programma

3

INHOUDSOPGAVEBig Archives! .................................................................................. 3Keynote lezingen: Luciano Floridi en Eric Ketelaar ................... 4Programmalijnen en parallelsessies Lijn 1: Big data big future ................................................. 6 Lijn 2: Ensuring access ..................................................... 10 Lijn 3: Archives and users ................................................ 15 Lijn 4a: Digitization ......................................................... 22 Lijn 4b: Virtual big archives ............................................ 23Postersessies ............................................................................... 26Extra activiteiten ........................................................................ 26Praktische informatie ................................................................ 30 Adressen en routebeschrijving ................................................. 31

BIG ARCHIVES!Weer is een jaar voorbij en zijn de KVAN-dagen daar! Opnieuw zijn we te gast in een provinciale hoofd-stad met dank aan het Drents Archief. Zoals altijd bieden de KVAN-dagen ook nu een boeiend programma rond een actueel thema: Big Archives! Dat is een thema dat onder iets andere titels voortdurend in het (wereld)nieuws is. Nooit was er zoveel informatie waar je betrekkelijk eenvoudig zoveel mee kunt doen. Maar mag je al die verzamelde informatie bewaren en zo ja, welke vragen mag je daar op loslaten? Hoe beschermen we de belangen van het individu en wat gaat de EU daarover afspreken? Hoe behoud je al die data? Dat zijn de eerste vragen die bij mij opkomen. Maar dit veelomvattende thema heeft meer aspecten.

Minstens zo belangrijk als het bijwonen van de lezingen en workshops is voor mij de persoonlijke uitwisseling met vakgenoten van allerlei pluimage, van jonge, beginnende collega’s, tot archivarissen met een indrukwekkende staat van dienst, van collega’s die werken bij gemeente-archieven tot medewerkers van RHC’s en zoveel andere instellingen. Tijdens de KVAN-dagen komt een belangrijke reden van bestaan van onze vereniging tot leven, het netwerk!‘Sharing ideas, enriching your cultural heritage’

grafische uitwerking en sponsoring: picturae.nl

IM

DATA MATTERS

2

5

Deze dagen kunnen er alleen maar zijn dankzij de inspanningen van het team van Vincent Robijn. Dat team heeft weer een forse prestatie neergezet: een mooi programma waar de diverse aspecten van Big Archives goed worden belicht. Heel veel dank daarvoor! In die dank wil ik ook onze sponsors meenemen, die maken het mede mogelijk dat deze dagen worden gehouden.

Dit jaar begin ik de KVAN-dagen als voorzitter, om de dagen als gewoon lid te verlaten. Dat betekent minder verantwoordelijkheden en minder werkdruk, maar ook een afscheid van acht jaar waarin ik mij met heel veel plezier voor onze vereniging heb ingezet. Voorlopig eerst maar even ge-nieten van onze dagen in Assen. Ik wens jullie een heel goed congres toe!Fred van Kan, voorzitter KVAN

OrganisatieDe Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland organiseert de KVAN-dagen 2014 in samenwerking met het Drents Archief en de Hogeschool van Amsterdam. Wij danken hoofdsponsor Picturae en andere sponsoren voor hun bijdrage. De organisatiecommissie wenst u plezierige en inspirerende KVAN-dagen toe!Vincent Robijn (voorzitter), Afelonne Doek, Marieke de Haan, Rienk Jonker, Petra Links, Ilse Nagelkerke, Annemieke Nijdam, Aike van der Ploeg, May Scheepers, Ivo Zandhuis en Tamara van Zwol.

KEYNOTE LEZINGEN

Luciano FloridiLuciano Floridi is als hoogleraar Philosophy and Ethics of Information verbonden aan de universiteit van Oxford. Daarnaast is hij Senior Research Fellow aan het Oxford Internet Institute, Governing Body Fellow aan St Cross College, Oxford en plaatsvervangend hoogleraar aan het Department of Economics van de American University, Washington D.C.

Professor Floridi bezette in 2009 de UNESCO-leerstoel Information and Computer Ethics aan de universiteit van Hertfordshire. In 2008-2009 bezette hij de Gauss-leerstoel aan de Akademie der Wissenschaften van Göttingen. Hij ontving de Barwize-prijs van de American Philosophical Association, de Covey-award van de International Association fot Computing and Philosophy en de Weizenbaum Award van de International Society for Ethics and Information Technology. Hij is onder meer Fellow van de Society for the Study of Artificial Intelligence and Simulation of Behaviour.Hij was in 2012 voorzitter van de EU commissie “Onlife Initiative”.

Floridi schreef The Fourth Revolution - How the infosphere is reshaping human reality (Oxford University Press, 2014), The Ethics of Information (Oxford University Press, 2013), The Philosophy of Information (Oxford University Press, 2011), The Cambridge Handbook of Information and Computer Ethics (editor, Cambridge University Press, 2010) en van Information: A Very Short Introduction (Oxford University Press, 2010).

Eric Ketelaar “Archiefgeschiedenis: wat, waarom, hoe, wie?”In deze lezing wordt opgeroepen om mee te denken over uitgangspunten, methoden en bronnen voor een sociale geschiedenis van de archieven in Nederland.

Inzicht in de archiefgeschiedenis op basis van onderzoek dat archieven tot object heeft, is onmisbaar voor een ieder die archieven als bron wil waarderen, ontsluiten, beheren en (laten) benutten. Nu deelt de inleiding van een archiefinventaris weliswaar iets mee over de geschiedenis van het archief, maar zij presenteert het archief zelf niet als object van historisch onderzoek. Evenmin leest men doorgaans in de inleiding hoe het archiefsysteem in het verleden in de praktijk werkte in interactie met zijn omgeving, in het bijzonder de mensen die het betrof: de ‘records subjects’. De vorming, het beheer en het gebruik van archieven worden beïnvloed, in iedere tijd weer anders, door maatschappelijke processen. Daarom zal een sociale geschiedenis van archieven de maatschappelijke context als uitgangspunt moeten nemen. Zoals Prak en Van Zanden het poldermodel als kader voor hun sociaaleconomische geschiedenis van Nederland 1000-2000 hebben genomen, zo kan ook de archief- geschiedenis de praktijk van overleg en consensus in ons “vergaderland” als invalshoek nemen. Die praktijk vond zijn neerslag in resoluties, acta, journalen, boekhouding, notulen - in de archivering van transacties van en over mensen, goederen, gebieden, geld, handel en zo meer. Wie waren de “archiveerders” en archivarissen, welke rol kwam hen in verschillende tijden en plaatsen toe, beïnvloed door welke macht(en)?

Een sociale geschiedenis van archieven onderzoekt welke waarden men toekende aan archieven. Dat kunnen we niet slechts in of aan de archieven lezen: we moeten ruimer kijken naar de wisselwerking tussen archivering en het “archiefbesef” van een samenleving dat zich ook manifesteert in mondelinge overlevering, geletterdheid, monumenten, kunst, ja zelfs in de bewuste vernietiging van archivalia. Een aspect van dat archiefbesef is dat vele maatschappelijke instellingen (maar ook individuen) de werkelijkheid slechts waarnemen in de vorm waarin deze in informatiesystemen vastgelegd en waarneembaar is.

Eric Ketelaar is emeritus professor Archiefwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam.

Op de nieuwe website www.kvandagen.nl kunt u de meest actuele informatie over programma en sprekers vinden.

4

Picture courtesy of Tim Muntinga

Erik Ketelaar

76

PROGRAMMALIJNEN EN PARALLELSESSIES

Lijn 1: Big data big future

Karin van der Heiden en Marco de Niet

De gebruiker centraal, maar nu échtMaandag 16 juni, 11:45-12:45 uur, @Bioscoopzaal 2

Wanneer we praten over de digitalisering van de samenleving, worden uitdrukkingen gebruikt als ‘stormachtige ontwikkelingen’, ‘ radicale veranderingen’, ‘ disruptieve technologieën’, ‘paradigmawijziging’ en ‘archivistische aard- verschuiving’. Duidelijk is dat digitale technologie onze samenleving radicaal heeft veranderd. Dat heeft consequenties voor de archivaris. Toch blijkt dat de stap van papieren werkelijkheid naar digitale realiteit in veel gevallen nog gezet moet worden. Tegelijkertijd worden steeds meer collecties gedigitaliseerd, serieuze voorbereidingen voor e-depots getroffen en verkennen archivarissen massaal de sociale media.

Hoe zorg je er als sector voor dat technologie meer wordt dan alleen een bedrijfsmatig en operationeel instrument? Wat gebeurt er als standaar-den meer betekenis krijgen dan een theoretische perspectief? Welke fundamentele verandering is te voorzien wanneer de informatiebehoefte van eindgebruikers werkelijk leidend is? Karin van der Heiden en Marco de Niet spreken op basis van eigen onderzoek en ervaring over de impact van de technologie en de radicale consequentie van digitalisering in de sector.

Karin van der Heiden is zelfstandig adviseur op het gebied van beheer en presentatie van collecties en eigenaar van PARKC. Marco de Niet is directeur van Digitaal Erfgoed Nederland

Henk Wals, Nicoline van der Sijs, Jasmijn van Gorp, Auke Rijpma

Big Data, Grand Challenges for ResearchMaandag 16 juni, 13:30-14:30 uur, @ Bioscoopzaal 2

Er is een revolutie gaande in de geesteswetenschappen. Massale hoeveelheden analoge bronnen, zoals tekst, afbeeldingen en audiovisuele data, worden in hoog tempo gedigitaliseerd. Al deze data data maken innovatief geestes- wetenschappelijk onderzoek op hoog niveau mogelijk.Wat doen onderzoekers met de grote hoeveelheden data? Hoe maken ze er gebruik van en welke nieuwe wendingen neemt het hedendaags onderzoek door de beschikbaarheid van grote hoeveelheden data? Welke onderzoeksvragen kunnen door het gebruik van digital humanities tools?

Wat vraagt de grote hoeveelheId data van de infrastructuur? Wat is er nodig om deze data bijeen te brengen, op elkaar te laten aansluiten en te laten doorzoeken?Na een korte introductie over de ontwikkelingen binnen de geestes- wetenschappen en gezamenlijke inspanningen om de te laten aansluiten digitale data ter beschikking te stellen vertellen drie onder-zoekers in korte presentaties over onderzoeksprojecten op het gebied van mediastudies (TROVe), taalkunde (Nederlab) en sociaal-economische geschiedenis (CLIO-INFRA).

Henk Wals is directeur van het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis. Nicoline van der Sijs is onderzoeker variatielinguïstiek aan het Meertens Instituut. Jasmijn van Gorp is senior researcher aan de Universiteit van Amsterdam. Auke Rijpma is postdoctoral researcher aan de Universiteit Utrecht.

Chido Houbraken

Exploit the Masses! - Big Data en de ArchivarisMaandag 16 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 2

Big Data is een trendy term onder informatie-deskundigen, managers en bestuurders. Maar het is meer dan dat. Big Data heeft een groot effect op het gebruik van informatie. Het leidt tot een meer-waarde van informatie.Op dit moment wordt het concept Big Data vooral ingezet om op relatief korte termijn voorspellingen te doen op basis van recente informatie. Dat komt omdat de gedachtevorming nog volop in ontwikkeling is én omdat digitale data op deze schaal pas sinds kort bewaard blijven en dus voorhanden zijn. Er ontstaat duidelijkheid over de meerwaarde die schuilt in het type informatie dat tot voor kort werd gezien als ‘ruis’ en ‘ballast’. En dat meerwaardespectrum zal steeds breder worden, waarbij de bezitters van data uiteindelijk de grote winnaars zullen zijn. Hoe meer je verzamelt, hoe hoger je ‘marktwaarde’.

Wat zou dit kunnen betekenen voor archieven? Worden archieven, als databezitters, (economisch) steeds belangrijker? Krijgt archief, naast de bekende drie functies, door hergebruik nog een vierde – misschien veel zwaardere – functie als grondstof voor informatieproducten? Wat betekent dit voor acquisitie, selectie en vernietiging? Hoe stel je de data beschikbaar en onder welke voorwaarden? Is een e-depot voldoen-de? En wie beheren die archieven dan: archivarissen of IT-specialisten?Kortom: in welke zin veranderen rol en functie van archief en archivaris als gevolg van deze ontwikkelingen?

Chido Houbraken is zelfstandig informatieadviseur en eigenaar van CHIDO.

© Max Kisman, Amsterdam

98

Ruud Yap

Big data x big archives = great opportunitiesDinsdag 17 juni, 11:45-12:45 uur, @ Bioscoopzaal 2

Er wordt de laatste tijd veel gewezen op de bedreigingen van Big Data voor de archiefwereld. Onze privacy is in het geding. Strengere regels voor privacy en databescherming, het recht om te worden ‘vergeten’, beroven archieven mogelijk van hun meest waardevolle materiaal. Die discussie wil ik niet aangaan. Ik kijk naar de kansen die big-datatechnologie de archivaris kan bieden. Het PRISM-programma dat schijnbaar zonder democratische controle gegevens binnenharkt voor de Amerikaanse inlichtingendienst is een zorg, maar tegelijkertijd watertand ik bij de technologie erachter: zouden die datamining-instrumenten ons kunnen helpen bij bijvoorbeeld het toegankelijk maken en waarderen van grote hoeveelheden informatie? Waar liggen onze mogelijkheden? Ik heb de wereld van de data- intensieve wetenschap verkend. Binnen deze wetenschappelijke disciplines wordt met een onnoemlijke hoeveelheid aan data gewerkt. Daar speelt een vergelijkbare problematiek:

• beperkte toegankelijkheid door interpretatieverschillen (uitwisselbaarheid);

• menselijk (on)vermogen om grote hoeveelheden informatie te interpreteren;

• de onvolkomenheden van de nu beschikbare technologie. De lessen die we kunnen leren:

• betekenis en waarde kun je kwantificeren waardoor je kan automa-tiseren

• leg alles vast en gebruik die informatie: alle data is van waarde• hoe eet je een olifant? Door hem in stukjes te hakken• waarderen is verrijken

Ruud Yap is projectleider Werkpakket 1 (Digitale Infrastructuur) Digitale Taken Rijksarchieven (DTR) bij het Nationaal Archief.

Big archives and trainingDinsdag 17 juni, 13:30-14:30 uur, @ Bioscoopzaal 2

Archivaris is een beroep met toekomst. Hoe spelen de archiefopleidingen in op big data, big archives en digital repositories? Welke competenties ont-wikkelt de toekomstige archivaris in zijn of haar opleiding? Welke kennis en vaardigheden zijn (nog) nodig en welke niet (meer)? Wat verwacht u van uw toekomstige collega’s? Praat hierover mee in discussie met de archiefopleidingen en het werkveld. In het forum zitten Els van den Bent (docent aan de Reinwardt Academie), Hans Waalwijk (minorcoördinator Archieven aan de Hogeschool van Amster-dam), Theo Thomassen (hoogleraar Archiefwetenschap aan de Universiteit van Amsterdam), Siegfried Janzing (vanuit de commissie HRM van BRAIN), Frans Smit (vanuit de sectie Archieftoezicht van BRAIN) en Theo Vermeer (vanuit de commissie Archiefonderwijs van de KVAN).

Geert-Jan van Bussel

Big Data, de archivaris en de ‘smart city’Dinsdag 17 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 2

In de nabije toekomst maken ‘big data’ en ‘smart’ technologie het mogelijk grootschalige en geraf-fineerde interventies uit te voeren in het alledaagse leven, in de politiek, de cultuur, de economie e.d. Technologie (beter: de algoritmes die die tech-nologie gebruikt om data te analyseren) biedt de mogelijkheid (nog niet eens bekende) proble-men ‘op te lossen’ en/of nieuwe ontwikkelingen te stimuleren die mensen de ‘juiste dingen’ laten doen. Evgeny Morozov stelt dat dit ‘solutionisme’ een techno-sfeer creëert die onze maatschappij diepgaand beinvloedt. Willen wij wel dat ethieke, politieke, morele en ‘onoplosbare’ dilemma’s door middel van specifieke algoritmes tot eenvoudig te managen aangelegenheden van technologische efficiency verworden? De verleiding in deze digitale tijd is om ‘alles’ op te lossen door te meten, te kwantificeren, te surveilleren en te manipuleren. Big Data zijn de nieuwe hype, met gigantische mogelijk-heden en onvoorstelbare ethische consequenties. Steden worden ‘slim’, helpen hun burgers door de enorme hoeveelheden data die beschikbaar zijn en geanalyseerd worden. Maar hoe zit het met de privacy in de ‘generieke profielen’ die burgers karakteriseren? En welke rol spelen archiefdata in Big Data analyse en in de samenstelling van profielen? Wat betekent het om archivaris te zijn in een ‘smart city’? Hoe gaan archivarissen om met waardering, vernietiging en beschikbaarstelling? Mogen (of moeten) de ‘dark data’ uit de archieven wel gebruikt worden in Big Data analyses? Wat levert dat op voor de ‘smart city’ of de burger? Vragen die het beeld van ‘het archief’ en ‘de archivaris’ fundamenteel kunnen veranderen. Zullen ze dat ook?

Geert-Jan van Bussel is bijzonder lector Digital Archiving & Compliance aan de Hogeschool van Amsterdam.

Fotograaf: Marius B

1110

Lijn 2: Ensuring access

Rienk Jonker

Informatie is een conceptueel labyrinthMaandag 16 juni, 11:45-12:45 uur, @ Bioscoopzaal 3

Digitale informatie grijpt steeds dieper in in ons dagelijkse leven, het gebruik van papier raakt op de achtergrond. We werken hard om deze ontwikkelingen bij te houden. De archivaris en records manager positioneren zich opnieuw. Het ‘papieren denkraam’ zal vervangen worden door een digitaal fundament, dat professionals houvast zou moeten geven in het labyrinth van informatie en informatverievoorziening. Daar zit de kneep: digitaal blijft niets hetzelfde, alles verandert en dat vinden we nu eigenlijk heel normaal. De archivaris houdt van houvast, ijkpunten en het fixeren van documenten in de tijd.Rienk Jonker deelt zijn ideeën over een impliciet informatiemodel graag met u. Het model moet recht doen aan vereiste kwaliteiten en bewaar- en vernietigingsbelangen. Kern van het model is informatie als constante factor. Alle actoren en gebruikers zijn passanten. Een prikkel tot naden-ken en stof voor discussie.

Rienk Jonker is informatieadviseur en gemeentearchivaris bij de gemeente Leeuwarden.

Drie projectpresentatiesMaandag 16 juni, 13:30-14:30 uur, @ Bioscoopzaal 3

Hanneke van Aalst en Ingmar Koch

Toepassingsprofiel Metagegevens: wanhoop niet, het komt goed! In 2013 produceerde de Werkgroep Voorbereiding Implementatie e-Depot het ‘Toepassingsprofiel metagegevens lokale overheden’. Begin 2014 zal het Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING) een verbeterde versie opleveren in opdracht van Archief2020. Hierin wordt expliciet de link gelegd met de Referentiemodel Gemeentelijke Basisgegevens Zaken (RGBZ) en uitgebreid stilgestaan bij de manier waarop lokale overheden dit toepassingsprofiel kunnen gebruiken. Hanneke van Aalst en Ingmar Koch werkten mee aan het toepassingsprofiel en adviseren vanuit Archief2020 KING bij de verbetering daarvan. In deze presentatie lichten zij de totstandkoming van een nieuwe versie van het toepassingsprofiel toe. Daarnaast staan ze stil bij het gebruik van het toepassingsprofiel door archiefbeheerders en archiefvormers. Big archives kunnen niet zonder big metadata.

Hanneke van Aalst is afdelingshoofd Informatie en Kennis bij het Zeeuws Archief. Ingmar Koch is beleidsmedewerker archiefinspectie bij de Provincie Noord-Brabant.

Erik Saaman

Eisen aan digitale duurzaamheidBij digitale documenten is er geen onderscheid meer tussen archieven voor en na overbrenging en ook niet tussen te bewaren en te vernietigen archieven. De omvang van digitale informatie is een veelvoud van de informatie die gebruikt werd toen papier nog leidend was. Er wordt zelfs gesproken over een exponentiële groei.

Daarom is het van belang om scherp te hebben welke informatie archiefwaardig is en hoe deze bewaard en beheerd moet worden. Er zijn afspraken nodig bij de vorming van informatie. Hoe ontwikkel je die? Met wie en wat moet je rekening houden om gedragen eisen te formuleren waar de hele rijksoverheid mee uit de voeten kan? En naast de eisen aan duurzaamheid zijn ook generieke voorzieningen voor de implementatie van deze eisen bij archiefvormers nodig. DWR-Archief, dat staat voor Digitale Werkplek Rijk, formuleert die eisen. De uitdaging waar we voor staan is het met elkaar verbinden van die voorzieningen met de eisen aan duurzaamheid die de Digitale Taken Rijksarchieven ontwikkelt.In september 2013 besloot het kabinet 28 miljoen euro beschikbaar te stellen voor het uitvoeren van de digitale taken van de rijksoverheid op het gebied van het archiefbeheer. Een van de richtlijnen die er moeten komen zijn de eisen aan duurzaamheid en voorschriften voor informatie-beheer.

Erik Saaman is projectleider DWR-Archief bij het Nationaal Archief en E-Government Consultant en Architect bij ICTU.

Margriet van Gorsel en Gijsbert Kruithof

Betekenen Big Archives ook Big Risks?

Digitalisering biedt ongekende mogelijkheden voor het op grote schaal beschikbaar stellen van informatie, maar stelt ook hoge eisen aan het beheer van die informatie. Eisen die lang niet altijd worden gerealiseerd, zo blijkt uit waarschuwende rapporten van de Algemene Rekenkamer en de Erfgoedinspectie. OCW spreekt in de Archiefvisie dan ook de ambitie uit om naar voren te schuiven in de keten en eerder invloed uit te oefenen op de inrichting van het informatiebeheer.In deze presentatie analyseren Gijsbert Kruithof en Margriet van Gorsel het instrument dat in Rotterdam in gebruik is voor de (het)inrichting van processen en systemen. Is dit instrument het antwoord op al uw vragen? Is het weer een instrument naast al die andere? Is het altijd bruikbaar en wat vinden de experts er eigenlijk van? Tevens blikken Gijsbert en Margriet samen met u naar de toekomst. Wat hebben we nodig voor duurzame toegankelijkheid van informatie? Wat zijn risico’s? Gaat ISO 18.128 zorgen voor risicowaardering van records en processen?

Margriet van Gorsel en Gijsbert Kruithof zijn beiden werkzaam bij het Nationaal Archief. Margriet als preservation officer en Gijsbert als informatiearchitect.

1312

Jacqueline Schuurman Hess en Theo Kremer

BIM is BIGMaandag 16 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 3

Building Information Management (BIM) is een filosofie. Door digitaal informatie-gebruik, waarbij alle partners in de keten samenwerken, worden faalkosten bij bouwen teruggebracht. Het gaat hierbij om procesinformatie. Hoe wordt een object, bijvoorbeeld een brug of haven, gerealiseerd? Daarnaast gaat het ook om technische informatie. Wat is de geschiedenis van de brug, hoe sterk is ‘ie? Deze informatie werd voorheen in een traditioneel projectdossier vastgelegd, nu in toenemende mate in driedimensionale databases. Als u wilt meedenken over bouwen, creëren en informatie delen in de 21e eeuw, kom dan naar onze workshop. Na een kennismaking met deze boeiende wereld, discussiëren we graag met u.

Enkele discussiepunten: •wie beheert de informatie in BIM/VISI/GIS tijdens de realisatie?•wat gebeurt er met de informatie nadat een bouwwerk is opgeleverd? •blijft de informatie in BIM bij de beheerder (als deze er al is), of wordt

deze overgebracht naar het e-depot van een archiefdienst? •hoe en wanneer wordt informatie vernietigd (wordt er wel

vernietigd?), en hoe blijft deze informatie beschikbaar voor alle belanghebbenden?

Kortom, genoeg vragen voor informatiedeskundigen. Wij bieden u een inkijkje in de wereld van BIM en u biedt uw denkkracht!

Jacqueline Schuurman Hess is archiefinspecteur bij het Stadsarchief Rotter-dam. Theo Kremer is senior medewerker bij het Stadsarchief Amsterdam.

Karin van der Heiden

The future past, omgaan met digitale particuliere archievenDinsdag 17 juni, 11:45-12:45 uur, @ Bioscoopzaal 3

“Digitale particuliere archieven zijn ingewikkeld” is het beeld dat over-heerst in de discussie over de rol van archieven in het documenteren van de samenleving. We vinden dat de archivaris verantwoordelijk is voor het beeld dat toekomstige onderzoekers van het recente verleden kunnen vormen. De archivaris beheert niet alleen overheidsarchieven, maar ook particuliere archieven. De digitale archieven van de particuliere archief-vormers vormen één van de grootste uitdagingen voor de professionele archivaris. Archieforganisaties vinden deze archieven belangrijk, nemen ze op in beleidsplannen en vinden natuurlijk dat er ook wat mee moet gebeuren. Maar wàt precies? En hoe? En door wie? En met welke middelen? En vanuit welk perspectief? Met zoveel lastige vragen wordt de kwestie digitale particuliere archieven alleen maar een heter hangijzer.

Terwijl we het allemaal wel over één ding eens zijn: met digitale archieven moet eerder gisteren dan vandaag iets gebeuren. Als de bestaande uitgangspunten niet toereikend zijn, en de realiteit nog weerbarstiger dan gevreesd, wat valt er dan te doen? Daarover gaat Karin van der Heiden in gesprek met drie ervaren professionals. Op zoek naar antwoorden en concrete oplossingen voor digitale particuliere archieven. Karin van der Heiden is zelfstandig adviseur op het gebied van beheer en presentatie van collecties en eigenaar van PARKC.

Hanneke van Aalst en Mies Langelaar

De Reus en Klein Duimpje; wat kunnen kleine archiefdien-sten leren het Masterplan Digitale Taken Rijksarchieven?Dinsdag 17 juni, 13:30-14:30 uur, @ Bioscoopzaal 3

Eind 2013 presenteerde het Nationaal Archief het Masterplan Digitale Taken Rijksarchieven. Hierin ontvouwt het Nationaal Archief de plannen om te komen tot een infrastructuur voor het digitaal werken bij het Rijk. Vanaf 2015 gaan de zogenaamde beleidskernen van het Rijk digitaal werken en vanaf 2017 doet de burger alle zaken met de overheid digitaal. Voorwaar een hele opgave, want waar digitaal gewerkt wordt, moet ook digitaal worden gearchiveerd. Processen moeten worden heringericht en er moet aandacht komen voor de vraagstukken rond digitaal archiveren en de duurzame toegankelijkheid van informatie.

Bovendien maakt vervroegde openbaarheid van overheidsinformatie het noodzakelijk om gedegen recordsmanagement in te richten om de regie op de informatievoorziening op de juiste manier te kunnen uitoefenen. Voor de Rijksoverheid biedt het Masterplan een goed programma met bijbehorende financiële onderbouwing. Iedere overheid is verant- woordelijk voor zelf verantwoordelijk voor de duurzame bewaring van zijn digitale archief en kan tegen vergoeding de Rijksinfrastructuur gebruiken. Dat betekent een kans voor provincies, waterschappen, gemeenten en kleinere regionale archiefdiensten. Welke mogelijkheden kunnen de ontwikkelingen van het Masterplan bieden en hoe kan samenwerking op lokaal en regionaal gebied een stevige infrastructuur opleveren voor de digitale toekomst? Hanneke van Aalst is afdelingshoofd Informatie en Kennis bij het Zeeuws Archief. Mies Langelaar is projectmanager Trusted Digital Repository bij het Stadsarchief Rotterdam.

1514

Twee projectpresentatiesDinsdag 17 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 3

Roland Bisscheroux, Joost van Koutrik, Theo Vermeer

Big Archives? Shared solutions!De komende jaren komt veel op ons af. We digitaliseren zelf archieven voor publieke dienstverlening, zorgdragers zijn druk bezig met het digitaliseren van hun bedrijfsvoering en particuliere archieven bestaan in de toekomst uit volle harde schijven en mailboxen. Grote archieven, digitale archieven, geïntegreerde archieven... en die moeten allemaal in een e-depot. Om dit gezamenlijk aan te pakken, heeft het convent van RHC’s en het Nationaal Archief in 2011 de Werkgroep Voorbereiding Implementatie e-Depot (WVI) ingesteld. Deze werkgroep heeft in april 2013 vier handboeken opgeleverd: Werkprocessen, Architectuur, Metagegevens en Personeel & Organisatie.We zijn nu ruim een jaar verder. Wat was ook weer de strekking van die handboeken? Wat hebben ze opgeleverd? Wat is er inmiddels veranderd? Hoe gaan we ermee de Big Digital Archives te lijf, die ongeduldig op onze deur staan te bonzen?In deze sessie brengen we u en onszelf weer op de hoogte van de huidige stand van zaken. Per handboek bespreken we wat het afgelopen jaar is gebeurd, waar de grootste successen zijn geboekt, maar ook waar we nog een lange weg hebben te gaan. Inbreng van betrokkenen bij de doorontwikkeling wordt zeer gewaardeerd.

Roland Bisscheroux is informatiemanager/archiefinspecteur bij het Noord-Hollands Archief. Joost van Koutrik is werkzaam bij Het Utrechts Archief. Theo Vermeer is expert Informatiebeheer bij het Stadsarchief Rotterdam.

Roland Bisscheroux, Peter van de Ruit

Pilot e-depot gemeente Haarlem. Een business case voor digitale duurzaamheidNa een periode van voorbereiding door de Werkgroep Voorbereiding Implementatie e-Depot (WVI) van RHC’s en NA, starten nu de eerste pilots. Een van die pilots is het e -depot van de gemeente Haarlem. In deze projectpresentatie nemen medewerkers van de gemeente Haarlem en het Noord-Hollands Archief u mee in het verloop van deze pilot. Aanleiding voor de gemeente Haarlem is de zorg over de digitale duurzaamheid van het archief dat nu gevormd wordt. Duurzaamheid begint bij de creatie. Voor het Noord-Hollands Archief ligt de uitdaging in het opnemen van digitaal archief in een eerder stadium dan de traditionele overbrengingstermijn. Het archief wordt daarmee letterlijk en figuurlijk groter: Big Archives! Met medewerking van het Nationaal Archief en ondersteund door Archief 2020, stelt de projectgroep een businesscase op voor het duurzaam beheer van digitaal archief. Het voorkeursscenario daarbij is de uitplaatsing van (semi-statisch) archief bij het Noord Hollands Archief in het gezamenlijke e-depot van Nationaal Archief en RHC’s.In de presentatie komen de volgende onderwerpen aan de orde: formuleren van een businesscase digitale duurzaamheid, maken van een ‘mapping’ van metadata, ontwerpen van een informatiearchitectuur en toetsing van het geheel aan de hand van ED3.

Roland Bisscheroux is Informatiemanager/archiefinspecteur bij het Noord- Hollands Archief. Peter van de Ruit is bureauhoofd DIV bij de gemeente Haarlem.

Lijn 3: Archives and users

Twee projectpresentatiesMaandag 16 juni, 11:45-12:45 uur, @ Bioscoopzaal 4

Hay Kranen

Where the people are. Op zoek naar nieuw gebruikers van de collectie op WikipediaHet koesteren als erfgoedinstelling van je eigen platform is mooi. Maar in de praktijk heeft de doorsnee Nederlander amper gehoord van een archief. Google en Wikipedia is veeleer de wijze waarop men kennis maakt. Sinds oktober 2013 hebben het Nationaal Archief en de Koninklijke Bibliotheek een Wikipedian in Residence (WiR) in huis die de aanwezigheid van de collecties van beide instellingen moet vergroten op Wikimedia en Wikipedia.Omdat Wikipedia drijft op auteursrechtelijk vrij materiaal is de open data van het Nationaal Archief een goudmijn op domeinen die voor Wikipe-diabegrippen betrekkelijk onderbelicht zijn. Hay Kranen neemt u mee langs lemma’s, beelddonaties, GLAM-toolsets en de kracht van de Crowd. Hay Kranen is Wikipedian in Residence bij het Nationaal Archief en de Ko-ninklijke Bibliotheek.

Tim de Haan

Open data tenzij…In 2011 is met www.gahetna.nl veel werk verzet in het gestructureerd en gestandaardiseerd aanbieden van archieven, indexen, foto’s en kaarten. Het eigen platform stond nog voorop maar de randvoorwaarden waren aanwezig om met de ‘eigen’ datasets toeleverancier te zijn naar anderen. Europeana en APEx rammelen aan de poort. Vanaf 2012 ontstond via het begrip open data bij het Nationaal Archief (NA) een beweging om alle data te openen. Naast de technische voorwaarden bleek dit vooral een juridische en mentaliteitskwestie te zijn. Inmiddels is zijn de data van het Nationaal Archief waar mogelijk open en zijn de EAD’s, scans (archieven, foto’s, kaart)  en indexrecords via OAI-PMH, API en datadump als een enorme bak data gelabeld, gedocumenteerd en herbruikbaar.Hoe heeft die omslag plaatsgevonden, welke stappen zijn gezet en wat zijn de leerpunten hieruit?

Tim de Haan is werkzaam als projectadviseur en informatieanalist bij het Nationaal Archief.

Wouter Daemen

Van informatieschaarste naar –overvloed: naar een gedeelde digitale onderzoeksomgeving voor archivaris en historicusMaandag 16 juni, 13:30-14:30 uur, @ Bioscoopzaal 4

Als gevolg van de digital turn verschuift de balans van informatieschaarste naar informatieovervloed. Zowel de archivaris als historicus ziet zich geconfronteerd met de opgave zich een weg te banen in een onoverzienbare hoeveelheid digitale data in plaats van het (re)construeren g

Koffi

e en

thee

Plen

air

(Cen

tral

e ha

l)

Para

llels

essi

es

Para

llels

essi

es

Para

llels

essi

es

Lijn

1:

Big

data

, big

futu

re

Bios

coop

zaal

2

De

gebr

uike

r cen

traa

l,

maa

r nu

écht

Kari

n va

n de

r Hei

den

en

Mar

co d

e N

iet

Big

Dat

a, G

rand

Cha

lleng

es

for R

esea

rch

Hen

k W

als,

Nic

olin

e va

n de

r Si

js, J

asm

ijn v

an G

orp,

Auk

e Ri

jpm

a

Expl

oit t

he M

asse

s! -

Big

Dat

a en

de

Arc

hiva

ris

Chid

o H

oubr

aken

Ont

vang

st e

n in

schr

ijvin

g, k

offie

Wel

kom

stw

oord

doo

r Fre

d va

n Ka

n, v

oorz

itte

r KVA

N e

n D

ouw

e H

uizi

ng, d

irec

teur

Dre

nts

Arc

hief

Ope

ning

doo

r Vin

cent

Rob

ijn, v

oorz

itte

r com

mis

sie

KVA

N D

agen

Ke

ynot

e le

zing

Luc

iano

Flo

ridi

Plen

aire

afs

luit

ing

- Pre

sent

atie

S@

P Ja

arbo

ek M

acht

en

Onm

acht

O

ntva

ngst

doo

r de

burg

emee

ster

van

Ass

en -

Borr

el in

het

Sta

dhui

s (N

oord

ersi

ngel

)Ve

rvoe

r van

af d

iver

se o

psta

ppun

ten

in A

ssen

naa

r Hav

elte

Cong

resd

iner

en

dans

en in

Lan

dgoe

d O

verc

inge

(Hav

elte

)

Lijn

2:

Ensu

ring

Acc

ess

Bios

coop

zaal

3

Info

rmat

ie is

een

co

ncep

tuee

l lab

yrin

th

Rien

k Jo

nker

To

epas

sing

spro

fiel M

etag

egev

ens:

wan

hoop

nie

t, he

t kom

t goe

d!

Han

neke

van

Aal

st e

n In

gmar

Koc

hEi

sen

aan

digi

tale

duu

rzaa

mhe

id

Erik

Saa

man

Be

teke

nen

Big

Arch

ives

ook

Big

Risk

s?

Mar

grie

t van

Gor

sel e

n Gijs

bert

Krui

thof

BIM

is B

IG

Jacq

uelin

e Sc

huur

man

Hes

s en

Th

eo K

rem

er

Lijn

3:

Arc

hive

s an

d us

ers

Bios

coop

zaal

4

Whe

re th

e pe

ople

are

. Op

zoek

naa

r ni

euw

geb

ruik

ers v

an d

e co

llect

ie

op W

ikip

edia

. Hay

Kra

nen

Ope

n da

ta te

nzij

… T

im d

e H

aan

Van

info

rmat

iesc

haar

ste

na

ar –

over

vloe

d

Wou

ter D

aem

en

Big

Arch

ives

- Sm

all S

elec

tion

Est

her v

an V

elde

n en

Pet

ra R

obbe

n16

Milj

oen

arch

ivar

isse

n G

eorg

es E

lisse

n en

Pie

ter W

oltje

r Pu

blie

k Geh

eim

: de n

ieuw

e app

van

Arch

ief E

emla

nd M

acht

eld

Mar

is

Lijn

4a:

Dig

itiz

atio

n Bi

osco

opza

al 5

G

oogl

ing

the

arch

ive

Char

les

Jeur

gens

Big

arch

ives

, big

mon

ey.

Mar

ens

Enge

lhar

d, W

im R

eijn

-de

rs, M

aart

en S

chen

k, Ja

ntje

St

eenh

uis,

Gea

rt d

e Vr

ies

Op

weg

naa

r een

Ned

erla

ndse

Er

fgoe

dthe

saur

us.

Joha

n O

omen

, Will

em M

elde

r, Ke

es H

endr

iks

Rond

leid

inge

n

Dre

nts

Arc

hief

(11:

45-1

2:45

)

Dre

nts

Arc

hief

(1

3:30

-14:

30)

Dre

nts

Arc

hief

(15:

00-1

6:00

)

Maa

ndag

16 ju

ni 20

14

Lunc

h

Koffi

e en

thee

9:00

-10:

00

10:0

0-10

:30

10:3

0-11

:15

11:1

5-11

:45

11:4

5-12

:45

12

:45-

13.3

0

13:3

0-14

:30

14

:30-

15:0

0

15:0

0-16

:00

16:0

0-16

:15

16:3

0-17

:30

19.0

0-20

.00

20:0

0-24

:00

Plen

air (

Cent

rale

hal

)

Koffi

e en

thee

Plen

air

(Cen

tral

e ha

l)

Para

llels

essi

es

Para

llels

essi

es

Para

llels

essi

es

Plen

air (

Cent

rale

hal

)

-

9:00

-10:

00

9:00

-10:

00

10:1

5-10

:30

10:3

0-11

:15

11:1

5-11

:45

11:

45-1

2.45

12:4

5-13

:30

13:3

0-14

:30

14:3

0-15

:00

15:0

0-16

:00

16:0

0-16

:15

16:1

5-17

:00

Lijn

1:

Big

data

, big

futu

re

Bios

coop

zaal

2

Big

data

x b

ig a

rchi

ves =

gre

at

oppo

rtun

ities

Ru

ud Y

ap

Big

arch

ives

and

trai

ning

Big

Dat

a, d

e ar

chiv

aris

en

de

‘smar

t city

’

Gee

rt-J

an v

an B

usse

l

-

Ont

vang

st e

n in

schr

ijvin

g, k

offie

Alg

emen

e Le

denv

erga

deri

ng v

an d

e KV

AN

(De

Nie

uwe

Kolk

, Bio

scoo

pzaa

l 3)

Ope

ning

doo

r Vin

cent

Rob

ijn

Keyn

ote

lezi

ng “A

rchi

efge

schi

eden

is: w

at, w

aaro

m, h

oe, w

ie?”

Eri

c Ke

tela

ar

Plen

aire

afs

luit

ing

Aan

kond

igin

g va

n #K

VAN

15

Afs

chei

dsbo

rrel

Lijn

2: E

nsur

ing

Acc

ess

Bios

coop

zaal

3

The

futu

re p

ast,

omga

an m

et

digi

tale

par

ticul

iere

arc

hiev

en

Kari

n va

n de

r Hei

den

De

Reus

en

Klei

n D

uim

pje

Han

neke

van

Aal

st e

n M

ies

Lang

elaa

r

Big

Arch

ives

? Sha

red

solu

tions

!Ro

land

Bis

sche

roux

, Joo

st v

an

Kout

rik,

The

o Ve

rmee

r

Pilo

t e-d

epot

gem

eent

e H

aarle

mRo

land

Bis

sche

roux

, Pe

ter v

an d

e Ru

it

Lijn

3: A

rchi

ves

and

user

s

Bios

coop

zaal

4

Big

Arch

ives

, Big

ger W

ebsi

tes,

Bi

gges

t Diff

eren

ceCh

ristia

n va

n de

r Ven

en Ja

nna L

egui

jt

Haa

l mee

r uit

(ope

n) d

ata!

Bob

Cor

et

Dig

itale

die

nstv

erle

ning

; fe

it of

fict

ie?

Jann

a Le

guijt

en

Rom

eo G

oedè

l

Spel

evar

en in

een

zee

van

beel

den

Mar

got K

nijn

en

Mar

k Li

ndem

an

Lijn

4b:

Vir

tual

Big

Arc

hive

s Bi

osco

opza

al 5

Hel

p, d

e do

kter

ver

zuip

t!

Puck

Hui

tsin

g en

Edw

in K

lijn

Virt

ual b

ig a

rchi

ves

Afe

lonn

e D

oek

en H

enk

Wal

s Eu

rope

an H

oloc

aust

Res

earc

h In

frast

ruct

ure

- Pe

tra

Link

s en

Tim

Ve

ken

| APE

x - G

erri

t de

Brui

n

The

Big

Pict

ure

Joos

t van

Kou

trik

en

Chid

o H

oubr

aken

Rond

leid

inge

n

Dre

nts

Mus

eum

(11:

45-1

2:45

)

Dre

nts

Mus

eum

(1

3:30

-14:

30)

Dre

nts

Mus

eum

(15:

00-1

6:00

)

Dins

dag

17 ju

ni 20

14

Lunc

h

Koffi

e en

thee

Spor

tclin

ic

(7:1

5-8:

30)

1918

van het verleden op basis van gefragmenteerde overblijfselen. De transitie van schaarste naar overvloed is niet beperkt tot de twee afzonderlijke disciplines. Deze biedt juist uitdagende mogelijkheden om de complexe verhouding tussen archief, archivaris en (geschied)wetenschapper opnieuw vorm te geven.Hoe zou een gedeelde digitale onderzoeksomgeving van de archivaris en historicus er (in de toekomst) uit kunnen zien? Wouter Daemen voerde een verkennend onderzoek uit naar de contouren van een gedeelde digitale onderzoeksarena van de beide aanpalende disciplines in het kader van de master Archiefwetenschap. Zijn verkenning is opgebouwd als een drietrapsraket, bestaande uit literatuuronderzoek, gebruikers-onderzoek naar de (eerste) archiefervaringen van studenten geschiedenis en interviews met geschiedwetenschappers. Hij blikt met archivarissen en historici vooruit op (digitale) ontwikkelingen. Wouter gaat graag met u – archivarissen - in discussie over de resultaten.

Wouter Daemen is als archivaris verbonden aan bureau Dienstverlening van het Regionaal Archief Nijmegen.

Drie projectpresentatiesMaandag 16 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 4

Esther van Velden en Petra Robben

Big Archives - Small SelectionDe Nederlandse archieven beschikken over uniek lokaal en regionaal ge-oriënteerd archiefmateriaal dat goed gebruikt kan worden ter verrijking van het onderwijs. Maar helaas blijkt de drempel om daadwerkelijk op zoek én aan de slag te gaan met (digitaal) archiefmateriaal steeds weer hoger dan gedacht. Het Noord-Hollands Archief en het Regionaal Archief Tilburg hebben de handen ineengeslagen en werken nu samen aan de realisatie van een digitaal geschiedenislokaal. Doel van dit educatieve project is het ontwikkelen van een visueel aantrekkelijke bronnenwebsite met regionale en lokale bronnen. Daarnaast bestaat de website uit een thema’s & tools-gedeelte, waar leerlingen actief aan de slag gaan met digitale bronnen. Bijzonder aan dit project is dat instellingen uit het hele land kunnen deelnemen. Andere archieven, maar ook historische verenigingen of musea kunnen tegen een gereduceerde vergoeding zelfstandig (of juist met elkaar) hun eigen ‘lokale’ bronnenverzameling opbouwen en aanbieden via dit platform. Waarom is de realisatie van dit digitale geschiedenislokaal noodzakelijk en nodigen we alle archieven uit om op termijn deel te nemen? Simpelweg om het feit dat er sprake is van ‘Big Archives’, maar dat het soms nodig is een ‘Small Selection’ te maken. Zeker als het gaat om educatie! Esther van Velden is coördinator Presentatie en Educatie bij het Noord-Hol-lands Archief. Petra Robben is medewerker Educatie & Publieksparticipatie bij het Regionaal Archief Tilburg.

Georges Elissen en Pieter Woltjer

16 Miljoen archivarissen Het fenomeen Big Archives is van alle tijden: vroeger bewaarden particulieren foto’s, dia’s, filmpjes en docu-menten in hun schoenendoos op zolder; tegenwoordig publiceren ze dagelijks enorme hoeveelheden digitale filmpjes, foto`s en documenten. In wezen telt Nederland dus zestien miljoen archivarissen. Een geschikte digitale of fysieke bewaarplaats voor particulieren ontbrak: Dropbox, Skydrive, Facebook bieden slechts gedeeltelijk soelaas en de oude foto’s staan nog steeds ongezien op zol-ders. Zit er interessant materiaal tussen dat de ‘officiële’ archiefcollecties aanvult en het bewaren waard is? De kennis over deze collecties zit in de hoofden van de schoenendoosbezitters. Om deze 16 miljoen archivarissen met hun collecties een digitale bewaar-plaats te bieden, bedacht het Archief Eemland het project Het Bewaren Waard. Picturae bouwde de (landelijke) website www.hetbewarenwaard.nl, Archief Eemland biedt de dienstverlening aan rondom het project. Eemland begeleidt het scannen en de mogelijke fysiek opslag van docu-menten.Georges en Pieter presenteren de website en vertellen over de achtergrond van het project. Tijdens de KVAN Dagen 2012 ontvouwde Archief Eemland de eerste plannen, nu laat zij het eindresultaat zien: Het Bewaren Waard.Georges Elissen is projectleider bij Archief Eemland. Pieter Woltjer is projectleider bij Picturae.

Machteld Maris

Publiek Geheim: de nieuwe app van Archief Eemland. Een moderne manier om historisch materiaal te presenteren aan een groot publiekHet Archief Eemland liet een app ontwikkelen, Publiek Geheim. Het Archief verhuisde onlangs naar een nieuwe locatie, het Eemhuis in Amersfoort en zocht naar een manier om de rijkdom aan archieven en collec-ties te presenteren aan het publiek. In ieder archief liggen ontelbare geschiedenissen verborgen. Foto’s, documenten, aktes en briefjes. Soms vormen ze samen een compleet levensverhaal. Twintig van deze verhalen zijn interactief toegankelijk gemaakt in digitale magazines. De magazines zijn te bekijken in speciaal hiervoor ontworpen meubels in het Eemhuis en tevens te downloaden via de appstore. Het publiek thuis of onderweg bekijkt de magazines op de IPad, ziet de vele mogelijkheden: je presenteert beelden (foto’s, prenten, kaarten), je vertoont films en animaties, je legt verbindingen, je schetst context. Het prachtige, maar vaak ondoordringbare materiaal van het archief, is toegankelijk gemaakt voor een groot publiek. Bezoekers hebben toegang tot de ontroerende, indrukwekkende, emotionele en spannende verhalen van bekende en minder bekende Amersfoorters. In de presentatie delen we de voortschrijdende inzichten die bij de uitvoering van dit project naar voren kwamen.Machteld Maris werkt als freelance schrijver en projectleider bij De Nieuwe Collectie.

HETBEWAREN

WAARD

21

2120

Christian van der Ven en Janna Leguijt

Big Archives, Bigger Websites, Biggest DifferenceDinsdag 17 juni, 11:45-12:45 uur, @ Bioscoopzaal 4

Niet lang geleden waren archiefwebsites nauwelijks meer dan digitale folders, inmiddels vormen ze het hart van onze dienstverlening. Meer gescande bronnen, doorzoekbare databases, gepersonaliseerde profielen, sociale interactie en spetterende presentaties dan ooit. Het RHC Eindhoven en het BHIC deden enkele jaren geleden samen mee aan een groot gebruikersonderzoek naar hun websites. Begin dit jaar zagen twee innovatieve websites het levenslicht. Ondanks alle overeenkomsten tussen beide Brabantse buren - bijvoorbeeld in werkgebied, doelgroepen en Brabantse gemoedelijkheid - verschillen deze websites enorm van elkaar. Welke keuzes zijn gemaakt en vooral waarom? Waarop baseren we onze keuzes? Staat de klant bij de ontwikkeling centraal of doen we gewoon wat onszelf goed lijkt? Volgen we wat de usabilitygoeroes ons voorzeggen of laten we ons verleiden door de creativiteit van vormgevers en bouwers? Wat kunnen we eigenlijk aflezen aan onze webstatistieken en trekken we er in de praktijk nog wel lering uit?Janna Leguijt en Christian van der Ven grijpen de opmerkelijke verschillen tussen de websites van Eindhoven en Den Bosch aan om samen met collega’s eens diep in de digitale spiegel te kijken.

Janna Leguijt is hoofd van de afdeling Cultuurhistorie van het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. Christian van der Ven is coördinator studiezaal bij het Brabants Historisch Informatiecentrum.

Bob Coret

Haal meer uit (open) data!Dinsdag 17 juni, 13:30-14:30, @ Bioscoopzaal 4

De belofte van Big Data is dat als de datasets maar groot genoeg zijn, we vanzelf verbanden vinden tussen allerlei fenomenen. Maar ook met minder grote datasets kun je nieuwe inzichten krijgen, door koppelingen te maken met andere datasets en/of door andere presentatievormen te gebruiken. De website Open Archieven is een showcase van open-datagebruik waar ook dit aspect wordt getoond. Het doel van Open Archieven is een gebruikersvriendelijke, op open standaarden gebaseerde, meertalige genealogische zoekmachine te realiseren die zowel op smartphone, ta-blet als laptop en PC goed wordt weergegeven. De praktijk leert dat elke nieuwe open-dataset weer nieuwe ideeën oplevert die worden uitgepro-beerd op Open Archieven. Open data leidt tot innovatie!

Bob Coret werkt als zelfstandig adviseur en innovator onder de naam Coret Consultancy en Coret Genealogie.

Twee projectpresentatiesDinsdag 17 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 4

Janna Leguijt en Romeo Goedèl

Digitale dienstverlening; feit of fictie?Veel onderzoek begint tegenwoordig digitaal en wordt grotendeels online uitgevoerd. De beschikbaarheid van bronnen op internet is groot, maar nog lang niet volledig. Kijk eens even verder, want naast BIG archives beschikt u over vakmensen. Een team dat onderzoekers verder helpt bij het onderzoek door andere bronnen te ontsluiten. Stopt u dit kapitaal achter een contactformulier of zorgt u voor een digitale ontmoetingsplaats? Het Regionaal Historisch Centrum Eindho-ven heeft daar invulling aan gegeven door te kiezen voor een social-mediastrategie in combinatie met een online publicatiesyndicaat en een personal touch. Veranderingen op fronten als techniek, communicatie-beleid en -uitvoering maar vooral op de organisatie van het werk binnen het RHCe. Wij nemen u stap voor stap mee in het veranderingsproces dat nu al leidt tot grote verrassingen binnen het team.Hoe hebben we dit aangepakt en welke doelstellingen gehaald? U hoort het in deze presentatie en we horen ook graag uw ervaring.

Janna Leguijt is hoofd van de afdeling Cultuurhistorie van het Regionaal Historisch Centrum Eindhoven. Romeo Goedèl is businessconsultant en social-mediarealist bij Prominès.

Margot Knijn en Mark Lindeman

Spelevaren in een zee van beeldenNederland heeft een schat aan omvangrijke en bijzondere fotocollecties. In de afgelopen jaren is een groot aantal van die collecties door de beherende erfgoedinstellingen gedigitaliseerd en soms online beschikbaar gesteld.Hoewel fotografie bij uitstek een visueel medium is, is het bekijken van deze foto’s nog een zeer tekstuele aangelegenheid. Een laag-drempelige, puur visuele en associatieve manier om door deze collecties te struinen behoort helaas nog niet tot de mogelijkheden. Niet per collectie en zeker niet dwars door verschillende collecties heen.Om dit mogelijk te maken investeren Picturae en het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid gezamenlijk in de ontwikkeling van een proof of concept voor een aantrekkelijke, innovatieve interface voor fotocollecties, waarin juist het visuele het uitgangspunt is. Picturae digitaliseert fotocollecties en ontwikkelt software voor erfgoed-beherende instellingen. Deze proof of concept is ontwikkeld volgens een opensource-model en heeft als doel het concept te testen en tevens investeerders en andere erfgoedinstellingen te enthousiasmeren, zodat het ook daadwerkelijk in productie genomen kan worden.

Margot Knijn is als curator Context Collecties verbonden aan het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid. Mark Lindeman is algemeen directeur bij Picturae.

23

Lijn 4a: Digitization

Charles Jeurgens

Googling the archiveMaandag 16 juni, 11:45-12:45 uur, @ Bioscoopzaal 5

Digital History, Digital Humanities en Big Data lijken veelbelovende perspectieven te bieden voor onderzoek naar het verleden. Archiefinstellingen spelen daar op in. Ambitieuze digitaliserings- programma’s zorgen ervoor dat binnen een aantal jaren een aanzienlijk deel van de analoge archieven in Nederland in digitale vorm beschikbaar is. Binnen vijftien jaar zal ongeveer tien procent van de meest geraad-pleegde archieven van het rijk in digitale vorm beschikbaar te zijn. Dit roept een aantal interessante vragen op die in deze sessie worden besproken en waar mogelijk verder uitgediept. Levert analoge en digitale geschiedbeoefening dezelfde geschiedenis op? Hoe beïnvloedt digitalisering van analoge archieven de aloude relatie tussen onder-zoeker en archief? Welke kentheoretische betekenis heeft het digitale document ten opzichte van zijn analoge tegenhanger? Wat betekenen digitaal zoeken en digitaal vinden voor het beeld dat van het verleden wordt gecreëerd. Welke nieuwe kansen biedt digitalisering van archieven voor de onderzoeker? Wat zijn mogelijke valkuilen? En misschien wel de belangrijkste vraag: moet de archivaris hier iets mee?

Charles Jeurgens is hoogleraar Archivistiek aan de Universiteit Leiden en adviseur bij het Nationaal Archief.

Marens Engelhard, Wim Reijnders, Maarten Schenk en Jantje Steenhuis, Geart de Vries

Big archives, big money. De spanning tussen digitale toegankelijkheid en digitale betaalbaarheidMaandag 16 juni, 13:30-14:30 uur, @ Bioscoopzaal 5

De dienstverlening van archiefinstellingen wordt steeds digitaler. Digitale toegankelijkheid is de norm. De voordelen zijn evident: bescherming van het materiaal en digitale inzage voor de gebruiker waar en wanneer hij maar wil, 7 dagen per week, 24 uur per dag. Amsterdam beet de spits af en werd al snel nagevolgd door Utrecht. Den Haag volgde in juli 2013 en Bergen op Zoom introduceerde een abon-nementsvorm. Het verschil met een gewone bestelling is dat het proces volledig digitaal wordt uitgevoerd. Voor de aanvrager zijn de kosten aan-zienlijk lager en in een enkel geval is de service zelfs gratis. Boeken, foto’s, grote formaten en audiovisueel materiaal vallen vaak niet onder scanning on demand, maar volgen het normale bestelproces.Hoe werkt het? In Den Haag is scanning on demand gratis. In Amsterdam, Utrecht en Bergen op Zoom moet ervoor worden betaald. Deze ontwikkeling roept vragen op. Wat zijn de ervaringen van onze collega’s? Krijgt Den Haag een stortvloed aan aanvragen? Komt Amster-dam uit de kosten? Werkt het creditssysteem van Utrecht? Accepteert de onderzoeker in Bergen op Zoom het verplichte abonnement? Is er een businesscase?Niet minder belangrijk is de vraag naar hoe de verplichting tot betalen zich verhoudt tot het EU-beleid van commissaris Kroes t.a.v open data, tot gedachten over actuele en actieve openbaarheid, de visiebrief van

minster Plasterk over digitale dienstverlening en de door het ICT-tijdperk ingehaalde Archiefwet. Voor- en tegenstanders van betaalde scans gaan met elkaar in gesprek. In het forum zitten gemeentearchivarissen Marens Engelhard, Wim Reijnders, Maarten Schenk en Jantje Steenhuis. Geart de Vries leidt de discussie.

Johan Oomen, Willem Melder, Kees Hendriks

Op weg naar een Nederlandse Erfgoedthesaurus met Linked Open DataMaandag 16 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 5

Steeds meer collectiebeheerders zijn bezig om de mogelijkheden voor eindgebruikers van Linked Open Data te onderzoeken en in praktijk te brengen. Door het toevoegen van externe informatie aan de eigen collectie (contextualisering) en het verbinden van de eigen collectie aan externe informatiebronnen wordt de collectie onderdeel van een groter geheel en ontstaat er een dynamische relatie van de inhoud van de eigen collectie met de buitenwereld. De thesauri van erfgoedinstellingen zijn bij uitstek geschikt om externe bronnen te verbinden. RCE, Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid en Naturalis sloten een convenant om een erfgoedthesaurus voor het Nederlandse erfgoeddomein te ontwikkelen. Hiermee leggen zij de basis van een netwerk van thesauri, zodat instellingen en externe kennisnetwerken rijke verbindingen kunnen realiseren. Als onderdeel van dit proces ontwikkelen zij een gemeen-schappelijke set tools die vrijelijk aan de Nederlandse erfgoedsector ter beschikking zullen worden gesteld.De presentatie toont de meerwaarde van Linked Open Data voor de erfgoedsector en plaatst de Nederlandse Erfgoedthesaurus in de context van de infrastructuur voor het erfgoeddomein. Verder zal de “Linked Open Data demonstrator” worden gepresenteerd, zoals deze door Beeld en Geluid en de RCE is gerealiseerd.

Johan Oomen en Willem Mulder zijn verbonden aan het Nederlands Instituut voor Beeld en Geluid als manager Research en Development respectievelijk software-engineer en beheerder van de wetenschapsomgeving. Kees Hendriks is programmamanager bij de sector Kennisuitwisseling van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed.

Lijn 4b: Virtual big archives

Puck Huitsing en Edwin Klijn

Help, de dokter verzuipt! Thematisch intellectueel beheer voor het kennisdomein oorlog en genocidenDinsdag 17 juni, 11:45-12:45 uur, @ Bioscoopzaal 5

Steeds meer archiefinstellingen zetten hun beschrijvingen online. Ook wordt er steeds meer gedigitaliseerd. Het aanbod aan integraal gedigitaliseerde ‘content’ (krantendatabank van de Koninklijke Bibliotheek, beeldbank Nationaal Archief etc.) groeit gestaag, hoewel het nog altijd slechts een fractie is van al het beschikbare materiaal. Digitale infrastruc-turen zoals Europeana, APEX en Netwerk Oorlogsbronnen verbinden de collecties en bieden gebruikers een ongekende hoeveelheid data. Zoek op “verzet” bij Netwerk Oorlogsbronnen en een eindgebruiker krijgt

22

25

23.417 treffers voorgeschoteld. Hoe weet deze gebruiker welke treffers voor hem of haar relevant zijn? Meer data is fijn, maar betekent ook een grotere behoefte aan deskundige begeleiding.Eindgebruikers kloppen met hun vragen nu in eerste instantie bij archief- instellingen aan. Deze zijn vaak breed georiënteerd, vooral gericht op hun eigen collectie en beschikken over onvoldoende specifieke kennis om het gehele aanbod op basis van inhoudelijke kennis te overzien. Zou het publiek – en uiteindelijk ook de instellingen - niet gebaat zijn bij thematisch bepalende, instellingsoverschrijdende platforms die vanuit inhoudelijke kennis en expertise het publiek wegwijs maken in het als-maar uitdijende aanbod? Puck Huitsing en Edwin Klijn (NIOD) verkennen dit concept voor het domein oorlog en genociden en nodigen u uit voor een prikkelende gedachtenwisseling.

Puck Huitsing is directeur Collecties en Diensten bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies. Edwin Klijn is manager Netwerk Oorlogsbronnen bij dezelfde organisatie.

Drie projectpresentatiesDinsdag 17 juni, 13:30-14:30 uur, @ Bioscoopzaal 5

Afelonne Doek en Henk Wals

Virtual big archives De Social History Portal geeft toegang tot 137 collecties die samen meer dan 1,5 miljoen metadatarecords en 900.000 digitale objecten bevatten. Het gaat om archieven, boeken, brochures, pamfletten, foto’s, prenten, cartoons, geluid, film en video. De meeste collecties zijn Europees. Samen documenteren ze meer dan 200 jaar geschiedenis: van de Franse Revolutie en het begin van de democratie en de arbeidersbeweging in Europa tot de val van het Oostblok en de opkomst van nieuwe sociale bewegingen en netwerken. De collecties zijn afkomstig uit vijftien gespecialiseerde archieven en bibliotheken in tien Europese landen. De Social History Portal brengt de collecties op het gebied van sociale geschiedenis bijeen. Collecties die door politieke omstandigheden en de loop van de Europese geschiedenis over meerdere geografische gebieden verspreid zijn geraakt, maar die thematisch en inhoudelijk sterk aan elkaar gerelateerd zijn en in sommige gevallen complementair zijn.Verschillende Europese projecten realiseren online portals die toegang geven tot (archief ) collecties, bijvoorbeeld APEX en Europeana. Deze online portalen zijn als het ware “big archives”, grote hoeveelheden materiaal, waarin het door de omvang niet altijd eenvoudig is om te zoeken of te gebruiken. De laatste tijd komen er ook thematisch gerichte portals, waaronder de Social History Portal waarbij het IISG betrokken is.

Afelonne Doek is adjunt-directeur Collecties en Digitale Infrastructuur en Henk Wals is directeur bij het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis.

Petra Links

European Holocaust Research InfrastructureTwintig organisaties uit dertien landen hebben de afgelopen jaren gewerkt aan de ontwikkeling van een digitale infrastructuur voor onderzoekers van de Holocaust. In het voorjaar van 2015, zeventig jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog, zal de portal worden gepresenteerd. Tijdens de

KVAN-dagen zal een inkijkje worden gegeven in de inhoud van de portal en de helpdesk. De EHRI-portal zal de toegang tot de gefragmenteerde en verspreide bronnen over de Holocaust verbeteren. De portal bevat onder andere beschrijvingen van collectiebeherende instellingen, collecties, archieven, archiefvormers, organisaties en personen. Ook zal op nationaal niveau informatie worden aangeboden over Holocaust, de archiefcultuur en de instellingen waar onderzoekers terecht kunnen voor aan de Holocaust gerelateerde bronnen. Onderzoekers kunnen in de portal zoeken naar beschrijvingen, virtuele collecties samenstellen, annotaties maken en resultaten delen. Een automatische helpdesk helpt onderzoekers bij het vinden van collectiebeherende instellingen voor het beantwoorden van specifieke vragen.

Petra Links en Tim Veken als archivaris en teamleider collecties respectievelijk Informatiespecialist collecties bij het NIOD Instituut voor Oorlogs-, Holocaust- en Genocidestudies.  Gerrit de Bruin

APExIn het Archives Portal Europe network of eXcellence (APEx-project) werken 31 Europese nationale archieven en instellingen samen aan het uitbouwen en verbeteren van het Archieven Portaal Europa. Het Nationaal Archief zorgt voor het projectmanagement en de continuïteit van het Archieven Portaal Europa.Het Archieven Portaal Europa biedt individuele Europese archief-instellingen een extra publicatie- en aggregatieplatform. Het Portaal is gebaseerd op internationaal geaccepteerde archiefstandaarden, met als belangrijkste EAD. Eindgebruikers krijgen de mogelijkheid om via slimme zoek-, sorteer- en filterfuncties in één keer hun weg te vinden in de content, die deelnemende archiefinstellingen bijeen brengen. De aangesloten archiefinstellingen hebben via het gebruiksvriendelijke back-end van het portaal volledige controle over welke content ze ter beschikking stellen. Gerrit de Bruin brengt u op de hoogte over de voort-gang van dit internationale project.

Gerrit de Bruin is werkzaam als projectcoördinator APEx bij het Nationaal Archief.

Joost van Koutrik en Chido Houbraken

The Big PictureDinsdag 17 juni, 15:00-16:00 uur, @ Bioscoopzaal 5

Archieven spelen vaak een rol in films. Archieven uit het verleden, archieven in de toekomst, archieven in parallelle werelden... En hoewel we die archieven vaak niet erg op de voorgrond zien of herkennen, heeft hun rol verstrekkende gevolgen voor het verhaal. Meestal gaat het om enorme verzamelingen met stukken en gegevens, waarin cruciale informatie gevonden wordt of juist ontbreekt. g

24

27

En dat kan organisaties of betrokkenen maken en (vooral) breken. Futuristische ridders of crime hunters, nazi’s, MI5-spionnen, leerling-tovenaars, archeologen, hackers, de Stasi, ambtenaren (gemeentelijk of intergalactisch): eigenlijk is de hele bonte stoet van personages uit de filmgeschiedenis afhankelijk van archieven.In deze sessie proberen we u, aan de hand van filmbeelden uit bekende en minder bekende speelfilms, een indruk te geven van de beeldvorming over dit soort archieven in de cinematografie. Want bij archieven in films denken we altijd aan hele grote bergen papier, al dan niet in geordende en toegankelijke staat. Welke rol speelt het archief in de filmcultuur en klopt die rol wel? Hoe onschatbaar zijn die archieven, voor de personages maar ook voor het verhaal? En hoe ziet een film-archivaris eruit?Maar het wordt niet alleen filmpjes kijken. We bediscussiëren de beeldvorming van archieven in film aan de hand van onze en uw waar-nemingen èn we willen van u weten welke mega-archieven (ongeacht hun vorm!) in de film een onuitwisbare indruk op u hebben achterge laten. Voor de archivaris met een filmhart!

Joost van Koutrik is werkzaam bij Het Utrechts Archief. Chido Houbraken is eigenaar van CHIDO.

POSTERPRESENTATIES@foyerTijdens de pauzes presenteren een aantal inspirerende samenwerkings-verbanden en netwerken uit het archiefveld zich door middel van een posterpresentatie in de foyer van De Nieuwe Kolk.

EXTRA ACTIVITEITEN Ontvangst op zondagZondag 15 juni, 18:00 @ Drents ArchiefVoor de congresdeelnemers die op zondag 15 juni al in Assen zijn, biedt het Drents Archief om 18:00 uur een ontvangst aan. Na afloop kan er samen worden gegeten. Belangstellenden kunnen zich hiervoor tot 25 mei aanmelden met het aanmeldingsformulier op www.kvandagen.nl. Kosten zijn voor eigen rekening.

RondleidingenTijdens de KVAN-dagen zijn er rondleidingen door het Drents Archief (maandag) en kunnen deelnemers een bezoek brengen aan het Drents Museum (dinsdag). Het aantal plaatsen per rondleiding of bezoek is beperkt. U meldt zich aan voor deze rondleidingen bij de ontvangstbalie in De Nieuwe Kolk. Daar is ook de informatie te vinden over het verzamelpunt van vertrek. Zowel het Drents Archief als het Drents Museum bevinden zich op loopafstand van De Nieuwe Kolk. Onderweg geven medewerkers van het Drents Archief een korte rondleiding door oud Assen.

Drents Archief en oud Assenmaandag 16 juni 2014, 11:45 - 12:45, 13:30 - 14:30, 15:00 - 16:00, @organisatiebalie Het pand van het Drents Archief is sinds de heropening in 2012 een sfeervolle mix van hypermodern en monumentaal. Eind 19de eeuw ontworpen als Rijksarchief en Museum van Oudheden, is het gebouw nu een informele plek om het Drentse verleden te ontdekken. Een nieuw publieksconcept stond aan de basis van de grootscheepse verbouwing. Deskundige begeleiders leiden u rond door de Digilounge, de Laarwoudzaal en de Studio, de theaterzaal van het Drents Archief. Hier kunt u tijdens de quiz testen hoeveel u weet van de Drentse geschiedenis. Onderweg van en naar het archiefbouw geven medewerkers van het Drents Archief een korte rondleiding door oud Assen.

26

Drents Archieffoto’s: Zecc Architecten

28 29

KVAN-runDinsdag 17 juni, 7.15 uur, @Drents Archief

Zingende vogels tussen dauwdruppels. In de verte het geblaf van een uitgelaten hond. Zo tref je het Asserbos aan in het ochtendgloren. Dit 18e-eeuwse sterrenbos vormt het decor voor een adembenemende hardloopclinic, onder de bezielende leiding van Drents-Archiefmedewer-kers Erwin de Leeuw en Egbert Brink. Minstens drie kwartier de paden op en de lanen in door het stadsbos van de Stad der paleizen. Een afstand van zes tot zeven kilometer. Een must voor ieder sportieve archivaris 3.0. En als het je teveel wordt verstop je je gewoon achter een dikke boom.

SNAAI-lunchDinsdag 17 juni, 13:00 uur, @Drents Archief Op dinsdag organiseert SNAAI de SNAAI-lunch, voor alle young professionals! SNAAI vindt het belangrijk dat ook jij een goed netwerk opbouwt. Dit is je kans om verschillende directeuren, gemeentearchivarissen en andere experts te ontmoeten onder het genot van een gratis lunch. Ben je aanwezig op de KVAN-dagen en wil je hier bij zijn, meld je dan aan via snaaikvan@gmail.com.

Algemene Ledenvergadering KVANDinsdag 17 juni, 9:00-10:00 uur, @De Nieuwe Kolk, Bioscoopzaal 3

De Koninklijke Vereniging van Archivarissen in Nederland houdt haar halfjaarlijkse Algemene Ledenvergadering. Voorzitter Fred van Kan neemt afscheid.

Drents Museum en oud Assen dinsdag 17 juni 2014, 11:45 - 12:45, 13:30 - 14:30, 15:00 - 16:00, @organisatiebalie

Na een korte rondleiding door oud Assen, kunnen deelnemers aan de KVAN-dagen op eigen gelegenheid een bezoek brengen aan het Drents Museum. In de vleugel uit 2011 is momenteel de tentoonstelling ‘Mummies’ te zien. Wat zijn mummies eigenlijk? Hoe zijn ze ontstaan en waarom zijn ze zo ontzettend goed bewaard gebleven? Met 60 mensen- en dierenmummies uit alle delen van de wereld geeft het Drents Museum een verrassende kijk op hoe mensen kunnen overleven na de dood. Verder biedt het Drents Museum een uitgebreide afdeling archeologie, de afdeling Kunst 1885-1935 en één van de meest toonaangevende collecties hedendaags realisme in Nederland.

Foto: Jolanda Schachtschabel

Fotografie: Ronald Tilleman www.kvandagen.nl

@KVANdagen > Twitter mee!Volg de KVAN-dagen op twitter.com/KVANdagenen gebruik hashtag #KVAN14

30 31

PRAKTISCHE INFORMATIE Het officiële programma van de KVAN-dagen 2014 wordt op maandag 16 juni om 10:00 uur geopend. Vanaf 9:00 uur kunt u zich in De Nieuwe Kolk inschrijven voor het congres. Voorafgaand aan de plenaire openingen wordt koffie geserveerd.

Aanmelden en kostenAls u zeker wilt zijn van deelname, meldt u zich dan aan vóór 25 mei 2014 via het digitale aanmeldingsformulier op www.kvandagen.nl.

De kosten bedragen:KVAN-leden: € 125,- per dag of € 195,- voor twee dagenNiet-leden: € 150,- per dag of € 250,- voor twee dagen

Tien studenten van archiefopleidingen kunnen in aanmerking komen voor gratis deelname. De voorwaarden hiervoor vindt u op www.kvandagen.nl.

CongresdinerMaandag 16 juni, 19:30 – 24:00 @Landgoed Overcinge

Het congresdiner vindt plaats in het Landgoed Overcinge in Havelte. Na afloop van het diner gaan de tafels opzij en kan er worden gedanst op bekende muziek uit de jaren 1960-2000. Vervoer per bus van Assen naar Havelte en weer terug is voor u geregeld. De kosten bedragen € 45,- voor leden van de KVAN en € 55,- voor niet-leden. Aanmelden via www.kvandagen.nl

Adressen en plattegrond Assen

1 Drents ArchiefBrink 4 | entree Museumlaantje9401 HS Assen0592 - 313523www.drentsarchief.nl

2 Drents MuseumBrink 19401 HS Assen www.drentsmuseum.nl

3 De Nieuwe KolkWeiersstraat 19401 ET Assenwww.dnk.nl

Landgoed OvercingeLinthorst Homanlaan 17971 RK Haveltewww.overcinge.nl

Bureau KVANWestervoortsedijk 67-D6827 AT Arnhem026-3521605bureau@kvan.nl

Fotografie: Maarten de Kok

‘Sharing ideas, enriching your cultural heritage’grafische uitwerking en sponsoring: picturae.nl

programma