Klas: Tumult Kunst!? · 3-4 vmbo Tumult Kunst!? CKV - Culturele Kunstzinnige Vorming. 2 Tumult...

1 Tumult ’08-’09

In dit dossier:Ontdek jouw creatieve talenten!

Kunst en cultuur Kunstenaar als beroepMet handige kijkwijzers!

Dit dossier is van:

Klas:

3-4 vmbo

Tumult Kunst!?CKV - Culturele Kunstzinnige Vorming

2 Tumult ’08-’09

Inleiding 1

1. Verhalen 13

2. Compositie 31

3. Techniek 49

4. Waarde 69

Dossier www.tumult.nl

+In dit dossier maak je individueel, in groepjes of klassikaal opdrachten die je in de les kunt doen.

Op www.tumult.nl vind je na inloggen opdrachten, les-brieven, digilessen, testen en handige studiekaarten.

= Tip

= Weetje

= Opdracht

= Keuzeopdracht

Kunst!?

In dit dossier vind je deze hoofdstukken:

In dit dossier zie je deze pictogrammen:

Zo werkt Tumult:

Tumult Antwoordnummer 475631070 WE AmsterdamTel. 020 – 421 51 [email protected]

ISBN 978-94-6114-308-2© Tumult, 2016 Alle rechten voorbehouden

Van werken van beeldende kunstenaars aangesloten bij een CISAC-organisatie is het auteursrecht geregeld met Pictoright te Amsterdam. © c/o Pictoright Amsterdam 2016

= Groepsopdracht

= Verwijzing naar www.tumult.nl

= Bruikbaar bij andere vakken

= Samenvatting

1

Cultuur is alles wat door mensen bedacht is, dus alles wat geen natuur is. Denk aan eetgewoontes, de kleding die je draagt, politiek, wetenschap en sport.

1 Wat is cultuur?

➜ Bekijk de plaatjes op pagina 3.

Welke plaatjes zijn volgens jou cultuur? Kleur daarvan het rondje in.

➜ Bedenk met de klas zoveel mogelijk voorbeelden van cultuur.

Voorbeeld:Cultuur is … de Olympische Spelen, de kleren die nu in de mode zijn, mijn Facebookpagina etc.

Cultuur is …

InleidingKunst en cultuur zijn overal om je heen. Het huis waarin je woont, de muziek die je luistert, de programma’s op televisie, reclameborden op straat … Maar wat is cultuur precies? En kunst? En wat heb jij ermee? Daarover gaat dit hoofdstuk.

Na dit hoofdstuk kun je:uitleggen wat cultuur is;uitleggen wat kunst is;kunstvormen onderschei-den;jouw kunst en cultuur in kaart brengen; naar kunst kijken.

Schrijf alles op wat je te binnen

schiet en dat volgens jou met cultuur te maken heeft. Niets is gek!

2

Sommige cultuur is kunst. Bijvoorbeeld de schilderijen die in een museum hangen, een dansvoorstelling in het theater of een bijzonder gebouw. Maar wanneer is iets kunst? Die vraag is nog niet zo makkelijk te beantwoorden. Je zou kunnen zeggen dat iets kunst is als het je op een nieuwe manier naar dingen laat kijken. Een schilderij van een landschap laat je de schoonheid van dat landschap opnieuw zien. Een mooi lief-deslied geeft je nieuwe inzichten over de liefde. Kunstenaars maken dus iets ‘nieuws’.

2 Wat is kunst?

➜ Bekijk de plaatjes op pagina 3 nog eens.

Welke plaatjes zijn volgens jou kunst? Kleur daarvan het vierkantje in.

➜ Bedenk met de klas zo veel mogelijk voorbeelden van kunst. Voorbeeld:Kunst is … dingen die je in een museum kunt zien, klassieke muziek, het werk van een kunstenaar etc.

Kunst is …

Leonardo da Vinci, Mona Lisa, 1503-1507, 77x33 cm.

3

1

5

9

13

17

20

18

21

14 16 15

10 11

12

6

3

7

4

8

10

23 22

19

2

4

Er zijn verschillende vormen van kunst. Beeldende kunst, architectuur, dans, theater, film … Van de meeste heb je vast wel eens gehoord.

3 Kunstvormen

➜ Lees de informatie en kijk nog eens naar de plaatjes op pagina 3.

Van welke kunstvormen zie je op pagina 3 voorbeelden? Schrijf bij elke kunstvorm de nummers van de plaatjes op.

Architectuur. Mensen bouwen al eeuwen: huizen, bruggen, kastelen, kerken etc. Als daarbij is nagedacht over een bijzondere vorm-geving die past bij de functie van het gebouw, dan noem je het architectuur.

Plaatjes:

Beeldende kunst. Een beeldend kunstenaar maakt een ‘beeld’ of afbeelding van iets. Of het nou een schilderij is, een tekening, een beeld-houwwerk of een video-installatie, het is alle-maal beeldende kunst.

Plaatjes:

Computerkunst & games. Computerkunst is kunst die met grafische programma’s op de computer gemaakt is. Sommige games of special effects in films zijn zo mooi vormgege-ven dat je ook van kunst kunt spreken.

Plaatjes:

Dans. Streetdance, moderne dans, klassiek ballet, jazzdans … Door tv-programma’s als So You Think You Can Dance is dans inmiddels populair bij een groter publiek. Bij dans gaat het erom hoe je iets uitdrukt door bewegingen.

Plaatjes:

Film & televisie. Ga jij wel eens naar de bios-coop? Of kijk je liever thuis op de bank een film of tv-serie? Film en televisie kunnen je helemaal meenemen in een verhaal. Zaken als cameravoering, geluid en montage spelen daarbij een belangrijke rol.

Plaatjes:

Fotografie. Overal om je heen zie je foto’s: in de krant, op reclameposters, op internet, op je eigen mobiele telefoon. Sommige van die foto’s zijn kunst. Dan heeft de maker heel bewust nagedacht hoe hij iets op de foto zet.

Plaatjes:

Muziek. Zo lang als er mensen bestaan, zo lang bestaat er muziek. Of je nu zelf muziek maakt of er graag naar luistert. Of je van klas-sieke muziek houdt, van pop of van R&B. Muziek is een kunstvorm waar bijna iedereen wel wat mee heeft.

Plaatjes:

Theater. Wat je nodig hebt voor theater is één of meerdere spelers die live optreden voor een publiek. Dat kan een toneelstuk zijn, cabaret of een musical. Zo’n voorstelling vindt vaak plaats in een theaterzaal, maar dat hoeft niet.

Plaatjes:

Toegepaste kunst. Je mobieltje, je laptop, je scooter … Je vindt het waarschijnlijk niet alleen belangrijk dat ze goed werken, maar ook dat ze een mooie vormgeving hebben. Dat noem je toegepaste kunst. Ook mode is toege-paste kunst.

Plaatjes:

5

Naar welke muziek luister jij graag? Welke tv-series mis je nooit? Ben je wel eens in een museum geweest? Wat zijn je favoriete games? Je bent meer met kunst en cultuur bezig dan je misschien denkt!

4 Jouw kunst en cultuur

➜ Breng in kaart wat jouw ervaringen zijn met kunst en cultuur.

Op welke manieren houd jij je bezig met kunst en cultuur? Wat vind jij leuk? Vul dat op de volgende pagina in. Schrijf alles op wat je te binnen schiet. Gebruik de vragen hieronder.

ArchitectuurKijk je vaak naar gebouwen? Wat vind jij een mooi gebouw of bouwwerk? Welke bijzondere gebouwen ken je?

Beeldende kunstWat hangt er bij jullie thuis aan de muur? In welk museum ben je wel eens geweest of welke tentoonstelling heb je wel eens gezien? Welke beeldende kunstenaars ken je?

Computerkunst & gamesWat doe je allemaal op de computer? Wat zijn je favoriete games? Zit je op Facebook of Twitter? Maak je dingen op de computer?

DansHoud je van dansen? Wat voor soort dans vind je leuk? Naar welke dansprogramma’s op televisie kijk je graag? Heb je wel eens een dansvoorstelling gezien?

Film & televisieWelke televisieprogramma’s mis je nooit? Wat zijn je favoriete films? Welke acteurs of actrices vind je echt goed? Kijk je films het liefst in de bioscoop of thuis?

FotografieMaak jij zelf vaak foto’s? Wat voor foto’s maak je? Wat voor foto’s spreken jou aan (bijv. nieuws, mooie mensen, reclame, natuur)?

MuziekNaar welke muziek luister je veel? Van welke artiest heb je wel eens een concert gezien? Speel je zelf een instrument? Van welke klas-sieke muziek heb je wel eens gehoord?

TheaterHoud je van toneelspelen? Heb je wel eens een theatervoorstelling (bijv. musical, cabaret, schoolvoorstelling) gezien? Zo ja, welke? Zijn er cabaretiers die je leuk vindt?

Toegepaste kunstWat voor telefoon heb jij? Wat zijn jouw merken (bijv. Apple, Gucci, Nike)? Wat is jouw kledingstijl? Houd je van mooie spullen?

Computerkunst

Toegepaste kunst

Theater

Architectuur

Film & televisie

Theater

Dans

Jouw Kunst & Cultuur

6

Muziek

Toegepaste kunst

Fotografie

Beeldende kunst

Computerkunst & games

Jouw Kunst & Cultuur

7

8

Je kunt met verschillende ogen naar kunst en cultuur kijken. Je kunt kijken of er een mooi verhaal in zit. Of hoe iets is vormgegeven. Je kunt ook kijken hoe het is gemaakt. Bijvoorbeeld door handwerk of met een machine. Of hoeveel het heeft gekost …

5 Kijken naar kunst

➜ Bekijk het schilderij hieronder en lees de tekst erbij.

Titel: De compagnie van kapitein Frans

Banning Cocq en luitenant Willem van

Ruytenburgh maakt zich gereed om uit

te marcheren

Bijnaam: De Nachtwacht

Schilder: Rembrandt van Rijn (1606-1669)

Jaartal: 1642

Materiaal: olieverf op doek

Afmetingen: 363x437 cm

De Nachtwacht is het bekendste schilderij van Rembrandt van Rijn. Hij schilderde het waarschijnlijk van 1639 tot 1642. Rembrandt maakte dit schilderij in opdracht van een schut-tersgilde. Dat waren groepen mannen die hielpen om de stad te bewaken. Op het schilderij zie je een groepsportret van de schutters. Ze staan op het punt om uit te rukken. Rembrandt kreeg 1600 gulden (ongeveer 725 euro) voor zijn werk. Dat was erg veel voor die tijd.

9

➜ Bekijk de Nachtwacht op vier verschillende manieren.

1. Kijk naar het verhaalHet verhaal is wat er gebeurt op het schilderij. Wat zie jij allemaal gebeuren op de Nachtwacht? Noem drie dingen.

1.

2.

3.

2. Kijk naar de compositieRembrandt schilderde een groepsportret. De compositie is hoe de mensen in beeld staan. Vergelijk de compositie van de Nachtwacht met de groepsfoto van het voetbalteam. Noem drie verschillen.

1.

2.

3.

3. Kijk naar de techniekDe techniek is hoe het schilderij is gemaakt. Welke materialen heeft Rembrandt gebruikt?

4. Kijk naar de waardeDe waarde is hoeveel geld het schilderij kost, maar ook hoe belang-rijk het is. Rembrandt maakte de Nachtwacht in opdracht en kreeg daarvoor 1600 gulden (725 euro). Denk je dat het nu nog evenveel geld waard is? Leg uit waarom.

Het schilderij is nu meer / evenveel / minder waard, want:

‘De Nachtwacht’ is eigenlijk een bijnaam. Door vervuiling en ver-kleuring van de

vernis laag werd het schil-derij steeds donkerder. Het lijkt net nacht, maar toen Rembrandt het schilderde was het dag.

Rembrandt had een bijzondere schildertechniek. Hij smeerde de verf dik op het doek. Hij gebruikte zijn paletmes om te verven. Of hij kraste met de achterkant van zijn penseel in de nog natte verf. Daarmee lukte het hem dingen zo te schil-deren dat het net echt lijkt.

10

Collage: jouw kunst en cultuur

➜ Log in op www.tumult.nl. Maak de lesbrief Collage: jouw kunst en cultuur.

Jouw kunst en cultuurmeter

➜ Log in op www.tumult.nl. Maak de lesbrief Jouw kunst en cultuurmeter.

Beroep: kunstenaar

➜ Kunstenaar is een beroep apart. Log in op www.tumult.nl. Maak de lesbrief Beroep: kunstenaar.

Dit hoofdstuk ging over …

… wat is cultuur?Cultuur is alles wat door mensen gemaakt of bedacht is. Dus eigenlijk alles wat geen natuur is.

… wat is kunst?Kunst is een vorm van cultuur. Bijvoorbeeld de schilderijen die in een museum hangen. Of een dansvoorstelling in het theater.

… kunstvormen.Er zijn verschillende vormen van kunst, zoals beeldende kunst, architectuur, computerkunst, dans, theater, film, toegepaste kunst, fotografie en muziek.

… jouw kunst en cultuur.Naar welke muziek luister jij graag? Welke tv-series mis je nooit? Je bent meer met kunst en cultuur bezig dan je mis-schien denkt!

… kijken naar kunst.Je kunt met verschillende ogen naar kunst en cultuur kijken. Je kunt bijvoorbeeld kijken naar het verhaal, de compositie, de techniek of wat het waard is.

11

Voor CKV ga je dit jaar vier keer iets cultureels doen. Bij-voorbeeld naar een museum, een theatervoorstelling of een concert. Dan moet je natuurlijk wel weten wat er bij jou in de buurt te doen is. Zoals welke bioscopen en musea er zijn en wat daar te zien is.

Cultuurplattegrond

➜ Bedenk welke culturele plekken je kent bij jou in de buurt.

Denk bijvoorbeeld aan een dansschool, bioscoop of cultureel centrum. Schrijf alles op wat je kun bedenken. Zet een kruisje achter de plekken waar je wel eens bent geweest.

Culturele plek Wel eens geweest

➜ Maak in groepjes van drie een cultuurplattegrond.

Teken of print een plattegrond van de plaats waar jullie op school zitten.

Zoek op internet op welke plekken er iets cultureels te doen is. Denk aan bioscopen, musea, theaters, concertzalen, culturele

centra, bijzondere gebouwen etc. Geef alle plekken een nummer en zet die op de plattegrond. Maak bij de plattegrond een lijst van alle culturele plekken. Geef op die lijst bij iedere plek aan wat je er kunt doen.

Digiles Digitale cultuurplattegrond

➜ Log in op www.tumult.nl. Doe de digiles Digitale cultuurplatte-grond.

In deze digiles maak je de cultuurplattegrond niet op papier, maar met Google Maps.

CKV activiteit

Geen idee wat er aan cultuur te

doen is in jouw plaats? Veel steden hebben een online uitagenda waar je in kunt zoeken. Of kijk eens op de VVV-site van je gemeente bij het cultuuraanbod. Vergeet ook de cultuurpa-gina’s van de plaatselijke krant niet.

12

Bij CKV ga je dus nieuwe ervaringen opdoen met kunst en cultuur. De ene keer ga je naar het theater. De andere keer naar een tentoonstelling. En steeds doe je verslag van wat je daar gezien hebt. Al die ervaringen en verslagen samen komen in je kunstdossier.

Kunstdossier

➜ Lees de informatie.

In je kunstdossier ga je alles wat je bij CKV doet en maakt verzamelen. Zoals opdrachten, de verslagen van je culturele activiteiten, plaatjes van de dingen die je gezien hebt, toegangs-kaartjes etc. Je laat met je kunstdossier ook zien dat je kunt nadenken over de ervaringen die je hebt opgedaan.

Snap je wat je voor CKV moet doen? Ja, ik snap het helemaal. Nee, het is me nog niet helemaal duidelijk.

Zo ja, schrijf in je eigen woorden op wat je voor CKV moet doen.

Zo nee, schrijf hieronder op welke vragen je nog hebt. En bespreek ze met je docent!

➜ Maak de voorkant van jouw kunstdossier.

Maak in Word een mooie voorpagina voor jouw kunstdossier: Zorg dat je naam en klas erop staan. Bedenk een titel voor je kunstdossier. Zet er plaatjes bij van kunst en cultuur die jij mooi vindt. Maak de voorpagina mooi op. Sla het bestand op en bewaar het in je kunstdossier (digitaal of

geprint).

Op de allerlaatste pagina van

dit boekje vind je een CKV-certificaat waarmee je dit vak afsluit. Lees dat goed door om te bekijken waar je op wordt beoordeeld.

Na dit hoofdstuk kun je:

13

1. Verhalen

Bijna elke kunst- of cultuuruiting vertelt een verhaal. Of het nou een soapaflevering is, een boek, een theaterstuk, een game of een schilderij. Allemaal vertellen ze ons iets. Maar wat is een verhaal precies? En hoe zit een verhaal in elkaar? Na dit hoofdstuk weet je alles over verhalen.


14

In dit hoofdstuk …COMPUTERKUNST & GAMES

Opdracht 3

DANS

Opdracht 3

FILM & TELEVISIE

Opdracht 2, 3, 4, 6, Digiles Soap kijken, Beroep: filmmaker

FOTOGRAFIE

Opdracht 7

MUZIEK

Opdracht 2, 4

STRIPVERHAAL

Opdracht 5

BEELDENDE KUNST

Opdracht 8

THEATER

Opdracht 2, 4, 7

15

In een verhaal doe je verslag van een reeks gebeurtenissen. Eerst gebeurde dit … En toen gebeurde dat … Je vertelt elke dag verhalen!

1 Jouw verhaal

➜ Vertel je buurman of buurvrouw een verhaal.

Bedenk een verhaaltje van vijf zinnen. Bijvoorbeeld over iets wat je deze week hebt meegemaakt.

Verhalen zijn er in alle soorten en maten. Sommige zijn echt gebeurd. Zoals een nieuws bericht. Andere zijn verzonnen. Zoals een soapserie of een actiefilm. Een verhaal kan grappig bedoeld zijn. Of juist serieus. Om erachter te komen waar een verhaal over gaat, kun je de vijf W-vragen beantwoorden:

1. Waar speelt het zich af?2. Wanneer speelt het zich af? 3. Over wie gaat het?4. Wat gebeurt er?5. Waarom gebeurt het?

2 De vijf W-vragen

➜ Beantwoord de vijf W-vragen voor het verhaal dat je hierboven hebt opgeschreven.

Waar?

Wanneer?

Wie?

Wat? Waarom?

16

➜ Beantwoord voor elk verhaal de vijf W-vragen.

Waar?

Wanneer?

Wie?

Wat? Waarom?

Toneelstuk: Shakespeare’s Romeo en JuliaToneelschrijver: William Shakespeare, ca.1596

In Verona (Italië) wonen twee families die altijd ruzie hebben met elkaar. Romeo is de zoon van de ene familie (Montague) en Julia de dochter van de andere familie (Capulet). Als de twee elkaar ont-moeten, zijn ze op slag verliefd en willen trouwen. Maar de ruzie tussen hun families maakt hun liefde onmogelijk. Julia neemt een drankje waardoor het lijkt of ze dood is, zodat ze niet met een ander hoeft te trouwen. Maar als Romeo haar vindt, denkt hij dat ze echt dood is. Hij pleegt zelfmoord, want hij wil niet zonder haar leven. Als Julia wakker wordt, ziet ze dat haar geliefde dood is en ze pleegt ook zelfmoord.

Waar?

Wanneer?

Wie?

Wat? Waarom?

Soapserie: Onderweg Naar Morgen

Sam wil meedoen met een pokeravond, maar Youssef houdt dat tegen.

Sam probeert indruk op Youssef te maken met de Ferrari van zijn vader.

Youssef daagt Sam uit om een racewedstrijd te doen met de Ferrari.

De Ferrari van de vader van Sam wordt in beslag genomen door de politie.

© ONM/Endemol

Ford Madox Brown, Romeo and Juliet, 1870, 135,7x94,8 cm

© ONM/Endemol

17

Lied: Het is overTekst: Annie M.G. Schmidt, Muziek: Harry Bannink

Het is over, hij zegt me niets meer, ik ben vrij. Het is over, het doet me niks meer en ik ben blij. Hij is voor mij zomaar een heer.En al die toestanden, dat hoeft niet meer. Die man die thuiskwam ‘s avonds laat. Zo moedeloos en prikkelbaar. Dat alles is mijn zorg niet meer.Dat is nou allemaal voor haar. Ze mag hem hebben.

Waar?

Wanneer?

Wie?

Wat? Waarom?

➜ Maak nu in tweetallen een verhaal met deze vijf W’s.

WAAR WANNEER WIE WAT WAAROM

18

Elk verhaal heeft een setting. Dat is de tijd en de plek waar het zich afspeelt. In een boek staat dat vaak gewoon opge-schreven. Maar hoe weet je in een film, een game, een schilde-rij of theaterstuk waar en wanneer het zich afspeelt? Je ziet dat bijvoorbeeld aan de kleding en de omgeving.

3 Setting

➜ Bekijk de plaatjes.

Waar en wanneer spelen deze verhalen zich af denk jij? Leg ook uit waar je dat aan ziet.

Film Gravity, Alfonso Cuarón TV serie Grey’s Anatomy

Game Candy Crush Saga

Plaatje Setting (waar en wanneer) Dat denk ik, omdat …

1.

2.

3.

4.

Ballet Het Zwanenmeer, M. Pepita en L. Ivanov (Muziek: Tjaikovski)

21

3 4

19

➜ Bedenk een nieuwe setting voor het verhaal van Romeo en Julia (pagina 16).

Verplaats het verhaal van Romeo en Julia naar een andere tijd en plaats. Ontwerp hiervoor een decor.

Wie: Romeo en JuliaWat: Ze zijn verliefd, maar de ruzie tussen hun families maakt hun liefde onmogelijk.Waar en wanneer (setting):

Decor:

De achtergrond bij film, televi sie en theater noem je het decor. Met een decor kun je

laten zien waar en wanneer iets zich afspeelt.

20

Ieder verhaal heeft personages. Dat zijn de figuren om wie het draait. Je hebt altijd een hoofdpersoon, die een bepaald doel wil bereiken. Dat doel kan van alles zijn: beroemd worden, de liefde van je leven veroveren, de stad beschermen tegen boeven. Maar er is altijd iemand die het moeilijk maakt om het doel te bereiken. Dat is de tegenstander.

4 De personages

➜ Bekijk de verhalen op pagina 16 en 17 nog eens.

Wie is hier de hoofdpersoon? Wat is zijn/haar doel? En wie werkt dat tegen?

➜ Teken een held (hoofdpersoon) en een schurk (tegenstander). Volg daarvoor de stappen.

Stap 1: Kies een plekKies uit de plaatjes hieronder een locatie.

Hoofdpersooon Doel Tegenstander

Onderweg naar Sam Hij wil meedoen met een Youssefmorgen pokeravond. Romeo & Julia

Het is over

21

Stap 2: Kies een dingKies uit de plaatjes hieronder een voorwerp.

Stap 3: Bedenk een held en een schurkBedenk bij de plaatjes die je gekozen hebt een situatie met een held en een schurk. Bijvoorbeeld: een politieagent (held) die een inbreker (schurk) heeft gevangen.

Held:

Schurk:

Situatie:

Stap 4: Maak er een tekening vanMaak een tekening van de held en de schurk die je bedacht hebt.

Personages zijn niet altijd mensen. Het kunnen ook dieren zijn. Of buitenaardse

wezens. En soms zelfs natuur verschijnselen, zoals een orkaan.

22

Bill Watterson, Casper en Hobbes D’r ligt iets onder het bed te kwijlen, 1999

Als er niets gebeurt in een verhaal, is er niet zoveel aan. Het wordt pas spannend als er iets gebeurt waardoor er een probleem ontstaat. Dan moet de hoofdpersoon op zoek naar een oplossing. Daarmee gaat het verhaal lopen.

5 Verhaalopbouw

➜ Geef in het stripverhaal hieronder de verhaalopbouw aan.

Lees eerst de informatie over verhaalopbouw. Geef daarna met nummers in het stripverhaal aan waar elke stap uit de verhaalop-bouw begint.

VerhaalopbouwElk verhaal heeft een bepaalde opbouw. Die kun je verdelen in vijf stappen:1. BEGINSITUATIE Er is nog niets aan de hand.2. GEBEURTENIS Er gebeurt iets waardoor er een probleem ontstaat.3. ONTWIKKELING Dit is het middendeel van het verhaal waarin van alles gebeurt.4. CRISIS Het lijkt niet meer goed te komen (heel spannend moment).5. OPLOSSING Dat is hoe het verhaal afloopt.

23

➜ Lees dit verhaaltje waarin ‘niks’ gebeurt.

Je stapt op de fiets naar school. Je rijdt over een industrie terrein. Langs een voetbalveld. En door de stad. Na een halfuurtje kom je aan. Einde.

➜ Bedenk twee dingen om het verhaal spannend te maken.

Voorbeeld: Je krijgt midden op het industrieterrein een lekke band.

1.

2.

➜ Maak nu een stripverhaal van dit verhaal.

Begin met ‘Je stapt op de fiets naar school …’. Bedenk hoe het verhaal in vijf stappen verder gaat.

1. Beginsituatie

2. Gebeurtenis 3. Ontwikkeling

4. Crisis 5. Oplossing

24

Regels zijn er om overtreden te worden. Zo zijn er ook kun-stenaars die afwijken van de regels voor een verhaal. Soms gooien ze bijvoorbeeld de volgorde van de gebeurtenissen door elkaar.

6 Spelen met de regels

➜ Bekijk het stripverhaal hieronder.

➜ Stel je voor dat de man terugdenkt aan de overval.

In welke volgorde zou jij de plaatjes dan zetten? Geef dat aan met de nummers.

➜ Stel je voor dat dit een scène uit een film is.

Je wilt dat de kijker, net als de man zelf, verrast wordt door de overvaller. Hoe zou je dan de eerste twee plaatjes tekenen?

➜ Bespreek met de klas hoe je kunt spelen met de manier waarop je een verhaal vertelt.

Ken je bijvoorbeeld films waarin er terugblikken zijn in het verhaal? Of die het verhaal heel spannend maken? En waar ligt dat dan aan?

Films maken vaak gebruik van een terugblik in de tijd (flashback). Andersom komt

ook voor: een vooruitblik (flashforward).

25

Dat een boek of een film een verhaal vertelt, is duidelijk. Maar vertelt een schilderij eigenlijk ook een verhaal? Of een beeld-houwwerk? Of muziek? Of misschien zelfs een gebouw? En gelden voor dat verhaal dan dezelfde ‘regels’ als bij (bijvoor-beeld) boeken of films?

7 Zit overal een verhaal in?

➜ Vertel: welk verhaal zie jij in deze foto?

➜ Verzin wat er VOOR en NA dit moment gebeurde.

Teken dat in de vakjes hieronder. Schrijf erbij wat het voorstelt.

NA:VOOR:

Stephan Vanfleteren, Zonder titel, 2001

Stel jezelf vragen om erachter

te komen wat het verhaal van deze foto zou kunnen zijn: wie is deze man? Waar komt hij vandaan? Waar gaat hij naartoe?

26

➜ Maak in groepjes een ‘tableau vivant’.

Tableau vivant betekent letterlijk: levend schilderij. In een tableau vivant laat je een moment uit een verhaal zien alsof je er een foto van maakt.

Stap 1: GroepjesVorm groepjes van vier en maak een taakverdeling. Er zijn drie modellen nodig en één regisseur die de modellen in de juiste houding zet.

Regisseur: Modellen:

Stap 2: Bedenk een (kort) verhaalVerzin een kort verhaal met behulp van de vijf W’s.

Waar? Wanneer?

Wie?

Wat?

Waarom?

Stap 3: Kies een momentKies een interessant moment uit je verhaal. Bedenk hoe je dit moment kunt laten zien.

Voorbeeld:Moment: Twee jongens doen allebei hun best om één meisje te versieren.Hoe je dat laat zien: Het meisje staat in het midden en kijkt verveeld opzij. Eén jongen probeert indruk te maken door zijn spierballen te laten zien. De ander doet zijn haar goed.

Moment: Hoe je dat laat zien:

Stap 4: OefenenOefen je tableau vivant. De regisseur kijkt of de modellen goed staan en met elkaar een mooi beeld vormen.

Stap 5: PresenterenAlle groepjes presenteren hun tableau vivant aan de klas. Probeer te raden wat het verhaal is achter de tableau vivants van de andere groepjes. NB: Je kunt natuurlijk ook echte foto’s maken van elke tableau vivant!

Niet alle kunst-werken vertellen een verhaal. Soms gaat het alleen maar om de vorm.

Bijvoorbeeld een mooie vaas of een abstract schil-derij.

Kunstenaars vertellen niet zomaar verhalen. Ze hebben daar vaak een bedoeling mee. Er zit een boodschap achter hun ver-halen en kunstwerken. De boodschap, dat is de kern van het verhaal in één zin. Bijvoorbeeld: het gaat om de kleine dingen in het leven. Of: liefde overwint alles.

8 Boodschap

➜ Bekijk onderstaande schilderijen en lees het verhaal erbij.

X Napoleon steekt de Grote St. Bernardpas over DAVID – Napoleon was een beroemde Franse leider. Hij was van 1799 tot 1815 aan de macht in Frankrijk. Als legeraanvoer-der voerde hij oorlog en ver-overde grote delen van Europa. Dit schilderij laat zien hoe hij de St. Bernardpas oversteekt tijdens één van zijn vele veld-tochten.

Wat is volgens jou de boodschap van dit schilderij?

Guernica PABLO PICASSO – Guernica is een plaats in Noord-Spanje. Dit kleine Baskische dorpje werd tijdens de Spaanse bur-geroorlog gebombardeerd in opdracht van de fascistische generaal Franco. Het dorpje brandde drie dagen lang. Meer dan 1600 bur-gers – een kwart van de totale bevolking – vonden de dood. In dit schilderij laat Picasso zien wat hij vindt van deze gebeurtenis.

Wat is volgens jou de boodschap van dit schilderij?

Pablo Picasso, Guernica, 1937, 349x776 cm

27

Denk na wat deze schilderij -

en vertellen over oorlog. Laten ze de positieve kanten ervan zien? Of juist de ellende die oorlog veroorzaakt?

Jacques-Louis David, Napoleon steekt de Grote St. Bernardpas over, 1800, 264×231 cm.

28

➜ Bedenk twee kunstwerken met een verschillende boodschap over liefde.

Kijk welke boodschap erboven staat en maak hier een kunstwerk bij. Je mag tekenen, een collage van plaatjes maken, een kort ver-haaltje of een gedicht schrijven. Als je de boodschap maar duidelijk maakt.

Liefde overwint alles

Liefde doet pijn

29

Digiles Soap kijken

➜ Log in op www.tumult.nl. Doe de digiles Soap kijken.

Beroep: filmmaker

➜ Log in op www.tumult.nl. Maak de lesbrief Beroep: filmmaker in groepjes.


… de vijf W’s.In elk verhaal kun je de vijf W’s benoemen: Waar speelt het zich af? En wanneer? Over wie gaat het? Wat gebeurt er? En waarom gebeurt dat?

… de setting.Het waar en wanneer van een verhaal noem je de setting. Dat zijn de tijd en plaats waar een verhaal zich afspeelt.

… personages.De personages zijn de figuren om wie het draait. Je hebt altijd een hoofdpersoon, die een bepaald doel wil bereiken. En een tegenstander die dat tegenwerkt.

… verhaalopbouw.Ieder verhaal heeft een verhaalopbouw met de volgende stappen: 1. beginsituatie; 2. gebeurtenis; 3. ontwikkeling; 4. crisis; 5. oplossing.

… spelen met de regels.Je kunt ook spelen met de regels voor een verhaal. Bijvoor-beeld door de volgorde van de gebeurtenissen om te gooien.

… zit overal een verhaal in?Ook een schilderij, beeld, foto of muziekstuk kan een verhaal vertellen. Je moet dat er dan zelf bij bedenken.

… boodschap.Kunstenaars vertellen niet zomaar verhalen. Ze hebben daar vaak een bedoeling mee. Er zit een boodschap achter hun verhalen en kunstwerken.

30

Je weet nu hoe verhalen in elkaar zitten. Tijd om het in de praktijk te brengen. Je gaat iets cultureels doen en daar naar kijken door de ‘verhaalbril’. Als afsluiting maak je daar een verslag van.

Culturele activiteit Verhaal

➜ Log in op www.tumult.nl. Maak de lesbrief Organiseer je CKV activiteit.

Kies een culturele activiteit met een duidelijk verhaal. Bijvoorbeeld een film, een theaterstuk of een dansvoorstelling. Plan je bezoek met behulp van de lesbrief. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart CKV activiteit.

Kijkwijzer Verhaal

➜ Maak aantekeningen van je culturele activiteit.

Lees vooraf de Kijkwijzer Verhaal door, zodat je weet waar je op moet letten. Gebruik de kijkwijzer om tijdens of direct na de voor-stelling aantekeningen te maken. Anders ben je zo weer vergeten wat je allemaal hebt gezien!

Verslag Verhaal

➜ Maak een verslag van je culturele activiteit.

Bekijk je aantekeningen en de achtergrondinformatie die je hebt gevonden. Maak hier een mooi verslag van. Je kunt dat op twee manieren doen:

1. Schriftelijk verslagMaak een verslag van de activiteit. Vertel daarin wat je hebt gezien, waar het over ging en hoe het verhaal in elkaar zit. En geef je eigen mening. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studie-kaart Verslag.

2. StripverhaalMaak een verslag in de vorm van een stripverhaal. Laat in plaatjes zien hoe het verhaal loopt. Denk daarbij aan de stappen in de ver-haalopbouw. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik voor je stripverhaal het Storyboard.

CKV activiteit

I Kijkwijzer Verhaal 1

Algemene gegevens:

Kunstvorm:

Titel:

Maker(s):

Kijkwijzer Verhaal

Wanneer gezien: Waar gezien:

De vijf W-vragen:

Waar speelt het verhaal zich af?

Wanneer speelt het zich af?

Wie is de hoofdpersoon?

Hoofdpersoon:

Doel:

Tegenstander:

Wat gebeurt er?

Waarom gebeurt dat?

Verhaalopbouw:

Laat in een stripverhaal zien hoe het verhaal is opgebouwd in vijf stappen.

1. Beginsituatie 2. Gebeurtenis 3. Ontwikkeling

4. Crisis 5. Oplossing

II

Na dit hoofdstuk kun je:de compositie van jouw kamer tekenen;een compositie natekenen;soorten composities herkennen;(camera)standpunten benoemen;uitleggen of een afbeelding perspectief heeft;spelen met de compositie regels;compositie herkennen in muziek.

Kijkwijzer Verhaal 2

Spelen met de regels:

Zitten er terugblikken (of vooruitblikken) in het verhaal? Zo ja, geef een voorbeeld.

Nee

Ja

Voorbeeld:

Hoe is de spanning opgebouwd? Kruis aan en geef een voorbeeld.

Het verhaal heeft onverwachte momenten waardoor je verrast wordt.

Je ziet vaak al aankomen dat er iets (spannends) gaat gebeuren.

Voorbeeld:

Boodschap:

Wat is denk je het thema van dit verhaal? (bijv. liefde, oorlog, vriendschap, dood)

Wat is volgens jou de boodschap van het verhaal in één zin?

Wat heeft de titel te maken met deze boodschap?

Jouw mening:

Kruis aan wat jij ervan vond.

Origineel Grappig Uniek

Moeilijk Mooi Lelijk

Saai Fantastisch Spannend

Stom Romantisch Slecht

Voorspelbaar Echt Raar

Verdrietig Goed Verrassend

Wat heeft de meeste indruk op je gemaakt?

Kleur in hoeveel sterren jij het waard vindt. ✩ ✩ ✩ ✩ ✩

31

2. Compositie

Niets is toevallig. En zelfs als iets toevallig lijkt, is erover nagedacht. Waar de camera staat voor een foto, hoeveel trompetten je hoort in een muziekstuk of een gebouw rond is of vierkant. Dat noem je compositie. Compositie is hoe alle onderdelen in een kunstwerk geordend zijn.

Na dit hoofdstuk kun je:de compositie van jouw kamer tekenen;een compositie natekenen;soorten composities herkennen;(camera)standpunten benoemen;uitleggen of een afbeelding perspectief heeft;spelen met de compositie regels;compositie herkennen in muziek.

32

In dit hoofdstuk …

COMPUTERKUNST & GAMES

Opdracht 5

DANS

Opdracht 2, Digiles Dans Compositie

FILM & TELEVISIE

Opdracht 4

FOTOGRAFIE

Opdracht 2, 3, 4, 5, Beroep: fotograaf

MUZIEK

Opdracht 7

TOEGEPASTE KUNST

Opdracht 3

ARCHITECTUUR

Opdracht 3

BEELDENDE KUNST

Opdracht 2, 3, 5, 6

33

Denk eens aan jouw slaapkamer. Er staat een bed in, maar misschien ook een bureau, een computer of een bankstel. Al deze spullen heb je ooit neergezet waar ze nu staan: daar heb je over nagedacht. Dat is ook een compositie!

1 Jouw slaapkamer

➜ Teken een plattegrond van jouw kamer.

Teken het alsof je er van bovenaf naar kijkt. Laat zien waar alles in jouw kamer staat.

Mijn kamer:

Wanneer heb je je kamer voor het laatst veranderd?

Wat heb je toen veranderd en waarom?

➜ Vergelijk jouw slaapkamer met die van je buurman/vrouw.

Overleg met elkaar. Welke kamer vinden jullie het beste ingericht?

Wij vinden de kamer van het beste ingericht,

omdat

Het woord com-positie komt van het werkwoord componeren. En dat betekent ‘het

scheppen van orde in de chaos’.

34

Je hebt op de vorige pagina de compositie van je eigen kamer getekend. Op dezelfde manier kun je de compositie van een schilderij, foto, gebouw of zelfs een dansscène ontdekken. Dat doe je door het in een paar lijnen na te tekenen. Je ziet dan meteen wat de belangrijkste elementen in beeld zijn en waar die staan.

2 Compositie zien

➜ Bekijk de twee plaatjes hieronder.

Links zie je een schilderij. Rechts is het schilderij in een paar lijnen nagetekend.

Welke drie vormen vallen jou het meest op in dit schilderij?

1.

2.

3.

Waar staan die in beeld (links/rechts/boven/onder/midden)? Kijk vooral goed naar de schets.

1.

2.

3.

➜ Leg onderstaande uitspraak in je eigen woorden uit.

‘De compositie van een kunstwerk stuurt waar je naar kijkt.’

Willem van de Velde, Nederlandse schepen voor anker, 1665-1670, 169x233 cm

Een handig trucje om de compo-

sitie van een schilderij, een foto of een beeld te ontdek-ken: kijk door je oogwim-pers! Je ziet dan alleen de belangrijkste vormen.

35

➜ Teken de compositie van de plaatjes na, net als in het voor-beeld op de vorige pagina.

Je hebt op de vorige pagina de compositie van je eigen kamer getekend. Op dezelfde manier kun je de compositie van een schilderij, foto, gebouw of zelfs een dansscène ontdekken. Dat doe je door het in een paar lijnen na te tekenen. Je ziet dan meteen wat de belangrijkste elementen in beeld zijn en waar die staan.

2 Compositie zien

➜ Bekijk de twee plaatjes hieronder.

Links zie je een schilderij. Rechts is het schilderij in een paar lijnen nagetekend.

Welke drie vormen vallen jou het meest op in dit schilderij?

1.

2.

3.

Waar staan die in beeld (links/rechts/boven/onder/midden)? Kijk vooral goed naar de schets.

1.

2.

3.

➜ Leg onderstaande uitspraak in je eigen woorden uit.

‘De compositie van een kunstwerk stuurt waar je naar kijkt.’

Sandro Botticelli, De Geboorte van Venus, 1482-1488, 172,5×278,5 cm.

36

Er zijn verschillende manieren waarop je een compositie kunt ordenen. Zet je je onderwerp midden in beeld? Of juist rechts-boven in de hoek? Gebruik je strakke rechte lijnen? Of maak je ze golvend? Dat bepaalt je compositie.

3 Soorten composities

➜ Kijk goed naar de plaatjes.

Er staat steeds bij wat voor soort compositie het is. Leg in je eigen woorden uit wat kenmerkend is voor elke soort compositie. Het eerste voorbeeld is al ingevuld.

Symmetrische compositieJe kunt een lijn trekken van boven naar beneden. Links en rechts zijn dan precies elkaars spiegelbeeld. Dat geeft een heel evenwich-tig beeld.

Geometrische compositie

Diagonale compositie

Overall compositie

Keith Haring, Ongetiteld, 1989

37

➜ Zet bij elk plaatje wat voor soort compositie het is.

➜ Teken vier voorbeelden van composities.

Symmetrische compositie Diagonale compositie

Geometrische compositie Overall compositie

compositie compositie

compositie compositie

Iedere soort compositie heeft weer een ander effect op de kijker. Symmetrisch

geeft een indruk van rust en evenwicht. Diagonaal ziet er vaak dynami sch uit. Overall compositie geeft het gevoel dat iets eindeloos door-gaat. En een geometrische compositie straalt orde uit.

38

Schilders, fotografen, filmmakers … Allemaal denken ze heel goed na over hoe ze hun compositie in beeld gaan brengen. Staat het onderwerp links of rechts in beeld, dichtbij of ver weg en vanuit welke hoek? Dat noem je het standpunt.

4 Standpunt

➜ Geef aan of de camera dichtbij of ver weg staat.

Wat gebeurt er met het beeld als je de camera ver weg zet?

Wat gebeurt er met het beeld als je de camera dichtbij zet?

➜ Geef aan of de camera van boven of van onderen staat.

© ONM/Endemol

Als je een persoon of een

gebouw van onderen in beeld brengt, lijkt het let-terlijk of je er tegenop kijkt. Anders om lijkt het of je ergens op neerkijkt als je het van boven in beeld brengt.

39

Dit ‘trucje’ om personages sterker of zwakker te laten lijken zie je veel in film of

op tv. Let er maar eens op hoe de camera staat als je de volgende keer film zit te kijken.

Op welke foto vind je de jongen sterker lijken? Wat heeft dat te maken met het standpunt van de camera?

Ik vind de jongen links/rechts sterker lijken, want:

➜ Oefen zelf met verschillende camerastandpunten.

Maak in tweetallen vier foto’s van elkaar:1. Eén van dichtbij2. Eén van ver weg3. Eén van boven4. Eén van onder

Probeer steeds een interessante compositie te maken. Plak de resultaten hieronder op.

1. Dichtbij 2. Ver weg

3. Van boven 4. Van onder

40

Een foto of schilderij bestaat altijd uit een plat vlak. Hoe maak je een compositie zo dat je er toch diepte in ziet, zodat het lijkt alsof je het beeld echt in kunt stappen? Om dit te kunnen tekenen is er een trucje, dit heet ‘lijnperspectief’.

5 Perspectief

➜ Bekijk de plaatjes en geef aan of er diepte in zit.

In dit schilderij zit wel/geen diepte, want:



➜ Zoek het verdwijnpunt door de stappen in het voorbeeld te volgen.

Of een afbeelding ‘in perspectief’ is geschilderd of getekend, kun je ontdekken door een verdwijnpunt te zoeken. Hoe je dat doet, zie je op de volgende pagina in het voorbeeld links.

Tiziano Vecellio (Titian), De Venus van Urbino, 1538, 119x165 cm

Prehistorische rotstekeningen in Lascaux

Onbekend, Keizer Justinianus, ca. 547 na Christus

41

Stap 1: Zoek naar lijnen in het plaatje. Teken de eerste twee lijnen die je vindt.

Stap 2: Kruisen deze lijnen elkaar op de horizon? Probeer dan nog meer lijnen te trekken.

Stap 3: Het punt waar alle lijnen elkaar kruisen is het verdwijnpunt. Teken het verdwijnpunt.

➜ Zoek het verdwijnpunt in het schilderij hieronder.

Soms valt het ver-dwijnpunt

van een foto of schilderij met diepte buiten het plaatje. Je kunt de lijnen dan denkbeeldig doortrek-ken.

Er zijn ook andere manieren om diepte te suggere-ren in een afbeel-ding. Je kunt

bijvoorbeeld figuren laten overlappen. De achtergrond vager maken dan de voor-grond. Of figuren op de achtergrond kleiner maken dan die op de voorgrond.

Rafaël, School van Athene, 1510-1511

42

➜ Schrijf op wat er allemaal niet klopt in het schilderij.

De schilder Piet Mondriaan (1872 – 1944) vond compositie het belangrijkste onderdeel in zijn kunstwerken. Iedere compositie bestaat uit een ordening van lijnen, vormen en kleuren. Voor Mondriaan moest alles precies kloppen volgens bepaalde wiskundige regels. Schuilt in jou ook een Mondriaan?

6 Maak je eigen Mondriaan!

➜ Bekijk de schilderijen van Mondriaan hieronder.

Piet Mondriaan, Compositie met groot rood vlak, geel, zwart, grijs en blauw, 1921, 59,5x59,5 cm

Piet Mondriaan, Compositie met rood, geel en blauw, 1937-42, 72,5x69 cm

Piet Mondriaan, Broadway Boogie Woogie, 1942-43, 127x127 cm

Maurits Cornelis Escher, Relativiteit, 1953

Maurits Cornelis Escher (1898 – 1972) was een bekende Neder-landse kunste-

naar. Hij maakte o.a. litho-grafieën en houtsneden. Daarin speelde hij vaak met de regels van het perspec-tief. Zo bedacht hij driedi-mensionale objecten die in het echt eigenlijk niet kun-nen. Als je goed kijkt, zie je dat het niet klopt.

43

Wat valt je op aan zijn composities? Let op de volgende dingen:

Kleurgebruik: Welke kleuren gebruikt Mondriaan vooral?

Lijnen: Hoe maakt Mondriaan gebruik van lijnen?

Vormen: Wat voor soorten vormen gebruikt Mondriaan vooral?

➜ Vertel: wat vind jij van de composities van Mondriaan?

Leg je mening uit.

Ik vind , want:

➜ Maak nu je eigen Mondriaan.

Gebruik het uitknipvel middenin dit dossier. Volg de stappen.

Stap 1: UitknippenOp het uitknipvel staan allemaal stukjes uit twee bestaande schil-derijen van Mondriaan. Knip alle stukjes uit.

Stap 2: Puzzelen Leg de verschillende stukjes voor je op tafel. Puzzel ermee totdat je een compositie hebt gevonden die je mooi vindt.

Stap 3: OpplakkenPlak die compositie op de volgende pagina op.

Stap 4: Resultaten vergelijkenVergelijk jouw compositie met die van anderen in de klas. En met het origineel dat je bij je docent kunt bekijken. Welke van jullie composities komt het dichtst in de buurt bij hoe Mondriaan het bedoeld heeft?

44

Plak hier jouw Mondriaan compositie.

45

Niet alleen foto’s en schilderijen hebben een compositie. Ook in de muziek vind je compositie. Hoeveel tellen er in één maat zitten, welke instrumenten je hoort en hoe het is opgebouwd. Al die dingen bepalen de manier waarop een muziekstuk ‘gecomponeerd’ is.

7 Compositie in de muziek

➜ Luister naar drie verschillende muziek fragmenten.

Je docent vertelt je of je zelf drie liedjes mag uitkiezen. Of hij of zij laat drie fragmenten horen.

Welke vormen en lijnen roept elk muzieknummer bij je op? Teken bij ieder nummer wat je hoort.

➜ Vergelijk jouw tekeningen met die van je buurman/vrouw.

Lijken jullie tekeningen op elkaar? Ja/Nee, want:

Herken je de muziek in de tekeningen?Ja/Nee, want:

➜ Kies nu één nummer waar je de compositie van gaat uitzoeken.

nummer: nummer: nummer:

46

INSTRUMENTEN:Welke instrumenten horen jullie allemaal?

Komen er op bepaalde momenten meer instrumenten bij? Of horen jullie in het hele nummer steeds dezelfde instrumenten? Kies uit de onderstaande mogelijkheden.

Er komen meer instrumenten bij. Leg uit op welke momenten dat is en welk effect dat op jullie heeft.

Er zijn steeds dezelfde instrumenten. Leg uit welk effect dat op jullie heeft.

OPBOUW:Hoe is het nummer opgebouwd? Begint het bijvoorbeeld heel rustig en wordt het dan steeds sneller?

Vaak bestaan liedjes uit een aantal verschillende muziekstukjes, die herhaald worden. Dat noem je een schema. Welk schema kunnen jullie in het liedje ontdekken?

Voorbeeld:— couplet – refrein – couplet – refrein – bridge – refrein— A – A – B – C – A – A – C

Iemand die met muzieknoten een muziekstuk maakt, heet een componist. En

‘componist’ komt weer van ‘compone ren’.

Uitknipvel Mondriaan

Schilderij 1 Schilderij 2

#

##

Ui

tk

ni

pv

el

F

li

pb

oe

k

47

Digiles Dans Compositie

➜ Log in op www.tumult.nl. Doe de digiles Dans Compositie.

Beroep: fotograaf

➜ Log in op www.tumult.nl. Je docent vertelt je welke lesbrief je gaat doen: Beroep fotograaf 1 of Beroep fotograaf 2. Maak die les-brief.


… jouw slaapkamer.Compositie is hoe iets geordend is. Ook jouw kamer heeft een bepaalde compositie; dat is de manier waarop jij hem hebt ingericht.

… compositie zien.Om de compositie van een kunstwerk te ontdekken, teken je het in een paar lijnen na. Je ziet dan meteen wat de belang-rijkste elementen in beeld zijn en waar die staan.

… soorten composities.Er zijn verschillende soorten composities. Voorbeelden zijn: symmetrische, diagonale, geometrische of overall composities.

… standpunt.Schilders, filmmakers en fotografen denken heel goed na over hoe ze hun compositie in beeld gaan brengen. Ieder standpunt heeft weer een ander effect.

… perspectief.Als je diepte wilt laten zien in een schilderij of foto, moet je zorgen dat alle lijnen naar één verdwijnpunt lopen.

… spelen met de regels: Maak je eigen Mondriaan.De schilder Piet Mondriaan vond compositie het belangrijkste onderdeel in zijn kunstwerken. Schuilt in jou ook een Mondriaan?

… compositie in de muziek.Ook muziek heeft een compositie. Je luistert dan bijvoorbeeld welke instrumenten je allemaal hoort en of je een bepaald schema kunt ontdekken.

48

Je weet nu van alles over de compositie van kunstwerken. Tijd om het in de praktijk te brengen. Je gaat iets cultu reels doen en daar naar kijken door de ‘compositiebril’. Als afslui-ting maak je daar een verslag van.

Culturele activiteit Compositie


Kies een culturele activiteit waarbij compositie een grote rol speelt. Bijvoorbeeld een tentoonstelling of een bezoek aan een bijzonder gebouw. Plan je bezoek met behulp van de lesbrief. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart CKV activiteit.

Kijkwijzer Compositie


Lees vooraf de Kijkwijzer Compositie door, zodat je weet waar je op moet letten. Gebruik de kijkwijzer om tijdens of direct na je bezoek aantekeningen te maken. Anders ben je zo weer vergeten wat je allemaal hebt gezien!

Verslag Compositie



1. Schriftelijk verslagMaak een verslag over de activiteit. Vertel daarin wat je hebt gezien. Kies één kunstwerk en vertel over de compositie van dat kunstwerk. En geef je eigen mening. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart Verslag.

2. FotoverslagEen foto zegt soms meer dan duizend woorden. Laat met foto’s zien wat je hebt gedaan. Kies één kunstwerk en laat met foto’s zien hoe de compositie daarvan in elkaar zit. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart Fotoverslag.

CKV activiteit

AW

Kijkwijzer CompositieKies één kunstwerk uit dat je aanspreekt.

Kijkwijzer Compositie 1

Algemene gegevens:

Kunstvorm:

Titel:

Maker(s):

Wanneer gezien:

Waar gezien:

Compositie tekenen:

Teken de compositie in een paar lijnen na.

Soort compositie:

Kruis aan wat voor soort compositie het is. Symmetrische compositie Diagonale compositie Geometrische compositie Overall compositie Anders, namelijk:

Welke uitwerking heeft dat op jou?

Standpunt:

Vanuit welk standpunt is de compositie gemaakt? Dichtbij Ver weg Van boven Van onder Anders, namelijk:

Welke uitwerking heeft dat op jou?

AX


Kijkwijzer Compositie 2

Diepte:

Zit er diepte in het kunstwerk?

Nee Ja

Leg uit hoe je dat ziet.

Als er diepte in zit, plak dan hieronder (als het lukt) een foto van het kunstwerk. Teken hierin het verdwijnpunt.

Boodschap:

Wat is volgens jou de boodschap van het kunst-werk in één zin? (Denk ook aan de titel!)

Hoe zie je dat terug in de compositie?

Jouw mening:









Kleur in hoeveel sterren jij het waard vindt.

✩ ✩ ✩ ✩ ✩

49

3. Techniek

Techniek is hoe je iets maakt. Van welke materialen je kleren zijn gemaakt. Hoe je zorgt dat een gebouw niet instort. Hoe je een bronzen beeld maakt. Hoe je als theateracteur zorgt dat je ook op de achterste rij goed te horen bent. Dat heeft allemaal met techniek te maken!


50

In dit hoofdstuk …ARCHITECTUUR

Opdracht 4

FILM & TELEVISIE

Opdracht 7, Extra opdracht: animatietechnieken

MUZIEK

Opdracht 2, 7

TOEGEPASTE KUNST

Opdracht 1, 3

BEELDENDE KUNST

Opdracht 2, 5, 6

THEATER

Opdracht 7, Beroep: theatertechnicus

COMPUTERKUNST & GAMES

Opdracht 2

51

Techniek begrijpen begint bij uitzoeken hoe iets in elkaar zit. Bijvoorbeeld je schoenen. Je loopt er dagelijks op. Maar hoe zijn ze eigenlijk gemaakt?

1 De techniek van jouw schoenen

➜ Onderzoek hoe jouw schoen in elkaar zit.

Trek je schoen uit of leg je voet op je knie. En beantwoord de vragen.

Wat voor schoenen heb je aan?

Voorbeeld: Laarzen, sneakers.

Van welke materialen is je schoen gemaakt? Noem echt alles wat je ziet.

Voorbeeld: Rubberen zool, metalen ringetjes voor de veters.

Hoe is je schoen in elkaar gezet? Hoe is alles aan elkaar vast-gemaakt?

Voorbeeld: Gelijmd, genaaid.

Wat voor gereedschappen waren denk je nodig om je schoen te maken?

Voorbeeld: Naald en draad, leest.

Wat vind je het allermooiste aan jouw schoenen?

De woorden kunst en techniek komen allebei van het Griekse woord ‘techne’. Dit bete-

kent ‘vakmanschap’. Vroe-ger was een kunstenaar dan ook hetzelfde als een vakman.

52

Om kunst te maken, heb je gereedschappen of instrumenten nodig. Dat kan van alles zijn. Een piano om muziek te maken. Penselen om te schilderen. Een camera om te filmen. Iedere kunstvorm heeft zijn eigen gereedschappen.

2 Gereedschap


Weet jij wat alles is? Zet erbij hoe het volgens jou heet, bij welke kunstvorm je het gebruikt en hoe je het gebruikt.

Wat is het?

Welke kunstvorm?

Hoe gebruik je het?

Wat is het?

Welke kunstvorm?

Hoe gebruik je het?

Wat is het?

Welke kunstvorm?

Hoe gebruik je het?

Wat is het?

Welke kunstvorm?

Hoe gebruik je het?

53

Als je een kunstwerk maakt, heb je de keuze uit allerlei mate-rialen. Voor een schilderij kun je olieverf gebruiken. Maar je kunt ook kiezen voor aquarelverf. Of een spuitbus. En een broek kun je maken van spijkerstof, van leer of van zijde. Ieder materiaal heeft weer een ander effect.

3 Materiaalkeuze

➜ Geef aan welk materiaal jij zou gebruiken.

Welk materiaal past volgens jou bij welk woord? Schrijf het nummer van het plaatje bij het woord.

➜ Kies één woord uit. Leg uit welk materiaal je daarbij hebt gekozen en waarom.

Woord:

Materiaal:

Uitleg:

boos

blij

verdrietig

verliefd

sexy

zacht

koud

gemeen

echt

12

3

4

5

6

10

12

11

14

8

13

7

9

54

➜ Bespreek de opdracht klassikaal.

Vertel om de beurt welk materiaal je hebt gekozen om een bepaald gevoel uit te drukken. Leg uit waarom.

➜ Bedenk een kledingstuk met verschillende materialen.

Modeontwerpers werken vaak met allerlei aparte materialen. Ontwerp een kledingstuk met materialen om je heen. Volg daar-voor de stappen.

Stap 1: Kijk om je heenKijk om je heen: welke materialen zie je allemaal? Bijvoorbeeld in het klaslokaal of in je tas. Schrijf zoveel mogelijk op.

Voorbeeld: Paraplu, papieren zakdoekjes, gordijnen, paperclips.

Stap 2: Kies materialenKies de materialen die je voor je kledingstuk wilt gebruiken. Waarom kies je daarvoor?

Voorbeeld:Ik kies papieren zakdoekjes en paperclips, want ik heb een idee hoe je daar een soort wegwerptrouwjurk mee kunt maken.

Ik kies , want:

Beschrijf nu in één regel wat voor soort uitstraling jouw kleding-stuk gaat krijgen.

Gebruik je fantasie. Dan kun

je bijna overal mode van maken. Een rok van snoep-papiertjes … Een jas van gordijnstof … Niets is te gek!

55

Stap 3: Bedenk een kledingstukBedenk een kledingstuk met de materialen uit je omgeving. Teken hieronder hoe dat eruit zou komen te zien.

Het leukste is natuurlijk als je jouw ontwerp ook echt gaat maken!

56

Techniek heeft ook te maken met hoe je iets in elkaar zet. Bij-voorbeeld hoe je de stenen van een huis op elkaar metselt, of hoe je ijzeren buizen aan elkaar last. Dat is de constructie. Die zorgt ervoor dat iets niet uit elkaar valt of instort.

4 Constructies

➜ Beschrijf de constructie van deze bouwwerken.

Denk daarbij aan: van welke materialen jij denkt dat het is gemaakt. of het er stevig of juist breekbaar uitziet. hoe de onderdelen aan elkaar gemaakt zijn (bijv. gemetseld,

spijkers).

Materialen: Materialen: Materialen:

IJzer, staal, verf

Constructie: Constructie: Constructie:

Het ziet er stevig uit. De stalen onderdelen zijn aan elkaar gemaakt met klinknagels.

Materialen:

Constructie:

Voorbeeld:

57

➜ Beschrijf de constructie van jullie klaslokaal.

Wat voor materialen zijn gebruikt?

Hoe kan het dat het plafond niet op jullie hoofd valt?

➜ Maak in tweetallen een constructie van papier.

Met papier kun je allerlei constructies maken. Je kunt het vouwen, oprollen, lijmen, knippen, er propjes van maken. Hoe maak je een stevige constructie? Je hebt 10 minuten de tijd.

Je hebt nodig: papier, schaar en lijm.

Stap 1: BedenkenJullie bouwwerk moet minimaal 15 cm hoog zijn. Bedenk samen op welke manier jullie het willen aanpakken. Teken hieronder een schets van de constructie.

Stap 2: UitvoerenZet jullie constructie van papier in elkaar. Let op! Je mag alleen gebruik maken van papier, een schaar om te knippen en lijm. Succes!

Stap 3: WinnaarTest de sterkte van jullie bouwwerken door er dingen met verschil-lend gewicht op te leggen. Het duo met het sterkste bouwwerk heeft gewonnen!

Materialen:

Constructie:

Een stukje kar-ton scheur je zo doormidden. Maar met een slimme constructie maak

je van karton een brug die zelfs een vrachtwagen kan houden!

58

Techniek gaat ook over de manier waarop je materialen bewerkt. Klei bewerk je op een andere manier dan steen. En voor het maken van een bronzen beeld heb je weer andere technieken nodig.

5 Bewerking

➜ Geef aan: welke manier van bewerken hoort bij welk resultaat?

Bekijk de plaatjes op pagina 59. Geef met een lijn aan welke plaat-jes bij elkaar horen.

➜ Geef aan welke manier van bewerken het is.

Schrijf de nummers van de plaatjes bij de juiste bewerking.

Brons gieten:

Hout bewerken:

Kleien:

Steenhouwen:

➜ Vertel welk resultaat jij het mooiste vindt.

Welke van de kunstwerken rechts vind jij het mooiste? Leg uit waarom.

, want:

➜ Vertel welke manier van bewerken jou leuk lijkt.

Wat zou jij zelf wel eens willen proberen? Leg uit waarom.

, want:

Op www.tumult.nl kun je na

inloggen filmpjes bekijken over verschillende manie-ren van bewerken.

59

ResultaatManier van bewerken

1

2

3

4

60

➜ Bedenk nu zelf een kunstwerk met de techniek die jou het leukste lijkt.

Maak een schets van wat je zou willen maken. Zet erbij hoe groot het beeld wordt en waar je het zou willen plaatsen.

Voorbeeld:Techniek: steenhouwenHoe groot: 2 meter hoogPlaats: op het schoolplein

Techniek:

Hoe groot:

Plaats:

➜ Stel je voor wat je allemaal moet doen om het kunstwerk echt te maken.

Bedenk minimaal drie stappen.

Voorbeeld: Stuk steen uitzoeken, klei bakken.

1.

2.

3.

Je kunt natuurlijk ook op

internet opzoeken hoe een bepaalde techniek werkt.

61

Sommige kunstenaars gebruiken wel heel vreemde technie-ken. Wat dacht je van het inpakken van eilanden? Of een beeld van je hoofd maken met vijf liter van je eigen bloed? Behoorlijk raar! Maar vaak hebben ze daar een speciale bedoeling mee …

6 Raar!

➜ Bekijk het plaatje hieronder en lees de tekst die erbij staat.

Christo en Jeanne-Claude, Wrapped Coast, 1968-69

Het kunstenaarsechtpaar Christo en Jeanne-Claude maakt bijzondere kunstwerken: ze pakken opvallende gebouwen of landschappen in met doeken. Hun bedoeling daarmee is om mensen met nieuwe ogen naar hun om - geving te laten kijken. Voor het kunstwerk ‘Wrapped Coast’ zijn 130 medewerkers samen 17.000 uur bezig geweest om een stuk kustlijn in Australië in te pakken. Er was daarvoor 9.300 m2 doek en 56 km touw nodig.

Wat voor materialen zijn er gebruikt voor dit kunstwerk?

Wat vind jij van dit kunstwerk (bijv. grappig, raar)? Leg uit waarom je dat vindt.

, want:

Stel je bent kunstenaar en je gaat iets in jouw omgeving inpakken. Welk gebouw of landschap kies je? Leg uit waarom.

, want:

62

➜ Bekijk het plaatje hiernaast en lees de tekst erbij.

Kunstenaar Marc Quinn maakt vreemde kunstwerken. Voor het kunstwerk ‘Self’ maakte hij een beeld van zijn hoofd met vijf liter van zijn eigen bloed. Door zijn eigen bloed te gebrui-ken, zoekt Quinn de grenzen op tussen leven en dood. Het hoofd van bloed staat in een tank met siliconenolie die tot 20 graden onder nul bevroren is. Zo blijft het kunstwerk goed bewaard. Eens in de vijf jaar maakt Quinn een nieuw exemplaar.

Wat is het eerste wat in je opkomt als je dit kunstwerk ziet?

Wat vind jij ervan dat iemand met zijn eigen bloed een kunstwerk maakt?

, want:

➜ Bespreek deze opdracht met de klas.

Waarom maken kunstenaars volgens jullie dit soort vreemde kunstwerken?

➜ Verzin nu samen met je buurman/vrouw een raar kunstwerk.

Maak hieronder een schets. Schrijf erbij wat je idee is en welke materialen je wilt gebruiken. Hoe gekker jullie idee, hoe beter!

Voorbeeld: Een opblaasbaar varken van 13 meter hoog.

Idee:

Materialen:

Marc Quinn, Self, 2001

63

Mime

Sommige acteer-technieken

komen bij verschillende theatervormen voor. Bij opera en mime acteer je bij-voorbeeld allebei met grote gebaren.

© ONM/Endemol

Een schilder gebruikt verf en kwasten om een schilderij te maken. Een beeldhouwer hakt een kunstwerk uit een stuk steen. Maar hoe zit dat eigenlijk bij acteren, zingen of dan-sen? Ook het beheersen van je eigen stem en lichaam is tech-niek. Bij acteren op toneel heb je een bijvoorbeeld een andere techniek nodig dan wanneer je in een soap speelt.

7 Acteertechnieken

➜ Geef aan welke acteertechnieken bij ieder plaatje horen.

De plaatjes laten verschillende theater- en televisievormen zien. Schrijf bij elk plaatje welke manieren van acteren hierbij typerend zijn. Je kunt kiezen uit:

Veel praten Zonder praten Alles zingen Grote gebaren gebruiken Typetjes spelen Goede timing hebben

Gebarentaal gebruiken Gevoelens laten zien Heel dramatisch spelen Grappig spelen Overdreven gezichten

trekken

Opera Mime

64

➜ Geef nu per theater- of televisievorm een korte beschrijving van de manier van acteren die erbij hoort.

Voorbeeld:

Musical: Musicals kun je in het theater zien. De acteurs zingen (bijna) alles en ze dansen daar ook bij. Omdat het in het theater is, maken ze vrij grote gebaren. Ze hebben microfoontjes waar ze in zingen.

Soap:

Mime:

Comedy:

Opera:


Overleg met elkaar hoe je acteert bij de verschillende theater- en televisievormen.

© ONM/Endemol

Een genre is een bepaalde vorm van theater, film of televisie. Soap is bijvoorbeeld een

televi siegenre. Opera en cabaret zijn theatergenres.

65

➜ Vorm groepjes van vier personen.

Jullie gaan zelf een scène spelen van één minuut. Volg de stappen.

Stap 1: Vorm kiezenKies in overleg met je docent welke theater- of televisievorm jullie gaan spelen. Kruis die aan.

Soap Comedy Opera Mime

Stap 2: VoorbereidenLees onderstaande scène.

Scène:Je zit in de trein. De conducteur komt langs, maar je kunt je OV-chipkaart nergens meer vinden …

Hoe zou deze scène aflopen in jullie theater- of televisievorm? En hoe speel je het? Schrijf dat op.

Stap 3: Rollen verdelenVerdeel de rollen. Eén iemand is de regisseur. Hij/zij heeft de leiding en vertelt wat er moet gebeuren. De anderen spelen de rollen van de acteurs.

Regisseur:

Hoofdpersoon:

Conducteur:

Medepassagier:

Stap 4: OefenenOefen de scène een aantal keer met je groepje. De regisseur geeft aanwijzingen hoe het beter kan. Denk eraan dat de scène maar 60 seconden mag duren!

Stap 5: Spelen!Ieder groepje speelt de scène voor de klas. Succes!

Vergeet niet een einde te

bedenken voor jullie scène. Hoe loopt het af? Zet de conducteur je uit de trein? Of schiet een medepassa-gier je te hulp?

66

Extra opdracht: animatietechnieken

➜ Maak een flipboekje.

Als je een heleboel plaatjes snel achter elkaar laat zien, lijkt het net of je beweging ziet. Dat is het principe achter animatiefilms. Probeer het zelf met een flipboekje. Volg de stappen.

Stap 1: VoorbereidingJe hebt nodig: potlood, pen, schaar, nietmachine

Middenin dit dossier vind je het knipvel voor een flipboekje. Knip het langs de stippellijn uit het dossier. En knip vervolgens de acht vakjes zorgvuldig uit langs de stippellijnen.

Stap 2: IdeeBedenk een simpele en korte beweging waar je een ‘filmpje’ van wilt maken.

Voorbeeld: De zon komt op, een stuiterende bal.

Beweging:

Stap 3: Tekenen Teken op elk tekenvlak steeds een achtereenvolgend stukje van de beweging. Teken eerst dun met potlood, zodat je nog dingen uit kunt gummen en veranderen. Als je helemaal tevreden bent, trek je het met een pen over en kleur je de plaatjes in.

Stap 4: Boekje makenLeg alle tekeningetjes in de juiste volgorde en maak er met nietjes een boekje van.

Stap 5: KijkenLaat het boekje door je vingers ‘flippen’. Je ziet nu je zelfgemaakte animatie in beweging!

Houd het simpel. Je moet het

wel kunnen tekenen!

Wil je het groter aan-pakken?

Gebruik dan een Post-it blokje als flipboekje.

67

Beroep: theatertechnicus

➜ Log in op www.tumult.nl. Maak de lesbrief Beroep: theater-technicus.


… gereedschap.Om kunst te maken, heb je gereedschap of instrumenten nodig. Een piano om muziek te maken, penselen om te schilderen, een camera om te filmen etc.

… materiaalkeuze.De keuze van het materiaal bepaalt de uitwerking van een kunstwerk. Een beeld van brons ziet er anders uit en roept een ander gevoel op dan een marmeren beeld.

… constructies.Constructie is hoe iets in elkaar zit. En hoe je ervoor zorgt dat dingen niet instorten of uit elkaar vallen.

… bewerking.De manier waarop je je materiaal bewerkt, noem je techniek. Je kunt aan het uiterlijk van een kunstwerk vaak zien hoe het gemaakt is.

… raar!Sommige kunstenaars gebruiken vreemde technieken. Vaak hebben ze daar een speciale bedoeling mee.

… acteertechnieken.Bij acteren gaat het om het beheersen van je eigen lichaam. Je hebt daar verschillende technieken voor.

68

Je weet nu van alles over de techniek van het maken van kunst. Tijd om het in de praktijk te brengen. Je gaat iets cultureels doen en daar naar kijken door de ‘techniekbril’. Als afsluiting maak je daar een verslag van.

Culturele activiteit Techniek


Kies een culturele activiteit waarbij techniek een grote rol speelt. Bijvoorbeeld een tentoonstelling met beelden of installaties. Of bezoek een bijzonder gebouw. Plan je bezoek met behulp van de lesbrief. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studie-kaart CKV activiteit.

Kijkwijzer Techniek


Lees vooraf de Kijkwijzer Techniek door, zodat je weet waar je op moet letten. Gebruik de kijkwijzer om tijdens of direct na je bezoek aantekeningen te maken. Anders ben je zo weer vergeten wat je allemaal hebt gezien!

Verslag Techniek



1. Schriftelijk verslagMaak een verslag over de activiteit. Vertel daarin wat je hebt gezien. Kies één kunstwerk en vertel over de techniek van dat kunstwerk. En geef je eigen mening. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart Verslag.

2. FotoverslagEen foto zegt soms meer dan duizend woorden. Laat met foto’s zien wat je hebt gedaan. Kies één kunstwerk en laat met foto’s zien hoe dat technisch in elkaar zit. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart Fotoverslag.

CKV activiteit

lxix

Kijkwijzer TechniekKies één kunstwerk uit dat je aanspreekt.

Kijkwijzer Techniek 1

Algemene gegevens:

Kunstvorm:

Titel:

Maker(s):

Wanneer gezien:

Waar gezien:

Materialen:

Kruis aan welke materialen er zijn gebruikt. Als het materiaal er niet bij staat, schrijf je het erbij.

Olieverf Aquarelverf Spuitbusverf Klei Brons Steen Metaal Hout Glas Wol Bont Leer Plastic Foto Film

Welk gevoel roept dit materiaal bij je op?

Zijn er opvallende materialen gebruikt?

Ja Nee

Leg je antwoord uit.

Constructie:

Kruis aan welke indruk de constructie op je maakt.

Stevig

Breekbaar


Hoe zijn de verschillende onderdelen van het kunstwerk aan elkaar gemaakt?

lxx

Na dit hoofdstuk kun je waarde inschatten op basis van:

Kijkwijzer Techniek 2

Bewerking:

Hoe is het gemaakt?

Brons gieten Hout bewerken Kleien Steenhouwen Anders, namelijk:

Hoe is het materiaal bewerkt (bijv. glad, ruw, groeven, gelakt)?

Zijn er bijzondere technieken gebruikt?

Ja Nee


Boodschap:

Wat is volgens jou de boodschap van het kunst-werk in één zin? (Denk ook aan de titel!)

Jouw mening:








Hoe zie je dat terug in de gebruikte techniek (materiaalkeuze, constructie, bewerking)?


Kleur in hoeveel sterren jij het waard vindt. ✩ ✩ ✩ ✩ ✩

69

4. Waarde

Kunst is geld waard. Een beroemd schilderij kan miljoenen opbren-gen, terwijl je op Marktplaats een beeldje koopt voor een paar euro. Wat is het verschil? Hoe bepaal je wat een kunstwerk waard is. En kun je waarde altijd in geld uitdrukken? Daarover gaat dit hoofdstuk.

Na dit hoofdstuk kun je waarde inschatten op basis van:

70

In dit hoofdstuk …ARCHITECTUUR

Opdracht 3, Pimp je school

FOTOGRAFIE

Opdracht 2, Beroep: conservator

TOEGEPASTE KUNST

Opdracht 4, 6, Beroep: conservator

BEELDENDE KUNST

Opdracht 2, 5, 6, 7, Beroep: conservator

MUZIEK

Opdracht 5

71

Als iets veel waard is, kun je daarmee bedoelen dat het veel geld kost. Dat is de waarde in geld. Maar het kan ook beteke-nen dat je het erg mooi vindt. Of dat het erg belangrijk voor je is. Dat is de gevoelswaarde.

1 Brand!

➜ Stel je voor: je huis staat in brand.

Je familie is al veilig. Van je spullen kun je één ding redden. Wat zou dat zijn?

Voorbeeld: fotoalbum, mobieltje, kettinkje, gitaar …

Voorwerp:

➜ Geef aan wat de waarde in euro’s is.

Wat heeft dit voorwerp ongeveer gekost? €

➜ Geef aan wat de gevoelswaarde is.

Waarom is dit voorwerp van waarde voor jou? Wat maakt het belangrijk?

Voorbeeld: — Het is een echte Fender gitaar, daar heb ik lang voor gespaard.— Ik heb het van mijn oma gekregen, ze is inmiddels overleden.

➜ Nu jij!


Vertel elkaar wat je voorwerp is en waarom dat voor jou van waarde is. Wat maakt iets waardevol voor jou?

Sommige dingen zijn onbetaal-

baar. Je kunt de waarde ervan niet in geld uitdruk-ken.

72

Er is een markt voor bloemen, voor groente en fruit, voor auto’s … En zo is er ook een markt voor kunst. Net zoals op een gewone marktplaats, bepaal je de waarde van kunst op basis van vraag en aanbod. Hoe minder er van iets is (aanbod) en hoe meer mensen het graag willen hebben (vraag), des te hoger de prijs.

2 Waarde bepalen

➜ Bekijk de kunstwerken en bedragen hiernaast.

Schrijf bij elk kunstwerk het bedrag dat jij denkt dat het waard is. Je kunt kiezen uit de bedragen rechtsonder.

➜ Kies drie kunstwerken die jij in een tentoonstelling zou laten zien.

Stel je mag drie van deze kunstwerken laten zien op een tentoon-stelling. Welke zou jij kiezen? Schrijf de nummers in de schilderij-lijstjes. Zet erbij waarom je voor deze kunstwerken kiest.

Voorbeeld: Ik vind het erg mooi. Het is knap gemaakt. Het is veel geld waard.


Wat vinden jullie van de bedragen die voor deze kunstwerken betaald worden?

73

1Titel: Zomer op het land

Materiaal: olieverf op doekAfmetingen: 60x80 cm

2Titel: In the car (1963)

Materiaal: magnaverf op doekAfmetingen: 172x203.5 cm 3 Maker: H. Mallot

Titel: Sunflowers Still Life (2008)Materiaal: olieverf op hout


4 Maker: Vincent van GoghTitel: Vaas met vijftien zonnebloemen

(1888)Materiaal: olieverf op doek


5Titel: Jongetje met hond (1946)

Materiaal: gips/krijtsteenAfmetingen: 32x38 cm

8 Maker: Damien HirstTitel: For the love of God (2007)

Materiaal: platina, diamanten, tandenAfmetingen: formaat van menselijke

schedel

9Titel: Memphis (1969)

Materiaal: fotoAfmetingen: 29,9x45,7 cm

6Titel: Blue and Green (2007)

Materiaal: acryl verf op canvas doekAfmetingen: 80x120 cm 7 Maker: Jackson Pollock

Titel: no. 5 (1948) Materiaal: olieverf op houtvezelplaat


€ 100.000.000,-€ 5,-

€ 300,-€ 12.000.000,-€ 30.000.000,-

€ 9500,-€ 75,-

€ 60.000.000,-€ 175.000,-

74

Eén van de factoren die bepaalt hoeveel iets waard is, is hoe oud het is. Normaal gooi je oude spullen vaak weg. Bijvoor-beeld die oude versleten jas, of een laptop die het niet meer doet. Maar in de wereld van kunst en cultuur geldt vaak: hoe ouder, hoe waardevoller!

3 Oud

Veel oude gebouwen zijn monumenten. Ze hebben een belang rijke historische waarde en moeten daarom bewaard blijven. Bijvoor-beeld de molens hieronder.

➜ Bekijk het plaatje en lees de informatie die erbij staat.

Vind jij het belangrijk om deze oude molens te bewaren? Leg uit waarom je dat vindt.

Ja, want:

Nee, want:

Nederland is beroemd om haar molens. Er komen veel toeristen op af. Nergens staan

er zoveel bij elkaar als in het dorpje Kinderdijk. De 19 molens van Kinderdijk stammen uit 1738 en 1740. Ze laten zien hoe de Neder-landers door de jaren heen het water hebben beheerd. De molens staan sinds 1997 op de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Dat betekent dat ze beschermd zijn.

75

➜ Schrijf een advies: moet jullie school op de monumentenlijst?

De gemeente wil weten of jullie school op de monumentenlijst moet komen. Zoek uit wat de historische waarde van de school is en schrijf een advies. Volg de stappen.

Je mag ook een historisch gebouw in je woonplaats kiezen en daar een advies voor schrijven.

Stap 1: Groepjes vormenVorm groepjes van drie personen en ga op onderzoek uit …

Stap 2: Op onderzoekZoek uit hoe oud jullie schoolgebouw is. Kijk bijvoorbeeld op de website van jullie school of er iets over de geschiedenis van het gebouw staat. Zoek op internet. Of vraag het aan je docent of iemand anders op school. Probeer antwoord te krijgen op de vol-gende vragen:

Hoe oud is het gebouw? Heeft het een bijzondere bouwstijl? Heeft het een interessante geschiedenis? Welke architect heeft het ontworpen?

Stap 3: Jullie adviesSchrijf een advies voor de gemeente. Geef aan of jullie vinden dat het schoolgebouw een monument moet worden. Geef minimaal drie redenen waarom je dat vindt.

Ons Advies

Naam school:

Moet wel/geen monument worden.

Redenen:

1.

2.

3.

Zorg dat jullie je advies

duidelijk verwoorden. Geef goede argumenten die jul-lie advies ondersteunen.

Onze Lieve Vrouwenlyceum, Breda

76

Niet alleen ouderdom bepaalt hoeveel iets waard is. Het heeft ook te maken met hoe uniek het is. Uniek betekent dat er maar één exemplaar of heel weinig exemplaren van zijn. En dat maakt dat het meer waard is. Zijn er bijvoorbeeld van een bepaalde postzegel maar tien op de hele wereld? Dan is dat uniek en hebben verzamelaars er heel veel geld voor over.

4 Uniek

➜ Bekijk het plaatje hieronder: het is een tentoonstelling met sneakers.

Welke sneaker vind jij het mooiste en waarom?

Normaal gesproken draag je sneakers aan je voeten. Waarom denk je dat deze sneakers tentoongesteld staan in een museum?

Veel schoenfabrikanten kiezen ervoor om van bepaalde sneakers een ‘limited edition’ uit te brengen. Dat betekent dat ze er maar een beperkt aantal van laten maken.

Waarom denk je dat fabrikanten dat doen?

77

!!!"#$%&'#()

**+**+,*!!"-.#)

-/.0#'.%123"#4)

➜ Ontwerp een unieke sneaker.

Het meest uniek zijn natuurlijk sneakers waarvan er maar één paar is. Maak van de sneaker hieronder een uniek exemplaar. Kleur ‘m in, schrijf er tekst op, teken er dingen bij etc.

➜ Bekijk klassikaal elkaars ontwerpen.

Wie heeft de meest unieke schoen ontworpen? Houd een stem-ming in de klas. Degene met de meeste stemmen is de winnaar.

78

Rembrandt, Vincent van Gogh, Andy Warhol, Picasso … Wel eens van deze namen gehoord? Het zijn wereldberoemde kunstenaars. Hun kunstwerken leveren vaak miljoenen euro’s op. De bekendheid van de maker is erg belangrijk om te bepalen hoeveel iets waard is.

5 Beroemd

➜ Vertel: wie is jouw favoriete artiest?

Mijn favoriete artiest is

Hoeveel muziek heb je van deze artiest?

Wat heb je daarvoor betaald?

Ben je wel eens naar een live concert van deze artiest geweest?

JA. Wat heb je betaald voor dat concert? En was dat het waard?NEE. Hoeveel heb je over voor een concert van deze artiest? En

waarom?

➜ Bekijk wat de artiesten hieronder per jaar verdienen. Naam Netto inkomen in 2015 Katy Perry 135 miljoen dollar One Direction 130 miljoen dollarTaylor Swift 80 miljoen dollarThe Eagles 73,5 miljoen dollarCalvin Harris 66 miljoen dollarJustin Timberlake 63,5 miljoen dollar

Vind jij het terecht dat ze zoveel verdienen?

Ja, want: Nee, want:

➜ Lees de teksten en bekijk de plaatjes op de volgende pagina.

Ook in de kunst heb je beroemdheden. Bijvoorbeeld de bekende Nederlandse kunstenaars hiernaast. Weet jij welk kunstwerk van wie is? Zet het juiste nummer erbij.

79

2. De schilderijen van Vincent van Gogh (1853-1890) zijn tegenwoordig miljoenen euro’s waard. Maar toen hij nog leefde verkocht hij maar één schilderij. Hij was arm en had zware psychische problemen. In een vlaag van waanzin vloog hij eens een vriend aan met een scheermes. Hij sneed vervol-gens zijn eigen oor af. In 1890 pleegde hij zelfmoord.

3. Piet Mondriaan (1872-1944) werd wereldbe-roemd door zijn schilderijen met horizontale en ver-ticale zwarte lijnen en primaire kleuren (blauw, geel, rood). Deze abstracte manier van schilderen was in zijn tijd nieuw en maakte zijn werk bijzonder.

5. Herman Brood (1946-2001) was een Neder-lands muzikant, artiest, kunstschilder, acteur en mediapersoonlijkheid. Hij leefde een wild leven van “sex, drugs en rock-‘n-roll”. In 2001 pleegde hij zelfmoord door van het dak van het Hilton hotel in Amsterdam te springen, met in zijn binnenzak een briefje: ‘Maak er nog een groot feest van.’

4. Karel Appel (1921-2006) liet zich in zijn schil-derijen inspireren door de manier waarop kinderen en geestelijk gehandicapten tekenen en schilderen. ‘Ik rotzooi maar wat an’, is één van zijn bekendste uit-spraken. Hij werd erg beroemd met zijn werk. In 1997 schatte het blad Quote zijn vermogen op 65 miljoen gulden (zo’n 30 miljoen euro).

1. Rembrandt van Rijn (1606-1669) was al tijdens zijn leven een beroemd schilder. Hij schil-derde o.a. portretten in opdracht van rijke burgers. Daarmee verdiende hij veel geld. Hij kon alleen niet zo goed met geld omgaan en leefde boven zijn stand. Daardoor ging hij uiteindelijk failliet. Hij geldt als één van de grootste schilders uit de geschiedenis.

80

➜ Herken de hand van de meester.

Op de volgende pagina staan meer kunstwerken van de beroemde Nederlandse kunstenaars. Welk kunstwerk is volgens jou door welke kunstenaar gemaakt? Geef dat met nummers aan.

➜ Lees de tekst hieronder.

Zelfportret Rembrandt ontdektDoor Sebastiaan Gottlieb

27-10-2007

De eigenaar van het schilderij had geen idee en ook het

veilinghuis wist het niet. Zij hadden het geschilderde

portret van de jongeman getaxeerd op ongeveer duizend

euro. Het bleek een echte Rembrandt te zijn en werd uit-

eindelijk verkocht voor ruim 3 miljoen euro.

(bron: wereldomroep.nl)

Wat is de reden dat de waarde van het schilderij steeg van duizend naar ruim drie miljoen euro?

Snap jij dat het schilderij ineens zoveel meer waard is?

Ja, want:

Nee, want:

Rembrandt van Rijn, De jonge Rembrandt als Democritus de lachende filosoof, 1629

Rembrandt is zeer beroemd in de kunstwereld. Je kunt dat verge-lij ken met de film-

sterren en popsterren van nu. Beroemde Hollywood-acteurs, zoals Nicole Kid-man of Brad Pitt, verdienen bij voorbeeld miljoenen dol-lars per film.

81

1. Rembrandt van Rijn

2. Vincent van Gogh

3. Piet Mondriaan

4. Karel Appel

5. Herman Brood

82

In de wereld van kunst en cultuur gaat het om wat “echt” is. Op het moment dat een kunstwerk herkend wordt als een echte Rembrandt, is het opeens veel meer waard. En voor een échte Gucci tas betaal je veel meer dan voor een nagemaakte versie. Maar is het onderscheid tussen nep en echt wel altijd duidelijk?

6 Nep of echt?

➜ Bekijk de plaatjes hiernaast.

Hoe komt het dat deze twee schilderijen op elkaar lijken? Bekijk de schilderijen goed. Beantwoord daarna de vragen. Welke kleuren worden er gebruikt in allebei de schilderijen?

Wat voor vormen zie je terug in allebei de schilderijen?

Welke dingen lijken nog meer op elkaar in de twee schilderijen?

➜ Geef jouw oordeel: denk je dat deze twee schilderijen door dezelfde schilder gemaakt zijn?


Het bovenste schilderij is van de bekende schilder Pablo Picasso. Het is miljoenen euro’s waard.

➜ Schat de waarde van het onderste schilderij.

Denk jij dat het onderste schilderij meer, evenveel of minder waard is?

Meer / evenveel / minder, want:

Pablo Picasso, Seated woman with wrist watch, 1932, 130x97 cm

83

➜ Lees de tekst hieronder en discussieer over de stelling die erbij staat.

Ook in de mode heb je te maken met nep en echt. Nep betekent dat iets is nagemaakt. Als je voor een tientje een Gucci tas of een D&G zonnebril kunt kopen, weet je zeker dat het niet een echte is. Maar het is wel lekker goedkoop …

Geef mij maar nep. Lekker goedkoop!

Stap 1: Wat vind jij zelf?Ben jij het eens met deze stelling?


Stap 2: Verzin argumentenDenk na over deze stelling en verzin zowel argumenten voor als tegen. Schrijf er voor allebei minimaal drie op.

Argumenten VOOR:

1.

2.

3.

Argumenten TEGEN:

1. 2. 3.

Stap 3: Discussiëren maarJe docent verdeelt de klas in twee teams. Eén team is voor de stel-ling, het andere is tegen. Dit zijn de spelregels:

Als je iets wilt zeggen in de discussie, sta je op. De docent wijst aan wie er mag spreken. Onderbouw je mening met argumenten. De discussie duurt vijf minuten. De laatste tien seconden tellen

jullie samen af. De docent bepaalt welk team heeft gewonnen.

Spelregels duidelijk? Teams verdeeld? Iedereen klaar? Dan kan de discussie beginnen. Succes!

Meestervervalser Geert Jan Jansen deed zich jaren-lang voor als kunsthandelaar.

Hij verkocht steeds nieuwe schilderijen van grote schil-ders. Maar in werke lijkheid maakte hij ze zelf! Hij schil-derde moeite loos in de stijl van Karel Appel, Picasso en nog vele anderen. Zijn werk bleek zo goed dat iedereen erin trapte.

84

De waarde van kunst wordt ook bepaald door hoe origineel iets is. Een werk van een kunstenaar die originele ideeën heeft of voor zijn tijd vernieuwende technieken gebruikt, is vaak veel waard. Als jij de eerste bent die iets nieuws en origi-neels verzint, kan dat later wel eens veel opleveren …

7 Origineel


Dit zijn allebei plaatjes van een urinoir. Het eerste hangt gewoon ergens in een openbaar toilet. Het tweede staat in een museum.

Wat vind je ervan dat er een urinoir in een museum staat? Leg je mening uit.

➜ Lees de informatie.

Marcel Duchamp was een Frans kunstenaar. In 1917 kwam hij op het idee om een urinoir tentoon te stellen in een museum. Hij was de eerste die op deze manier een gewoon gebruiks-voorwerp als “kunst” presenteerde. Daarmee wilde hij vragen oproepen over wat kunst eigenlijk is. Inmiddels is het urinoir van Duchamp één van de meest invloedrijke kunstwerken van de 20e eeuw. Het oorspronkelijke exemplaar bestaat niet meer. De waarde van een replica ervan is bijna drie miljoen euro!

Marcel D

uchamp, Fountain, 1917

85

Vind jij dit een origineel idee van Duchamp?


➜ Bekijk de voorbeelden hieronder van latere kunstenaars.

Welke gebruiksvoorwerpen zijn gebruikt in deze kunstwerken?

Kunstwerk 1:

Kunstwerk 2:

Welk kunstwerk vind je het mooist en waarom?

Kunstwerk , want:

Vind jij deze kunstwerken net zo origineel als het urinoir van Duchamp?


Andy Warhol, Brillo, 1964, © the Andy Warhol Foundation for the Visual Arts, c/o Pictoright

Jeff Koons, New Shelton Wet/Dry Doubledecker, 1981

1 2

86

➜ Bedenk zelf een alledaags voorwerp dat je in een museum wilt tentoonstellen.

Leg uit waarom je voor dat voorwerp kiest.

Voorbeeld:Voorwerp: Plastic tassen, want we gooien zoveel afval weg met z’n allen.

Voorwerp: , want:

➜ Bedenk hoe je het voorwerp zou tentoonstellen.

Maak daar een tekening van.

Voorbeeld: In een vitrinekast, op een grote hoop.

87

Pimp je school!

➜ Log in op www.tumult.nl. Maak de lesbrief Pimp je school.

Digiles Beroep: conservator

➜ Log in op www.tumult.nl. Doe de digiles Beroep: conservator. Je gaat hierin je eigen digitale kunstcollectie samenstellen.


… waarde in geld en gevoelswaarde.Iets kan veel waard zijn, omdat het veel geld kost (waarde in geld). Maar het kan ook betekenen dat het erg belangrijk voor je is (gevoelswaarde).

… waarde bepalen.Net zoals op een gewone marktplaats, bepaal je de waarde van kunst op basis van vraag en aanbod.

… oud.Hoe oud een kunstwerk is, is vaak belangrijk voor de waarde. Zo komen veel oude gebouwen op de monumentenlijst, omdat ze een belangrijke historische waarde hebben.

… uniek.Als ergens weinig van is, is het vaak automatisch meer geld waard. Hoe uniek iets is, bepaalt dus ook de waarde van een kunstwerk.

… beroemd.Kunstenaars zoals Rembrandt, Van Gogh en Mondriaan zijn wereldberoemd. Dit maakt dat hun kunstwerken automatisch veel geld waard zijn.

… nep of echt?Een echt kunstwerk is natuurlijk meer waard dan wanneer het nep is. Maar soms is het verschil tussen echt en nep niet zo makkelijk te zien.

… origineel.Een werk van een kunstenaar die originele ideeën heeft of voor zijn tijd vernieuwende technieken gebruikt, is vaak veel waard.

88

Je weet nu van alles over de waarde van kunstwerken. Tijd om het in de praktijk te brengen. Je gaat iets cultureels doen en daar naar kijken door de ‘waardebril’. Als afsluiting maak je daar een verslag van.

Culturele activiteit Waarde


Kies een culturele activiteit waarbij waarde een grote rol speelt. Bijvoorbeeld een tentoonstelling van een beroemde kunstenaar of met een unieke verzameling. Plan je bezoek met behulp van de les-brief. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart CKV activiteit.

Kijkwijzer Waarde


Lees vooraf de Kijkwijzer Waarde door, zodat je weet waar je op moet letten. Gebruik de kijkwijzer om tijdens of direct na je bezoek aantekeningen te maken. Anders ben je zo weer vergeten wat je allemaal hebt gezien!

Verslag Waarde



1. Schriftelijk verslagMaak een verslag over de activiteit. Vertel daarin wat je hebt gezien. Kies één kunstwerk en vertel over de waarde van dat kunst-werk. En geef je eigen mening. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart Verslag.

2. RecensieIn een recensie geef je jouw waardeoordeel over een kunstwerk. Het is belangrijk dat je niet alleen je mening geeft, maar ook dat je goed kunt uitleggen waarom je dat vindt. Hulp nodig? Log in op www.tumult.nl. Gebruik de studiekaart Recensie.

CKV activiteit

Om ideeën op te doen voor

je eigen recensie, kun je ook recensies van andere mensen lezen. Die vind je bijvoorbeeld in de krant of op internet.

LXXXIX

Kijkwijzer WaardeKies één kunstwerk uit dat je aanspreekt.

Kijkwijzer Waarde 1

Algemene gegevens:

Kunstvorm:

Titel:

Maker(s):

Wanneer gezien:

Waar gezien:

Hoeveel geld?

Zoek uit wat het kunstwerk waard is in euro’s. Zoek het bijvoorbeeld op internet.

€

Vind je het kunstwerk dit bedrag waard?


Hoe oud?

Wanneer is het kunstwerk gemaakt?

Denk je dat het kunstwerk daardoor meer of juist minder waard is?

Meer, want: Minder, want:

Hoe uniek?

Kruis aan hoe uniek het kunstwerk is.

Er is er maar eentje van. Er zijn er een paar van. Er zijn er heel veel van.



Beroemde maker?

Schrijf op wat je kunt vinden over de maker. En geef aan hoe beroemd hij/zij is.



XC Kijkwijzer Waarde 2

Nep of echt?

Is het kunstwerk volgens jou nep of echt? Leg uit waarom je dat denkt.

Nep, want: Echt, want:



Hoe origineel?

Geef met een cijfer aan hoe origineel jij het kunstwerk vindt? (1 = totaal niet origineel, 10 = heel erg origineel)




Boodschap:

Wat is volgens jou de boodschap van het kunst-werk in één zin?

Leg uit wat de titel van het kunstwerk te maken heeft met deze boodschap.

Jouw mening:









Kleur in hoeveel sterren jij het waard vindt.

✩ ✩ ✩ ✩ ✩

Tumult CKV-certificaat

Naam: Klas:

Culturele activiteiten: Akkoord

1.

2.

3.

4.

Tijdens de CKV lessen: Onvoldoende Voldoende Goed

Je had een goede werkhouding.

Je hebt goed samengewerkt.

Je was actief tijdens klassengesprekken.

Je had creatieve ideeën.

Jouw kunstdossier: Onvoldoende Voldoende Goed

Het ziet er netjes uit.

Het is volledig.

Het is origineel.

Het laat zien dat je kunt nadenken over kunst.

Eindbeoordeling:

Je hebt het vak CKV afgesloten met een

Toelichting:

4 Tumult ’08-’09

te weinig tumult

te veel tumult

geen tumult

veel tumult

9 789461 143082

ISBN 978-94-6114-308-2

Klas: Tumult Kunst!? · 3-4 vmbo Tumult Kunst!? CKV - Culturele Kunstzinnige Vorming. 2 Tumult...

Documents

Transcript of Klas: Tumult Kunst!? · 3-4 vmbo Tumult Kunst!? CKV - Culturele Kunstzinnige Vorming. 2 Tumult...