BegrippenlijstACADEMIE [Grieks Akadèmeia: tuin nabij Athene, waar Plato en latere platonische filosofen wijsgerige discussies voerden (5de eeuw v.Chr. – 6de eeuw n.Chr.)] Instelling, die als doel heeft de kunstpraktijk te bevorderen door middel van systematisch onderwijs, tentoonstellingen, discussies en af en toe door financiële steun. De eerste eigenlijke kunstacademie was de tekenacademie, die door Giorgio Vasari in 1563 te Firenze werd opgericht ("Accademia del Disegno"). Belangrijke latere academies waren de "Académie Royale de Peinture et de Sculpture" te Parijs, gesticht door Le Brun in 1648, en de "Royal Academy of Arts" te Londen, gesticht in 1769.Regels van bijvoorbeeld da Franse académie voor het classicistisch canon. Voorbeeld: NICOLAS POUSSIN, Roof van de Sabijnse maagden, 1e helft 17e eeuw (classicisme binnen de Barok)ACHROMIEhet ontbreken van de normale kleur, of zonder kleur wit dus

AFORISMEEen aforisme is een korte, bondige uitspraak, vaak niet meer dan een regel lang. Aforismen zijn vaak grappig, paradoxaal en/of absurd en bevatten vaak een boodschap van wijsheid.Voorbeelden:“Een goed aforisme is te hard voor de kaken van zijn tijd”. Friedrich Nietzsche “Aforisme: kortste bewering die aan het langste eind wil trekken.” Karel Jonckheere “Menig aforisme is de grafsteen van een voortijdig gestorven grootse gedachte.”“Met drift kom je nergens, met geestdrift overal “

AIRBRUSHEen `airbrush` is een klein, op basis van lucht werkende verfspuit die verschillende inkt- en verfsoorten kan verwerken. De eerste airbrush werd uitgevonden in 1879 door Abner Peeler, in Iowa, Verenigde Staten.Instrument voor sproei-effecten bij beeldbewerking. Verschillende airbrush-varianten zijn beschikbaar voor beeldbewerking, beeldmontage en bijzondere effecten.

ALCHEMIE Alchemie is een oude vorm van praktische natuurfilosofie, waarin elementen van scheikunde, natuurkunde, astrologie, semiotiek, metallurgie, geneeskunde, mysticisme en religie samenkwamen. De naam komt van het Arabisch: الكيمياء, al-kimia). Alchemie werd door alchemisten beoefend. Ze poogden gewone metalen in goud om te zetten en beweerden soms daarin te slagen. Verder probeerden ze tegengiffen te vinden voor vergiftigingen. Bekend zijn hun vergeefse pogingen om een elixer of panacee te maken om onsterfelijk te worden. Zij bedachten echter ook een aantal chemische werktuigen die nog eeuwen later werden gebruikt, zoals het retort en de Bain Marie. De alchemie werd verdrongen door de scheikunde en farmacologie die de moderne wetenschappelijke methode toepassen.Voorbeelden: Uitdrukkingen als "hermetisch afsluiten" en "steen der wijzen" komen uit de kunstenaar: BOSCH, Jheronimustitel: Triptiek met de tuin der lusten (open)datering: ca. 1510 - 1515kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op paneelafmetingen: middenpaneel: 220 x 195 cm; zijluiken:

220 x 97 cmverblijfplaats: Museo del Prado, Madrid

1

fotograaf: onbekend

ALLA MANIERA DINiet langer de werkelijkheid wordt het uitgangspunt voor de kunst, maar de voorbeelden van de grote meesters uit de Renaissance, vooral Michelangelo en Raffaello. Zij leggen dan ook graag de nadruk op het gezochte, het artificiële. Tegenover het maniërisme betekende de barok een terugkeer naar het realisme.De stijl die een bepaalde kunstenaar hanteert, de manier waarop hij/zij schildert. Werken naar inspiratie van grote artistieke paradigma’s in hoop ze te overstijgen en een eigen stijl te creëren. Voorbeeld: ROSSO FIORENTINO, Mozes verdedigt de dochters van Jethro, 1e helft 16e eeuw.

ALLEGORIE [Grieks allegorein: in beelden spreken]Zinnebeeld, voorstelling van een abstract idee of begrip door middel van personen, voorwerpen en handelingen.

kunstenaar: BOTTICELLI, Sandrotitel: Primaveradatering: ca. 1480kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: tempera op paneelafmetingen: 203 x 314 cmverblijfplaats: Galleria degli Uffizi, Firenzefotograaf: onbekend

ALTAARSTUKGeschilderd of gebeeldhouwd kunstwerk met religieuze iconografie, geplaatst achter of boven het altaar van een christelijke kerk. Het altaarstuk is een enkel paneel of bestaat uit twee, drie of meer luiken die door middel van scharnieren verbonden zijn.

kunstenaar: DUCCIO di Buoninsegnatitel: Maestà-altaarstuk, voorzijde

(fotografische reconstructie)datering: 1308 - 1311kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: tempera op houtfotograaf: onbekend

AMBULATORIUM Een kloostergang, kruisgang of ambulatorium is een onderdeel van de architectuur van een abdij, kapittelkerk of kathedraal. Het is meestal een vierkant van overdekte gangen met arcades rondom een open binnenplaats, de kloosterhof of pandhof. De kloostergang is het centrum van het klooster en geeft toegang tot de ruimten voor de kloosterlingen, zoals de kerk, de refter, de kapittelzaal en de slaapzaal (dormitorium).De kloostergang wordt dus gebruikt als verbindingsgang, maar biedt de kloosterbewoners daarnaast beschutting tegen regen of warmte. Ook wordt de gang vaak gebruikt als plaats van meditatie; in sommige orden is men verplicht in de kruisgang te zwijgen. Kloostergangen werden soms ook gebruikt als begraafplaats.Vaak bevindt zich in het midden van de pandhof een waterput of -bekken om regenwater op te vangen.

2

ANAMORFOSE [Grieks anamorfein: veranderen]1) Mathematische vervorming van een afbeelding, zodanig dat die enkel herkenbaar is vanuit een schuine hoek of met behulp van een optisch instrument, zoals een lens of bolle spiegel.2) Schilderij, prent of tekening, bekomen door de techniek van de anamorfose.

kunstenaar: HOLBEIN DE JONGERE, Hanstitel: Ambassadeurs Jean de Dinteville en

Georges de Selvedatering: 1533kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op houtafmetingen: 207 x 209 cmverblijfplaats: National Gallery, Londonfotograaf: onbekend

ANDACHTSBILD[Duits Andachtsbild: devotiebeeld]1) Prent, tekening, schilderij of beeldhouwwerk, meestal van klein formaat, bestemd voor persoonlijke devotie. Het genre werd ontwikkeld in het Noorden van Europa in de 13de eeuw en van daaruit over heel Europa verspreid in de 14de en 15de eeuw. De voornaamste iconografische thema’s: het leven van Maria en het lijden van Jezus.

voorbeeld: kunstenaar: DAVID, Jacques-Louistitel: Dood van Maratdatering: 1793kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 162 x 128 cmverblijfplaats: Koninklijke Musea voor Schone

Kunsten, Brusselfotograaf: onbekend

2) Kunstwerk uit de moderne tijd dat door zijn beeldmiddelen de toeschouwer zodanig interpelleert dat het hem tot reflectie aanzet. Uit het tijdelijke moment van de afbeelding getild.

kunstenaar: ROTHKO, Mark titel: Oranje en geeldatering: 1956kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 231 x 180 cmverblijfplaats: Albright-Knox Art Gallery, Buffalofotograaf: onbekend

ARCHAÏSCHE GLIMLACH

3

Glimlach waarbij de mondhoeken lichtjes werden opgetrokken (te vergelijken met de legendarische Mona Lisa), vorm van een half maantje, wat een gevoel van gelukzaligheid en harmonie moest weergeven.Voorbeeld: Kourosbeeldje, lach van Mona Lisa

kunstenaar: ANONIEMtitel: Korè van Chiosdatering: ca. 520 v.Chr. kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerafmetingen: hoogte: 55 cmverblijfplaats: Akropolismuseum, Athene fotograaf: onbekend

ARCHETYPEEen archetype (Grieks: αρχη begin, bron) is een geïdealiseerd oermodel dat ten grondslag ligt aan latere varianten. Personificaties, objecten of concepten uit de culturele traditie, (drama, de literatuur, de mythologie, religie) of zelfs de geschiedenis (helden) kunnen dienen als archetype. Ook zijn er archetypische steden: Venetië als de ultieme waterstad of Parijs als de ultieme metropool.

kunstenaar: DUBUFFET, Jeantitel: Sang et feu (corps de dame aux

chairs rôties et rissolées)datering: 1950kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 116 x 89 cmverblijfplaats: privé-collectiefotograaf: onbekendSymbool van de vruchtbaarheid, aandacht voor mythes, de vrouw.

ARCHIVOLTEen archivolt is een term uit de romaanse en gotische kerkelijke architectuur. De archivolt is de halfronde boog boven de ingang van een kerk. Vaak zijn voor de versiering meerdere archivolten achter elkaar geplaatst. De archivolten zijn veel gebruikt om de ingang te versieren met beeldhouwkunst, zoals bij de ingang van de Notre-Dame van Parijs en de Basiliek van Vézelay.

kunstenaar:

ANONIEM

titel: Vézelay, basiliek Sainte Madeleine, narthex, centraal portaal

datering: ca. 1120 – 1132kunstmedium: bouwkunsttechniek/materiaal: natuursteenverblijfplaats: basiliek Sainte Madeleine, Vézelayfotograaf: onbekend

4

Voorbeeld: Onderdelen van het hoofdportaal bij de Notre-Dame van Parijs: A:Wangfiguren, B:Verdeelpijler waartegen een beeld is aangebracht, C:Kapiteel, D:Timpaan, E:Archivolt, F:Fries, G:Zuilengalerij

ART ABOUT ARTEen onderdeel van het conceptualisme. Kunstenaars gaan met hun werk kritiek geven op de kunst, vaak door verwijzingen naar oudere werken.Het is meestal een ironische en speelse commentaar verwerkt in installaties. Het stelt dat kunst een reflectie over de idee moet zijn. Kunst wordt onderzocht vanuit een kunstkritische reflectie kunstenaar: MANZONI, Pierotitel: Merda d'artista datering: 1961kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: uitwerpselen van de kunstenaar in blikafmetingen: hoogte: 5 cmverblijfplaats: collectie Attilio Codognato, Venetiëfotograaf: onbekend

ASSEMBLAGE[Frans assembler: in elkaar zetten, bij elkaar brengen]1) Techniek waarbij driedimensionale materialen en voorwerpen in elkaar gezet worden of bij elkaar worden gebracht tot een ensemble. 2) Kunstwerk dat resulteert uit de assemblagetechniek.

kunstenaar: PICASSO, Pablo titel: Nature morte à la chaise cannéedatering: 1912kunstmedium: assemblage techniek/materiaal: olieverf en wasdoek op ovalen doek,

ingelijst met touwafmetingen: 27 x 35 cmverblijfplaats: Musée Picasso, Parijsfotograaf: onbekend

AUTHENTICITEITEcht van onecht onderscheidt en zo het origineel beschermt tegen kopieënVolgens mij: hoe diepgaander de thematiek, het symbolisme en de bedoeling/betekenis, hoe meer authenticiteit. Het publiek heeft achtergrondkennis nodig om het beeld echt te vatten. Voorbeeld een Bijbelse afbeelding of een intertextualiteit met een ander verhaal vraagt achtergrondkennis om het beeld te herkennen en te begrijpen. Van toepassing in de informele kunst.

AUTODIDACTEen autodidact is iemand die zijn kennis door zelfstudie heeft verkregen.De term wordt met name gebruikt bij kennisniveaus waarbij een gedegen opleiding wordt verwacht, zoals bij universitaire of andere hogere studies, en vooral artistieke beroepen, bijvoorbeeld kunstschilders of musici. Voorbeeld: JEAN DUBUFFET, op zoek naar a-culturele kunst, van belang voor zijn persoonlijk oeuvre. Voorbeeld:

5

Vangelis, Grieks multi-instrumentalist Prince, Amerikaanse zanger, componist, multi-instrumentalist, arangist, producer en regisseur

BEELDAFSNIJDINGVaak bewuste kaderafsnijdingen in de voorstelling, zodat het schilderij of de tekening (net als in foto’s) momentopnames lijken.

Voorbeeld:52. CARAVAGGIO, Bacchus, 1593-1594. Schilderkunst, olieverf op doek, 95 x 85 cm, Galleria degli Uffizi, Firenze

BLIKGELEIDINGBlikgeleiding Het leiden van de aandacht naar bepaalde punten

Voorbeeld: RUBENS, Peter Paul, Tronende Madonna met heiligen, ca. 1628. Schilderkunst, olieverf op doek, 564 x 408 cm, Koninklijk Museum voor Schone Kunsten, Antwerpen, ontstaanscontext: kerk Sint-Augustinus, Antwerpen, fotograaf: onbekend

CABARET VOLTAIRECabaret Voltaire was een avant-gardistisch gezelschap, dat op 5 februari 1916 op initiatief van Hugo Ball en zijn minares Emmy Hennings opgericht werd in een café op Spiegelgasse 1 in Zürich. Cabaret Voltaire geldt als beginpunt van het Dadaïsme.Het doel van Cabaret Voltaire was, volgens een aankondiging van 2 februari 1916, het opzetten van een centrum voor kunstzinnig amusement en bezoekende artiesten dagelijks de mogelijkheid bieden er muziek te spelen of gedichten voor te dragen. De optredenden van Cabaret Voltaire brengen eerst nog traditioneel werk als chansons en bestaande gedichten. Als op 14 maart een Franse soiree wordt georganiseerd wordt ook een stuk uit Ubu Roi van Alfred Jarry voorgelezen. Dit wordt de start voor meer experimenteel werk van de kunstenaars zelf. Tristan Tzara, sterke mobiliteit, heel experimentele sessies: bruitisme, lawaaiconcerten, klankpoëzie, performance, klank, lawaai, geen compositie meer, toeval! Sterk interdisciplinair, maatschappijkritisch, politiek geëngageerd, interesse voor machines, toevalstechnieken. Als men uiteindelijk besluit een tijdschrift op te richten met de naam Dada is in feite het dadaïsme geboren, een beweging of antikunststroming verschillende theorieën:

- genoemd naar een gelijknamig café- willekeurig in een woordenboek- Roemeens voor jaja (Tristan Tzara)- Stokpaardje in het Frans- Teken van naïviteit in het Duits

Dada: sterk internationale interdisciplinaire beweging ontstaan na WOI. Revolte tegen de oorlog en maatschappij. Oorlog = bewijs van de mislukking van de mensheid > tabula rasa. Vernieuwing van de kunst, niet meer de kunst van die mensen die het verpest hebben. Aandacht voor het irrationele, protesteren tegen elke vorm van censuur in de kunst, duidelijk anarchistisch, weg met de bourgeoiskunst. kunstenaar: DUCHAMP, Marcel titel: Fountain

6

datering: 1917 (datering van origineel, replica uit 1964)

kunstmedium: Readymadetechniek/materiaal: urinoir uit porseleinafmetingen: 36 x 48 x 61 cmverblijfplaats: Tate Gallery, Londenfotograaf: Onbekend

CADAVRE EXQUISEen cadavre exquis is een gedicht dat door meerdere dichters is geschreven, zonder dat zij op de hoogte zijn van de delen die door de anderen worden geschreven.Het cadavre exquis (Frans voor: voortreffelijk lijk) is een voorbeeld van dadaïstische techniek (net als het automatisch schrijven), waarbij geprobeerd wordt kunst te maken vanuit het onderbewuste.Het procedé is tamelijk eenvoudig, het resultaat niet. De eerste schrijver schrijft een versregel op een stuk papier. Daarna schrijft hij het eerste woord van de tweede regel en vouwt het papier zodanig dat dat de eerste regel bedekt is. De tweede schrijver gaat vervolgens verder met het eerste woord (of het laatste als het rijmen moet). Hij laat zich hierbij leiden (of juist niet) door wat hij, aan de hand van het woord, denkt hoe de eerste regel luidt. Ook hij schrijft een woord voor de derde schrijver en zo voort.Het cadavre exquis is genoemd naar de eerste woorden van het eerste gedicht dat op deze manier is geschreven:Le cadavre exquis boira le vin nouveau (Het voortreffelijke lijk zal de nieuwe wijn drinken).1 persoon schrijft een woord/zin op en draait het beschreven strookje om, volgende persoon schrijft iets enz. > incoherent gedicht. kunstenaar: DALÍ, Salvadortitel: De verzoeking van de heilige Antoniusdatering: 1946kunstmedium: Schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 90 x 120 cmverblijfplaats: Koninklijke Musea voor Schone

Kunsten, Brusselfotograaf: Onbekend

Voorbeeld: Beterschap (1e strofe) Gelijk de eenzame die op een vlot zat(de kachel werd gevuld en brandt nog steeds),was haar japon ter linkerzijde sleetswant zij gleed telkens uit over die rotmat. uit L.Th. Lehmann, Gedichten 1939-1998, blz. 611

CARAVAGGISMEnaar de door Caravaggio ontwikkelde schilderwijze, die werkt met sterke licht-donkercontrasten en felle lichtstralen, kunst met zijn 4 typische elementen: typische compositie in de vitale Barok, diagonale as en inetegratie van verschillende richtingsassen > enorme dynamiek, symboliek van het licht, sterke zin voor naturalisme, afsnijding; thematisch houdt het Caravaggisme zich eerder bezig met de

7

‘realistische’ uitbeelding van alledaagse, soms ook dramatisch-vrede taferelen dan met maniëristische-intellectuele kunstproblemen.

kunstenaar: REMBRANDT Harmenszoon Van Rijntitel: Profeet Jeremias beweent de

verwoesting van Jeruzalemdatering: 1630kunstmedium: Schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op paneelafmetingen: 58 x 47 cmverblijfplaats: Rijksmuseum, Amsterdam fotograaf: Onbekend

CARTOGRAFIECartografie is de wetenschap en techniek om geografische ruimtegebonden informatie met analoge en digitalen middelen in kaarten en verdere media inzichtelijk en aanschouwelijk te maken. De samensteller van deze kaarten en aanverwante media wordt de cartograaf genoemd.Voorbeeld: Gerardus Mercator (bekend van de Mercatorprojectie)Voorbeeld: JOHANNES VERMEER, lezende vrouw in blauw, 2e helft 17e eeuw (Barok)CATACOMBE [Grieks kata: beneden; kumbos: graf]Christianisering van de eerste 5 eeuwen van de christelijke jaartelling. Eerst werd het christendom vervolgd > nood aan plekken waar zij hun cultus konden uitbouwen: inrichting van catacomben. Soort ondergronds labyrint met nissen en een iets grotere plaats voor gebeden en cultushandelingen. Bestaande uit gangen met grafnissen en kleine grafkapellen.Voorbeeld:

kunstenaar: ANONIEMtitel: Rome, catacombe Santi Pietro e

Marcellino: plafondschilderingdatering: ca. 300 – 400kunstmedium: Schilderkunstmateriaal/techniek: Frescoverblijfplaats: catacombe Santi Pietro e Marcellino,

Romefotograaf: Onbekend

CLAIR-OBSCUR[Frans clair: licht; obscur: donker] In de schilderkunst: directe tegenstelling tussen licht en donker, met zoveel mogelijk verwaarlozing van tussentonen en overgangen. In het Italiaans wordt de techniek chiaroscuro genoemd.kunstenaar: CARAVAGGIO (Michelangelo Merisi

da Caravaggio)titel: Bekering van Sint Paulusdatering: 1601kunstmedium: Schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 230 x 175 cmverblijfplaats: Cerasi-kapel, kerk Santa Maria del

8

Popolo, Romeopdrachtgever: Tiberio CerasiCHRISTELIJKE TRANSPOSITIE VAN ANTIEKE BEELDTRADITIEBeeldtraditie van de Antieken overnemen naar een christelijke context. Voorbeeld: Anoniem - Anunciatie en Visitatie Cathédrale de Reimskunstenaar: ANONIEMtitel: Moissac, abdijkerk Saint Pierre,

zuidgevel, portaal, trumeau, detail: de profeet Jeremias

datering: ca. 1146kunstmedium: Beeldhouwkunsttechniek/materiaal: Natuursteenverblijfplaats: abdijkerk Saint Pierre, Moissacfotograaf: Onbekend

COLLAGE[Frans coller: kleven]1) Techniek waarbij stukken uitgeknipt of uitgesneden papier, foto’s, stoffen en dergelijke, op een plat vlak worden gekleefd.2) Tweedimensionaal kunstwerk dat resulteert uit de collagetechniekVoorbeeld: kunstenaar: SCHWITTERS, Kurt titel: Merzbeeld 9b: het grote ik-beelddatering: 1919kunstmedium: Collagetechniek/materiaal: gouache op papier op papierafmetingen: 97 x 70 cmverblijfplaats: Museum Ludwig, Keulenfotograaf: Onbekend

COMBINE PAINTINGHet combineren van schilderen met collage en concrete voorwerpen noemt men 'combine painting'. Deze term is uitgevonden door Robert Rauschenberg omdat hij die techniek voor het eerst toepaste. Het combineren van alleen drie-dimensionale voorwerpen heet 'assemblage' . Het wordt dan een 'schilderij' van echte voorwerpen.kunstenaar: RAUSCHENBERG, Robert titel: Odaliskdatering: 1955 – 1958kunstmedium: Assemblagetechniek/materiaal: mixed media: hout, ijzerdraad, papier,

foto's, doek, elektrische lampen, opgezette haan en kussen

afmetingen: 206 x 64 x 64 cmverblijfplaats: Museum Ludwig, Keulenfotograaf: Onbekendook bij TOM WESSELMAN, Badkuip nr.3, 7e decennium 20ste eeuw.

COMMEDIA DELL’ARTE

9

De gebruikelijke naam voor het Italiaans geïmproviseerde typentoneel van de 16de en 17de E. Over de herkomst is weinig zeker. Tegenover de ‘geleerde’ komedie die aan de hoven en academies door gelegenheids-spelers werd opgevoerd, staat de commedie dell’arte. Het draait altijd om een liefdesgeschiedenis rond enkele paren. De piero, toneelverhalen met types, bijna stereotypisch, bepaald scenario maar ook moment van improvisatie: volkse elementen, dagdagelijkse werkelijkheid.kunstenaar: WATTEAU, Jean-Antoine titel: Gillesdatering: ca. 1719 kunstmedium: schilderkunst materiaal/techniek: olieverf op doekafmetingen: 184 x 149 cmverblijfplaats: Musée du Louvre, Parijsfotograaf: Onbekend

COMPAGNIE DE L’ART BRUTDe Franse wijnhandelaar-kunstschilder Jean Dubuffet lanceerde het begrip Art Brut toen hij, in juni 1948, de Compagnie de l'Art Brut stichtte, te Parijs, samen met de geestelijke vader van het Surrealisme André Breton en Jean Paulhan, in de kelders van de Galerie René Drouin op de Place Vendôme. In 1972 had Roger Cardinal het, omtrent Art Brut, over Outsider Art, in zijn gelijknamig werk. Beide begrippen dekken dezelfde stroming.Het was daarbij de bedoeling exposities te organiseren van een kunst, die hij omschreef als "...allerlei producties (tekeningen, schilderijen, haakwerken, gemodelleerde of gesculpteerde figuren, enz.) met een spontaan en inventief karakter, die zo weinig mogelijk afhankelijk zijn van de gewone kunst of van culturele voorschriften en die voortkomen van duistere personen, die vreemd zijn aan de professionele artistieke milieus...". De gevestigde kunst noemde hij Art Culturel, die echter nooit puur kon zijn.Er volgden geruchtmakende exposities van oa. Adolf Wölfli en Joseph Crépin, doch de Compagnie hield het maar uit tot in oktober 1951.Ze werd heropgericht in juli 1962, maar nu ondergebracht in de Rue de Sèvres, 137. Naast de exposities, publiceerde men, vanaf 1964, de Cahiers de l'Art Brut en l'Art Brut dans l'écrire. Cultuurmoeheid en cultuurkritiek, zocht herbronning voor de verstikkende cultuur: alternatief. Tekeningen: kinderen, toiletten, graffiti = pure uitingen van mensen die niet beïnvloed zijn door academische cultuur. Tekeningen van psychologische patiënten of zelfs van om het even wie: kunst die niet geapprecieerd wordt door het Antieke canon. kunstenaar: DUBUFFET, Jeantitel: Sang et feu (corps de dame aux

chairs rôties et rissolées)datering: 1950kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 116 x 89 cmverblijfplaats: privé-collectiefotograaf: onbekend

CONCETTO SPAZIALEHet perforeren van doeken met messen of kogels naar aanleiding van het Manifesto dello Spazializmo, een ruimtelijk manifest. Hierin werd opgeroepen tot een kunst die wetenschap en technologie omhelst en gebruik maakt van dingen zoals neonlicht, radio, televisie, … Dit begrip werd uitgevonden door Lucio Fontana

10

kunstenaar: FONTANA, Luciotitel: Concetto spazialedatering: 1959kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: acrylverf op doekafmetingen: 124 x 247 cmverblijfplaats: Solomon R. Guggenheim Museum,

New Yorkfotograaf: onbekend

CONTRAPOST [Italiaans contrapposto: geplaatst tegenover]Pose waarbij de onderkant en de bovenkant van het lichaam in tegengestelde richting zijn geplaatst en de last van het lichaam op één been rust (standbeen), terwijl het andere been (speelbeen) een ruststand inneemt. Staanswijze lichtjes gekanteld, knik in het bekken. Contraposto- heel verfijnd, houding is levendig en soepel- stand- en speelbeen knik i/d heup, 1 helft gestrekt, 1 helft geplooid = S-vorm in het lichaam zorgt voor zachte kanteling van het bekken

Voorbeeld: kunstenaar: DONATELLOtitel: Daviddatering: ca. 1425 - 1430kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: bronsafmetingen: hoogte: 185 cmverblijfplaats: Museo Nazionale del Bargello, Firenzefotograaf: onbekend

CONTRAREFORMATIEDe zelfvernieuwing en hervorming in de rooms-katholieke Kerk, na de protestantse Reformatie in het begin van de 16de eeuw, waarmee gepoogd werd de invloed van het protestantisme te bestrijden. De grondslagen van de Contrareformatie werden neergelegd op het Concilie van Trente (1545-1563). Belangrijke figuren: de pausen Paulus III, Paulus IV, Pius V en Sextus V en de jezuïet Ignatius van Loyola.kunstenaar: RUBENS, Pieter Paultitel: Triptiek van de kruisoprichtingdatering: 1609 - 1610kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: middenpaneel: 460 x 340 cm;

zijpanelen: 460 x 150 cmverblijfplaats: kathedraal Onze-Lieve-Vrouw,

Antwerpenfotograaf: onbekend

CREATIE DOOR DESTRUCTIEIets nieuw maken door een oud object te vernietigen, gemaakt vanuit een vernietigingsdrang.

11

Voorbeeld: 144. ARMAN, Colère de Violon, 1962.Assemblage, stukgeslagen viool op zwart geschilderd houten paneel, 77 x 51 x 8 cm, fotograaf: Marc Moreau

DÉCOLLAGEHet tegenovergestelde van collage. In plaats van een beeld op te bouwen uit delen van reeds bestaande werken, wordt het gemaakt door te snijden, aftrekken of verwijderen van stukken van een origineel werk. Een gelijkaardige techniek is lacerated poster, een poster waarin een werk over een ander geplakt is, en het bovenste van de poster of posters wordt afgetrokken, om zo een groter of kleiner beeld te krijgen van de werken eronder. Voorbeeld: (geen artiest + naam)

DESAURATISERING VAN KUNSTIs meer werkelijkheidsgetrouw in de zin dat het de desintegratie van traditie en ervaring, die zich op alle niveaus van het maatschappelijke voordoet, serieus neemt. Het kunstwerk moet schokken of informeren. Het is niet langer zijn taak om te betoveren of verleiden. Kunst wordt van zijn piëdestal gehaald, desacralisering. Cf MARCEL DUCHAMP, fountain, 2e decennium 20ste eeuw. en WOLF VOSTELL, la Sibérie d’Estremadure. 9e decennium 20ste eeuw.

DETAILREALISMEEr is door de schilder een grote aandacht besteed aan realistische details. Voorbeeld: Jan Van Eyck - Giovanni Arnolfini en zijn vrouwkunstenaar: VAN EYCK, Jantitel: Madonna met kanselier Nicolas Rolindatering: 1435kunstmedium: schilderkunstmateriaal/techniek: olieverf op houtafmetingen: 66 x 62 cmverblijfplaats: Musée du Louvre, Parijsopdrachtgever: Nicolas Rolin, kanselier van

Bourgondië en Brabantfotograaf: onbekend

DEVOTIA MODERNAWas een godsdienstige beweging van de late Middeleeuwen. Het kwam gelijktijdig op met Christelijke Humanisme. Het Christendom ziet in het Humanisme het bestuderen van de fundamentele teksten van Christendom om aan zijn eigen verhouding met God te komen. De 15e eeuwse leken konden manuscripten door de komst van de drukpers bestuderen. Met idealen van Christelijk Humanisme, Devotio Moderna adviseerde een meer individuele houding ten opzichte van geloof en godsdienst en was vooral prominent in steden in de Lage Landen tijdens de 14de en 15de eeuwen. Het wordt beschouwd soms als bijdragende factor voor de kerk van Luther en Calvinisme. Het was ook een belangrijke invloed op Erasmus, die in deze traditie ter sprake werd gebracht. De oorsprong van de beweging wordt samengebonden met de carrière van Geert Groote van Deventer (Nederland). Voorbeeld: Matthias Grünewald - Issenheim altaarstukkunstenaar: VAN DER WEYDEN, Rogiertitel: Kruisafnemingdatering: ca. 1435kunstmedium: schilderkunst

12

materiaal/techniek: tempera op paneelafmetingen: 220 x 262 cmverblijfplaats: Museo del Prado, Madridopdrachtgever: kruisbooggilden van Leuvenfotograaf: Onbekend

DIVISIONISME = Pointillisme [Frans diviser: verdelen]Schildertechniek uit het einde van de 19de eeuw, gebaseerd op wetenschappelijke kleurtheorieën (Michel Chevreul, 1786 - 1889). In het divisionisme worden verftoetsen in onvermengde kleuren naast elkaar op het doek gebracht, wat resulteert in een grote helderheid en kleurvibratie. De term werd geïntroduceerd door de Franse schilder Paul Signac.

Voorbeeld: 97. SEURAT, Georges, Een zondagmiddag op het eiland La Grande-Jatte, (1884-1886).Schilderkunst, olieverf op doek, 206 x 306 cm, Art Institute of Chicago, Chicago,fotograaf: onbekend

DODENMASKER Een afgietsel van een overleden persoon om de identiteit van hem of haar te behouden. Wordt gebruikt in begrafenisstoeten om de overledenen te herdenken. Via was op het gelaat van een dode, geen idealisering, onderdeel van de dodencultus.

kunstenaar: ANONIEMtitel: Portret van een oude mandatering: ca. 80 v.Chr. kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerverblijfplaats: Palazzo Torlonia, Romefotograaf: onbekend

Theatrale uiting van emoties.Voorbeeld: Michelangelo Buenarotti, Sixtijnse kapel, schepping van Adam

DRAMATISCHE INVENTIEKoppeling fysieke – mentale beweging. Een weergave om de dramatiek van een onderwerp er duidelijker in te kunnen leggen door bijvoorbeeld het dramatisch achterover leunen. Het hoort niet bij het wezenlijk element van het

13

verhaal. Hier echt fysieke beweging, gespannen naakt, wat vaak tot bijna altijd werd toegepast op mannelijk naakt. Gekoppeld aan een emotionele beweging van pijn, het langoureuze, heel origineel. Ook het gewicht van de kledij draait mee in de dramatische inventie.Voorbeeld: TITIAAN, Ten hemelopneming van Maria, 1e helft 16e eeuw. Hoge renaissance.

DRAPERIE MOUILLÉE Het idee dat de stof nat was gedrapeerd, hierdoor kan men de suggestie geven van een bepaalde vorm. Plooiing van de uitgebeelde stof, nat als van een zomerse bui, kleren plakkend aan het lichaam.

Voorbeeld: anoniem, de wagenmenner van Delphi

DRIP PAINTINGWordt gebruikt voor de schildertechniek waarbij men verf op een half gecontroleerde, half ongecontroleerde manier op een ondergrond giet of laat druppelen. Vorm van action paintingkunstenaar: POLLOCK, Jackson titel: Vrije vormdatering: 1946kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 49 x 36 cmverblijfplaats: Museum of Modern Art, New Yorkfotograaf: onbekend

DRÔLERIEEen scherts, grappige streek, vooral verzamelnaam voor de grappige beeldjes of tekeningenvan monsters en dergelijke als ornament in middeleeuwse kerken en boeken. Fantasie-elementen.Voorbeeld: JHERONIMUS BOSCH, triptiek met de tuin der lusten, 1e helft 16e eeuw. Voorbeeld: Gargoyle, Cathédrale de Notre Dame Paris

kunstenaar:

ANONIEM

titel: Vézelay, basiliek Sainte Madeleine, narthex, centraal portaal

datering: ca. 1120 – 1132kunstmedium: bouwkunsttechniek/materiaal: natuursteenverblijfplaats: basiliek Sainte Madeleine, Vézelayfotograaf: onbekend

14

ECLECTICISMEEclecticisme is het combineren van kenmerken van verschillende stijlen of stromingenCross-overs van de ene beweging naar de andere door de parallelle ontwikkeling van verschillende stromingen, meerlagig, betekenisstratificatie.kunstenaar: GILBERT & GEORGEtitel: Underneath the arches (the

singing sculpture)datering: 1969kunstmedium: performanceverblijfplaats: eerst opgevoerd in Londenfotograaf: Paul Green

EMPATHIEEmpathie is een ander woord voor inlevingsvermogen, de kunde of vaardigheid om je in te leven in de gevoelens van anderen.Empathie is een vaardigheid of persoonlijkheidseigenschap die belangrijk is in de omgang met mensen. Het empathisch vermogen speelt een hoofdrol bij emotionele intelligentie. Het kunnen verplaatsen in anderen draagt bij tot het kunnen begrijpen van emoties van anderen en de communicatie met je medemens. Zonder empathie praat je langs elkaar heen of ontstaan er meningsverschillen.Empathie steunt op een goed 'lezen' of verstaan van verbale en non-verbale communicatieboodschappen van anderenkunstenaar: MUNCH, Edvardtitel: Angstdatering: 1894kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 94 x 73 cmverblijfplaats: Munch Museet, Oslofotograaf: onbekend

ENCAUSTIEK[Grieks enkein: inbranden]Schildertechniek waarbij met was of hars vermengde pigmenten in de drager worden ingebrand met behulp van een gloeiende ijzeren stift; veel toegepast in de Romeinse portretschilderkunst en de Byzantijnse icoonschilderkunst.

kunstenaar: ANONIEMtitel: Christus Pantocrator datering: 6de eeuw n.Chr. kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: encaustiek op houtafmetingen: 84 x 45 cmverblijfplaats: klooster Agia Aikaterine, Sinaïfotograaf: onbekend

ESCAPISME Stroming die zich voordeed gedurende de romantiek. Het ontsnappen aan de werkelijkheid door weg te vluchten in het exotische, de vaderlandse geschiedenis en de natuur. Natuur als

15

klankbord van de gevoelens van de schilder. Confrontatie mens – natuur, natuur als toevluchtsoord, nostalgie, natuur als gevoelsspiegel. kunstenaar: FRIEDRICH, Caspar Davidtitel: Wandelaar uitziend over een nevelig

berglandschapdatering: 1818kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 95 x 75 cm verblijfplaats: Kunsthalle, Hamburgfotograaf: onbekend

ESTHETISCH CANON Met een canon wordt het geheel van teksten, beelden, kunstwerken en gebeurtenissen bedoeld dat het referentiekader is van een gedeelde cultuur of religie. Volgens sommigen is de canon van grote meesterwerken in de literatuur conservatief en onveranderlijk, wat culturele vernieuwing belemmert. De meesterwerken worden te zeer bewonderd en op een voetstuk geplaatst, waardoor kritische studie te weinig ruimte krijgt. De canon zou elitair zijn, onderdeel van de 'high culture'. De filosoof en socioloog Pierre Bourdieu heeft betoogd dat de canon voor de elite het middel bij uitstek is om zich te onderscheiden.Voorbeeld: esthetisch canon van de klassieke Griekse kunstn ontwikkeling van de zogenaamde Phidiasstijl, gekenmerkt door specifieke, idealiserende kenmerken: kunstenaar: PRAXITELEStitel: Hermes met de kleine Dionusos

(Romeinse marmeren kopie naar Grieks origineel in brons)

datering: ca. 320 - 310 v.Chr. (datering van origineel)

kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerafmetingen: hoogte: 216 cmverblijfplaats: Archeologisch Museum, Athenefotograaf: onbekend

EVANGELARIUM1.Middeleeuwse benaming voor de bundeling in één boekband van de vier (canonieke) evangeliën van Mattheus, Marcus, Lucas en Johannes, meestal voorafgegaan door de voorredes en een concordantie-1 om onderlinge vergelijking mogelijk te maken. Wanneer de vier evangeliën tot één tekst gecondenseerd zijn, spreekt men van een evangeliënharmonie.

kunstenaar: ANONIEMtitel: Evangelarium van aartsbisschop Ebbo

van Reims, excerpt: Sint Marcusdatering: ca. 816 - 835kunstmedium: boekverluchtingtechniek/materiaal: inkt en tempera op perkamentafmetingen: 260 x 208 mmverblijfplaats: Bibliothèque Municipale, Épernayopdrachtgever: Ebbo, aartsbisschop van Reimsfotograaf: onbekend

16

EXOTISMEBelangstelling in andere continenten, interesse in het onbekende, het niet realistische beeld van het Oosten van de Westerse mens, verbeelding, erotiek.

kunstenaar: GÉRICAULT, Théodoretitel: Vlot van de Medusadatering: 1818 - 1819kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 491 x 716 cm verblijfplaats: Musée du Louvre, Parijsfotograaf: onbekend

FACETTERINGHet opdelen in verscheidene facetten, activeert de lichtwering.Voorbeeld: AUGUSTE RODIN, De denker, 4e kwart 19e eeuw, impressionisme(1874-1886.PAUL CESANNE, Fruitschaal, glas en appels, 4e kwart 19e eeuw. 107. PICASSO, Pablo, Portret van Ambroise Vollard, 1910. Schilderkunst, olieverf op doek, 92 x 65 cm, Poesjkinmuseum, Moskou, fotograaf: onbekend ??? les 6

FÊTES GALANTESgrote feesten voor en door de burgerij in tuinen en parken, mooi getooid, lichtvoetig leven, met amoureuze, erotische betekenis. Hofschilders zoals Fragonard brachten dit in beeld. Parken en tuinen waren het ideale decor voor deze feesten. Heel erg populair tijdens de rococo. kunstenaar: WATTEAU, Jean-Antoine titel: Pelgrimstocht naar Cytheradatering: 1717kunstmedium: schilderkunst materiaal/techniek: olieverf op doekafmetingen: 129 x 194 cmverblijfplaats: Musée du Louvre, Parijsfotograaf: onbekend

FETISJISMEEen fetisj (Engels fetish, Frans fétiche, Portugees feitiço) is een natuurlijk voorwerp dat wordt verondersteld om bovennatuurlijke bevoegdheden te hebben, of in het bijzonder een ding dat door mensen is gecreëerd dat macht over mensen heeft. In het Oude Egypte was er bijvoorbeeld het Imuitfetisj. Hierbij werd een opgevulde dierenhuid zonder kop aan een staak in een pot gehangen.Het concept werd geïntroduceerd door Charles de Brosses in 1757 en werd oorspronkelijk gebruikt in de 18e eeuw door Franse en Duitse geleerden om de vroegste stadia in de evolutie van godsdienst te kenmerken. In de 19e eeuw ontwikkelden antropologen en godsdiensthistorici zoals E.B. Tylor en J.F. McLennan de theorieën van animisme en totemisme om van fetisjisme rekenschap te geven. Het concept „fetisjisme“ stond historici van godsdienst toe om aandacht van de verhouding tussen mensen en God naar de verhouding tussen mensen en materiële voorwerpen te verplaatsen; voorts vestigde het valse modellen van oorzakelijke verklaringen van natuurlijke gebeurtenissen als centraal probleem voor historici en sociale theoretici. In de 19e

17

eeuw wees Karl Marx de term toe om warenfetisjisme als belangrijke component van kapitalisme te beschrijven. Later wees Sigmund Freud het concept toe aan een vorm van parafilie waarbij het voorwerp van affectie een levenloos voorwerp of een specifiek deel van een persoon is. De wijze waarop met heilige boeken en voorwerpen wordt omgegaan kan hen tot fetisjen maken.kunstenaar: DUCHAMP, Marcel titel: Fountaindatering: 1917 (datering van origineel, replica

uit 1964) kunstmedium: readymadetechniek/materiaal: urinoir uit porseleinafmetingen: 36 x 48 x 61 cmverblijfplaats: Tate Gallery, Londenfotograaf: onbekendKunstwerk heeft iets auratisch, een aura, bijna goddelijk.Ook PIERO MANZONI, merda d’artista, 7e decennium 20ste eeuw. (art about art, concept art)

FORMAAT ALS HIËRARCHISCHEWAARDESCHAALDe grootte van de personages die aangeeft wie belangrijk is en wie minder belangrijk. Als personages even groot als een godheid worden afgebeeld zijn deze waarschijnlijk belangrijk geweest.

Voorbeeld: Jan van Eyck, Madonna met Kardinaal Nicolas Rolin

FRESCOTECHNIEK [Italiaans fresco: vers]Schildertechniek, waarbij de voorstelling wordt aangebracht op een wand of gewelf, op een laag natte pleister, het zogenaamde fresco intonaco. Bij het indrogen absorbeert het pleister de pigmenten van de schildering. De schildering moet daarom snel opgebracht worden. Het oppervlak dat in één dag wordt beschilderd, wordt giornata genoemd, naar het Italiaans voor dag. De frescotechniek levert duurzame schilderingen op. Cf. Seccotechniek.Typisch onderdeel van de Romeinse muuschilderingen.kunstenaar: ANONIEMtitel: Boscoreale, villa van Publius Fannius

Sinistor, cubiculum, muurfresco, detail: architectonisch vergezicht

datering: ca. 100 - 1 v.Chr.kunstmedium: schilderkunstmateriaal/techniek: frescoverblijfplaats: villa van Publius Fannius Sinistor,

Boscorealefotograaf: onbekend

FRIESBij Griekse en Romeinse tempels: de horizontale profilering van het entablement, net boven de architraaf. In de Dorische bouworde is het fries verdeeld in trigliefen en metopen, bij de Ionische orde is het een doorlopende band van figuren. Het fries wordt ook toegepast in andere bouwwerken, zoals triomfbogen, altaren en mausolea.Mogelijk voorbeeld maar niet zeker:

18

kunstenaar: ANONIEMtitel: Rome, zuil van Trajanus,

spiraalvormig reliëf, detail: oorlog tegen de Daciërs

datering: 106 - 113kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerafmetingen: breedte spiraal: ca. 100 cm verblijfplaats: Romefotograaf: onbekend

FRONTON[Latijn frons: voorhoofd] Gevel van een tempel met kunstwerken versierd.Bij Griekse en Romeinse tempels: de driehoekige bekroning van het entablement. Het fronton bestaat uit een driehoekig veld met reliëfs en een geprofileerde lijst die dit veld omkadert. Ook toegepast in bouwwerken uit de Renaissance, de Barok en het ClassicismeVoorbeeld: beeld dat behoorde tot het fronton, centraal element van de driehoekvorm, de driehoekvorm is nog voelbaar.kunstenaar: ANONIEMtitel: Stervende Niobidedatering: ca. 450 - 440 v.Chr. kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerafmetingen: hoogte: 150 cmverblijfplaats: Museo delle Terme, Romefotograaf: onbekend

GECOMPONEERD LANDSCHAPInhoudelijk dienden dergelijke landschappen aan te sluiten bij het klassieke gegeven, een geïdealiseerd beeld van de natuur als achtergrond van een historisch, mythologisch of Bijbels tafereel. Het klassieke landschap is een niet bestaand, het is gecomponeerd met rustige lijnen en terughoudende kleuren.

kunstenaar: CARRACCI, Annibaletitel: Landschap met de vlucht naar Egyptedatering: ca. 1603kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 120 x 233 cmverblijfplaats: Galleria Doria-Pamphili, Romefotograaf: onbekend

GEDEELD KUNSTENAARSCHAP“Peinture Partagée”:= gedeelde schilderkunst Vb. Je hebt een schilder en een dichter.

De dichter zegt ZON, schilder doet daar iets mee. Verschillende kunstenaars werken aan één werk.

Deze Peinture Partagée toont ons het grote collectivisme binnen de cobra beweging.Ze willen kunst in de maatschappij en voor iedereen!

19

Omdat toe te laten kiezen ze voor eenvoudige vormgeving.Deze manier van werken werd ook beoefend binnen de COBRA, bekend COBRA – lid Karel Appel:kunstenaar: APPEL, Karel titel: Vrijheidskreetdatering: 1948kunstmedium: Grafiektechniek/materiaal: potlood op papierafmetingen: 384 x 280 mmverblijfplaats: collectie van de kunstenaarfotograaf: Onbekend

GESAMTKUNSTDuits., een totaal kunstwerk, een kunstwerk waarin diverse kunstvormen, waaronder architectuur, schilderkunst en beeldhouwkunst, met succes worden gecombineerd. Deze manier van werken kwam vaak voor in de rococokunst, namelijk in de salons en paleisachtige woningen. Er heerst harmonie tussen sculptuur, schilderijen, meubels, tapijten, gordijnen, draperieën, porselein… vaak met pasteltinten gewerkt. Belang van de verlichting, afname grote invloed van de kerk, belang van de burgerij en lagere aristocratie die in mooi paleizen/huizen woonden. Belang van het interieur ervan, financieel welzijn! Volgens het Rocaille (schelpmotief) natuur, landschap, het decoratieve (versieren), de grillige vorm van de schelp. Ook merkbaar in de levensstijl, illusoire wereld, pose, acteren (cf. Barok), lichtvoetig. kunstenaar: WATTEAU, Jean-Antoine titel: Pelgrimstocht naar Cytheradatering: 1717kunstmedium: schilderkunst materiaal/techniek: olieverf op doekafmetingen: 129 x 194 cmverblijfplaats: Musée du Louvre, Parijsfotograaf: Onbekend

GILDEWEZENDe Vlaamse Primitieven hadden contact met het gildewezen en schilderden er vaak in opdracht van. kunstenaar: VAN DER WEYDEN, Rogiertitel: Kruisafnemingdatering: ca. 1435kunstmedium: schilderkunst materiaal/techniek: tempera op paneelafmetingen: 220 x 262 cmverblijfplaats: Museo del Prado, Madridopdrachtgever: kruisbooggilden van Leuvenfotograaf: Onbekend

GRAFFITIGraffiti is het op straat of op een andere min of meer openbare plaats met verf of verfstift (ook wel paintmarker genoemd) aanbrengen van mededelingen of afbeeldingen. Vaak wordt graffiti in verband gebracht met vandalisme. Graffiti bestaat echter ook als kunstvorm. Het woord "graffiti"

20

betekent "krasjes" en is de meervoudsvorm van graffito, het verkleinwoord van graffio (kras, krab). Het komt van het Latijnse werkwoord graffiare (krassen, krabben) dat weer komt van het Griekse werkwoord grapho (inkrassen, schrijven, graveren).Interesse in graffiti door Jean Dubuffet als pure uiting zonder academische cultuurscholing.(Sang et feu, corps de dame aux chairs rôties et rissolées)

GRANDE PEINTUREStamt uit de Franse salons in een reactie tegen het Rococo eind 18e eeuw namelijk het neoclassicisme en romantiek. Regels en normen voor goede kunst, linken met de oudheid, heroïsche weergave, grote thema’s in de kunst.Neoclassicisme: mythologie, zowel thema als stijl. Teruggrijpen naar de 17e eeuwse classicisme, Poussinisten, het esthetisch canon teruggebracht. Suprematie van de lijn op de kleur, rationalisme. De lijn is het instrument van de redelijkheid, het verlengde van de reden, geen vitalisme.Romantiek: eigentijdse gebeurtenissen, patriottisme. Klassieken als metafoor voor de eigen tijd.kunstenaar: DAVID, Jacques-Louistitel: Eed van de Horatiërsdatering: 1784 – 1785kunstmedium: Schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 330 x 425 cmverblijfplaats: Musée du Louvre, Parijsfotograaf: Onbekend

GRENSDOORBREKING TUSSEN KUNST EN LEVENHappening: als assemblages van voorvallen uitgevoerd of waargenomen op verschillende tijdstippen en locaties. Het leven als dusdanig kan in feite als een happening beschouwd worden.Kkunst en leven met elkaar verbindenFluxus: buitensporige ontlasting/zuivering, grensdoorbreking tussen diverse artistieke disciplines, samenvloeiing van kunst en leven. Kunst en leven dooreen wevenCf. POP ART, populaire kunst, artistieke productie met meer voeling voor een ruimer deel van de bevolking, behoefte aan begrijpelijker karakter van kunst. Belang van de het figuratieve, rond zich kijken: consumptie, filmsterren, dagdagelijkse realiteit in de schilderkunst. Zie ook het gebruik van stripafbeeldingen, lagere cultuur in de kunst = revolutionair.

HALFFIGUUREen halffiguur in de beeldhouwkunst (ornamentkunst) is een afbeelding van het bovenlijf van mannen, vrouwen of kinderen (Amoretten), dat in fantastische bladvormen, ranken (druiventrossen), voluten, enz. overgaat. Vaak dragen zij attributen, als de hoorn van overvloed, bloemenkransen, fakkels, enz.

52. CARAVAGGIO, Bacchus, 1593-1594. Schilderkunst, olieverf op doek, 95 x 85 cm, Galleria degli Uffizi, Firenze

HEROÏSCHE TRAGIEKHeldhaftige tragiek, uiteenspatten van de beredeneerdheid, uitspatten van de geest. Overmatige expressie, het emotionele, waar de mens geen vat meer op heeft. Kern: echt proberen te ontsnappen aan een tragische ondergang maar tegelijkertijd bewust zijn van zijn eigen ondergang. Voorbeeld: Lacoöngroep, Romeinse kopie naar Grieks origineel,

21

2e helft 1e eeuw v.C.- 1e helt 1e eeuw v.C.

HISTORIESTUKHistorische, mythologische of religieuze voorstellinggeschilderd op groot formaat.Volgens mij: kunstenaar: BERNINI, Gian Lorenzotitel: Rome, kerk Santa Maria della Vittoria,

Cornaro-kapel, detail: extase van Sint Theresia

datering: 1645 – 1652kunstmedium: Beeldhouwkunsttechniek/materiaal: Marmerafmetingen: hoogte: 350 cmverblijfplaats: Cornaro-kapel, kerk Santa Maria della

Vittoria, Romeopdrachtgever: Federigo Cornarofotograaf: Onbekend

HOFSTIJL Aanwezigheid van een heerser met zijn dienaren als Christus met zijn apostelen. Hier ook de vrouw met dienaren, madonnafiguur: kunstenaar: ANONIEMtitel: Ravenna, kerk San Vitale,

sanctuarium, muurmozaïek: keizer Justinianus en zijn gevolg

datering: ca. 547kunstmedium: toegepaste kunstmateriaal/techniek: Mozaïekverblijfplaats: Ravennafotograaf: Onbekend

HOUTSNEDE1) Hoogdruktechniek, reeds bekend in de Griekse Oudheid. De techniek impliceert dat op het langshout van een plank zacht hout wordt getekend of met inkt geschilderd. Het hout tussen de lijnen en vlakken van de tekening wordt weggesneden met gutsen (houtsnijmessen in U- en V-vorm). De plank wordt ingeïnkt en afgedrukt met een pers. Soms wordt er met de hand gedrukt. De afdruk staat in spiegelbeeld. De lijnvoering is opvallend ruw. De houtsnede is een eenvoudige techniek en levert tientallen goede afdrukken op. Bij meerkleurendruk wordt voor elke kleur een andere plank gebruikt. 2) Afdruk, die door de techniek van de houtsnede bekomen wordt, kerven van hout en dan afdrukken, link Afrikaanse cultuur en maskers. kunstenaar: SCHMIDT-ROTLUFF, Karl titel: Miss W. datering: 1915kunstmedium: grafiektechniek/materiaal: houtsnedeafmetingen: 360 x 291 mmverblijfplaats: Kupferstichkabinett, Berlijn fotograaf: onbekend

22

HUMANISME Beweging die in Italië is ontstaan in de 14e eeuw en voortduurde tot de 17e eeuw. De humanistische gedachte ging uit van een op de klassieken georiënteerde, puur menselijke, humane, vorming. Men baseerde zich dus niet op theologische vorming. Deze gerichtheid op de mens met zijn voornamelijk aardse lotsbestemming en zijn natuurlijke waardigheid was gebaseerd op een herleving van het klassieke levens- en natuurgevoel, los van het scholastische dogma uit de Middeleeuwen. Als vader van het Humanisme geldt Petrarca, 1304-1374, die de antieke literaire vormen deed herleven.Belangrijkste centra waren het Florence van de De Medici-familie, Rome, vooral onder paus Pius XI en de hoven van Ferrara, Urbino, Mantua & Napels. Het renaissancistische Humanisme strekte zich uit tot alle onderdelen van het geestelijke leven. De belangrijkste doelen waren de ontwikkeling tot een autonome persoonlijkheid, de mens in het middelpunt van het denken, kritische kennis van de wereld via wetenschap, geneeskunde en techniek, het wezen der dingen leren kennen, Lat. Cognoscere causae, en de nauwe relatie met de kunst.De filosofie probeert de oude systemen weer te gebruiken en knoopt aan bij het werk van Plato, hetgeen zijn neerslag vond in de door Cosimo de Medici opgerichte platoonse academie in Florence.Voorbeeld: kunstenaar: DONATELLOtitel: Daviddatering: ca. 1425 - 1430kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: bronsafmetingen: hoogte: 185 cmverblijfplaats: Museo Nazionale del Bargello, Firenzefotograaf: onbekend

HUMANISTISCH PORTRETEen portret dat past in het gedachtegoed van het humanisme.

Voorbeeld: Hans Holbein de Jongere, “Ambassadeurs Jean de Dinteville en Georges de Selve”

ICONOGRAFISCH PROGRAMMA In de Romaanse monumentale kunst en later ook verder uitgewerkt en vermenselijkt in de Gotische kunst, met didactisch – moraliserende functie, vergeldende sfeer van de Apocalyps. Het verhalende en overtuigende/didactische karakter van de sculpturen in kerken. Voorbeeld: ANONIEM, Vézelay, basiliek Sainte Madeleine, 1e helft 12e eeuw.

IDEOGRAMEen ideogram is een beeldteken waarvan de betekenis bepaald wordt door het afgebeelde voorwerp. Vaak worden ideogrammen uitgebreid met een ideogrammenstreepje om aan te duiden dat het bedoelde woord overeenkomt met de getekende betekenis. Het woord ideogram is samengesteld uit de Griekse woorden ἰδέα (idea) "idee" + γράφω (grapho) "schrijven"). Chinees is een bekende taal die gebruik maakt van ideogrammen??? Les 8

IKONOSTASE[Grieks eikoon: beeld; stasis: het staan]In orthodoxe kerken:

De wand, bekleed met iconen, die de altaarruimte afschermt.kunstenaar: ANONIEMtitel: Rome, catacombe Santi Pietro e

23

Marcellino: plafondschilderingdatering: ca. 300 - 400kunstmedium: schilderkunstmateriaal/techniek: frescoverblijfplaats: catacombe Santi Pietro e Marcellino,

Romefotograaf: onbekend

IKOON[Grieks eikoon: beeld]Cultusvoorwerp uit de eredienst van de orthodoxe volkeren. Het ikoon is een aan de traditie gebonden archetypische voorstelling van Christus, van episodes uit zijn leven of van heiligen. De oudste ikonen dateren uit de zesde eeuw en zijn met encaustiek op hout gebrand. Latere exemplaren zijn met tempera op hout geschilderd, hun achtergrond is met edelmetaal beslagen. Daarnaast komen ikonen voor onder de vorm van reliëfs uit eender welk hard materiaal gesneden of gegoten (ivoor, steen, metaal). Ikonen worden beschouwd als heilig op zichzelf of als de mediator tussen de toeschouwer en de afgebeelde figu(u)r(en). Bracht karakter in het genormeerde.kunstenaar: ANONIEMtitel: Christus Pantocrator datering: 6de eeuw n.Chr. kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: encaustiek op houtafmetingen: 84 x 45 cmverblijfplaats: klooster Agia Aikaterine, Sinaïfotograaf: onbekend

ILLUSIONISME Lat. Ilussie, ironie, spotternij, misleiding; Fr. illusion, drogbeeld; met artistieke en perspectivistische middelen opgeroepen schijnbaar drie dimensionale voorstelling op een tweedimensionaal vlak. Architectonisch vergezicht, zo geschilderd dat ze de illusie geeft echt te zijn.

Voorbeeld: 10. ANONIEM, Boscoreale, villa van Publius Fannius Sinistor, cubiculum,muurfresco, detail: architectonisch vergezicht, ca. 100-1 v.Chr. Schilderkunst, fresco, villa van Publius Fannius Sinistor, Boscoreale, fotograaf: onbekend

IMPACT VAN ARCHITECTURAAL SCHEMADoor de architectuur te gaan transformeren naar een platte weergave. Men gaat de schema’s van de architectuur overnemen in andere kunstvormen. Dit voornamelijk door het gebruik van perspectief.

Voorbeeld: Giotto di Bondoneontmoeting bij de gouden poort

INNERLIJKE NOODZAAKVooral expressionismeDe noodzaak tot creatie komt uit de kunstenaar zelf, emotionele drijfveer die zich projecteert op de buitenwereld. Psychologie: emphatie, identificeren > versmelting eigen beeld – uitbeelding.

projectie van innerlijke op de buitenwereld

24

innerlijke noodzaak tot vrij gebruik van kleuren en vormen gevoelens, ervaringen voor waarnemer uitdrukken door vervorming van werkelijkheid

Voorbeeld uit het Duitse expressionisme, meer specifiek Die Brücke (naast Die Blaue Reiter)kunstenaar: KIRCHNER, Ernst Ludwigtitel: Rote Turm in Halledatering: 1915kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 120 x 90 cmverblijfplaats: Museum Folkwang, Essenfotograaf: onbekend

INQUISITIEDe Inquisitie was een rechtbank van de rooms-katholieke Kerk, belast met de opsporing, het onderzoek naar en het opleggen van straffen aan ketters (mensen die in opvattingen en/of daden van de leer van de rooms-katholieke kerk afwijken). Naast de pauselijke inquisitie bestonden de Spaanse Inquisitie (1478-1834) en de Romeinse inquisitie (1542-1965). Het woord inquisitie komt van de Latijnse term inquisitio, onderzoek. In plaats van beschuldigingen door een partij (accusatoir proces) leidde eigen onderzoek door de rechtbank een proces in. De inquisitie van de rooms-katholieke kerk wordt vaak ten onrechte vergeleken met de Raad van Beroerten. Deze speciale rechtbank was echter door de hertog van Alva opgericht en niet door de rooms-katholieke kerk en was alleen in de Nederlanden actief.Hier: in Spanje heel sterk verzet tegen de reformatorische bewegingen, kunst in opdracht van de Kerk, monniken. Doel: enorme werken voor altaren om mensen te overdonderen, ascetisme, sentimentalisme. Ascetisme: heilige Serapion, 4e eeuw n.C., strenge gelovige, monnikengemeenschap, voorbeeld houding van de goede christene, de grootste nederigheid, gehoorzaamheid. kunstenaar: DE ZURBARÁN, Franciscotitel: Sint Serapiondatering: 1628kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 120 x 103 cmverblijfplaats: Wadsworth Athenaeum, Hartfordfotograaf: onbekend

INSTALLATIEKunstwerk, meestal in mixed media, gekenmerkt door de creatie van een ruimte of door de ingreep op een bestaande ruimte. Doorgaans is het kunstwerk toegankelijk voor de toeschouwer en is de ruimtelijke ervaring en eventueel interactie tussen beide van groot belang. De installatie kan zich zowel binnen als buiten bevinden. Zij kan tijdelijk van aard zijn en/of ontworpen worden voor een specifieke ruimte en/of evolueren doorheen de tijd, maar ze kan ook verplaatsbaar zijn. De installatiekunst ontstond in de jaren ‘60 van de 20ste eeuw

Voorbeeld: 149. CHRISTO, Javacheff, Running Fence, 1972-1976.Installatie, geweven synthetische stof, kabels en andere materialen, ca. 5,5 m x 40 km, Sonoma and Marin Counties, Californië, fotograaf: onbekendINSTITUTIONELE KRITIEKMarcel Broodthaers is diegene die het kunstinstituut in vraag heeft gesteld rol van het museum? Geen contact publiek en kunstwerk? problematiek van kunst-leven, kunst-maatschappij ?

25

betekenisstratificatie: verschillende betekenislagen in 1 werk (verhoogde complexiteit)

Voorbeeld: HAACKE, Hans, Oelgemaelde, Hommage à Marcel Broodthaers, 1982. Installatie, mixed media, variabele afmetingen, Los Angeles County Museum of Art, Los Angeles, fotograaf: onbekend+ check les 9!

KALLIGRAFIEDe kunst van het schoonschrift.

Voorbeeld: Albrecht Dürer, “Zelfportret als Christus”Links boven: 1500, eronder: AD, Rechts: “Zo portretteerde ik AD uit .. mijzelf met duurzame kleuren in mijn 28ste levensjaren” (in Latijn)

KASTEEL PRINZENDORFWaar Hermann Nitsch zijn Weens Aktionisme uitvoerde

NITSCH, Hermann, 62. Aktion, 1978.Performance, duur: ca. 2 uur, ontstaanscontext: kasteel Prinzendorf, Weinviertel, Schilderkunst, bloed en pigment op doek, 190 x 340 cm, collectie Friedrichshof, Zurndorf, kunstenaar: NITSCH, Hermann titel: 62. Aktiondatering: 1978kunstmedium: performanceduur: ca. 2 uurontstaanscontext: kasteel Prinzendorf, Weinviertelfotograaf: onbekend

KINETISCHE KUNSTTerm, gebruikt in relatie tot een kunstwerk dat in grote mate optische beweging suggereert of dat daadwerkelijk beweegtkunstenaar: TINGUELY, Jean titel: Baluba IIIdatering: 1961kunstmedium: kinetische kunst materiaal/techniek: mixed media: metaal, veer, motor,

draad, rubberen riemen, lampenafmetingen: hoogte: 44 cmverblijfplaats: Museum Ludwig, Keulenfotograaf: onbekend

KLEURECHO’SHet weergeven van kleur als echo in een ander personages om de compositie in evenwicht te houden. Spel van de kleurecho’s: bepaalde tinten die voorkomen bijvoorbeeld mannelijk naakt bevat rode/ roze vlekjes, rood van de kleren, ook bij de vrouw: hele subtiele aantrekkingspunten naar de richting die de kunstenaar beoogt.

kunstenaar: RUBENS, Pieter Paultitel: Tronende Madonna met heiligendatering: ca. 1628

26

kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 564 x 408 cmverblijfplaats: Koninklijke Musea voor Schone

Kunsten, Antwerpenontstaanscontext: kerk Sint-Augustinus, Antwerpenfotograaf: onbekend

KLEUR- EN LICHTVIBRATIEHet doen “trillen” van een schildering door gebruik te maken van kleur- of lichtwerking. Doro de toetsstructuur doen vibreren, realiteit niet meer statisch weergeven.

kunstenaar: RENOIR, Auguste titel: La grenouillère datering: 1869kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 130 x 173 cmverblijfplaats: National Museum, Stockholmfotograaf: onbekend

KOSMISCHE VISIEDe kosmische visie maakt duidelijk dat alles altijd in beweging is. Ze duidt op het feit dat we slechts een klein deel zijn van een groter geheel.kunstenaar: GAUGUIN, Paultitel: D'où venons-nous? Que sommes-

nous? Où allons-nous?datering: 1897kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 137 x 369 cm verblijfplaats: Museum of Fine Arts, Bostonfotograaf: onbekend

KOSMOGENESEOntplooiingsproces van expansie en vernieuwing dat onze planeet en de mensheid op een onontkoombare manier doet evalueren naar de activering van het bewustzijn.Kosmogenetisch denken uit het Oosten bij Vincent van Gogh in zijn amandelbloesems: alles in de natuur is verbonden met elkaar en wordt gestuurd door 1 kracht. KRACHTLIJNENZo wordt het schilderij een middelpunt van naar alle richtingen uitschietende 'krachtlijnen' en 'krachtvlakken' zoals de Futuristen ze noemen. Tegenover dit centrum van overdadige krachtsuitstraling vergeet de toeschouwer zijn bezadigde kritiek. Hij wordt als het ware in het schilderij opgezogen en tot meedoen gedwongenkunstenaar: VAN GOGH, Vincenttitel: Amandelbloesemsdatering: 1890kunstmedium: schilderkunstmateriaal/techniek: olieverf op doekafmetingen: 74 x 92 cmverblijfplaats: Van Gogh Museum, Amsterdam

27

fotograaf: onbekend

KUNST ALS SCHOUWTONEELKunstwerken met een achtergrond uit de toneelwereld zoals een decor stuk. Men gaat portretten schilderen voor geconstrueerde landschappen zodat men binnen kon schilderen. Natuurelementen proportioneel niet correct, eerder als toneeldecor gebruikt. kunstenaar: VAN DYCK, Antoontitel: Karel I te paarddatering: ca. 1635 kunstmedium: schilderkunst materiaal/techniek: olieverf op doekafmetingen: 365 x 289 cmverblijfplaats: National Gallery, Londenfotograaf: onbekend

KUNSTENAAR ALS REGISSEURPerformance: publiek kan het proces volgen verschuiving van betekenis:

Wat de kunstenaar denkt over het belang van her realisatieproces en het uiteindelijke kunstwerk: performance als vorm van moderne realisatie is even belangrijk als het resultaat, of zelfs belangrijker. Vroeger draaide alles om het eindresultaat.

Cf. happening van Allan Kaprow, From household

KUNST EN MAATSCHAPPIJKunst die een brug slaat tussen het esthetische en de maatschappij door kritiek te uiten of door kunst verstaanbaar te maken voor zoveel mogelijk mensen. Wat betekent kunst in onze maatschappij? Is kunst verschillend van andere consumptiegoederen?Vb. Claes Oldenburg – Pastry Case Ibekijk ook les 10

KUNST EN MONDIALISERINGKunst die een brug slaat naar andere culturen alsook kunstenaars uit andere culturen die hun traditionele roots vermengen met Westerse elementen

DURHAM, Jimmie, Malinche, 1988. Assemblage, mixed media, 177 x 60 x 89 cm, Stedelijk Museum voor Actuele Kunst, Gent

KUNST EN RITUEELEen ritueel tot kunstvorm verheven tot bepaalde handelingen uit te voeren. Dit als een soort performance.

Vb. Nitsch, Hermann, 62.Aktion

KUNSTGENRESDe verschillende vertakkingen die de kunst heeft in al zijn specifieke vormen.De verschillende elementen van de kunst die elkaar zouden kunnen overlappen.

(HET) LEVEN ALS KUNSTWERKGebruik van een lichaam als kritiek op de sculptuur, verheffen hun leven tot een kunstwerk

+ referenties biotoop, woonplaats, gewoontes, .. biografie tot kunstwerk verheffen

28

GILBERT & GEORGE, Underneath the arches (the singing sculpture), 1969. Performance, eerst opgevoerd in Londen, fotograaf: Paul Green

LICHAAM ALS PENSEELLichaam tegen een met verf ingerold papier te drukken om vervolgens op blank papier al stempelend sporen achter te laten. Kunstenaar hanteert het vrouwenlichaam als een penseel.

Voorbeeld: KLEIN, Yves, Anthropométrie de l’époque bleue (ANT 82), 1960. Schilderkunst, pigment en synthetische hars op papier gekleefd op doek,155 x 281 cm, Musée National d'Art Moderne, Parijs, fotograaf: onbekend

LICHTHOOGSELwitte puntjes: schittering (Diego Velasquez, Las Meninas, 1656)??? Les 4

LICHTSYMBOLIEKREMBRANDT HARMENSZOON VAN RIJN, Profeet Jeremias beweent de verwoesting van Jeruzalem, 1630. Schilderkunst, olieverf op paneel, 58 x 47 cm, Rijksmuseum, Amsterdam,

Hij gebruikt typerend een bepaalde vorm van lichtsymboliek Clair-obscur: wordt gebruikt om een poëtische, dromerige sfeer te creëren, namelijk het sublimeren van de werkelijkheid.

Vooral het goddelijk licht in Gian Lorenzo Bernini, Rome, Santa Maria della Vittora, Cornaro-kapel: De extase van Sint Theresia.

LIJNAUTOMATISMEKlee gelooft dat als je tekent, je niet op voorhand een beeld van het einde moet hebben, maar je moet beginnen met een punt en intuïtief je pen over het blad laten gaan. Vanuit die vorm krijg je een soort ‘visie’ van hoe het werk er moet uitzien

losmaken van kunsttraditie belangrijk voor het latere surrealisme

KLEE, Paul, Vergesslicher Engel, 1939. Grafiek, potlood op papier, 30 x 21 cm, Zentrum Paul Klee, Bern,

LIJNDYNAMIEKEen dynamiek, die in de persoon van de zwaard heffende scherprechter wordt afgewisseld door de nogal statische opstelling van de twee toekijkende mannen

Voorbeeld: Carravaggio

MAESTÀ[Italiaans maestà: majesteit] Afbeelding van de tronende Madonna met Kind, meestal omringd door heiligen en engelen. Vooral populair in Italië vanaf de 13de tot de 15de eeuw.

29

kunstenaar: DUCCIO di Buoninsegnatitel: Maestà-altaarstuk, voorzijde

(fotografische reconstructie)datering: 1308 - 1311kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: tempera op houtfotograaf: onbekend

MANIFESTEen manifest of handvest is een beknopte, meestal puntsgewijze, weergave van de stand- en/of uitgangspunten van een mens of een groep.

Voorbeeld: Communistisch Manifest van Karl Marx

MANUSCRIPT [Latijn manus: hand; scribere: schrijven]Handschrift, meestal in papyrus of perkament. Als het handschrift versierd is met tekeningen of schilderingen, spreekt men van een verlucht of geïllumineerd manuscript. Verdrongen door de boekdrukkunst vanaf de tweede helft van de 15de eeuw.kunstenaar: ANONIEMtitel: Evangelarium van aartsbisschop Ebbo

van Reims, excerpt: Sint Marcusdatering: ca. 816 - 835kunstmedium: boekverluchtingtechniek/materiaal: inkt en tempera op perkamentafmetingen: 260 x 208 mmverblijfplaats: Bibliothèque Municipale, Épernayopdrachtgever: Ebbo, aartsbisschop van Reimsfotograaf: onbekend

MAUSOLEUM [Grieks Maus(s)olos: Carisch vorst in de 4de eeuw v.Chr.] 1) Monumentaal praalgraf te Halikarnassos, opgericht ter nagedachtenis van koning Mausolos door zijn echtgenote Artemisia. Mausoleum als megalomaan, eclectisch antiklassiek fenomeen (verwerking van Griekse en Egyptische invloeden, verschillende sculpturale stijlen in decoratieve reliëfs), hoofdzakelijk gekend via grafische reconstructie. 2) Sindsdien: monumentaal praalgraf.

kunstenaar: BRUAXIS (?)titel: Halikarnassos, Mausoleum, detail:

Mausolosdatering: ca. 359 - 351 v.Chr.kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerafmetingen: hoogte: 310 cmverblijfplaats: British Museum, Londenopdrachtgever: Artemisia, vrouw van Mausolosfotograaf: onbekend

MECENAAT

30

Het begrip is afkomstig van Geius Maecenas, een Romeins edelman die leefde van ongeveer 70 v. Chr. tot 8 n. Chr. en die in zijn paleis de belangrijkste dichters van zijn tijd ontving zoals Horatius, Vergilius, Propertius en anderen. Gedurende de Renaissance geldt de mecenas als een weldoener en tegelijkertijd verzamelaar van kunst, wat betekende dat hij opdrachten voor openbare kunstwerken verstrekte en de kosten voor opleiding en werk voor zijn rekening nam. Een beroemd voorbeeld voor de relatie tussen mecenas en kunstenaar is die tussen Lorenzo de Medici en Michelangelo.

Voorbeeld: Michelangelo, “Mausoleum van Giuliano de’ Medici”

MEERVOUDIG GEZICHTSPUNTCÉZANNE, Paul, Fruitschaal, glas en appels, 1879-1882. Schilderkunst, olieverf op doek, 46 x 55 cm, privécollectie, fotograaf: onbekend dezelfde schaal vanuit een ander standpunten, we krijgen twee perspectieven:

frontaal zicht en bovenaanzicht Belangrijk voor de ontwikkeling van het kubisme: gebruikt het meervoudige gezichtspunt! Je ziet de ruimtes overgaan. Er is geen sprake meer van ‘renaissance ruimte’ meer!

MERZBILDER> Kurt Schwitters: trok ’s morgens vroeg de stad in, raapte vanalles op dat hij vonden nam het mee: rassemblage. maatschappijkritische visie te maken met kritiek op kapitalisme: “kommertzbank”, belangrijke Duitse bank reclamebank: verknippen logica tot ‘mertz’gebruikt woord vaker in andere werken oeuvre: “Mertzbilder”

het woord en het verknippen ervanDe term Merz komt o.a. voor in de naamgeving voor ongewone assemblages van afvalmateriaal. Merz wordt de kern van de titels van zowat al zijn werk: schilderkunst, theaterdecor, architectonische realisaties, zelfvermenigvuldigende sculptuur over twee etages van een gebouw (helaas gebombardeerd tijdens W.O. II). Merz wordt zelfs de naam van zijn tijdschrift (1923-32). (Amarant)Dit werk is een som van afvalproducten van de consumptie die de ellende en broeierige politieke situatie van vlak na de oorlog symboliseren, maar ze zijn tevens de restanten van het volle leven en de arbeid. (Leinz 87)

METAREALITEIT Het opwekken van een onwezenlijke, spirituele sfeer, goddelijke aanwezigheid geïmpliceerd. Hier bewerkstelligd door het gebruik van mozaïek met glas en goud, reflecterend karakter, transparant, link naar het spirituele, licht aantrekken en reflecteren. kunstenaar: ANONIEMtitel: Ravenna, kerk San Vitale,

sanctuarium, muurmozaïek: keizer Justinianus en zijn gevolg

datering: ca. 547kunstmedium: toegepaste kunstmateriaal/techniek: mozaïekverblijfplaats: Ravennafotograaf: onbekend

Een breder scala aan fenomenen die hun oorsprong hebben in een andere werkelijkheid - door hem "Metarealiteit" genoemd, de realiteit die de werkelijkheid te buiten gaat.

MILDE PATHOS

31

Is een licht zichtbare achterliggende emotionele of fysieke pijn, maar niet met compleet vertrokken gezichten.

Voorbeeld: Anoniem, “Evangelarium van Otto III”, excerpt: Christus wast de voeten van Petrus

MIXED MEDIA Mixed media is een begrip uit de beeldende kunsten, dat refereert naar een kunstinstallatie, bestaande uit meer dan 1 kunstmedium. Het is letterlijk een mix van allerlei media, maar geen collage.Bij het creëren van een kunstwerk, behorende tot de mixed media, is het voor een kunstenaar erg belangrijk om te weten met welke materialen hij zal werken. Er moet bijvoorbeeld genoeg droogtijd tussen de lagen van zijn werk zitten, teneinde een stevig en coherent geheel te bekomen. Olieverf moet bijvoorbeeld lang genoeg uitdrogen, vooraleer een kunstenaar met lijm een collage erop kan maken.Een regel binnen de mixed media is: start nooit met olieverf, omdat deze verf moeilijk lijm kan verdragen (de lijm kan zich niet op de olieverf hechten), wat dus nefast is voor het hele werk.

Vb.: RAUSCHENBERG, Robert, Odalisk, 1955-1958. Assemblage, mixed media: hout, ijzerdraad, papier, foto's, doek, elektrische lampen,opgezette haan en kussen, 206 x 64 x 64 cm, Museum Ludwig, Keulen, fotograaf:onbekend

MODULAIR SYSTEEMsysteem gebaseerd op verschillende terugkerende vormenvaak voorkomend in sculpturen en minimal art

vb. WARHOL, Andy, Marilyn, 1967.Grafiek, zeefdruk op doek, 92 x 92 cm, Andy Warhol Museum, Pitsburgh, fotograaf: onbekend

Voorbeeld: DONALD JUDD, zonder titel, 7e decennium 20ste

eeuw.

MOMENTANEÏSMEPortret als momentopname; connotatie met genreschilderkunst

Frans Hals (grondlegger), “Portret van een man”, 1650-1653. Schilderkunst, olieverf op doek, 85 x 67 cm, Hermitage, Sint-Petersburg

MOMENTOPNAMEEen snapshot, een moment in een afbeelding proberen te vangen. Het is een weergave van elementen in beweging.

MONOCHROOMEen schilderij in één en dezelfde kleurhet gebruik van slechts één kleur.

Voorbeeld: MALEVITSJ, Kazimir, Zwart vierkant tegen witte achtergrond, 1920.

32

Schilderkunst, olieverf op doek, 110 x 110 cm, Hermitage, Sint-Petersburg, fotograaf: onbekend

MONOGRAMIs een symbool, opgebouwd uit twee of meer letters en/of andere grafische symbolen, om zodoende een (soort) logo of herkenbaar symbool te maken. Het woord logo is hier niet geheel op plaats, omdat het logo er steeds hetzelfde uitziet, terwijl een monogram steeds in andere vorm kan optreden (zolang de letters herkenbaar zijn).

Voorbeeld: Albrecht Dürer: “Zelfportret als Christus”

MOZAÏEK[Latijn musaicum opus: inlegwerk]Voorstelling opgebouwd uit kleine stukjes steen of glas (tesserae) in een ondergrond van cement. Mozaïeken komen doorgaans voor op wanden, gewelven en vloeren en in vensterkozijnen. Populair in de Oudheid en de Byzantijnse Kunst. Zeer bekend van de Romeinse vloer en muurmozaïeken, op zoek naar verschillende gekleurde marmers, sorteren per gradatie/schakering en zo een realistisch weergave, stofdifferentiatie.

kunstenaar: ANONIEMtitel: Herculaneum, Huis van Neptunus en

Amfitrite, triclinium, muurmozaïek, detail: Neptunus en Amfitrite

datering: ca. 1 - 79 n.Chr. kunstmedium: toegepaste kunsttechniek/materiaal: glasverblijfplaats: Huis van Neptunus en Amfitrite,

Herculaneum fotograaf: onbekend

MUURSCULPTUUR Een sculptuur tegen de muur gehangen die 3-dimensionaal oogt, maar eigenlijk slecht 2-dimensionaal is.JUDD, Donald, Zonder titel, 1968. Beeldhouwkunst, plexiglas en staal, 10 eenheden: 23 x 101 x 79 cm; totale hoogte: 437 cm, collectie Fröhlich, Stuttgart, fotograaf: onbekend

MYSTIEKHet één worden met de werkelijkheid, iets dat ons overstijgt. In de kunst, het goddelijke dat van een kunstwerk uitstraalt dat staat tegenover het aardse. De kunst van Sienna in de Gotische periode is mystiek.

Voorbeeld: BERNINI, Gian Lorenzo, Rome, Santa Maria della Vittoria, Cornaro-kapel, detail: de extase van Sint Theresia, 1645-1652.

NATUURMYSTIEKHet primaire object van ervaring de natuur; hetgeen waarmee de mysticus één wordt is de natuur. Onderdeel van Der Blaue Reiter

(München) het mystieke, irrationele van natuur. Expressionisme.

33

KLEE, Paul, Pastorale, 1927. Schilderkunst, olieverf op doek op papier, 69 x 52 cm, Museum of Modern Art, New York, fotograaf: onbekend

NEOPLASTICISME Het Neoplasticisme (ook wel de Nieuwe Beelding) is een abstracte stijlperiode uit het Modernisme. (1917-1931) De Stijl is de belangrijkste kunstenaarsbeweging uit het Neoplasticisme. Mondriaan: "..Tot nu toe heeft de mens zich in slaap laten wiegen door de pathetische lyriek. Daarom is ze noodlottig voor de evolutie van de mens, voor zijn doen en laten, zijn noodzakelijke strijd voor evenwicht. Aan de andere kant heeft zij de mens verzadigd van tragiek: zij heeft de tragiek zozeer bezongen dat de mens er genoeg van heeft gekregen. En reeds heden is het merkbaar, dat men poogt haar uit de kunstvoorstellingen te bannen. Zo bereikt de kunst tenslotte toch haar doel: voert de evolutie naar evenwichtigheid.."zoeken naar zuiverheid, universum bevatten via verticale en horizontale lijnen, metafysische betekenissen voor de drie primaire kleuren, vanzelf tot harmonie komen.kunstenaar: MONDRIAAN, Piettitel: Compositie I met rood, geel en blauwdatering: 1921kunstmedium: Schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 103 x 100 cmverblijfplaats: Haags Gemeentemuseum, Den Haagfotograaf: Onbekend

NEOPLATONISMEHet neoplatonisme heeft niet altijd dezelfde vorm gehad. De eerste filosoof van het neoplatonisme was Plotinus (Egypte 204/2005– Italië 270). Bij het ontwikkelen van zijn filosofie werd hij niet alleen door de denkbeelden van Plato beïnvloed, maar ook door de oosterse filosofie en mystiek. Eenvoudig gezegd kan men stellen dat het neoplatonisme een pantheïstische inhoud heeft. Het pantheïsme stelt dat God of het goddelijk niet boven en buiten alle dingen is maar zich juist in alle dingen bevindt. De wereld is gemaakt uit Goddelijke materie.In tegenstelling tot het Vlaamse nominalisme. Waarheid ligt in de onderliggende structuren, denkwereld. Hier: mathematisch perspectief uit de Florentijnse kunst, in tegenstelling tot het atmosferische perspectief: door middel van licht en kleurwerking een bepaalde atmosfeer wekken, figuur komt los uit het pragmatische.kunstenaar: DELLA FRANCESCA, Pierotitel: Madonna Senigalliadatering: ca. 1470kunstmedium: Schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op paneelafmetingen: 61 x 53 cmverblijfplaats: Galleria Nazionale delle Marche,

Urbinofotograaf: Onbekend

NON FINITOSculptuurtechniek die letterlijk wilt zeggen dat de sculptuur onafgewerkt is. Deze sculpturen lijken onafgewerkt omdat de artiest

34

slechts een deel van het blok heeft ‘gebeeldhouwd’. Daarbij lijkt de figuur vast te zitten in het blok. Brute ruwe materie nog tonen, werk niet glad maken

Voorbeeld: RODIN, Auguste, De denker, 1879-1889. Beeldhouwkunst, brons, hoogte: 70 cm, Metropolitan Museum of Art, New York, fotograaf: onbekend

OBELISK[Grieks obeliskos: spies]Hoge, vrijstaande gedenknaald uit steen; de obelisk is vierzijdig en loopt bovenaan spits toe op een piramidevormige top. Het eerst opgezet in het oude Egypte als megaliet.

OBJET TROUVÉReadymade (ook: objet trouvé) is een kunstvorm ontstaan in het begin van de 20e eeuw bij de dadaïst Marcel Duchamp. Een industrieel voorwerp wordt uit zijn alledaagse context gehaald en tot kunst bestempeld. Duchamp zond voor de tentoonstelling van de Société des Artistes Indépendants in 1917 een als een beeldhouwwerk gepresenteerd, op zijn achterkant liggend porseleinen urinoir in, tot ontsteltenis van de verzamelde critici en galeristen. De inzending was gesigneerd "R. Mutt" (Engelse verbastering van het Duitse 'Armut', armoede). Buiten de presentatie als beeld, deze signatuur en de titel 'Fontaine' (Fontein) had Duchamp niets aan het object toegevoegd. Wél had hij het met zijn daad een alledaags gebruiksvoorwerp van zijn gebruikelijke functie ontdaan en gepromoveerd tot een kunstwerk. Duchamp wilde al wie bij beeldende kunst betrokken was, erover laten nadenken welke factoren iets tot een kunstwerk maken. Duchamps readymades voltrokken op die manier de door hem gepropageerde overgang van een 'retinale' kunst (voor het netvlies) naar een 'mentale' kunst (die toeschouwers aan het denken zet). Andere readymades zijn een sneeuwschop (In Advance of the Broken Arm) en een op een krukje gemonteerd fietswiel uit 1913. De readymades hebben de beeldende kunst van de 20e eeuw enorm beïnvloed, getuige bijvoorbeeld de Belgische installatiekunstenaar Guillaume Bijl, die een heel leslokaal van een autorijschool nabootst en in een ander werk een museum imiteert; een ruimtelijke uitbreiding van het ready-made-principe. Of de Eat-Art van Daniël Spoerri, die in zijn tableaux-pièges alles wat toevallig bij een vriendenetentje op tafel verzeilt, fixeert en voor het nageslacht bewaart. Maar ook hierbij is het kunstwerk in spe kant-en-klaar.

Voorbeeld: Marcel Duchamp, “porseleinen urinoir”

ODALISK [Turks odalisk: kamermeisje] Slavin of concubine in de harem van de Turkse sultan. Populair thema in de 19de-eeuwse schilderkunst.

OPDRACHTKUNSTKunst in opdracht van een bepaald persoon. De kunstenaar was meestal minder vrij in het ontwerp en de uitwerking.

ORIËNTALISMENavolging van oosterse stijlen in Europa.

Voorbeeld: zie JEAN-AUGUSTE-DOMINIQUE INGRES, La grande odalisque, 1e kwart 19e eeuw.

ORIGINALITEIT Postmodernismeproblematiseert de originaliteit van kunstwerkenbreukmomenten, cyclische in kunst,… gaan bvb. kunstwerken recycleren,citeren i/e ander werktelkens rekening houden met de injecties van de eigen tijd, bepalen mee het beeld v/d kunst

35

OUTSIDERKUNSTBenaming voor beeldende expressie van artistieke outsiders: psychiatrische patiënten, kinderen, gevangenen, volkskunst…In de schilderkunst kwam deze stroming in de belangstelling toen Cobrakunstenaars zich hierdoor lieten beïnvloeden. Deze interesse vormde een stevige basis voor het Compagnie de l’art brut (1948-jaren 50), JEAN DUBUFFET. In de muziekwereld is het verschijnsel een hoge uitzondering en in een aantal gevallen het gevolg van een drugsverleden van de muzikant.

Voorbeeld: Karel Appel: “Vrijheidsschreeuw”

OVERALL PAINTINGIn de Actionpainting, het gebruiken van vers over heel het doek waarbij het minder uitmaakt waar de verf heen loopt. Vb. Jackson Pollock

PANTHEÏSMEIn het pantheïsme is er geen grens tussen het goddelijke en het natuurlijke. In plaats van transcendentie te bezitten - los van alles - bevindt god zich in alles (alles in al). Volgens het pantheïsme kan men een god niet persoonlijk indenken. Elk object is in wezen goddelijk.

PARAGONEEen paragone is een debat uit de Italiaanse Renaiisance, waarin één kunstvorm superieur is aan alle andere. Leonardo da Vinci zijn verhandeling over schilderen, waarbij hij de opmerking maakt van de moeilijkheid van schilderen en de suprematie van het zicht, is een hierbij vaak gebruikt voorbeeld

Een soort van wedstrijd tussen verschillende kunstdisciplines of binnen kunstdiscipline. De ene maakt iets en de andere meet zich aan de andere die hij eigenlijk wil overtroeven. Picasso doet aan paragoné met zijn tijdgenoot Matisse. De achterliggende ideeën waren niet belangrijk, het gaat enkel om de vorm ed. niet de inhoud. Picasso doet iets analoogs als Matisse maar met een hoekig standpunt. Voorbeeld: PABLO PICASSO, les demoiselles d’Avignon, 1e decennium 20e eeuw vs. HENRI MATISSE, Joie de vivre, 1e decennium 20e eeuw.

vgl met beeld van ‘figuur met opgeheven arm * ‘joie de vivre’ van Matisse t.o.v. ‘stervende slaaf’ van Michelangelo

positioneren t.o.v. grootmeesters als vernieuwer zelfbewustzijn

PASSAGESOvergang van 1 kleurvlak in het andere. Voorbeeld: PAUL CESANNE, fruitschaal, glas en appels + mont Sainte Victoire, 4e kwart 19e eeuw (postimpressionisme) PASTELTINTHelder kleurenpalet. Kleur in een zachte, gedempte tint, verkregen door een zuiver pigment te vermengen met een lichte kleur, meestal wit of lichtgeel

PASTORALE- In de muziek is een pastorale een muziekstuk met herderlijk karakter, niet zozeer wat de vorm als wel wat de sfeer betreft. Die is ontspannen, rustig, op de wijze die aan het gemoedelijke landleven moet herinneren.- De Middeleeuwse Franse troubadours kwamen met een vroege vorm, de pastourelle, die zich tot het madrigaal ontwikkelde.In de Renaissance ontwikkelde zich in Italië een toneelvorm die het herdersleven idealiseerde en zijn stof aan de klassieke literatuur ontleende. Het toneel werd vaak begeleid met muziek die dit

36

pastorale (herderlijke) karakter onderstreepte, en daaraan ook haar naam ontleende. De vorm werd in Frankrijk overgenomen.- De bucolische (of pastorale, of herders-) poëzie is in oorsprong een literair genre uit de Oudheid (herdersdichten, van het Grieks boukolos = herder).Het is de verzamelnaam voor alle poëzie (maar soms ook wel proza- en toneelliteratuur) die geïnspireerd is op het landleven, dat dan geïdealiseerd wordt gezien door de bril van de van het ware landleven vervreemde stedeling uit de hellenistische grootsteden. Ze beschrijft dan ook een wereld van gelukkige landlieden die een bestaan van natuurlijke vreugden en (vermeende!) zorgeloosheid leiden.

PATHOShet aandoenlijke, de bezieling => inspiratieEnorme expressiviteit en drama

* gezichtsuitdrukkingen* lichaamstaal* uitbeelding van tragiek en beweging

voorbeeld: Het Gero Kruisbeeld (Dom van Keulen)Laokoön-groep

PEINTURE PARTAGÉEHeeft te maken met de Cobra-beweging= Gedeelde Schilderkunst: gedeeld kunstenaarschap, geloof in gemeenschapskunst, creatieve dialoog tussen schilders, tussen schilders en dichters. Voorbeeld: acties, samen de hele buurt herschilderen. Op een constructieve en positivistische manier meewerken aan de maatschappij.

PEPLOS Lange wollen tuniek van Griekse oorsprong, gedragen door vrouwen; de peplos viel tot aan de enkels, werd vastgespeld op de schouders en omgord rond het middel.

Voorbeeld: kunstenaar: ANONIEMtitel: Korè in Dorische peplosdatering: ca. 530 v.Chr. kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerafmetingen: hoogte: 122 cmverblijfplaats: Akropolismuseum, Athene fotograaf: onbekend

PERFORMANCE[Engels performance: voorstelling, optreden, uitvoering] Artistieke act met een beeldend en meestal uitgesproken fysiek karakter. De performance is beperkt in tijd; de directe ervaring door het aanwezige publiek geldt doorgaans als essentieel. Gezien haar vluchtige karakter wordt de performance vaak gedocumenteerd aan de hand van materiële overblijfselen, foto’s en video’s.

BEUYS, Joseph, I like America and America likes me, 1974. Performance, duur: 3 dagen, ontstaanscontext: René Block Galerie, New York, fotograaf: Caroline Tisdall

PERSOONLIJKE MYTHOLOGIEWij mensen ontwikkelen steeds meer een volwassen relatie met onze cultuur en samenleving. Jung noemde dit 'individuatie'. Deze individuatie gebeurt doordat we, naast de door de

37

gemeenschap aangeleverde culturele mythologie, een persoonlijke mythologie vormen. Een persoonlijke mythologie functioneert precies zoals een culturele mythologie: het is een persoonlijk model, dat ons persoonlijke verleden interpreteert, ons persoonlijke heden verklaart en de weg wijst voor de toekomst. Net zoals een culturele mythologie dat doet voor een hele samenleving. We hebben echter weinig bewustzijn van dit gebeuren.Voorbeeld: GILBERT EN GEORGES, underneath the arches (the singing sculpture)BEUYS, Joseph -- WARHOL, Andy

PERSPECTIEFLatijn perspectiva: doorzicht]In de schilder-, grafische en reliëfkunst: de techniek om ruimte en diepte in een afbeelding te suggereren op een plat vlak. Men onderscheidt:

* atmosferisch perspectiefSchilderkunstige suggestie van ruimte en diepte naar analogie met de atmosferische werkelijkheid, waarbij de contrasten en details vager worden weergegeven, naarmate objecten zich meer op het achterplan bevinden. Het begrip wordt ook gebruikt om de atmosferische suggestie aan te duiden die ontstaat door een appliqué van kleurnuances op de achtergrond die figuren uit de tweede dimensie tilt. Ook picturaal perspectief genoemd.

*centraalperspectiefSuggestie van ruimte en diepte, uitgaand van één enkel gezichtspunt. Het centraalperspectief maakt gebruik van één centraal verdwijnpunt, waar alle verticale constructielijnen in toelopen; de horizontale constructielijnen worden parallel ten opzichte van de horizonlijn uitgezet. Ook lineair, mathematisch of wetenschappelijk perspectief genoemd.

Voorbeeld: kunstenaar: RAFAEL (Raffaello Sanzio)titel: Rome, Palazzi Pontifici, Stanza della segnatura,

muurfresco, detail: school van Athenedatering: 1510 - 1511kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: frescoafmetingen: breedte: 770 cmverblijfplaats: Palazzi Pontifici, Romeopdrachtgever: paus Julius IIfotograaf: onbekend

* kikvorsperspectiefPerspectieftoepassing, waarbij de afbeelding vanuit een laag oogpunt wordt gevisualiseerd.* vogelperspectiefPerspectieftoepassing, waarbij de afbeelding vanuit een hoog oogpunt wordt gevisualiseerd.

PIGMENTFijn verdeeld of poedervormig kleurend materiaal. Vermengd met een bindmiddel (bijvoorbeeld olie, water, eigeel) vormen pigmenten de basis voor verf. Pigmenten hebben een organische, anorganische of synthetische oorsprong. Men maakt een onderscheid tussen pigmenten en kleurstoffen. Deze laatste zijn kleurende materialen die worden opgelost in bijvoorbeeld water of olie (pigmenten lossen niet op!). Doorgaans zijn kleurstoffen minder pasteus en dringen zij in het oppervlak door waarop ze worden aangebracht. Kleurstoffen hebben een organische of synthetische oorsprong.

PITTURA METAFYSICAKunstrichting in de Italiaanse moderne kunst, waaraan vanaf 1917 vooral Giorgio de Chirico en Carlo Carra ten grondslag liggen en die ook door hen werd ontwikkeld. In de schilderijen van de

38

pittura metafysica worden objecten en figuren realistisch en concreet uitgebeeld en uit totaal verschillende causale en temporele contexten gecombineerd en in centraalperspectivische constructies met grote diepte ingebonden. De pittura-metafisica verbond impulsen van de filosofie (Nietzsche, Schopenhauer) en de psychoanalyse, die net zoals in het surrealisme de raadselachtigheid van de objectenwereld beklemtoonden, om precies op die manier door de kunst op nieuwe realiteitsniveaus te wijzen. De conventionele orde en plaatsing van de dingen werd op die manier geïroniseerd en bekritiseerd, doordat schijnbaar het irreële in de werken realistisch werd en realistisch werd voorgesteld.

PLEIN-AIRISMETerm waarmee wordt aangegeven dat schilderijen ter plekke in de buitenlucht worden vervaardigd in plaats van in een atelierruimte. voorbeeld: kunstenaar: MILLET, Jean-Françoistitel: Het luiden van het angelusdatering: 1857 - 1859kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op doekafmetingen: 53 x 66 cmverblijfplaats: Musée d'Orsay, Parijsfotograaf: onbekend

Voorbeeld: Monet, “Impression, soleil levant”

POLYCHROMIEDe toepassing van verf of versieringen in verscheidene kleuren. Deze term wordt meestal gebruikt met betrekking tot beeldhouwwerk, architecturale versiering, keramische objecten en verschillende oude kunstvoorwerpen. Gebruik 'polychroom' voor het kenmerk dat dit proces beschrijft.

Voorbeeld: anoniem, “Korè van Chios”

POUSSINISTES & RUBÉNISTESIn de barok overheersen twee tendensen:

De Classicistische tendens: (Poussin)Er is evenwicht en een esthetisch canon tussen lijn &kleur. Benaming voor de 17de-eeuwse Franse schilders die door studie van het werk van Nicholas Poussin en diens antieke voorbeelden trachtten de natuur te ‘verbeteren’ en aldus ideale schoonheid te scheppen. Hun academisch werk wordt gekenmerkt door duidelijke, strenge compositie, onderwerpen uit de antieke oudheid, geprononceerde lijnen en naar verhouding ondergeschikte kleur. vb. gebroeders Le Nain - Laatste avondmaal

De Vitalistische Tendens: (Caravaggio & Rubens (‘Rubinisten’))Er is dynamiek, vitaliteit, beweging en levendigheid, onrust, spontaniteit

39

Voor hen was de voornaamste doelstelling de kleur. Kleur maakte meer indruk op de zintuigen dan op het verstand, en dat was voor hen een voordeel. vb. Cabanel - geboorte van Venus

PRAGMATISME Het pragmatisme is een wetenschappelijke en filosofische stroming die erdoor gekenmerkt wordt dat de waarheid van een theorie of een wet daarin bestaat dat ze bevestigd wordt in de praktijk. Het pragmatisme gaat uit van een dynamisch mensbeeld. Stelsel dat de waarde van alle denken afmeet aan de praktische bruikbaarheid. Liefde voor het concrete in de Romeinse kunst, het pragmatische. Romeins realismeANONIEM. Portret van een oude man, 1e helft 1e eeuw v.C.

PSALTERIUM[Grieks psalmos: loflied]1) Het Boek der Psalmen, een boek met liederen uit het Oude Testament, die elk eindigen met een lofzang op God. Volgens de christelijke traditie werd het boek ten dele geschreven door David, koning van Israël. 2) Psalmenboek, soms voor liturgisch of religieus gebruik en vaak rijk verlucht.

REFORMATIEReligieuze beweging uit het begin van de 16de eeuw die, voortbouwend op kritische tendenzen binnen de rooms-katholieke Kerk, tot doel had om hervormingen in de rooms-katholieke leer en de kerkelijke praktijken tot stand te brengen. Op het Concilie van Trente (1545– 1563) kwam het tot een definitieve breuk tussen het katholicisme en de Reformatorische beweging, die leidde tot de oprichting van het protestantisme. Belangrijke figuren: Johannes Calvijn, Martin Luther, Huldrych Zwingli.

RELIËFLatijn relevare: opheffen]1) Het profileren van een beeldhouwkundige afbeelding tegen zijn achtergrond. Reliëfs kunnen opgedeeld worden in hoog- en laagreliëf, afhankelijk van de mate waarop hun voorstelling uit het vlak vooruitspringt. Als het reliëf zeer ondiep is wordt het schiacciato genoemd, naar het Italiaanse woord voor afgeplat of platgemaakt = laagreliëf. Wanneer het beeld diep in uitgewerkt, massief, volumineus, bijna vrijstaand: hoogreliëf. 2) Het ogenschijnlijk vooruitspringen van vormen op een schilderij of tekening.

Een bas-reliëf (letterlijk: laag reliëf) heeft weinig hoogteverschil, zoals de afbeelding op een munt. Een haut-reliëf (letterlijk: hoog reliëf) heeft relatief veel hoogteverschil. De voorstelling is veel volumineuzer uitgewerkt; soms zijn de figuren zelfs bijna vrijstaande beeldhouwwerken. Ook bestaat er verder nog het verdiept reliëf, waar bij een bas-reliëf werd gehakt van een figuur in een holte in het muuroppervlak. Dit kwam alleen voor in Oud-Egyptische beeldhouwkunst, met name als wanddecoratie.Voorbeeld van hoogreliëf: ANONIEM, stervende Niobide, 2e helft 5e eeuw v.C.

REPLICAeen nauwkeurig nagemaakte kopie van een voorwerp.Vb. Duchamp

REPOUSSOIR[Frans repousser: terugduwen]

40

Schildertechniek waarbij een motief in de voorgrond wordt geplaatst als scherm vóór de achtergrond, om diepte in de afbeelding te suggereren.

Is een schildertechniek waarbij met opzet een voorwerp in de voorgrond van een schilderij wordt geplaatst, om de illusie van diepte te vergroten. Een repoussoir is ten opzichte van de rest van het schilderij donker van kleur, en bedekt een gedeelte van de voorstelling

LORRAIN, Claude, Odusseus geeft Chruseis terug aan haar vader, 1648. Schilderkunst, olieverf op doek, 119 x 150 cm, Musée du Louvre, Parijs, opdrachtgever: Roger du Plessis de Liancourt, Parijs kunstverzamelaar. Poussinist.

REPRESENTATIEPORTRETEen portret van iets abstracts of afwezigs. Vb. Anoniem - Philippus Arabs

RICHTINGSASDe richting waarnaar de voorwerpen en/of figuren op een schilderij georiënteerd zijn. vb. Peter Paul Rubens - De kruisoprichting

SACRA CONVERSAZIONE[Italiaans sacra conversazione: heilig gesprek] Schilderkunstig thema, waarbij de Madonna in aanwezigheid van heiligen is afgebeeld, conversatie van heiligen. Vooral populair in de Renaissance. Gebarentaal, onderling contact.

kunstenaar: BELLINI, Giovannititel: Madonna met heiligen en

musicerendeengelen

datering: ca. 1478 - 1480kunstmedium: schilderkunsttechniek/materiaal: olieverf op paneelafmetingen: 471 x 258 cmverblijfplaats: Galleria dell' Accademia, Venetiëontstaanscontext: altaarstuk voor de kerk San Giobbe,

Venetiëfotograaf: onbekend

SACRALISERING VAN KUNSTHet verafgoden van de kunst. Kunst als een heilig element gaan zien. Dit door kunstwerken in een museum gaan plaatsen

SARCOFAAG[Grieks sarx: vlees; fagein: eten] Stenen grafkist uit de Oudheid of de vroegchristelijke tijd; de sarcofaag is vaak voorzien van reliëfdecoraties op de zijden en het deksel en wordt bovengronds opgesteld.

SCHIJNREALISME Het weergeven van dingen in een kunstwerk die niet op een gelijktijdig ogenblik kunnen bestaan, maar ook in de zin dat het realisme slaat dan op datgene wat de toeschouwer op het eerste gezicht ziet, maar het betreft een schijnrealisme omdat het niet om de weergave van de

41

werkelijkheid zelf gaat, maar om de overdracht van een daarin verhulde boodschap, meestal van didactisch - moraliserende aard. Kwam voor in de Gotische kunst, de afbeeldingen in de sculpturale monumenten streefden een groter realisme na, maar het bleef gekoppeld aan het Christelijke ideeëngoed en idealisering (Madonnafiguur). SECCOTECHNIEK [Italiaans secco: droog] Schildertechniek waarbij de verf op een droge wand wordt aangebracht. Al secco aangebrachte verf hecht minder goed dan verf die al fresco is aangebracht en valt na verloop van tijd van de wand. De seccotechniek werd dikwijls gebruikt om details of correcties aan te brengen in voorstellingen die in de frescotechniek waren uitgevoerd. Door het snelle verval van al secco aangebrachte verf, zijn weinig werken, gerealiseerd in deze techniek, overgebleven.

SEQUENTIËLE BEWEGINGFotografie: beweging opgedeeld in sequenties

Een beweging in serie; Verschillende elementen van een beweging plaatsen in een werk zoals in het futurisme. Vb. Umberto Boccioni – de dynamiek van een voetbalspeler

SFUMATO[Italiaans sfumato: in rook opgegaan] Schildertechniek die door middel van fijne licht- en donkergradaties vervagende en vervloeiende omtrekken produceert. De term wordt specifiek gebruikt in relatie tot het werk van Leonardo da Vinci en zijn volgelingen. Rook, wazigheid.

kunstenaar: DA VINCI, Leonardo titel: Madonna in de grot datering: ca. 1485 kunstmedium: schilderkunst techniek/materiaal: olieverf op paneel afmetingen: 190 x 120 cm verblijfplaats: National Gallery, Londen fotograaf: onbekend

SHAPED CANVASDe Black Paintings-serie worden gevolgd door de Aliminum-reeks en de Copper-serie, waarbij Stella delen van het doek begint weg te snijden, en er 'shaped canvasses' ontstaan, vaak in een L- of U-vorm

SIMULTANEÏSMEDe letterkundige methode die feiten, die in tijd of ruimte gescheiden zijn, naast elkaar zet om een samenvallend beeld te suggereren. Verschillende elementen van verschillende ogenblikken in een werk vatten. Gelijktijdigheid, vb. gelijktijdig in beeld brengen van van achtereenvolgende bewegingen. Vb. Umberto Boccioni – de dynamiek van een voetbalspeler

SPEL VAN STAND- EN SPEELBEEN Contrapost: gewicht op standbeen, speelbeen veel ontspannender. knik i/d heup, 1 helft gestrekt, 1 helft geplooid = S-vorm in het lichaam zorgt voor zachte kanteling van het bekken, knik

Een houding die een lichte s-vorm aanneemt. Het bevat een lichte draaiing waarbij het rechterbeen het volle gewicht draagt (standbeen) en het linkerbeen rust (speelbeen) De

42

ontspanning van het linkerbeen keert terug in de rechter arm en de spanning van het rechterbeen keer terug in de linkerarm. vb. Michelangelo - Davidkunstenaar: PRAXITELEStitel: Hermes met de kleine Dionusos

(Romeinse marmeren kopie naar Grieks origineel in brons)

datering: ca. 320 - 310 v.Chr. (datering van origineel)

kunstmedium: beeldhouwkunsttechniek/materiaal: marmerafmetingen: hoogte: 216 cmverblijfplaats: Archeologisch Museum, Athenefotograaf: onbekend

STANZA[Italiaans stanza: kamer]

kunstenaar: RAFAEL (Raffaello Sanzio) titel: Rome, Palazzi Pontifici, Stanza di Eliodoro,

muurfresco, detail: verdrijving van Heliodorus datering: 1510 - 1511 kunstmedium: schilderkunst techniek/materiaal: fresco afmetingen: breedte: 750 cm verblijfplaats: Palazzi Pontifici, Rome opdrachtgever: paus Julius II

STOFDIFFERENTIATIEvoorstelling van een stof waarbij de eigenschappen van de stof gesuggereerd worden marmeren beeld, maar metaal harnas afgebeeld, stofdifferentiatie in vlakke afbeelding, voorbeeld in muurmozaïek via schakering van kleur.Zie ANONIEM, Herculaneum, huwelijk van Neptunus en Amfitrite. 1e helft 1e eeuw.

Augustus van Primaporta (Romeinse kopie naar een Romeinsorigineel), ca. 15 v.Chr. (datering van origineel). Beeldhouwkunst, marmer, hoogte: 203 cm, Musei Vaticani, Rome, fotograaf: onbekend

(HET) SUBLIEME Het hoogste goed, het allerbeste en het meest uitgezuiverde in een kunstwerk. Het pure zijn van een werkVb. Malevitsj – zwart vierkant tegen witte achtergrond

SUPRAPORTA Een afbeelding bedoeld om boven een deur te plaatsen, hier halfcirkelvormige lunette, landschap beantwoord mooi aan de basisvorm. vb. Annibale Carracci - Landschap met de vlucht naar Egypte, 1e helft 17e eeuw.

SYNTHETISCHE LIJNVOERINGDe expressie in de lijn die desalniettemin een beetje gemaakt lijkt te zijnVb. Manet – De Fluitspeler

SYNTHETISCH KUBISME

43

(Van de vorm tot de pure stereometrische vorm.) Analytisch kubisme: worden de objecten langs alle kanten bekeken en uiteenhalen van de vorm in verschillende fragmenten. (opnieuw samenstellen van objecten in abstractie) werkelijkheid uit elkaar gehaald, versplinterd, geanalyseerd en opnieuw geconstrueerd. Versplinterd mensbeeld van de 20ste eeuw.

Opnieuw de link proberen te leggen met de realiteit. Collages gecombineerd met geschilderde tekens, introductie van objecten uit de alledaagse werkelijkheid binnen schilderkunstige context, herstel contact met de verloren werkelijkheid. Voorbeeld: PABLO PICASSO, Nature morte à la chaise cannée, 2e decennium 20ste eeuw.

TABULA RASAOnbeschreven blad, schone lei, opnieuw beginnen bij nietsHet begrip wordt vermoedelijk voor het eerst gebruikt door John Locke voor een pure, onbeïnvloede mens. Een begrip uit de filosofie.Vb. Karel Appel - vrijheidskreet

TIMPAAN/TYMPANON[Grieks tumpanon: handtrommel]

1/ In de Griekse en Romeinse architectuur: de driehoekige bekroning van een entablement. Synoniem voor fronton. Vb. zien fries en fronton2/ In de romaanse en gotische architectuur: het blinde vlak onder de ronding van een deurboog, gewoonlijk van reliëfwerk voorzien. Halfcirculaire overwelving, tongewelf.

kunstenaar: ANONIEM titel: Vézelay, basiliek Sainte Madeleine, narthex,

centraal portaal, timpaan: Jezus zendt de apostelen uit datering: ca. 1120 – 1132 kunstmedium: beeldhouwkunst techniek/materiaal: natuursteen verblijfplaats: basiliek Sainte Madeleine, Vézelay fotograaf: onbekend

TOEVALIets dat gebeurt en niet was te voorspellen, in de zin van niet expres en niet voorzien Vb. Kurt Schwitters – Merzbild 9b

TOEVALSTECHNIEKENNaar de elementen van toevalligheid. Elementen die onvoorzien samenkomen in een kunstwerkVb. Kurt Schwitters – Merzbild 9b

TONALISMEHet schilderen in een bepaalde overheersende toon, bereikt door het aanwenden van schakeringen van één kleur. Typisch is het gebruik van donkere bruintinten. Dit in tegenstelling tot colorisme dat door het samenspel van verschillende kleuren en kleureffecten wordt gekenmerkt. Ook niet te verwarren met clair-obscur waarin licht-donkercontrasten het belangrijkst zijn. Tonalisme = overgangen in kleur. Voorbeeld: EDOUARD MANET, Le déjeuner sur l’herbe, 3e kwart 19e eeuw, realistisch tonalisme vs. Schaduwloze kleurcontrasten.

TOPOGRAFIE[Grieks topos: plaats; grafein: schrijven]

44

Weergave van een specifieke bestaande locatie, in tegenstelling tot bijvoorbeeld een geheel of gedeeltelijk imaginair landschap of stadsgezicht.Voorbeeld: ANNIBALE CARRACCI, landschap met de vlucht naar Egypte, 1e helft 17e eeuw: geen topografisch landschap maar een imaginair.Weergave van een specifieke bestaande locatie. vb. Canaletto - San Marcoplein in Venetië, gezicht uit het Zuidoosten

TRIPTIEK [Grieks treis: drie; ptuchoo: vouw]Drieluik; geschilderd of in hout gesneden kunstwerk met een centraal paneel en twee scharnierende zijluiken

kunstenaar: BOSCH, Jheronimus titel: Triptiek met de tuin der lusten (open) datering: ca. 1510 - 1515 kunstmedium: schilderkunst techniek/materiaal: olieverf op paneel afmetingen: middenpaneel: 220 x 195 cm;

zijluiken: 220 x 97 cm verblijfplaats: Museo del Prado, Madrid

TROMPE-L’OEIL[Frans tromper: bedriegen; oeil: oog]Schildering die dermate realistisch is weergegeven dat zij een sterke illusie van realiteit teweegbrengt. Reeds door de Romeinen in muurschilderingen toegepast om ruimtes groter te doen lijken; in de Renaissance werd de techniek geperfectioneerd in wand- en plafondschilderingen. In de Barok ook in kleine stillevens aangewend als memento mori.Illusie geven van een tridimensionaal vlak, architectonische elementen in schilderkunst: deur, galerij, waardoor een sterk ritme in het vlak ontstaat.kunstenaar: ANONIEM titel: Boscoreale, villa van Publius Fannius Sinistor, cubiculum,

muurfresco, detail: architectonisch vergezicht datering: ca. 100 - 1 v.Chr. kunstmedium: schilderkunst materiaal/techniek: fresco verblijfplaats: villa van Publius Fannius Sinistor, Boscoreale fotograaf: onbekend

VANITAS[Latijn vanitas: ijdelheid]Stilleven, gerealiseerd vanuit christelijke inspiratie, dat de vergankelijkheid van het aardse thematiseert door de verbeelding van rijke banketten, schitterende metalen voorwerpen, porselein, schedels, gedoofde kaarsen, verwelkte bloemen, omgevallen drinkbekers, zandlopers, uurwerken en oude boeken. Het vanitas-genre werd vooral in de 17de eeuw in de Nederlanden beoefend. Humanistische idealen geperverteerd door dode elementen, Mori, het spirituele is het belangrijkst, materiële is vergankelijk, tekenen van narcisme, hoogmoed. Voorbeeld, Hans Holbein de jongere, ambassadeurs Jean de Dinteville en Georges de Selve, 1e helft 16e eeuw.

VERBORGEN SYMBOLIEK een teken, waarbij geen natuurlijke relatie bestaat tussen de representatie van het teken en de betekenis die ermee wordt uitgedrukt

45

Symboliek die in onderdelen van het schilderij zitten maar die niet dusdanig opvallen zoals een brandende kaars op klaar lichte dag. vb. Jan Van Eyck - Giovanni Arnolfini en zijn vrouw

VERSMELTING VAN ARTISTIEKE GENRESVerschillende stijlen die door elkaar gaan lopen waardoor ze elkaar gaan beïnvloeden en er geen duidelijke scheidingslijn meer getrokken kan worden (Ernts Kirchner – Rote Turm in Halle)

VIOLON D’INGRESEen fotokunstwerk van Man Ray waar Arman zich op inspireerde voor zijn werk Colére de Violon Het verwijderen van het esthetisch canon dat bij Man Ray nog aanwezig is, was vooral belangrijk

vrouwelijke schoonheid op rug als viool gezien lijn, lyrisch, melodieus, … link tussen muziek en schoonheid

VISIONAIRDenkbeeldig Iemand die beweert of denkt in de toekomst te kunnen zien, of in de diepte van de realiteit en daar de onderliggende verbanden in 'ziet'. Als het om de toekomst gaat ook wel profeet, helderziende of paragnost genoemd. Voorbeeld: JACOPO PONTORMO, Firenze, kerk Santa Annunziata(vb. El Greco - Pinksteren)

Bekende zieners uit de Griekse oudheid waren Kalchas, Tiresias en Mopsus.Volgens de Amerikaanse psychiater Elaine Aron behoren zieners tot de categorie van 10 à 15% hoogsensitieve personen (HSP) van een bevolking. Sommige zieners kregen volgens haar vanwege hun gave een belangrijke functie aan het hof van wereldlijke heersers als adviseur, of in tempels als priester.Ook priesteressen zoals de Pythia van het Orakel van Delphi, de Veleda en de Volva waren zieneressen.

VLOERSCULPTUUR publiek kan IN het kunstwerk lopen, kunst minder afschermen van publiek beslag leggen op fysieke ruimte en inplanting van objecten installatie komt zeer goed tot uiting: objecten, sculpturen en schilderkunst tot 1 geheel

(Neo-expressionisme)

VOIR LA NATURE À TRAVERS DES CUBESLetterlijk: het zien van de natuur door vierkantjesHet reduceren van de natuur tot zijn basisvormen; de geometrische figurenVb. Pablo Picasso – Les demoiselles d’Avignon

VOOROUDERCULTUSeen systeem van rituelen en aanroeping van overleden verwanten. Voorouderverering is gebaseerd op de overtuiging dat de geesten van de doden in de natuurlijke wereld blijven bestaan en de bevoegdheid hebben om het lot van het leven te beïnvloeden.

Vb. Anoniem - Portret van een Romein met zijn voorvaderen

VORMDWANGDwingend kader: ‘Horror Vacui’ angst voor de leegte vullen alles op met figurenVorm waaraan een kunstenaar zich dient te houden

46

Typisch in de Romaanse kunst (11e – midden 12e eeuw): de afbeelding moet voldoen aan de wetten van het kader/ de basisvorm. Zie hier cirkelvormig kader, ook vaak in versieringen van deurpijlers.

kunstenaar:

ANONIEM

titel: Vézelay, basiliek Sainte Madeleine, narthex, centraal portaal

datering: ca. 1120 – 1132kunstmedium: bouwkunsttechniek/materiaal: natuursteenverblijfplaats: basiliek Sainte Madeleine, Vézelayfotograaf: onbekend

VRIJE ASSOCIATIEIs het in gedachte niet-willekeurig samenbrengen van begrippen die op zich beschouwd geen relatie hebben.In de psychoanalyse wordt "vrije" associatie gevraagd aan de cliënt om inzicht te krijgen in dieperliggende motieven en ervaringen. De cliënt moet "zonder nadenken" zeggen wat hem te binnen schiet bij het horen van een naam of een begrip. Het is dan aan de therapeut om daar een patroon of verklaring in te ontdekken. surrealisme

ZELFPROJECTIE Zichzelf projecteren in een werk.Het tonen van bepaalde gemoedstoestanden in de manier van schilderenVb. Van Gogh - Sterrennacht

ZEEFDRUKOok serigrafie genoemd.1) Vlakdruktechniek. De techniek van de zeefdruk impliceert dat een raamwerk wordt bespannen met een fijngeweven raster van zijde of kunstvezel. Daarop wordt een sjabloon gelegd. Inkt wordt verstoven door de zeef op een onderliggend papier; het sjabloon laat geen verf door. De bekomen afbeelding staat niet in spiegelbeeld. De techniek van de zeefdruk is eenvoudig en levert duizenden goede afdrukken op. Voor een meerkleurendruk zijn meerdere sjablonen nodig.2) Kunstwerk, gerealiseerd door de techniek van de zeefdruk.

47