KroniekHistorisch GenootschapRoterodamum

Op 19 april was het zover. Na tien jaar nam Melanie Post van Ophem in het bijzijn van man en kinderen afscheid als voorzitter van Historisch GenootschapRoterodamum. Eerst leidde ze de jaarvergadering op haar eigen wijze nog eenkeer, maar daarna droeg ze de voorzittershamer definitief over aan bestuurslidFrank Roos. Niet alleen het genootschap bedankte haar voor haar werk, ook het gemeente-bestuur gaf een blijk van grote erkenning. Elders in deze Kroniek meer over Melanie, die trouwens aankondigde dat we nog niet helemaal van haar af zijn.

Kroniek nieuwe reeks: nummer 14, juni 2017

Woensdag 19 april hielden wij onze ALV in het herbestemde Schielandshuis. Naast de gebruike-lijke agendapunten, stond het afscheid van Melanie Post van Ophem op de agenda. Na tien jaarvoorzitterschap en in totaal zeventien jaar bestuurslidmaatschap, trad zij af. Ook hier wil ik niet onvermeld laten dat Melanie met haar charme, flair en drive veel heeft bete-kend voor Roterodamum. Niet alleen heeft zij vele contacten met de Gemeente en andere instel-lingen onderhouden, zij greep ook elke gelegenheid aan om Roterodamum te promoten. Medeop haar initiatief, kwamen Wel&Wee cafés op de agenda. Ook heeft zij zich voortdurend inge-spannen voor nieuwe initiatieven en publicaties van en voor Roterodamum. Ook haar rol bij ver-schillende uit te reiken prijzen, waaronder het monumentenschildje en de Horsting- en Dutilh-prijs, was groot. Het voert te ver alles hier nog eens de revue te laten passeren. De ALV bedankteMelanie met een groots applaus, cadeaus en zij werd beloond met het erelidmaatschap. Toen bleek dat ook onze burgemeester Aboutaleb onze vergadering kwam bezoeken. Hij reikteaan de volledig verraste Melanie de Wolfert van Borselen penning uit voor haar grote verdienstenvoor de stad Rotterdam, waaronder uiteraard haar werk voor Roterodamum. Een volledig ver-diend blijk van waardering. In dezelfde ALV werd ondergetekende benoemd tot voorzitter. Ikhoop het daarmee in mij gestelde vertrouwen waar te maken.

Het gaat goed met Roterodamum als je kijkt naar de kwaliteit van onze publicaties en uitgaven,onze betrokkenheid bij gemeentelijke zaken, de leerstoel, de vele activiteiten en wederom dekwaliteit daarvan. Ook de Horsting- en Dutilhprijs dragen daaraan sterk bij. Tegelijk zijn er zakendie aandacht vragen van het bestuur. In de eerste plaats het op peil houden van het aantal leden.Dat kan door bijvoorbeeld meer gebruik te maken van nieuwe media en publiciteit. Eén van onze doelstellingen is het beschermen en het bevorderen van de instandhouding van erf-goed. Er lopen al verscheidene jaren dossiers over veronachtzaamd erfgoed. In Rotterdam valtbijvoorbeeld ook nog te denken aan het in ere herstellen van de vier leeuwen van de gelijk-namige brug, het terugbrengen van de gevelsteen van de oude Bijenkorf en het torentje op devoormalige gemeentebibliotheek. De in 1954 zwaar beschadigde en vervolgens gesloopte molende Noord op het Oostplein wordt ook door velen nog steeds gemist. Daarmee zouden we meer vliegen in één klap kunnen slaan; naast het werken aan één van onzedoelstellingen, treden we ook nog meer naar buiten. Kortom, er is nog veel te doen en om ter-men van de wederopbouw te blijven: aan den slag!

Frank Roos, voorzitter

Kroniek is het ledenblad van het Historisch Genoot-schap Roterodamum.

Redactie:Sjaak van der Velden, redactieKroniek@live.nlBasisontwerp en art direction:Puck Gescher, Studio Gescher BNOMedewerkers aan dit nummer: Luuk de Boer, Anneke de Gouw, Johan Okkema,Alma Ploeger, René van der SchansDruk:Printvisie, RotterdamLidmaatschap:Kroniek hoort bij het lidmaatschap van het Historisch Genootschap Roterodamum.Een lidmaatschap kost 35 euro per jaar.Secretariaat:C. Hartsuiker, Postbus 23538, 3001 KM Rotterdamtelefoon 0184-68 22 91bank NL07INGB0000077300

www.roterodamum.nl

Kopij volgend nummer:Kopij voor Kroniek 2017 nummer 15 moet uiterlijk15 juli binnen zijn bij de redactie.

Ontvangt u de digitale nieuwsbrief van Roterodamum nog niet? Stuur een email naar roterodamum@roterodamum.nl en we plaatsen u op de verzendlijst.

En heeft u onze facebookpagina al eens bezocht?www.facebook.com/roterodamumOok kunt u Roterodamum op Twitter volgen@HGRoterodamum

foto omslag: Ingrid de Jager

De tweede aflevering over theater in Rotterdam laat‘makers’ aan het woord.

In 2017 is het vijfentwintig jaar geleden dat de Rotter-damse choreografe Conny Janssen haar eigen gezel-schap Conny Janssen Danst oprichtte. Het werk vanConny Janssen staat bekend om de sterk fysieke entheatrale kracht van de dansers. De thematiek van degrote stad vormt een belangrijke inspiratie voor haarwerk. Conny Janssen creëert bijzondere voorstellin-gen op zeer uiteenlopende locaties: van schouwburgtot fabriekshal, van kerk tot parkeergarage.Conny Janssen is ter gelegenheid van haar jubileum-jaar op woensdag 7 juni te gast in het HW&WC omte praten over onder meer de geschiedenis van haargezelschap, haar inspiratiebronnen en haar verhou-ding tot de stad Rotterdam.

Paul Röttger geeft sinds 1988 leiding aan het rotter-damscentrumvoortheater en vertelt over de geschie-denis en ontwikkeling van het centrum tot watvandaag de dag rtch+ is. ‘Zijn rol is directeur, regis-seur, acteur, docent en voor alles voorvechter van eenrechtvaardiger wereld. Wie tiener was in de jaren zeventig, zag hem als vijftienjarige Michiel in de tv-serie Oorlogswinter naar de gelijknamige romanvan Jan Terlouw. Vanaf 1978 behoorde Paul Röttgerelf jaar tot het vaste ensemble van het RO Theater. Bij

het RCTH maakt hij maatschappelijke thema’s zicht-baar als seks en scholieren, homoseksualiteit en ouderen, geweld en eenzaamheid. Hij houdt van Rot-terdam met al zijn tegenstellingen en beleeft dat alsinspiratiebron voor zijn voorstellingen. De poort naarde studio’s van het rotterdamscentrumvoortheater &Cultuurhuis Delfshaven aan de Mathenesserdijk 293ligt verborgen achter opzichtige APK keuringsstations,maar zodra de deur zich opent wordt een bezoekeropgenomen in een oase met theater als reflectie entroost.’ bron: magazine ‘Puntkomma’, interview door DirkMonsmahttp://www.rcth.nl/theater/ont-heemd

U bent van harte welkom op woensdag 7 juni in hetDonner Café- 17.00 uur inloop- 17.30 aanvang programma- 18.30 eindeAansluitend is er tot 19.00 gelegenheid voor borrel enhapje. <

Colofon

2 3

Van de voorzitterHistorisch GenootschapRoterodamum Historisch GenootschapRoterodamum

Historisch Wel & Wee Café7 juni Boekhandel Donner

Conny Janssen(foto Joke Schot)

4 5

ReddingsactieKort na de gepubliceerde Erfgoedagenda 2017-2020heeft de gemeente Rotterdam ook de eerste stap gezetter uitvoering van de wettelijke verplichtingen uit deErfgoedwet, die midden 2016 van kracht werd. Opgrond van de instandhoudingsplicht voor rijksmonu-menten heeft het Historisch Genootschap Rotero-damum – in aansluiting op eerdere acties van de erf-goedvereniging Bond Heemschut – de gemeenteraadopgeroepen om de gemeente Rotterdam als eigenaarvan het in verval zijnde monument op zijn verant-woordelijkheden te wijzen. Begin november gaf deraad hieraan gehoor en beschikte daarmee eindelijk,na eerdere vergeefse pogingen, over een instrumentom de noodzakelijke werkzaamheden voor het wind-en waterdicht zetten af te dwingen. Begin januari ishet pand ingepakt.

VoorgeschiedenisHet voormalige kantoorpand van de RotterdamscheCementsteenfabriek Van Waning & Co. staat er aljaren verloren bij aan de Nijverheidssstraat. Het isalles wat nu nog herinnert aan een bloeiend bedrijfdat aanvankelijk (1888) in Delfshaven was gevestigd.Het was een van de eerste ondernemingen die zich inNederland toelegde op het gebruik van cementsteen.In een tijd gekenmerkt door grote projectontwikkelin-gen die op een fiasco uitliepen, onderscheidde hetdoor Jacob van Waning geleide bedrijf zich doordat

het bewust klein en gezond werd gehouden. In diepioniersfase werd personeel in eigen bedrijf opgeleiden werd baanbrekend werk verricht bij de technie-kontwikkeling van vroege betontoepassing. In 1893werd voor de pakhuizen van Blaauwhoedenveem aande Wilhelminakade in plaats van bakstenen gewelf-vloeren voor het eerst gebruik gemaakt van Monier-beton (de voorloper van gewapend beton), waarvooronder grote belangstelling uitvoerige proeven werdengedaan. In 1899 wordt het bedrijf door de voorgenomen aan-leg van de Schiehaven en het spoorwegnet in Rotter-dam gedwongen te verhuizen naar een 7000 m2 grootindustrieterrein aan de Nassauhaven. Daar, in hetdoor Rose getekende plan met industriehavens, warenalle voorwaarden aanwezig om het bedrijf verder teontwikkelen. Het buitenterrein was voldoende grooten aan- en afvoer van grondstoffen en eindproductenper schip gegarandeerd, waardoor het bedrijf snel uit-groeide tot de grootste producent van betonriolen enkolken in Nederland. De monumentale gevel van hetdoor J.I. van Waning getekende gebouw is rijkversierden vertoont een andere kant van het bedrijf: de orna-mentiek die met kunstzandsteen kan worden uitge-voerd. De foto geeft een goed beeld.

Achter de gevel Minder zichtbaar, maar des te belangwekkender, is deonderliggende techniek. Het gebouw stamt uit een

Bij haar vertrek als voorzitter is hetaardig om terug te kijken op de woor-den die Melanie Pot van Ophemschreef bij haar aantreden in 2007. In Kroniek 160 drukten we het bovenstaande af.

De nieuwe voorzitter en burgemees-ter Aboutaleb bedankten haar in april j.l.

Rijksmonument Van Waning is in- en uitgepakt en blijkt verminkt

Tien jaar voorzitter

Het Van Waning pand ingepakt en in volle glorie.

tekst Luuk de Boer en Anneke de Gouwbeeld Luuk de Boer en Stadsarchief Rotterdam

Waar nu wederopbouwarchitectuur en met in hetkader van een stadspark braaf groen aangeklede hofjes aan te treffen zijn, stonden tot het bombarde-ment van 1940 een paar grote panden, ontworpendoor twee Rotterdamse architecten van naam: Barend Hooijkaas Jr. (de architect van de in 1972 gesloopte Koninginnekerk) en Jan Verheul Dzn. Zekwamen in de plaats van, zie de foto uit 1880, duide-lijk versleten huizen. Gelukkig zijn de bouwtekenin-gen gespaard gebleven waardoor een reconstructietot in de kleinste details mogelijk is.

De nieuwbouw verliep van west naar oost. In 1879liet Abraham Jeremias Polak, groothandelaar in tex-tiel, een nieuw pakhuis bouwen, gezien de hier nietafgebeelde plattegronden op de fundamenten van de(zeventiende/achttiende-eeuwse?) voorgangers. De tekeningen en andere stukken zijn niet van de naamvan de architect voorzien, maar gelet op de stijl vande tekening van het latere pakhuis oostelijk van hetpand mogen we aannemen dat het een werkstuk vanB. Hooijkaas Jr. was, of van diens vader. De zaken van A.J. Polak liepen goed. Hij kocht gelei-delijk panden en pandjes in de omgeving, waarondereen van de nakomelingen van het (vermoede!) geboortehuis van Desiderius Erasmus (1466-1536), en

zo kwam er ruimte voor nieuwbouw in 1895, opbasis van een nu van diens handtekening voorzienontwerp van de hiervoor genoemde B. Hooijkaas Jr.Qua stijl sloot dit perfect aan op het gebouw van1879, maar op de volgens bouwvoorschrift afge-schuinde hoek kwamen fraaie erkers, en de zeer eru-diete opdrachtgever (zijn boekerij is, een beetje ver-stoft, nog te vinden in de Bibliotheek Rotterdam) gafook opdracht tot het aanbrengen van een schijngevelin middeleeuwse stijl exact op de plek van Erasmus’geboortehuis. Later werden beide pakhuizen ver-bouwd tot bioscoop Thalia van Abraham Tuschinski. De aankopen van grond gingen door, en in 1902 konarchitect Hooijkaas dit keer een groot pand met

6 7

Nieuwbouw aan de zuidzijde van de Laurenskerk 1879-1902 tekst René van der Schans, r.vanderschans@hccnet.nl

foto’s en bouwtekeningen Stadsarchief Rotterdam

periode waarin nog veel geëxperimenteerd werd metverschillende soorten wapening en verdichting vanhet beton. Daar zijn nu onderdelen van bloot geko-men, die voor Nederland absoluut uniek zijn. Eendoor Roterodamum in september 2016 geïnitieerd bezoek van specialisten op het gebied van beton-bouw en restauratietechniek van de Faculteit Bouw-kunde van de Technische Universiteit Delft, heeftverrassende resultaten opgeleverd. De betekenis-waarde van het gebouw is op één lijn te plaatsen metde Van Nellefabriek, omdat het een sleutelfunctie ver-vult in de vroege èn late geschiedenis van de beton-bouw in Nederland. Het bedrijf heeft zich over eenperiode van 100 jaar steeds weten te vernieuwendoor techniek- en productontwikkeling. Het funda-ment van het bedrijf lag in de utiliteitsbouw, restaura-tie en projectontwikkeling en sinds 1964 pre-engineered staalbouwsystemen van Astron. Het sierbeton is door de hele stad in gevels terug tevinden tot en met de uit de Wederopbouw stam-mende zelfdragende reliëfgevels van de flats aan deOost-Sidelinge, die een grote zeldzaamheidswaardehebben.

Maatschappelijke impactGrote maatschappelijke betekenis voor de gezond-heid en het leefklimaat in de steden sinds de tweedehelft van de 19e eeuw kreeg het bedrijf als grootsteproducent van rioleringsbuizen en kolken, die doorheel Nederland werden geleverd. De kwaliteit wasdermate goed dat het leidde tot een stroom aan op-drachten, waaronder ook de opdracht om de rioleringvoor Paleis het Loo aan te leggen. In 1896 verleendekoningin-regentes Emma de vergunning tot het voe-ren van haar koninklijk wapen, dat nu in top van degevel prijkt. Hoeveel zijn er daarvan nog in Neder-land te zien? Het predicaat koninklijk werd nadiendoor koningin Wilhelmina verleend.

Een schokkende ontdekkingBij het ter perse gaan van dit artikel kwam het berichtdat rond 1 mei het wapen van de gevel gestolen was.Later nog gevolgd door de diefstal van loodslabben,waarbij het loshakken schade aan de gevel heeft ver-oorzaakt. Het monument is daardoor ernstig verminktgeraakt. Het wapenschild van de koningin-regentes Emma isuitermate zeldzaam. Hoeveel zijn er daarvan nog inNederland te zien? De bijzondere achtergrond van detoekenning en totstandkoming in combinatie met deuitvoering in gewapend sierbeton vormde een een-heid met de productlijn van het bedrijf. De voorgevelwas in volmaakt evenwicht met de kwaliteit van hetbedrijf. Het was daarmee een essentieel onderdeelvan het rijksmonument.

Een oud Rotterdams gebouw met smoelHet contrast met de imponerende nieuwbouw op dekop van Zuid is groot. De gelaagdheid van de stadkan op deze locatie worden uitgelicht. Gelukkig isdat nog mogelijk, omdat de ruimtelijke inbedding inhet oorspronkelijke plan Rose hier bewaard is geble-ven. Daardoor kan het nu nog zo verloren staande

pand met al zijn versieringen aanleiding geven omhet boeiende verhaal van de Rotterdamse stadsont-wikkeling in al zijn schakeringen te vertellen. Er is inmiddels zicht op een levensvatbaar plan voorherontwikkeling van het monumentale pand. Geziende moeizame voorgeschiedenis, grote schade doorverwaarlozing in de achterliggende jaren, en de uit-dagende technische puzzel bij de restauratie vanbeton waarvan de samenstelling nog niet gestandaar-diseerd was, verdient de nieuwe eigenaar, VincentTaapken, alle steun bij dit mooie project.In de zomer zal met tijdelijke evenementen rondomhet gebouw en het park deze plaats nieuw leven wor-den ingeblazen.

Naar een nieuwe toekomstUit onze contacten met Vincent Taapken werd duide-lijk dat nog een aantal stappen moeten worden gezetvoordat de ontwikkelovereenkomst met de gemeentekan worden afgerond en getekend. In juni wordt vol-gens plan begonnen met het voorlopig ontwerp, datin een definitief ontwerp voor nieuwbouw in aanslui-ting op het monument zal resulteren. Samen met eengoedgekeurd restauratieplan voor het monumentalepand zijn dat de bouwstenen voor de omgevingsver-gunning. Als dat allemaal rond is, kan de leveringplaats vinden. De gemeente zou in de tussenliggendetijd het dak en de goten laten repareren, waarna desteigers en doeken kunnen worden verwijderd.

Het vervolgtrajectHet is te vroeg om nu conclusies te trekken wat dezeverminkende diefstal met het pand doet. Zeker is wel,dat de schade bijzonder groot is. Wij hopen dat doorveel publiciteit en gerichte opsporing het wapen als-nog ongeschonden naar Rotterdam kan worden terug-gebracht.Roterodamum blijft net als Heemschut nauw betrok-ken, om waar mogelijk alles in goede banen te lei-den. Dit pand is de laatste jaren door een diep dalgegaan. Wanneer is het keerpunt bereikt? Ook het nabijgelegen Poortgebouw verdient eennieuwe start. Zeker is, dat grote inspanningen nodigzijn. Wanneer wordt de door de wethouder voor heront-wikkelaars toegezegde rode loper uitgerold? <

Van Waning zonder gestolen schild. LinksDe zuidkant van de Laurenskerk, omstreeks 1880 vanaf hetspoorviaduct gezien.

RechtsEen in 1908 door Henri Berssenbrugge op straathoogte genomen foto.

De getoonde bouwtekeningen zijn maar een deel vande collectie, want er zijn ook nog (interessante!) plat-tegronden en doorsneden aanwezig. Daarmee is zelfseen zeer gedetailleerde reconstructie van deze pan-den in 3D mogelijk. Het is nu bij een globale impres-sie gebleven, die (met SketchUp) wel van alle kantente bekijken is. Zeer uitvoerige informatie over de beschreven nieuw-bouw (met alle tekeningen, correspondentie en bron-

vermeldingen) en nog heel veel meer is aan te treffenop een recent aangevulde dvd-rom over ‘De grenzenvan Erasmus’ erf’. Die zend ik u graag (gratis) toewanneer u me belooft minstens 10 euro over temaken naar Artsen zonder Grenzen. U kunt mij tref-fen op r.vanderschans@hccnet.nl. Dank u wel! <

9

woningen en winkels ontwerpen op de plaats waarzich eeuwen eerder onder meer het woonhuis vaneen priester van de toen nog rooms-katholieke Laurenskerk had bevonden. De gevel van de nieuw-bouw, recht tegenover de zuidelijke ingang van dekerk, was bijzonder levendig gedetailleerd; en degoothoogte kwam, net als bij de eerdere pakhuizenvan A.J. Polak, mooi overeen met die van de kerk.Hier was duidelijk over nagedacht!Korte tijd later kwam bakker Th. Brans met plannen

voor nieuwbouw aan de andere kant van de NauweKerkstraat. Alweer een bijzonder stijlvol pand, nu eenontwerp van J. Verheul Dzn, de architect van ondermeer de in 1940 verwoeste Groote Schouwburg aande Aert van Nesstraat en de nog bestaande WaalseKerk aan de Schiedamse Vest. De bouwtekening wijkttechnisch gezien wat af van die van de panden vanA.J. Polak, doordat de gevel in de Nauwe Kerkstraatals een geheel is getekend met de gevel aan de Boe-renvischmarkt: de hoek zit in het midden.

8

Station Bergwegtekst Johan Okkemabeeld Ossip van Duivenbode

In Rotterdam-Noord bevindt zich het rijksmonumentde Hofbogen: het viaduct van de voormalige Hof-pleinlijn die de verbinding vormde tussen het Rotter-damse stadscentrum en Den Haag en Scheveningen.Halverwege dit viaduct ligt het station Bergweg, eenvan de vier Rotterdamse treinstations van deze lijn.De lijn werd in 1907 in bedrijf genomen. StationBergweg is een van de weinige Rotterdamse stationsvan architect Sybold van Ravesteyn die aan de slo-pershamer zijn ontkomen. Het gebouw werd in 1960geopend en kwam in de plaats van een eenvoudigstationsgebouwtje, halte Bergweg genaamd. In zijnboek over architect Van Ravesteyn noemt Kees Rouwdit kleine station het meest extravagante van de doorhem ontworpen treinstations. Over het station zegt hijhet volgende: ‘Door de sterk grafische witte gevel metronde, rechthoekige en trapeziumvormige gevel-openingen oogt station Bergweg als een abstractesculptuur in wit pleisterwerk, travertijn, glas en wittebouwkeramiek.’ Het station had oorspronkelijk tweeperrons, maar de laatste jaren van het bestaan was al-leen spoor 1 en het daaraan gelegen oostelijk perronnog in gebruik. Op 3 juni 2006 werd het station gesloten; vanaf die datum werd de Hofpleinlijn nietmeer geëxploiteerd door de NS. Na de sluiting ver-loederde het stationsgebouw zienderogen.

Het voormalige stationsgebouw vormt een onderdeelvan de Hofbogen en heeft daardoor de status vanrijksmonument. In 2009 heeft het architectenbureauJagerJanssen architecten BNA, dat in de Hofbogen isgevestigd, op eigen initiatief een plan ontwikkeldvoor de renovatie van het station. Het bureau kreeg in2015 de opdracht dit plan uit te voeren. Met veelzorg en enige aanpassingen heeft deze renovatieplaatsgevonden. Het eindresultaat is een fraai pand.Het stationsgebouw en de perrons strekken zich uitover een zevental bogen. Bij de renovatie zijn de be-staande puien onder de perrons vervangen doornieuwe glazen puien waardoor je zicht hebt op dezebogen. De oorspronkelijke betonconstructie is geheelhersteld. Het stationsgebouw kreeg een heel nieuwinterieur.De trappen naar de perrons zijn behouden, waaron-der de nog uit 1908 daterende westelijke trap metzijn keramieken bekleding. In de zomer van 2016kwam de renovatie gereed en werd het stations-gebouw verhuurd aan restaurant Happy Italy. <

Links boven en onderBrans/Verheul 1902

Rechts boven en onderPolak/Hooijkaas 1902

Links Polak/Hooijkaas 1885

RechtsPolak/Hooijkaas 1879

Links de situatie anno 1917 en rechts de situatie in 2012.

11

Wijkraden en deelgemeenten ‘betwist bestuur’

Wijkraden en deelgemeenten zijn vanaf 1947 en1973 in Rotterdam ingesteld als participatieorganenvan de bewoners. Zij adviseerden het gemeente-bestuur over het te voeren beleid in hun gebieden.Deelgemeenten kregen daarnaast ook zeggenschapover zaken die voor de Rotterdammers van belangwaren in hun directe woon- en leefomgeving. Alsvorm van burgernabij bestuur waren zij uniek in Nederland. Later kwamen er ook in Amsterdam deel-gemeenten, daar stadsdelen genoemd. De wijkradenen deelgemeenten zijn in Rotterdam altijd ‘betwistbestuur’ geweest, zowel in de gemeenteraad alsdaarbuiten. Niet iedereen wenste een politieke buffer tussen de bevolking en het gemeentebestuur.Tegenstanders van de deelgemeenten vonden dat debewoners hun noden en wensen direct met het bestuur op de Coolsingel moesten kunnen bespre-ken.

In zijn boek ‘Betwist Bestuur’ (Boom Uitgeverij Am-sterdam, april 2017) analyseert en beschrijft Sjef vande Poel* in opdracht van het Rotterdamse gemeente-bestuur de besluitvorming op de Coolsingel overwijkraden en deelgemeenten in de periode 1947-2014 in samenhang met het functioneren van hetwijkraden- en deelgemeentebestel. Al in de jaren vijf-tig van de vorige eeuw vond het gemeentebestuur datde wijkraden niet alleen een adviestaak moesten heb-ben, maar ook zeggenschap over aangelegenheden inbuurten en wijken. Toen dit in 1964 wettelijk moge-lijk werd, duurde het toch nog tot 1973 voordat deeerste deelgemeenten – in feite wijkraden met doorhet gemeentebestuur overgedragen bevoegdheden –van start gingen. In de loop der jaren verruimde hetgemeentebestuur het taken- en bevoegdhedenpakketvan de deelgemeenten. Vanaf de jaren negentig zettehet gemeentebestuur de deelgemeenten ook steedsmeer in als uitvoerders van stedelijk beleid, bijvoor-beeld op het gebied van sociale vernieuwing, grote-stedenbeleid, veiligheid, wijkeconomie, werkgelegen-heid en wijkaanpak. De deelgemeenten dienden hetalgemene stedelijke beleid in hun gebieden om tezetten in maatwerk, afgestemd op de noden en wen-sen in de buurten en wijken. Zij kregen daarbij eengrote vrijheid van handelen. Deze complementairewerkrelatie was karakteristiek voor het Rotterdamsebestuursmodel. De deelgemeenten beschikten daarbijover doorzettingsmacht, gebaseerd op voldoendetaken en bevoegdheden, voldoende budget en eeneigen deskundige ambtelijke ondersteuning.De achtereenvolgende colleges van burgemeester enwethouders waren doorgaans tevreden over het func-tioneren en de effectiviteit van de deelgemeenten.Minder enthousiast waren zij over het vaak als ineffi-ciënt ervaren overleg met de deelgemeentebesturen.

De deelgemeenten straalden te weinig eenheid uit enwerkten onderling maar matig samen, de deelge-meenteraden kopieerden teveel de werkwijze van degemeenteraad en de deelgemeenten waren te weinigtot aanpassing van het deelgemeentebestel bereid.Maar dit verhinderde niet dat in de samenwerkingtussen stad en deelgemeenten goede resultaten kon-den worden bereikt voor de bewoners van buurten enwijken. Veelvuldig overleg had immers ook een posi-tieve kant. Het leidde tot vergroting van draagvlakvoor genomen besluiten.Het Rotterdamse gemeentebestuur was van oordeeldat de representatieve democratie van de deelge-meenten en de meer directe democratie van bewo-ners en bewonersgroepen elkaar niet uitsloten, maarjuist aanvulden. De deelgemeenten probeerden hierop allerlei manieren werk van te maken. Tegenstan-ders van de deelgemeenten in de gemeenteraad von-den echter dat de deelgemeenten de burgerpartici-patie niet hadden vergroot en zelfs een blokkadewaren voor burgerbetrokkenheid. Deze stelling werdechter niet serieus onderbouwd.Toen het eerste Kabinet-Rutte in september 2010 aan-kondigde de deelgemeenten in Amsterdam en Rotter-dam te willen afschaffen, bleek het Rotterdamsegemeentebestuur niet bereid om voor de eigen deel-gemeenten de barricaden op te gaan. De positievewaardering van wat met deelgemeenten kon wordenbereikt legde het kennelijk toch af tegen ontstane irri-taties over de niet altijd als constructief ervaren op-stelling van deelgemeentebestuurders in het eerstedecennium van deze eeuw. De deelgemeenten wer-den tamelijk eenvoudig vervangen door gebiedscom-missies met hoofdzakelijk adviserende taken, zonderechte doorzettingsmacht en met een onzekere toe-komst. <

10

Hans Schippers e.a., De Zandstraatbuurt en zijnJoodse inwoners, Rotterdam 2016, 72 p., geïll., ISBN 978-90-72247-95-7, €17,50

In een tijd dat Stolpersteine uit de stoep worden ge-trokken en hoofdstedelijke bewoners die herden-kingssteentjes liever niet voor hun deur hebben, is hetgoed dat er meer aandacht wordt besteed aan Joodselandgenoten. Al eeuwen maken zij deel uit van onzesamenleving, al duurde het lange tijd voor zij juri-disch gelijk werden gesteld aan de aanhangers vanchristelijke religies. Die gelijkberechting ontmoettetrouwens ook weerstand van rabbijnen die vreesdendat door assimilatie het typisch Joodse en vooral dejoodse religie zouden verdwijnen. Maar in de negen-tiende eeuw komen we steeds meer Joden tegen diehet maatschappelijk goed deden. De oprichter van deNRC was er zo een en daarnaast was een Jood direc-teur van het stedelijk ziekenhuis en de naam Pincoffsis alom bekend.In hun boek beschrijven Hans Schippers, Rob Snij-ders, Chris Buitendijk en Albert Ringer het wel enwee van de Joden die in de oude Zandstraatbuurtwoonden. Dat waren veelal geen bekende artsen, zakenlieden of journalisten. In de Zandstraatbuurthuisden juist de arme Joden. Zij die bekend stondenals sinaasappeljood of aan hun milieu probeerden teontsnappen via een carrière als kunstenaar. De be-kendste namen uit die tijd zijn de toneelspeelsterEster de Boer-van Rijk en Louis en Heintje Davids.Ook de bokser Leen Sanders die Nederlands kampi-oen werd en Bep van Klaveren nog heeft verslagen,kwam uit de buurt. De schrijvers geven eerst een algemeen beeld van deontwikkeling van het Joodse volksdeel in Rotterdam,waarna ze inzoomen op de buurt waar nu het Stad-huis en Postkantoor staan. De Joden die daar woon-den, leefden blijkens hun onderzoek vooral aan dedagkant van de samenleving. Ze voorzagen in hun le-vensonderhoud vooral met nette beroepen als koop-man of venter, havenarbeider of kleermaker en nietzozeer met de nachtberoepen waar de buurt zijn be-kendheid aan ontleende. De Polder stond immers bekend als een Sodom en Gomorra, een uitgaans-paradijs voor passagierende zeelieden en op zoeknaar een verzetje zijnde nette Rotterdammers en studenten. Jammer dat de auteurs niet iets verder heb-ben gegraven, want de opmerking dat ‘geen duidelijkantwoord mogelijk is’ op de vraag waar de Joodse inwoners van de Zandstraatbuurt heen gingen na desloop van de buurt na 1911 is iets te gemakzuchtig. Inde Gezinskaarten van het Stadsarchief moet veeldaarover zijn te vinden.Maar afgezien van dit punt is het boek de moeite vanhet lezen waard voor iedereen met interesse in de geschiedenis van Rotterdam en een van zijn minder-heden. Rotterdammers kunnen er in ieder geval ook

uit leren dat ‘gabber’ de muziekstroming die hier decennia later zou ontstaan een pedant heeft in de officieuze synagoges uit vooroorlogs Rotterdam, dechewre-sjoels. Zowel het woord chewre als gabberkomen namelijk voort uit het Hebreeuwse chaver, datvriend betekent. <

Andries van Wijngaarden e.a. (red), RotterdamWoont. Atlas van de Rotterdamse woningbouw1840-2015, Thoth: Bussum 2017, 301 p, geïll. (1400tekeningen en foto’s, deels kleur), groot formaat 24,8 x 34,5 cm., ISBN 978-90-6868-651-7, €49,90

Een bijzonder boek. Een, zoals de auteurs het zelfnoemen, atlas met foto’s, bouwtekeningen, platte-gronden en andere harde gegevens van meer danhonderd woningbouw projecten in Rotterdam. Geenboek om eens lekker te gaan zitten lezen, maar eenprachtige publicatie om af en toe in te grasduinen.Voor professionals een onmisbare eerste inleiding inde woningbouw van Rotterdam, van Justus van Effen-blok via de leefgemeenschap Robert Owen tot de videwoningen in Zalmplaat. Ligt ook prachtig op dekoffietafel. <

Boeken Boeken

* mr.drs. J.W.E. (Sjef) van de Poel (Leiden 1952), was beleidsadvi-seur algemene bestuurszaken bij de Rotterdamse bestuursdienst,deelgemeentesecretaris van Charlois en wethouder en loco-burge-meester van Voorschoten.

12

Behouden beeld

In een eerdere Kroniek schreven we over de plannenom het poortje van het Coolsingelziekenhuis te ver-plaatsen. In een onbewaakt ogenblik had toenmaligburgemeester Opstelten dat beloofd aan de directeurvan het Erasmus Medisch Centrum. Omdat het EMCde opvolger is van het Coolsingel ziekenhuis leek dathistorisch wel verantwoord. De plaats van herinne-ring, de plek waar het poortje oorspronkelijk stond,was niet van belang in die gedachtegang. Maar er isinmiddels veel veranderd.Het oorspronkelijke plan ging van tafel, dook laternog een keer op maar verdween even snel weer. Hetlijkt erop dat de poort evenals de ernaast staande plataan die ook nog uit de tijd van het ziekenhuisstamt, voorlopig op hun plek veilig zijn gesteld.

Maar wat is het eigenlijk voor een vreemd bouwwerkzo midden op het Lijnbaanplein, zullen de vele dui-zenden dagelijkse voorbijgangers zich weleens heb-ben afgevraagd. Om die vraag te beantwoordenbedacht de lokale winkeliersvereniging dat er eenstoeptegel met uitleg ter plekke moest komen. Voorde tekst en een financiële bijdrage benaderde de ver-eniging uw Historisch Genootschap. Dankzij onzemedewerking en geldelijke steun ligt er nu een inroestvrij staal uitgevoerde tegel midden voor depoort. Hopelijk zijn verplaatsingsplannen nu definitiefvan de baan en mogen de komende generaties bewo-ners en bezoekers van de stad nog lang blijven genie-ten van deze bescheiden herinnering aan vooroorlogsRotterdam. <

KORTE AGENDA

7 juni:HW&WC, boekhandel Donner, 17.00 uur

zomermaanden:geen HW&WC's

Zet alvast in uw agenda dat er op 14 september, 12 oktober en 16 november weer HW&WC’s zijn.Het thema is politiek in Rotterdam. De locatie enhet programma zijn nog onbekend

beeld Sjaak van der Velden