KlasseApart, najaar 2011

SPECIAL IEDER KIND IS SPECIAAL

Goed toegeruste leerkracht kan verschil maken

Daag het kind uit op een manier die bij hem past

Stap voor stap werken aan hanteren emoties

OKTOBER 2011JAARGANG 9

NUMMER 3

INFORMATIEBLAD RELATIES CED-GROEP

N I E U W S N I E U W S N I E U W S

2 3

De belangrijkste rol bij Passend onderwijs is weggelegd voor wie het onderwijs geeft: de

leerkrachten. De komende jaren zullen zij, meer dan nu, te maken hebben met veel leerlin-

gen die verschillende onderwijsbehoeften hebben. ‘Dergelijke klassen vragen het uiterste

van leerkrachten en hun vermogen om te gaan met verschillen tussen kinderen. Een goed

toegeruste leerkracht kan in zo’n geval het verschil maken’, aldus Marijke Erades op pa-

gina 3 in het openingsinterview van de special ’Ieder kind is speciaal’.

We vonden ze: leerkrachten die het verschil maken. Zoals Marjolein Hoobroeckx van de

Openluchtschool in Rotterdam, die een programma in werking zette om leerlingen zelf-

standiger te maken, zodat ze zich beter kunnen handhaven in het voortgezet onderwijs.

(pagina 8 en 9)

Lees ook hoe de ’moeilijk lerende’ Adil, met een zicht van 20% en een grote leergierigheid

op inventieve en uitdagende wijze door het team van Koninklijke Visio opgetild wordt naar

niveau kader/theoretische leerweg. Het staat op pagina 10 en 11.

Eef van der Most van Het Spectrum krijgt vaak te horen dat hij goed kan uitleggen. Maar

er zijn meer punten waarop hij voor leerlingen verschil maakt. Zeker voor leerlingen die

opvallen door hun talenten. ‘Een hoogbegaafd kind moet je leren te leren.’ Lees verder op

pagina 12 en 13.

R e D a c t i o n e e l

i n h o u D

c o l o F o n

Alles is te lerenPostbus 8639

3009 AP Rotterdam

010 4071599

www.cedgroep.nl

[email protected]

bezoekadres:

Dwerggras 30

3068 PC Rotterdam

Ieder kind is speciaal

klasseApart is een drie

keer per jaar verschijnend

informatieblad van de

CED-Groep over (nieuwe)

diensten, producten en

aspecten van educatieve

dienstverlening in de

praktijk; bestemd voor

scholen, onderwijsinstel-

lingen en overige relaties.

ISSN 1571-660

jaargang 9

nummer 3

oktober 2011

redactieWillem Bijl

Lot Hannik

Cees Hereijgens

Toni van Oortmerssen

Carolien Rebel

Elly van der Zel

redactie-adresCED-Groep

Postbus 8639

3009 AP Rotterdam

[email protected]

websitewww.cedgroep.nl

foto voorpaginaJan van der Meijde

vormgevingPressure Line, Rotterdam

drukGoos, Ouderkerk a/d IJssel

oplage 12000

KlasseApart gratis ontvangen?Mail uw adresgegevens naar:

[email protected]


6 Marijke Erades en Els Rietveld ‘Een goed toegeruste leerkracht

kan het verschil maken’8 Openluchtschool ‘Ze maken een powerpoint over

hun ziekte’10 Koninklijke Visio ‘Daag het kind uit op een manier

die bij hem past’12 Het Spectrum Recht doen aan hoogbegaafde

kinderen14 Het Rotsblok Zelfredzaam met Sociaal op Stap16 De Piloot Stap voor stap werken aan hanteren emoties

3 NIEUWS

4 Krachtenbundeling CED-Groep en Eduniek

18 MAGiTO

18 SPOT

19 CED-dictee

20 De vreedzame school

21 Filosoferen met kinderen

22 Antoniusschool implementeert Nieuwsbegrip

23 AGENDA

24 De werkdag van Maryse Bolhuis

Gratis lessen zml

Nieuwsrekenen

TeleCoaching

Geeft u les aan zeer moeilijk lerenden (4-20

jaar) en bent u op zoek naar lesmateriaal voor

rekenen-wiskunde? Kijk dan eens op www.

rekenboog.nl en download gratis lessen die

makkelijk zijn aan te passen aan de school,

de groep en de leerlingen. In de lessen is veel

aandacht voor het vergroten van de redzaam-

heid en minder voor de formele kale reken-

sommen.

Goed nieuws voor scholen die werken met

Nieuwsbegrip: rekenvariant ’Nieuwsrekenen’!

U ontvangt wekelijks toepassingsopgaven op

zes verschillende niveaus, corresponderend

met het onderwerp van Nieuwsbegrip. De

actuele onderwerpen leveren levensechte

rekencontexten waarmee u ongeveer een half

uur rekenonderwijs kunt geven, als aanvul-

ling op de rekenmethode. Nieuwsrekenen is

beschikbaar als een aanvullend abonnement

op Nieuwsbegrip.

Kijk op www.nieuwsrekenen.nl voor meer

informatie.

Directe feedback op uw optreden voor de

klas? Dat kan met TeleCoaching, zeer onder-

steunend voor beginners en voor degenen

die zich een bepaalde didactische werkvorm

eigen willen maken. Buiten het lokaal volgt

de TeleCoach op zijn laptop de live-registratie

van de les. In zijn ’oortje’ krijgt de leraar feed-

back van hem in de vorm van korte instructies

en suggesties. Bekijk het filmpje op YouTube

of ga naar

www.cedgroep.nl/basisonderwijs/management

In groep nul van de basisschool krijgen peuters vijf dagdelen per week extra stimulansen

op het gebied van taal, rekenen, motorische ontwikkeling en sociaal-emotionele ontwikke-

ling. Daarmee moet hun schoolloopbaan een betere start krijgen. Heeft u ook plannen voor

een groep nul? CED-adviseurs kunnen helpen bij de opstart. Zij adviseren bijvoorbeeld over

subsidiemogelijkheden en ondersteunen de organisatie van een groep nul – op het niveau

van gemeente, school, kinderdagverblijf of peuterspeelzaal. Zij trainen schoolleiders, leer-

krachten en pedagogisch medewerkers en zetten intervisietrajecten op. Neem voor meer

informatie contact op met Anja de Rooij, unitmanager, [email protected].

Starten met groep nul

Met Kaliber Kompas brengt u snel in kaart

welke competenties u nodig heeft voor een be-

paalde taak. Nieuw is ’Kaliber Kompas QR’: een

boekje met op elke pagina een QR-code. Lees

deze code met uw telefoon en u wordt direct

doorgelinkt naar een website over het onder-

werp van die pagina. Zo komt u er razendsnel

achter hoe u een leraar van kaliber wordt en

blijft. Of, hoe u zelf een Kaliber Kompas maakt

dat precies bij u en uw school past. QR biedt ook

de ’interactieve Kaliber inspiratie’, wekelijks

nieuwe lessuggesties voor basisvaardigheden,

sociale competentie & burgerschap en ouder-

betrokkenheid. Deelnemers kunnen reageren

met aanvullingen en ideeën. Lees meer op

www.cedgroep.nl of www.mijnkaliber.nl.

KlasseApart oktober 2011 nummer 3 KlasseApart oktober 2011 nummer 3

Kaliber Kompas QR

N I E U W S N I E U W S N I E U W SN I E U W S N I E U W S N I E U W S

4 5

NIEUW IN WEBWINKEL

NIEUWSBEGRIP-KIT

ALLES IS DATA Opbrengstgericht in 4D:data, duiden, doelen, doen!

KLANT PROFITEERT VAN KRACHTENBUNDELING CED-GROEP EN EDUNIEK

‘Oude en nieuwe klanten nog beter binden en boeien’tekst Ronald Buitelaar

Met de fusie op 1 augustus van de CED-Groep en Eduniek is Nederland

een onderwijsadviesorganisatie rijker, die de grootste is en de beste wil

worden. KlasseApart sprak met de bestuurders van beide organisaties over

de aanleiding voor en de uitwerking van de fusie.

Ja, de concurrentie op de onderwijsadvies-

markt is toegenomen en nee, die is niet zo

bedreigend dat Eduniek en CED-Groep de

’veiligheid’ van een fusie hebben opgezocht.

Bestuurders Theo Magito van de CED-Groep

en Bas de Koning van Eduniek zijn stellig:

‘Dit is een fusie uit vrijheid, niet uit armoede.

Het gaat hierbij om het oprecht samenvallen

van ambities. Wij willen een toonaangevende,

op inhoud interessante organisatie wor-

den.’ Ronduit trots zijn ze dat de fusie niet

gepaard gaat met gedwongen ontslagen: ‘Het

laat zien dat er geen saneringsdoelstelling

achter deze fusie zit, maar de wens om onze

gezamenlijke ambities landelijk ten uitvoer te

brengen.’

Praktijk van alledagVolgens Theo Magito is er bij scholen en

andere organisaties – zeker in tijden van crisis

en bezuinigingen – sterke behoefte aan een

educatieve dienstverlener die niet alleen goede

producten en diensten levert, maar ook in staat

is te (blijven) innoveren: ‘Ons onderdeel Onder-

zoek & Ontwikkeling staat vanouds garant voor

een niet aflatende stroom ontwikkelde inno-

vaties, waarbij wetenschappelijke inzichten in

samenspraak met het onderwijsveld vertaald

worden naar de praktijk van alledag.’

KrachtenbundelingHij verwoordt impliciet waarom de CED-Groep

zo’n aantrekkelijke partner voor het, iets

kleinere, Eduniek is. Bas de Koning: ‘Ik weet

dat tevreden klanten alleen omzien naar een

andere dienstverlener als die levert waarvoor

ze bij jou minder goed terecht kunnen. En

het moet gezegd, Onderzoek & Ontwikkeling

maakt de CED-Groep uniek.’ Eduniek heeft

ook programma’s ontwikkeld, zoals De Vreed-

zame School, die naadloos aansluiten bij het

aanbod en de ambitie van de CED-Groep.

Door de krachtenbundeling is het nieuwe

bedrijf nog beter in staat huidige en nieuwe

klanten te binden en boeien.

Elkaars taal sprekenToch beseffen beiden dat zakelijke overeen-

komsten niet garant hoeven te staan voor een

succesvol samengaan. Theo Magito: ‘Min-

stens zo belangrijk is of we ook na de fusie

nog door één deur kunnen. Dat Bas en ik

goed met elkaar kunnen opschieten is prettig,

maar belangrijker is dat de mensen op de

werkvloer elkaars taal spreken.’

Bas de Koning: ‘Als ik afga op wat ik de

laatste maanden zie en hoor, denk ik dat die

klik er zeker is. Mensen beleven echt lol aan

de samenwerking en maken over en weer

afspraken om van gedachten te wisselen

over bepaalde ontwikkelingen.’ Theo: ’Men

herkent elkaar op professioneel niveau en

trekt in veel gevallen al samen op. Zo zijn er

al verschillende conferenties gezamenlijk

ter hand genomen, trekken we één lijn in het

benaderen van de onderwijsmarkt en vindt er

veel en regelmatig (kennis)uitwisseling plaats

op het niveau van middenmanagement.

Innovatie en continuïteitMisschien wel het belangrijkste dat beide or-

ganisaties delen, wordt door Theo omschre-

ven als het ’gezamenlijke DNA’: ‘Onze idealen

hebben nooit bij geld en winstmaximalisatie

gelegen en zullen daar ook in de toekomst

Theo Magito: ‘Wij gaan voor kinderen en voor goed onderwijs. ’

Bas de Koning: ‘Mensen beleven echt lol aan de samenwerking en maken over en weer afspraken om van gedachten te wisselen over bepaalde ontwikkelingen. ’

De nieuwe ’Nieuwsbegrip-kit voor in de klas’

maakt werken met Nieuwsbegrip nog leuker!

Naast een A2-poster met het stappenplan lezen,

opbergmappen voor werk van leerlingen en een

bewaarmultomap bevat de kit ook een poster

om iedere week het Nieuwsbegrip-onderwerp

op te schrijven en zes stoere key-cords om wer-

ken met rollen te visualiseren. Een handige set

voor iedere Nieuwsbegripschool.

Deze uitgave helpt u bij het werken met data in

de klas: het verzamelen en analyseren van toets-

resultaten en observaties. Uw lessen worden

effectiever en de leeropbrengsten gaan omhoog

– qua leren én qua sociale vorming. Aan de hand

van voorbeelden en oefeningen doet u veel ken-

nis en vaardigheden op – ook ten bate van een

datateam waarin u met uw collega’s streeft naar

hogere leeropbrengsten voor alle leerlingen van

de school. ’Alles is Data’ sluit aan op de eerdere

uitgaven ’Resultaten Tellen’ (de praktijk van het

opbrengstgericht werken) en ’Focus op Feiten’

(grondbeginselen voor datagestuurd opbrengst-

gericht passend onderwijs volgens het Onder-

wijscontinuüm CED-Groep®).

Deze producten kunt u bestellen via www.cedgroep.nl/webwinkel

niet liggen. Wij gaan voor kinderen en voor

goed onderwijs.’ Bas: ‘Het geld dat we ver-

dienen gaat naar twee zaken – innovatie van

onze producten en diensten en continuïteit van

het bedrijf. Dat is waar onze maatschappelijke

aandeelhouders ons op af mogen rekenen.’

ToekomstWat de toekomst betreft, is het de bedoeling

dat beide organisaties op ’organische’ wijze

met elkaar vervlochten raken. Zo wordt de

naam CED-Groep gehandhaafd, maar zal

Eduniek op een voor haar klanten herkenbare

wijze werkzaam blijven. Het einddoel? Beide

bestuurders zijn er helder over: ‘Wij willen

een vaste, betrouwbare, interessante en in-

novatief spannende partner zijn voor iedereen

die gebruik wil maken van onze bestaande en

nieuw te ontwikkelen expertise.’

‘De contacten tussen beide locaties zullen steeds meer op gaan leveren’

Van regionaal naar nationaalDe CED-Groep komt voort uit de fusie

van een aantal onderwijsadviesdien-

sten uit de Rotterdamse regio. Hoewel

ontstaan en gevestigd in Rotterdam

heeft de CED-Groep zich in de loop

der jaren ontwikkeld tot een landelijk

opererende educatieve dienstverlener

en gekend gesprekspartner van, onder

meer, onderwijsraden en ministerie

van Onderwijs. Eduniek is het resul-

taat van een fusie tussen vijf, in de

provincie Utrecht, actieve onderwijsbe-

geleidingsdiensten. Ook Eduniek heeft

de afgelopen jaren een ontwikkeling

doorgemaakt van regionaal naar

nationaal. De nieuwe organisatie telt

ongeveer vijfhonderd medewerkers.



6 7

tekst Ronald Buitelaar

Marijke Erades en Els Rietveld van de CED-Groep zijn respectievelijk

directeur Landelijke markt en unitmanager Leerlingarrangementen.

Beiden hebben een lange staat van dienst waar het leerlingenzorg

betreft en zijn daarom de aangewezen personen om aan te vragen hoe

het onderwijs met minder geld dezelfde of liever nog, betere onder-

wijszorg kan leveren.

Meer weten?

[email protected]

www.taakspel.nl

www.wijzeronderwijs.nl

OMGAAN MET VERSCHILLEN TUSSEN KINDEREN

‘Een goed toegeruste leerkracht kan het verschil maken’

Laten we ons een denkbeeldige klas voor-stellen die bestaat uit vijf zwakke lezers, waarvan er waarschijnlijk twee dyslectisch zijn, een adhd’er, een leerling met pdd-nos*, een muzikaal begaafd kind, vier anders-taligen, acht kinderen uit lage sociaal-economische milieus, vier die liever de hele dag buiten spelen, een die waanzinnig goed kan tekenen, twee onderpresteerders, twee kinderen met ouders die net aan het schei-den zijn, één met een ouder met psychische problemen en drie met ernstige rekenpro-blemen.

Marijke: ‘Laat ik voorop stellen dat een

dergelijke klas minder denkbeeldig is dan

misschien gedacht wordt. In het huidige

onderwijs komen veel van dit soort klassen

voor. De vraag hoe wij zoveel leerlingen met

verschillende onderwijsbehoeften optimaal

kunnen bedienen is dus een zeer realistische.

Voor de beantwoording ervan zou ik willen

verwijzen naar het standpunt van minister

Van Bijsterveldt, die zegt meer geld te willen

besteden aan de toerusting van leraren. Het

geld moet naar de klas. Een opvatting die

hout snijdt. Dergelijke klassen vragen het

uiterste van leerkrachten en hun vermogen

om te gaan met verschillen tussen kinderen.

Een goed toegeruste leerkracht kan in zo’n

geval het verschil maken.’

Waarbij het speciaal onderwijs het nakijken heeft?

Els: ‘Nee, dat is niet waar. Wel is het zo dat er

bij het speciaal (basis)onderwijs een verdere

verdichting zal ontstaan, maar dat is een

proces dat al ten tijde van Weer Samen Naar

School ingezet is. Die verdichting in het so en

Els Rietveld: ‘Belangrijk dat leerkrachten ge-coacht worden op het hebben van een posit ieve grondhouding. ’foto Jan van der Meijde

Marijke Erades: ‘Er zal nog meer aandacht moeten komen voor her- en bijscholing. ’foto Jan van der Meijde

Leeskliniek’De Leeskliniek naar school’ van de CED-

Groep is een goed voorbeeld van een zeer

intensief arrangement waarbij kinderen

met (ernstige) leesproblemen zo lang

mogelijk op school ondersteund worden,

maar in geval van ernstige enkelvoudige

dyslexie zo snel mogelijk (vaak al binnen

drie weken) met een behandeling bij de

Leeskliniek kunnen starten.

Lees de negendelige serie over ’bijzon-

dere kinderen’ in de Praxisbulletins van

2010/2011, geschreven door CED-mede-

werkers. Een aanrader!


de toename van ’moeilijker’ leerlingen in het

reguliere onderwijs zullen in de, nieuw in te

richten, samenwerkingsverbanden tot afspra-

ken moeten leiden over de inzet van mensen

en middelen.’

Maar met die herschikking van mensen en middelen zijn we er toch nog niet?

Marijke: ‘Dat klopt. Er zal nog meer aan-

dacht moeten komen voor her- en bijscho-

ling. De ervaring heeft geleerd dat alleen

een cursus hier en een bijeenkomst daar

niet helpt. Echte professionalisering van

leerkrachten is pas effectief als het zo dicht

mogelijk bij de praktijk plaatsvindt. Dat kan

door ondersteuning en begeleiding in de

groep, door ’meer handen voor de klas’ en

door modeling, het ter plekke voordoen en

navolgen. Maar ook met bewezen effectieve

methodieken en hanteerbare modellen voor

klassenmanagement. De CED-Groep ontwik-

kelt voortdurend van dergelijke ’evidence

based’ producten en diensten, die een

bijdrage aan dat professionaliseringsproces

kunnen leveren. Een voorbeeld is het door

ons ontwikkelde Taakspel – een effectieve

aanpak om de sfeer in de klas en de werk-

houding van kinderen te verbeteren. Met de

verschillende Wijzer Onderwijs-mappen heb-

ben leerkrachten goede praktische hulpmid-

delen in huis voor klassen zoals hierboven

beschreven.’

Els: ‘Daarnaast is het belangrijk dat leer-

krachten gecoacht worden op bijvoorbeeld

het hebben van een positieve grondhouding

en het op orde hebben van hun klassenor-

ganisatie. Een klas moet hanteerbaar zijn

om opbrengstgericht te kunnen werken. De

uitgangspunten van ons Onderwijscontinuüm

CED-Groep® helpen daarbij. Bij deze ziens-

wijze gaan we niet uit van dertig verschil-

lende handelingsplannen, maar van een

basisarrangement, een talentarrangement

en een intensief en zeer intensief arran-

gement. De indeling van kinderen gebeurt

datagestuurd, waardoor basisvoorwaarden

ontstaan voor effectief onderwijs. Als het

daaraan schort roep je de problemen als het

ware over jezelf af.’

Vragen we niet teveel van leerkrachten?

Marijke: ‘Veel hangt af van de wijze waarop

schooldirecties en schoolbesturen hiermee

omgaan. Zijn directies bereid dichtbij de on-

dersteuningsbehoeften van leerkrachten en in

open communicatie met het team aan de slag

te gaan? En benutten (grotere) besturen de

mogelijkheden tot specialisatie en het schep-

pen van voorwaarden die direct aansluiten bij

het werken in de klas? Als die vragen positief

beantwoord worden, hoeft het voor leerkrach-

ten niet zwaarder te worden.’

En ouders, hebben zij hier nog een rol in?

Els: ‘Ouderbetrokkenheid is van wezenlijk

belang. Als er sprake is van een gelijkwaar-

dige relatie kunnen ouders en school over en

weer leren wat voor het kind werkt. Goede

communicatie tussen school en ouders is

essentieel en zal deel moeten uitmaken van

het instrumentarium van een professionele

leerkracht. Marijke: ‘Het huisbezoek zoals dat

vroeger door leerkrachten werd afgelegd was

zo gek nog niet. Misschien dat we dat weer

gewoon in ere moeten herstellen? En als het

even kan niet alleen in het basisonderwijs,

maar ook in het voortgezet onderwijs.’

* Pdd-nos is de afkorting van Pervasive Deve-

lopmental Disorder, Not Otherwise Specified.

In het Nederlands spreken we over een aan

autisme verwante stoornis.


8 9

tekst Marijke Nijboer

De meeste kinderen vinden de overstap van de basisschool naar

het voortgezet onderwijs spannend. Ze stappen een andere we-

reld in die nieuwe vaardigheden van hen vraagt. Voor kinderen

in het speciaal onderwijs is die overgang nog veel groter. Het

nieuwe lespakket Next Level helpt hen om zich stap voor stap

voor te bereiden op deze nieuwe fase.

Weerbaar naar de nieuwe school

Meer weten?

Marieke Tjallema

[email protected]

010 4071 495

Kinderen noteren hun eigen sterke punten en zetten die in om verder te komen. foto Jan van der Meijde

OPENLUCHTSCHOOL BLIJ MET PROGRAMMA ZELFSTANDIGHEID

’Ze maken een Powerpoint over hun ziekte’

De Openluchtschool Rotterdam verzorgt

speciaal onderwijs voor langdurig chronisch

zieke kinderen. De school dankt haar naam

aan de tijd dat er uitsluitend werd lesgegeven

aan kinderen met tbc, die veel buitenlucht

nodig hadden. De huidige leerlingen hebben

allerlei chronische ziekten. Dat kan bijvoor-

beeld een longaandoening zijn, diabetes,

epilepsie, een nier- of hartafwijking of een

stofwisselingsziekte.

Zo’n aandoening gaat vaak gepaard met

ontwikkelings- en leerproblemen. Dankzij

de kleine klassen en speciale aanpak van de

Openluchtschool kan worden tegemoetgeko-

men aan de behoeften van individuele leer-

lingen. De school creëert bewust een veilig

klimaat, waarin ook de meest kwetsbare leer-

lingen kunnen gedijen. Ook thuis worden deze

kinderen extra beschermd. Ouders sturen

een kind met diabetes, dat onverwacht last

kan krijgen van te lage bloedsuikers, niet snel

voor een boodschap naar het winkelcentrum.

Maar al die zorg heeft wel een keerzijde:

vergeleken met gezonde leeftijdgenoten

zijn deze kinderen minder zelfstandig. ‘Wij

kwamen erachter dat veel van onze leerlingen

die naar het voortgezet onderwijs gingen, nog

nooit alleen met het openbaar vervoer hadden

gereisd,’ vertelt intern begeleider Marjolein

Hoobroeckx. ‘Ze komen meestal met de taxi

naar school en fietsen doorgaans ook niet.’

Nieuwe groepOf haar leerlingen nu vertrekken naar het

voortgezet speciaal onderwijs of het reguliere

vo; ze moeten zich leren handhaven in een

nieuwe omgeving en nieuwe groep, en liefst

ook leren om zich zelfstandig op straat te

bewegen en zonder hulp met het openbaar

vervoer te reizen.

De Openluchtschool werkte al met de

methode Leefstijl die de sociaal-emotionele

vaardigheden versterkt, maar daarin kwam

zelfstandigheid minder aan bod. De school

benaderde de CED-Groep, die besloot om bij

wijze van pilot een programma te ontwikke-

len dat de zelfstandigheid bevordert. De klas

die deze zomer vertrok naar het vo, was de

eerste die ermee werkte.

Marieke Tjallema ontwikkelde in overleg met

het team een serie lessen, en kwam deze zelf

op de school geven. Dat gebeurde in de uren

die zijn ingeroosterd voor Leefstijl. De klas

bespreekt wat je moet kunnen voordat je naar

de nieuwe school gaat. Elk kind verdeelt deze

vaardigheden over vier verschillende vakken:

dit kan ik al, dit kan ik nog niet maar wil ik

leren, dit hoef ik nog niet te kunnen, en: dit

mag ik nog niet. Iedereen maakt een stappen-

plan voor wat hij wil en moet leren, en oefent

vanuit huis. Een doel kan zijn: alleen naar

de stad gaan met de tram. De eerste keer

reist er iemand met hem mee,

of wordt hij na een paar haltes

opgewacht.

Kinderen noteren hun eigen

sterke punten en zetten die in

om verder te komen. Een paar

weken later vullen ze de vakken weer in. Mar-

jolein: ‘Als het goed is, zie je dan verbetering.’

OudersDe school betrekt ouders zoveel mogelijk

bij dit programma. Dat is wel eens lastig.

Mensen wonen vaak ver van school, en niet

alle allochtone ouders spreken Nederlands.

De Openluchtschool heeft echter geleerd

van het afgelopen jaar. Zij wil met de nieuwe

groep schoolverlaters eerder in het jaar

aan de lessen beginnen, zodat deze beter

kunnen worden gespreid over het jaar. De

ouders krijgen op de eerste

ouderavond van het jaar al

voorlichting over de zelf-

standigheidsbevordering.

‘Wij dringen er bij hen op

aan om hier ook thuis aan

te gaan werken.’

Marjolein: ‘Het kan voor ouders angstig zijn

om hun kind los te laten, maar ook deze

kinderen zijn pubers. Op een gegeven mo-

ment gaat die bescherming knellen. Som-

mige ouders zijn zich er niet van bewust hoe

beschermend ze hun kind hebben opgevoed

ten opzichte van leeftijdgenoten. Anderen

beseffen wel dat ze moeten loslaten, maar

weten niet hoe dat moet.’ Het programma

biedt ouders op dat punt houvast.

Elke leerling moet in z’n laatste jaar een

Powerpoint presentatie geven over z’n eigen

ziekte. Diezelfde presentatie kan hij later

geven aan z’n nieuwe klas. ‘Het is belangrijk

dat kinderen ervoor uit durven komen dat ze

een ziekte hebben. Als je aan de klas uitlegt

waarom je met een pompje rondloopt, is de

kans veel groter dat je wordt geaccepteerd.’



10 11


Koninklijke Visio, dat speciaal onderwijs verzorgt voor leerlingen met een visuele beperking, houdt vanzelf-

sprekend rekening met de verschillen tussen leerlingen. Maar soms lukt het leerkrachten om nog een stap

extra te zetten. Zoals bij Adil, die dankzij z’n leergierigheid verder kwam dan aanvankelijk werd verwacht.

ADIL BEREIKTE MEER DAN OOIT WERD VERWACHT

‘Daag het kind uit op een manier die bij hem past’

Op het eerste gezicht zit het Adil* (13) behoor-

lijk tegen. Hij kreeg als kleuter de indicatie

zeer moeilijk lerend en heeft maar voor 20%

zicht. Hij heeft aangeboren staar en last van

nystagmus (afwijkende oogbewegingen).

Daardoor gaan zijn ogen snel heen en weer,

wat het lezen en de concentratie bemoeilijkt.

Nederlands is Adils tweede taal; thuis spre-

ken ze alleen een thuistaal uit Afghanistan.

Ondanks al die drempels heeft hij de afge-

lopen jaren goede vooruitgang geboekt. Wat

hielp, was dat de leerkrachten en intern

begeleiders oog hadden voor zijn sterke

punten en interesses. ‘Toen hij in groep 3 bij

ons kwam, viel zijn leergierigheid ons meteen

op,’ vertelt intern begeleider Gyntha Goertz.

‘Hij vond auto’s geweldig. Daar haakten we bij

het leren op in. We leerden hem bijvoorbeeld

begrippen als naast, achter en onder met

behulp van autootjes in een speelgoedgarage.

Op een gegeven moment kreeg hij ook inte-

resse in letters, en konden

we daarmee verder.’

Door Adil te observeren

ontdekte het team dat hij

heel visueel georiënteerd

is. Gyntha: ‘Dat is bijzonder

voor iemand die slecht ziet.

Onze meeste leerlingen zijn meer auditief ge-

richt. Ondanks zijn beperking geven wij hem

dus ook veel visuele uitleg.’

Geen diepte zienAdil was al snel door de leeswerkjes van de

zml-kleutergroep heen en mocht meedoen

aan de leeslessen in groep 3. Het jaar daarop

startte hij met rekenen. Dat ligt hem min-

der. Gyntha: ‘Adil en veel andere leerlingen

zien geen diepte, waardoor het moeilijk is

om illustraties bij sommen te begrijpen.

Slechtziendheid leidt ook vaak tot motori-

sche problemen. Dat heeft nadelige gevolgen

voor onder andere het ruimtelijk inzicht.’ Hij

kreeg extra rekenuitleg en materialen, zoals

een reken-kralensnoer, om meer inzicht te

krijgen in de getallenlijn.

Adil is dol op computers. Al in groep 3 raakte

hij vertrouwd met ’Klankie, het sprekende

toetsenbord’. Met behulp van typelessen

raakte hij snel bedreven in het computeren.

Hij verwerkt inmiddels al z’n lessen op de

computer. Dat is extra handig aangezien hij

z’n eigen handschrift nauwelijks kan zien.

Gyntha: ‘Het leuke van Adil is dat hij zo geïn-

teresseerd is. Hij wil de logica achter dingen

snappen en daar kan je mooi op inspelen. Hij

ontdekte bijvoorbeeld een regel voor de spel-

ling van voltooide deelwoorden en riep: moet

dat altijd zo?’

GroeicurveGyntha besprak met Adil regelmatig zijn leer-

proces. ‘Hij zag zelf aan zijn groeicurve dat

lezen nog niet goed ging, en vond dat hij daar

harder aan moest werken. ‘Door zijn doorzet-

tingsvermogen, zegt Gyntha, is Adil verder

gekomen dan de school aanvankelijk ver-

wachtte. ‘We hebben hem na de kleuterpe-

riode in het reguliere so geplaatst, in plaats

van op de afdeling voor zeer moeilijk leren-

den, waar het plafond ongeveer het eindni-

veau van groep 4 is. Maar we

evalueerden wel jaarlijks of

hij daar op de goede plek zat.’

Afgelopen augustus is Adil

onder hetzelfde dak begon-

nen aan het voortgezet spe-

ciaal onderwijs. ‘Op basis van

zijn leeftijd had dat vorig jaar al gekund, en

dan was het basisberoeps geworden. Maar

Adil wilde zelf nog graag een jaar werken

aan zijn basisvaardigheden; hij vond dat hij

meer uitleg en tijd nodig had. Zijn ouders en

wij waren het daarmee eens. Hij zit nu op het

niveau kader/theoretische leerweg en we

denken dat hij het gaat redden.’

Terugkijkend concludeert ze dat tests

belangrijk zijn, maar dat je je daar zeker

niet op moet blindstaren. ‘Het was jammer

geweest als het stempel ”moeilijk lerend”

bepalend was geworden voor Adils school-

carrière. Je moet kinderen goed blijven

observeren en uitdagen op een manier die bij

hen past. Dan raken ze echt geïnteresseerd.’

*Adil heet in werkelijkheid anders.

Rekenkist voor brailleleerlingenSlechtziende kinderen hebben extra

tijd nodig om inzicht te krijgen in

de getallenlijn. Een werkgroep van

Koninklijke Visio bekeek samen met

rekendeskundige Jan de Wit van de

CED-Groep welke vaardigheden extra

moesten worden getraind. Zo ontstond

er een opbouw in de getallenlijn. Deze

is opgenomen in een rekenkist voor

brailleleerlingen, die zal worden uitge-

geven door Visio.

Dol op computers


Meer weten?

[email protected]

Adil kijkt naar zi jn eigen prestatiecurve. foto Jan van der Meijde


12 13

tekst Renate Mamber

Eef van der Most krijgt vaak te horen dat hij goed kan uitleggen. Maar er

zijn meer punten waarop hij voor leerlingen verschil maakt. Zeker voor

leerlingen die opvallen door hun talenten. ‘Een hoogbegaafd kind moet je

leren te leren.’

Meer weten?

Karin Snoodijk

[email protected]

06 22052444

Recht doen aan hoogbegaafde kinderen

‘Als een dirigent moet je je klas kunnen managen’

Eef van der Most: ‘Je moet ze leren om stapsgewijs naar het antwoord te gaan. ’ foto Jan van der Meijde

Eef zit al ruim dertig jaar in het basison-

derwijs, als groepsleerkracht en als intern

begeleider. Ook schreef hij mee aan een

lees- en spellingsmethode en heeft hij een

eigen bedrijf dat kinderen en jongeren met

een PGB-indicatie ondersteunt. Hij is een dui-

zendpoot. Gemakkelijk schakelt hij van een

visie op ’hoe om te gaan met hoogbegaafden’

naar een visie op ’hoe onderwijzers opgeleid

zouden moeten worden’.

Bijzonder hoogBij brede school Het Spectrum zette Eef zich

de afgelopen jaren in om recht te doen aan de

talenten van kinderen. Hij was in 2008 bij de

conferentie Bijzonder Hoog. Met de bagage

die hij daar opdeed en de inhoud van de bijbe-

horende map gaf hij mede vorm aan passend

onderwijs voor hoogbegaafde kinderen.

‘Het is belangrijk dat deze kinderen al heel

vroeg worden herkend’, zegt hij, ‘bij de kleu-

ters al. Maar het is ook belangrijk dat je een

goede overdracht hebt tussen de leerkrach-

ten. Dat je de kinderen goed in het vizier hebt

en weet wat hun mogelijkheden zijn. Dat je

genoeg materialen voor ze hebt en dat er in

de klas ruimte is om te versnellen. Maar ook

dat de kinderen het sociaal-emotioneel naar

hun zin hebben.’

KlassenmanagementHij kent het werken met hoogbegaafde

kinderen van dichtbij. Zo was hij mentor van

twee jongens met een hoog IQ en met pdd-

nos. Eef: ‘Hoogbegaafden gaan snel naar de

oplossing en kijken in mindere mate naar

het proces. Daardoor slaan ze soms cruciale

informatie over. Je moet ze leren om staps-

gewijs naar het antwoord te gaan. Je moet ze

leren te leren.’

Als intern begeleider coacht hij leerkrachten.

Hij noemt klassenmanagement cruciaal als

het gaat om het geven van passend onderwijs

aan elk kind. Zo vertelt hij van een beginnen-

de leerkracht die voor een moeilijke opgave

werd gesteld. Hij kreeg een klas met veel kin-

deren met een speciale onderwijsbehoefte. ‘In

de eerste videobeelden zie je een chaotische

klassensituatie waarin de leerkracht alleen

maar probeert klassikaal les te geven. In de

laatste beelden zie je een totaal veranderde

leerkracht.’

De klas ’lezen’Eef schetst hoe de leerkracht in de laatste

beelden de snelle leerlingen als eerste aan

het werk zet. Hoe hij de rest van de klas in

groepjes verdeelt en hoe hij zelf bij één van

de groepjes op een strategische plek gaat

zitten waardoor hij de hele klas kan overzien.

‘Als een dirigent moet je zo je klas kunnen

managen’, zegt Eef.

Volgens Eef spelen de vaardigheden van de

leerkracht een doorslaggevende rol. Als kind

merkte hij al dat het uitmaakt hoe je iets

uitlegt. ‘Als mijn leerkracht iets uitlegde,

snapte ik het niet, terwijl als mijn oom het

uitlegde, ik het wel snapte.’ Hij vindt dan ook

dat leerkrachten niet stil mogen blijven zitten.

‘Elk half jaar verdubbelt de kennis in de we-

reld, daarom moet je je als leerkracht blijven

ontwikkelen om recht te kunnen doen aan de

kwaliteiten van elk kind. Een leerkracht moet

een klas kunnen ’lezen’ op klassenniveau en

tegelijkertijd ook elk kind individueel kunnen

inschatten. Elke keer moet je je afvragen: Wat

kan ik verder uit deze groep halen?’

GelukkigerWat is het effect van beter passend onder-

wijs aan hoogbegaafde kinderen? Worden ze

er nog slimmer van? Eef weet dat niet met

zekerheid te stellen. ‘Ik zie wel dat kinderen

het leuk vinden. Het effect is dat de kinderen

gelukkiger zijn en je meer recht doet aan hun

cognitieve mogelijkheden. Eigenlijk vind ik dat

je niet alleen recht moet doen aan hun cogni-

tieve, maar ook aan hun creatieve, emotionele

en fysieke mogelijkheden.’

Een hoogbegaafde jongen met pdd-nos die

Eef destijds op de basisschool begeleidde, zit

nu in 3 gym. ‘Hij komt nog wel eens langs op

school.’

Bijzonder HoogDe map Bijzonder Hoog geeft infor-

matie, tips en voorbeelden uit de

praktijk over onderwijs aan kinderen

die meer kunnen. De aanleiding voor

de map was de CED-conferentie in

2008 over hoogbegaafdheid.



Meer weten?

Esther van Efferen

[email protected]

010 4071508

tekst Ineke Westbroek

Groeten en jezelf voorstellen als je ergens binnenkomt, iemand troosten, de weg vragen: voor

velen automatische handelingen, maar voor autistische jongeren een hele toer. Met onwennige

en onverwachte sociale situaties weten zij zich vaak geen raad. Ze raken in paniek. Voor hen is er

nu Sociaal op Stap, een sociaal stappenplan voor elke situatie.

14 15

ZELFREDZAAM MET SOCIAAL OP STAP

Geen taxibus, maar scooter

Ze hadden het vooral leuk in het archeolo-

gische park in het Duitse Xanten, de bo-

venbouwleerlingen van vso Het Rotsoord

in Utrecht. Geen stress of paniek tijdens de

excursie. Op hun smartphone konden ze op-

zoeken welke bezienswaardigheden ze gingen

bezichtigen, hoeveel tijd ze voor zichzelf had-

den en hoe laat ze bij de bus moesten zijn.

Van tevoren hadden de leerlingen de trip

voorbereid door klassikaal alle stappen die

hen in verwarring zouden kunnen brengen

door te nemen: op tijd vertrekken, de plaats in

de bus, wachten op elkaar, bij elkaar blijven,

wat te doen als je elkaar toch kwijtraakt of als

je verdwaalt. De stappen noteerden ze in hun

individuele stappenplan dat ze zelf op de web-

site hadden aangemaakt. Met de app zetten

ze het in hun onafscheidelijke smartphone.

‘Die voorbereiding steunt leerlingen tijdens

de uitvoering van de activiteit’, constateert

Ben Ridderhof, decaan en intern begeleider

aan Het Rotsoord, ‘zo’n gestructureerd stap-

penplan geeft houvast zodat leerlingen zich

redden in lastige en onverwachte situaties.

Voorheen maakten we bij excursies papieren

draaiboeken maar die papieren raken zoek.’

YouTubeBevordering van zelfredzaamheid was voor

Het Rotsoord een voorname reden om in

maart van dit jaar mee te doen aan de pilot

Sociaal op Stap. Vrijwilligers van KPN leerden

leerlingen om te gaan met de app op de gratis

geleverde smartphone. Docenten maken

gebruik van het gratis bijgeleverde lespakket,

waarbij het werken met de website en de app

een blijvend onderdeel binnen het lespro-

gramma vormen. De website, ontwikkeld

voor autistische jongeren, bestaat uit sociale

verhalen en stappenplannen die duidelijkheid

creëren in sociale situaties op school, stage,

werk en in de vrije tijd. Ze kunnen worden

aangepast voor eigen gebruik op een eigen

deel van de website.

Het lespakket bestaat uit vijftig lessen voor

onderbouw en bovenbouw, rondom thema’s

als ’de gang van zaken op school’, ’emoties’

en ’omgaan met ongeschreven regels’.

Tot verbazing van Ben Ridderhof riep het

lesprogramma – verzorgd door de mentor en

de docent Leefstijl – in het begin weerstand

op bij leerlingen. ‘Waarom moet dat nou,

dat kan ik toch al?’, kreeg hij te horen. ‘Het

blijven pubers’, zegt hij berustend, ‘met die

smartphone waren ze blij, maar voor de rest...

Gelukkig werden ze uiteindelijk aangestoken

door de leuke lessen met het hippe instruc-

tiefilmpje op YouTube.’

Toen de school een wedstrijd voor het beste

stappenplan uitschreef, was uiteindelijk

iedereen om. Winnaar was de Praktijkroute-

afdeling met het stappenplan voor excursies,

dat met het uitstapje naar Duitsland werd

beproefd. En met succes, benadrukt Ben:

‘Je zag dat ze zich zeker voelden.’

Waardevolle aanvullingMarjon Stolwerk en Jenny Coufreur, respec-

tievelijk afdelingsdirecteur en onderwijsma-

nager van de vso-afdeling van De Piloot in

Rotterdam, hopen dat Sociaal op Stap ook

voor hun leerlingen op die manier uitpakt.

‘We zitten nog in een startfase’, verklaart

Marjan, ‘maar we merken dat veel kinderen

het meteen interessant vinden, vooral met

die telefoon en die digitale hulpmiddelen. Ze

hebben die telefoon altijd bij zich en hebben

al stappenplannen gemaakt, gericht op hun

eigen persoon.’

‘Dat kan gaan over feesten, begrafenissen,

vriendschap, ruzie’, legt Jenny uit, ‘maar ook

hoe je een ei bakt als je alleen thuis bent en

honger hebt. Zodat je niet voor alles op je

ouders terug hoeft te vallen.’

Zowel ouders als leerlingen zijn blij met Soci-

aal op Stap, weet Marjan: ‘Ouders vinden het

een waardevolle aanvulling op de zelfstandig-

heidtraining die leerlingen op school krijgen.

En leerlingen zien het als een mogelijkheid

om net zo te worden als anderen. Zij willen

niet apart en zielig zijn tegenover hun leef-

tijdgenoten. Geen taxibus, maar ook met de

scooter naar school.’

Lancering van het Begeleidersdraaiboek Sociaal op Stap op 16 septem-

ber – (vlnr) Esther van Efferen, projectleider Sociaal op Stap vanuit de

CED-Groep, Sylvia Hasper, projectleider vanuit het Landelijk Netwerk

Autisme, Gerrit Philips, arbeidsdeskundige UWV.

foto Jan van der Meijde

Leerlingen zetten hun persoonlijke stappenplan in hun smartphone.foto KPN

www.sociaalopstap.nlMet de website sociaalopstap.nl, in

samenhang met een applicatie voor de

smartphone kunnen de leerlingen zelf

de volgorde van de stappen bepalen.

Acht Nederlandse vso-scholen werken

sinds vorig jaar met Sociaal op Stap,

ontwikkeld door de CED-Groep, het

Landelijk Netwerk Autisme en het KPN

Mooiste Contact Fonds.


16 17


PROGRAMMA ‘DE 4 G’S: JE KUNT HET’

Stap voor stap werken aan hanteren angsten

tekst Connie van der Zel

Op basis van alledaagse gebeurtenissen leren kinderen stap voor stap te reflecteren op hun gedrag,

zodat ze hun emoties beter leren hanteren. Dat wil de CED-Groep bereiken met ’De 4 G’s, je kunt het’.

Het programma over de relatie tussen gedrag, gebeurtenis, gedachten en gevoel verkeert in de pilot-

fase en komt volgend jaar op de markt.

Stel je bent je gymtas vergeten; een ver-

velende gebeurtenis. Wat denk je als dat

gebeurt? Nu wordt de juf boos. Of: nu kan ik

niet meedoen met gym. Wat voel je daarbij?

Word je bang? Of verdrietig? Waar voel je dat?

In je hoofd of in je buik? Wijs eens aan waar

je dat voelt? Wat doe je als je dat voelt? Ga je

huilen? Of schreeuwen? Of word je heel stil

en durf je niets te zeggen? Als je nu niet pro-

beert te denken dat de juf boos wordt, maar

bijvoorbeeld ‘ik ga het aan de juf vertellen en

vragen wat ik nu moet doen’. Zou je je dan

minder bang voelen?

In soortgelijke gesprekjes bespreek je de vier

g’s met de kinderen en leg je de relatie tussen

gebeurtenis, gedachten, gevoel en gedrag.

Het doel is ondermeer om kinderen te leren

hun angstgedachten om te buigen naar ge-

dachten die beter te hanteren zijn of in ieder

geval een beter gevoel opleveren.

ObservatieTamara Bosmans en Conny Dekkers zijn op

cluster 4-school De Piloot betrokken bij een

pilot van De 4 G’s. Intern begeleider Tamara:

‘Als een leerling aan angst gerelateerd

gedrag vertoont, melden we hem of haar aan

bij het behandelteam van De 4 G’s. Het kind

mag niet te jong zijn, want het moet kun-

nen reflecteren op het eigen gedrag. Vanaf

groep 5 lukt dat goed. Vervolgens komt er een

gesprek met de ouders. Die moeten toestem-

ming geven, want zonder medewerking van

het thuisfront bereik je niets. Daarna komt

iemand van het behandelteam het kind obser-

veren in de klas: welk gedrag vertoont het en

bij welke gebeurtenissen? Vervolgens gaat de

behandelaar acht weken lang in sessies van

45 minuten aan de slag. Soms met één kind,

soms in een kleine groep. Na afloop volgt

een afsluitend gesprek met de ouders; twee

maanden later een herhalingsbijeenkomst.’

Emoties herkennenGroepsleerkracht Conny bereidt de kinderen

voor op het behandelprogramma en geeft

gerichte begeleiding in de klas. ‘Zodra een

kind in behandeling gaat, let ik extra op ge-

voelsuitingen en het bijbehorende gedrag en

probeer ik dit te benoemen. Bijvoorbeeld: “Ik

zie dat je het moeilijk hebt. Wat zou je kunnen

doen om dat gevoel weg te krijgen?” Verder

doe ik met het kind huiswerkopdrachten in

de klas. Dat vereist speciale aandacht. Een

voorbeeld: knip uit een tijdschrift gezichten

met verschillende emoties. Dan blijkt ten

eerste dat het voor deze leerlingen moeilijk is

om een relatie te leggen tussen wat er in de

behandelkamer gebeurt en wat er in de klas

gebeurt, dat zijn twee verschillende leefwe-

relden. Ten tweede herkennen ze uit zichzelf

moeilijk emoties. Als ik ze zonder begeleiding

zou laten knippen vinden ze niets. Als ik er bij

ga zitten en per plaatje vraag welke emotie

zichtbaar is, lukt het wel.’

Rood hoofd‘Gelukkig biedt het programma De 4 G’s

zowel de kinderen als mij voldoende concrete

handreikingen om stap voor stap te werken

aan het beter hanteren van de emoties’,

vervolgt Conny. ‘Het is intensief, maar je ziet

dat de onrust van de kinderen vermindert

en dat de grootste paniek afneemt. Ze leren

ook bij elkaar en bij anderen herkennen wat

gedachten en emoties doen. Daar heb ik nog

een mooi voorbeeld van. Laatst had ik het erg

warm en dan word ik soms rood. Een leerling

riep: “Juf Conny, vindt u het nu ook moeilijk,

want u krijgt een rood hoofd”. Dat kind begint

het te begrijpen…’

Leerlingmateriaal van ’De 4 G’s, je kunt het ’ . foto Jan van der Meijde

Meer weten?

Marjolein Straasheijm

[email protected]

010 4071640

Ad Oskam

Oorzaak en gevolg-relatiesDe Piloot is een cluster 4-school voor

kinderen met psychiatrische stoornis-

sen zoals pervasieve ontwikkelings-

stoornissen en ADHD. Deze leerlingen

hebben soms moeite met oorzaak

en gevolg-relaties: zij interpreteren

gebeurtenissen verkeerd. Hierdoor

kunnen zij zo overspoeld worden door

hun emoties dat zij in de problemen

komen. De kinderen begrijpen niet

waar hun gedrag vandaan komt doordat

ze hun gedrag onvoldoende koppelen

aan een gebeurtenis, hun gedachten en

hun gevoel.


18 19

MAGiTO

Iedere tijdgeest heeft zo zijn eigen cen-

trale conclusies. Conclusies die niet meer

genuanceerd kunnen of mogen worden. Zo

publiceerde het Centraal Planbureau in mei

jl. een beleidsbrief ’Nederlandse onderwijs-

prestaties in perspectief’*. Vergelijkingen

van onderwijsprestaties van Nederlandse

leerlingen met die van veel andere lan-

den. De centrale conclusie werd de titel:

’Niveau onderwijs daalt’. En om blijkbaar

geen misverstand te laten bestaan, werd er

zelfs nog een derde titel aan toegevoegd:

’Vooral beste leerlingen blijven achter’. De

conclusies in de kranten en andere media

waren dan ook te voorspellen. ’Onderwijs

verwaarloost getalenteerde leerlingen’ en

alle daarop denkbare varianten. En daarmee

werd zeker een belangrijk punt geduid. Ieder

kind is speciaal, dus ook de getalenteerden.

En die hebben een speciale impuls nodig om

hun talenten te kunnen ontplooien. Dat zou

dus beter moeten in het onderwijs.

Maar wie het CPB-rapport helemaal leest,

komt niet alleen de conclusie tegen dat de

beste Nederlandse leerlingen internatio-

naal achter blijven. Direct daarna wordt

geconcludeerd, dat ’de goede prestaties van

de zwakkere Nederlandse leerlingen ten

opzichte van de zwakkere leerlingen in de

meeste andere landen de Nederlandse posi-

tie gemiddeld op peil houdt’. Had de titel van

het rapport dus ook kunnen zijn ’Onderwijs

presteert uitstekend voor zwakkere leerlin-

gen’! of ’Achterstandsbeleid toch geslaagd!’

Ik heb die koppen in het CPB-rapport en de

kranten niet gevonden. Wel staat erin dat er

relatief veel aandacht is voor zwak pres-

terende leerlingen, welk budget daarmee

gemoeid is en dat er geen extra geld voor

onderwijs is. De centrale conclusie van het

CPB lijkt dan wel duidelijk: er moet geld van

de zwakkeren naar de getalenteerden.

Is dat nog wetenschap of is dat politiek?

* zie www.cpb.nl

Sameer en Jia Jia winnen samen CED-dictee

SPOT

Wie ben je?Ronald Wittenberg

vakleerkracht verkeer en innovatie & organisatie adviseur

[email protected]

010 4071848

Waar ga je naar toe?Nu nog nergens maar morgenochtend om 7 uur moet ik op de Christelijke Scholen-

gemeenschap Calvijn Groene Hart in Barendrecht zijn en ik ben mijn auto alvast aan

het inladen.

Wat ga je daar doen?De vakleerkrachten verkeer van de CED-Groep verzorgen naast praktische verkeers-

educatie in het primair onderwijs ook verkeerslessen voor het voortgezet onderwijs.

De thema’s op het Calvijn worden ’fietsen met een mobieltje’, ’fietsen in een groep’

en ’haastige spoed’. Door de leerlingen de gevolgen hiervan te laten ervaren en te la-

ten reflecteren op hun eigen gedrag in het verkeer hopen we ze bewustere verkeers-

deelnemers te maken. Wanneer de lessen door het slechte weer geen doorgang

vinden, gaan we met de leerlingen in debat over deze onderwerpen.

Waar ben je nu?Nu nog in mijn woonplaats Delft. Voor het uitzetten van de diverse parcoursen is

veel materiaal nodig. Het parcours gaan we al vroeg opbouwen dus ik laad mijn auto

liever vanavond al in zodat ik morgen om 6 uur gelijk kan wegrijden.

Je motto?Leerlingen leren het meest door zelf doen en uitleg te geven aan anderen.

Meer informatie over verkeerseducatie op het voortgezet onderwijs vindt u op www.

totallytraffic.nl en voor het primair onderwijs op www.schoolopseef.nl. Natuurlijk

kunt u ook terecht op www.cedgroep.nl.

tekst Ineke Westbroek

Een wisselbeker? Een gedeelde

eerste plaats bij het CED-dictee? Zij

hadden het nooit durven dromen.

De winnaars, Sameer Tariq (groep 8,

basisschool De Singel, Schiedam)

en Jia Jia Zhou (groep 8 basis-

school De Toermalijn, Zwijndrecht),

verwachtten hooguit met een klein

bekertje en een boekenbon naar

huis te gaan: ‘Zoveel andere kinde-

ren kunnen goed spellen.’

Veertig basisschoolleerlingen uit de regio

Rotterdam deden 18 mei mee aan de dictee-

wedstrijd die dit jaar voor de twaalfde keer

georganiseerd werd. Nadat zij de voorrondes

op hun eigen school hadden gewonnen, bogen

zij zich over het CED-dictee, met het Eras-

musjaar als onderwerp. Een ’eitje’ was het

niet, met instinkers als tiranniseren, appreci-

eren en twee-euromunt.

Winnaar Sameer zat fout met de titel: ‘Ik

dacht aan jaar van Erasmus en schreef Eras-

mus met een apostrof.’

Winnares Jia Jia, die evenals Sameer vier

fouten maakte, schreef ’tiranniseren’ met één

n, maar had verder niet veel moeite met het

dictee: ‘Over sommige woorden moest je even

nadenken, maar voor de rest was het gewoon

makkelijk.’

VerrassingDe eerste plaats kwam voor beide scholieren

als verrassing.

‘Ik ben goed in spelling’, weet Sameer van

zichzelf, ‘maar natuurlijk zijn ook heel veel

andere kinderen daar goed in.’

‘Ik dacht dat anderen wel slimmer waren’,

zegt Jia Jia, die op school toch uitblinkt in

spelling: ‘Voor mij is dat het leukste vak.

Bedenken of je iets met dt of met een d aan

het eind van een woord schrijft en als ik het

nakijk is het goed.’

Ook Sameer vindt spellen een boeiend leson-

derdeel, waarin hij ‘een beetje de beste van

de klas’ is. Bij het jaarlijkse tv-programma

‘Het Groot Dictee der Nederlandse Taal’

schrijft hij thuis mee: ‘Ik had de laatste keer

één of twee foutjes...’

Jia Jia blijft er niet voor thuis: ‘Ik kijk liever

naar Nickelodeon. Op school hebben we wel

teruggekeken en meegeschreven.’

Veel lezenBuiten school doen beide prijswinnaars taal-

kennis op door veel te lezen. Als kleuter wer-

Sameer: ‘ Ik ben een beetje de beste van de klas met spellen.

Jia Jia: ‘Over sommige woorden moest je even nadenken, maar voor de rest was het gewoon makkelijk. ’

den zij weleens voorgelezen, maar zij hebben

daaraan niet veel herinnering. ‘Soms las mijn

moeder sprookjesboeken voor’, vertelt Jia Jia,

die tegenwoordig graag leest over tieners met

verhalen over hun leven.

Sameer leest voornamelijk boeken over wis-

en natuurkunde: ‘Rekenen en wiskunde zijn

mijn lievelingsvakken.’

Kijk voor het regionale CED-dictee en het landelijke Groot Kinderdictee der Nederlandse Taal op www.cedgroep.nl/dictee.

Wie heeft er op het CPB gestemd?


20 21

Bouwen aan positief klimaat

‘Kunnen dieren denken?’DE VREEDZAME SCHOOL

CURSUS FILOSOFEREN MET KINDEREN

Kinderen zelf ruzies leren oplossen


Het programma De Vreedzame School stimuleert kinderen om verant-

woordelijk heid te nemen voor zichzelf en hun omgeving. Het wordt al

op 450 scholen gebruikt en is één van de belangrijkste producten van

het op 1 augustus met de CED-Groep gefuseerde Eduniek.

tekst Renate Mamber

‘Filosoferen is een verrijking’, vindt een deelnemer van de cursus

Filosoferen met kinderen. ‘Buiten het filosoferen op zich, komen er zo

veel kerndoelen aan de orde.’ En wat docent Renate de Jong ook heel

belangrijk vindt: ‘Het is leuk.’

Het idee voor De Vreedzame School ontstond

vanuit het besef dat veel scholen ordepro-

blemen hadden in de bovenbouw, vertelt

projectleider Ger Roos. ‘Ouders zijn anders

gaan opvoeden; kinderen mogen meer. Maar

daar was de school nog niet op ingesteld.

Die verwachtte nog vanzelfsprekend gezag.’

Eduniek ontwikkelde een programma dat

een positief klimaat in de klas stimuleert en

kinderen leert om conflicten zelf op te lossen.

‘We wilden hen verantwoordelijkheid laten

nemen voor zichzelf, de ander, de groep, de

school en de samenleving.’

Kinderen krijgen lessen in sociale vaardig-

heden, zoals opkomen voor elkaar, omgaan

met de eigen gevoelens, je inleven in anderen,

dingen zeggen op een acceptabele manier,

respect tonen voor elkaar. Al oefenend leert

de klas om ruzies op te lossen zonder hulp

van de leerkracht. Bepaalde kinderen leren

om te mediëren bij conflicten.

Vreedzame WijkInmiddels is ook De Vreedzame Wijk ont-

wikkeld. Dit programma stimuleert dat alle

organisaties in de wijk die met kinderen

werken, een eenduidige pedagogische aanpak

gebruiken. Er zijn al Vreedzame Wijken in

Hoorn, Amsterdam-Noord, Amersfoort en

Utrecht.

Leerkrachten die meedoen aan De Vreedza-

me School krijgen daarvoor speciale trai-

ningen. Ger: ‘Je hoort hen daarna niet meer

gauw roepen: monden dicht! Het is eerder:

volgens mij hebben jullie geleerd hoe je een

conflict moet oplossen. Ga dat maar eens

gauw doen.’

De Vreedzame School startte in 1998 op een

aantal Utrechtse scholen. Inmiddels doen

er 450 basisscholen in heel Nederland mee.

Ger en zijn mede-projectleider Leo Pauw zijn

bezig om het programma ook geschikt te

maken voor andere onderwijsvormen. Er heb-

ben zich al diverse vmbo-scholen aangesloten

en er gaan ook sbo-scholen, zml-scholen en

voorscholen meedoen.

Goed inbeddenOp De Vreedzame School wordt op autorita-

tieve* of democratische wijze met kinderen

omgegaan. Slaat die benadering aan wan-

neer kinderen thuis meer autoritair worden

opgevoed? Ger: ‘Het kan dat democratisch

gedrag dan minder goed wortel schiet. Maar

een volledig democratische opvoeding be-

staat niet; er is altijd een zeker pedagogisch

speelveld. Een autoritaire opvoedstijl is vaak

een teken van onmacht. Wij proberen ouders

bij het programma te betrekken. Verder blijkt

dat kinderen vaak goed in staat zijn om zich in

beide situaties passend te gedragen.’

Het geleerde beklijft het beste, ontdekten Ger

en Leo, wanneer het goed wordt ingebed. ‘We

leggen leerkrachten uit dat je in feite de hele

week moet werken aan sociaal-emotionele

ontwikkeling. Je kunt onze werkvormen ook

bij allerlei vakken toepassen.’

Leo Pauw is aan het promoveren op de resul-

taten van De Vreedzame School. Eind van dit

schooljaar zijn zijn bevindingen beschikbaar.

* Autoritatief is een opvoedingsstijl waarbij

redelijke grenzen worden gesteld, wordt

uitgelegd en dat met gezag en liefde wordt

gedaan. De aanduiding staat tegenover lais-

sez faire en permissief (toegevend) aan de

ene kant en autoritair aan de andere kant.

Door veel pedagogen wordt het als de best

mogelijke opvoedingsstijl betiteld

Meer weten?

Ger Roos

[email protected]

www.devreedzameschool.nl

Meer weten?

Renate de Jong

[email protected]

06 13276836

Al oefenend leert de klas om ruzies op te lossen zonder hulp van de leerkracht.

Leraren van de groepen 1 tot en met 8 doen

mee aan de cursus en ook een pabo-docent.

Een van hen had vooraf haar twijfels. ‘Ik

dacht: filosoferen, kan dat wel met groep 3,

is dat niet meer iets voor grotere kinderen?’

Na de eerste filosofieles in de klas aarzelt ze

niet meer. ‘Je merkt dat de kinderen nog dat

onbevangene hebben, dat ze heel makkelijk

hun mening geven. Ik kon tijdens de les meer

achterover leunen. Ze luisterden en reageer-

den veel beter op elkaar.’

GelijkwaardigHet is de tweede bijeenkomst van de cursus.

De deelnemers wisselen ervaringen uit. Er

heerst enige onzekerheid of de eerste filoso-

fielessen wel een echt filosofisch gesprek in

de klas hebben opgeleverd. Maar dan somt

docent Renate de Jong alle vragen op die

de leerkrachten samen met hun leerlingen

hebben besproken en waarmee leerlingen

vaak zelf zijn gekomen: “Wat is niks?” “Kun-

nen dieren denken?” “Is een appel dood of

levend?”. ‘Dat is voor kinderen al heel filoso-

fisch’, zegt Renate. ‘Het gaat om denken over

zaken die de kinderen raken en waarop niet

direct een antwoord te bedenken is.’

De reden om met de cursus mee te doen is

voor veel leerkrachten dezelfde. Interesse

in filosofie en de wil om eens op een andere

manier met kinderen te werken. ‘Je doet eens

wat anders’, zegt een leerkracht van groep

5. ‘Je bent zo gewend te zeggen: “Zo is het

en wij weten het allemaal”. Je gaat op een

andere manier met kinderen praten over za-

ken waar ze echt wel over nadenken. Je stelt

je gelijkwaardig op: iets is niet goed of fout.

Ze leren zelf hun gedachten onder woorden

brengen.’

Taal stimulerenVeel leerkrachten verbaasden zich over de

uitspraken van hun leerlingen. Ze hoorden

zinnen als: ‘Eigenlijk kun je niet “niks” doen,

want je doet altijd wat. Zelfs als je dood bent,

want dan lig je.’ Of: ‘Dieren kunnen niet den-

ken, ze doen gewoon.’

Renate is enthousiast. ‘We hebben het steeds

over taal stimuleren, moet je horen wat eruit

komt.’ De cursisten zijn het met haar eens.

‘Er zijn zoveel dingen die je bereikt’, zegt

de leerkracht van groep 3. ‘Je bent op een

leuke manier met taal bezig, met woorden-

schat, inleven in anderen, respect hebben

voor elkaars mening, begrijpend luisteren en

burgerschap.’

Filosoferen met kinderen is een cursus

van twee dagdelen. Vervolgens kun je

zelf aan de slag, eventueel met hulp van

bestaande materialen. Een cursist: ‘Het

is erg praktijkgericht, niet vaag. Je krijgt

veel tips en voorbeelden en je kunt alles

direct in de praktijk brengen.’

Veel leerkrachten verbaasden zich over de uitspraken van hun leerlingen. foto Jan van der Meijde


AGENDA

22 23

CURSUSSEN KINDEROPVANG

31 oktober RotterdamNCKO module 2: Interactievaardigheden

8 november RotterdamNCKO module 1: Kwaliteitsmonitor

1 december Amsterdam13 januari RotterdamIntern begeleider voor kov en psz

CURSUSSEN PRIMAIR EN SPECIAAL ONDERWIJS

4 november RotterdamTaalcoördinator (2e reeks)

9 november RotterdamBrein en bewegen

9 november RotterdamErnstige rekenproblemen en dyscalculie in de bovenbouw

29 november Arnhem12 januari RotterdamOnderwijsassistent, gedragscompetent

30 november RotterdamAutomatiseren is te leren po/so

10 januari RotterdamWerken met ontwikkelingsperspectieven

CURSUSSEN VOORTGEZET ONDERWIJS

17 november RotterdamZorgleerlingen in het vo

11 januari RotterdamMotiveren is te leren

11 januari Zwolle15 februari Amsterdam21 maart RoermondWerken met Nieuwsbegrip

Kijk voor het complete aanbod opwww.cedgroep.nl/cursussen

StuDieDaGen en WoRKShoPS cuRSuSSen (startdatum)

BinnenKoRt

23 oktober studiemiddag Passend omgaan met verschillen in de klas24 november workshop Kenniscentrum Begrijpend Lezen Wat zegt de wetenschap over begrijpend lezen, en wat kun je ermee in je les?7 december workshop Gesprekken voeren met ouders over (vermoeden van) misbruik 11 januari studiemiddag Autisme in het po11 januari studiemiddag Werken met Nieuwsbegrip18 januari studieochtend Meldcode huiselijk geweld en zorgstructuur po18 januari workshop (H)erkennen van kindermishandeling12 januari studiemiddag Aandachts- en gedragsstoornissen vo19 januari studiedag Leren leren in het vso25 januari workshop Nieuwsrekenen: Een vaste aanpak voor contextopgaven 26 januari intervisiebijeenkomst Taakspelbegeleiders8 februari studiemiddag Depressie bij leerlingen in het vo

26 oktober conferentie Begrijpend Lezen - Groningen

Hoe wetenschap en onderwijspraktijk van elkaar kunnen leren bij verbetering

begrijpend leesonderwijs. www.cedgroep.nl/conferentiebegrijpendlezen

3,4,5 november Kindvak Brabanthallen - Den Bosch

Vakbeurs voor professionals kinderopvang, buitenschoolse opvang en brede

scholen. Met stand CED-Groep. www.kindvak.nl

11 november conferentie Passend Presteren - Rotterdam

Mogelijkheden en ervaringen Passend onderwijs & opbrengstgericht werken.

Inleiding door Pierre Wind. www.cedgroep.nl/passendpresteren

16 november MOD: Rekenmethodes - Rotterdam

Methode Oriëntatiedag door educatieve uitgeverijen. www.komnaardemod.nl

2 december conferentie Uitgerekend? - Rotterdam

Over protocol Ernstige RekenWiskunde-problemen en Dyscalculie (ERWD).

www.cedgroep.nl/conferentiedyscalculie

10 december Het Groot Kinderdictee der Nederlandse taal - Ned 3 19.00 uur

Zestig kinderen (basisschool groep 8) nemen het tegen elkaar op.

www.cedgroep.nl/grootkinderdictee

18 januari conferentie Teach Like a Champion - STC Rotterdam

Lancering nl. versie ’Teach like a champion’. [email protected]

30 januari-13 februari seminar IKC: Alles onder één dak - diverse locaties

Verkenning van kansen, mogelijkheden en ervaringen integraal kindcentrum

(IKC). www.cedgroep.nl/ikcseminars

16 februari jaarlijkse conferentie Rekenen in vo - Rotterdam

Met extra aandacht voor protocol ERWD, dyscalculie.

www.cedgroep.nl/rekenconferentievo

‘Je wordt heel compleet in je lesgeven’ANTONIUSSCHOOL VOERT NIEUWSBEGRIP IN

tekst Renate Mamber

De Antoniusschool in Montferland,

Gelderland, voerde vorig jaar de

methode Nieuwsbegrip in. Het team

stelde hierbij een goede begeleiding

als eis. Dit schooljaar zijn leerkrachten

en leerlingen nog steeds enthousiast.

Bovendien laten de toetsresultaten al

een lichte verbetering zien.

Directeur Mirjam Ribbers vond in Nieuws-

begrip een methode voor begrijpend lezen

die voldoet aan alle kerndoelen en waarbij

de teksten actueel zijn. Het team zei wel van

meet af aan: ‘We willen begeleiding bij de

implementatie.’

Leerkracht Mindy Jordens vertelt waarom.

‘We wilden de methode op een goede manier

gebruiken, vooral de differentiatie ervan, dus

hoe je kunt inspelen op kinderen die extra

hulp nodig hebben of kinderen die juist heel

goed zijn. Je leest de handleiding, maar toch

vraag je je soms af of je het wel goed doet. Of

soms heb je de instructie verkeerd geïnter-

preteerd. Het is dan nuttig als je bij iemand

terecht kunt die je vertelt hoe de methode is

bedoeld en dat ook weet te onderbouwen.’

OpbrengstgerichtErnst Keijsers van de CED-Groep bege-

leidde de implementatie vorig jaar met twee

studiemiddagen en een observatiedag. ‘De

intern begeleider en ik keken met Ernst mee

tijdens de klasse-observaties’, vertelt Mirjam.

‘Daarna namen wij de klas over zodat Ernst

samen met de leerkracht direct de les kon

nabespreken. Uiteindelijk heeft hij alle tips

van die dag verzameld op een lijst. De leer-

krachten herkenden zich erin en leerden zo

ook van de anderen.’

Mirjam vond de begeleiding heel breed en op-

brengstgericht. ‘Deze gaat onder andere in op

coöperatieve werkvormen, omgaan met ver-

schillen en leerkrachtvaardigheden. Daardoor

word je heel compleet in je lesgeven.’ Mindy

kreeg door de begeleiding nog meer inzicht in

het leerlingvolgsysteem. ‘Hoe je kinderen nog

beter les kunt geven op hun eigen niveau.’

Aankomend schooljaar krijgt het team nog

eens twee studiemiddagen en een observa-

tiedag. Mirjam hoopt dat de teamleden zich

daardoor nog verder ontwikkelen.

WinstpuntDe eerste resultaten van de invoering van

Nieuwsbegrip zijn al te zien. De toetsgege-

vens tonen in alle groepen een lichte verbe-

tering. Mirjam: ‘We hopen dat het doorzet en

dat we over drie jaar van een trend kunnen

spreken.’

Een belangrijk winstpunt is verder dat ieder-

een het leuk vindt. Mindy: ‘De kinderen waren

eigenlijk wel klaar met begrijpend lezen,

maar nu doen ze het weer met plezier en dan

leren ze ook meer.’ Mirjam: ‘Ze leggen de

verbinding met het (jeugd)journaal, de krant

en met wat ze van hun ouders horen. Daaraan

merk je dat het verband houdt met hun leven.’

Tot nu toe zien Mirjam en Mindy maar één

minpuntje: de file bij het kopieerapparaat als

alle leerkrachten de actuele teksten moeten

uitprinten.

Nieuwsbegrip MasterclassesWilt u het begrijpend leesonderwijs

op uw school verbeteren? Volg dan de

Nieuwsbegrip Masterclasses. Dat is een

serie van vier trainingsbijeenkomsten en

klassenconsultaties op de schoolloca-

tie. Na het volgen van de instapmodule

Nieuwsbegrip (XL) maakt het team een

keuze uit de Masterclasses. Bijvoorbeeld

‘Omgaan met verschillen in de groep’ of

‘Modelen; de leerkracht als rolmodel’.

Deelnemers ontvangen na afloop een

certificaat en voor de school is er een

gevelbordje.

Meer weten? Mail naar nieuwsbegrip-

[email protected] of kijk op

www.cedgroep.nl/masterclasses.

Meer weten?

Ernst Keijsers

[email protected]

010 4017599

‘Nu doen ze begrijpend lezen weer met plezier. ’ foto Mirjam Edward


Mijn dag begint vandaag met het naar school brengen van mijn

kinderen. Een leuk moment!

Werkoverleg met het team waarmee we trainingen

ontwikkelen en geven. We hebben het over een

training voor kinderen jongerenwerkers die op

pleinen in Rotterdam actief zijn. Wat kunnen we

doen met de vragen die zij hebben over respectvol

taalgebruik?

Op kantoor ontvang ik onze nieuwe stagiaire Anne. Ze gaat

wetenschappelijke publicaties over het thema ‘taalstimulering’

bestuderen, samenvatten en interpreteren vanuit Taaloffensief-

perspectief. Maar voordat ze daarmee aan de slag gaat: eerst een

rondje kennismaken bij collega’s.

Mails en telefoontjes afhandelen hoort ook bij mijn werk. Zojuist heb ik een

intakegesprek gehouden voor een training voor vakleerkrachten die kunst-

zinnige vakken geven op scholen.

foto’s Jan van der Meijde

Maryse Bolhuisis projectleider Taal in de Wijk, een onderdeel van Taaloffensief [email protected] 010 4071514

DE WERKDAG VAN MARYSE BOLHUIS

Daarna naar een bijeenkomst van het Rotterdamse Bondgenootschap

tegen laaggeletterdheid. Die bezoek ik vanwege mijn betrokkenheid bij

de uitvoering van het Taaloffensief: een gemeentelijk programma om

ouders en professionals in de stad actiever te betrekken bij de ontwik-

keling van taalvaardigheid van Rotterdamse kinderen.

KlasseApart, najaar 2011

Documents

Transcript of KlasseApart, najaar 2011