In het werk van de leerlingen openbaart zich de wereld van het kind. Daar ligt het startpunt voor beeldend onderwijs. Kunst Meester! gaat over tekeningen, schilderijen en andere kunstwerken van kinderen en het vervolg erop. Kunst als middel om leerlingen in hun verkenning van de wereld verder te helpen.

Beeldend onderwijs op de basisschool gaat over het ontdekken van de wereld, ontdekken op een eigen wijze. Kinderen leren de vraag Waar sta ik? te beantwoorden.

Het boek zit vol verhalen uit de basisschool; vol lesideen, voorbeelden en achtergronden. Een boek met theorie die het praktisch handelen ondersteunt. De ontwikkeling van het kind wordt centraal gesteld. Kunst Meester! behandelt de ontwikkeling van jonge kind naar oudere kind.

Leerkrachten maken het verschil; zij zijn in staat te kijken en te luisteren naar de leerling en die leerling verder te helpen. Beginnende en aankomende leer-krachten leren met dit boek hoe zij kinderen kunnen begeleiden in verbeelden. Zie de kindertekenin-gen - dus de leerlingen - die het startpunt zijn In alles!

De bijbehorende website www.kunstmeester.nl zit vol lesvoorbeelden, instructie filmpjes,artikelen en achtergronden.

Kunst M

eester!Ino

de G

roo

t en Lourens van d

er Leij

Ino de Groot enLourens van der Leij

KunstMeester!

K

Kunstvakken

K

Beeldende vorming:Over kinderkunst en meester(m/v)werk

KunstMeester!

KunstMeester!

Ino de Groot enLourens van der Leij

14375_KunstMeester_boek.indb 1 07-06-13 13:18

COLOFON

redactie Mondeljaa, Utrecht

art direction Ineke de Graaff, Amsterdam

ontwerp omslag en binnenwerk Studio Fraaj, Rotterdam

beeld omslag Bade creatieve communicatie, Baarn

opmaak binnenwerk Imago Mediabuilders, Amersfoort

IllustratiesAnet Verdonk; Bas, Rosa en Sanne Hunziker; Liesbeth van den Berg; Bruno en Moos de Laat; Chris, Filip en Margriet van der Vegt; Floris en Lute Bulten; Ilja van der Wal; Jacqueline Bakker; Jeffrey Hendriks; Nadir Izmar; Jonas en Vincent Manschot; Muril Sinke; Salom de Bruijn; Patricia de Groot; Robin van de Meent; Ruben Ruijter; Myrthe van der Leij; Ino de Groot.

Met dank aanHans Koopman, Martin Hunziker, Jacqueline Bakker, Marjanka van Maurik, Janneke Waelen, Guido Paap, Wouter Engelbart, Gera Woltjer, Liesbeth van den Berg, Brenda Kenter.

Deze uitgave is voorzien van het FSC-keurmerk. Dit betekent dat de bosbouw voor het gebruikte papier op een verantwoorde wijze heeft plaatsgevonden.

Over ThiemeMeulenhoff ThiemeMeulenhoff is d educatieve mediaspecialist en levert

educatieve oplossingen voor het Primair Onderwijs, Voortgezet

Onderwijs, Middelbaar Beroepsonderwijs en Hoger Onderwijs.

Deze oplossingen worden ontwikkeld in nauwe samenwerking

met de onderwijsmarkt en dragen bij aan verbeterde

leeropbrengsten en individuele talentontwikkeling.

ThiemeMeulenhoff haalt het beste uit lke student.

Meer informatie over ThiemeMeulenhoff en een overzicht van

onze educatieve oplossingen:

www.thiememeulenhoff.nl of via de Klantenservice 088 800 20 16

ISBN 978 90 06 95248 3

Eerste druk, eerste oplage, 2013

ThiemeMeulenhoff, Amersfoort, 2013

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag

worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd

gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op

enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopien,

opnamen, of enig andere manier, zonder voorafgaande

schriftelijke toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopien uit deze uitgave is toegestaan

op grond van artikel 16B Auteurswet 1912 j het Besluit van

23 augustus 1985, Stbl. 471 en artikel 17 Auteurswet 1912,

dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen

te voldoen aan Stichting Publicatie- en Reproductierechten

Organisatie (PRO), Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp (www.

stichting-pro.nl). Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze

uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken

(artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te

wenden. Voor meer informatie over het gebruik van muziek,

film en het maken van kopien in het onderwijs zie www.

auteursrechtenonderwijs.nl.

De uitgever heeft ernaar gestreefd de auteursrechten te regelen

volgens de wettelijke bepalingen. Degenen die desondanks

menen zekere rechten te kunnen doen gelden, kunnen zich

alsnog tot de uitgever wenden.

14375_KunstMeester_boek.indb 2 07-06-13 13:18

Inhoud

Woord vooraf 5

Inleiding 7

1 De kunst van het verbeelden 131.1 Wat is mooi (beeldend) onderwijs? 191.2 Geschiedenis van het beeldend onderwijs 261.2.1 Traditie van het namaken 271.2.2 Traditie van de formele aanpak 281.2.3 Alles is goed-traditie 301.2.4 De traditie van het verbeelden 321.3 Kerndoelen van het kunstonderwijs 341.3.1 Theorie in de onderwijspraktijk 401.4 Waarnemen 411.5 Leren 431.5.1 Lege-emmertheorie 451.5.2 Zoeklichttheorie 471.6 Proces van waarnemen 481.6.1 De vier van Doorman 50

2 Ontwikkelingslijnen in het leerproces 552.1 Leren begrijpen op een invoelende manier 552.2 Ontwikkelingslijnen 592.2.1 Ontdekkend tekenen 652.2.2 Laat het gebeuren 682.2.3 Verschillende ontwikkelingslijnen 692.3 Ontwikkeling in fases: Michael Parsons 722.3.1 De associatieve fase: kleuters 732.3.2 De fase van schemas: middenbouw 792.3.3 De mooifase: de bovenbouw 832.3.4 De puberfase 912.3.5 De kunstenaarsfase 982.3.6 De hoogleraarfase 100

3 Kijken, begrijpen en genieten 1033.1 De kunstles 1043.1.1 De voorbereiding 1053.1.2 Wennen aan kunst 1063.2 Verhalen over kunstwerken 1123.2.1 Kinderen uitdagen zelf te vertellen 115

14375_KunstMeester_boek.indb 3 07-06-13 13:18

3.3 De kern van kunst beschouwen op de basisschool 1163.3.1 Interpreteren van kunst 1173.3.2 Het beschouwen begint altijd ergens 1183.3.3 Receptief beschouwen 1203.3.4 Semiotisch stadium van beschouwen 1233.3.5 Stilistisch en iconografisch stadium van beschouwen 1253.4 Het wezen van creativiteit 1263.4.1 Zes bestandsdelen van creativiteit 1263.4.2 De verbeelding aan de macht 1313.4.3 Stimuleren van creativiteit 1333.5 De instructieles 1363.5.1 De verbeeldende instructie 1363.5.2 De technische instructie 1423.6 De opdracht 1503.7 De doe-les 1523.7.1 Begeleiden in de uitvoeringsfase 1543.7.2 Ideen voor een doe-les 1573.8 De terugkijkles: reflecteren en beoordelen 159

4 Beeldend in de context van het Nederlands onderwijs 165

4.1 Kerndoelen en kinderen 1654.1.1 Geschiedenis van de kerndoelen 1664.1.2 Kerndoelen en de kunstvakken 1674.2 Kunst en cultureel erfgoed ten dienste van het leren 1704.2.1 Kennismaken met het cultureel erfgoed 1714.3 Cultureel erfgoed versus beeldend onderwijs 1734.3.1 Beleef cultuur 1744.4 Discussie en debat 1784.4.1 Is alles kunst? 1804.4.2 Niet de natuur, maar de cultuur 1814.3.3 Kwaliteit bestaat 1824.4.4 Kunst en kwaliteit 1844.5 Ontwikkeling van de leerkracht 185

Bronnen 189

Geraadpleegde websites 193

Over de auteurs 196

Register 197

14375_KunstMeester_boek.indb 4 07-06-13 13:18

Woord voorafIn dit boek zijn de praktijk in de basisschool en een theoretische onderbou-wing (waaronder filosofische, pedagogische, sociologische, psychologische uitstapjes) voortdurend met elkaar verbonden vanuit onze visie op beeldend onderwijs in de basisschool. Vier hoofdstukken die gaan over mooi beeldend onderwijs; beeldend onderwijs verbonden aan het onderwijs in het algemeen. In deze visie zijn kinderen het uitgangspunt. Kinderen die in principe alles in zich hebben om uit te groeien tot wat ze in zich hebben.

Leerkrachten maken het verschilMooi beeldend onderwijs gaat over onderwijs dat gegeven wordt door leer-krachten. Zij maken in ons verhaal het verschil. Zonder leerkrachten is onder-wijs niet mogelijk, zonder leerkrachten lukt mooi onderwijs zeker niet. Want onze ideale leerkracht luistert naar kinderen, is positief, gaat uit van mogelijk-heden, is alert, is attent, is een leerkracht die vriendelijk is. Het is een leerkracht die kinderen leert ontdekken dat ze van zichzelf mooi, wijs en knap zijn.Het onderwijs is een zoektocht naar dit mens zijn en beeldend onderwijs is een heel krachtig middel om te ontdekken wie je bent in relatie met de wereld om je heen. Leerkrachten die uitgaan van de uniciteit van elk kind: zij leren kinderen hun hoofd boven het maaiveld uit te steken, om lastig te zijn, om verder te kijken dan hun neus lang is, om eigen en wijs te zijn, om vragen stellen

Vier hoofdstukkenDit boek gaat over leerkrachtgedrag n over de ontwikkeling van kinderen op de basisschool; over wat leerkrachten moeten weten om het beeldende vak verantwoord te kunnen geven.Om dit zo duidelijk mogelijk over te brengen hebben we het ingedeeld in de volgende vier hoofdstukken.

Hoofdstuk 1In hoofdstuk 1 beantwoorden we de vraag waarom verbeelden noodzakelijk is in het basisonderwijs. Verbeelden in de zin van eigen antwoorden geven met beeldende middelen. Verbeelden is van belang omdat het aansluit bij begrippen als zelfontplooi-ing en zelfverwezenlijking. Voor zelfontplooiing en zelfverwezenlijking heb je een heel leven nodig. Zelfontplooiing en zelfverwezenlijking in het klein gaan over verbeelden: jezelf uiten op jouw eigen wijze, jouw eigen manier. Je durven uiten op jouw eigen manier is niet vanzelfsprekend, kinderen zul-len dit moeten leren. Tijdens de lessen beeldend onderwijs leren kinderen mogelijkheden zien, leren kinderen uit te proberen, leren kinderen te doen (durven), leren kin-

5

14375_KunstMeester_boek.indb 5 07-06-13 13:18

deren door andermans ogen te kijk