadsheren in de hoven en in het Hof van Cassatie383

De term aanwijzing duidt op het toewijzen van een tijdelijk mandaat. Dit begrip omvat detoewijzing van het mandaat van korpschef zoals het mandaat van voorzitter van derechtbank van eerste aanleg, arbeidsrechtbank en rechtbank van koophandel384. Het omvatvervolgens de toewijzing van adjunct-mandaten zoals de functie van ondervoorzitter in derechtbank van eerste aanleg, arbeidsrechtbank en rechtbank van koophandel385. En het omvatten laatste ook de toewijzing van de bijzondere mandaten zoals die van onderzoeksrechter,rechter in de jeugdrechtbank enzovoort386.

380 Zie wet van 22 december 1998 tot wijziging van sommige bepalingen van deel II van hetGerechtelijk Wetboek met betrekking tot de Hoge Raad voor de Justitie, de benoeming en aanwijzingvan magistraten en tot invoering van een evaluatiesysteem.381 Zie art. 259ter Ger.W.382 Art. 152 Gw.383 De nauwkeurige opsomming kan men vinden in art. 58bis Ger.W. en omvat: de benoeming totvrederechter, rechter in de politierechtbank, toegevoegd vrederechter, toegevoegd rechter in depolitierechtbank, plaatsvervangend rechter in een vredegerecht of in een politierechtbank, rechter entoegevoegd rechter in de rechtbank van eerste aanleg, arbeidsrechtbank en rechtbank van koophandel,plaatsvervangend rechter, substituut-procureur des Konings, substituut-procureur des Koningsgespecialiseerd in fiscale aangelegenheden, substituut-procureur des Konings gespecialiseerd inhandelszaken, toegevoegd substituut-procureur des Konings, substituut-arbeidsauditeur entoegevoegd substituut-arbeidsauditeur, raadsheer in het hof van beroep en in het arbeidshof,plaatsvervangend raadsheer in het hof van beroep bedoeld in artikel 207bis, § 1 Ger.W., substituut-procureur-generaal bij het hof van beroep, substituut-generaal bij het arbeidshof, raadsheer in het Hofvan Cassatie en advocaat-generaal bij het Hof van Cassatie384 Art. 58bis, 2° Ger.W.385 Art. 58bis, 3° Ger.W.386 Art. 58bis, 4° Ger.W.

76

Ten slotte wijst het begrip selectie op het organiseren van examens. Zowel het vergelijkendtoegangsexamen tot de gerechtelijke stage, als het beroepsbekwaamheidsexamen horen bijdit begrip387.

De wet van 22 december 1998 tot wijziging van sommige bepalingen van Deel II van hetGerechtelijk Wetboek met betrekking tot de Hoge Raad voor de Justitie, de benoeming en deaanwijzing van magistraten en de invoering van een evaluatiesysteem, voerde een geheelnieuwe benoemings- en aanwijzingsprocedure door voor de magistraten. Slechts sinds 2augustus 2002 werd deze wet feitelijk ook volledig in werking gesteld388.

De gehele benoemings- en aanwijzingsprocedure wordt nu verzorgd door de benoemings- enaanwijzingscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie. Vernieuwend in deze ganseprocedure is niet in het minst het tegensprekelijk karakter. De wetgever heeft voorzien datde kandidaat kan vragen om door de commissie gehoord te worden en heeft ook voorzien intermijnen waarin de kandidaat zijn opmerkingen kan toesturen aan de commissie389.

Er zijn verschillende toegangswegen tot de Belgische magistratuur390.Het vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage, dit is bedoeld voor mindere r v a r e n j u r i s t e n .Het examen inzake beroepsbekwaamheid, bedoeld voor meer ervaren juristen .Het mondelinge evaluatie-examen, bedoeld voor juristen met minstens vijftien jaarb e r o e p s e r v a r i n g a l s a d v o c a a t .Algemene voorwaarde om deze toegangswegen te kunnen nemen is in het bezit zijn van eendiploma licentiaat of master in de Rechten. In tegenstelling tot wat algemeen aangenomenwordt, wordt de nationaliteit van Belg niet als vereiste vooropgesteld om deel te nemen aandeze examens. De Grondwet stelt enkel voorop dat men over de Belgische nationaliteit moetbeschikken om effectief als magistraat aangesteld te worden391. Feitelijk is het dus welaangeraden om over de Belgische nationaliteit te beschikken alvorens men deelneemt aandeze examens of deze binnen afzienbare tijd te kunnen verwerven, maar het wordt nergensw e t t e l i j k v o o r o p g e s t e l d .De leeftijd wordt verder ook niet in aanmerking genomen om deze toegangswegen tegebruiken. Maar de wet stelt deze wel terug voorop om effectief magistraten aan te stellen.De leeftijdsvereiste wordt vooropgesteld indien daaruit een voldoende maturiteit van de 387 R. DE CORTE, “Benoemingen, aanwijzingen en selectie.”, in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voorde Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 33, nr. 5.388 In de praktijk bleek namelijk dat een aantal verduidelijkingen en toevoegingen nodig waren om dedraagwijdte van sommige bepalingen volledig ondubbelzinnig vast te stellen en een aantal problemenuit te klaren. De wet van 3 mei 2003 tot wijziging van sommige bepalingen van deel II van hetGerechtelijk Wetboek en de wet van 22 december 2003 houdende diverse bepalingen zijn een pogingvan de wetgever om de voorwaarden en de procedure voor de voordracht en benoeming van dekandidaten op een aantal zaken bij te schroeven.389 Zie art. 259ter, §2, derde lid Ger.W.; art. 259ter, §3, tweede lid Ger.W390 G. DE BAETS, “Examens voor kandidaat-magistraten” in P. LEMMENS (ed.), De opleiding ende werving van magistraten: verslagboek van de studiedag van 12 november 1992, Gent, Mys &Breesch, 1993, 15-16.391 Art. 10 Gw.

77

kandidaat moet blijken om het betrokken ambt te bekleden392. De leeftijdsvereiste wordte n k e l n o g g e s t e l d v o o r393:Raadsheren b i j he t Hof van Cassa t i e , namel i jk 40 j aa r .Bij de functie van vrederechter, politierechter of toegevoegde rechter, namelijk 35 jaar.Voor de functie van plaatsvervangende rechter, namelijk 30 jaar.

HET EXAMEN INZAKE BEROEPSBEKWAAMHEID

ToegangsvereistenDeze toegangsweg is bedoeld voor meer ervaren juristen, de wetgever heeft dan ookexpliciet bepaald over welke beroepservaring een kandidaat moet beschikken alvorens hijkan deelnemen aan het examen inzake beroepsbekwaamheid. Het gaat om de volgendebepalingen:

- De kandidaat moet beschikken over een minimum van tien jaar ononderbrokenwerkzaamheid aan de balie394.

- Ofwel moet de kandidaat ten minste vijf jaar een ambt van magistraat van hetopenbaar ministerie of van rechter of een ambt van staatsraad, auditeur, adjunct-auditeur, referendaris bij het Hof van Cassatie, referendaris, adjunct-referendaris bijde Raad van State of een ambt van referendaris bij het Grondwettelijk Hof of eenambt van referendaris of parketjurist bij de hoven van beroep en bij de rechtbankenvan eerste aanleg hebben uitgeoefend395.

- Ofwel moet de kandidaat ten minste twaalf jaar werkzaam zijn geweest aan de balie,het ambt van notaris hebben vervuld of een academische of eenrechtswetenschappelijke functie hebben bekleed, of juridische functies hebbenuitgeoefend in een openbare of private dienst.

Eventueel wordt de periode dat de kandidaat een ambt heeft uitgeoefend, zoals in vorigstreepje naar verwezen wordt, verrekend met de hier benodigde periode van twaalf jaar396.

Deze benodigde periode van twaalf jaar wordt ook verminderd wanneer de kandidaten vooreen functie in de fiscale kamer van de rechtbank van eerste aanleg of voor een functie in dearbeidsrechtbank, een diploma kunnen voorleggen van een Belgische Universiteit waaruit

392 Ontwerp van wet tot wijziging van de voorschriften ven het Gerechtelijk Wetboek die betrekkinghebben op de opleiding en de werving van de magistraten, Parl.St. Senaat 1989-1990, nr. 974-1, 6,http://www.senate.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=22103&LANG=nl393 L.P. SUETENS, “De benoeming van magistraten: vereisten, procedure en betwistingen.” in P.Lemmens (ed.), De Opleiding en de Werving van Magistraten., Gent, Mys & Breesch, 1993, 41.394 Art. 190, §2, 1° Ger. W.395 Art. 190, §2, 2° Ger. W.396 Art. 190, §2, 3° Ger. W.

78

een gespecialiseerde opleiding blijkt, respectievelijk in het fiscaal of het sociaal recht397.Voor een kandidaat die kennis van de andere landstaal dan die waarin hij zijn doctoraat,licentiaat of master heeft afgelegd, kan bewijzen door middel van een getuigschrift van deexamencommissie398, wordt de duur van de vereiste beroepservaring in de voorgaandes t r e e p j e s v e r m i n d e r d m e t e e n j a a r399.Zoals eerder al vernoemd, moet de kandidaat beschikken over een diploma licentiaat in deRechten.

InhoudHet examen inzake beroepsbekwaamheid bestaat uit twee delen, een schriftelijk en eenmondeling deel.

Het schriftelijk deel van het examen inzake beroepsbekwaamheid valt uiteen in driesegmenten.Het eerste segment bestaat uit een proef waarbij de kandidaten een verhandeling vanongeveer vier bladzijden moeten schrijven over een opgelegd actueel onderwerp van sociale,economische, politieke of culturele aard in verband met het recht. Vervolgens moeten dekandidaten in ditzelfde segment een meerkeuzevragenlijst oplossen om hun juridischebasiskennis, hun kennis over de rechterlijke organisatie en de werking ervan, en huna l g e m e n e o n t w i k k e l i n g t e t e s t e n .De kandidaten beschikken over vijf uur en dertig minuten om dit segment al dan niets u c c e s v o l a f t e l e g g e n .Het tweede segment bestaat uit het opstellen van een vonnis die zowel inhoudelijk alsvormelijk correct dient te zijn. Om dit te volbrengen worden de gegevens van de zaak onderde vorm van een volledig dossier ter beschikking gesteld aan de kandidaten. Ze kunnenhierbij zelf de geproefde rechtstak kiezen en worden toegestaan om hun wetboek tegebruiken. Ze kunnen hierbij kiezen tussen:

- Burgerlijk recht, met inbegrip van gerechtelijk recht.

- Strafrecht, met inbegrip van strafprocesrecht.

- Sociaal recht, met inbegrip van gerechtelijk recht.

De kandidaten beschikken over zes uren om dit segment te vervolledigen.

Het derde segment bestaat uit een psychologische test. Dit bestaat uit eenpersoonlijkheidsvragenlijst en een cognitief-analytische test. De resultaten van deze testworden achteraf overlopen met de kandidaten door een psycholoog. Deze zijn echter nieteliminerend voor het examen en dienen enkel als bijkomende bron voor de benoemings- enaanwijzingscommissie tijdens het mondelinge gedeelte.

397 Art. 190, §2bis en §2ter Ger. W.398 Zie art. 43quinquies wet van 15 juni 1935 op het gebruik der talen in gerechtszaken.399 Art. 190, §4 Ger. W.

79

De kandidaten worden telkenmale pas toegelaten tot het volgende segment van hetschriftelijke deel wanneer ze minstens zestig procent van de punten behaald hebben op hetv o r i g e s e g m e n t .Het mondelinge deel bestaat uit een casus die de kandidaten voorgelegd krijgen en die zegedurende een tijdsspanne van zestig minuten mogen voorbereiden. Ze hebben hier opnieuwde keuze uit:

- Burgerlijk recht, met inbegrip van gerechtelijk recht.

- Strafrecht, met inbegrip van strafprocesrecht.

- Sociaal recht, met inbegrip van gerechtelijk recht.

Een eventueel gesprek over andere juridische vragen van algemene aard, de rechtelijkeorganisatie en de werking ervan, de motivatie van de kandidaat en het schriftelijke deel kanhierop volgen.

De kandidaten die ten minste zestig procent van de punten hebben behaald op dit finalemondelinge gedeelte behalen het getuigschrift van beroepsbekwaamheid400.

Voor de periode van 2000-2004 zijn de slaagcijfers van zowel de Franstalige als deNederlandstalige commissie voor het examen inzake beroepsbekwaamheid de volgende401:

400 Zie de bijlage van het ministeriële besluit van 23 september 2010 houdende de bekrachtiging vande programma’s van het examen inzake beroepsbekwaamheid en van het vergelijkendtoelatingsexamen tot de gerechtelijke stage.

401 R. DE CORTE, “Benoeming, aanwijzing en selectie.” In M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen., Brugge, Die Keure, 2005, 44.

80

CijfersJaar Deelnemers Laureaten % N F

2000-2001

376 57 15 15 15

2001-2002

331 56 17 12 23

2002-2003

419 62 14.7 7.7 23

2003-2004

488 50 10.2 8.6 11.7

1.614 225 13.9

HET VERGELIJKEND TOELATINGSEXAMEN TOT DE GERECHTELIJKE STAGE

ToegangsvereistenKandidaten die willen deelnemen aan het toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage,moeten beschikken over een diploma doctor, licentiaat of master in de Rechten. Ze moetenbovendien in de periode voorafgaand aan de inschrijving gedurende een jaar alsvoornaamste beroepsactiviteit hetzij een stage gelopen hebben bij de balie, hetzij een anderejuridische functie hebben uitgeoefend402.

InhoudHet vergelijkend toelatingsexamen tot de gerechtelijke stage bestaat wederom uit tweedelen, een schriftelijk en een mondeling gedeelte.

H e t s c h r i f t e l i j k e g e d e e l t e b e s t a a t u i t t w e e s e g m e n t e n .Het eerste segment bestaat uit een proef waarbij de kandidaten een verhandeling vanongeveer vier bladzijden moeten schrijven over een opgelegd actueel onderwerp van sociale,economische, politieke of culturele aard in verband met het recht. Vervolgens moeten dekandidaten in ditzelfde segment een meerkeuzevragenlijst oplossen om hun juridischebasiskennis, hun kennis over de rechterlijke organisatie en de werking ervan, en hunalgemene ontwikkeling te testen. De kandidaten beschikken over vijf uur en dertig minutenom dit segment af te leggen.

402 Art. 259octies, §1, derde lid, Ger.W.

81

Het tweede segment bestaat uit het opstellen van een korte inhoud van een rechtelijkebeslissing. Hierbij moeten de kandidaten ook de trefwoorden aanduiden en een commentaarredigeren. De kandidaten kunnen kiezen in welk recht zij deze proef zullen ondergaan:Het burger l i jk rech t , me t inbegr ip van gerech te l i jk rech t .O f h e t s t r a f r e c h t , m e t i n b e g r i p v a n s t r a f p r o c e s r e c h t .Een periode van vier uur wordt gegeven om dit segment af te leggen.

Enkel de kandidaten die minstens zestig procent van de punten hebben behaald op het eerstesegment van het schriftelijke gedeelte worden toegelaten tot het tweede segment.Vervolgens worden enkel de kandidaten die minstens zestig procent halen op het tweedesegment van het schriftelijke gedeelte, toegelaten tot het mondelinge gedeelte.He t monde l inge gedee l t e kan bes taan u i t twee gedee l t e s .De eerste proef omvat een bespreking vanuit een casus die aan de kandidaten wordtvoorgelegd en waarvoor zij zestig minuten de tijd krijgen om deze voor te bereiden waarbijeen wetboek mag gebruikt worden. Hierbij kunnen ze opnieuw kiezen tussen tweerechtstakken:Het burger l i jk rech t , me t inbegr ip van gerech te l i jk rech t .O f h e t s t r a f r e c h t , m e t i n b e g r i p v a n s t r a f p r o c e s r e c h t .Het tweede gedeelte bestaat eventueel uit een gesprek over andere juridische vragen vanalgemene aard, de rechtelijke organisatie en de werking ervan, de motivatie van dek a n d i d a a t e n h e t s c h r i f t e l i j k e d e e l .De kandidaten die ook minstens zestig procent van de punten behalen op dit mondelingegedeelte, worden gerangschikt403.

CijfersJaar Deelnemers Laureaten % N F

2000-2001

348 65 18 16 21

2001-2002

347 71 20 13 29

2002-2003

451 40 8,8 9 8

2003-2004

482 33 6,8 6,4 7,4

1.628 209 12,8

403 Zie de bijlage van het ministerieel besluit van 23 september 2010 houdende de bekrachtiging vande programma’s van het examen inzake beroepsbekwaamheid en van het vergelijkendtoelatingsexamen tot de gerechtelijke stage.

82

HET MONDELINGE EVALUATIE-EXAMEN

ToegangsvoorwaardenKandidaten die willen deelnemen aan het mondelinge evaluatie-examen, moeten beschikkenover een diploma doctor, l icentiaat of master in de Rechten.Verder moeten ze ook beschikken over twintig jaar ervaring als advocaat uitgeoefend alsvoornaamste beroepsactiviteit of vijftien jaar van deze hoofdactiviteit en vijf jaar aanervaring in een andere functie die een gedegen kennis van het recht vereist404. Om ditmondelinge examen te mogen afleggen moeten de kandidaten een verzoekschrift richten aande benoemings- en aanwijzingscommissie405.

InhoudHet mondelinge evaluatie-examen houdt een gesprek in met de drie verhoorgroepen dieworden samengesteld binnen de benoemings- en aanwijzingscommissie van de Hoge Raadvoor de Justitie.

E l k e v e r h o o r g r o e p h e e f t e e n s p e c i f i e k e o p d r a c h t .De eerste verhoorgroep wordt belast met het aanhoren van de motivatie van de kandidaat enz i j n v i s i e op z i j n t oekoms t ige l oopbaan a l s mag i s t r a a t .De tweede verhoorgroep wordt belast met het beoordelen van de kennis van het recht van dekandidaat. Hiervoor mag de kandidaat kiezen tussen de geproefde materie uit:

- Burgerlijk recht, met inbegrip van gerechtelijk recht.

- Strafrecht, met inbegrip van strafprocesrecht.

- Sociaal recht, met inbegrip van gerechtelijk recht.

De derde verhoorgroep wordt belast met het beoordelen van de vaardigheden van dekandidaat om de functie van magistraat uit te oefenen. De vaardigheden die vernoemdworden als diegene waarover een magistraat moet beschikken zijn: communicatie,uitdrukkingsvaardigheid, besluitvaardigheid, collegialiteit, zelfbeheersing,a a n p a s s i n g s v e r m o g e n , o p e n h e i d v a n g e e s t e n e n g a g e m e n t406.De kandidaten mogen tijdens de gesprekken gebruik maken van hun wetboeken maar mogengeen notities maken.

404 Art. 191bis, §1 Ger.W.405 Zie art. 191bis, §2 Ger.W.406 Art. 1 van de bijlage van het ministrieel besluit van 4 mei 2006 houdende de bekrachtiging van hetprogramma van het mondelinge evaluatie-examen.

83

De benoemings- en aanwijzingscommissie beoordeelt met een drie vierde meerderheid of dekandidaten geslaagd zijn. Om hierover te oordelen maken ze gebruik van de verslagenopgmaakt door de verhoorgroepen. De kandidaten die geslaagd zijn bekomen hetevaluatiegetuigschrift voor de uitoefening van de functie van politierechter, vrederechter,toegevoegde rechter, rechter in de rechtbank van eerste aanleg, arbeidsrechter, rechter in derechtbank van koophandel, substituut-procureur des Konings, toegevoegd substituut-procureur des Konings, substituut-arbeidsauditeur of toegevoegd substituut-arbeidsauditeur407.

TegenwindDeze nieuwe toegangsweg tot de magistratuur wordt niet overal met evenveel gejuichonthaald. De advocaten zijn natuurlijk wel opgetogen. Deze nieuwe weg werd dan ookopengesteld omdat vele ervaren advocaten de sprong niet willen wagen om het exameninzake beroepsbekwaamheid af te leggen. Wanneer men de slaagpercentages voor ditexamen in het achterhoofd heeft408, is het niet verwonderlijk dat veel ervaren advocaten hetrisico op een dergelijk gezichtsverlies niet willen lopen. Volgens de wetgever een spijtigezaak409. Want zo kan het menselijk kapitaal van de magistratuur de rijkdom van de ervarena d v o c a t e n n i e t a a n b o r e n .Een eerste poging van de wetgever om deze rijkdom aan te boren410 werd voor hettoenmalige Arbitragehof gebracht en verbroken411:

“B.17. Sedert de wet van 18 juli 1991 heeft de wetgever evenwel gekozen voor eenrekruteringswijze in de magistratuur die ervan uitgaat dat de kandidaten zich onderwerpenaan een vergelijkend examen of een examen op grond waarvan op een objectieve manier kanworden geoordeeld of zij de noodzakelijke maturiteit en bekwaamheid bezitten voor deuitoefening van het ambt van magistraat (artikel 259bis-9, § 1, tweede lid, van hetGerechtelijk Wetboek). De in B.10.3 vermelde motieven kunnen hem ertoe brengen van dievereisten af te wijken om het mogelijk te maken dat ervaren advocaten tot de magistratuurkunnen toetreden aangezien zij door hun lange beroepservaring kwaliteiten bezitten die hetverantwoorden dat zij van het examen inzake beroepsbekwaamheid worden vrijgesteld.

407 Art. 2 van de bijlage van het ministrieel besluit van 4 mei 2006 houdende de bekrachtiging van hetprogramma van het mondelinge evaluatie-examen.408 Zie supra.409 Memorie van toelichting – Ontwerp van wet tot wijziging van de voorschriften van hetGerechtelijke Wetboek die betrekking hebben op de opleiding en de werving van magistraten,P a r l . S t . S e n a a t 1 9 8 9 - 1 9 9 0 , n r . 9 7 4 - 1 , 1 0 ,http://www.senate.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=12410&LANG=nl410 Wet van 15 juni 2001 tot wijziging van de artikelen 190, 194, 259bis 9, 259bis 10, 259octies en371 van het Gerechtelijk Wetboek, tot invoeging van artikel 191bis in het Gerechtelijk Wetboek entot wijziging van artikel 21 van de wet van 18 juli 1991 tot wijziging van de voorschriften van hetGerechtelijk Wetboek die betrekking hebben op de opleiding en werving van magistraten.411 Arbitragehof 28 januari 2003, nr. 14/2003, http://www.const-court.be/public/n/2003/2003-014n.pdf

84

Maar die derde toegangsweg mag slechts in een zeer beperkte mate en onder de in B.16 inherinnering gebrachte voorwaarden worden opengesteld, om te vermijden dat dedoelstellingen van de wetgever niet worden nagekomen en dat degenen die zich aan deproeven van het vergelijkend examen of het examen onderwerpen, in hun terechteverwachtingen worden teleurgesteld.”

Volgens het Hof kan het doel van de wetgever de discriminatie die de kandidaten van hetvergeli jkend toelatingsexamen tot de gerechteli jke stage en hetberoepsbekwaamheidsexamen ondergaan, rechtvaardigen maar slechts wanneer de wetgeverook een maximum oplegt. Een maximum die de verdeling van de functies tussen degeslaagden van het mondelinge evaluatie-examen enerzijds en de geslaagden van hettoelatingsexamen tot de gerechtelijke stage en het beroepsbekwaamheidsexamen anderzijdsreguleert.

De wetgever is er uiteindelijk toch in geslaagd om zijn wil door te drukken met de wet van 7april 2005412. Om aan het bezwaar van het Grondwettelijke Hof tegemoet te komen heeft dewetgever echter wel een maximumpercentage vastgelegd in de wet. Dit bepaalt dat degeslaagden van het mondelinge evaluatie-examen slechts 12 procent van het aantalvrederechters en politierechters van een rechtsgebied van een Hof van Beroep mogenuitmaken413.Binnen de magistratuur is er wel enig gemor te ontdekken over deze nieuwe toegangswegt o t d e m a g i s t r a t u u r .Zo wordt bijvoorbeeld het nut ervan terecht in vraag gesteld. Het veelgehoorde bezwaar datoude rotten in het vak van de advocatuur hebben tegen het beroepsbekwaamheidsexamen, ishet eventuele gezichtsverlies dat ze hierbij kunnen lijden. Maar via deze toegangsweg wordter toch ook nog een examen afgenomen. Het zou in geen geval bevordelijk voor demagistratuur zijn, zou dit mondelinge evaluatie-examen een lachertje moeten voorstellen414.Een ander bezwaar dat men van magistratenzijde kan horen is dat deze regeling een kaakslagis voor de gerechtelijke stagiairs en de laureaten van het beroepsbekwaamheidsexamen415.Zeker wanneer men overweegt dat gerechtelijke stagiairs na het slagen van een vergelijkendexamen en na soms tot wel vier jaar stage, vaak geen uitzicht hebben op een benoeming416.Nog een terechte kritiek die op deze regeling gehoord wordt, is het absolute gebrek aan eenconsistent beleid dat de wetgever hier op pijnlijke wijze tentoonspreidt. De wetgever heefttijdens de hervorming resoluut gekozen voor een objectivering van de toegang tot de 412 Wet van 7 april 2005 tot invoeging van de artikelen 187bis, 187ter, 191bis, 191ter, 194bis en194ter in het Gerechtelijk Wetboek en tot wijziging van de artikelen 259bis-9 en 259bis-10 vanhetzelfde Wetboek.413 Art. 187ter Ger.W.414 Zie B. DE HOUS, “De derde weg: weg of uitweg?”, Juristenkrant 2008, afl. 173, 16 ; D.SCHEERS, “Derde weg naar magistratuur wijd open.”, Juristenkrant, nr. 137, 8 november 2006, 12; D.SCHEERS, “Nieuwe toegang tot de magistratuur is stap achteruit.”, Juristenkrant 2001, afl. 33, 14.415 D. SCHEERS, “Regering maakt farce van toegang tot magistratuur.”, Juristenkrant, nr. 88, 28 april2004, 3.416 Zie ook N. SWALENS en K. VAN DER BORGHT, “Leidt gerechtelijke stage tot werkloosheid?”,Juristenkrant, nr. 87, 7 april 2004, 2.

85

magistratuur door middel van examens. Een examen om een zekere beroepsbekwaamheidaan te tonen zou zeker niet ervaren advocaten mogen afschrikken. En de noodzaak ervan omtot magistraat benoemd te kunnen worden zouden opnieuw zeker ervaren advocaten moetenkunnen begrijpen.

Maar deze regeling kan ook ten goede uitgebuit worden. In deze moderne tijden waaringrote advocatenkantoren met grotere specialisaties de eerstelijnsrechtbanken als eenvingeroefening voor het werkelijke proces in hoger beroep gebruiken, kan deze regeling ookgebruikt worden om specialisten met een grote ervaring aan te zuigen in onzeeerstelijnsrechtbanken417. De manier echter waarop de Hoge Raad het examen uitgewerktheeft, maakt dit niet mogelijk. Een gedegen kennis van het recht wordt vereist. Dit betekentdat wanneer een specialist van het handelsrecht zich na jarenlange ervaring aanbiedt bij debenoeming- en aanwijzingscommissie, hij naar alle waarschijnlijkheid zal afgewezenworden omdat zijn kennis van het handelsrecht niet breed genoeg is. Zelfs wanneer hij in degesprekken met de verhoorgroepen duidelijk maakt dat het zijn ambitie is om een kamer vande rechtbank van Koophandel in zijn specialisatie te kunnen voorzitten. Dit houdt duidelijkeen gemiste kans in voor de wetgever en voor de magistratuur.

Cijfers

Jaar

NederlandstaligeDeelnemers

NederlandstaligeLaureaten

FranstaligeDeelnemers

Franstaligelaureaten

2006 3 14 2 3

2007 5 15 10 19

In de eerste twee werkingsjaren van deze regeling kregen slechts 8 van de 29 kandidaten hetgetuigschrift van de Nederlandstalige benoemings- en aanwijzingscommissie, dit staat dusgelijk aan een 27,6%. Aan de Franstalige zijde kregen 12 van de 21 kandidaten hungetuigschrift. Dit staat gelijk aan een 54,5% van de kandidaten die hun getuigschrifttoebedeeld kregen418. Het verschil tussen de Franstalige zijde en de Nederlanstalige zijde ishierbij frappant. Alhoewel het cijfermateriaal beperkt is tot twee jaren en het aantaldeelnemers tijdens deze twee jaren ook gering, is, lijkt het een nogal eigenaardigevaststelling dat Franstalige advocaten blijkbaar dubbel zo bekwaam zijn alsNederlandstalige advocaten.

417 B. DE HOUS, “De derde weg: weg of uitweg.”, Juristenkrant 2008, nr. 173, 17 september 2008, 16.418 B. DE HOUS, “De derde weg: weg of uitweg.”, Juristenkrant, nr. 173, 17 september 2008, 16.

86

BENOEMING TOT RAADSHEER BIJ HET GRONDWETTELIJK HOF

Het Belgisch Grondwettelijke Hof bestaat uit 12 rechters. De helft hiervan wordt gevormddoor Nederlandstalige rechters, de andere helft door Franstalige rechters. Deze vormenrespectievelijk de Nederlandse taalgroep en de Franse taalgroep van het Hof419. De rechtersworden benoemd voor het leven door de Koning uit een lijst van twee kandidaten diebeurtelings voorgedragen wordt door de Senaat of door de Kamer vanvolksvertegenwoordigers. De benoeming moet aangenomen worden met een twee derdemeerderheid van de aanwezige leden420. Verdere procedureregels voor de vacaturestelling,de benoeming en de bekendmaking in het Belgisch staatsblad worden bepaald in de wet421.

Om tot raadsheer in het Grondwettelijk Hof benoemd te kunnen worden, moet men voldoenaan de volgende voorwaarden422:

- Men moet minstens veertig jaar oud zijn.

- Men moet in België ten minste vijf jaar het ambt hebben bekleed

- hetzij van raadsheer, van procureur-generaal, van eerste advocaat-generaal of vanadvocaat-generaal bij het Hof van Cassatie;

- hetzij van Staatsraad of van auditeur-generaal, van adjunct-auditeur-generaal, vaneerste auditeur of van eerste referendaris bij de Raad van State;

- hetzij van referendaris bij het Grondwettelijk Hof;

- hetzij van gewoon hoogleraar, buitengewoon hoogleraar, hoogleraar, geassocieerdhoogleraar in de rechten aan een Belgische universiteit.

- Ofwel moet men vijf jaar lid zijn geweest van de Senaat, de Kamer vanvolksvertegenwoordigers of van een van de gemeenschaps- of gewestparlementen.

De Nederlandse als de Franse taalgroep tellen allebei evenveel leden die deel uitmaken vande groep met een politieke achtergrond als leden met een andere vijfjarige beroepservaringzoals bepaald in de wet423. De wet bepaalt verder ook nog hoeveel leden van hetGrondwettelijk Hof moeten voldoen aan welke vereiste beroepservaring424. 419 Art. 31, eerste lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.420 Art. 32, eerste lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.421 Art. 32, tweede lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.422 Art. 34, §1 bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.423 Zie art. 34, §1, 1°, a) - d) bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof424 Art. 34, §2, tweede lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.

87

Er wordt vereist van ten minste één van de raadsheren van het Hof zonder politiekeachtergrond, dat hij beschikt over een voldoende kennis van de Duitse taal425. Het Hof moetverder ook samengesteld worden uit leden van verschillend geslacht426.

VERGELIJKEND EINSTELLUNG-BENOEMING

TOEGANGSWEGEN TOT DE MAGISTRATUUR

In België zijn er drie verschillende toegangswegen tot de magistratuur. Het vergelijkendtoelatingsexamen tot de gerechtelijke stage, het beroepsbekwaamheidsexamen en hetmondelinge evaluatie-examen. Dit maakt dat niet enkel jonge juristen als bron kan dienenvoor het werven van magistraten, maar ook uit de meer ervaren juristen kan geput worden.

In de Duitse Bondsrepubliek is er maar één toegangsweg tot de magistratuur. Dit houdt nietin dat enkel jonge juristen deze toegangsweg kunnen nemen. Dit valt echter wel teverwachten aangezien vooral geselecteerd wordt op de resultaten van de twee staatsexamensen dit resultaat natuurlijk niet verbetert naar mate men over meer ervaring beschikt. Hetsysteem van de verloning en de jaren dienst waar rekening mee gehouden wordt, zal allichtook een aantal ervaren advocaten ontmoedigen om een nieuwe loopbaan in de magistratuurte ambiëren.

De Belgische toegangswegen houden ook alle een voorafgaand examen in voor dekandidaten om hun benodigde competenties te bewijzen. In de Bondsrepubliek hoeft mengeen bijkomend examen meer af te leggen maar worden de resultaten van de tweestaatsexamens als hoofdzakelijke maatstaf gebruikt. Aangezien de Duitse rechtenopleidinggericht is op het ambt van de magistratuur427 en de staatsexamens reeds georganiseerdworden door het bevoegde ministerie van Justitie hoeft men eigenlijk geen bijkomendeexamens te organiseren.

BENOEMING VAN RAADSHEREN IN DE GRONDWETTELIJKE HOVEN

In beide landen kan men bij de verkiezing van raadsheren in de Grondwettelijke Hoven overpolitieke benoemingen spreken. Ze worden respectievelijk geselecteerd door de Bundesraten de Bundestag428 en door de Senaat en de Kamer van volksvertegenwoordigers429.

425 Art. 34, §4 bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.426 Art. 34, §5 bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.427 Verwijzing naar deel opleiding.428 § 5, (1) Bundesverfassungsgerichtgesetz

88

In België heeft men in principe geen diploma van licentiaat of master in de Rechten nodigom benoemd te kunnen worden tot raadsheer in het Grondwettelijk Hof430. Drie van detwaalf huidige raadsheren in de Grondwettelijk hof beschikken dan ook niet over ditdiploma431.In de Bondsrepubliek Duitsland heeft men niet alleen de titel Befägigung zum Richteramtnodig, men moet ook reeds over een beroepservaring van drie jaar als raadsheer bij een vande federale hoge gerechtshoven beschikken. In het Duitse Grondwettelijke Hof wordenenkel reeds volwaardige magistraten benoemd tot raadsheer in het Hof.

De leden van het Duitse Hof worden slechts benoemd voor een periode van twaalf jaar, dieniet hernieuwbaar is432. De leden van het Belgische Hof worden benoemd voor het leven 433.Een tijdelijk mandaat voor het ambt van raadsheer in het Grondwettelijk Hof zorgt voormeer vernieuwing in de denkwijze en de rechtspraak van het Hof. Voor een gerechtshof dievaak morele afwegingen en waardeoordelen moet vermengen in zijn gevelde arresten kaneen periodieke vernieuwing voor een frisse wind zorgen.

EVALUATIE

Toegangswegen tot de magistratuurIn de Duitse Bondsrepubliek kan men vaststellen dat er slechts één enkele toegangswegbestaat tot de magistratuur. Wanneer men afgestudeerd is als Volljurist kan men solliciterennaar het ambt van magistraat. Enkel diegenen die de beste resultaten hebben behaald bij detwee staatsexamens maken kans om dit ambt daadwerkelijk uit te oefenen. Het uitoefenenvan het ambt van magistraat is dan ook een erezaak waarnaar bijna elke Duitse aspirant-jurist streeft. Dit kan niet verwonderen wanneer de gehele juristenopleiding sinds de staatPruisen op het ambt van de magistraat gericht is. Zoals Dr. iur. Robert Häcker, een rechter inhet Landgericht in een gesprek het stelde: “Wanneer men rechter is, heeft men een zekerontzag voor u. De advocaten die voor u komen pleiten, weten en beseffen dat er eencompetentere jurist voor hen zetelt.” Het grote ontzag die een magistraat opwekt bij anderejuristen en in de algemene perceptie is er diep ingebakken.

Wanneer men in België tot magistraat wil benoemd worden, moet men het diploma vanlicentiaat of master in de Rechten op zak hebben. Doordat de Belgische Rechtenopleidingjuristen aflevert die multi-inzetbaar zijn, heeft elke jurist een besef van het belang van demagistratuur. Maar er leeft geen diepgeworteld ontzag in elke jurist voor de magistraat,

429 Art. 32, eerste lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.430 Zie art. 34, §2, tweede lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.431 De Raadsheren E. De Groot, J.-P. Snappe en R. Henneuse beschikken niet over eenjuristenopleiding ; X., Voorstelling huidige inrichting van het Grondwettelijk Hof, http://www.const-court.be/432 §4, 1-2 Bundesverfassungsgerichtgesetz433 Art. 32, eerste lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.

89

zoals die bestaat in Duitsland. Dit kan er eventueel ook voor zorgen dat juridisch talent inBelgië meer geneigd is om een ander, eventueel beter betaald beroep uit te kiezen dan heta m b t v a n m a g i s t a a t .Dat er in de Belgische benoemingsprocedure verschillende toegangswegen zijn tot demagistratuur is beslist geen slechte zaak. Tegen het putten van talent uit een meer ervarenpubliek met juridische activiteiten434 kan men niets inbrengen. Evenwel kan men hieropmerken dat de wetgever een kans aan zich liet voorbijgaan door opnieuw een bredealgemene kennis van het recht te eisen, aan de kandidaten van het mondelinge evaluatie-examen. Het aantrekken van de broodnodige specialisten door praktijkervaring in bepaalderechtstakken wordt hierdoor afgeblokt.

Politieke benoemingenIn de Duitse Bondrepubliek kan men nog steeds spreken van een politieke benoeming vanmagistraten door de verschillende ministeries van Justitie. Het grondwettelijke principe vande Bestenauslese435, de transparante criteria die aangewend worden en eventueel deverschillende comités die deze benoeming bijstaan, zorgen ervoor dat deze politiekebenoemingen weinig problemen met zich meebrengen. Wanneer men rekening houdt methet feit dat de verschillende ministeries van Justitie elk jaar aanzienlijke sommen gelduitgeven in het algemeen aan de juristenopleiding en meer specifiek aan de verloning vanjuristen-stagairs, is het niet verwonderlijk dat deze ministeries weigerachtig staan tegenoverhet voorstel om het privilege van de benoeming af te staan aan een apolitiek orgaan.

De benoemings- en aanwijzingscommissie van de Hoge Raad voor de Justitie dieverantwoordelijk is voor de benoemingen van magistraten is geconcipieerd als een apolitiekorgaan die dus ook apolitieke benoemingen zou moeten voortbrengen. Dat de politiekebenoemingen in België wel tot problemen leidde, kan men niet tot één enkele oorzaakherleiden. Het ontbreken van duidelijke selectiecriteria en het algemene wantrouwentegenover de politiek dat in België leeft, kunnen onder andere als oorzaken opgenoemdworden.Ook nu nog is er gemor over de benoemings- en aanwijzingscommissie die zijnbenoemingen niet op geheel objectieve wijze zou volbrengen. Bij de benoemingen zou zoondermeer de ideologische overtuiging van de kandidaten nog altijd van tel zijn436.Daarenboven wordt er geklaagd over het gebrek aan transparantie betreffende de criteria diedoor de commissie aangewend worden. Wanneer men redelijk is, realiseert men dat bij elksamenzitten van mensen, een uitsluiting van ideologische aspecten bij eenbeslissingsvorming niet haalbaar is. Men kan dit enkel zoveel mogelijk proberen te beperkendoor duidelijke criteria voorop te stellen waarop de beslissing moet gebaseerd worden. Ditzou niet enkel voor de objectiviteit van de commissie gunstig zijn, ook aan derechtszekerheid en de tevredenheid van de kandidaten zal dit veel bijdragen. Een ingrijpen 434 Zie art. 190, §2 Ger. W.435 Art. 33 GG436 R. DE CORTE, “Benoeming, aanwijzing en selectie.”, in M. STORME (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 49, nr. 49.

90

van de wetgever om duidelijke criteria voorop te stellen, waarbinnen de benoemings- enaanwijzingscommissie toch nog over enige speelruimte beschikt, lijkt noodzakelijk.

Benoemingen bij het Grondwettelijk HofIn het Duitse Grondwettelijke Hof vindt er een snellere stoelendans plaats dan dit het gevalis bij het Belgische Hof. Bij deze laatste worden de raadsheren voor het leven benoemd437

terwijl in het Duitse Hof er met een vaste periodiciteit van twaalf jaar stoelen gewisseldworden438. Dat het voor een rechtsprekend orgaan zoals een Grondwettelijk Hof vanessentieel belang is om samen met de maatschappelijke waarden te evolueren, staat vast.Een snellere afwisseling van de leden die samen dit Hof vormen, kan dit bewerkstelligen.

Alle leden van het Duitse Hof beschikken over de titel Befähigung zum Richteramt enhebben dus een rechtenopleiding achter de rug. Daarenboven komt men enkel in aanmerkingom tot raadsheer in het Duitse Hof benoemd te worden wanneer men reeds beschikt over eenberoepservaring van drie jaar als raadsheer in één van de federale hoge gerechtshoven. InBelgië kan men zonder enig bezwaar benoemd worden tot raadsheer in het GrondwettelijkHof zonder over beroepservaring als magistraat of over een rechtenopleiding te beschikken.De wetgever had voor ogen om de helft van het Hof uit gewezen parlementsleden samen testellen omdat deze, in de schoot van het Hof, de aanwezigheid verzekeren van eminentespecialisten in het wetgevend proces en de praktijk439. Of dit absoluut noodzakelijk is voorde goede werking van een Grondwettelijk Hof is betwijfelbaar. HetBundesverfassungsgericht beschikt in zijn samenstelling niet over leden diepraktijkservaring hebben in het wetgevend proces. Dit Hof kan nochtans op een uitstekender e p u t a t i e r e k e n e n i n E u r o p a e n d a a r b u i t e n .Of dit al dan niet nefast is voor de werking van het Hof is moeilijk te beoordelen. Deexpertise die andersopgeleiden meebrengen, buiten hun politieke achtergrond, kan eenpositieve invloed op de kwaliteit van de arresten van het Hof hebben. Evenwel kan men zichafvragen of andere rechtscolleges op dit punt dan tekort komen. In de huidige samenstellingvan het Belgische Grondwettelijke Hof zetelen er twee raadsheren die een achtergrond in hetonderwijs hebben en één raadsheer die over een diploma in de geneeskunde beschikt. Datdeze samenstelling een betere reflectie weergeeft van de maatschappij, kan men ookopwerpen. Maar of dit steek houdt wanneer men vaststelt dat de niet-juristenh o o g o p g e l e i d e n z i j n , i s d e v r a a g .De leden van het Duitse Grondewettelijke Hof moeten allen over een juridische opleiding enover een minimumervaring als magistraat beschikken. Deze voorwaarden lijken voor éénvan de hoogste gerechtshoven in een land niet minder dan logisch te zijn.

437 Art. 32, eerste lid bijzondere wet van 6 januari 1989 op het Grondwettelijk Hof.438 §4, 1-2 Bundesverfassungsgerichtgesetz439 Ontwerp van wet houdende de inrichting, de bevoegdheid en de werking van het Arbitragehof,P a r l . S t . S e n a a t 1 9 8 2 - 1 9 8 3 , 2 4 6 / 1 ,http://www.senate.be/www/?MIval=/index_senate&MENUID=22103&LANG=nl.

91

ProbatieperiodeDe Duitse wetgever voorziet een periode van probatie voor de pas benoemde magistraat. Hetmagistratenambt leert men pas wanneer men met beide benen reeds op de werklvloer staat,volgens deze redenering. Een evaluatie tijdens de eerste jaren van de uitoefening van hetmagistratenambt, is dan ook de enige wijze om te evalueren of de magistraat al dan niet overde nodige vaardigheden beschikt. Waarom men dit niet evenzeer kan evalueren tijdens deDuitse verplichte stage, is een vraag die men zich kan stellen. Maar de afwisseling tussen destageplaatsen die eigen is aan deze stage, kan er voor zorgen dat een stagiair nooit helemaalbekend geraakt met één functie, waardoor men ook nooit ten volle zijn vaardigheden kanbeoordelen. Dit gaat ook op voor de Belgische gerechtelijke stage.De voordelen van dit evaluatiesysteem zijn veelvuldig. Het is te overwegen waard voor deBelgische wetgever om een gelijkaardig voorstel te bespreken. Het is duidelijk dat ditvoorstel zich begeeft in het spanningsveld tussen de onafhankelijkheid van de rechterlijkemacht en de evaluatie van magistraten. Wanneer de wetgever specifieke evaluatiecriteriavaststelt, mag dit geen probleem vormen. Men kan zich daarvoor baseren op de praktijk dienu al aanwezig is in de Bondsrepubliek Duitsland.

SLOTCONCLUSIE

De meerdere toegangswegen tot de Belgische magistratuur betekenen beslist eenmeerwaarde. Het rekruteren in verschillende generaties van juristen kan alleen maarbijdragen aan de kwaliteit van het magistratenkorps. Toch zijn er enkele bedenkingen op tesommen bij de laatste toegangsweg, het mondelinge evaluatie-examen. De bezwaren tegendeze weg die opgeworpen worden door de magistratuur, mogen niet zomaar weggewuifdworden. Toch is deze toegangsweg niet inherent slecht. Wanneer de wetgever deze zouaanwenden om meer ervaren specialisten aan te trekken, zou het mondelinge evaluatie-examen een groot voordeel voor de rijkdom van de magistratuur kunnen betekenen. Deervaren specialisten in bepaalde rechtstakken zijn broodnodig in de magistratuur, rekeninghoudende met onze tijd waarin fenomen als mondialisering, Europeanisering en groteadvocatenkantoren alsmaar meer furore maken.

Vooraleer het levenlang benoemen van de Duitse magistraat, moet deze eerst een probatie-periode doorlopen. Tijdens deze periode kan men pas echt controleren uit welk hout demagistraat gesneden is. Wanneer hij niet over de nodige kwaliteiten beschikt, kan hij alsnogrelatief eenvoudig uit zijn ambt ontzet worden. Een dergelijke probatie invoeren in België ishet overwegen waard.

92

BEZOLDIGING VAN MAGISTRATEN

BEZOLDIGING VAN DUITSE MAGISTRATEN, BESOLDUNG

REGELING TOT VOOR 2006

Tot voor 2006 was de bezoldiging van rechters en raadsheren federaal geregeld in deBundesbesoldungsgesetz en de Bundesbesoldungsordnung R. Bij de staatshervorming van2006 is deze bevoegdheid overgedragen aan de Bundesländer440. De federale regeling isechter nog altijd van toepassing zolang de Duitse deelstaten hun bevoegdheid niet hebbenuitgeoefend of deze regelingen gaten vertonen.

De Bundesbesoldungsordnung R verdeelt de magistraten in verschillende groepen. Dezeg r o e p e n v a r i ë r e n v a n R 1 t o t R 1 0441.De groep R 1 houdt over het algemeen alle rechters van de eerstelijnsrechtbanken in. Hoehoger de groep, hoe hoger de functies van de rechter die in deze groep vallen. R 3 omvatbijvoorbeeld de voorzitters van de eerstelijnsrechtbanken tot tenslotte de groep R 10 devoorzitters van de federale hoge hoven omvat.

De Bundesbesoldungsgesetz regelt niet alleen de bezoldiging van rechters, maar ook die vanambtenaren en soldaten442. Deze wet wijst per groep waarin de rechters ingedeeld zijn, eenmaandelijks bedrag toe waarop die groep recht heeft. De wet bepaalde tot 2006 binnen dezegroepen verder ook leeftijdscategorieën. Hoe hoger de leeftijd van de rechter, hoe hoger decategorie waarin hij viel en dus ook hoe hoger het loon waarop hij recht had. Terwijl deDuitse wetgever meer en meer het criterum van de leeftijd verlaatte voor het criterium vande dienstanciënniteit, bleef hij voor de bezoldiging van rechters en raadsheren vasthoudenaan het leeftijdscriterium443.

440 J. VON BLUMENTHAL, Föderalismusreform in Deutschland: Bilanz und Perspektiven iminternationalen Vergleich, Heidelberg, VS Verslag, 2010, 165.441 Zie Bundesbesoldungsordnung R, http://bundesrecht.juris.de/bbesg/anlage_iii_114.html442 §2 Regelung durch gesetz, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung der Bekanntmachung von 19juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.443 K. ROTHERMUND en A.-K. MAYER, Altersdiskriminierung: Erscheinungsformen, Erklärungen undInterventionsansätze., Stuttgart, Kohlhammer, 2009, 14.

93

REGELING NA 2006

Zoals eerder al geëxpliciteerd is deze regeling na de staatshervorming van 2006 volledighervormd. De federaal gecoördineerde Bundesbesoldungsgesetz en deBundesbesoldungsordnung R gelden nog steeds voor zover de Bundesländer zelf nog geenregeling getroffen hebben of voor zover deze laatste gaten vertonen.

In de onderstaande tabel kan men de bedragen zien die de federale wetgever per groepmaandelijks toebedeelt volgens de Bundesbesoldungsgesetz en deBundesbesoldungsordnung R444.

Basisloon

(Maandelijks bedrag in euro)

Besoldungsgruppe Stufe 1 Stufe 2 Stufe 3 Stufe 4 Stufe 5 Stufe 6 Stufe 7 Stufe 8

R 1 3 416 3 745 4 075 4 367 4 658 4 950 5 240 5 534

R 2 4 151 4 364 4 576 4 866 5 158 5 449 5 741 6 033

R 3 6 635

R 4 7 021

R 5 7 464

R 6 7 885

R 7 8 291

R 8 8 716

R 9 9 243

R 10 11 348

444 Anlage IV, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung der Bekanntmachung von 19 juni 2009.

94

In tegenstelling tot de regeling voor 2006 werkt de wetgever niet langer metleeftijdscategoriën maar met dienstanciënniteit445. Men stijgt van het eerste naar het tweedeniveau na twee jaar ervaring, in het tweede tot het vierde niveau stijgt men door middel vaneen ervaring van drie jaar, en vanaf niveau vijf tot zeven stijgt men slechts door een ervaringvan vier jaar446.

REGELINGEN VAN DE BUNDESLÄNDER

Niet alle Bundesländer hebben ondertussen al regelingen uitgevaardigd over de bezoldigingvan de rechters die gebezigd worden in de rechtbanken waarvoor de deelstatelijkeministeries van Justitie bevoegd zijn. Sommige Bundesländer hebben echter wel eenbijzonder ijverige houding aangenomen. Zo heeft het Bundesland Thüringen een geheeleigen bezoldigingsregeling aangenomen447. De bezoldiging van de eerste groep magistratenziet er in Thüringen als volgt uit448:

Efahrungsstufe – R1

1 2 3 4 5

3 396,72 3 550,46 3 631,39 3 840,15 4 048,91

6 7 8 9 10 11

4 257,68 4 466,45 4 675,22 4 883,96 5 092,75 5 301,50

De magistraten rijzen binnen hun bepaalde groep naar een hoger niveau door een bagage vandienstanciënniteit. Om naar een hoger bezoldigingsniveau te springen binnen een bepaaldegroep heeft men telken male een bijkomende beroepservaring nodig van twee jaar449.

445 § 38 Bemessung des Grundgehalts, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung der Bekanntmachungvon 19 juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.446 § 27 Bemessung des Grundgehalts, Abs. 3, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung derBekanntmachung von 19 juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.447 Zie Thüringer Besoldungsgesetz vom 24 Juni 2008,http://landesrecht.thueringen.de/jportal/portal/t/3lht/page/bsthueprod.psml/action/portlets.jw.MainAction;jsessionid=F27E5E6ED3C6EA4191E4AC8487790426.jp55?p1=2f&eventSubmit_doNavigate=searchInSubtreeTOC&showdoccase=1&doc.hl=0&doc.id=jlr-BesGTH2008pAnlage3&doc.part=G&toc.poskey=#focuspoint448 Anlage 5 der Thüringer Besoldungsgesetz vom 24 Juni 2008.449 § 36 Bemessung des Grundgehalts dat verwijst naar § 24, Thüringer Besoldungsgesetz vom 24Juni 2008.

95

Tot nu toe hebben Baden-Württemberg450, Bayern 451, Brandenburg 452, Hamburg 453,Hessen454, Mecklenburg-Vorpommern 455, Niedersachsen 456, Nordrhein-Westfalen 457,Saarland458, Sachsen 459 en Schleswig-Holstein 460 dit goede voorbeeld gevolgd.Niet elk Bundesland is echter zo ijverig geweest. Zo heeft Berlijn geen nieuwe reguleringuitgevaardigd om de bezoldiging van magistraten te herorganiseren461. Hier blijft de federaleregeling van de Bundesbesoldungsgesetz en de Bundesbesoldungsordnung R dus gelden.

VERGELIJKING MET LOON AMBTENAREN

Om een oordeel te kunnen vormen over hoe aantrekkelijk het is het magistratenambt uit teoefenen in de Bonderepubliek Duitsland vergelijken we het loon van de magistraat met hetloon van een gewone duitse ambtenaar.

De Bundesbesoldungsgesetz geldt ook voor de verloning van gewone ambtenaren462. DeBundesbesoldungsordnung A und B zijn daarbij van toepassing463. Het principe geldt

450 Zie Landesbesoldungsgesetz, http://www.landesrecht-bw.de/jportal/?quelle=jlink&docid=jlr-BesGBWrahmen&psml=bsbawueprod.psml&max=true451 Zie Bayerisches Besoldungsgesetz vom 5 August 2010,http://by.juris.de/by/BesG_BY_2010_rahmen.htm452 Zie Brandenburgisches Besoldungsgesetz,http://www.bravors.brandenburg.de/sixcms/detail.php?gsid=land_bb_bravors_01.c.43768.de453 Zie Landesbeamtenbesoldungsgesetz Hamburg.454 Zie Hessisches Besoldungsgesetz,http://www.rv.hessenrecht.hessen.de/jportal/portal/t/4m0z/page/bshesprod.psml/action/portlets.jw.MainAction?p1=1&eventSubmit_doNavigate=searchInSubtreeTOC&showdoccase=1&doc.hl=0&doc.id=jlr-BesGHE1976pP1&doc.part=S&toc.poskey=#focuspoint455 Zie Landesbesoldungsgesetz.456 Zie Niedersächsisches Besoldungsgesetz, http://www.nds-voris.de/jportal/?quelle=jlink&query=BesG+ND&psml=bsvorisprod.psml&max=true457 Zie Besoldungsgesetz für das Land Nordrhein-Westfalen,https://recht.nrw.de/lmi/owa/br_bes_text?anw_nr=2&gld_nr=2&ugl_nr=20320&bes_id=7067&aufgehoben=N&menu=1&sg=2458 Zie Saarländisches Besoldungsgesetz, http://sl.juris.de/cgi-bin/landesrecht.py?d=http://sl.juris.de/sl/BesG_SL_rahmen.htm459 Zie Sächsisches Besoldungsgesetz,http://www.revosax.sachsen.de/Details.do?sid=8471013111163460 Zie Besoldungsgesetz für das Land Schleswig-Holstein, http://www.gesetze-rechtsprechung.sh.juris.de/jportal/?quelle=jlink&query=BesG+SH&psml=bsshoprod.psml&max=true461 Zie X., Gesetze für die Berufgrup der Beambten, http://www.berlin.de/hjav/gesetze/beamte.html462 §2 Regelung durch gesetz, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung der Bekanntmachung von 19juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.

96

opnieuw dat de federale wetgeving slechts van toepassing is voor zover de deelstaten zelfnog geen regelgeving hebben uitgevaardigd. Hier wordt slechts de federale regelingbesproken om met de federale bezoldigingsregelgeving voor de magistraten te vergelijken.De ambtenaren worden ingdeeld in twee grote groepen. De groep die betaald wordtovereenkomstig de Bundesbesoldungsordnung A en de groep die betaald wordtovereenkomstig de Bundesbesoldungsordnung B. Deze eerste groep ontvangtloonsverhogingen naarmate hun dienstanciënniteit toeneemt464. De laatste groep ziet hunloon niet stijgen met verhouding tot hun anciënniteit, zij verkrijgen een vast bedrag ongeachthun leeftijd of anciënniteit. Deze laatste bevindt zich in het algemeen in een hogerelooncategorie dan de groep die uitbetaald wordt volgens de Bundesbesoldungsordnung A.De ambtenaren die volgens Bundesbesoldungsordnung B worden hier verder uitbeschouwing gelaten, omdat het voor deze oefening enkel nuttig is om met de laagstv e r d i e n e n d e D u i t s e a m b t e n a a r t e v e r g e l i j k e n .De ambtenaren worden volgens de Bundesbesoldungsordnung A als volgt verloont:

Bundesbesoldungsordnung AStufe 1 Stufe 2 Stufe 3 Stufe 4 Stufe 5 Stufe 6 Stufe 7 Stufe 8A 2 1 668 1 707 1 747 1 777 1 808 1 839 1 870 1 901

A 3 1 735 1 776 1 817 1 850 1 883 1 916 1 949 1 982

A 4 1 773 1 822 1 871 1 910 1 949 1 988 2 027 2 063

A 5 1 787 1 848 1 897 1 945 1 993 2 042 2 090 2 137

A 6 1 827 1 898 1 970 2 025 2 082 2 137 2 198 2 251

A 7 1 922 1 985 2 068 2 153 2 236 2 320 2 383 2 446

A 8 2 038 2 114 2 221 2 329 2 437 2 512 2 588 2 663

A 9 2 206 2 281 2 399 2 519 2 637 2 717 2 798 2 877

A 10 2 367 2 470 2 619 2 767 2 915 3 018 3 121 3 224

A 11 2 717 2 870 3 022 3 175 3 280 3 385 3 490 3 595

A 12 2 913 3 094 3 276 3 457 3 583 3 707 3 832 3 959

463 § 20 Besoldungsordnungen A und B, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung derBekanntmachung von 19 juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.464 § 38 Bemessung des Grundgehalts, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung der Bekanntmachungvon 19 juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.

97

A 13 3 416 3 586 3 755 3 925 4 042 4 160 4 277 4 392

A 14 3 513 3 732 3 952 4 171 4 322 4 474 4 625 4 777

A 15 4 294 4 492 4 643 4 794 4 945 5 095 5 245 5 394

A 16 4 737 4 967 5 141 5 315 5 488 5 663 5 837 6 009

De lonen van de ambtenaren stijgen binnen de indeling van A2-A16 volgens niveaus dieafhankelijk zijn van de dienstanciënniteit465. Men stijgt van het eerste naar het tweede niveauna twee jaar ervaring, in het tweede tot het vierde niveau stijgt men door middel van eenervaring van drie jaar, en vanaf niveau vijf tot zeven stijgt men slechts door een ervaring vanvier jaar. Dit is dezelfde regeling als degene die geldt voor de magistraten466.

Om de financiële stimulans eenvoudig te overzien, vergelijken we de laagste lonen van eenmagistraat met de laagste lonen van een ambtenaar.

Magistraat:

(Maandelijks bedrag in euro)

Besoldungsgruppe Stufe 1 Stufe 2 Stufe 3 Stufe 4 Stufe 5 Stufe 6 Stufe 7 Stufe 8

R 1 3 416 3 745 4 075 4 367 4 658 4 950 5 240 5 534

Ambtenaar:

Stufe 1 Stufe 2 Stufe 3 Stufe 4 Stufe 5 Stufe 6 Stufe 7 Stufe 8A 2 1 668 1 707 1 747 1 777 1 808 1 839 1 870 1 901

Men kan hier vaststellen dat een beginnende magistraat van het laagste niveau twee maalzoveel verdiend als een beginnende ambtenaar van het laagste niveau. Op het einde van huncarrière, wanneer de dienstanciënniteit en dus hun loonniveau het hoogst is, verdiend demagistraat op een haar na het driedubbele van de ambtenaar.

465 § 27 Bemessung des Grundgehalts, Abs. 3, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung derBekanntmachung von 19 juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.466 § 38 Bemessung des Grundgehalts, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung der Bekanntmachungvon 19 juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.

98

BEZOLDIGING VAN BELGISCHE MAGISTRATEN, DE WEDDE

De wedden van de magistraten der rechterlijke orde worden bepaald in art. 355 van hetG e r e c h t e l i j k w e t b o e k .De wedden van de magistraten van de Rechterlijke Orde worden bepaald als volgt467:

Hof van Cassatie

Eerste voorzitter en procureur generaal 69.696,16 EUR

Voorzitter en eerste advocaat-generaal 65.281,40 EUR

Afdelingsvoorzitter en advocaat-generaal 57.776,40 EUR

Raadsheer 56.451,95 EUR

Hoven van beroep en arbeidshoven:

Eerste voorzitter en procureur-generaal 56.451,95 EUR

Kamervoorzitter en eerste advocaat-generaal 50.565,67 EUR

Advocaat-generaal 46.960,31 EUR

Raadsheer, substituut-procureur-generaal en 45.047,24 EUR

substituut-generaal

Rechtbanken van eerste aanleg, arbeidsrechtbanken en rechtbanken van koophandel waarvan

het rechtsgebied ten minste 250 000 inwoners telt:

Voorzitter van de rechtbank, procureur des Konings en 50.565,67 EUR

arbeidsauditeur

Ondervoorzitter en eerste substituut 44.620,84 EUR

Rechter, toegevoegd rechter, substituut en toegevoegd 38.793,06 EUR

467 Art. 355 Ger.W. zoals gewijzigd door art.3 van de wet van 27 december 2002.

99

substituut

Rechtbanken van eerste aanleg, arbeidsrechtbanken en rechtbanken van koophandel waarvan

het rechtsgebied minder dan 250 000 inwoners telt:

Voorzitter van de rechtbank, procureur des Konings en 46.960,31 EUR

arbeidsauditeur

Ondervoorzitter en eerste substituut 44.620,84 EUR

Rechter, toegevoegd rechter, substituut en toegevoegd 38.793,06 EUR

substituut

Vredegerechten en politierechtbanken bedoeld in artikel 3 van het bijvoegsel bij dit

Wetboek:

Vrederechter, rechter in de politierechtbank en toegevoegd 45.047,24 EUR "

rechter

Hierbij wordt de wedde ook verhoogd door de jaren nuttige anciënnieteit die een magistraatkan voorleggen468. Na drie jaar, zes jaar, negen jaar, twaalf jaar, vijftien jaar en achtien jaarnuttige anciënniteit worden de weddes van de vrederechters, van de politierechters en van detoegevoegde vrede- en politierechters verhoogd met een bedrag van 2.283,39 euro. Dewedden van de andere magistraten na dezelfde perioden worden verhoogd met een bedragv a n 2 . 3 5 4 , 4 5 e u r o469.Enkel de verhoging van de wedde na vijftien jaar voor de de rechters in de rechtbank vaneerste aanleg, in de arbeidsrechtbank, in de rechtbank van koophandel, voor de toegevoegderechters in die rechtbanken, de substituten-procureur des Konings, de substituten-arbeidsauditeur, de toegevoegde substituten-procureur des Konings en de toegevoegdes u b s t i t u t e n - a r b e i d s a u d i t e u r b e d r a a g t 3 . 2 2 4 , 3 4 e u r o470.Een anciënniteit van 21 jaar, 24 jaar en 27 jaar wordt beloond volgens de lijst van art. 360bis Ger.W.471.

468 Zie X. DE RIEMAECKER, “Financieel statuut: de wedde van magistraten.” In X. DE RIEMAECKER

en G.LONDERS (eds.), Statuut en deontologie van de magistraat, Brugge, Die Keure, 2000, 186.469 Art. 360, eerste lid Ger.W. zoals gewijzigd door art.5 van de wet van 27 december 2002.470 Art. 360, tweede lid Ger.W. zoals gewijzigd door art.5 van de wet van 27 december 2002.471 Art. 360 bis Ger.W. zoals gewijzigd door art.6 van de wet van 27 december 2002

100

VERGELIJKING MET LOON AMBTENAREN

De federale ambtenaren worden verdeeld in vier graden, niveau A, B, C en D. Welke graadaan welk overheidspersoneel gegeven wordt, is vastgesteld door de Koning472. Niveau Dgeldt daarbij als de laagste graad en niveau A als de hoogste. De loonweddeschalen en deberekening van de dienstanciënniteit wordt eveneens door de Koning bepaald473

Voor deze oefening is het opnieuw opportuun om de lonen van de laagst verdienendemagistraat te vergelijken met het loon van de laagst verdienende federale ambtenaar. Dezelaatste vinden we terug in het niveau D. De ambtenaar zonder anciënniteit verdient in ditniveau een geïndexeerd basisbedrag van 1 636 euro474. Een hoger loon binnen dit niveau kanverkregen worden door een dienstanciënniteit van drie, zes, negen en twaalf jaar475. Hierdoorbekomt men respectievelijk een geïndexeerd loon van 1 676 euro, 1 778 euro, 1 937 euro en2 3 4 3 e u r o .De laagst verdienende magistraat verkrijgt een basisloon van 3 233 euro per maand476. Dezewordt verhoogd na een dienstanciënniteit van drie, zes, negen, twaalf, vijftien en achtienjaar477 met een bedrag van 196 euro per maand. Hierdoor bekomen de rechtersrespectievelijk de lonen van 3 429 euro, 3 625 euro, 3 821 euro, 4 017 euro enzovoort.Men kan vaststellen dat de beginnende rechter bijna het dubbele verdiend van de beginnendeambtenaar. Wanneer men naar de evolutie kijkt van de lonen naarmate de anciënniteittoeneemt, blijven de verhoudingen min of meer gelijk. Na een dienstanciënniteit van twaalfjaar heeft de ambtenaar de magistraat zelfs al voor een stuk bijgebeend.

VERGELIJKEND: BESOLDUNG-WEDDE

De bezoldiging van magistraten wordt in de Bondsrepubliek Duitland principieel voor derekening genomen van de Bundesländer. Dit is niet te verwonderen. De deelstatelijkeministeries van Justitie beschikken over volheid van bevoegdheid om ondermeer demagistraten die onder hun zeggenschap vallen te verlonen. De Bondsrepubliek overstijgtook qua grootte vele malen ons koninkrijk België. De levensstandaard en –kost verschillen

472 K.B. van 10 april 1995 tot va ststelling van de weddenschalen der aan verscheidene federaleoverheidsdiensten gemene graden.473 K.B. van 29 juni 1973 houdende bezoldiging sregeling van het personeel van de federaleoverheidsdiensten.474 Bijlage 1 bij het K.B. van 29 juni 1973 houdende bezoldiging sregeling van het personeel vande federale overheidsdiensten.475 Art. 2, §2- §4 K.B. van 29 juni 1973 houdende bezoldiging sregeling van het personeel van defederale overheidsdiensten.476 Zie art. 355 Ger.W. zoals gewijzigd door art.3 van de wet van 27 december 2002.477 Art. 360, eerste lid Ger.W. zoals gewijzigd door art.3 van de wet van 27 december 2002

101

sterk van Bundesland tot Bundesland. Hiermee rekening houdende, liggen de verschillendedeelstatelijke lonen niet significant ver uit elkaar478.

De Belgische magistratenlonen daarentegen worden uitgekeerd door het federale niveau.Aangezien België vele malen kleiner is en dus ook onze levenstandaard en –kost over hetland heen, minder uiteenlopen. Daarenboven ressorteert het ministerie van Justitievooralsnog op het federale niveau.

Om deze oefening uit te voeren, maken we een vergelijking tussen de laagste federalemagistratenlonen in de Bondsrepubliek Duitsland en de laagste Belgische magistratenlonen.Een rechter op het Belgische grondgebied met het laagst mogelijke inkomen479 verdient eenbasisbedrag van ongeveer 3 233 euro per maand. De Duitse rechter met het laagsteinkomen480 verdient een basisbedrag van 3 416 euro per maand 481. Deze bedragen 478 Zie Thüringer Besoldungsgesetz vom 24 Juni 2008,http://landesrecht.thueringen.de/jportal/portal/t/3lht/page/bsthueprod.psml/action/portlets.jw.MainAction;jsessionid=F27E5E6ED3C6EA4191E4AC8487790426.jp55?p1=2f&eventSubmit_doNavigate=searchInSubtreeTOC&showdoccase=1&doc.hl=0&doc.id=jlr-BesGTH2008pAnlage3&doc.part=G&toc.poskey=#focuspoint;Landesbesoldungsgesetz, http://www.landesrecht-bw.de/jportal/?quelle=jlink&docid=jlr-BesGBWrahmen&psml=bsbawueprod.psml&max=true;B a y e r i s c h e s B e s o l d u n g s g e s e t z v o m 5 A u g u s t 2 0 1 0 ,http://by.juris.de/by/BesG_BY_2010_rahmen.htm;B r a n d e n b u r g i s c h e s B e s o l d u n g s g e s e t z ,http://www.bravors.brandenburg.de/sixcms/detail.php?gsid=land_bb_bravors_01.c.43768.de;H e s s i s c h e s B e s o l d u n g s g e s e t z ,http://www.rv.hessenrecht.hessen.de/jportal/portal/t/4m0z/page/bshesprod.psml/action/portlets.jw.MainAction?p1=1&eventSubmit_doNavigate=searchInSubtreeTOC&showdoccase=1&doc.hl=0&doc.id=jlr-BesGHE1976pP1&doc.part=S&toc.poskey=#focuspoint;N i e d e r s ä c h s i s c h e s B e s o l d u n g s g e s e t z , http://www.nds-voris.de/jportal/?quelle=jlink&query=BesG+ND&psml=bsvorisprod.psml&max=true;B e s o l d u n g s g e s e t z f ü r d a s L a n d N o r d r h e i n - W e s t f a l e n ,https://recht.nrw.de/lmi/owa/br_bes_text?anw_nr=2&gld_nr=2&ugl_nr=20320&bes_id=7067&aufgehoben=N&menu=1&sg=2;S a a r l ä n d i s c h e s B e s o l d u n g s g e s e t z , http://sl.juris.de/cgi-bin/landesrecht.py?d=http://sl.juris.de/sl/BesG_SL_rahmen.htm;Sächsisches Besoldungsgesetz, http://www.revosax.sachsen.de/Details.do?sid=8471013111163;Besoldungsgesetz für das Land Schleswig-Holstein, h t t p : / / w w w . g e s e t z e -rechtsprechung.sh.juris.de/jportal/?quelle=jlink&query=BesG+SH&psml=bsshoprod.psml&max=true479 Zie art. 355 Ger.W. zoals gewijzigd door art.3 van de wet van 27 december 2002; Dit is eenrechter, toegevoegd rechter, substituut en toegevoegd substituut voor de rechtbanken van eersteaanleg, arbeidsrechtbanken en rechtbanken van koophandel waarvan het rechtsgebied minder dan 250000 inwoners telt en met minder dan drie jaren dienstanciënniteit.480 Zie Bundesbesoldungsordnung R, http://bundesrecht.juris.de/bbesg/anlage_iii_114.html; Dit iseen richter in de categorie R1, een rechter aan het Amtsgericht, een rechter aan het Arbeitsgericht, eenrechter aan het Bundesdisziplinargericht, een rechter aan het Landgericht, een rechter aan hetSozialgericht en een rechter aan het Verwaltungsgericht , met minder dan twee jarendienstanciënniteit.

102

v e r s c h i l l e n n i e t s i g n i f i c a n t v a n e l k a a r .Wanneer men vergelijkt in welke mate de lonen toenemen naarmate de anciënniteit stijgt,bemerken we wel een duidelijk verschil. Na een dienstanciënniteit van twee jaar verkrijgt deDuitse magistraat een loonsverhoging van 329 euro per maand482. Een magistraat in hetKoninkrijk België verkrijgt een hogere verloning van 196 euro per maand na eendienstanciënniteit van drie jaar483. Niet alleen verloopt de loonsverhoging van de Duitsemagistraat in de eerste vier jaren van zijn loopbaan dubbel zo snel, hij verwerft daarenbovene e n a a n z i e n l i j k g r o t e r b i j k o m e n d b e d r a g .Wat verder opvalt is dat de hogere niveaus van magistraten in de Bondsrepubliek geenloonsverhoging meer verkrijgen. Zo bekomen de hoogst verdienende magistraten, devoorzitters van de federale hoge hoven, een basismaandloon van 11 384 euro per maand. DeBelgische magistraten die in de hoogste loonschijf vallen, de eerste voorzitter van het Hofvan Cassatie, verdienen een maandelijks bedrag van 5 808 euro maar komen wel inaanmerking voor loonsverhogingen volgens hun jaren dienstanciënniteit. Het isoverduidelijk dat dit het forse verschil tussen deze twee toplonen niet kan overbruggen.Wanneer men deze cijfers overloopt, kan men vaststellen dat een beginnende rechter in deBondsrepubliek niet alleen initieel over een groter loon beschikt, maar dat deze ook opsnellere en grotere loonsverhogingen kan rekenen.

SLOTCONCLUSIE

Om via een objectief criterium vast te kunnen leggen wat de financiële stimulans is voorrechters in beide landen vergeleken we deze magistratenlonen met de lonen van ambtenarenin deze beide landen. Wanneer men deze cijfers vergelijkt, ziet men dat de verhoudingentussen deze twee lonen niet ver uit elkaar liggen. De beginnende Duitse rechter verdient 2,05maal meer als de overeenkomstige ambtenaar. De beginnende Belgische magistraat verkrijgteen loon dat 1,96 maal groter is dan het loon van de overeenkomstige ambtenaar. Wanneereen hogere diensanciënniteit bereikt wordt, beginnen deze verhoudingen sterker uit elkaar tegroeien. Na een anciënniteit van 15 jaar verdient de Belgische magistraat nog maar 1,71maal zoveel als de overeenkomstige ambtenaar. Wanneer de Duitse magistraat over 15 jaardiensanciënniteit beschikt, verdient hij 2,59 maal zoveel als de overeenkomstige ambtenaar.Het verschil tussen 1,71 maal en 2,59 maal is significant groot.

Een Duitse magistraat verdient initieel niet significant meer dan een Belgische magistraat.Dit kan men ook vaststellen wanneer men vergelijkt met de ambtenarenlonen van deovereenkomstige landen. Deze twee verhoudingen liggen initieel nauwelijks uit elkaar. Alsmen echter naar de evolutie van de lonen kijkt, naarmate de dienstanciënniteit toeneemt, ziet 481 Zie Anlage IV, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung der Bekanntmachung von 19 juni 2009.482 Zie § 27 Bemessung des Grundgehalts, Abs. 3, Bundesbesoldungsgesetz in der Fassung derBekanntmachung von 19 juni 2009, http://www.gesetze-im-internet.de/bbesg/BJNR011740975.html.483 Art. 360, eerste lid Ger.W. zoals gewijzigd door art.5 van de wet van 27 december 2002.

103

men het verschil significant toenemen. Over het algemeen en zeker als men over de jarenheen kijkt kan men stellen dat de Duitse magistraten beter verloond worden.

Hoe groot deze financiële stimulans daadwerkelijk is voor juristen om een magistratenambtop te nemen is moeilijk te bepalen. Men kan met enig gezond verstand stellen dat dezefinanciële stimulans niet de hoofdreden zal zijn voor juristen om een magistratenambt teambiëren. Wel kan men de verloning van de magistraten als indicator beschouwen van welkaanzien deze ambten genieten. Wanneer men deze zienswijze volgt is het duidelijk dat deDuitse magistraten over een hogere verloning en dus een hoger aanzien beschikken.

104

SLOTCONCLUSIE

De Duitse Justitie kan op een hoog aanzien rekenen in binnen- en buitenland. Virtueel aan

de top van deze Justitie staat de magistraat. Van oudsher is er een sterke greep van de staat

op de Duitse juridische wereld484, een staat die enkel interesse had in het creëren van een

sterk opgeleide elite die in ‘zijn’ hoven en rechtbanken kon zetelen. De controle over de

juristenopleiding werd volledig in de handen genomen door deze staat, die deze volledig

richtte op het cultiveren van magistraten. Sinds die tijd zijn er nog geen wezenlijke

hervormingen geweest in het juridische onderwijs485. De essentie van de Rechtenopleiding

blijft dus onaangeraakt. Het aanzien en prestige die samenhangt met de Rechtenopleiding is

waarschijnlijk net een reden waarom juristen zelf weigerachtig zijn ten opzichte van

h e r v o r m i n g e n i n h e t j u r i d i s c h e o n d e r w i j s486.

Een opleiding die integraal gericht is op magistraten, kan onmogelijk anders dan een sterke

magistratuur voortbrengen. Er zijn echter ook nadelen die men niet mag negeren. Het

kostenplaatje van de Duitse opleiding zoals die huidig georganiseerd is, ligt zeer hoog487. De

kwaliteit van de opleiding komt in gevaar wanneer men, in deze tijden van besparing, de

kostprijs zal trachten te drukken. Deze specifieke organisatie laat ook slechts een geringe

specialistaie toe. Iets wat de rechter in de toekomst in toenemende mate zal nodig hebben

door fenomenen als mondialisering, Europeanisering en monsterlijk grote

advocatenkantoren.

Op dit vlak hebben we vastgesteld dat de Vlaamse juridische opleiding over meer

flexibiliteit beschikt voor de juristen, onder andere om zich te specialiseren. Niet alleen

beschikt het over meer flexibiliteit, het is ook kostenefficiënter.

Op het vlak van de permanente opleiding kunnen we dan weer wel een paar zaken oppikken

van onze buren. En niet enkel om het feit dat zij sinds langere tijd over een federale 484 Zie H. KILGER, “Juristenausbildung und Anwaltausbildung”, NJW 2003, 713.485 H. KILGER, “Juristenausbildung und Anwaltausbildung”, NJW 2003, 712.486 Men kan dit ook vaststellen bij de Ba-Ma hervormingen. De meeste Bundesländer hebben dezevoor de juristenopleiding nog niet doorgevoerd. Als uitzondering kan Sachsen genoemd worden. ZieP.-T. STOLL, “Übergreifende Fragen der Reform der Juristenausbildung in Japan und Deutschland –Die deutsche Sicht.” In J.-G. JEHLE, V. LIPP en K. YAMANAKA (eds.), Rezeption und Reform imjapanischen und deutschen Recht, Göttingen, Universitätsverlag Göttingen, 2008, 267.487 Zie U. STOBBE, “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW 1997,1285.

105

instelling beschikken die de permanente opleiding op zich neemt488. Zo is de structuur van

de Duitse rechteracademie veel lichter en dus ook efficiënter dan deze van het Instituut voor

Gerechtelijke Opleiding489.

In de Bondsrepubliek Duitsland wordt de vraag naar meer verzelfstandiging van de

rechtelijke macht progressief luider. Men wil een verregaandere verzelfstandiging bereiken

door een orgaan op te richten die onder andere bevoegd moet worden voor de benoeming en

s e l e c t i e v a n r e c h t e r s490.

Dat uitgerekend in het politiek onrustige België een dergelijk orgaan is opgericht, niet onder

druk van de rechterlijke macht maar eerder in een poging van de uitvoerende en wetgevende

macht om verantwoordelijkheid af te schuiven491, is niet verwonderlijk.

De kans dat in de Bondsrepubliek Duitsland een orgaan wordt opgericht om bevoegdheden

over te nemen van de verschillende ministeries is waarschijnlijk gering. Zoals gezegd

hebben de ministeries nog steeds een sterke greep op onder andere de juristenopleiding en

investeren ze hier ook navenant in. Deze greep lossen zonder dat er, zoals in België, een

stevige crisis aan te pas komt492, zou onzinnig zijn.

De oprichting van de Hoge Raad voor de Justitie heeft een Copernicaanse revolutie betekend

in de magistratuur. De kwaliteit van het magistratenambt kan nu gegarandeerd worden door

zo objectieve benoemingen mogelijk493. Om dit verder te kunnen faciliteren, is het

noodzakelijk voor de wetgever om de criteria vast te stellen waarop de Hoge Raad zijn

b e n o e m i n g e n m o e t m a k e n .

In de Bondsrepubliek rekent men op de resultaten van de twee staatsexamens om deze

488 M. GRESSMANN, “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traité d’organisationjudiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 159.489 Zie X., Verwaltungsvereinbarung über die Deutsche Richterakademie vom 1. März 1993,http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=0ea10abc-c787-af11-b9b7-79177fe9e30b490 Zie H. W EBER-GRELLET, “Selbstverwaltung der Justiz, zwei-Säulen-Modell des DeutschenRichterbundes.”, ZRP 2007.491 P. VAN ORSHOVEN, “Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkele kanttekeningen.”, inM. STORME (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 25,nr. 25.492 L. H UYSE en A. V ERDOODT, “Dertig jaar justitiebeleid. Kroniek van een aangekondigde crisis”,Panopticon 1999, 14.493 B. AERTS en R. BOONE, “Hoge Raad voor de Justitie na 10 jaar, 95 procent objectievebenoemingen is het hoogst haalbare.”, Juristenkrant 2010, afl. 207, 8-9.

106

benoemingen zo objectief mogelijk te maken. Omdat de deelstaten de staatsexamens zelf

organiseren en vervolgens hun benoemingen hoofdzakelijk op deze resultaten baseren, is dit

perfect mogelijk. Daarnaast zijn er duidelijke benoemingscriteria die elke deelstaat

vooropstelt494.

In België zijn er meerdere mogelijkheiden tot benoeming in de magistratuur495, terwijl

slechts één enkele mogelijkheid openstaat in Duitsland. De meerdere toegangswegen dragen

beslist bij tot de menselijke rijkdom van de magistratuur. Maar de wetgever blijft hier de

fout herhalen om een te algemene kennis van het recht te eisen, waardoor hij de kans

misloopt om de broodnodige ervaren specialisten in specifieke rechtstakken voor het

magistratenkorps te rekruteren496. Hiermee doet hij een van de hoofdvoordelen die deze

b i j k o m e n d e w e g e n k u n n e n b i e d e n , t e n i e t .

Na een benoeming in de Duitse magistratuur, volgt er eerst een periode van probatie

vooraleer er overgegaan wordt tot een levenslange benoeming497. Deze probatie-periode

dient ertoe de magistraten tijdens de eerste jaren in hun ambt te evalueren en wanneer deze

ondermaats is, de magistraat op eenvoudige wijze te ontzetten uit zijn ambt. Een dergelijk

systeem invoeren in de benoeming van de Belgische magistratuut, is het overwegen waard.

De intentie bij het schrijven van deze masterproef was het bestuderen van het omgaan met

“het menselijke kapitaal van de magistratuur” in de landen België en Duitsland. En het

aftasten van de mogelijkheid om een kruisbestuiving plaats te laten vinden.

Zaken uit één rechtsorde kan men moeilijk zomaar transponeren naar de andere. Deze

masterproef had dus niet enkel tot doel zaken te vinden die nuttig kunnen zijn voor de 494 Zie X., Einstellung als Richterin/Richter und Staatsanwältin/Staatsanwalt im Land Berlin ,http://www.berlin.de/sen/justiz/struktur/einstellung_ri_sta.html; X., Einstellung in der höherenJustizdienst des Landes Rheinland-Pfalz, http://www.justiz.rlp.de/Ministerium/Bewerber-Info/: X.,Einstellung in der Probedienst des Landes Schleswig Holstein, http://www.schleswig-holstein.de/MJGI/DE/Justiz/DasIstIhrRecht/JuristischeBerufe/HoehererJustizdienst/einstellung.html;X . , Richter und Staatsanwäl te , Eins te l lungsvoraussetzungen Bayern ,http://www.justiz.bayern.de/ministerium/berufe/rista/00042/#anker_sprungmarke_0_18494 X., Übersicht über die Ergebnisse der Zweiten Juristischen Staatsprüfung im Jahre 2008 ,http://rsw.beck.de/rsw/upload/JuS/Ausbildungsstatistik2008.pdf494 X., Einstellung in den Probedienst für das Amt der Richterin oder des Richters und derStaatsanwältin oder des Staatsanwalts sowie für den höheren Vollzugs- und Verwaltungsdienst in derF a s s u n g v o m 6 . N o v e m b e r 2 0 0 7 ,http://www.datenbanken.justiz.nrw.de/pls/jmi/jvv_proc_bestand?v_bes_id=764495 R. DE CORTE, “Benoeming, aanwijzing en selectie.”, in M. Storme (ed.), De Hoge Raad voor deJustitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 35.496 B. DE HOUS, “De derde weg: weg of uitweg?”, Juristenkrant 2008, afl. 173, 16497 §9 Deutsches Richtergesetz.

107

organisatie en opleiding van onze magistratuur maar ook om de blik van de lezer te

verbreden. Wanneer men over hervormingen spreekt, is een open blik een aanwinst en

misschien zelfs onontbeerlijk om tot een geslaagde hervorming te leiden. Dit geldt ook voor

hervormingen in het vormen van ons menselijk magistratenkapitaal.

108

BIBLIOGRAFIE

- ACHTERBERG, N., “Art. 95 GG Zweitbearbeitung” in DOLZER, R., KAHL, W. enWALDHOFF, C. (eds.), Kommentar zum Bonner Grundgesetz, Heidelberg, C.F. Müller,1980-1987

- AERTS, B. en BOONE, R., “Hoge Raad voor de Justitie na 10 jaar, 95 procent objectievebenoemingen is het hoogst haalbare.”, Juristenkrant 2010, afl. 207, 8-9.

- BASEDOW, J., “Juristen für die Binnenmarkt – die Ausbildungsdiskussion im Lichte einerArbeitsmarktanalyse.”, NJW 1990, 955-967.

- BLOCH, A., KLOECK, K., LONDERS, G. en NIEWOLD, W., “Boer pas op uw ganzen”,Juristenkrant 2004, afl. 96, 20 oktober 2004, 2-3.

- BOONE, R., “Hoge Raad voor de Justitie wil meer bevoegdheden”, Juristenkrant 2009,afl. 201, 14 oktober 2009, 6.

- BOONE, R., “Instituut voor Gerechtelijke Opleiding eindelijk volwaardig aan de slag.”,Juristenkrant 2009, afl. 200, 8.

- BOVÉ, L., “Waarom moeten magistraten zo nodig van hun sokkel af? Interview met EdithVan den Broeck.”, De Tijd 2010, vrijdag 30 april 2010, 16.

- BREMS, E. , “Samenstelling Hoge Raad niet discriminerend.”, Juristenkrant 2005, afl.103, 10.

- CUMARASWAMY, P., Report of the Special Rapporteur on the independence of judges andlawyers,http://www.unhchr.ch/Huridocda/Huridoca.nsf/0/6643e3a189372013c12566080033e53e?OpenDocument.

- DELVOIE, G., “Belgique” in X., Traité d’organisation judiciaire comparée, Brussel,Bruylant, 1999, 35-44.

- D E BAETS, G., “Examens voor kandidaat-magistraten” in LEMMENS, P. (ed.), Deopleiding en de werving van magistraten: verslagboek van de studiedag van 12 november1992, Gent, Mys & Breesch, 1993, 15-16.

- DECLERCK, G., “Hoge Raad mist openheid”, Juristenkrant 2005, nr. 108, 27 april 2005,17.

- DE CORTE, R., “Benoeming, aanwijzing en selectie.”, in M. Storme (ed.), De Hoge Raadvoor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 33-69.

109

- DE HOUS, B., “De derde weg: weg of uitweg?”, Juristenkrant 2008, afl. 173, 16

- DELPÉRÉÉ, F., “Le statut et la composition du Conseil Conseil supérieur de la Justice”, inVERDUSSEN, M., BOSLEY, H.-D., DE BRUYN, D. et al. (eds.), Le Conseil supérieur de lajustice, Brussel, Bruylant, 1999, 31-59.

- DELTOUR, P. en DRIESSEN, A., “Hoge Raad voor de justitie: waar blijven de burgers?”,Juristenkrant 2008, afl. 173, 17 september 2008, 14.

- DELTOUR, P., “Hoge Raad: de lichtheid voorbij”, Juristenkrant 2004, afl. 93, 8 september2004, 2.

- D E R IEMAECKER, X., “Financieel statuut: de wedde van magistraten.” In DERIEMAECKER, X. en LONDERS, G. (eds.), Statuut en deontologie van de magistraat,Brugge, Die Keure, 2000, 185-192.

- DERLEDER, P., “Staatsexamen und Berufsqualifikation. Was leisten eigentlich dieJustizprüfungsämter?”, NJW 2005, 2834-8857.

- DUPRE, I., “De externe controle in vraag gesteld: toezicht op de interne controle,klachtenafhandeling, bijzonder onderzoek en audit” in Storme, M. (ed.), De Hoge Raadvoor de Justitie na vier jaar gewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 143-181.

- DUPRE, I., “De Hoge Raad voor de Justitie, het nieuwe huis van vertrouwen?”, RW 1999,1507-1527.

- E D I N G E R , T., “Kommentare; Selbstverwaltung der Justiz”, D R I Z 2007,http://www.drb.de/cms/fileadmin/docs/sv_driz_0706.pdf, 161-182.

- FRIEDRICH, J., “Erläuterungen zum Deutschen Bundesrecht, Berufung und Ernennungder Richter.”, RiWG 2010, 205-219.

- GRESSMANN, M., “Process of the appointment and training of judges.” in X., Traitéd’organisation judiciaire comparée, Brussel, Bruylant, 1999, 153-160.

- HABERLAND, S., “Richterliche Unabhängigkeit und dienstliche Beurteilungen.”, DriZ2009, 235-256.

- HERZOG, R., “Art. 20: Gewaltenteilung” in MAUNZ, T. en DÜRIG, G. (eds.), Grundgesetz,Stand: 2001, München, C.H. Beck, 2001, nr. 37ff.

- HERZOG, R., “Art. 92” in T. MAUNZ en G. DÜRIG (eds.), Grundgesetz, Stand: 2001,München, C.H. Beck, 2001, nr. 55.

- HUYSE, L. En VE R D O O D T , A., “Dertig jaar justitiebeleid. Kroniek van eenaangekondigde crisis”, Panopticon 1999, 3-19.

- JERSCHKE, H.-U., “Umbildung der Ausbildung: Die Rolle der Rechtsgestaltung in derneuen Juristenausbildung.”, DnotZ 2003, 571-592.

110

- KILGER, H., “Juristenausbildung und Anwaltausbildung”, NJW 2003, 706-728.

- KÖTZ, H., “Zehn Thesen zum Elend der deutschen Juristenausbildung”, ZEuP 1996, 551-578.

- LAENENS, J. en RAES, S., Justitie hervormd, Antwerpen-Apeldoorn, Maklu, 2000, 208 p.

- LOVENS, S., “Verfassungswidrige Richterwahl?”, ZRP 2001, 458-479.

- MACKE, J., “Die dritte Gewalt”, DriZ 1999, 473-485.

- MACKENROTH, W., “Markenzeichen zukunftsfähiger Rechtsstaaten”, ZRP 2002, 333-348.

- MARCHAL, P., FORRIER, E. en VELU, J., “Door de regering voorgenomen grondwettelijkeen wettelijke hervormingen inzake de benoeming, de bevordering, de evaluatie en devorming van magistraten, alsmede de instelling van een Hoge Raad voor de Justitie.”, RW1997-98, 12 juli 2006, 1409-1424.

- MERTIN, H., “Selbstverwaltung der Justiz als Verfassungsauftrag?”, ZRP 2002, 329-345.

- MÜNCH, I., “Juristenausbildung”, NJW 1998, 2323-2339.

- MÜNCH, I., “Flut und Ebbe in der Juristenausbildungsreform.”, NJW 1997, 2575-2590.

- MÜNCH, I., “Die Richtungsentscheidungen zur Weiterentwickelung der gymnasialenOberstufe”, NJW 1996, 1389-1397.

- PAPIER, H.-J., “Zur Selbstverwaltung der Dritten Gewalt”, NJW 2002, 2582-2593.

- R AISER, T., “Reform der Juristenausbildung, Förderung von Beratungs- undGestaltungsaufgaben als Ziel der Juristenausbildung.”, ZRP 2001, 417-436.

- RÖPER, E., “Neuordnung der Juristenausbildung. Der Kampf des Alten, Bestehenden,Beharrenden mit Entwicklung, Aus- und Umbildung ist immer derselbe. Aus allerOrdnung entsteht zuletzt Pedanterie. (Johan-Wolfgang von Goethe in Maximen undReflexionen)”, ZRP 2000, 237-251

- ROTHERMUND, K. en MAYER, A.-K., Altersdiskriminierung: Erscheinungsformen,Erklärungen und Interventionsansätze., Stuttgart, Kohlhammer, 2009, 320 p.

- SCHEERS, D., “Derde weg naar magistratuur wijd open.”, Juristenkrant, nr. 137, 8november 2006, 12

- SCHEERS, D., “Regering maakt farce van toegang tot magistratuur.”, Juristenkrant, nr. 88,28 april 2004, 3.

- SCHEERS, D., “Hoge Raad beslist inzake benoemingen magistratuur.”, Juristenkrant2002, afl. 45, 1 en 5.

111

- SCHEERS, D., “Nieuwe toegang tot de magistratuur is stap achteruit.”, Juristenkrant 2001,afl. 33, 14.

- SEIDEL, M., “Die Grenzen der richtlichen Unabhängigkeit.”, AnwBl 2002, 223-237.

- SCHEUNER, U., “Verhandlungen des 40.DJT”, DÖV 1953, 515-538.

- STEFFEN, T., “Selbstverwaltung der Justiz, Möglichkeiten der politischen Umsetzung”,ZRP 2008, 208-223.

- STOBBE, U., “Zwölf Thesen der Anwaltschaft zur Reform der Juristenausbildung.”, NJW1997, 1283-1298.

- STOLL, P.-T., “Übergreifende Fragen der Reform der Juristenausbildung in Japan undDeutschland – Die deutsche Sicht.” In JEHLE, J.-G., LIPP, V. en YAMANAKA, K. (eds.),Rezeption und Reform im japanischen und deutschen Recht, Göttingen,Universitätsverlag Göttingen, 2008, 267-274.

- SUETENS, L., “De benoeming van magistraten: vereisten, procedure en betwistingen.” InX., De opleiding en de werving van magistraten., Mys & Breesch, Gent, 1993, 39-59.

- SWALENS, N. en VAN DER BORGHT, K., “Leidt gerechtelijke stage tot werkloosheid?”,Juristenkrant, nr. 87, 7 april 2004, 2.

- TAELMAN, P., “Externe controle op de werking van de rechterlijke orde” in LAENENS, J.en STORME, M. (eds.), In de ban van Octopus, Brussel, Bruylant, 2000, 104-132.

- VAN DEN BROECK, E., “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: op weg naar eenintegraal ontwikkelings- en opleidingsbeleid voor de magistraten en personeelsleden vande rechterlijke orde.”, Orde van de dag 2009, afl. 46, 85.

- VAN ESPEN, H., Het menselijk kapitaal van de magistratuur. Selectie, aanwerving envorming van magistraten, Antwerpen, Intersentia, 2009, 83 p.

- V AN HAEGENBORGH, G., “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding: een eerstekennismaking.”, Ius & Actores 2008, n°2, 91-107.

- VAN ORSHOVEN, P., “Het statuut van de Hoge Raad voor de Justitie. Enkelekanttekeningen.”, in Storme, M. (ed.), De Hoge Raad voor de Justitie na vier jaargewogen, Brugge, Die Keure, 2005, 3-26.

- VELU, J., “Vertegenwoordiging en rechterlijke macht.”, RW 1996-97, 585-620.

- VERVAEKE, G., MALMENDIER, C., SISCOT, J., BERTRAND, M., VANDESCOTTE, J.,VYVERMAN, D., VANDRESSE, C., VAN NUFFEL, R. en VAN WASSENHOVE, P., “Debijdrage van de Hoge Raad voor de Justitie tot de modernisering van Justitie.”, Orde vande Dag 2008, afl. 41, 35-46.

112

- VERRYCKEN, M., “Het Instituut voor Gerechtelijke Opleiding. Vraaggesprek met haarDirecteur, mevrouw Edith Van den Broeck.”, Ius & Actores 2010, n° 1, 33-40.

- VON BLUMENTHAL, J., Föderalismusreform in Deutschland: Bilanz und Perspektiven iminternationalen Vergleich, Heidelberg, VS Verslag, 2010, 234 p.

- VON HUSEN, P., “Die Entfesselung der Dritten Gewalt”, AÖR 1952, 43-55.

- WEBER-GRELLET, H., “Selbstverwaltung der Justiz, zwei-Säulen-Modell des DeutschenRichterbundes.”, ZRP 2007, 151-167.

- X., “Document du Conseil de l’Europe de 25 juin 1997; juridische samenwerking van deRaad van Europa met de landen uit Midden- en Oost-Europa”, Themis 1997, afl. 3.

- X., “Genoeg magistratuur?”, Juristenkrant 2010, afl. 205, 14.

- X., Jahresbericht 2010 - Deutsche Richterakademie, http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=d0f6dca2-79f0-e215-3a16-e77fe9e30b1c

- X , H o g e R a a d v o o r d e J u s t i t i e - J a a r v e r s l a g 2 0 0 9 ,http://www.csj.be/doc/reports/Jaarlijksverslag_2009.pdf, 128 p.

- X., “Jaarverslag 2009, Instituut voor Gerechtelijke Opleiding.”, http://www.igo-ifj.be/sites/default/files/bestanden/IGO_IFJ_Jaarverslag_2009_NL_FR.pdf, 80 p.

- X., Übersicht über die Ergebnisse der Zweiten Juristischen Staatsprüfung im Jahre 2008,http://rsw.beck.de/rsw/upload/JuS/Ausbildungsstatistik2008.pdf

- X., Einstellung in den Probedienst für das Amt der Richterin oder des Richters und derStaatsanwältin oder des Staatsanwalts sowie für den höheren Vollzugs- undVerwal tungsdienst in der Fassung vom 6. November 2007,http://www.datenbanken.justiz.nrw.de/pls/jmi/jvv_proc_bestand?v_bes_id=764

- X, Verslag over het algemeen toezicht op en de bevordering van de aanwending van demiddelen van interne controle binnen de rechterlijke orde – kalenderjaar 2005,http://www.csj.be/doc/reports/Rapport_approuvé_AG_20_02_08_NL.pdf, 72 p.

- X., “Rondetafel: Hoge Raad voor de Justitie”, Ad Rem 2004, afl. 4, 13-18.

- X, Verslag over de algemene werking van de rechterlijke orde,http://www.csj.be/doc/reports/WERKINGSVERSLAG%202004_2005.pdf, 133 p.

- X, Beschluss der Bundesvertreterversammlung des Deutschen Richterbundes zurS e l b s t v e r w a l t u n g d e r J u s t i z ,http://www.drb.de/cms/fileadmin/docs/sv_beschluss_bvv_070427.pdf

- X . , G e s e t z e f ü r d i e B e r u f g r u p d e r B e a m b t e n ,http://www.berlin.de/hjav/gesetze/beamte.html

113

- X., Einstellung als Richterin/Richter und Staatsanwältin/Staatsanwalt im Land Berlin,http://www.berlin.de/sen/justiz/struktur/einstellung_ri_sta.html;

- X., Einstellung in der höheren Justizdienst des Landes Rheinland-Pfalz,http://www.justiz.rlp.de/Ministerium/Bewerber-Info/

- X., Einstellung in der Probedienst des Landes Schleswig Holstein, http://www.schleswig-holstein.de/MJGI/DE/Justiz/DasIstIhrRecht/JuristischeBerufe/HoehererJustizdienst/einstellung.html

- X., Richter und Staatsanwälte, Einstellungsvoraussetzungen Bayern,http://www.justiz.bayern.de/ministerium/berufe/rista/00042/#anker_sprungmarke_0_18

- X., “Weddeschalen, niet-geïndexeerde jaarwedde, voltijds. Niveau A.”,http://www.fedweb.belgium.be/nl/binaries/Annexe_1_echelles_organiques_niveau_A_global_tcm120-10693.pdf

- X., Beurteilung von Richtern und Staatsanwälten, http://www.richterverein-bw.de/verein/media/pdf/Beurteilung_von_Richtern_und_Staatsanwaelten.pdf

- X., Neufassung der Beurteilungsrichtlinie für Richter und Staatsanwälte, NeueRich te rvere in igung , Schre iben vom 03 .01 .2008 , w w w . n r v -net.de/downloads_publikationen/369.doc

- X., Verwaltungsvereinbarung über die Deutsche Richterakademie vom 1. März 1993,http://www.deutsche-richterakademie.de/dra/broker.jsp?uMen=0ea10abc-c787-af11-b9b7-79177fe9e30b

- X., Voorstelling huidige inrichting van het Grondwettelijk Hof, http://www.const-court.be/