KLK Landbou Beperk
75
75 2016 KLK Landbou Beperk Jaarverslag jaar 1941-2016
Transcript of KLK Landbou Beperk
75
2016
KLK Landbou BeperkJaarverslag
jaar1941-2016
NOTAS
NOORD-KAAP
Rietfontein
Askham
Noenieput
Vanzylsrus
PofadderKenhardt
KakamasKeimoes
UPINGTONOlifantshoek
DibengKathu
Hotazel
Postmasburg
Daniëlskuil
Groblershoop
Brandvlei
Nieuwoudtville
Calvinia
Carnarvon
NAMIBIË
WES-KAAP
OOS-KAAP
VRYSTAAT
BOTSWANA
KAAPSTAD PORT ELIZABETH
BLOEMFONTEIN
GAUTENGCity Deep
KIMBERLEY
Kuruman
GEOGRAFIESE BEDIENINGSGEBIED
Handelstakke
Veilingspunte
KLK Petroleum (BP)
Voerkraal
Abattoirs
Rybane
Motorhandel
Build it
Velle (SA Dorper in JHB)& Huide (SA Dorper in JHB)
Carpe Diem Raisins
Trans Oranje Drukkers • 054 332 3056 • [email protected]
ONS BESIGHEID
HANDEL & BUILD IT
Die negentien handelstakke, uitgesluit Build it, strek oor ons geografiese gebied vanaf Pofadder in die weste, Kuruman in die ooste, Rietfontein in die noorde en Calvinia in die suide. Die vier Build it-boubenodighede konsessies is op Upington, Kathu, Kuruman en Postmasburg gevestig.
PETROLEUM & RYBANE
KLK Petroleum versprei grootmaat BP brandstof, gas en smeermiddels in die Noord-Kaap. Ons bedryf tans 12 rybane, nl. twee Engen, twee Caltex, een BP, een Total en ses KLK-rybane - vanaf Olifantshoek tot Calvinia.
VLEISHANDEL
Die drie abattoirs te Carnarvon, Calvinia en Upington behartig die verslagting en verkope van lam- en beeskarkasse.
MOTORHANDEL
Die Motorhandel bestaan uit ‘n Nissan-, UD vragmotor- en General Motors-agentskap asook ‘n tweedehandse motorhandelaar, KLK Auto.
LEWENDEHAWE
Gereelde veilings van vee, los goedere en uitverkopings vind plaas. Opgeleide KLK-bemarkers behartig skakel- dienste en klassering van vee. KLK beskik oor ‘n 4 500 staankapasiteit skaapvoerkraal om diere markgereed te kry.
VERWERKING
SA Dorper behartig die verwerking en uitvoer van dorpervelle en die verwerking van beeshuide.
Carpe Diem Raisins is ‘n gevestigde handelsnaam in die internasionale rosyntjiemark. Carpe Diem koop, verwerk en verpak rosyntjieprodukte langs die Oranjerivierstreek en bemark hoofsaaklik in die buitelandse mark.
VISIE
Jou vennoot in landbou
MISSIE
Om landbouverwante oplossings te lewer ter bereiking van ons besigheidsdoelwitte in die verkryging, verskaffing en bemarking van landboubenodighede, produkte en dienste, tot voordeel van alle belangegroepe.
KERNWAARDES
• Behoeftegedrewe• Deelnemend• Integriteit• Resultaatgedrewe• Dinamies & Innoverend
UpingtonAbattoir
(Edms) Bpk
KLK LANDBOU BEPERK
MAATSKAPPYSTRUKTUUR
94.09% 51% 100% 50% 100% 100% 100% 100% 50% 100% 100%
50%
CarnarvonAbattoir
(Edms) Bpk
Ramskop
(Edms) Bpk
UPTMeat
(Edms) Bpk
SA Dorper
(Pty) Ltd
SA DorperProperties
(Pty) Ltd
Oranje Meganies
(Edms) Bpk
Jaagvlak Motors
(Edms) Bpk
KLK Petroleum
Verspreiders(Edms) Bpk
Carpe DiemRaisins
(Edms) Bpk
Majestic Silver
Trading 60(Edms) Bpk
Gordonia Motors
(Edms) Bpk
50%Cool Raisins
(Pty) Ltd
75
jaar1941-2016
UIT DIE ARGIEWE
Die ontstaan van KLK, of soos dit voorheen bekend was as die SAKK, is sinoniem met karakoelpelse. Sedert die eerste 11 karakoelskape in 1907 uit die destydse Suidwes-Afrika ingevoer is, het die bedryf snel ontwikkel. Die behoefte aan georganiseerde optrede was van meet af ʼn prioriteit onder karakoelboere.
Dit het gevolglik gelei tot die stigting van dié Koöperasie op 24 September 1941. Op 28 November 1941 is die SAKK dan ook amptelik as ʼn koöperasie geregistreer.
Stories oor daardie begindae is legio, veral die smokkel van karakoelskape snags oor die grens wat vandag nog dikwels oorvertel word. Die Koöperasie het gou sy voete gevind en ‘n beduidende rol gespeel in die groei van die bedryf. Met verloop van jare is die behoefte van lede aangespreek wat betref die insetkant en is die Handelsafdeling tot stand gebring waarvan die omset vanjaar die R600 miljoen-kerf verbygesteek het. Soos dit met so baie landboubedrywe gaan, het ‘n paar faktore daartoe aanleiding gegee dat die prys van pelse gedaal het en die produksie daarvan drasties begin afneem het. Dit is interessant dat die produksie van pelse aan die einde van die sewentigerjare meer as twee miljoen was en vandag afgeneem het tot minder as twintig duisend pelse per jaar.
Die Direksie het besluit om te diversifiseer en in 1982 is begin met die bemarking van vleis. Die daling in die pryse van pelse het daartoe gelei dat die boere hoofsaaklik na dorperboerdery oorgeskakel het wat indirek daartoe bygedra het dat die Maatskappy vandag betrokke is by veilings, verslagting en uit-die-hand-transaksies.
ʼn Verdere belangrike gebeurtenis was toe die SAKK die belange van BKB in die Noord-Kaap uitgekoop het. Een van die voorwaardes was dat die Koöperasie se naam verander en sodoende het die Karakoel- en Lewendehawe Koöp. Bpk. tot stand gekom. Daarna het die onderneming toegetree tot die motor- en brandstofbedryf, ‘n versekeringsafdeling is gevestig, voerkrale is opgerig en die abattoir op Upington is bekom. Met verloop van
tyd het amalgamasies met Trans-Oranje Koöperasie sowel as Kenhardt Vleiskoöperasie plaasgevind, en twee nuwe takke is onderskeidelik op Rietfontein en Keimoes bygevoeg. Hierdie gebeurtenisse het KLK-Koöp se bedryfsgebied aansienlik vergroot en ruimte geskep om finansieel te kon oorleef en groei.
Die Koöperasie is op 17 September 1997 omskep in ‘n maatskappy waarvan die aandeelhouers die lede van die voornoemde Koöperasie was. Daar was geen keer aan KLK se groei nie en in die daaropvolgende tien jaar vind die volgende byvoegings plaas: die veilingsentra van Karoo-Ochse te Kuruman, Postmasburg en Olifantshoek; handelstakke van Suidwes Beleggings te Kuruman en Hotazel; Oranje Meganies met die Nissan-agentskap en vulstasies; Hamiltons en Carnarvon Abattoir; die verspreidingsdepot van BP-petroleum op Upington en ook Wes-Karoo Koöperasie wat insluit handelstakke, vulstasies en ʼn abattoir.
Gedurende die afgelope tien jaar het die ontbondeling van Meattrust/Just Lamb plaasgevind en het KLK sy eie vleisbemarkingsketting gevestig, asook vier Build it-boubenodighede winkels – onderskeidelik op Kathu, Kuruman, Postmasburg en Upington – toegevoeg tot sy handelsnetwerk.
Die Thembeka SEB-transaksie is ontbind waarna die 20%-belang in KLK teruggekoop is. Ramskop Abattoir is onlangs opgegradeer en ‘n beeshuidverwerkingsaanleg (natblou) te City Deep is ook verkry, wat deel vorm van die SA Dorper Groep waar dorpervelle berei word vir die Italiaanse modemark en huide in natblou-vorm vir die motorindustrie verwerk word. In 2015 is ‘n 50%-aandeel in Carpe Diem Raisins verkry.
Dit is dan die geskiedenis van KLK in ‘n neutedop – die verhaal van die veeboer se eie organisasie in hierdie harde, maar tog ook dankbare en oorvloedige wêreld, wat gegroei het tot ‘n dinamiese maatskappy met ‘n omset van meer as R2 biljoen per jaar.
S.A.K.K.vanaf 1941
Die eerste kantore van die S.A.K.K. te Schröderstraat. Hierdie kantoor is vanaf stigting in 1941 tot 1947 gebruik.
ONS KOM ‘N LANG PAD
75
jaar1941-2016
Uittreksel: Direkteursverslag (1961) van die Voorsitter, mnr. J.A. Connan, oor die gebeure wat gelei het tot die stigting van die S.A.K.K.
UIT DIE ARGIEWE VERVOLG
vanaf 1986
Op die stigtingsvergadering van die K.T.V. is mnr H.O.F. Davies as die eerste voorsitter gekies met die destydse landbouvoorligter op Upington, mnr C.C. Claassens, as ere-sekretaris. Aan hom as die onbetaalde ampsdraer is die taak opgelê om die eerste besending pelse vir die mark voor te berei.
Hy vertel dan self met smaak oor hierdie eerste veelbewoë dae: “Onder die besef dat bemarking van pelse ons grootste behoefte is, is verskeie instansies hier en in S.W.A. genader vir kwotasies om as markagent op te tree van ons pelse oorsee. Die beste wat ontvang is, was een uit S.W.A. wat bereid was om ons pelse te hanteer teen 5/-(50c) per pels. Dit was onaanvaarbaar. Op ‘n wenk is ‘n Londense firma uiteindelik genader, nl. Eastwood & Holt. Hierdie keuse was geslaagd, want die nodige wenke is ook deur hulle voorsien in verband met merk en verpakking. Hierdie firma se dienste is aanvaar en sy voorskrifte en aanbevelings stiptelik uitgevoer. Die letter X is as merk toegeken aan ons organisasie. Daarmee moes pelse aan die vleiskant by die stert gemerk word, sodat elke pels sy identiteit kon behou. Individuele lede se seriemerk moes naas die X verskyn, dus X1, X2 ens. Dr. Reitz, die vise-voorsitter, se merk was X27.
Die vennote van Charles Garage op Upington besluit in 1983 om sy deur vir besigheid te sluit en raak die destydse General Motor Agentskap op Upington vakant. ‘n Voorstel aan die Direksie dat S.A.K.K. die agentskap oorneem, word met groot entoesiasme aanvaar. Soos die geluk dit wil hê, is die motorhawegebou langs die destydse hoofkantoor ook beskikbaar om te huur en word ‘n huur ooreenkoms met Oranje Koöperasie vir die gebou gesluit. Die gebou was egter nie onmiddellik beskikbaar
nie en is die agentskap met twee van Charles Garage se personeel vir ‘n tydperk van die handelsafdeling bedryf.
Na ‘n aanvanklike wankelrige begin en nadat die agentskap by meer as een geleentheid bykans vervreem is, begin die motorhawe wat eers onder die naam S.A.K.K. Motorverkope en Dienssentrum bedryf is, ‘n mooi bydrae lewer tot die inkomste van die Koöperasie. As gevolg van die beperking op die persentasie nie-lede
EERSTE BESENDING PELSE VANAF UPINGTON NA LONDEN
Om seker te maak dat niks verkeerd loop nie, is die lede versoek om hul pelse by my huis te besorg vir verpakking van die eerste besending. Ek het die merkwerk self gedoen en die pelse is verpak, vel teen vel en haar teen haar, in elf pond pakkies vir die pos. Rooilint en vaalpapier van die Departement het verder stewigheid en beskerming verleen voordat elke pakkie stewig in goiingsak toegewerk is. Omdat ‘n merkplaat nog nie beskikbaar was nie, is elke pakkie se adres aangebring met ‘n kwas en Staatsink, wat maar steeks gevat het op die sak.Die adres sal my bybly in lengte van dae:Eastwood & Holt41 Queen StreetLonden E.C. 4.
Verder moes elke pak se posseëls, een vir een, korrek opgeplak word, want gewigte het gewissel. Elke eienaar se koste ten opsigte van seëls en assuransie moes ook apart aangeteken word.
Hierdie verpakking het na-ure in my vrou se spaarkamer geskied. Die aanwesigheid van die pelse was geen geheim nie. Die dooireuk was daar, want veral aan die begin was daar geen standaardmetode van slag, voorbereiding of preservering nie.
Eindelik is die eerste vrag pelse, 853 in getal, met ‘n donkiekar afgelewer by die poskantoor. Daarna was die uitslag in spanning afgewag, want daar was ‘n weddenskap vir ‘n nuwe hoed op die spel met die plaaslike slagter wat gemeen het dat die gemiddelde prys nie 10/- (R1) stuk sou haal nie. Toe die uitslag uiteindelik kom, het ek my hoed net-net gekry.
Die pryse van ons besending het gewissel van 3d tot 42/- stuk. (Dit is van 2c tot R4.20). Die gemiddelde koste het 7d per pels bedra, waarby ons nog 3d per pels heffing geplaas het vir die bestryding van administrasiekoste. Uit die besending het 37 pelse se pryse nie hul markkoste gedek nie.”
Die beskeie heffing van 3d per pels het gemaak dat die Vereniging na twee jaar kon spog met ‘n opgeboude fonds van £344.4.2.Uittreksel: Die Vennoot van die Kalahariboer (1991)
Die eerste besending pelse vanaf Upington na Londen. Op die foto verskyn van links na regs mnre H.O.F. Davies, voorsitter van die Karakoeltelersvereniging, C.C. Claassens, voorligtingsbeampte op Upington in 1937 en ere-sekretaris van die vereniging en mnr Claassens se oudste dogter.
UIT DIE ARGIEWE VERVOLG
KOöPERASIE BEKOM MOTORAGENTSKAP
75
jaar1941-2016
Die Gordonia Motors Rybaan in Upington is in 2015 opgegradeer met die nuwe KLK Rybane handelsmerk.
Uittreksel: Die Vennoot van die Kalahariboer (1991)
Uittreksel: Die Vennoot van die Kalahariboer (1991)
MEER ONLANGSE VERKRYGINGS
Hidskin-verwerkingsaanleg te City Deep, Johannesburg, is in 2013 tot die SA Dorper Groep toegevoeg.
besigheid wat die Koöperasie doen, word die motorhawe as ‘n vol filiaal, bekend as Gordonia Motors, bedryf. Na die oorname van die General Motors se belang deur Delta Motorkorporasie, verander die naam na Gordonia Delta.
Na afloop van die huurtermyn met Oranje Koöperasie, verskuif die motorhawe na die gebou op die hoek van
Scott- en Kortstraat. Aanvanklik is ook die gebou gehuur, maar word later deur die Koöperasie aangekoop en verander sodat dit vandag een van die model motorhawens in Upington is, met ‘n moderne goed toegeruste werkswinkel, uitstekende brandstof geriewe en ‘n groot onderdele afdeling. Soos met elke taak wat die Koöperasie aanpak, is daar ook van hierdie een ‘n sukses gemaak.
UIT DIE ARGIEWE VERVOLG
Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk is die nuutste toevoeging tot die KLK Landbou Groep.
HIDSKIN HUIDEVERWERKINGSAANLEG CARPE DIEM ROSYNEVERWERKINGSAANLEG
INHOUDSOPGAWE
3
3
4
6
9
13
17
17
18
19
20
21
22
23
Raad van Direkteure
Uitvoerende Bestuur
Voorsittersverslag
Besturende Direkteur se Oorsig
Korporatiewe Bestuursverslag
Volhoubaarheidsverslag
Verklaring deur Maatskappysekretaris
Verklaring van Direkteursverantwoordelikheid en -goedkeuring
Onafhanklike Ouditeursverslag
Direkteursverslag
State van Finansiële Posisie
State van Omvattende Inkomste
State van Verandering in Ekwiteit
State van Kontantvloei
12 Sosiale-en-Etiesekomiteeverslag
1 Korporatiewe Inligting 15 Oudit- en Risikokomiteeverslag
2 Finansiële Oorsig & Statistiek
vanaf 2002
24 Aantekeninge tot die Finansiële State
1 75
jaar1941-2016
KORPORATIEWE INLIGTING
Maatskappy Registrasienommer: 1997/015589/06
Geregistreerde Kantoor: Karakoelstraat 14 UPINGTON 8801
Posadres: Posbus 86 UPINGTON 8800
Ouditeure: Du Toit Van Den Heever Posbus 204 UPINGTON 8800
Bankiers: ABSA Bank Posbus 1851 UPINGTON 8800
Maatskappysekretaris: Grandville Marquard
Webblad: www.klk.co.za
KORPORATIEWE INLIGTING
AANDEELHOUERSDAGBOEK
Finansiële Jaareinde: 29 Februarie
Algemene Jaarvergadering: 19 Julie 2016
Finansiële verslae:• Bekendmaking van resultate 13 Mei 2016• Uitstuur van finansiële jaarstate 21 Junie 2016• Tussentydse verslag vir die halfjaar tot Augustus 30 September 2016
2
250
600
950
1,300
1,650
2012 2013 2014 2015 2016
636
852
1,053
1,261
1,537
0%
25%
50%
75%
100%
2012 2013 2014 2015 2016
61% 57%
52% 55% 58%
100.0
140.0
180.0
220.0
260.0
300.0
2012 2013 2014 2015 2016
136.6 146.4
180.9
216.7
264.1
12.5%
15.0%
17.5%
20.0%
22.5%
25.0%
2012 2013 2014 2015 2016
16.2%
19.0%
21.9%
19.7% 21.1%
75.0
130.0
185.0
240.0
295.0
350.0
2012 2013 2014 2015 2016
102.8
153.7
230.6 248.8
323.7
1,250
1,500
1,750
2,000
2,250
2,500
2012 2013 2014 2015 2016
1,452
1,648
1,966 2079
2256
10.0
20.0
30.0
40.0
50.0
60.0
2012 2013 2014 2015 2016
22.1 27.8
39.6 42.7
55.6
FINANSIËLE OORSIG & STATISTIEK
OMSET NETTO WINS NA BELASTING
BASIESE VERDIENSTE PER AANDEEL DIVIDEND PER AANDEEL
AANDEELHOUERSBELANG
EKWITEITSVERHOUDING: EIE KAPITAAL NETTO BATEWAARDE PER AANDEEL
%Se
ntR’
m%
Sent
R’m
Sent
R’m
0.0 0
0.00.0%
0
0.00
2 500
1 250
1 500
1 750
2 000
2 250
1 452
2 256
1 648
1 966
230.6
216.7
180.9
21.1%
636
1 261
1 053
2 079
61% 56%57%52%
1 650
1 300
2012 2013 2014 2015 2016 2012 2013 2014 2015 2016
42.739.6
22.1
10.0
20.0
30.0
50.0
40.0
2012 2013 2014 2015 2016
60
20
30
40
10
20
30
40
50
60
2012 2013 2014 2015 2016
248.8
153.7
102.8
323.7
75.0
130.0
185.0
240.0
295.0
350.0
2012 2013 2014 2015 2016
16.2%
19.0%
21.9%
19.7%
12.5%
15.0%
17.5%
20.0%
22.5%
25.0%
2012 2013 2014 2015 2016
146.4136.6
264.1
100.0
140.0
180.0
260.0
220.0
2012 2013 2014 2015 2016
852950
600
2502012 2013 2014 2015 2016
100%
75%
50%
25%
0%
27.8
55.660.0
300.0
55%
1 537
49
OPBRENGS OP AANDEELHOUERSBELANG
S.A.K.K.vanaf 1941
3 75
jaar1941-2016
RAAD VAN DIREKTEURE
UITVOERENDE BESTUUR
VOORSITTER
JS (Kobus) Marais (60)• Voorsitter van die Raad van Direkteure• Voorsitter van die Uitvoerende Komitee• Voorsitter van die Sosiale en Etiese Komitee
NIE-UITVOERENDE DIREKTEURE
JM (Jim) Bredenkamp (51)• Lid van die Oudit- en Risikokomitee• Lid van die Menslikehulpbronkomitee
BP (Piet) Botha (68)• Voorsitter van die Menslikehulpbronkomitee
WSB (Burger) du Toit (64)• Lid van die Oudit- en Risikokomitee
JAA (Japie) Engelbrecht (45)• Lid van die Menslikehulpbronkomitee
JPN (Pieter) Stander (54)• Vise-voorsitter van die Raad van Direkteure• Voorsitter van die Oudit- en Risikokomitee• Lid van die Uitvoerende Komitee• Lid van die Menslikehulpbronkomitee• Lid van die Sosiale en Etiese Komitee
GC (Gert) Olivier (40)• Gekoöpteer as direkteur tot 19 Julie 2016
FJ (Francois) van der Merwe (58)• Bedank as direkteur op 21 Julie 2015
UITVOERENDE DIREKTEURE
Stephen van Huyssteen (60)• Besturende Direkteur• Lid van die Uitvoerende Komitee• Lid van die Menslikehulpbronkomitee• Lid van die Sosiale en Etiese Komitee
Arnold Human (43)• Finansiële Direkteur
UITVOERENDE BESTUUR
Stephen van Huyssteen (60)• Besturende Direkteur
Cobus Booysen (57)• Bestuurder: Menslike Hulpbronne
Arnold Human (43)• Finansiële Direkteur
Jan Schutte (56)• Bestuurder: Abattoirs en Lewendehawe
Phillip Swart (48)• Bestuurder: Brandstof
Willie Visagie (55)• Bestuurder: Handel
MAATSKAPPYSEKRETARIS
Grandville Marquard (54)
4
vanaf 1986
VOORSITTERSVERSLAG
Op 24 September 1941 is die Suid-Afrikaanse Karakoel Koöperasie, bekend as SAKK, deur karakoelboere gestig en op 28 November in dieselfde jaar amptelik as ‘n koöperasie geregistreer. Vandag, 75 jaar later, kan ons met trots terugkyk en waarneem dat die suksesvolle aanpasbaarheid by veranderende omstandighede soos ‘n goue draad deur die geskiedenis loop en by uitstek die belangrikste element van vooruitgang was.
RIGTINGGEWENDE GEBEURTENISSE
• Die amalgamasie van SAKK en BKB (1985) se karakoelbelange, met die gepaardgaande verandering van die naam SAKK na Karakoel- en Lewendehawe Koöperasie (KLK), wat die gevolg gehad het dat die karakoelprodusent deur een instansie bedien is. Die groter omvang van besigheid asook die verdwyning van strawwe kompetisie het KLK op ‘n nuwe pad geplaas.
• Die ineenstorting van die karakoelbedryf wat teweeggebring het dat KLK se kernbesigheid, nl. die hantering en bemarking van karakoelpelse, na die bemarking van vleis verskuif het. Met verloop van tyd is daar ook in abattoirs belê en met die aanbieding van veilings begin.
• Die amalgamasie met Trans-Oranje Koöperasie (TOK) in 1991 en Wes-Karoo Koöperasie (WKK) in 2005, wat onderskeidelik die oostelike en westelike gebiede bygevoeg het, en tot wesenlike groei in besigheid bygedra het.
• Die omskakeling van ‘n koöperasie na ‘n maatskappy (1997). Hierdie gebeurtenis word beskou as die een verandering wat die beduidendste invloed op KLK gehad het. Geen beperkende voorwaardes is op die nuwe ondernemingsvorm geplaas nie en derhalwe kon KLK suiwer volgens gebalanseerde besigheidsbeginsels bestuur word. Die klemverskuiwing van lede na aandeelhouers, lede na kliënte, asook onbeperkte verhandeling van aandele en die betaling van dividende bring mee dat nuwe maatstawwe gebruik word om KLK se resultate te meet.
• Die suksesvolle toevoeging van verwerkingsaanlegte neem KLK na ‘n nuwe vlak: SA Dorper (velle), Hidskin (huide) en Carpe Diem Raisins (rosyne).
RESULTATE
Die moontlike afgradering van Suid-Afrika se beleggingstatus en die gepaardgaande negatiewe gevolge vir die Suid-Afrikaanse ekonomie skep nie ‘n gunstige klimaat vir ekonomiese groei nie. Die gebrek aan leierskap en onsekerheid ten opsigte van beleid binne die regering dra nie by tot ‘n meer gunstige klimaat nie. Die droogte het ‘n direkte invloed op die verskaffing van voedsel wat meebring dat groot hoeveelhede voedsel ingevoer moet word. In teenstelling hiermee is KLK se resultate weer eens uitstekend en is dit met groot dankbaarheid dat ons hieroor kan verslag doen.
Die verdienste van R55.6 miljoen verteenwoordig ‘n 30.2%-styging teenoor die vorige jaar. Hierdie prestasie word verder beklemtoon deur die feit dat die opbrengs van aandeelhouersbelang nou op 21.1% staan (2015: 19.7%).
KORPORATIEWE BESTUUR
KLK word op ‘n verantwoordelike en deursigtige wyse bestuur en die finansiële posisie van die Maatskappy is kerngesond. Die benadering tot goeie korporatiewe bestuur van die King III-verslag word gevolg. Alle komitees is aktief en voer hul pligte op ‘n verantwoordelike wyse uit. Die Oudit- en Risikokomitee vervul belangrike rolle en voer hulle pligte nougeset uit.
LANDBOU-OMGEWING Die afgelope jaar was die reënval baie wisselvallig en die weidingstoestande in die KLK-bedieningsgebied wissel van gemiddeld tot baie swak. Die veegetalle bly relatief laag en veral die beesgetalle bly onder druk. Daar is nog nie tekens dat die opboufase reeds begin het nie en na verwagting kan daar in die tweede helfte van die jaar tekorte in die mark ontstaan. Die stygende inflasiekoers met die gepaardgaande opwaartse druk van rentekoerse en stygende werkloosheidsyfer plaas die verbruiker net verder onder druk.
Met inagneming van hierdie moeilike omstandighede het KLK die afgelope tyd besonder goed presteer. Die samestelling van KLK se besighede beskerm die Maatskappy teen die sikliese tendense van die landbou-omgewing.
5
KLK is goed geposisioneer om die moeilike ekonomiese omstandighede te kan hanteer, maar ook om die nuwe geleenthede wat mag voorkom, te benut. Uitbreidingsgeleenthede bly ‘n hoë prioriteit, maar sal, soos in die verlede, met die nodige verantwoordelikheid aangepak word.
DIVIDEND
Die Direksie beveel ‘n dividend aan van 60 sent per aan-deel vir die twaalf maande geëindig 29 Februarie 2016. Die dividendbeleid neem finansiële prestasie, kontantvloei, toekomsverwagting en die kapitaalbehoeftes van die Maatskappy in ag.
KLK is seker een van die beste voorbeelde van ‘n landboukoöperasie wat suksesvol omgeskakel is na ‘n maatskappy. Die waarde van die koöperasie is hiermee vir die koöperasielede op ‘n baie suksesvolle wyse ontsluit.
VOORSITTERSVERSLAG VERVOLG
BEDANKINGS Ek bedank graag die Vise-voorsitter en direkteure vir hulle toewyding en vir die nougesetheid waarmee hulle hul taak verrig; die Besturende Direkteur en sy Bestuur, asook elke personeellid vir hulle besondere toewyding en harde werk; ons kliënte, aandeelhouers en sakevennote sowel as alle persone en instansies wat die afgelope 75 jaar by KLK betrokke was of steeds is, vir hulle gewaardeerde volgehoue vertroue, lojaliteit en ondersteuning.
Dit is ook ‘n gepaste geleentheid om waardering en dank uit te spreek teenoor almal wat oor die afgelope 75 jaar tot die sukses van KLK bygedra het.
JS MARAISVOORSITTER
75 jaar van vennootskap
in September 2016
6
BESTURENDE DIREKTEUR SE OORSIG
EKONOMIESE EN LANDBOUTOESTANDE
Die groeikoers (BBP) in die Suid-Afrikaanse ekonomie het aansienlik afgeneem sedert 2011. Die groeikoers van 1.3% in 2015 en ‘n verwagte groeikoers van 0.8% in 2016 is die laagste in jare.
Huishoudings bly onder druk as gevolg van die hoë skuldlas en hoë werkloosheid. Daarteenoor word die besigheid- en landbousektor gekenmerk deur dalende vlakke van besigheidsvertroue.
Nieteenstaande die verlangsaming van die groeikoers in binnelandse produk, het inflasie in Februarie 2016 bo die vlakke van 7.0% gestyg, die hoogste koers na die 2009 finansiële krisis. Die wisselkoers, droogte en voedselpryse sal ‘n negatiewe impak hê op die verwagte inflasiekoers vir 2016 en 2017.
Boerdery-inflasie gedurende 2015/2016 van 6.2% vir landbou-insette, brandstof uitgesluit, was soos verwag, terwyl brandstofpryse onderskeidelik met 12.1% vir diesel en 7.1% vir petrol gedaal het.
FINANSIËLE OORSIG
Die uitstekende resultate in die 75ste bestaansjaar van KLK word hoofsaaklik toegeskryf aan die stewige styging in winsbydraes van die Handels- en Brandstofafdeling en die toevoeging van die eerste voljaar-resultate van Carpe Diem Raisins.
Die strategiese fokus op diversifikasie en die samestelling van KLK se besigheidsportefeulje het gedurende die afgelope finansiële jaar verder bygedra tot die kwaliteit, samestelling en bereiking van winsvlakke, wat voorheen nie haalbaar was nie.
Hierdie diversifikasie-strategie en die soeke na landbou- en landbouverwante geleenthede sal in die komende jare die rigting en resultate van KLK ondersteun.
OMVATTENDE INKOMSTESTAAT
InkomsteDie groepsinkomste het met 8.5% toegeneem tot R2 255.7 miljoen, hoofsaaklik as gevolg van die styging van die Handelsafdeling se omset, die styging in bees- en skaapkarkaspryse van 8.5%, beter slagvolumes by Upington Abattoir asook die toevoeging van Carpe Diem Raisins. Die Brandstofafdeling se omset het gedaal as gevolg van die laer brandstofpryse.
VerdiensteDie verdienste van R55.6 miljoen verteenwoordig ʼn 30.2%-styging vergeleke met die vorige jaar. Die wesensverdienste per aandeel het vanaf 228.9 sent per aandeel tot 323.6 sent per aandeel verbeter.
Die bedryfswinsmarge van 4.3% was bevredigend, terwyl die opbrengs op aandeelhouersbelang tot 21.1% verbeter het.
2016 2015 %
Inkomste (R’m) 2 255.7 2 078.8 8.5
Wins voor belasting (R’m) 98.4 66.5 48.0
Bedryfswinsmarge (%) 4.3 3.1 38.7
Verdienste (R’m) 55.6 42.7 30.2
Basiese verdienste per aandeel (sente) 323.7 248.8 30.1
Wesensverdienste per aandeel (sente) 323.6 228.9 41.4
Kapitaalspandering (R’m) 35.8 39.5 (9.4)
Opbrengs op aandeelhouersbelang (%) 21.1 19.7 7.1
Netto toename/(afname) in bank en kontant (R’m) (26.6) 41.2 (164.6)
Dividend per aandeel (sente) 60 49 22.4
Effektiewe belastingkoers (%) 27.1 32.0 (15.3)
Netto batewaarde per aandeel (sente) 1 537.1 1 261.2 21.9
Ekwiteitsverhouding (%) 56.3 55.4 1.6
FINANSIËLE HOOFTREKKE
vanaf 2002
7 75
jaar1941-2016
FINANSIËLE POSISIE
Die netto bedryfskapitaal het met R64.5 miljoen toegeneem, hoofsaaklik as gevolg van die toename in voorraad en handelsdebiteure van onderskeidelik R54.5 miljoen en R31.2 miljoen, terwyl handelskrediteure met R21.3 miljoen toegeneem het.
Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite was positief met R12.1 miljoen, nadat netto bedryfskapitaal met R64.5 miljoen toegeneem het en belasting van R25.3 miljoen betaal is.
Vaste bates van R35.8 miljoen is aangekoop.
‘n Kontantdividend van R8.4 miljoen is op 4 September 2015 betaal.
Die netto resultaat van bogenoemde was dat die kontantposisie van die Groep met R26.6 miljoen verswak het.
SEGMENTRESULTATE
Die bedryfsaktiwiteite van die Groep word vir bestuursdoeleindes in vyf segmente verdeel, naamlik Handel, Brandstof, Vleis, Motors en Verwerking.
HandelsafdelingDie Handelsafdeling se inkomstestroom is saamgestel uit 19 handelstakke en vier Build it-konsessiewinkels. Dit was 5.8% hoër as in die vorige jaar.
Die Handelsafdeling dra 33.9% by tot die Groep se wins voor belasting.
BESTURENDE DIREKTEUR SE OORSIGVERVOLG
Segmentinkomste 2016 2015
R’m R’m
Handelsafdeling 622 588
Brandstofafdeling 705 796
Vleisafdeling 447 404
Motorafdeling 110 117
Verwerkingsafdeling 372 174
Totale Inkomste 2 256 2 079
SEGMENTINKOMSTE EN -RESULTATE
Segmentwins voor belasting 2016 2015
R’m R’m
Handelsafdeling 33.4 27.6
Brandstofafdeling 33.7 30.0
Vleisafdeling 2.3 6.9
Motorafdeling 6.0 8.0
Verwerkingsafdeling 45.2 10.4
Bedryfswins 120.6 82.9
Korporatief 22.2 16.5
Wins voor belasting 98.4 66.5
VleisafdelingDie vleis- en abattoir-bedrywe van KLK is saamgestel uit drie abattoirs, lewendehawe-veilings en die skaapvoerkraal.
Die besigheidseenhede se inkomste het met 10.6% toegeneem en verteenwoordig 19.8% van die groepsinkomste. Die styging van lam- en beeskarkaspryse van onderskeidelik 9.0% en 12.6% en die beter slagvolume van Upington Abattoir het die toename in inkomste ondersteun.
Die vleisafdeling se bydrae van 2.3% tot die Groep se wins voor belasting is wesenlik laer as gevolg van die swakker resultate wat gedurende Desember 2015 behaal is asook die druk op marges van beide Carnarvon en Ramskop Abattoir.
BrandstofafdelingDie Brandstofafdeling word saamgestel uit die kleinhandelbrandstof van die 12 rybane asook KLK Petroleum, die groothandel-verspreidingsarm van KLK.
Die verkoopsvolume en gemiddelde brandstofpryse van petrol en diesel, vir beide KLK se Rybane en Groothandel het gedaal, terwyl die marges per liter verbeter het.
Die inkomste van die Brandstofafdeling verteenwoordig 31.3% van groepsinkomste en dra 34.2% by tot die Groep se wins voor belasting.
MotorafdelingDie Motorafdeling is saamgestel uit die Nissan-, UD vragmotor-, GM- en KLK Auto-motorhandelaarskap.
8
BESTURENDE DIREKTEUR SE OORSIGVERVOLG
VOORUITSIGTE
Die droogte, swak ekonomiese groei en die strukturele probleme in die Suid-Afrikaanse ekonomie maak besigheidstoestande uitdagend.
KLK se besigheidsmodel presteer goed en die voortdurende fokus op operasionele effektiwiteit, risikobestuur en uitbreidingsgeleenthede het hierdie resultate moontlik gemaak.
Verdere alliansies in besproeiingsoplossings en ‘n finansieringsmodel sal in die komende jaar waarde toevoeg en geleenthede bied vir alle produsente en kliënte van KLK.
Die Bestuurspan bly op soek na uitbreidingsgeleenthede wat waarde vir aandeelhouers en produsente kan bied.
BEDANKINGS
Fokus, spanwerk en ‘n ingesteldheid om te presteer het hierdie resultate moontlik gemaak.
My dank aan die Bestuurspan, Direksie en personeel vir hul bydrae en ondersteuning gedurende die afgelope jaar.
Aan u as aandeelhouers, elke produsent en klant, dankie dat u KLK ondersteun en vertrou. Ons poog voortdurend om u verwagtinge te oortref.
SD VAN HUYSSTEENBESTURENDE DIREKTEUR
Die Motorafdeling se inkomste was 6.0% laer as in die vorige jaar en verteenwoordig 4.9% van die groepsinkomste, terwyl die afdeling se bydrae tot die Groep se wins voor belasting 6.1% beloop. VerwerkingsafdelingDié afdeling verteenwoordig die inkomstestroom vanuit SA Dorper (huide en velle) asook die nuwe toevoeging van Carpe Diem Raisins se eerste voljaar-resultate.
Beide die besigheidseenhede bemark hul finale verwerkte produkte, nl. velle, huide en rosyne in internasionale markte, hoofsaaklik Europa.
Die inkomste van die Verwerkingsafdeling verteenwoordig 16.5% van groepsinkomste en dra 45.9% by tot die Groep se bedryfswins voor belasting.
Die Hoofkantoor van S.A.K.K. soos dit in 1967 daar uit gesien het. Op die voorgrond is verteenwoordigers van North Western Ford saam met amptenare van S.A.K.K. en die 5 Ford bakkies wat S.A.K.K. aangekoop het @ R2 264 stuk.
Die nuwe Hoofkantoor-gebou wat op 26 Mei 1988 amptelik ingewy is.
Uittreksel: Die Vennoot van die Kalahariboer (1991) Uittreksel: Die Vennoot van die Kalahariboer (1991)
S.A.K.K.vanaf 1941
9 75
jaar1941-2016
KORPORATIEWE BESTUURSVERSLAG
KLK onderskryf en handhaaf die hoogste standaarde van korporatiewe bestuur in handelinge met alle belangegroepe. Dit beteken dat die Raad deursigtig en aanspreeklik is teenoor almal wat deur die besigheid geraak word.
Die Raad onderskryf die waardes van en aanvaar, sover prakties moontlik, die omvattende benadering tot goeie korporatiewe bestuur, soos vervat in die King III- verslag. Die direkteure erken dat goeie korporatiewe bestuur werklik gemeet word aan leierskap en dat die behoefte bestaan om die besigheid met integriteit en die voldoening aan die beste praktyke te bedryf. Die Direksie en individuele direkteure oorweeg deurgaans alle wetgewing en kodes om te verseker dat daar sover prakties moontlik voldoen word aan goeie korporatiewe bestuur.
Waar daar afgewyk word van spesifieke voorskrifte, het die Direksie hom daarvan vergewis dat die afwyking regverdigbaar en in die beste belang van KLK is.
KLK se korporatiewe bestuursbeleid verseker dat die drie pilare van volhoubaarheid; naamlik ekonomiese, sosiale en omgewingspraktyke op ʼn gestruktureerde wyse toegepas en geëvalueer word sodat die fundamentele beginsels van redelikheid, aanspreeklikheid, verant-woordelikheid en deursigtigheid sigbaar sal wees. KLK is daartoe verbind om op die mees gepaste wyse verslag te doen aangaande aangeleenthede wat alle belangegroepe raak.
Die Raad van Direkteure is saamgestel uit sewe nie- uitvoerende direkteure en is oorhoofs verantwoordelik vir die strategie en prestasie van die Groep. Die prosedure met die verkiesing en aanstelling van direksielede is formeel en deursigtig. In terme van die Statute van die Maatskappy is die dienstermyn van nie- uitvoerende direkteure drie jaar, waarna hulle moet uittree by wyse van rotasie. Uittredende direkteure kan herkies word. Die Raad is van opinie dat alle nie- uitvoerende direkteure ʼn onafhanklike mening huldig insake wesenlike besluite wat die Groep en sy besigheid raak. In nakoming van sy verantwoordelikheid vergader die Direksie vyf keer per jaar en maak ook gebruik van komitees om hom te adviseer oor oudit-, risiko-, sosiale en etiese, vergoedings- en beleidsaangeleenthede.
Die Voorsitter is ʼn nie-uitvoerende direkteur wat jaarliks deur die Direksie aangewys word. Die Voorsitter van die Raad is nie onafhanklik nie, maar die rol van Voorsitter en Besturende Direkteur is verdeel, en ʼn duidelike onderskeid van pligte en verantwoordelikhede bestaan wel. Die Raad dui die rigting aan onder voorsitterskap van mnr. Kobus Marais.
Die Raad het volle en effektiewe beheer oor KLK en evalueer die Uitvoerende Bestuur se implementering van aksieplanne en strategieë. Die Raad bepaal goedkeuringsmagte en reserveer spesifieke magte in homself en delegeer ander bevoegdhede met die nodige skriftelike magtiging aan Bestuur. Die Raad het ʼn omvattende beheer- en kontrole-omgewing
daargestel wat verseker dat risiko’s beperk en KLK se doelwitte nagestreef word. Hierdie beheeromgewing skep die kultuur vir KLK en behels etiese waardes, die bestuursfilosofie en bevoegdheid van werknemers.
KLK het ʼn formele beleid wat deur die Raad vasgestel is en deur die Maatskappysekretaris toegepas word rakende die verhandeling van aandele deur Bestuur, direkteure en sy werknemers gedurende vasgestelde periodes, voor die aankondiging van die finansiële resultate of in enige ander periode wat as sensitief beskou word.
Die nie-uitvoerende direkteure se vergoeding bestaan uit ’n vaste jaarlikse vergoeding vir dienste as direkteur, ’n addisionele vaste vergaderingsfooi vir pligte met betrekking tot komitees en vergoeding vir reis- en ander koste. Uitvoerende direkteure se vergoeding bestaan uit werknemersvergoeding en hulle ontvang geen spesifieke vergoeding vir dienste as direkteur nie. Besonderhede van direkteure se vergoeding vir die afgelope jaar verskyn in aantekening 17 van die finansiële jaarstate.
Besonderhede van die direksielede se bywoning van raads- en komiteevergaderings word op bl. 10 uiteengesit.
Die Raad en sy komitees word voorsien van relevante, tydige en volledige inligting wat hulle bemagtig om hul verantwoordelikhede uit te voer. Die komitees funksioneer aan die hand van duidelik omskrewe mandate wat hul pligte, bevoegdhede en verantwoordelikhede uiteensit.
Die Oudit- en Risikokomitee bestaan uit drie nie- uitvoerende direkteure van die Groep. Die komitee vergader op ʼn gereelde basis met die interne en eksterne ouditeure, ook sonder die teenwoordigheid van Bestuur. Die Voorsitter van die Direksie, die Besturende Direkteur en die Finansiële Direkteur woon vergaderings op uitnodiging by. In samewerking met senior lede van Bestuur hersien die Oudit- en Risikokomitee die Groep se risikoprofiel by twee vergaderings per jaar, is verantwoordelik vir die totale proses van risikobestuur en bepaal die risikostrategie wat gebaseer word op die behoefte om risiko’s te identifiseer, evalueer en bestuur.
Die Menslikehulpbronkomitee bestaan uit vier nie- uitvoerende direkteure, die Menslikehulpbronbestuurder en die Besturende Direkteur en word jaarliks deur die Direksie aangewys. Die komitee vergader ten minste twee keer per jaar en is verantwoordelik vir die evaluering en goedkeuring van die vergoedingsbeleid van KLK. Die vergoedingsfilosofie het ten doel om die nodige kundigheid te werf sodat besigheidsdoelwitte bereik kan word. Dit bepaal ook markverwante vergoeding wat gebaseer word op persoonlike en maatskappyprestasie. Die Besturende Direkteur en Menslikehulpbronbestuurder woon die vergaderings by, maar word uitgesluit tydens die evaluering van hul vergoeding.
Die Uitvoerende Komitee bestaan uit die Voorsitter en Vise-voorsitter van die Direksie asook die Besturende Direkteur. Die Uitvoerende Komitee vergader oor
Uittreksel: Die Vennoot van die Kalahariboer (1991)
10
vanaf 1986
KORPORATIEWE BESTUURSVERSLAGVERVOLG
aangeleenthede waarvan die dringendheid nie kan oorstaan tot die volgende direksievergadering nie en verwys wesenlike besluite na die Raad vir goedkeuring.
Die Interne Ouditafdeling is die onafhanklike evalueringsfunksie wat die besigheidsrisiko’s, interne finansiële kontroles en operasionele stelsels ondersoek en verslag doen insake nie-voldoening en wesenlike tekortkominge. Die bevindinge van die Interne Ouditafdeling word aan die Ouditkomitee, Bestuur en eksterne ouditeure gerapporteer vir aksie en oplossing. Die doel, magte en verantwoordelikheid van die interne ouditfunksie is formeel geïdentifiseer in die oudithandves wat deur die Raad goedgekeur is. Die interne ouditplan, soos goedgekeur deur die Ouditkomitee, word gebaseer op risiko-evaluering en aangeleenthede wat deur die Ouditkomitee en Bestuur uitgelig word.
Die Maatskappysekretaris van die Groep vervul ʼn noodsaaklike funksie in die korporatiewe bestuursproses en ondersteun die Direksie met die uitvoering van hul pligte en verantwoordelikhede, in ooreenstemming met toepaslike wette en regulasies. Die Direksie het onbeperkte toegang tot die dienste van die Maatskappysekretaris terwyl die Maatskappysekretaris onbeperkte toegang het tot die Voorsitter van die Direksie.
Die Sosiale en Etiese Komitee staan die Direksie by deur te moniteer en verslag te doen oor die Maatskappy se handelinge en prestasie, as goeie en verantwoordelike
korporatiewe burger, ten opsigte van sosiale, omgewings-, etiese en transformasiepraktyke.
Die komitee bestaan uit twee nie-uitvoerende direkteure, die Besturende Direkteur en die Maatskappysekretaris en word jaarliks deur die Direksie aangewys en vergader een keer per jaar.
Die komitee het ‘n formele handves en verwysings- raamwerk aangeneem wat die rol, funksies en verant-woordelikhede, soos omskryf deur die Maatskappywet 71 van 2008, insluit.
Die Voorsitter van die Sosiale en Etiese Komitee, mnr. Kobus Marais, sal tydens die Algemene Jaarvergadering beskikbaar wees om vrae te beantwoord ten opsigte van die statutêre pligte van die komitee.
Die lopendesaakbeginsel is toegepas met die opstel van die finansiële jaarstate, in ooreenstemming met Internasionale Finansiële Rapporteringstandaarde (IFRS). Die Direksie het hierdie finansiële jaarstate asook die kapitaalstruktuur, finansieringskapasiteit, begrotingsplan, kontantvloei en winsgewendheid vir die komende finansiële jaar oorweeg, ten einde sy mening te vorm oor die Groep se vermoë om as lopende saak voort te bestaan. Die Direksie se mening word uiteengesit in die Verklaring van Direkteursverantwoordelikheid en -goedkeuring.
BYWONING VAN RAADS- EN KOMITEEVERGADERINGS
RaadUit-
voerende Komitee
Oudit- en Risiko-
komitee
Menslike-hulpbron-komitee
Sosiale en Etiese Komitee
GESKEDULEERDE VERGADERINGS 5 1 4 2 1
BP Botha 5 - - 1 -
JM Bredenkamp 5 - 4 1 -
WSB du Toit 4 - 3 - -
JAA Engelbrecht 5 - - 2 -
A Human 5 - - - -
JS Marais 5 1 - - 1
JPN Stander 5 1 4 2 1
GC Olivier (Gekoöpteer Julie 2015) 2 - - - -
FJ van der Merwe (Bedank Julie 2015) 2 - - 1 -
SD van Huyssteen 5 1 - 2 1
In alle gevalle van afwesigheid is vooraf verskoning gemaak.
11 75
jaar1941-2016
Verspreiding van aandeelhouers
Portefeuljegrootte Aantalaandeelhouers
% van aantal aandeelhouers
Aantal aandele
% van uitgereikteaandele
1 tot 499 216 10.6 32 718 0.2
500 tot 999 328 16.0 240 292 1.4
1 000 tot 1 999 397 19.4 563 169 3.3
2 000 tot 4 999 520 25.4 1 695 949 9.9
Meer as 5 000 585 28.6 14 649 263 85.2
2 046 100.0 17 181 391 100.0
Aandeelhouers met ‘n 5%-belang of meer
Subtropico Beperk 25.1%
RECM & CALIBRE Beperk 5.6%
Verhandeling en Aandeelprysstatistiek
Gemiddelde verhandelingsprys - vir die maand Maart 2015 R10.13
Gemiddelde verhandelingsprys - vir die maand Februarie 2016 R10.68
Geweegde gemiddelde verhandelingsprys - vir die jaar 2016 R11.03
Totale waarde verhandel - 2016 R5 529 719
Aantal aandele verhandel - 2016 501 185
Persentasie van uitgereikte aandele verhandel - 2016 2.9%
Netto batewaarde per aandeel R15.37
Dividend opbrengskoers 6.0%
AANDEELSTATISTIEK
KORPORATIEWE BESTUURSVERSLAGVERVOLG
AANDEELHOUERSPROFIEL
12
SOSIALE-EN-ETIESEKOMITEEVERSLAG
Die Sosiale en Etiese Komitee bestaan uit twee nie-uitvoerende direkteure, die Besturende Direkteur en die Maatskappysekretaris en word jaarliks deur die Direksie aangewys en vergader een keer per jaar.
ROL, VERANTWOORDELIKHEDE EN SLEUTEL-FUNKSIES
Die komitee se rol, verantwoordelikhede en funksies word voorgeskryf deur die Maatskappywet nommer 71 van 2008 en is verder uiteengesit in ʼn formele handves wat op 6 Maart 2014 goedgekeur is.
Die komitee vervul ʼn oorsigrol en is verantwoordelik vir die monitering, advisering en verslagdoening aan die Direksie en aandeelhouers oor KLK se handelinge, praktyke en prestasie ten opsigte van:
• sosiale en ekonomiese ontwikkeling en investering;• etiek, gedragskode en voldoening aan relevante wetlike vereistes;• goeie korporatiewe burgerskap;• die omgewing, gesondheid en openbare veiligheid;• verhouding met alle belanghebbendes;
• arbeidsverhoudinge en werksomstandighede; en• gelyke geleenthede en indiensnemingspraktyke.
Die komitee het die prestasie en handeling as verantwoordelike korporatiewe en sosiale rolspeler oorweeg met verwysing na die Groep se bedrywighede, spesifieke wetgewing, wetlike vereistes, gedragskode en beste praktyke, soos wat die mandaat bepaal. Die Voorsitter van die komitee sal tydens die Algemene Jaarvergadering vrae beantwoord en die verslag mondelings toelig, waar nodig.
MENING
Die komitee is van mening dat die Groep se nakoming van sosiale en etiese vereistes voldoen aan alle wetgewing, sowel as dit wat van ʼn verantwoordelike korporatiewe burger verwag word.
JS MARAISVOORSITTER: SOSIALE EN ETIESE KOMITEE
vanaf 2002
KLK Nuus (Julie 1987) KLK Gesprek (Junie 2016)
13 75
jaar1941-2016
KORPORATIEWE BESTUURSBELEID
KLK as Groep besef die belangrikheid van die rol as verantwoordelike korporatiewe burger en dat volhoubaarheid nie net gemeet word aan finansiële prestasie nie.
Volhoubaarheid behels ook die versekering dat die drie pilare, naamlik ekonomiese, sosiale en omgewingspraktyke op ʼn gestruktureerde wyse toegepas en geëvalueer word om op medium- en lang termyn voort te bestaan en sukses te behaal.
KLK bly verbind tot:
• die hoogste standaarde van integriteit in alle handelinge en transaksies met belangegroepe en die gemeenskap in geheel;
• die doen van besigheid volgens billike kommersiële en kompeterende praktyke;
• handel met klante en diensverskaffers wat etiese besigheidspraktyke ondersteun;• nie-diskriminerende indiensnemingspraktyke en
die bevordering en ontwikkeling van werknemers om sodoende hulle volle potensiaal te bereik deur opleiding en ontwikkeling van hul vaardighede; en
• proaktiewe optrede ten opsigte van omgewings- en sosiale aangeleenthede.
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAG
OMGEWING
KLK erken dat hy ʼn wetlike en morele verantwoordelik-heid het teenoor die omgewing, sy werknemers, sy kliënte en die gemeenskap.
Die Groep het ten doel om die beste omgewingspraktyke toe te pas en alle wetlike nakomingsvereistes word streng nagekom.
VERGOEDINGSFILOSOFIE
Die doel van vergoeding is om die nodige kundigheid te werf, te behou, te motiveer en te vergoed ten einde die Groep se besigheidsdoelwitte te kan bereik.
Die vergoedingsbeleid tref onderskeid tussen ʼn markverwante, gewaarborgde vergoeding en ʼn korttermyn-prestasievergoeding. Die vergoedingsbeleid vorm ʼn integrale deel van die menslikehulpbronplan wat insluit prestasiebestuur, opvolgbeplanning asook opleiding en ontwikkeling.
INDIENSNEMING, OPLEIDING EN ONTWIKKELING
KLK streef daarna om, in ooreenstemming met die Wet op Gelyke Indiensneming, aan alle werknemers die geleentheid te bied om hul volle potensiaal te verwesenlik. Daar bestaan geen diskriminasie in die werkplek, beleidstoepassing of diensvoorwaardes nie, en alle werknemers het gelyke toegang tot alle voordele of skemas wat aangebied word.
Die Bestuur en personeel van KLK is deurlopend betrokke by die bepaling van opleidings- en ontwikkelingsbehoeftes, asook die implementering en monitering van ʼn gelykegeleentheidsplan.
Die wetlike voorgeskrewe arbeidsplan word jaarliks by die Departement van Arbeid ingedien en die doelwitte daarin gestel, word deurlopend geëvalueer en bestuur.
2016 2015
Aantal werknemers 1 250 1 035
Werknemersvergoeding (R’m) 109.2 99.6
Inkomste per werknemer (R’000) 1 805 2 009
Bedryfswins per werknemer (R) 78 694 63 002
Beroepsvlak Manlik Vroulik Totaal
S K I B S K I B
Topbestuur 0 0 0 8 0 0 0 0 8
Senior Bestuur 0 2 0 21 0 0 0 2 25
Middelbestuur en spesialiste 4 2 0 66 0 1 0 18 91
Junior Bestuur en toesighouers 19 29 0 37 1 15 0 69 170
Semi-geskoolde werknemers 86 51 0 10 0 28 0 23 198
Ongeskoolde werknemers 290 348 0 7 17 94 0 2 758
TOTAAL 399 432 0 149 18 138 0 114 1 250
WERKNEMERSTATISTIEK
GESLAG- EN RASSESAMESTELLING
14
BEROEPSGESONDHEID EN -VEILIGHEID
KLK beskik oor ʼn Veiligheidskomitee wat maandeliks vergader en gereeld aan die Oudit- en Risikokomitee verslag doen insake voldoening aan die Wet op Beroepsgesondheid en –veiligheid. Die skep van ʼn veilige werksomgewing vir alle werknemers en belanghebbendes bly vir KLK ʼn prioriteit.
As ʼn verskaffer in die vleisvoorsieningsketting, voldoen KLK se Abattoirs aan die strengste standaarde van voedselveiligheid en word die Abattoirs voortdurend gemonitor deur interne en eksterne partye.
KORPORATIEWE SOSIALE BELEGGING
Korporatiewe sosiale betrokkenheid is ʼn filosofie wat KLK nastreef deur die ondersteuning wat KLK aan verskeie liefdadigheidsorganisasies bied.
KLK ondersteun organisasies in dieselfde geografiese area waarin KLK sy bedryfsaktiwiteite bedryf. Opheffing en opvoeding vorm die kern van KLK se sosiale verantwoordelikheidsprogram. KLK het gedurende die afgelope jaar verskeie nasionale en provinsiale organisasies asook plaaslike boereverenigings geborg.
LAPA/ORPA Lees-en-skryfprojekIn samewerking met Oranjerivier Produsente Alliansie (ORPA) en LAPA uitgewers is KLK steeds betrokke by die geletterdheidsprojek, “Ons leer mense lees”, waar plaasvroue en kinders deur lees- en skryfvaardighede bemagtig word.
KLK het gedurende die jaar nuwe leesboeke aan verskeie leesklubs voorsien en ook finansiële ondersteuning gegee aan inwoners van Namakwaland met die druk van ‘n kortverhaalbundel.
Opleiding en ontwikkeling van opkomende vleis-produsente in die Noord-KaapKLK en die Departement van Landelike Ontwikkeling en Grondhervorming is betrokke by ʼn projek wat die opleiding en ontwikkeling van opkomende produsente in die Noord-Kaap ten doel het.
In hierdie verband tree KLK op as mentor wat betref dieregesondheid, tegniese ondersteuning en bemarkingspraktyke.
Tegniese vaardigheidsontwikkeling te Palms Groblershoop Na die aanvanklike investering gedurende 2012 om ʼn vaardigheidsentrum te vestig waar studente ʼn verskeidenheid tegniese en lewensvaardighede aanleer, het KLK sy voortgesette ondersteuning aan die projek opgevolg deur die verblyfgeriewe van studente te help opgradeer.
Volgehoue ondersteuning word beplan vir opleiding en die ontwikkeling van produsente se werknemers in algemene boerderypraktyke en -vaardighede.
Wiskunde lenteskoolKLK het ‘n projek befonds in samewerking met Hoërskool Duineveld en die Departement van Onderwys, waar Wiskunde onderrig vir graad 12-leerders en onderwysers aangebied word. Die geleentheid word aan alle skole in die ZF Mgcawu distrik gegun om onderwysers en leerders beter te bemagtig in onderrig en kennis.
Leerling-motorwerktuigkundigesHierdie projek word in samewerking met MERSETA en die plaaslike FET-kollege bestuur. Drie leerders uit voorheen benadeelde groepe is deel van die ontwikkelingsplan en sal, na voltooiing van hul tegniese en teoretiese kursusse, as volwaardige motorwerktuigkundiges kwalifiseer.
North Star Roadside Wellness CentreNorth Star Alliance, in samewerking met Wits Reproductive Health, die HIV-Instituut asook ander rolspelers, het geriewe by KLK se Swartmodder Rybaan beskikbaar gestel vir vragmotorbestuurders en lede van die publiek waar hul onderwerp word aan toetsing en behandeling van siektetoestande soos onder andere HIV/vigs, oordraagbare siektes en malaria.
Die doel van hierdie projek is om veral vragmotor-bestuurders bewus te maak van die invloed van swak gesondheid op hul vaardighede as bestuurders en om die verspreiding van oordraagbare siektes te monitor, te bekamp en voorkomend op te tree.
VOLHOUBAARHEIDSVERSLAGVERVOLG
S.A.K.K.vanaf 1941
15 75
jaar1941-2016
OUDIT- EN RISIKOKOMITEEVERSLAG
Die Oudit- en Risikokomitee van KLK Landbou Beperk en sy filiale lewer, ingevolge artikel 94(7) van die Maatskappywet 71 van 2008, graag verslag vir die finansiële jaar geëindig 29 Februarie 2016.
LEDE VAN DIE OUDIT- EN RISIKOKOMITEE
Die lede van die Oudit- en Risikokomitee is onafhanklike, nie-uitvoerende direkteure van die Groep en bestaan uit:
Mnr. JPN Stander (Voorsitter) Mnr. JM BredenkampMnr. WSB du Toit
Die samestelling, bevoegdhede, pligte en verant-woordelikhede van die Oudit- en Risikokomitee is volledig in ʼn formele handves uiteengesit. Die Oudit- en Risikokomitee evalueer jaarliks die toepaslikheid van sy handves, sowel as sy eie effektiwiteit en kundigheid en doen daaroor verslag aan die Direksie.
OUDIT- EN RISIKOKOMITEE-VERGADERINGS
Vier geskeduleerde vergaderings is gedurende die jaar onder oorsig gehou en bygewoon deur JM Bredenkamp (4), WSB du Toit (3), en JPN Stander (4).
Die Oudit- en Risikokomitee funksioneer en verrig ook die pligte van die Risikokomitee, ondersteun deur terugvoering van die Maatskappy se Veiligheidskomitee en Bestuur.
Die Oudit- en Risikokomitee vergader met die interne en eksterne ouditeure, ook sonder die teenwoordigheid van Bestuur. Daarbenewens hou die komitee toesig oor die samewerking tussen die interne en eksterne ouditeure en dien as skakel tussen die Raad van Direkteure en hierdie funksies.
Die onafhanklike eksterne ouditeure, sowel as die interne ouditeur het onbeperkte toegang tot die Oudit- en Risikokomitee en die Voorsitter van die Oudit- en Risikokomitee.
VERANTWOORDELIKHEID VAN DIE OUDIT- EN RISIKOKOMITEE
Die bevoegdhede, pligte en verantwoordelikhede van die Oudit- en Risikokomitee is deur die Direksie aan die komitee gedelegeer en volledig uiteengesit in ʼn formele handves. Die komitee dien ook as Oudit- en Risikokomitee van die filiale van KLK Landbou Beperk.
Die komitee is verantwoordelik vir die bespreking en evaluering van:
• die effektiwiteit van die interne en finansiële beheerstelsels en dat alle wesenlike finansiële risiko’s geïdentifiseer is en bestuur word;
• die effektiwiteit van die interne ouditeure se ouditplan, ouditverslae en aanbevelings;
• die bevoegdheid van interne oudit en die toereikendheid van interne ouditpersoneel;
• die onafhanklikheid van beide die interne en eksterne ouditeure;
• die beleid en goedkeuring rakende die voorsiening van nie-ouditdienste deur die eksterne ouditeure;
• die eksterne ouditeure se ouditplan, aanstellings-voorwaardes en vergoeding;
• die eksterne ouditverslae en aanbevelings;
• die Groep se nakoming van korporatiewe bestuur en beheer, risikobestuur en statutêre vereistes;
• die aanbeveling aan die aandeelhouers vir goed-keuring, vir die aanstelling van die eksterne ouditeure, sowel as die goedkeuring van eksterne ouditeure se vergoeding; en
• die afsonderlike en gekonsolideerde finansiële jaarstate, voordat die finansiële jaarstate deur die Direksie vir uitreiking gemagtig word.
INTERNE OUDIT EN FINANSIËLE KONTROLES
Die interne ouditfunksie behels die onafhanklike evaluering en verslagdoening rakende die interne finansiële kontroles en operasionele stelsels en fasiliteer die jaarlikse risikobeoordeling van die Maatskappy.
Die interne ouditplan asook die interne oudithandves, soos goedgekeur deur die Oudit- en Risikokomitee, vervul ʼn belangrike rol om aan die Oudit- en Risikokomitee gerusstelling te gee dat voldoende beheermaatreëls in plek is en voldoende funksioneer ten einde ʼn mening oor sleutelfunksies en verantwoordelikhede te kan vorm.
Gebaseer op die formeel gedokumenteerde interne finansiële beheerstelsels wat gebruik is deur die interne ouditfunksie gedurende die 2016 finansiële jaar en na inagneming van inligting en verduidelikings verskaf deur Bestuur, sowel as besprekings met die eksterne ouditeure met betrekking tot die resultate van hul oudit, is die Oudit- en Risikokomitee van mening dat die Groep se interne finansiële beheerstelsels effektief is.
EKSTERNE OUDITEURE
Die komitee beveel aan dat die aandeelhouers die aanstelling van Du Toit Van Den Heever as die onafhanklike eksterne ouditeure en mnr. Nico Erasmus as die aangewese ouditvennoot vir die 2017 finansiële jaar goedkeur.
16
Die Oudit- en Risikokomitee is tevrede na evaluering en ondersoek dat interne korporatiewe beheerstrukture binne Du Toit Van Den Heever die eksterne ouditeure se onafhanklikheid vertoon en ondersteun. Die Oudit- en Risikokomitee het in konsultasie met Uitvoerende Bestuur ooreengestem oor die terme van die verbintenis.
Die ouditfooi vir die eksterne oudit is oorweeg en goedgekeur met inagneming van faktore soos die tydsbestek, aard en omvang van die oudit soos vereis.
Alle nie-ouditdienste voorsien deur die eksterne ouditeure asook die toepaslike fooie is vooraf oorweeg en goedgekeur om te verseker dat die onafhanklikheid van die eksterne ouditeure gehandhaaf word.
LOPENDESAAKBEGINSEL
Die finansiële jaarstate is op die grondslag van die lopendesaakbeginsel opgestel. Die Oudit- en Risikokomitee het die gedokumenteerde verslag wat deur Bestuur saamgestel is, bespreek en beoordeel en het alle rede om te glo dat die Maatskappy oor voldoende
middele beskik om sy bedrywighede vir die afsienbare toekoms voort te sit.
AANBEVELING VAN DIE FINANSIËLE JAARSTATE VIR GOEDKEURING DEUR DIE DIREKSIE
Die Oudit- en Risikokomitee het die jaarlikse finansiële jaarstate geëvalueer en op 5 Mei 2016 na die Direksie aanbeveel vir goedkeuring.
Die komitee is tevrede dat die pligte en verantwoordelikhede, soos vervat in die handves, bevredigend afgehandel is. Die komitee wil ook die bestuur van KLK bedank vir die tydigheid en volledigheid van die verslae waarop die komitee moet staatmaak.
Namens die Oudit- en Risikokomitee
JPN STANDERVOORSITTER: OUDIT- EN RISIKOKOMITEE5 Mei 2016
OUDIT- EN RISIKOKOMITEEVERSLAG VERVOLG
vanaf 1986
17 75
jaar1941-2016
ʼn aanduiding kon wees dat enige wesenlike gebrek ten opsigte van die funksionering van dié beheermaatreëls, prosedures en stelsels gedurende die oorsigjaar plaasgevind het nie.
Die Groep finansiële jaarstate is op die lopendesaak-grondslag opgestel aangesien die direkteure alle rede het om te glo dat die Maatskappy oor voldoende middele beskik om sy bedrywighede vir die afsienbare toekoms voort te sit.
Die Groep finansiële jaarstate is geouditeer deur die onafhanklike ouditeure, Du Toit Van Den Heever. Die onafhanklike ouditeure het onbeperkte toegang tot alle finansiële rekords insluitende alle notules van vergaderings van die Direksie, Bestuur, direksiekomitees en aandeelhouers. Die direkteure is van mening dat die voorlegging en bestuursverklarings wat aan die ouditeure gerig was, korrek, geldig en toepaslik was.
Geen gebeurtenis het tussen die einde van die finansiële jaar en die datum van hierdie verslag plaasgevind wat die vertolking van hierdie verslag wesenlik beïnvloed nie.
Die Groep finansiële jaarstate vir 2016 wat op bladsye 19 tot 67 verskyn, is op 12 Mei 2016 deur die direkteure goedgekeur en die volgende direkteure is gemagtig om die jaarstate namens die Direksie te onderteken.
JS MARAIS JPN STANDER VOORSITTER VISE-VOORSITTER
VERKLARING VAN DIREKTEURSVERANTWOORDELIKHEID EN -GOEDKEURING
Die Maatskappywet nommer 71 van 2008 vereis van direkteure om finansiële jaarstate vir elke finansiële jaar op te stel wat die stand van sake van die Maatskappy en die wins of verlies vir die periode redelik weergee.
In die voorbereiding van hierdie finansiële jaarstate word van die direkteure verwag om:
• toepaslike rekeningkundige beleid te bepaal en dit konsekwent toe te pas;
• gesonde oordeel te gebruik en ramings te maak wat redelik en omsigtig is;
• te meld of gestelde rekeningkundige standaarde gevolg is, behoudens enige wesenlike afwykings wat in die finansiële jaarstate geopenbaar en verduidelik word; en
• die finansiële jaarstate op die lopendesaakgrondslag op te stel, tensy dit nie toepaslik is om te veronderstel dat die Maatskappy sal voortgaan om sake te doen nie.
Die direkteure is verantwoordelik vir die handhawing van toereikende rekeningkundige verslae, sowel as die opstel en volledigheid van die finansiële jaarstate en verwante inligting. Die eksterne ouditeure is daarvoor verantwoordelik om onafhanklik verslag te doen oor die billike aanbieding van die finansiële jaarstate ten opsigte van Internasionale Ouditstandaarde. Die finansiële jaarstate is opgestel ooreenkomstig Internasionale Finansiële Rapporteringstandaarde (IFRS) en die vereistes van die Maatskappywet van Suid-Afrika.
Die direkteure is ook verantwoordelik vir die Maatskappy se stelsel vir interne finansiële beheer. Dit is ontwerp om redelike, maar nie absolute sekerheid nie, ten opsigte van die betroubaarheid van die finansiële jaarstate te bied en bates toereikend te beveilig, te kontroleer en verantwoordelikheid daarvoor te handhaaf, sowel as om foutiewe verklarings en verlies op te spoor en te verhoed. Die direkteure is nie bewus van enige aspek wat
G MARQUARDMAATSKAPPYSEKRETARIS 12 Mei 2016
VERKLARING DEUR MAATSKAPPYSEKRETARIS
Na my mening, as Maatskappysekretaris, bevestig ek ingevolge die Maatskappywet nommer 71 van 2008 (soos gewysig) dat vir die jaar geëindig 29 Februarie 2016, die Maatskappy alle opgawes soos van ʼn publieke
maatskappy vereis, by die Registrateur van Maatskappye ingedien het en dat alle sodanige opgawes waar, korrek en op datum is.
18
ONAFHANKLIKE OUDITEURSVERSLAG
Geoktrooieerde Rekenmeesters (SA)Geregistreerde OuditeureNico Erasmus12 Mei 2016
Ons het die Groep en afsonderlike finansiële jaarstate van KLK Landbou Beperk, soos uiteengesit op bladsye 19 tot 67, geoudit. Hierdie Groep en afsonderlike finansiële jaarstate bestaan uit die State van Finansiële Posisie soos op 29 Februarie 2016, en die State van Omvattende Inkomste, Verandering in Ekwiteit en Kontantvloei vir die jaar wat op daardie datum geëindig het, asook die Aantekeninge, wat bestaan uit ʼn opsomming van beduidende rekeningkundige beleid en ander verduidelikende inligting.
DIREKTEURE SE VERANTWOORDELIKHEID VIR DIE FINANSIËLE JAARSTATE
Die Maatskappy se direkteure is verantwoordelik vir die opstel en redelike voorstelling van hierdie Groep en afsonderlike finansiële jaarstate ooreenkomstig Internasionale Finansiële Rapporteringstandaarde (IFRS) en die vereistes van die Maatskappywet van Suid-Afrika, en vir sodanige interne beheer as wat die direkteure nodig ag om die opstel van Groep en afsonderlike finansiële jaarstate wat vry is van wesenlike wanvoorstelling, hetsy weens bedrog of foute, in staat te stel.
OUDITEUR SE VERANTWOORDELIKHEID
Dit is ons verantwoordelikheid om op grond van ons oudit ’n mening oor hierdie Groep en afsonderlike finansiële jaarstate uit te spreek. Ons het ons oudit ooreenkomstig Internasionale Ouditstandaarde uitgevoer. Daardie standaarde vereis dat ons voldoen aan etiese vereistes en die oudit beplan en uitvoer om redelike gerusstelling te verkry of die gekonsolideerde en afsonderlike finansiële jaarstate vry is van wesenlike wanvoorstelling.
ʼn Oudit behels die uitvoer van prosedures om ouditbewyse te verkry oor die bedrae en openbaarmaking in die finansiële jaarstate. Die prosedures wat gekies word, hang af van die ouditeur se oordeel, insluitend die beoordeling van die risiko’s van wesenlike wanvoorstelling van die finansiële jaarstate, hetsy weens bedrog of foute. Tydens daardie risikobeoordeling oorweeg die ouditeur interne beheer relevant tot die entiteit se opstel en redelike voorstelling van die finansiële jaarstate, ten einde ouditprosedures te ontwerp wat in die omstandighede toepaslik is, maar nie met die doel om ʼn mening uit te spreek oor die effektiwiteit van die entiteit se interne beheer nie. ’n Oudit sluit ook ’n evaluering van die toepaslikheid van rekeningkundige beleid wat gebruik is en die redelikheid van rekeningkundige ramings wat deur Bestuur gemaak is in, asook ’n evaluering van die algehele voorstelling van die finansiële jaarstate.
Ons glo dat die ouditbewyse wat ons verkry het, toereikend en toepaslik is om ’n grondslag vir ons ouditmening te bied.
MENING
Na ons mening is die Groep en afsonderlike finansiële jaarstate, in alle wesenlike opsigte, ’n redelike voorstelling van die Groep en afsonderlike finansiële posisie van KLK Landbou Beperk soos op 29 Februarie 2016, en van die Maatskappy se Groep en afsonderlike finansiële prestasie asook Groep en afsonderlike kontantvloeie vir die jaar wat op daardie datum geëindig het, ooreenkomstig Internasionale Finansiële Rapporteringstandaarde (IFRS) en die vereistes van die Maatskappywet van Suid-Afrika.
ANDER VERSLAE WAT DEUR DIE MAATSKAPPYWET VEREIS WORD
As deel van ons oudit van die Groep en afsonderlike finansiële jaarstate vir die jaar geëindig 29 Februarie 2016 het ons die Direkteursverslag, die Oudit- en Risikokomiteeverslag en die Verklaring deur die Maatskappysekretaris deurgelees om te bepaal of daar wesenlike teenstrydighede tussen hierdie verslae en die geouditeerde Groep en afsonderlike finansiële jaarstate is. Hierdie verslae is die verantwoordelikheid van die verskeie opstellers daarvan. Gebaseer op die deurlees van hierdie verslae het ons nie wesenlike teenstrydighede tussen hierdie verslae en die geouditeerde Groep en afsonderlike finansiële jaarstate geïdentifiseer nie. Ons het hierdie verslae egter nie geoudit nie en spreek dienooreenkomstig nie ʼn mening oor hierdie verslae uit nie.
VERSLAG VAN ANDER REGS- EN REGULATORIESE VEREISTES
In terme van IRBA-reël gepubliseer in die Staatskoerant Nr. 39475, gedateer 4 Desember 2015, rapporteer ons dat Du Toit Van Den Heever die ouditeure is van KLK Landbou Beperk sedert inkorporasie.
vanaf 2002
19 75
jaar1941-2016
DIREKTEURSVERSLAG
Die direkteure bied hul jaarverslag, wat deel vorm van die Maatskappy en die Groep se finansiële resultate, vir die jaar geëindig 29 Februarie 2016 aan.
AARD VAN BESIGHEID
KLK is ʼn landbougroep wat landbou- en landbouverwante produkte, dienste en benodighede aan hoofsaaklik die landbousektor in die Noord-Kaap verskaf.
Die onderskeie bedryfsaktiwiteite word volledig in hierdie finansiële jaarstate uiteengesit.
Geen wesenlike verandering in die aard van besigheid van die Groep het gedurende die jaar plaasgevind nie.
AANDELEKAPITAAL
Daar was geen verandering in die gemagtigde aandelekapitaal van die Maatskappy gedurende die jaar onder oorsig nie.
Die gemagtigde aandelekapitaal van die Maatskappy bestaan uit 30 000 000 gewone aandele van R1.00 elk waarvan 17 181 391 gewone aandele uitgereik is.
FINANSIËLE RESULTATE
Die Groep finansiële resultate word vanaf bladsy 19 tot 67 uiteengesit. Die gekonsolideerde netto wins na belasting bedra R55 611 725 (2015: R42 741 372). Dit reflekteer ʼn basiese verdienste per aandeel van 323.7 sent (2015: 248.8 sent).
DIVIDEND
Die Raad van Direkteure beveel aan dat ʼn dividend van 60 sent (2015: 49 sent) per gewone aandeel betaal word aan aandeelhouers geregistreer in die boeke van die Maatskappy op 29 Julie 2016 en betaalbaar is op 2 September 2016.
VERWANTEPARTY-TRANSAKSIES
Op jaareinde is die transaksies tussen die Maatskappy en sy filiale, teen markwaarde aangepas vir afslag en kortings wat die wedersydse verhouding weerspieël, op R538 401 430 (2015: R571 730 116) bereken.
Die transaksies met direkteure het R10 316 648 (2015: R12 398 498) beloop.
BELANGE IN FILIALE
ʼn Uiteensetting van KLK Landbou Beperk se belange in filiale word skematies in hierdie verslag uiteengesit.
DIREKTEURE EN SEKRETARIS
Die name van die Maatskappy se Raad van Direkteure, Uitvoerende Bestuur en Maatskappysekretaris word op bladsy 3 aangetoon.
Gedurende die vorige Algemene Jaarvergadering is mnre. JAA Engelbrecht en JPN Stander vir ʼn verdere driejaartermyn herkies.
Mnr. JS Marais (Kobus) se ampstermyn verstryk ingevolge die Akte van Oprigting met die Algemene Jaarvergadering op 19 Julie 2016 en hy het homself weer verkiesbaar gestel.
Mnr. FJ van der Merwe het op 21 Julie 2015 bedank en mnr. GC Olivier is deur die Direksie gekoöpteer as direkteur tot 19 Julie 2016.
Die volgende twee nominasies vir verkiesing as direkteure is ontvang en sal tot die Raad van Direkteure verkies word gedurende die komende Algemene Jaarvergadering:
JS MaraisGC Olivier
DIREKTEURE SE BELANGE
Gedurende die datum van hierdie verslag besit die direkteure gesamentlik op direkte of indirekte voordelige wyse 736 899 of 4.3% (2015: 727 349 of 4.2%) gewone aandele in die Maatskappy.
NA BALANSSTAATGEBEURE
Geen gebeurtenis het tussen die einde van die finansiële jaar en datum van hierdie verslag plaasgevind wat die vertolking van hierdie verslag wesenlik beïnvloed nie.
20
STATE VAN FINANSIËLE POSISIE SOOS OP 29 FEBRUARIE 2016
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015R R R R
BATESNie-bedryfsbates
Eiendom, aanleg en toerusting 2 159 275 864 135 735 407 35 484 151 34 678 693
Beleggingseiendom 3 3 509 714 3 509 714 1 110 360 1 110 360
Klandisiewaarde 4 22 501 831 22 501 831 - -
Ontasbare bates 5 1 1 - -
Beleggings in filiale 6 - - 24 857 447 24 857 447
Beleggings in geassosieerde 7 2 008 376 500 - -
Ander finansiële bates 8 - 885 750 - 885 750
Uitgestelde belasting 9 9 027 804 8 324 674 3 862 388 3 499 989
196 323 590 170 957 877 65 314 346 65 032 239
Bedryfsbates
Voorraad 10 198 886 501 144 346 780 79 247 898 68 252 640
Lenings aan groepmaatskappye 11 - - 33 491 897 26 775 111
Handels- en ander debiteure 12 133 146 225 101 976 464 42 128 179 44 593 441
Kontant en kontantekwivalente 32 821 097 39 620 838 21 001 266 18 999 894
364 853 823 285 944 082 175 869 240 158 621 086
Totale bates 561 177 413 456 901 959 241 183 586 223 653 325
EKWITEIT EN AANSPREEKLIKHEDEEkwiteit
Aandelekapitaal 13 17 181 391 17 181 391 17 181 391 17 181 391
Verdeelbare reserwes 246 908 092 199 520 520 153 802 359 123 441 472
264 089 483 216 701 911 170 983 750 140 622 863
Buiteaandeelhouersbelang 51 994 095 36 203 906 - -
316 083 578 252 905 817 170 983 750 140 622 863
Nie-bedryfslaste
Uitgestelde belasting 9 9 836 093 8 760 821 1 164 767 1 413 516
Langtermynlenings 14 20 593 909 20 467 424 - -
30 430 002 29 228 245 1 164 767 1 413 516
Bedryfslaste
Handels- en ander krediteure 15 185 958 385 164 679 319 66 175 383 76 557 303
Lenings aan groepmaatskappye 11 - - 2 859 686 5 059 643
Buiteaandeelhouerslening 5 500 000 7 500 000 - -
Korttermyngedeelte van langtermynlenings 14 3 454 313 2 588 283 - -
Bankoortrekkings 16 19 751 135 295 - -
214 663 833 174 767 897 69 035 069 81 616 946
Totale laste 245 093 835 203 996 142 70 199 836 83 030 462
Totale ekwiteit en aanspreeklikhede 561 177 413 456 901 959 241 183 586 223 653 325
S.A.K.K.vanaf 1941
Aantekeninge
21 75
jaar1941-2016
STATE VAN OMVATTENDE INKOMSTEVIR DIE JAAR GEËINDIG 29 FEBRUARIE 2016
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015R R R R
Verkope 2 255 667 760 2 078 842 482 654 693 659 604 980 316
Koste van verkope (1 896 502 763) (1 805 343 273) (569 757 883) (526 383 673)
Bruto wins 359 164 997 273 499 209 84 935 776 78 596 643
Ander inkomste 17 25 865 968 17 123 910 15 354 859 13 974 517
Uitgawes 17 (288 658 350) (225 416 351) (88 889 978) (85 294 257)
Bedryfswins 17 96 372 615 65 206 768 11 400 657 7 276 903
Beleggingsinkomste 18 4 672 364 3 857 155 31 687 213 25 734 245
Finansieringskoste (4 664 565) (2 586 928) (6 895) (80 006)
Aandeel in wins van geassosieerde maatskappy 1 994 263 - - -
Wins voor belasting 98 374 677 66 476 995 43 080 975 32 931 142
Inkomstebelasting 19 (26 641 618) (21 266 340) (4 301 206) (3 376 738)
Wins na belasting 71 733 059 45 210 655 38 779 769 29 554 404
Ander omvattende inkomste
Billikewaarde-aanpassing van beleggings in aandele - 348 757 - 348 757
Totale omvattende inkomste 71 733 059 45 559 412 38 779 769 29 903 161
Totale omvattende inkomste toeskryfbaar aan:
Eienaars van die houermaatskappy 55 611 725 42 741 372 38 779 769 29 903 161
Buiteaandeelhouersbelang 16 121 334 2 818 040 - -
71 733 059 45 559 412 38 779 769 29 903 161
Aantekeninge
22
vanaf 1986
STATE VAN VERANDERING IN EKWITEITVIR DIE JAAR GEËINDIG 29 FEBRUARIE 2016
GROEP
Verandering in
eienaarskapAandele-kapitaal Reserwes Totaal
Buite- aandeel-houers-belang
Totale Ekwiteit
R R R R R R
Saldo 1 Maart 2014 2 164 931 17 181 391 161 487 609 180 833 931 13 416 177 194 250 108
Totale omvattende inkomste vir die jaar - - 42 741 372 42 741 372 2 818 040 45 559 412
Verkryging van belang - - - - 20 000 000 20 000 000
Dividende - - (6 873 392) (6 873 392) (30 312) (6 903 704)
Saldo op 1 Maart 2015 2 164 931 17 181 391 197 355 589 216 701 911 36 203 905 252 905 816
Totale omvattende inkomste vir die jaar - - 55 611 725 55 611 725 16 121 334 71 733 059
Terugkoop van aandele 194 728 - - 194 728 (290 728) (96 000)
Dividende - - (8 418 882) (8 418 882) (40 416) (8 459 298)
Saldo op 29 Februarie 2016 2 359 659 17 181 391 244 548 432 264 089 483 51 994 095 316 083 578
MAATSKAPPY
Aandele-kapitaal Reserwes
TotaleEkwiteit
R R R
Saldo 1 Maart 2014 17 181 391 100 411 703 117 593 094
Totale omvattende inkomste vir die jaar - 29 903 161 29 903 161
Dividende - (6 873 392) (6 873 392)
Saldo op 1 Maart 2015 17 181 391 123 441 472 140 622 863
Totale omvattende inkomste vir die jaar - 38 779 769 38 779 769
Dividende - (8 418 882) (8 418 882)
Saldo op 29 Februarie 2016 17 181 391 153 802 359 170 983 750
23 75
jaar1941-2016
STATE VAN KONTANTVLOEIVIR DIE JAAR GEËINDIG 29 FEBRUARIE 2016
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
Kontantvloei uit bedryfsaktiwiteite
Kontant gegenereer deur bedrywighede 20 37 398 569 81 727 785 (5 867 115) 15 794 847
Beleggingsinkomste 4 672 364 3 857 155 31 687 213 25 734 245
Finansieringskoste (4 664 565) (2 586 928) (6 895) (80 006)
Belasting betaal 21 (25 341 138) (19 315 632) (4 234 666) (3 966 923)
Netto kontant uit bedryfsaktiwiteite 12 065 230 63 682 380 21 578 537 37 482 163
Kontantvloei uit beleggingsaktiwiteite
Verkryging van eiendom, aanleg en toerusting 2 (35 815 140) (39 484 850) (3 266 590) (5 005 504)
Lenings aan groepmaatskappye - - (8 916 743) 21 032 702
Belegging in geassosieerde - (500) - -
Verkryging van filiaal - - - (20 000 000)
Verkoop van aandele gehou vir belegging 867 797 544 904 867 797 544 904
Verkoop van eiendom, aanleg en toerusting 1 807 475 5 035 033 157 253 411 461
Netto kontant uit beleggingsaktiwiteite (33 139 868) (33 905 413) (11 158 283) (3 016 437)
Kontantvloei uit finansieringsaktiwiteite
Aandele teruggekoop (96 000) - - -
Staatsubsidie ontvang 2 086 840 6 153 852 - -
Verkryging/(terugbetaling) van langtermynlenings 992 515 12 161 637 - -
Dividende betaal (8 459 298) (6 903 704) (8 418 882) (6 873 392)
Netto kontant uit finansieringsaktiwiteite (5 475 943) 11 411 785 (8 418 882) (6 873 392)
Totale toename/(afname) in kontant en kontantekwivalente vir die jaar (26 550 581) 41 188 752 2 001 372 27 592 334Kontant en kontantekwivalente op hande aan die begin van die jaar 39 620 543 (1 568 209) 18 999 894 (8 592 440)
Kontant en kontantekwivalente op hande aan die einde van die jaar 13 069 962 39 620 543 21 001 266 18 999 894
Aantekeninge
24
vanaf 2002
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEOP 29 FEBRUARIE 2016
1. Aanbieding van finansiële jaarstate
Die finansiële jaarstate is ooreenkomstig Internasionale Finansiële Rapporteringstandaarde (IFRS) en die Maatskappywet, 71 van 2008 opgestel. Die finansiële jaarstate is op die historiese kostegrondslag opgestel. Dit word in Suid-Afrikaanse rand aangebied.
Die rekeningkundige beleid stem ooreen met dié van die vorige tydperk, met die uitsondering van die verandering in rekeningkundige beleid met betrekking tot ekwiteitsbeleggings en uitgestelde belasting soos openbaar in aantekening 23.
1.1 Konsolidasie
Konsolidasiegrondslag
Die Groep finansiële jaarstate sluit die finansiële jaarstate van die Maatskappy en al sy filiale, geassosieerde maatskappye en gesamentlike ondernemings in, insluitende spesiale doelentiteite wat deur die Maatskappy beheer word.
Daar is beheer wanneer die Maatskappy die mag het om die finansiële en bedryfsbeleid van ‘n entiteit te reguleer ten einde voordeel uit sy aktiwiteite te put.
Die resultate van die filiale word vanaf die effektiewe datum van verkryging tot die effektiewe datum waarop beheer verloor word by die Groep finansiële jaarstate, ingesluit.
Aanpassings is waar nodig aan die finansiële jaarstate van filiale gedoen ten einde hul rekeningkundige beleid in lyn met dié van die Maatskappy te bring.
Alle intermaatskappytransaksies, -saldo’s, -inkomste en -uitgawes word met konsolidasie ten volle uitgeskakel.
Buiteaandeelhouersbelange in die netto bates van gekonsolideerde filiale word afsonderlik van die Maatskappy se belang daarin geïdentifiseer en word in ekwiteit erken. Verliese van filiale toeskryfbaar aan buiteaandeelhouersbelange word aan die buiteaandeelhouersbelang toegeken, selfs al het dit tot gevolg dat ‘n debietsaldo vir buiteaandeelhouersbelang erken word.
Transaksies wat veranderings in eienaarskap tot gevolg het waar die Maatskappy beheer van die filiaal het, voor en na die transaksie, word as ‘n ekwiteittransaksie beskou en word regstreeks in die State van Verandering in Ekwiteit erken.
Die verskil tussen die billike waarde van teenprestasie betaal of ontvang en die beweging in buite-aandeelhouersbelang vir sodanige transaksie, word in ekwiteit toeskryfbaar aan die eienaars van die houermaatskappy erken.
Waar ‘n filiaal verkoop word en ‘n buiteaandeelhouersbelang behou word, word die oorblywende belegging van die beherende belang teen billike waarde erken en die aanpassing van billike waarde word met die verkoop as deel van die wins of verlies met die verkoop van ‘n belegging in wins of verlies erken.
Klandisiewaarde word bereken as die billike waarde van die teenprestasie betaal, plus die billike waarde van enige aandeelhouding gehou voor die verkryging van beheer, plus nie-beherende belang en minus die billike waarde van die identifiseerbare bates en laste van die verkrygde.
1.2 Beduidende ramings
Met die opstel van die finansiële jaarstate moet die Bestuur sekere ramings en aannames maak wat die bedrae kan beïnvloed wat in die finansiële jaarstate weerspieël word, sowel as verwante openbaarmakings. Die gebruik van beskikbare inligting en die toepassing van oordeel is eie aan ramings. Die werklike toekomstige resultate kan van dié ramings verskil, wat van beduidende belang vir die finansiële jaarstate kan wees. Belangrike ramings sluit in:
Handelsdebiteure/beleggings gehou tot vervaldatum en/of lenings en debiteure
Die Maatskappy evalueer sy handelsdebiteure/beleggings gehou tot vervaldatum en/of lenings en debiteure op elke verslagdoeningsdatum vir waardedaling. Wanneer bepaal word of ‘n waardedalingsverlies in die State van Omvattende Inkomste aangeteken moet word, besluit die Maatskappy of daar waarneembare inligting is, wat ‘n meetbare afname in die beraamde toekomstige kontantvloei van ‘n finansiële bate aandui.
25 75
jaar1941-2016
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
Handelsdebiteure/beleggings gehou tot vervaldatum en/of lenings en debiteure (Vervolg)
Die waardedaling vir handelsdebiteure/beleggings gehou tot vervaldatum en/of lenings en debiteure, word op ‘n portefeuljegrondslag bereken, gegrond op historiese verliesverhoudings wat aangepas is vir nasionale en bedryfspesifieke ekonomiese toestande en ander aanduiders op die verslagdoeningsdatum, wat met gebreke in die portefeulje verband hou. Dié jaarlikse verliespersentasie word toegepas op saldo’s in die portefeulje en word op verslagdoeningsdatum aangepas.
Billikewaarde-raming
Die billike waarde van finansiële instrumente wat in aktiewe markte verhandel is, is gegrond op gekwoteerde markpryse op die verslagdoeningsdatum.
Die gekwoteerde markprys wat gebruik is vir finansiële bates wat die Maatskappy besit, is die bodprys op verslagdoeningsdatum.
Die billike waarde van finansiële instrumente wat nie in ‘n aktiewe mark verhandel word nie, word bepaal deur waardasietegnieke te gebruik. Die Maatskappy gebruik ‘n verskeidenheid metodes en veronderstellings wat op heersende marktoestande op elke verslagdoeningsdatum gegrond is. Gekwoteerde markpryse of handelaarskwotasies vir soortgelyke instrumente word vir langtermynskuld gebruik. Ander tegnieke, soos beraamde verdiskonteerde kontantvloei, word gebruik om billike waarde vir die oorblywende finansiële instrumente te bereken. Die billike waarde van vooruitvalutakontrakte word bereken deur gekwoteerde vooruitwisselkoerse op die verslagdoeningsdatum te gebruik.
Daar word veronderstel dat die drawaarde minus waardedalingsvoorsiening van debiteure en handelskrediteure bykans hul billike waarde is. Die billike waarde van finansiële aanspreeklikhede vir openbaarmakingsdoeleindes word beraam deur die toekomstige kontraktuele kontantvloei te verdiskonteer teen die huidige markrentekoers wat vir soortgelyke finansiële instrumente aan die Maatskappy beskikbaar is.
Toets van waardedaling
Die verhaalbare bedrae van kontantgenererende eenhede en individuele bates is bereken op grond van die berekenings van gebruikswaarde en billike waardes, welke een ook al die hoogste is. Dié berekenings vereis die gebruik van ramings en veronderstellings.
Die Maatskappy hersien die drawaarde van bates wanneer gebeurtenisse of veranderings in omstandighede veroorsaak dat die drabedrag dalk nie verhaalbaar is nie. Hierbenewens word klandisiewaarde op ‘n jaarlikse grondslag vir waardedaling getoets. Bates word gegroepeer teen die laagste vlak waar identifiseerbare kontantvloei grotendeels afhanklik is van kontantvloei van ander bates en laste. Indien daar ‘n aanduiding bestaan dat waardedaling plaasgevind het, word ramings van die verwagte toekomstige kontantvloei vir elke bategroep bereken. Verwagte toekomstige kontantvloei wat gebruik word om die gebruikswaarde van klandisiewaarde en tasbare bates te bereken, is inherent onseker en kan mettertyd wesenlik verander. Dit word wesenlik beïnvloed deur ‘n aantal faktore, waaronder produksieramings, vraag en aanbod saam met ekonomiese faktore soos wisselkoerse, inflasie en rente.
Voorsienings
Voorsienings is gemaak en die Bestuur het op grond van beskikbare inligting ramings gedoen. Openbaarmaking van dié voorsienings is ingesluit by aantekening 15 - Handelskrediteure.
Verwagte wyse van realisering vir uitgestelde belasting
Daar word voorsiening gemaak vir uitgestelde belasting op die billikewaarde-aanpassing van beleggingseiendomme op grond van die verwagte wyse van verhaling, dit is, verkoop of gebruik. Die verhalingswyse beïnvloed die koers wat gebruik word om die uitgestelde belastingaanspreeklikheid te bereken. Sien aantekening 9 - Uitgestelde belasting.
26
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
Belasting
Weens die ingewikkeldheid van die wetgewing verg dit oordeel om die voorsiening vir inkomstebelasting te bepaal. Daar is talle transaksies en berekenings waarvoor die uiteindelike belastingberekening in die gewone gang van sake onseker is. Die Maatskappy erken aanspreeklikheid vir verwagte belasting op Suid-Afrikaanse Inkomstediens ouditaangeleenthede op grond van die feit dat bykomende belasting betaalbaar mag wees. Indien die finale uitslag van dié aangeleenthede verskil van die bedrae wat aanvanklik aangeteken is, sal sodanige verskille die inkomstebelasting en uitgestelde belastingvoorsiening beïnvloed in die tydperk waarin sodanige berekening gedoen word.
Die Maatskappy erken die netto toekomstige belastingvoordeel ten opsigte van die uitgestelde belastingbates in soverre dit waarskynlik is dat die aftrekbare tydelike verskille in die voorsienbare toekoms omgekeer sal word. In die evaluering van die verhaalbaarheid van uitgestelde belastingbates moet die Maatskappy beduidende ramings oor belasbare inkomste maak.
Ramings oor toekomstige belasbare inkomste is gegrond op voorspelde kontantvloei uit bedrywighede en die toepassing van bestaande belastingwette in elke jurisdiksie. In soverre die toekomstige kontantvloei en belasbare inkomste wesenlik van ander ramings verskil, kan die Maatskappy se vermoë om die netto uitgestelde belastingbates te realiseer wat op die verslagdoeningsdatum aangeteken is, beïnvloed word.
1.3 Beleggingseiendom
Beleggingseiendom word as ‘n bate erken wanneer en slegs wanneer dit waarskynlik is dat die toekomstige ekonomiese voordeel wat met die beleggingseiendom geassosieer word, die onderneming sal toekom en die koste van die beleggingseiendom betroubaar gemeet kan word.
Beleggingseiendom word aanvanklik teen kosprys erken. Transaksiekoste word by die aanvanklike berekening ingesluit.
Koste sluit koste in wat aanvanklik aangegaan is, en koste wat daarna aangegaan is ten einde by eiendom aan te bou, ‘n deel daarvan te vervang, of dit te diens. Indien ‘n onderdeel vervang en erken word in die drabedrag van die beleggingseiendom, word die drabedrag van die vervangde onderdeel onterken.
In sekere omstandighede is dit moeilik om onderskeid te tref tussen beleggingseiendom en eiendom wat die eienaar beset. In sulke omstandighede is die kriteria om ‘n onderskeid te tref, gebaseer op die bestaande besetting en doel van die eiendom.
Kostemodel
Beleggingseiendom word gedra teen kosprys minus waardevermindering en opgehoopte waardedalingsverliese.
1.4 Eiendom, aanleg en toerusting
Eiendom, aanleg en toerusting word aanvanklik teen kosprys erken.
Die koste van ‘n item eiendom, aanleg en toerusting word as ‘n bate erken wanneer:
• dit waarskynlik is dat toekomstige ekonomiese voordele wat met die bate verband hou na die entiteit sal vloei; en
• die koste van die item betroubaar gemeet kan word.
Koste sluit koste in wat aanvanklik aangegaan is om ‘n item eiendom, aanleg en toerusting te verkry of op te rig en koste wat daarna aangegaan is om aan te bou, ‘n deel daarvan te vervang of dit te diens. Indien ‘n vervangingskoste in die drabedrag van ‘n item eiendom, aanleg en toerusting erken word, word die drabedrag van die vervangde deel onterken.
Die aanvanklike raming van die koste om die items af te breek en te verwyder en die perseel waarop dit geleë is te herstel, word ook by die koste van eiendom, aanleg en toerusting ingesluit indien die entiteit verplig is om sodanige uitgawe aan te gaan en indien daar ‘n verpligting ontstaan as gevolg van die verkryging van die bate of die gebruik daarvan vir ‘n doel anders as die produksie van voorraad.
27
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
1.4 Eiendom, aanleg en toerusting (Vervolg)
Belangrike onderdele en bystandtoerusting wat na verwagting meer as een tydperk lank gebruik sal word, word by eiendom, aanleg en toerusting ingesluit. Hierbenewens word onderdele en bystandtoerusting wat slegs ten opsigte van ‘n sekere item eiendom, aanleg en toerusting gebruik kan word, ook as eiendom, aanleg en toerusting verantwoord.
Groot inspeksiekoste wat ʼn voorwaarde vir voortgesette gebruik van ʼn item eiendom, aanleg en toerusting is en aan die bogenoemde kriteria voldoen, word teen die bate gekapitaliseer. Enige oorblywende inspeksiekoste van die vorige inspeksies word teruggeskryf.
Eiendom, aanleg en toerusting word teen kosprys minus enige opgehoopte waardevermindering en enige waarde-dalingsverlies gedra.
Eiendom, aanleg en toerusting word op die verminderde saldometode asook die reguitlynmetode oor die verwagte nutsduur daarvan tot die beraamde reswaarde daarvan afgeskryf.
Die waardeverminderingkoerse van eiendom, aanleg en toerusting is soos volg geëvalueer:
Item Nutsduur
Aanleg en toerusting 10 tot 15% per jaar (verminderde saldometode)Krale - Abattoirs 20% per jaar (verminderde saldo- en reguitlynmetode)Motorvoertuie 20% per jaar (reglynige metode tot ʼn reswaarde van 20%)Meubels en toerusting 15 tot 20 % per jaar (verminderde saldometode)Tenke 15% per jaar (verminderde saldometode)Weegbrug 15% per jaar (verminderde saldometode)
Die reswaarde, nutsduur en metode van waardevermindering van elke bate word aan die einde van elke verslagdoeningstydperk nagesien. Indien die verwagting van vorige ramings verskil, word die verandering as ‘n verandering in rekeningkundige raming verantwoord.
Elke deel van ‘n item eiendom, aanleg en toerusting met ‘n koste wat in verhouding tot die totale koste van die item beduidend is, word afsonderlik afgeskryf.
Waardevermindering vir elke tydperk word in wins of verlies erken mits dit nie by die drabedrag van ‘n ander bate ingesluit is nie.
Die wins of verlies voortspruitend uit die omkeer van die erkenning van ‘n item eiendom, aanleg en toerusting word by wins of verlies ingesluit wanneer die erkenning van die item teruggeskryf word. Die wins of verlies voortspruitend uit die terugskrywing van ‘n erkenning van ‘n item eiendom, aanleg en toerusting word bereken as die verskil tussen die netto opbrengs ontvang, indien enige, en die drabedrag van die item.
1.5 Ontasbare bates
Ontasbare bates word aanvanklik teen kosprys erken.
‘n Ontasbare bate word erken wanneer:
• dit waarskynlik is dat die verwagte toekomstige ekonomiese voordeel toeskryfbaar aan die bate die entiteit sal toekom; en
• die koste van die bate betroubaar bepaal kan word.
Ontasbare bates word teen kosprys minus enige opgehoopte amortisasie en enige waardedalingsverliese gedra.
Daar word aanvaar dat ‘n ontasbare bate ‘n onbepaalde nutsduur het wanneer daar op grond van alle toepaslike faktore geen voorsienbare perk is op die tydperk wat die bate na verwagting netto kontantvloei sal genereer nie. Daar word nie amortisasie vir dié ontasbare bates voorsien nie. Vir alle ander ontasbare bates word amortisasie op ‘n reguitlyngrondslag oor die verwagte nutsduur daarvan voorsien.
Die amortisasietydperk en die amortisasiemetode vir ontasbare bates word aan die einde van elke tydperk nagesien.
28
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
1.5 Ontasbare bates (Vervolg)
Die herevaluering van die nutsduur van ‘n ontasbare bate met ‘n bepaalde nutsduur nadat dit as onbepaald geklassifiseer was, is ‘n aanduiding dat die bate oninbaar kan wees. Gevolglik word die bate vir waardedaling getoets en die oorblywende drabedrag word oor die nutsduur daarvan geamortiseer.
Handelsmerke wat intern gegenereer is, naamboeke, publikasietitels, kliëntelyste en items wat in wese dieselfde is, word nie as ontasbare bates erken nie.
Daar word voorsiening gemaak vir amortisasie ten einde die ontasbare bates soos volg op ‘n reguitlyngrondslag tot die reswaarde daarvan afwaarts te waardeer:
Item Nutsduur
Handelsmerk 10% per jaar (reglynige metode)
1.6 Klandisiewaarde
Klandisiewaarde verteenwoordig die bedrag waarmee die kosprys van ‘n verkryging, die billike waarde van die Groep se belang in die netto bates van die aangekoopte filiaal/geassosieerde onderneming oorskry op datum van verkryging. Klandisiewaarde word op die verkrygingsdatum erken as ‘n ontasbare bate op die State van Finansiële Posisie. Die drawaarde van klandisiewaarde word jaarliks hersien en gemeet vir moontlike waardedalings. Die drawaarde van filiale, geassosieerde maatskappye en gesamentlike ondernemings word jaarliks met die billike waarde van die onderliggende netto bates vergelyk. Enige dalings in die drawaardes word erken.
1.7 Belegging in geassosieerde maatskappy
Geassosieerdes in alle entiteite waarop die Groep ʼn beduidende invloed het, maar nie beheer nie, word oor die algemeen vergesel met ʼn aandeelhouding van tussen 20% en 50% van die stemreg. Beleggings in geassosieerdes word verantwoord deur die ekwiteitsmetode te gebruik. Volgens die ekwiteitsmetode word die belegging aanvanklik teen koste erken en die drabedrag is verhoog of verlaag om die Groep se aandeel van die wins of verlies van die geassosieerde na datum van verkryging te toon. Die Groep se belegging in die geassosieerde sluit in klandisiewaarde (netto van enige opgelope waardedalingsverlies) geïdentifiseer met verkryging.
As die belang in eienaarskap in ʼn geassosieerde verminder is, maar beduidende invloed word behou, word slegs ʼn proporsionele aandeel van die bedrae voorheen erken in ander omvattende inkomste herklassifiseer na die wins of verlies waar van toepassing.
Die Groep se deel van na-verkrygingswins of -verlies word erken in wins of verlies, en sy aandeel van na-verkrygingsbewegings in ander omvattende inkomste, word erken in ander omvattende inkomste met ʼn ooreenstemmende aanpassing aan die drabedrag van die belegging. Wanneer die Groep se aandeel van verlies in ʼn geassosieerde gelyk is aan of sy belang in die geassosieerde oorskry, insluitend enige ander onversekerde ontvangbare bedrae, erken die Groep nie verdere verliese nie, tensy dit regs- of wetlike verpligtinge aangegaan het of betalings gemaak het namens die geassosieerde.
Die Groep bepaal by elke verslagdoeningsdatum of daar enige bewyse bestaan dat die belegging in die geassosieerde enige waardedaling toon. Indien dit die geval is, bereken die Groep die bedrag van die waardedaling as die verskil tussen die verhaalbare bedrag van die geassosieerde en die drabedrag, en erken die bedrag as deel van die “aandeel van wins/(verlies) van die geassosieerde” in wins of verlies.
1.8 Finansiële instrumente
Klassifikasie
Die Maatskappy klassifiseer finansiële bates en finansiële laste in die volgende kategorieë:
• finansiële bates en laste teen billike waarde deur wins of verlies;
29
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
1.8 Finansiële instrumente (Vervolg)
Klassifikasie (Vervolg)
• finansiële bates en laste bereken teen geamortiseerde koste; en
• ekwiteitsbeleggings: billike waarde deur ander omvattende inkomste.
Die klassifikasie hang af van die doel waarvoor die finansiële instrumente verkry/aangegaan is en vind met aanvanklike erkenning plaas. Vir finansiële instrumente wat nie deur wins of verlies teen billike waarde is nie, word die klassifikasie op ‘n jaarlikse grondslag herevalueer.
Aanvanklike erkenning en meting
Finansiële instrumente word aanvanklik erken wanneer die Maatskappy ‘n party in die kontraktuele bepalings van die instrumente word. Die Maatskappy klassifiseer finansiële instrumente, of dele daarvan, met aanvanklike erkenning as ‘n finansiële bate, ‘n finansiële las of ‘n ekwiteitsinstrument ooreenkomstig die wese van die kontraktuele reëling.
Finansiële instrumente word aanvanklik teen billike waarde verantwoord, buiten vir ekwiteitsbeleggings waarvoor ‘n billike waarde nie bepaal kan word nie, wat bereken word teen kosprys en as beskikbaar-vir-verkoop finansiële bates geklassifiseer word.
Vir finansiële instrumente wat nie deur wins of verlies teen billike waarde is nie, word transaksiekoste by die aanvanklike berekening van die instrument ingesluit.
Billikewaarde-berekening
Die billike waarde van gekwoteerde beleggings is op die huidige bodpryse gegrond. Indien die mark vir ‘n finansiële bate (en vir ongenoteerde sekuriteite) nie aktief is nie, bepaal die Maatskappy billike waarde deur waardasietegnieke te gebruik. Dit sluit in die gebruik van onlangse armlengtetransaksies, verwysing na ander instrumente wat wesenlik dieselfde is, verdiskonteerde kontantvloei-ontleding en opsieprysingsmodelle deur markinsette maksimaal te benut en so min as moontlik op entiteitspesifieke insette te steun.
Waardedaling van finansiële bates
Op elke verslagdoeningsdatum evalueer die Maatskappy alle finansiële bates, buiten dié teen billike waarde deur wins of verlies, om vas te stel of daar objektiewe bewys is dat ‘n finansiële bate of groep finansiële bates se waarde gedaal het.
Ten opsigte van bedrae wat aan die Maatskappy verskuldig is, word beduidende finansiële probleme van die debiteur, die waarskynlikheid dat die debiteure oninbaar sal word en wanbetalings as aanduidings van waardedaling oorweeg.
In geval van ekwiteitsekuriteite geklassifiseer as beskikbaar-vir-verkoop, word ‘n beduidende of bekende daling in die billike waarde van die sekuriteit onder sy kosprys as ‘n aanduiding van waardedaling beskou. Indien daar enige sodanige bewyse vir beskikbaar-vir-verkoop finansiële bates is, word die kumulatiewe verlies - bereken as die verskil tussen die verkrygingskoste en huidige billike waarde, minus enige waardedalingsverlies op dié finansiële bate wat voorheen in wins of verlies erken is, dan uit ander omvattende inkomste verwyder en in wins of verlies erken.
Waardedalingsverliese word in wins of verlies erken.
Waardedalingsverliese word teruggeskryf wanneer ‘n styging in die finansiële bate se verhaalbare bedrag objektief in verband gebring kan word met ‘n gebeurtenis wat plaasvind nadat die waardedalings erken is, onderhewig aan die beperking dat die drabedrag van die finansiële bate op die datum waarop die waardedalings teruggeskryf word, nie meer sal wees as wat die drabedrag sou gewees het indien die waardedaling nie erken is nie.
Die terugskryf van ‘n waardedalingsverlies word in wins of verlies erken, buiten vir ekwiteitsbeleggings geklassifiseer as beskikbaar-vir-verkoop.
30
Waardedalingsverliese word gevolglik ook nie teruggeskryf vir ekwiteitsbeleggings beskikbaar-vir-verkoop nie, wat teen koste gehou word omdat die billike waarde nie bepaal kan word nie.
Indien finansiële bates oninbaar word deur ‘n voorsieningsrekening te gebruik, word die bedrag van die verlies in bedryfskoste in wins of verlies erken. Wanneer sodanige bates afgeskryf word, word die afskrywing teen die betrokke voorsieningsrekening gedoen.
Daaropvolgende verhalings van bedrae wat voorheen afgeskryf is, word teen bedryfskoste gekrediteer.
Finansiële bates teen geamortiseerde koste
‘n Skuldbelegging word geklassifiseer as gedra teen geamortiseerde koste slegs indien aan beide van die volgende kriteria voldoen word: die doel van die Maatskappy se sakemodel is om die bate te hou om sodoende die verwante kontraktuele kontantvloei te versamel, en die kontraktuele bepalings gee op vasgestelde datums aanleiding tot kontantstrome wat uitsluitlik betalings van die hoofsom en uitstaande rente op die hoofsom verteenwoordig. Die aard van enige afgeleide instrumente ingesluit in die skuldbelegging word oorweeg in die bepaling of die kontantvloei van die belegging uitsluitlik die betaling van kapitaal en rente op die hoofsom uitstaande is, en word nie afsonderlik verantwoord nie.
Finansiële bates teen billike waarde
As een van die twee bogenoemde kriteria nie bevredig word nie, word die skuld geklassifiseer as “billike waarde deur wins of verlies”. Die Maatskappy het nie enige skuldbelegging aangewys as verantwoord teen billike waarde deur wins of verlies om ‘n rekeningkundige wantoedeling uit te skakel of aansienlik te verminder nie.
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
Alle ekwiteitsbeleggings word verantwoord teen billike waarde. Ekwiteitsbeleggings wat vir doeleindes van verhandel gehou word, word verantwoord teen billike waarde deur wins of verlies. Vir alle ander ekwiteitsbeleggings, kan die Maatskappy deur ‘n onherroeplike keuse by aanvanklike erkenning kies om veranderinge in billike waarde te erken deur ander omvattende inkomste eerder as deur wins of verlies.
Lenings aan/(vanaf) groepmaatskappye
Dit sluit in lenings aan en van houermaatskappye, medefiliale, filiale, gesamentlike beheerde ondernemings en geassosieerdes, en word aanvanklik teen billike waarde plus direkte transaksiekoste erken.
Lenings aan groepmaatskappye word as lenings en debiteure geklassifiseer.
Lenings van groepmaatskappye word as finansiële laste erken en teen geamortiseerde koste verantwoord.
Lenings aan aandeelhouers, direkteure, bestuurders en werknemers word as lenings en debiteure geklassifiseer.
Handels- en ander debiteure
Handelsdebiteure word met aanvanklike erkenning teen billike waarde en daarna teen die geamortiseerde koste verantwoord deur die effektiewe rentekoersmetode te gebruik. Toepaslike voorsiening vir beraamde onverhaalbare bedrae word in wins of verlies erken wanneer daar objektiewe bewys is dat die bate oninbaar is. Beduidende finansiële probleme van die debiteur, die waarskynlikheid dat die debiteur insolvent verklaar sal word of finansiële herorganisasie sal ondergaan, en wanbetaling of agterstalligheid van betalings (meer as 30 dae agterstallig) word as aanduiders beskou dat die handelsdebiteure aan waardedaling onderhewig is. Die erkende voorsienings word bereken as die verskil tussen die bate se drabedrag en die huidige waarde van die beraamde toekomstige kontantvloei, verdiskonteer teen die effektiewe rentekoersmetode met aanvanklike erkenning.
Die drabedrag van die bate word verminder deur die gebruik van ‘n voorsieningsrekening en die bedrag van die verlies word in die wins of verlies in bedryfskoste erken. Wanneer handelsdebiteure oninvorderbaar is, word dit afgeskryf teen die voorsieningsrekening vir handelsdebiteure. Bedrae wat voorheen afgeskryf is en daarna ingevorder word, word teen bedryfskoste in die wins of verlies gekrediteer.
1.8 Finansiële instrumente (Vervolg)
Waardedaling van finansiële bates (Vervolg)
31
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
1.8 Finansiële instrumente (Vervolg)
Handels- en ander krediteure
Handelskrediteure word aanvanklik teen billike waarde en daarna teen geamortiseerde koste verantwoord deur die effektiewe rentekoersmetode te gebruik.
Kontant en kontantekwivalente
Kontant en kontantekwivalente bestaan uit kontant voorhande en aanvraagdeposito’s en ander hoogs likiede korttermynbeleggings wat geredelik in ‘n bekende kontantbedrag omskepbaar is en aan nietige risiko’s ten opsigte van waardeverandering onderhewig is. Dit word aanvanklik en daarna teen billike waarde aangeteken.
Bankoortrekkings en lenings
Bankoortrekkings en lenings word aanvanklik teen billike waarde en daarna teen geamortiseerde koste verantwoord deur die effektiewe rentekoersmetode te gebruik. Enige verskil tussen die opbrengs (na aftrekking van transaksiekoste) en die vereffening of aflossing van leningskoste word oor die leningstermyn ooreenkomstig die Maatskappy se rekeningkundige beleid vir leenkoste erken.
1.9 Belasting
Lopende belastingbates en -laste
Lopende belasting vir huidige en vorige tydperke word, in soverre dit onbetaal is, as ‘n las erken. Indien die bedrag wat reeds ten opsigte van huidige en vorige tydperke betaal is, meer is as die bedrag wat in die tydperke betaalbaar is, word die surplus as ‘n bate erken. Lopende belastinglaste/(bates) vir die huidige en vorige tydperk word bereken teen die bedrag wat na verwagting betaal sal word aan/(verhaal sal word van) die belastingowerhede deur die belastingkoers (en belastingwetgewing) te gebruik wat teen die verslagdoeningsdatum uitgevaardig is of in wese uitgevaardig is.
Uitgestelde belastingbates en -laste
‘n Uitgestelde belastinglas word vir alle belasbare tydelike verskille erken, buiten in soverre die uitgestelde belastinglas spruit uit die aanvanklike erkenning van ‘n bate of las in ‘n transaksie wat ten tyde van die transaksie nie die rekeningkundige wins of die belasbare wins/(belastingverlies) beïnvloed nie.
‘n Uitgestelde belastingbate word vir alle aftrekbare tydelike verskille erken in soverre dit waarskynlik is dat ‘n belasbare wins beskikbaar sal wees waarteen die aftrekbare tydelike verskille benut kan word. ‘n Uitgestelde belastingbate word nie erken wanneer dit ontstaan uit die aanvanklike erkenning van ‘n bate of las in ‘n transaksie wat ten tyde van die transaksie nie die rekeningkundige wins of belasbare wins/(belastingverlies) beïnvloed nie. Uitgestelde belastingbates en -laste word bereken teen die verwagte heersende belastingkoers in die tydperk waarin die bate gerealiseer word of die aanspreeklikheid vereffen word, gegrond op belastingkoerse (en belastingwette) wat teen die verslagdoeningsdatum uitgevaardig word of in wese uitgevaardig is.
1.10 Voorraad
Voorraad word teen kosprys of die netto realiseerbare waarde, welke een ook al die laagste is, verantwoord. Voorraad word op die geweegde gemiddelde kosteformule teen kosprys of die netto realiseerbare waarde, welke een ook al die laagste is, verantwoord.
Die netto realiseerbare waarde is die beraamde verkoopprys in die gewone gang van die besigheid minus die beraamde koste van afhandeling en die beraamde koste wat nodig is om die verkoop te bewerkstellig. Die koste van voorraad bestaan uit alle verkrygingskoste, omskeppingskoste en enige ander koste wat aangegaan word om die voorraad tot die huidige ligging en toestand te bring.
Wanneer voorraad verkoop word, word die drabedrag van die voorraad as ‘n uitgawe erken in die tydperk waarin die verwante inkomste erken word. Die bedrag van enige afwaartse waardasie van voorraad tot netto realiseerbare waarde en alle verliese van voorraad word as ‘n uitgawe erken in die tydperk waarin die afwaartse waardasie of verlies plaasvind. Die bedrag van enige omkeer van enige afwaartse waardasie van voorraad voortspruitend uit ‘n toename in netto realiseerbare waarde, word in die tydperk waarin dit teruggeskryf word erken as ‘n daling in die hoeveelheid voorraad wat as ‘n uitgawe erken word.
32
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
1.11 Aandelekapitaal en ekwiteit
‘n Ekwiteitsinstrument is enige kontrak wat bewys is van ‘n oorblywende belang in die bates van ‘n entiteit nadat al sy laste afgetrek is.
Gewone aandele word as ekwiteit geklassifiseer. Verpligte aflosbare voorkeuraandele word as laste geklassifiseer.
Indien die Maatskappy sy eie ekwiteitsinstrumente terugkoop, word die teenprestasie betaal, insluitende enige direk toeskryfbare inkrementele koste (na aftrekking van inkomstebelasting) op die instrumente afgetrek van ekwiteit totdat die aandele gekanselleer of heruitgereik is. Geen wins of verlies word met die verkryging, verkoop, uitgifte of kansellasie van die Maatskappy se eie ekwiteitsinstrumente in wins of verlies erken nie. Die teenprestasie betaal of ontvang, word regstreeks in ekwiteit erken.
Inkrementele koste direk toeskryfbaar aan die uitgifte van nuwe aandele of opsies, word na aftrekking van belasting as ‘n aftrekking van die opbrengs getoon.
1.12 Werknemervoordele
Korttermyn-werknemervoordele
Die koste van korttermyn-werknemervoordele (dié wat betaalbaar is binne 12 maande nadat sodanige diens gelewer is soos verlof en siekteverlof, bonusse en nie-monetêre voordele soos mediese sorg) word erken in die tydperk waarin die diens gelewer word en word nie verdiskonteer nie.
Die verwagte koste van betaalde afwesigheid word as ʼn uitgawe erken na gelang die werknemer diens lewer wat sy/haar geregtigheid daarop verhoog, of in die geval van afwesigheid wat nie ophoop nie, wanneer die afwesigheid plaasvind.
Die verwagte koste van winsdeling en bonusbetalings word as ʼn uitgawe erken wanneer daar ʼn wettige of afgeleide verpligting is om sodanige betaling as gevolg van vorige prestasie te doen.
Die langtermynprestasie-insentiefskema is om die langtermynbelange, van die Uitvoerende Bestuur en geïdentifiseerde personeel, met die langtermyndoelwitte ten opsigte van groei in beide verdienste en netto batewaarde van die Maatskappy en aandeelhouers te belyn, en dien as aanmoediging om hulle loopbane by die Maatskappy voort te sit, ten einde kritiese kundigheid te behou.
Omskrewebydraeplanne
Betalings aan omskrewebydraeplanne word as ʼn uitgawe verantwoord sodra dit betaalbaar is.
Betalings aan nywerheidsbestuurde aftreevoordeelskemas (of staatsplanne) word as omskrewebydraeplanne hanteer indien die Maatskappy se verpligting ingevolge die skemas gelyk is aan dié wat spruit uit ʼn omskrewebydrae-aftreevoordeelplan.
1.13 Voorsienings en gebeurlikhede
Voorsienings word erken wanneer:
• die Maatskappy as gevolg van ‘n gebeurtenis in die verlede ‘n huidige verpligting het;
• ‘n uitvloei van middele wat ekonomiese voordeel beliggaam waarskynlik nodig sal wees om die verpligting te vereffen; en
• ‘n betroubare raming van die verpligting gedoen kan word.
Die bedrag van ‘n voorsiening is die huidige waarde van die besteding wat na verwagting nodig sal wees om die verpligting na te kom.
Indien ‘n ander party na verwagting ‘n gedeelte van of die totale besteding sal terugbetaal wat nodig sal wees om ‘n voorsiening te vereffen, sal die vergoeding erken word wanneer en slegs wanneer dit bykans seker is dat vergoeding ontvang sal word indien die entiteit die verpligting nakom. Die vergoeding sal as ‘n afsonderlike bate hanteer word. Die bedrag wat vir die vergoeding erken sal word, sal nie meer wees as die bedrag van die voorsiening nie. Voorsienings sal nie vir toekomstige verliese erken word nie.
33
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
• die hoeveelheid inkomste kan betroubaar gemeet word;
• die ekonomiese voordeel verbonde aan die transaksie sal waarskynlik die Maatskappy toekom; en
• die koste wat ten opsigte van die transaksie aangegaan is of wat aangegaan sal word, kan betroubaar gemeet word.
Wanneer die uitslag van ‘n transaksie wat dienslewering behels, betroubaar beraam kan word, word inkomste ten opsigte van die transaksie erken met verwysing na die stadium van voltooiing van die transaksie op die verslagdoeningsdatum. Die uitslag van die transaksie kan betroubaar beraam word wanneer al die volgende voorwaardes nagekom word:
• die inkomstebedrag kan betroubaar gemeet word;
• die ekonomiese voordeel ten opsigte van die transaksie sal na verwagting die Maatskappy toekom;
• die afhandelingstadium van die transaksie op die verslagdoeningsdatum kan betroubaar beraam word; en
• die koste wat aangegaan is vir die transaksie en die koste om die transaksie af te handel, kan betroubaar gemeet word.
Wanneer die uitslag van die transaksie wat dienslewering behels, nie betroubaar gemeet kan word nie, word inkomste slegs erken ten opsigte van die erkende uitgawes wat verhaalbaar is.
Diensgeld word erken met verwysing na die stadium van voltooiing van die transaksie op die verslagdoenings-datum. Die stadium van voltooiing word bepaal deur die verhouding van die koste tot dusver teenoor die totale beraamde koste van die transaksie.
Kontrakinkomste bestaan uit:
• die aanvanklike hoeveelheid inkomste wat in die kontrak ooreengekom is; en
• veranderings in kontrakwerk, eise en aansporingsbetalings:
- in soverre dit waarskynlik is dat dit inkomste tot gevolg sal hê; en - dit betroubaar gemeet kan word.
Inkomste word verantwoord teen die billike waarde van die teenprestasie wat ontvang is of ontvangbaar is en verteenwoordig die ontvangbare bedrae vir goedere en dienste wat in die normale gang van sake verskaf word, na aftrekking van handelskortings, volumekorting en Belasting op Toegevoegde Waarde.
Rente word in wins of verlies erken deur die effektiewe rentekoersmetode te gebruik.
Tantieme word ooreenkomstig die kern van die betrokke ooreenkomste op die toevallingsgrondslag verantwoord.
1.13 Voorsienings en gebeurlikhede (Vervolg)
Indien ‘n entiteit ‘n kontrak het wat beswarend is, sal die huidige verpligting ingevolge die kontrak erken word en as ‘n voorsiening verantwoord word.
Voorwaardelike bates en voorwaardelike aanspreeklikhede word nie erken nie. Voorwaardelikhede word in aantekening 22 bekend gemaak.
1.14 Inkomste
Inkomste uit die verkoop van goedere word erken wanneer al die volgende voorwaardes nagekom is:
• die Maatskappy het die beduidende risiko’s en belonings van eienaarskap van die goedere aan die koper oorgedra;
• die Maatskappy behou nie die voortgesette bestuursbetrokkenheid op dieselfde vlak wat gewoonlik met eienaarskap of effektiewe beheer van die verkoopte goedere geassosieer word nie;
34
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
Dividende word in wins en verlies erken wanneer die Maatskappy se reg om die betaling te ontvang, gevestig is.
Die diensfooi wat by die prys van die produk ingesluit is, word as inkomste erken in die tydperk wat die diens gelewer word.
1.15 Omset
Omset bestaan uit verkope aan kliënte en dienste wat aan kliënte gelewer word. Die omset word teen die faktuurbedrag verklaar en sluit Belasting op Toegevoegde Waarde uit.
1.16 Koste van verkope
Wanneer voorraad verkoop word, word die drabedrag van dié voorraad as ‘n uitgawe erken in die tydperk waarin die verwante inkomste erken word. Die bedrag van enige afwaartse waardasie van voorraad tot netto realiseerbare waarde en alle verliese word as ‘n uitgawe erken in die tydperk waarin die afwaartse waardasie of verlies plaasvind. Die bedrag van enige omkering van enige afwaartse waardasie van voorraad voortspruitend uit ‘n toename in netto realiseerbare waarde, word erken as ‘n vermindering van die hoeveelheid voorraad wat in die tydperk waarin dit teruggeskryf word as ‘n uitgawe erken is.
Die koste verbonde daaraan om ‘n diens te lewer wat in die huidige tydperk as inkomste erken word, word by koste van verkope ingesluit.
Kontrakkoste bestaan uit:
• die koste wat regstreeks op die spesifieke kontrak betrekking het;
• die koste wat in die algemeen aan kontrakaktiwiteit toeskryfbaar is en aan die kontrak toegeken kan word; en
• sodanige ander koste wat spesifiek ingevolge die bepalings van die kontrak teen die kliënte gedebiteer kan word.
1.17 Uitkering van dividende
Uitkering van bates aan aandeelhouers van die Maatskappy word teen billike waarde verantwoord.
Dividende verklaar aan die Maatskappy se aandeelhouers word as ‘n verpligting erken in die tydperk waarin die dividende deur die aandeelhouers goedgekeur word, nadat die solvensie-en-likiditeitstoets uitgevoer is.
1.14 Inkomste (Vervolg)
35
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
2. Eiendom, aanleg en toerusting
Koste 214 256 652 180 648 968 54 066 762 51 245 528
Vaste eiendomme 77 402 168 73 629 069 24 505 937 24 153 658
Huurpageiendomme 287 750 287 750 287 750 287 750
Aanleg en uitrusting 70 617 220 48 763 136 - -
Krale – Abattoirs 393 148 393 148 - -
Motorvoertuie 29 811 387 29 033 566 11 687 675 11 590 854
Meubels en uitrusting 29 108 089 22 726 191 17 573 308 15 201 174
Tenke 6 624 798 5 804 016 - -
Weegbrug 12 092 12 092 12 092 12 092
Opgelope depresiasie en waardedalings (54 980 788) (44 913 561) (18 582 611) (16 566 835)
Vaste eiendomme (873 157) (794 362) (46 368) (46 368)
Huurpageiendomme (287 749) (287 749) (287 749) (287 749)
Aanleg en uitrusting (17 147 347) (11 313 466) - -
Krale – Abattoirs (375 141) (370 641) - -
Motorvoertuie (17 497 177) (15 704 506) (6 554 043) (6 075 427)
Meubels en uitrusting (16 376 662) (14 657 565) (11 682 360) (10 145 200)
Tenke (2 411 464) (1 773 181) - -
Weegbrug (12 091) (12 091) (12 091) (12 091)
Totale drawaarde 159 275 864 135 735 407 35 484 151 34 678 693
2.1 ʼn Register van vaste eiendom is by die Maatskappy se geregistreerde kantore ter insae beskikbaar.
2.2 Geen waardevermindering word op vaste eiendom afgeskryf nie, aangesien die Direksie van mening is dat die billike waarde daarvan die drawaarde in die finansiële jaarstate oorskry.
2.3 Huurpageiendom word die bate van die verhuurder by beëindiging van die huurooreenkoms.
2.4 Vaste eiendomme is beswaar soos per aantekening 22.1
2.5 Aanleg en uitrusting is beswaar soos per aantekening 22.2
36
2. Eiendom, aanleg en toerusting (Vervolg)
Rekonsiliasie van bewegings op eiendom, aanleg en toerusting:
Drawaarde aan begin
van jaarAankope en
aansuiweringsVerkope en
oordragte Depresiasie
Drawaarde aan einde
van jaar
GROEP
2016 R R R R R
Vaste eiendomme 72 834 707 3 773 099 - (78 795) 76 529 011
Huurpageiendomme 1 - - - 1
Aanleg en uitrusting 37 449 670 23 044 438 (1 648 890) (5 375 345) 53 469 873
Krale – Abattoirs 22 507 - - (4 500) 18 007
Motorvoertuie 13 329 060 1 335 650 (85 363) (2 265 137) 12 314 210
Meubels en uitrusting 8 068 626 6 841 171 (14 344) (2 164 026) 12 731 427
Tenke 4 030 835 820 782 - (638 283) 4 213 334
Weegbrug 1 - - - 1
135 735 407 35 815 140 (1 748 597) (10 526 086) 159 275 864
2015
Vaste eiendomme 71 170 392 2 664 807 (921 697) (78 795) 72 834 707
Huurpageiendomme 1 - - - 1
Aanleg en uitrusting 9 837 398 29 881 362 - (2 269 090) 37 449 670
Krale – Abattoirs 28 132 - - (5 625) 22 507
Motorvoertuie 13 783 196 2 316 294 (335 674) (2 434 756) 13 329 060
Meubels en uitrusting 7 829 689 2 342 938 (1 571) (2 102 430) 8 068 626
Tenke 2 124 440 2 279 449 - (373 054) 4 030 835
Weegbrug 1 - - - 1
104 773 249 39 484 850 (1 258 942) (7 263 750) 135 735 407
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
37
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
Rekonsiliasie van bewegings op eiendom, aanleg en toerusting (Vervolg):
Drawaarde aan begin
van jaarAankope en
aansuiweringsVerkope en
oordragte Depresiasie
Drawaarde aan einde
van jaar
MAATSKAPPY
2016 R R R R R
Vaste eiendomme 24 107 290 352 279 - - 24 459 569
Huurpageiendomme 1 - - - 1
Motorvoertuie 5 515 427 654 650 (85 363) (951 082) 5 133 632
Meubels en uitrusting 5 055 974 2 259 661 (9 010) (1 415 677) 5 890 948
Weegbrug 1 - - - 1
34 678 693 3 266 590 (94 373) (2 366 759) 35 484 151
2015
Vaste eiendomme 22 015 903 2 091 387 - - 24 107 290
Huurpageiendomme 1 - - - 1
Motorvoertuie 5 337 282 1 396 240 (297 682) (920 413) 5 515 427
Meubels en uitrusting 5 065 347 1 517 877 (1) (1 527 249) 5 055 974
Weegbrug 1 - - - 1
32 418 534 5 005 504 (297 683) (2 447 662) 34 678 693
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
3. Beleggingseiendom
Koste 3 509 714 3 509 714 1 110 360 1 110 360
Beleggingseiendomme 3 509 714 3 509 714 1 110 360 1 110 360
Opgelope depresiasie en waardedalings - - - -
Beleggingseiendomme - - - -
Totale drawaarde 3 509 714 3 509 714 1 110 360 1 110 360
3.1 ʼn Register van beleggingseiendom is by die Maatskappy se geregistreerde kantore ter insae beskikbaar.
3.2 Geen waardevermindering word op beleggingseiendom afgeskryf nie, aangesien die Direksie van mening is dat die billike waarde daarvan die drawaarde in die finansiële jaarstate oorskry.
2. Eiendom, aanleg en toerusting (Vervolg)
38
3. Beleggingseiendom (Vervolg)
Rekonsiliasie van beleggingseiendom:
Drawaarde aan begin
van jaarAankope en
aansuiweringsVerkope en
oordragte Depresiasie
Drawaarde aan einde
van jaar
R R R R R
GROEP
2016
Beleggingseiendomme 3 509 714 - - - 3 509 714
3 509 714 - - - 3 509 714
2015
Beleggingseiendomme 3 509 714 - - - 3 509 714
3 509 714 - - - 3 509 714
MAATSKAPPY
2016
Beleggingseiendomme 1 110 360 - - - 1 110 360
1 110 360 - - - 1 110 360
2015
Beleggingseiendomme 1 110 360 - - - 1 110 360
1 110 360 - - - 1 110 360
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
4. Klandisiewaarde
Koste 22 501 831 2 501 831 - -
Verkryging van belegging in filiaal - 20 000 000 - -
Opgelope depresiasie en waardedalings - - - -
Totale drawaarde 22 501 831 22 501 831 - -
Die klandisiewaarde met die verkryging van belegging in filiaal word aanvanklik erken teen kosprys. Na jaareinde verhoog die klandisiewaarde van belegging in filiaal met R3 333 333. Verwys na aantekening 6.
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
39
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
5. Ontasbare bates
Koste 147 419 147 419 - -
Opgelope depresiasie en waardedalings (147 418) (147 418) - -
Totale drawaarde 1 1 - -
Rekonsiliasie van bewegings op handelsmerk:
Drawaarde aan begin
van jaarAankope en
aansuiwerings
Verkopeen
Oordragte Depresiasie
Drawaarde aan einde
van jaar
R R R R R
GROEP
2016
Handelsmerk 1 - - - 1
1 - - - 1
2015
Handelsmerk 1 - - - 1
1 - - - 1
MAATSKAPPY
6. Beleggings in filiale 2016 2015
Naam van maatskappy%
Aandeel-houding
% Aandeel-houding
R R
2016 2015
Carnarvon Abattoir (Edms) Bpk 94.09 91.58 2 636 100 2 636 100
Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk 50.00 50.00 20 000 000 20 000 000
Gordonia Motors (Edms) Bpk 100.00 100.00 10 000 10 000
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk 100.00 100.00 331 450 331 450
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk 100.00 100.00 120 120
Majestic Silver Trading 60 (Edms) Bpk 100.00 100.00 100 100
Oranje Meganies (Edms) Bpk 100.00 100.00 1 000 1 000
Ramskop (Edms) Bpk 51.00 51.00 1 778 527 1 778 527
SA Dorper Properties (Pty) Ltd 50.00 50.00 50 50
Upington Abattoir (Edms) Bpk 100.00 100.00 100 000 100 000UPT Meat (Edms) Bpk (50% belang in SA Dorper (Pty) Ltd) 100.00 100.00 100 100
24 857 447 24 857 447
40
6. Beleggings in filiale (Vervolg)
Die koopkontrak met die verkryging van die belegging in Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk maak voorsiening vir uitgestelde prestasievergoeding van R10 000 000 oor ‘n driejaarperiode. Enige prestasie behaal, vermeerder die klandisiewaarde met ‘n dienooreenkomstige aandele-uitreiking. KLK Landbou Beperk is onder terme van die kontrak verplig om R1 666 667 se verdere aandele op te neem in Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk, na jaareinde, ten einde sy aandeelhouding te handhaaf.
Carnarvon Abattoir (Edms) Bpk het gedurende die finansiële jaar sy eie uitgereikte aandelekapitaal teruggekoop van minderheidsaandeelhouers. Die terugkoop van aandele het KLK Landbou Beperk se effektiewe aandeelhouding verhoog soos aangedui.
Die netto resultate van die filiale word ten volle verantwoord in die finansiële jaarstate van die Groep.
GROEP
2016 2015
R R
7. Belegging in geassosieerde maatskappy
Verkryging van belang 500 500
Waarde-aansuiwering 13 613 -
Kosprys van belang 14 113 500
Aandeel in totale omvattende wins 1 994 263 -
2 008 376 500
Naam van maatskappy Metings- metode
% Aandeel-houding
% Aandeel-houding Drabedrag Drabedrag
2016 2015 2016 2015
R R
Cool Raisins (Edms) Bpk Ekwiteit 50.00 50.00 2 008 376 500
Die Groep het op 1 Januarie 2015 ‘n 50%-belang bekom in die handeldrywende entiteit Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk wat ‘n 50%-belang in Cool Raisins (Edms) Bpk besit, met die bate-vir-aandeel-transaksie soos vermeld in nota “Verandering in rekeningkundige hantering”.
Aard van besigheid van die geassosieerde maatskappy
Die entiteit spits homself toe op buitelandse bemarking van rosyntjies vanuit die Oranjerivierstreek. Verpakking vind plaas by Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk.
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
41
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
7. Belegging in geassosieerde maatskappy (Vervolg)
Finansiële inligting van geassosieerde maatskappy
Staat van Finansiële Posisie van geassosieerde
GROEP
2016 2015
R R
Nie-bedryfsbates 2 621 064 2 703 438
Bedryfsbates 9 942 152 7 679 150
Nie-bedryfslaste (439 911) (3 665 311)
Bedryfslaste (8 106 553) (6 689 051)
Ekwiteit 4 016 752 28 226
Staat van Omvattende Inkomste van geassosieerde
Inkomste 42 329 292 22 943 893
Wins voor belasting 5 494 897 13 718
Belasting (1 506 371) (36 041)
Wins/(verlies) vir die jaar 3 988 526 (22 323)
Belang in geassosieerde volgens persentasie aandeelhouding (50%) 1 994 263 -
Rekonsiliasie van geassosieerde se ekwiteit met die drabedrag
Aandelekapitaal 1 000 1 000
Reserwes 4 015 753 27 226
Ekwiteit toeskryfbaar na verkrygingsdatum 4 016 753 1 000
Belang in geassosieerde volgens persentasie aandeelhouding (50%) 2 008 376 500
Cool Raisins (Edms) Bpk se jaareinde is 31 Januarie. Die effektiewe belang in Cool Raisins (Edms) Bpk is verkry op 1 Januarie 2015 met winste/(verliese) toeskryfbaar vanaf 1 Februarie 2015.
42
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
8. Ander finansiële bates
Ekwiteitsbeleggings teen billike waarde
Genoteerde en ongenoteerde aandele - 885 750 - 885 750
Billikewaarde-inligting
Ekwiteitsbeleggings met ʼn kosprys van R1 767 (28 Februarie 2015: R48 945) is gedurende die jaar verkoop.
Die maksimum blootstelling aan markrisiko op die verslagdoeningsdatum is gelyk aan die billike waarde van die ekwiteitsbeleggings.
9. Uitgestelde belasting
Uitgestelde belastingbates
Aangeslane verliese 1 960 789 2 179 296 - -
Uitgestelde staatsubsidie 1 776 562 1 625 220 - -
Voorsienings 5 290 453 4 520 158 3 862 388 3 499 989
9 027 804 8 324 674 3 862 388 3 499 989
Uitgestelde belastinglas
Belegging in geassosieerde (3 811) - - -
Billikewaarde-aanpassing - Ekwiteitsbeleggings - (248 659) - (247 515)
Versnelde slytasietoelae (9 832 282) (8 512 162) (1 164 767) (1 166 001)
(9 836 093) (8 760 821) (1 164 767) (1 413 516)
(808 289) (436 147) 2 697 621 2 086 473
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
43
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
9. Uitgestelde belasting (Vervolg)
Rekonsiliasie van uitgestelde belastingbate/(las)
Aan die begin van die jaar (436 147) 2 001 894 2 086 473 1 216 036
Bate-vir-aandeel-transaksie - (3 073 207) - -
Belegging in geassosieerde (3 811) - - -
Aangeslane verliese (218 507) 299 555 - -
Voorsienings 770 295 763 607 362 399 702 739
Uitgestelde staatsubsidie 151 342 1 625 220 - -
Billikewaarde-aanpassing – Ekwiteitsbeleggings 248 659 18 576 247 515 19 720
Versnelde slytasietoelae (1 320 120) (2 071 792) 1 234 147 978
(808 289) (436 147) 2 697 621 2 086 473
10. Voorraad
Ander 343 975 349 532 343 975 349 532
Brandstof 11 678 951 12 245 568 - -
Handelsware 79 028 972 67 903 111 78 903 923 67 903 108
Rosyne 61 430 551 23 914 733 - -
Vleis en velle 31 780 398 26 466 208 - -
Voertuie en onderdele 14 623 654 13 467 628 - -
198 886 501 144 346 780 79 247 898 68 252 640
Voorraad is beswaar soos per aantekening 22.3
11. Lenings aan/(van) groepmaatskappye
Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk - - 2 353 2 353
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - (2 859 686) (5 059 643)
Majestic Silver Trading 60 (Edms) Bpk - - 2 954 177 2 684 659
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - 5 912 784 -
Ramskop (Edms) Bpk - - 1 960 548 1 960 548
Ramskop (Edms) Bpk – Wentelkredietlening - - 4 899 407 2 566 517
Upington Abattoir (Edms) Bpk - - 12 153 205 11 898 031
UPT Meat (Edms) Bpk - - 5 609 423 7 663 003
- - 30 632 211 21 715 468
Bedryfsbates 33 491 897 26 775 111
Bedryfslaste (2 859 686) (5 059 643)
30 632 211 21 715 468
Die lenings verteenwoordig die lopende rekeninge van die filiale, dra rente teen wisselende koerse en is terug-betaalbaar op aanvraag soos ooreengekom.
44
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
12. Handels- en ander debiteure
Handelsdebiteure 117 291 329 92 954 306 41 932 621 42 506 619
Valutakontrakte 1 807 900 - - -
119 099 229 92 954 306 41 932 621 42 506 619
Voorsiening vir slegte skuld (4 472 697) (3 805 192) (2 447 669) (2 117 554)
114 626 532 89 149 114 39 484 952 40 389 065
Handelsdebiteure – Verwante partye - - 258 198 180 332
Suid-Afrikaanse Inkomstediens 14 323 131 8 573 684 860 915 1 501 024
Inkomstebelasting 1 290 811 614 647 - -
BTW 13 032 320 7 959 037 860 915 1 501 024
Ander debiteure 4 196 562 4 253 666 1 524 114 2 523 020
133 146 225 101 976 464 42 128 179 44 593 441
Die drabedrag van handelsdebiteure verteenwoordig die billike waarde daarvan weens die korttermyn aard van die realiseerbaarheid.
Op 29 Februarie 2016 het handelsdebiteure (uitgesluit intergroepdebiteure) van R100 594 217 (2015: R79 775 355) ten volle presteer binne handelsterme.
Die ander lynitems geklassifiseer onder debiteure bevat nie enige oninbare bedrae of waardedalings van bates nie.
Handelsdebiteure wat ouer as 30 dae uitstaande is wat nie reeds voorsien is nie, word nie geag oninbaar te wees nie. Op 29 Februarie was die handelsdebiteure (uitgesluit intergroepdebiteure) se ouderdomsontleding soos volg:
Die Maatskappy se maksimum blootstelling aan kredietrisiko op die verslagdoeningsdatum is die drabedrag van elke lynitem van debiteure hierbo geopenbaar. Die Maatskappy beperk risiko deur die hou van kollaterale sekuriteit in spesifieke gevalle.
Debiteure is beswaar soos per aantekening 22.4.
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
30 dae 100 594 217 79 775 355 36 060 915 34 003 467
60 dae 9 422 259 8 702 520 2 059 804 4 649 891
90 dae 3 203 688 2 130 299 1 961 700 1 866 890
120 dae 8 736 241 5 576 940 3 879 749 4 656 532
Debiteure met kredietbalanse (5 286 054) (4 968 695) (3 937 012) (3 579 225)
Krediteure met debietbalanse 2 428 878 1 737 887 1 907 465 909 064
Voorsiening vir slegte skuld (4 472 697) (3 805 192) (2 447 669) (2 117 554)
114 626 532 89 149 114 39 484 952 40 389 065
45
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
13. Aandelekapitaal
Gemagtig
30 000 000 gewone aandele van R1.00 elk 30 000 000 30 000 000 30 000 000 30 000 000
Uitgereik
17 181 391 gewone aandele van R1.00 elk 17 181 391 17 181 391 17 181 391 17 181 391
14. Langtermynlenings
ABSA Bank Bpk - Huurkoop 128 882 301 486 - -
Die Standard Bank van SA Bpk – Bedryfslening 4 559 830 5 484 948 - -
Die Standard Bank van SA Bpk – Verbandlening 15 587 609 17 269 273 - -
Die Standard Bank van SA Bpk – Huurkoop 1 163 877 - - -
Wesbank Bpk – Huurkoop 2 608 024 - - -
24 048 222 23 055 707 - -
Aflossing van langtermynlenings:
Minder as 1 jaar 3 454 313 2 588 283 - -
Tussen 1 en 5 jaar 13 205 492 11 992 203 - -
Meer as 5 jaar 7 388 417 8 475 221 - -
24 048 222 23 055 707 - -
Nie-bedryfslaste 20 593 909 20 467 424 - -
Bedryfslaste 3 454 313 2 588 283 - -
24 048 222 23 055 707 - -
14.1 Die huurkoop van ABSA Bank Bpk dra rente teen koerse gekoppel aan die prima uitleenkoers van banke en is terugbetaalbaar in maandelikse paaiemente van R17 868 (2015: R15 975) wat rente insluit en is verseker soos per aantekening 22.2.
14.2 Die bedryfslening van Die Standard Bank van SA Bpk dra rente teen prima bankkoerse plus 0.5%, is terugbetaalbaar in maandelikse paaiemente van R117 339 (2015: R118 000) wat rente insluit en is verseker soos per aantekening 22.2.
14.3 Die verbandlening van Die Standard Bank van SA Bpk dra rente teen prima bankkoerse, is terugbetaalbaar in maandelikse paaiemente van R254 773 (2015: R246 552) wat rente insluit en is verseker soos per aantekening 22.1.
14.4 Die huurkope van Die Standard Bank van SA Bpk en Wesbank Bpk dra rente teen bankkoerse van prima en prima plus een, is terugbetaalbaar in gelyke paaiemente van R25 640 en R71 389 wat rente insluit, en is verseker soos per aantekening 22.2.
46
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
15. Handels- en ander krediteure
Handelskrediteure 115 039 076 112 142 132 45 479 661 56 895 152
Valutakontrakte 14 893 159 - - -
Voorsienings 18 722 868 15 945 790 14 478 723 14 151 710
Uitgestelde staatsubsidie 6 344 865 5 804 355 - -
Ander betaalbare rekeninge 27 653 890 28 577 640 5 255 365 5 226 496
Suid-Afrikaanse Inkomstediens – Inkomstebelasting 2 699 221 1 094 719 961 634 283 945
Suid-Afrikaanse Inkomstediens – BTW 605 306 1 114 683 - -
185 958 385 164 679 319 66 175 383 76 557 303
16. Bankoortrekkings
Die Standard Bank van SA Bpk 28 295 - -
First Rand Bank Ltd 19 751 107 - - -
19 751 135 295 - -
Bankoortrekkings is verseker soos per aantekening 22.5.
17. Wins uit bedrywighede
Bedryfswins is bereken nadat die volgende in ag geneem is:
Ander inkomste 25 865 968 17 123 910 15 354 859 13 974 517
Aantoonbare items:
Wins met verkoop van bates 54 539 3 852 863 44 927 190 551
Inkomste uit filiale - - 6 734 399 6 551 494
Ander nie-aantoonbare items 25 811 429 13 271 047 8 575 533 7 232 472
Bedryfsuitgawes 288 658 350 225 416 351 88 889 978 85 294 257
Aantoonbare items:
Ouditeursvergoeding 1 494 096 1 336 975 531 981 624 945
Depresiasie en amortisasie 10 511 972 7 263 751 2 366 759 2 447 662
Verlies met valutatransaksies 13 156 079 343 595 - -
Personeelkoste 109 223 392 99 556 775 53 836 034 50 441 020
Direkteursvergoeding 6 660 992 5 165 254 6 660 992 5 165 254
Ander nie-aantoonbare items 147 611 819 111 750 001 25 494 212 26 615 376
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
47
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
17. Wins uit bedrywighede (Vervolg)
Direkteursvergoeding word soos volg saamgestel:
29 Februarie 2016 Vergoeding Reistoelae Prestasie-bonusse Totaal
Uitvoerende direkteure:
SD van Huyssteen 2 265 777 104 301 1 682 310 4 052 388
A Human 1 532 992 - 231 460 1 764 452
3 798 769 104 301 1 913 770 5 816 840
Honorarium Reistoelae Ander Totaal
Nie-uitvoerende direkteure:
JS Marais – Voorsitter 145 800 8 883 43 120 197 803
JPN Stander – Vise-voorsitter 109 066 9 908 49 060 168 034
JM Bredenkamp 72 400 12 143 21 180 105 723
BP Botha 72 400 - 13 320 85 720
WSB du Toit 72 400 - 18 870 91 270
JAA Engelbrecht 72 400 6 494 17 350 96 244
GC Olivier 49 400 5 206 4 960 59 566
FJ van der Merwe 23 000 8 732 8 060 39 792
616 866 51 366 175 920 844 152
4 415 635 155 667 2 089 690 6 660 992
28 Februarie 2015 Vergoeding Reistoelae Prestasie-bonusse Totaal
Uitvoerende direkteure:
SD van Huyssteen 1 982 369 104 301 686 004 2 772 674
A Human 1 414 237 - 211 596 1 625 833
3 396 606 104 301 897 600 4 398 507
Honorarium Reistoelae Ander Totaal
Nie-uitvoerende direkteure:
JS Marais – Voorsitter 128 500 7 881 41 570 177 951
JPN Stander – Vise-voorsitter 96 200 9 207 45 010 150 417
JM Bredenkamp 63 917 16 238 22 920 103 075
BP Botha 63 916 - 11 230 75 146
WSB du Toit 63 917 - 20 150 84 067
JAA Engelbrecht 63 916 8 064 14 550 86 530
FJ van der Merwe 63 917 11 894 13 750 89 561
544 283 53 284 169 180 766 747
3 940 889 157 585 1 066 780 5 165 254
48
18. Beleggingsinkomste
Dividend-inkomste 953 13 197 26 967 174 20 796 429
Rente ontvang 4 671 411 3 843 958 4 720 039 4 937 816
4 672 364 3 857 155 31 687 213 25 734 245
19. Belasting
Belangrikste komponente van belasting
Lopend 26 269 476 18 828 299 4 912 355 4 247 175
Uitgestel 372 142 2 438 041 (611 149) (870 437)
Skeppende/(omkerende) tydelike verskille – Netto 372 142 2 438 041 (611 149) (870 437)
26 641 618 21 266 340 4 301 206 3 376 738
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
Rekonsiliasie van belastinguitgawe
Wins voor belasting en geassosieerde 96 380 414 66 476 995 43 080 975 32 931 142
Ander omvattende inkomste - 348 757 - 348 757
96 380 414 66 825 752 43 080 975 33 279 899
Belasting op netto wins teen 28% 26 986 516 18 711 211 12 062 673 9 318 372
Aanpassing vorige jaar (667) - - -
Dividende ontvang - - (7 550 809) (5 823 000)
Nie-aftrekbare uitgawes 74 498 96 481 30 421 37 815
Bate-vir-aandeel-transaksie - 3 073 207 - -
Belastingsubsidie vir jeug en toelaes (337 899) (234 292) (160 249) (110 158)
Kapitaalwinstoegewing (80 830) (380 267) (80 830) (46 291)
26 641 618 21 266 340 4 301 206 3 376 738
49
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
20. Kontant (aangewend in)/gegenereer uit bedrywighede
Wins voor belasting en geassosieerde 96 380 414 66 476 995 43 080 975 32 931 142
Aanpassing vir:
Beleggingsinkomste (4 672 364) (3 857 155) (31 687 213) (25 734 245)
Depresiasie en amortisasie 10 526 086 7 263 750 2 366 760 2 447 662
Finansieringskoste 4 664 565 2 586 928 6 895 80 006
Uitgestelde staatsubsidie erken (1 546 330) (349 497) - -
Verlies met valutatransaksies - Ongerealiseerd 13 085 259 - - -
(Wins)/verlies met verkoop van belegging 17 953 (76 772) 17 953 (76 772) (Wins)/verlies met verkoop van eiendom, aanleg en toerusting
(72 492) (3 776 091) (62 880) (113 779)
118 383 091 68 268 158 13 722 490 9 534 014
Veranderinge in bedryfskapitaal:
Voorraad (54 539 721) (986 094) (10 995 258) 5 771 577
Handels- en ander debiteure (28 685 697) (6 146 652) 2 465 262 (5 651 272)
Handels- en ander krediteure 2 240 896 20 592 373 (11 059 609) 6 140 528
37 398 569 81 727 785 (5 867 115) 15 794 847
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
21. Belasting betaal
Onbetaald aan begin van die jaar 480 072 967 406 283 945 3 693
Belasting vir die jaar – Lopend 26 269 476 18 828 298 4 912 355 4 247 175
Vooruitbetaal/(onbetaald) aan die einde van die jaar (1 408 410) (480 072) (961 634) (283 945)
25 341 138 19 315 632 4 234 666 3 966 923
50
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
22. Voorwaardelike aanspreeklikhede en waarborge Ten gunstevan
Tenwaarde
Bloot-stelling
R R
22.1 Vaste eiendomme
SA Dorper Properties (Pty) LtdDie verbandregistrasie asook ‘n sessie van die korttermyn-versekeringspolis.
Standard Bank 19 460 000 15 587 609
Beperkte borgstellings deur:
- KLK Landbou Bpk 4 865 000
- SA Dorper (Pty) Ltd 19 460 000
- SA Dorper Export Co (Pty) Ltd – Buiteaandeelhouer 4 865 000
22.2 Aanleg en toerusting
SA Dorper (Pty) Ltd
Huurkope ABSA Bank 128 882 128 882
Bedryfslening Standard Bank 7 000 000 4 559 830
Carpe Diem Raisins (Edms) BpkAlgemene notariële verband oor roerende bates, bedryfsuitrusting, masjinerie en voorraad geregistreer. First Rand Bank 80 000 000
Huurkope Standard Bank 1 163 877 1 163 877
Huurkope Wesbank 2 608 024 2 608 024
22.3 Voorraad
Rosyne:
Carpe Diem Raisins (Pty) LtdAlgemene notariële verband oor roerende bates, bedryfsuitrusting, masjinerie en voorraad geregistreer. First Rand Bank 80 000 000 61 430 551
Waarborge uitgereik deur ABSA Bank Bpk vir:
Brandstof en olie:
KLK Landbou Bpk Caltex Oil 450 000 -
Engen Petroleum 200 000 150 072
Total SA 20 000 -
Voertuie en onderdele:
KLK Landbou Bpk Nissan Diesel SA 300 000 170 579
Gordonia Motors (Edms) Bpk - Vloerplan Wesbank 5 000 000 -
Oranje Meganies (Edms) Bpk - Vloerplan Wesbank 5 000 000 593 397
Oranje Meganies (Edms) Bpk Nissan SA 1 500 000 809 402
51
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
22.4 Debiteure
Sessies is geregistreer vir:
Rosyne:
Carpe Diem Raisins (Pty) Ltd First Rand Bank 2015/2016-oes 29 642 449
Velle:
SA Dorper (Pty) Ltd Standard Bank 9 069 716 9 069 716
22.5 Kontant en kontantekwivalente
SA Dorper (Pty) Ltd
Bankoortrekking Standard Bank 7 000 000 28
Beperkte borgstellings deur:
- KLK Landbou Beperk 5 600 000
- SA Dorper Properties (Pty) Ltd 7 000 000
- SA Dorper Export Co (Pty) Ltd – Buiteaandeelhouer 5 600 000
KLK Landbou Bpk
Bankoortrekking ABSA Bank 10 000 000 -ʼn Algemene notariële verband oor alle roerende bates, ingesluit voorraad en toerusting.
Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk
Bankoortrekking First Rand Bank 57 575 000 17 635 808
Sessies van:- KLK Landbou Bpk se leningsrekening- Carpe Diem (Edms) Bpk se debiteure- Die korttermyn-versekeringspolis- Van der Colff Beleggings (Edms) Bpk se leningsrekening - Buiteaandeelhouer
22.6 Ander waarborge
Waarborge uitgereik deur ABSA Bank Bpk vir:
Eskom 1 800 -
Suid-Afrikaanse Inkomstediens 20 000 -
22. Voorwaardelike aanspreeklikhede en waarborge (Vervolg) Ten gunstevan
Tenwaarde
Bloot-stelling
R R
52
23. Verandering in rekeningkundige verantwoording
Met effek vanaf 1 Januarie 2015 word die resultaat van Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk as filiaal hanteer in teenstelling met die aanvanklike hantering van die belang as ʼn “Belegging in geassosieerde”.
Dit is die mening van die Maatskappy se direkteure dat die verandering in verantwoording ʼn redelike en meer relevante weergawe van die Groep se finansiële resultate lewer.
28 Februarie 2015 GROEP
Effek op Staat van Finansiële Posisie
Herstateerde syfers
Voorheen geopenbaar
Aan-suiwering
R R R
Nie-bedryfsbates 170 957 877 148 102 550 22 855 327
Eiendom, aanleg en toerusting 139 245 121 119 379 905 19 865 216
Klandisiewaarde 22 501 831 2 501 831 20 000 000
Ontasbare bates 1 1 -
Belegging in geassosieerde 500 17 646 080 (17 645 580)
Beleggings-gehou-vir-verkoop 885 750 885 750 -
Uitgestelde belasting 8 324 674 7 688 983 635 691
Bedryfsbates 285 944 082 248 960 625 36 983 457
Voorraad 144 346 780 120 432 047 23 914 733
Handels- en ander debiteure 101 976 464 89 865 804 12 110 660
Kontant en kontantekwivalente 39 620 838 38 662 774 958 064
Totale bates 456 901 959 397 063 175 59 838 784
Ekwiteit en reserwes 216 701 911 216 701 911 -
Buiteaandeelhouersbelang 36 203 906 18 557 826 17 646 080
Nie-bedryfslaste 29 228 245 26 155 038 3 073 207
Uitgestelde belasting 8 760 821 5 687 614 3 073 207
Langtermynlenings 20 467 424 20 467 424 -
Bedryfslaste 174 767 897 135 648 400 39 119 497
Handels- en ander krediteure 150 417 889 125 559 822 24 858 067
Korttermyngedeelte van langtermynlening 16 849 713 2 588 283 14 261 430
Buiteaandeelhouerslening 7 500 000 7 500 000 -
Bankoortrekking 295 295 -
Totale ekwiteit en laste 456 901 959 397 063 175 59 838 784
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
53
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
Verkope 2 078 842 482 2 071 973 244 6 869 238
Koste van verkope (1 805 343 273) (1 800 103 294) (5 239 979)
Bruto wins 273 499 209 271 869 950 1 629 259
Bedryfsuitgawes (225 416 351) (220 880 802) (4 535 549)
Ander inkomste 17 123 910 16 487 595 636 315
Beleggingsinkomste 3 857 155 3 857 155 -
Finansieringskoste (2 586 928) (2 586 579) (349)
Ekwiteitsverlies van geassosieerde - (2 353 920) 2 353 920
Wins voor belasting 66 476 995 66 393 399 83 596
Inkomstebelasting (21 266 340) (18 828 823) (2 437 517)
Wins na belasting 45 210 655 47 564 576 (2 353 921)
Billikewaarde-aanpassing van beleggings in aandele 348 757 348 757 -
Totale omvattende inkomste toeskryfbaar aan:
Eienaars van houermaatskappy 42 741 372 42 741 372 -
Buiteaandeelhouersbelang 2 818 040 5 171 960 (2 353 921)
45 559 412 47 913 333 (2 353 921)
28 Februarie 2015 MAATSKAPPY
Effek op Staat van Finansiële Posisie
Beleggings in filiale 24 857 447 4 857 447 20 000 000
Belegging in geassosieerde - 17 646 080 (17 646 080)
Totale bates 24 857 447 22 503 527 2 353 920
Ekwiteit en reserwes 123 441 472 121 087 552 2 353 920
Effek op Staat van Omvattende Inkomste
Ekwiteitsverlies van geassosieerde - (2 353 920) 2 353 920
Wins voor belasting 32 931 142 30 577 222) 2 353 920
Inkomstebelasting (3 376 738) (3 376 738) -
Wins na belasting 29 554 404 27 200 484 2 353 920
23. Verandering in rekeningkundige verantwoording (Vervolg)
28 Februarie 2015 GROEP
Effek op Staat van Omvattende Inkomste
Herstateerde syfers
Voorheen geopenbaar
Aan-suiwering
R R R
54
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
24. Verwanteparty-transaksies
24.1 Verhoudings
Raad van Direkteure JS Marais – Voorsitter
JPN Stander – Vise-voorsiter
JM Bredenkamp
Dr BP Botha (alt BP Botha)
WSB du Toit
JAA Engelbrecht
A Human
GC Olivier
SD van Huyssteen
Filiale Carnarvon Abattoir (Edms) Bpk
Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk
Gordonia Motors (Edms) Bpk
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk
Majestic Silver Trading 60 (Edms) Bpk
Oranje Meganies (Edms) Bpk
Ramskop (Edms) Bpk
SA Dorper (Pty) Ltd (50% filiaal van UPT Meat (Edms) Bpk)
SA Dorper Properties (Pty) Ltd
Upington Abattoir (Edms) Bpk
UPT Meat (Edms) Bpk
Sleutelbestuurslede R Bicego
JF Booysen
JHV Schutte
P Swart
J van der Colff
WS Visagie
23. Verandering in rekeningkundige verantwoording (Vervolg)
Die Maatskappy het op 1 Januarie 2015 ‘n 50%-belang verkry in die handeldrywende entiteit Carpe Diem Raisins deurdat die besigheid verkry is deur Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk, voorheen Gordonia Kenhardt Afslaers (Edms) Bpk.
Die belang in Carpe Diem Raisins is bekom deur ʼn bate-vir-aandeel-transaksie in terme van artikel 42 van die Inkomstebelastingwet van 1962.
Die bate-vir-aandeel- transaksie veroorsaak op datum van verkryging van die belang ʼn uitgestelde belastingverpligting van R3 073 207 in terme van die oorrol-verligtingreëls van artikel 42 van die Inkomstebelastingwet. Hierdie uitgestelde belastingverpligting het sy ontstaan uit versnelde slytasietoelae en word dienooreenkomsig geopenbaar.
55
Bedrae ingesluit in handelsdebiteure/ (handelskrediteure) deur verwante partyeCarpe Diem Landgoed (Edms) Bpk 178 708 99 958 24 197 61 451
Carpe Diem Landgoed (Edms) Bpk (10 596 960) (14 174 877) - -
Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk - - 919 180 332
Cool Raisins (Edms) Bpk 4 370 091 4 073 458 9 650 -
J van der Colff 1 180 - 1 180 -
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk - - (4) -
Johan van der Colff Trust (271 393) (228 000) (529) (228 000)
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - (25 489 650) (13 852 359)
Direkteure 215 119 211 584 215 119 211 584
Direkteure (45 624) (44 408) (10) (10 591)
Aankope vanaf/(verkope aan) verwante partye
Carpe Diem Landgoed (Edms) Bpk (283 099) - (283 099) -
Carpe Diem Raisins (Edms) Bpk - - (580 457) -
Cool Raisins (Edms) Bpk (16 942 664) (2 910 000) - -
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - 347 056 365 503
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - (42 392) -
J van der Colff (38 131) - (38 131) -
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk - - (115 107) -
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk - - 13 674 93 107
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - 134 806 115 165 365 515
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - (433 598) (1 248 956)
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - (65 909) -
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - 381 053 980 913
Ramskop Abattoir (Edms) Bpk - - (183 049) (571 507)
Upington Abattoir (Edms) Bpk - - (11 157 321) (3 133 524)
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
Direkteure 5 058 090 5 402 844 686 142 164 992
Direkteure (3 024 641) (3 988 547) (2 991 623) (3 450 057)
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
24.2 Transaksies
Leningsrekeninge - Verskuldig (aan)/deur verwante partyeCarpe Diem Raisins (Edms) Bpk - - 2 353 2 353
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - (2 859 686) (5 059 643)
Majestic Silver Trading 60 (Edms) Bpk - - 2 954 177 2 684 659
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - 5 912 784 -
Ramskop (Edms) Bpk - - 6 859 955 4 527 065
Upington Abattoir (Edms) Bpk - - 12 153 205 11 898 031
UPT Meat (Edms) Bpk - - 5 609 423 7 663 003
56
Adminfooie ontvang van/(betaal aan) verwante partye
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - 1 860 942 1 395 610
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk - - 278 279 322 354
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - 487 623 1 261 821
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - 1 925 708 1 721 037
Upington Abattoir (Edms) Bpk - - 2 181 847 1 850 671
Johan van der Colff Trust 1 103 088 18 398 - -
Carpe Diem Landgoed (Edms) Bpk (619 200) (112 600) - -
Rente ontvang van verwante partye
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - 615 000 1 022 144
Ramskop (Edms) Bpk - - 435 575 483 883
Huur betaal aan verwante partye
Carpe Diem Landgoed (Edms) Bpk 1 459 200 240 000 - -
Johan van der Colff Trust 1 216 000 200 000 - -
Dividende ontvang van verwante partye
Carnarvon Abattoir (Edms) Bpk - - 439 600 329 688
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - 8 000 000 8 000 000
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk - - 953 545 2 359 590
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - 17 574 029 3 976 953
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - - 6 117 662
Dividende betaal
Direkteure 358 037 283 679 358 037 283 679
Vergoeding aan sleutelbestuur 6 901 938 5 467 929 4 171 408 3 427 929
Sien aantekening 17 vir volledige openbaarmaking.
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
24.3 Direkteursvergoeding
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
24.2 Transaksies (Vervolg)
57
Adminfooie ontvang van/(betaal aan) verwante partye
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - 1 860 942 1 395 610
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk - - 278 279 322 354
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - 487 623 1 261 821
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - 1 925 708 1 721 037
Upington Abattoir (Edms) Bpk - - 2 181 847 1 850 671
Johan van der Colff Trust 1 103 088 18 398 - -
Carpe Diem Landgoed (Edms) Bpk (619 200) (112 600) - -
Rente ontvang van verwante partye
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - 615 000 1 022 144
Ramskop (Edms) Bpk - - 435 575 483 883
Huur betaal aan verwante partye
Carpe Diem Landgoed (Edms) Bpk 1 459 200 240 000 - -
Johan van der Colff Trust 1 216 000 200 000 - -
Dividende ontvang van verwante partye
Carnarvon Abattoir (Edms) Bpk - - 439 600 329 688
Gordonia Motors (Edms) Bpk - - 8 000 000 8 000 000
Jaagvlak Motors (Edms) Bpk - - 953 545 2 359 590
KLK Petroleum Verspreiders (Edms) Bpk - - 17 574 029 3 976 953
Oranje Meganies (Edms) Bpk - - - 6 117 662
Dividende betaal
Direkteure 358 037 283 679 358 037 283 679
Vergoeding aan sleutelbestuur 6 901 938 5 467 929 4 171 408 3 427 929
Sien aantekening 17 vir volledige openbaarmaking.
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
25. Finansiële instrumente
25.1 Finansiële risikofaktore
Die Maatskappy se bedrywighede stel die Maatskappy bloot aan ʼn verskeidenheid van finansiële risiko’s: markrisiko’s (insluitend buitelandse valutakoersrisiko’s, kontantvloei- en billikewaarde-rentekoersrisiko’s en prysrisiko’s), kredietrisiko’s en likiditeitsrisiko’s. Die Maatskappy se algehele risikobestuursbeleid fokus op die skommelinge van finansiële markte en fokus daarop om die effek daarvan te minimaliseer op die Maatskappy se finansiële verslagdoening en prestasie.
Risikobestuur is die verantwoordelikheid van die Raad van Direkteure. Die finansiële Bestuurspan en die Raad van Direkteure verskaf beginsels vir algehele risikobestuur, sowel as beleid vir spesifieke areas, byvoorbeeld rentekoersrisiko, kredietrisiko, en beleggings van oorskot likiditeit.
(a) Markrisiko
(i) Buitelandse valutarisiko
Die Maatskappy is blootgestel aan buitelandse wisselkoersrisiko van verkope gedenomineer in buitelandse geldeenhede. Wisselkoersrisiko ontstaan hoofsaaklik van toekomstige ekonomiese transaksies. Dekking word uitgeneem om die risiko te bestuur.
(ii) Prysrisiko
Die Maatskappy is blootgestel aan prysrisiko van verandering in pryse van handelsware, lewende hawe en brandstof. Die Maatskappy voorsien nie dat handels-, brandstof- en lewendehawepryse drasties sal afneem in die nabye toekoms nie. Geen dekking is uitgeneem vir die risiko nie. Die Maatskappy hersien sy uitkyk op handels-, brandstof- en lewendehawepryse op ʼn gereelde basis vir effektiewe finansiële bestuur.
(iii) Kontantvloei en billikewaarde-rentekoersrisiko
Die Maatskappy se rentekoersrisiko ontstaan uit rentekoersdraende bates en laste. Lenings opgeneem teen wisselende rentekoerse stel die Maatskappy bloot aan kontantvloei-rentekoersrisiko. Lenings opgeneem teen ʼn vaste rentekoers stel die Maatskappy bloot aan billikewaarde-rentekoersrisiko. Geen dekking is uitgeneem om die risiko’s te verskans nie.
Die Maatskappy evalueer sy rentekoersrisiko deur die berekening van moontlike verandering in rentekoerse op die huidige vlakke van finansiering.
Op 29 Februarie 2016, as rentekoerse op bankbalanse 1% (28 Februarie 2015: 1%) hoër/laer was met alle ander veranderlikes konstant, sou na-belaste wins/(verlies) vir die jaar R94 104 (28 Februarie 2015: R285 268) hoër/laer gewees het, hoofsaaklik as ʼn gevolg van die hoër/laer rentekoers-ontvangste/betalings.
Op 29 Februarie 2016, as rentekoerse op lenings/(laste) 1% (28 Februarie 2015: 1%) hoër/laer was met alle ander veranderlikes konstant, sou na-belaste wins/(verlies) vir die jaar R173 147 (28 Februarie 2015: R166 001) laer/hoër gewees het, hoofsaaklik weens hoër/laer rente-uitgawe.
58
25.1 Finansiële risikofaktore (Vervolg)
(b) Kredietrisiko
Kredietrisiko word op ʼn groepbasis bestuur deur die finansiële Bestuurspan en die Raad van Direkteure.
Die kredietrisiko bestaan hoofsaaklik uit kontantdeposito’s, kontantekwivalente, afgeleide finansiële instrumente en handelsdebiteure. Die Maatskappy deponeer slegs kontant by groot banke met hoë gehalte kredietgraderings en beperk blootstellings tot enige enkele party.
Handelsdebiteure bestaan uit ‘n wydverspreide kliëntebasis. Bestuur evalueer kredietrisiko’s ten opsigte van kliënte op ʼn deurlopende grondslag. Risikobeheer evalueer die kredietgehalte van die kliënt deur sy finansiële posisie, vorige ervarings en ander faktore in berekening te bring. Individuele risikoperke word gestel op grond van interne of eksterne graderings ooreenkomstig perke wat die Direksie stel. Die benutting van kredietlimiete word deurlopend gemonitor. Verkope aan kleinhandelkliënte word in kontant vereffen of deur bekende kredietkaarte te gebruik. Kredietwaarborgversekering word verkry wanneer dit toepaslik geag word.
Kredietlimiete is wel in die verslagdoeningstydperk oorskry, maar die Bestuur is nie bewus van enige verliese uit wanbetaling deur die teenpartye te wagte nie.
Die tabel toon die kredietlimiete en balanse van die grootste kredietverskaffers/teenpartye op finansiële jaareinddatum:
GROEP
29 Februarie 2016 28 Februarie 2015
Krediet- limiet Balans
Krediet-limiet Balans
Teenpartye R R R R
ABSA Bank – Oortrokke fasiliteit 10 000 000 - 10 000 000 -
ABSA Bank – Oornagfasiliteit 20 000 000 - 20 000 000 -
Die Standard Bank van SA Bpk 3 000 000 - 3 000 000 -
Krediteur 1 61 000 000 26 049 108 50 000 000 23 217 345
94 000 000 26 049 108 83 000 000 23 217 345
MAATSKAPPY
29 Februarie 2016 28 Februarie 2015
Krediet- limiet Balans
Krediet- limiet Balans
Teenpartye R R R R
ABSA Bank – Oortrokke fasiliteit 10 000 000 - 10 000 000 -
ABSA Bank – Oornagfasiliteit 20 000 000 - 20 000 000 -
Krediteur 1 - 25 489 650 - 13 852 359
30 000 000 25 489 650 30 000 000 13 852 359
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
59
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
25.1 Finansiële risikofaktore (Vervolg)
(b) Kredietrisiko (Vervolg) GROEP
29 Februarie 2016 28 Februarie 2015
Krediet- limiet Balans
Krediet- limiet Balans
Teenpartye R R R R
Debiteur 1 - 4 360 441 - 7 794 515
Debiteur 2 - 3 579 776 5 000 000 2 610 560
Debiteur 3 8 072 150 2 006 354 2 000 000 1 653 755
Debiteur 4 - 1 915 573 2 000 000 1 212 420
Debiteur 5 - 1 807 900 1 250 000 1 209 912
Debiteur 6 3 000 000 1 573 463 3 000 000 1 204 890
Debiteur 7 1 500 000 1 540 695 1 500 000 1 157 570
Debiteur 8 2 000 000 1 472 221 2 000 000 1 051 950
Debiteur 9 1 200 000 1 296 570 1 200 000 1 002 960
Debiteur 10 1 000 000 1 267 728 1 000 000 984 249
16 772 150 20 820 721 18 950 000 19 882 781
Vir Debiteur 1, 2, 4 en 5 is daar ʼn gekontrakteerde ooreenkoms om die kredietrisiko te verskans.
MAATSKAPPY
29 Februarie 2016 28 Februarie 2015
Krediet-limiet Balans
Krediet- limiet Balans
Teenpartye R R R R
Debiteur 1 1 500 000 1 540 695 5 000 000 2 610 560
Debiteur 2 1 500 000 934 757 2 000 000 1 653 755
Debiteur 3 850 000 926 174 2 000 000 1 212 420
Debiteur 4 2 000 000 864 036 1 250 000 1 209 912
Debiteur 5 850 000 860 004 3 000 000 1 204 890
Debiteur 6 1 200 000 810 084 1 500 000 1 157 570
Debiteur 7 750 000 593 684 2 000 000 1 051 950
Debiteur 8 450 000 484 253 1 200 000 1 002 960
Debiteur 9 1 000 000 461 067 1 000 000 984 249
Debiteur 10 700 000 438 798 800 000 797 119
10 800 000 7 913 552 19 750 000 12 885 385
60
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
25.1 Finansiële risikofaktore (Vervolg)
(c) Likiditeitsrisiko
Verstandige likiditeitsrisikobestuur impliseer die handhawing van voldoende kontant en bemarkbare sekuriteite, die beskikbaarheid van befondsing deur ‘n toereikende bedrag toegewyde kredietfasiliteite en die vermoë om markposisies af te wikkel. Weens die dinamiese aard van die onderliggende besighede, handhaaf maatskappy-tesourie buigsaamheid met befondsing deur beskikbaarheid ingevolge toegewyde kredietfasiliteite te handhaaf.
Die Maatskappy se risiko vir likiditeit is as gevolg van die fondse wat beskikbaar is om toekomstige verpligtings te dek. Die Maatskappy bestuur likiditeitsrisiko deur ʼn deurlopende nasiening van toekomstige verpligtings en kredietfasiliteite.
Kontantvloeivoorspellings word opgestel en toereikend benutte leningsfasiliteite word gemonitor.
Die onderstaande tabel is ‘n ontleding van die Maatskappy se finansiële laste en netto vereffende afgeleide finansiële laste in tersaaklike vervaldatumgroeperings op grond van die oorblywende tydperk op die verslagdoeningsdatum tot die kontraktuele vervaldatum. Die bedrae bekend gemaak in die onderstaande tabel is die kontraktuele onverdiskonteerde kontantvloei. Saldo’s wat binne 12 maande betaalbaar is, is gelyk aan hul drasaldo’s aangesien die impak van korting nie wesenlik is nie.
DrabedragMinder as
1 jaarTussen
1 en 5 jaarMeer as
5 jaarR R R R
29 Februarie 2016 GROEP
Langtermynlenings 24 048 222 3 454 313 13 205 492 7 388 417
Bankoortrekking 19 751 135 19 751 135 - -
Handels- en ander krediteure 182 653 858 182 653 858 - -
226 453 215 205 859 306 13 205 492 7 388 417
28 Februarie 2015
Langtermynlenings 23 055 707 2 588 283 11 992 203 8 475 221
Bankoortrekking 295 295 - -
Handels- en ander krediteure 162 469 917 162 469 917 - -
185 525 919 165 058 495 11 992 203 8 475 221
29 Februarie 2016 MAATSKAPPY
Handels- en ander krediteure 65 213 749 65 213 749 - -
65 213 749 65 213 749 - -
28 Februarie 2015
Handels- en ander krediteure 76 273 358 76 273 358 - -
76 273 358 76 273 358 - -
61
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
25.1 Finansiële risikofaktore (Vervolg)
(d) Kapitaalrisikobestuur
Die Maatskappy se doelwitte met die bestuur van kapitaal is om die Maatskappy se vermoë om as ʼn lopende saak voort te gaan, te beskerm ten einde ʼn opbrengs vir aandeelhouers en voordele vir ander belanghebbers te lewer en om ʼn optimale kapitaalstruktuur te handhaaf om die kapitaalkoste te verminder.
Die kapitaalstruktuur van die Maatskappy bestaan uit skuld wat die lenings bekend gemaak is in aantekening 13 (sonder afgeleide finansiële aanspreeklikhede), bedryfslaste en ekwiteit wat in die State van Finansiële Posisie bekend gemaak is, insluit.
Om die kapitaalstruktuur te handhaaf of aan te pas, kan die Maatskappy die bedrag van die dividend betaal aan aandeelhouer aanpas, kapitaal terugkeer aan aandeelhouer, nuwe aandele uitreik of bates verkoop om skuld te verminder.
Soos ander in die bedryf, monitor die Maatskappy kapitaal op grond van die hefboomverhouding.
Die verhouding word bereken as totale kapitaal en reserwes verdeel deur totale bates.
Daar is geen kapitaalvereistes wat ekstern afgedwing word nie.
Daar was geen veranderings in dit wat die entiteit as kapitaal bestuur nie, die strategie vir kapitaalinstandhouding of kapitaalvereistes van die vorige jaar wat ekstern afgedwing word nie.
Die Maatskappy se eie kapitaalverhouding was onderskeidelik soos volg:
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
Totale kapitaal en reserwes 316 083 578 252 905 817 170 983 750 140 622 863
Totale bates 561 177 413 456 901 959 241 183 586 223 653 325
Eie kapitaalverhouding 56.3% 55.4% 70.9% 62.9%
25.2 Finansiële instrumente volgens kategorieë
Die rekeningkundige beleid vir finansiële instrumente is toegepas op die volgende lynitems:
GROEP
29 Februarie 2016 Lenings en ontvangste
Billike-waarde Totaal
Bates per Staat van Finansiële Posisie R R R
Handels- en ander ontvangste 118 823 094 - 118 823 094
Kontant en kontantekwivalente 32 821 097 - 32 821 097
151 644 191 - 151 644 191
62
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
25.2 Finansiële instrumente volgens kategorieë (Vervolg)
29 Februarie 2016
Finansiële laste teen geamorti-
seerde koste Totaal Laste per Staat van Finansiële Posisie R R
Langtermynlenings 24 048 222 24 048 222
Handels- en ander betaalbare rekeninge 182 653 858 182 653 858
Bankoortrekking 19 751 135 19 751 135
226 453 215 226 453 215
28 Februarie 2015Lenings en ontvangste
Billike-waarde Totaal
Bates per Staat van Finansiële Posisie R R R
Ander finansiële bates - 885 750 885 750
Handels- en ander ontvangste 93 402 780 - 93 402 780
Kontant en kontantekwivalente 39 620 838 - 39 620 838
133 023 618 885 750 133 909 368
28 Februarie 2015
Finansiële laste teen geamorti-
seerde koste Totaal Laste per Staat van Finansiële Posisie R R
Langtermynlenings 23 055 707 23 055 707
Handels- en ander betaalbare rekeninge 162 469 917 162 469 917
Bankoortrekking 295 295
185 525 919 185 525 919
MAATSKAPPY
29 Februarie 2016Lenings en
debietbalanseBillike
waarde TotaalBates per Staat van Finansiële Posisie R R R
Lenings aan groepmaatskappye 33 491 897 - 33 491 897
Handels- en ander ontvangste 41 267 264 - 41 267 264
Kontant en kontantekwivalente 21 001 266 - 21 001 266
95 760 427 - 95 760 427
GROEP
63
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
25.2 Finansiële instrumente volgens kategorieë (Vervolg)
MAATSKAPPY
29 Februarie 2016
Finansiële laste teen geamorti-
seerde koste Totaal Laste per Staat van Finansiële Posisie R R
Handels- en ander betaalbare rekeninge 65 213 749 65 213 749
Lenings aan groepmaatskappye 2 859 686 2 859 686
68 073 435 68 073 435
28 Februarie 2015Lenings en
debietbalanseBillike
waarde TotaalBates per Staat van Finansiële Posisie R R R
Ander finansiële bates - 885 750 885 750
Lenings aan groepmaatskappye 26 775 111 - 26 775 111
Handels- en ander ontvangste 43 092 417 - 43 092 417
Kontant en kontantekwivalente 18 999 894 - 18 999 894
88 867 422 885 750 89 753 172
28 Februarie 2015
Finansiële laste teen geamorti-
seerde koste Totaal Laste per Staat van Finansiële Posisie R R
Handels- en ander betaalbare rekeninge 76 273 358 76 273 358
Lenings aan groepmaatskappye 5 059 643 5 059 643
81 333 001 81 333 001
64
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
25.2 Finansiële instrumente volgens kategorieë (Vervolg)
Kredietgradering van finansiële bates
Die kredietgradering en kwaliteit van finansiële bates wat nie buite terme is of as oninbaar geklassifiseer is nie, word beoordeel deur te verwys na eksterne kredietgraderings en/of historiese finansiële inligting van teenpartye:
GROEP MAATSKAPPY
2016 2015 2016 2015
R R R R
Handelsdebiteure
Teenpartye met eksterne kredietgraderings
Groep 1 - - - -
Groep 2 - - 258 198 180 332
Groep 3 114 626 532 89 149 114 39 484 952 40 389 065
114 626 532 89 149 114 39 743 150 40 569 397
Groep 1 - nuwe klante (geen betalingsrekords)Groep 2 - bestaande klante (langer as 12 maande) met geen terme-oorskryding in die verlede nie.Groep 3 - bestaande klante (langer as 12 maande) met terme-oorskryding in die verlede. Alle bedrae
is ten volle vereffen en verhaal.
26. Billikewaarde-openbaarmaking
Die Maatskappy se rekeningkundige beleid en openbaarmaking vereis die meting van billikewaarde-waardes, vir beide finansiële en nie-finansiële bates en laste.
Die Maatskappy het ʼn beheerraamwerk saamgestel ten opsigte van die meting van billike waardes. Die Finansiële Direkteur neem verantwoordelikheid vir die oorsig van alle wesenlike billikewaarde-metings, insluitend vlak 3- billike waardes, en rapporteer direk aan die Oudit- en Risikokomitee.
Die finansiële Bestuurspan beoordeel wesenlike insette, aannames en waardasie-aanpassings. Indien derdeparty-inligting byvoorbeeld publiseerde pryse, gebruik word vir beoordeling van billikewaarde-waardes, dan beoordeel die Bestuurspan die bewyse ontvang van derde partye tot ondersteuning van die waardasiewaarde in terme van IFRS vereistes, insluitend die vlak van billikewaarde-rangorde.
Wesenlike waardasie-aanpassings word gerapporteer aan die Oudit- en Risikokomitee van die Groep.
Met meting van billike waardes van bates en laste, maak die Maatskappy sover as moontlik gebruik van markgepubliseerde data. Billikewaarde-ramings word geklassifiseer in verskillende klasse in die billikewaarde-rangorde gebaseer op insette en waardasietegnieke gebruik in die bereken van billike waardes.
- Vlak 1: gepubliseerde pryse (onaangepas) in ʼn aktiewe mark vir identiese bates en laste
- Vlak 2: insette anders as gepubliseerde pryse ingesluit in vlak 1 wat direk (bv. pryse) of indirek (bv. afgelei van pryse) afgelei kan word vir bates en laste
- Vlak 3: insette vir bates en/of laste wat nie gebaseer is op afgeleide mark data nie (bv. verdiskonteerde kontantvloeie)
65
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
26. Billikewaarde openbaarmaking (Vervolg)
Indien die insette gebruik word om billike waarde te meet van bates en laste in verskillende vlakke gekategoriseer, word die billike waarde in geheel geklassifiseer in die laagste vlak van insette gebruik in die berekening van billike waarde.
Die Maatskappy erken oordragte tussen verskillende vlakke van billikewaarde-rangorde teen die einde van die finansiële verslagdoeningstydperk waarin verandering plaasgevind het.
Die tabel toon billikewaarde-meting in die State van Finansiële Posisie of openbaarmaking in die finansiële jaarstate vir bates en laste en in die rangorde van billikewaarde-meting.
GROEP
Herhaaldelik van aard 29 Februarie 2016
Drabedrag Vlak 1 Vlak 2 Vlak 3
Bates R R R R
Aandelebeleggings - - - -
Laste
Langtermynlenings 24 048 222 - - 24 048 222
Herhaaldelik van aard 28 Februarie 2015
Drabedrag Vlak 1 Vlak 2 Vlak 3
Bates R R R R
Aandelebeleggings 885 750 3 103 882 647 -
Laste
Langtermynlenings 23 055 707 - - 23 055 707
MAATSKAPPY
Herhaaldelik van aard 29 Februarie 2016
Drabedrag Vlak 1 Vlak 2 Vlak 3
Bates R R R R
Beleggingseiendom, aandelebeleggings en lenings 25 967 807 - - 25 967 807
25 967 807 - - 25 967 807
Laste
Langtermynlenings - - - -
66
AANTEKENINGE TOT DIE FINANSIËLE STATEVERVOLG
26. Billikewaarde-openbaarmaking (Vervolg)
MAATSKAPPY
28 Februarie 2015
Drabedrag Vlak 1 Vlak 2 Vlak 3
Bates R R R R
Beleggingseiendom, aandelebeleggings en lenings 27 658 508 885 750 - 26 772 758
27 658 508 885 750 - 26 772 758
Laste
Langtermynlenings - - - -
27. Bedryfsegmentinligting
Bestuur bepaal die bedryfsegmente op grond van die verslae wat deur die Direksie gebruik word om strategiese besluite te neem. Die Direksie beskou die besigheid vanuit ʼn operasionele oogpunt en ontvang verslae met betrekking tot die volgende segmente:
- Handel in primêre insetmiddele, handelsartikels en hardeware.
- Lewering van groothandelbrandstof en kleinhandelrybane.
- Verslagting van karkasse en hou van veilings.
- Verkope van nuwe en gebruikte motors en verskaffing van vewante dienste.
- Verwerking van velle, huide en rosyne.
- Korporatief en ander wat insluit versekering en hoofkantoor-onkoste.
Handel Brandstof Vleis Motors Verwerking Korporatief Totaal
29 Februarie 2016 R R R R R R R
Verkope 621 182 999 705 195 787 447 050 241 109 734 126 371 759 133 745 474 2 255 667 760Wins/(verlies)voor belasting 33 380 797 33 661 622 2 307 495 6 026 544 45 183 411 (22 185 192) 98 374 677
28 Februarie 2015
Verkope 587 613 954 795 554 144 404 315 434 117 122 461 174 236 489 - 2 078 842 482Wins/(verlies) voor belasting 27 567 932 30 039 036 6 934 720 7 988 447 10 434 060 (16 487 200) 66 476 995
Syfers vir 2015 is herstateer met nuwe segmentklassifikasie.
67
26. Billikewaarde-openbaarmaking (Vervolg)
MAATSKAPPY
28 Februarie 2015
Drabedrag Vlak 1 Vlak 2 Vlak 3
Bates R R R R
Beleggingseiendom, aandelebeleggings en lenings 27 658 508 885 750 - 26 772 758
27 658 508 885 750 - 26 772 758
Laste
Langtermynlenings - - - -
27. Bedryfsegmentinligting
Bestuur bepaal die bedryfsegmente op grond van die verslae wat deur die Direksie gebruik word om strategiese besluite te neem. Die Direksie beskou die besigheid vanuit ʼn operasionele oogpunt en ontvang verslae met betrekking tot die volgende segmente:
- Handel in primêre insetmiddele, handelsartikels en hardeware.
- Lewering van groothandelbrandstof en kleinhandelrybane.
- Verslagting van karkasse en hou van veilings.
- Verkope van nuwe en gebruikte motors en verskaffing van vewante dienste.
- Verwerking van velle, huide en rosyne.
- Korporatief en ander wat insluit versekering en hoofkantoor-onkoste.
Handel Brandstof Vleis Motors Verwerking Korporatief Totaal
29 Februarie 2016 R R R R R R R
Verkope 621 182 999 705 195 787 447 050 241 109 734 126 371 759 133 745 474 2 255 667 760Wins/(verlies)voor belasting 33 380 797 33 661 622 2 307 495 6 026 544 45 183 411 (22 185 192) 98 374 677
28 Februarie 2015
Verkope 587 613 954 795 554 144 404 315 434 117 122 461 174 236 489 - 2 078 842 482Wins/(verlies) voor belasting 27 567 932 30 039 036 6 934 720 7 988 447 10 434 060 (16 487 200) 66 476 995
75
2016
KLK Landbou BeperkJaarverslag
jaar1941-2016
