KansenongelijkheidinhetNederlandsebasisonderwijs

EenanalysevanintervisiebijeenkomstenvanJeugdeducatiefondsscholeninGroningen,LimburgenAmsterdam

Publicatie:april2019Auteur:AnnadeKoning

2

InleidingHetisnietgoedgesteldmetdekanseninhetNederlandseonderwijs.Eriseengroeiendetrendtezieninkansenongelijkheidtussenleerlingen.1Kinderenvanrijke,hoogopgeleideoudersgaanmetelkaarnaardezelfdebasisschool,maarookleerlingenvanarmerelageropgeleideouderskomenveelalslechtsalleenmetelkaarindeklasterecht.Deonderwijsinspectienoemtditprobleemherhaaldelijkinhaarjaarlijkserapportenenziethetverkleinenvandeongelijkheidalsdegrootsteuitdaginginhetonderwijs.

Tochlijkterweinigtegebeuren.Steedsvakerkrijgenleerlingenmetdezelfdestudieresultatenverschillendeschooladviezen.2Omdezegroeiendeongelijkheidtegentegaan,dienenstappengenomenteworden.Scholenmetkinderendieopgroeienineenachterstandssituatiehebbenextrafinancieringnodigomzodekansenvoorhunleerlingentevergroten.Helaasiszijndetoegewezenmiddelenvanuitdestaatniettoereikendomhetprobleemoptelossen.

HetJeugdeducatiefondssteuntscholendieextramiddelennodighebbenomdekansenvanhunleerlingentevergroten.Deextramiddelenblijkenhardnodigenkunnenookeenverschilmaken.Tochisditbijlangenanietvoldoende.Inditverslagzullendeoorzakenvandetoenemendekansenongelijkheidbesprokenworden,evenalsdemogelijkhedendiehetJeugdeducatiefondsbiedtendeervaringenvandeaangeslotenscholen.

Ongelijkheidinhetonderwijs,waarkomthetvandaan?Mededankzijdehogeeconomischesegregatieopscholenzijneraanzienlijkeverschillentemerkenindeschooladviezenendekwaliteitvanhetonderwijs.3Hoogopgeleideouderssturenhunkinderennaarscholenwaarkinderenzittenvanoudersdieookhoogopgeleidzijn.Zoontstaanerscholenwaarvoornamelijkkinderenzittenvanhoogopgeleide,goedverdienendeouders.Opanderescholenresulteertditlogischerwijsineenpopulatiediegrotendeelsbestaatuitkinderenvanlageropgeleideenminderwelvarendeouders.Descholeninonzedoelgroepervarenhierdoormeerdereproblemen.

Teneersteisdevrijwilligeouderbijdragelagerdanopderijkerescholenenwordtdezeouderbijdragemindervaakbetaald.Zoheeftdeschoolvelemalenmindergeldtebestedendaneenschoolmetkinderenvanhoogopgeleideouders.Tevenshebbendezescholenextratelijdenonderhetlerarentekort.4Doordeschaarstegaandealmoeilijktevindenleerkrachteneerdernaareenwelvarendeschool,omdatdescholenmetveelleerlingenmeteenachterstandssituatieveelalkampenmetproblemen.Ditzorgtsomsvooreennoghogerewerkdrukvoordedocenten.Onderanderedezecomponentenresultereninhetfeitdatleerlingenvanverschillendeachtergrondennietdezelfdekansenkrijgenomzichmaximaaltekunnenontplooien;eenzeerzorgelijkeontwikkelingvoorNederland.

Deonderwijsinspectienoemdeinhaarrapportvan2018eenlichtedalingvanongelijkheid.Tochlijktditoptimismenietopzijnplaatswanneerdetrendsdaarnaastooklatenziendatscholensteedsverdersegregerenenhetadviesvanleerlingeneensteedshogerecorrelatievertoontmethetopleidingsniveauvandeouders.

1Staatvanhetonderwijs,MinisterievanOnderwijs,2018,inleiding.2Staatvanhetonderwijs,MinisterievanOnderwijs,2018,p.24.3Staatvanhetonderwijs,MinisterievanOnderwijs,2018.4Drievragenoverhetlerarentekort,PortalEO,2019,ArtikelTegenlicht.

3

Erlijktgeenpanklareoplossingtezijnvoorditprobleem,maarookdeNederlandseonderwijsinspectieisvanmeningdatdemaatschappelijkeopdrachtomhetonderwijsgelijkertemakeneenvandebelangrijkste,maarookéénvandemoeilijksteis.

JeugdeducatiefondsVoordeinmiddels76aangeslotenbasisscholenbijhetJeugdeducatiefondsisdezekansenongelijkheidrealiteit.Opdezescholenhebbenminimaaldehelftvandekindereneenthuisinkomenvanmaximaal150%vanhetminimumloon.Gemeentengevenvaakpasextrasteunbijeenlagerinkomen,maartochblijktuitdepraktijkdatdegroepdiehiernetbuitenvalt,hetgrijzegebied,dezesteunnetzohardnodigheeft.Opdezescholenwordtvaakdeouderbijdragenietbetaaldenheeftdeschooldusweinigextramiddelenomdezekinderentehelpen,terwijlzedeextrasteunjuistzohardnodighebben.

Dearmoedegaatvaakgepaardmeteentaalachterstandeneenproblematischethuissituatie.Kinderenbeginnenhierdooralmeteenachterstandopdebasisschoolenmissendeopstapjesdiekinderenvanhogeropgeleideouderswelhebben,zoalshetontwikkelenvandetaalvaardigheid,maarookdecultureleontwikkelingzoalseenbrederwereldbeeld.De76gecertificeerdescholenvertegenwoordigenechtermaareenpercentagevanhetaantalbasisscholendatmetdezelfdeproblemenkampt.Ruim600NederlandsebasisscholenvoldoenaandegesteldeeisenvanhetJeugdeducatiefondsominaanmerkingtekomenvoorextrafinanciering.

MissievandebasisscholenDezebasisscholenwachteengroteuitdaging.Willenzehunleerlingendaadwerkelijkdezelfdekansenbiedenalsdeleerlingenopdescholenwaardezeproblematiekminderspeelt,moeterveelaleentaalachterstandingehaaldworden,maarookmoethunbelevingswereldwordenvergroot.Tevensspelenerbijvluchtelingenkinderenvaaktrauma’smeeopdeachtergrond,diehetlerenindeklasnogeensextrabelemmeren.Extrahulpkandeschoolzonderaanvullendefinanciëlemiddelennietbieden.

DoordesamenwerkingmethetJeugdeducatiefondskrijgendescholenminimaalvierjaarlangextrafinanciëlemiddelenombijvoorbeeldeenspeltherapeutintehurendiedekinderenhelptmettraumaverwerking,zodatdezekinderenonbezorgdindeklaszittenenzowélinstaatzijnomteleren.Ookwordthetgeldgebruiktombijlessentebetalenofeenfietstekopenzodateenkindiniedergevalnaarschoolkankomen.DebijdragevanhetJeugdeducatiefondsdichtgaatjes,maartochishetlangnietgenoegomalleproblemenoplossen.

IntervisiebijeenkomstenOmteonderzoekenwatheteffectvandesteunvanhetJeugdeducatiefondsisopscholen,zijnerverschillendeintervisiebijeenkomstengeorganiseerdinverschillenderegio’s.Tijdensdezeintervisieszijnleraren,directeurenenanderschoolpersoneelbijeengekomenomhunervaringentedelenoverdesamenwerkingmethetJeugdeducatiefonds,maarookomtepratenoverdeuitdagingenopdebasisscholeninhetalgemeen.Totophedenhebbenerdrieintervisiesplaatsgevondeninderegio’sGroningen,LimburgenAmsterdam.

DriecentralevraagstukkenTijdensdeintervisiegesprekkenzijndeaanwezigeningesprekgegaanoverdriecentralevraagstukken.Eristeneerstegesprokenoverdeuitdagingenvandescholenomtezorgenvoorgoedonderwijs.

4

TentweedeisergesprokenoverhetverschildathetJeugdeducatiefondstotophedenheeftgemaaktbijhetrealiserenvandezedoelenenwaaromhetprettigisommethetfondssamentewerken.Tenslotteisergesprokenoverdeonderwijsdroomvanallescholen,metdaarindevraaghoehetonderwijspersoneeldenktdeidealeschoolinterichtenomzooptimaallestekunnengevenaanhunleerlingen.

OmgevingvandeleerlingenEenvandegrootsteuitdagingenwaardeJEF-scholenmeetemakenhebben,isdemoeilijkteveranderenomgevingensituatiewaardekinderenzichinbevinden.‘Wekunnenwelhelpenmaarerverandertzoweinigaanhetsysteemenerverandertzoweinigindewijk.Jeprobeertze(red.deleerlingen)zoveelkansentegevenmaarzehebbenzo’nachterstanddoordethuissituatieendieverandertmaarniet.Zemissendegoedevoorbeelden.’Dezeproblematiekwordtdoordeanderescholenonderschreven.

Veelalhebbendeleerlingenopdescholennaasteenachterstandookeenproblematischethuissituatie.Ditleidtervaaktoedatzezichindeklasmindergoedkunnenconcentrerenenzelerenhierdoorsteedsminder.Somsleidendeproblemenooktotschooluitvalenandere,verdergaandeproblemen.Voorscholenishetmoeilijkomintegrijpen;zodraerandereinstantiesbijkomen,moetenzehetuithandengevenenheeftdeschoolerveelalgeengripmeerop.Kinderenkomenhierdoorvakernogminderopschoolenditheeftduseenaverechtseffect.Eenvandelerarenstelt:‘Wanneermagjealsschoolingrijpen?Wanneermagjeeenkindteetengeven?Somszaljewelmoeten,andersgaathethelemaalfout.’Hetblijftvoorveelscholeneenmoeilijkvraagstukenleidtdaaromooktotdenodigeuitdagingen.

OudersVeelscholenziendatoudersvaaktedrukzijnmetanderezaken,bijvoorbeeldeentweedebaanomrondtekomen.‘Somswordterthuisnieteensgepraatmetdekinderen.’Ookkomthetvoordatdeoudersdetaalnietbeheersenendaarommoeilijkmeekomenindemaatschappij.Hierdoorkunnenzebijvoorbeeldhunkinderenniethelpenmethetmakenvanhuiswerk.Descholenondervindenookditalseenuitdaging.Nietalleenwanneerkinderenzelfstresshebbenheeftditeffectophunvermogentotleren,maarookwanneerdeoudershierlastvanhebbenheeftditeennegatiefeffectophoeeenkindindeklaszit.Wanneerdeouderstijdhebbenombetrokkentezijnbijdeschoolenhetleertrajectvanhunkind,gaatookdekwaliteitvanhetonderwijsvooruit,alduseenbasisschool.

Descholengevenaandat,omditprobleemoptelossen,descholennietslechtsdeleerlingenlesmoetengeven,maardaarnaastookhunouders.Sommigescholenproberendaaromextrataallessenaantebiedenaandeouders.EenschoolinGroningenprobeertopdezewijzedeoudersmeertebetrekkenbijhetlesprogrammavandekinderen,doorsamenindeklasdelesdoortenemen.Zolerendeouderssamenmetdekinderen.Dezewerkwijzewordtinmeerdereregio’sookintoegepastevormgebruikt.

MaatschappelijkerolvandebasisschoolNaasthetnietsprekenvandetaalspelenbijdeoudersvaakookandereproblemen.Zekrijgenhetvaaknietvoorelkaaromextradienstenvoorhunkinderenteregelen,zoalskinderennaareenextralogopedielesbrengen,stelteenanderedocent.Anderescholenbeamenditfenomeen.Inalleintervisiegesprekkenkomtdemaatschappelijkerolvandeschoolaanbod.Eenschooldientinrelatiemethaaromgevingtestaan,maardezebetrokkenheidmetdemaatschappijisdestebelangrijkerbijdezescholen.

5

Tijdensdeintervisieswordtdoordeaanwezigenbeaamddatdeschooldecentraleplekiswaaroudersenkinderenincontactkomenmetdemaatschappij.Hetintegrerenvanextravoorzieningenzoalsdelogopedisteenanderezorginstellingenkaningrotematebijdragenaanhetwelzijnendeontwikkelingvanhetkind.Vooralwanneerdezeeenproblematischethuissituatieheeft.

IndegemeenteGroningenzijnerbrugfunctionarissengeïntroduceerd.Dezefunctionarissenhebbenalsfunctiehetcontactonderhoudentussendeschoolwaaropzijwerkenendezorginstellingenendegemeente.Opdezemanierishetkindgoedinbeeldenweetdedocentviadeburgfunctionariswaterbijhetkindnogmeerspeeltdanwathijofzijindeklasziet.Dezeintegraleaanpakwordtdoorvelescholengezienalseenvandebelangrijkstefactorenomdekinderenzogoedmogelijktekunnenhelpen.

BetrokkenheidEenanderemanierdiescholenveelaltoepassenomdebetrokkenheidbijouderstevergrotenmaarookomdekinderentehelpen,ishetcreërenvaneenhuiselijkesfeerbinnendeschool.Opvelescholen,onderandereinLimburgeninRotterdam,zijnerhuiskamersopschoolingericht,waarleerlingenénoudersnaschooltijdterechtkunnen.Gewoon,omeenkopjekoffietedrinken,maarookomoplaagdrempeligewijzemetdedocentenincontactterakenenvragentestellen.Opveelscholenwordtookeen‘opendeurbeleid’gevoerd.Huiskamerofniet,iedereeniswelkom.Ookdeleerlingenhebbenhierprofijtvan.Dedocentenvertellendatkinderenvaaknietderustofdespullenhebbenomthuishunhuiswerktemaken.Opdezemaniergevendescholenzetocheenextrazetjeinderug.

VerbredenvandebelevingswereldNaastdetaalachterstandendeverbondenheidmetdeoudersisernogeengroteuitdaging,namelijkhetverbredenvandeblikopdemaatschappijvandeleerlingen.Ditwordtbeaamdtijdenseenvandeintervisiebijeenkomsten:‘Kinderenkomenvaakbijonsopschool,enalleswatzehebbengedaanistothunvijfdevoordetelevisiezitten.Datiseenimmensverschilmetkinderendiemethunouderseropuitzijngeweest,naarmuseaofnaardekinderboerderij.’

Omalsschooltochteproberendezemaatschappelijkebliktevergroten,zijnerverschillendeprojectendiezelfopgezetzijndoordescholenofgeorganiseerddooreenexternepartij.VaakzijndezeprojectenmedemogelijkgemaaktmethetgelddatdescholenkrijgenviahetJeugdeducatiefonds.Dedocentenvertellendatdeervaringendiedekinderenhiermeeopdoenechteenverschilmaken.Zohadeenschooleenbezoekbijeenbankenmochtendeleerlingeningesprekmetdebankdirecteur,dietotgroteverbazingvanveelleerlingeneenvrouwbleektezijn.Alsreactiezeieenleerlingdaarop:‘O,kandatook?Dankanikdatookworden!’

Opeenanderebasisschoolwerdenmuzieklessengeorganiseerd.EenleerlingdiezonderoudersnaarNederlandisgekomendeedmeeaandezelessenenspeeldedaarpiano.Doordezelessenwerdontdektdathijenormmuzikaaltalenthad.Volgensdeschoolzijn‘ditdepareltjeswaarjehetvoordoet.’Allelerarenbeamendatdezesucceservaringenzorgenvoorgroeibijdekinderen,zovergroothetookhunzelfvertrouwen.

6

Naastbedrijvenbezoekenenanderegrotereprojecten,proberendescholenookopkleinschaligewijzekinderenenhunouderseenbrederbeeldtegeven.Zohebbenverschillendescholeninalledriederegio’seenspelletjesbibliotheekopgericht,‘despelotheek’genoemd.Kinderenmogenuitdezespelotheekelkeweekeen(bord)spelletjemeenemennaarhuisomzothuissamenmethunouderstespelen,omdatervaakthuisgeenbordspelletjeszijn.Erzijnveelverschillendeinnovatieveencreatieveinitiatievenvanuitdebasisscholen,somsinsamenwerkingmetanderepartijen,somsalleen.

MeeronderwijsurenSommigescholenzieneenoplossinginhetgevenvanmeeronderwijs.Omdatveelleerlingenanderezakenaanhunhoofdhebbenenzonietonbezorgdindeklaszittenomtekunnenlerenrekenenenschrijven,zoumeertijdeenuitkomstkunnenbiedenomzowelkinderentekunnenbegeleidenopsociaalmaatschappelijkvlakenzotegelijkertijdgenoegtijdovertehoudenvoorrekenenentaal.‘Wezijnnutevaakaanhetopvoeden,nietaanhetlesgeven’,vertelteendirecteur.Veelkinderenvindenhetdaarnaastprettigomopschooltezijn,stelteenbasisschooldirecteuruitAmsterdam.‘Alsdiekinderenzograagopschoolzijn,latenwezedanalsjeblieftextraonderwijsaanbieden.’

Bijhetgevenvanextraonderwijsvormtgeldtochniethetenigeobstakel.Ookpersoneelismoeilijktevinden.Daarnaast worden met verlengde leertijd niet alle kinderen die meer onderwijs nodig hebben bereikt, aangezien alleen scholen met een meerderheid van leerlingen die extra onderwijs nodig hebben een langer lesrooster zullen gaan draaien. De verwachting is wel, dat kinderen die verlengde leertijd krijgen, beter terecht komen, doordat ze extra begeleiding en lestijd krijgen. Dit plan is momenteel nog toekomstmuziek.

ProblemenblijvenbestaanHelaaszijnerlangnietaltijdgenoegmiddelenomdeproblemenopdebasisscholenoptelossen.Sterkernog,zelfswanneerdemiddelenerzijn,blijfthetmoeilijk.Zovertelteenschooldatzeelkemorgenzorgendaterbroodjesalsontbijtklaarstaan,voordekinderendiedatthuisnietkrijgen.‘Ineersteinstantiezorgdedatvoorophefbijdeouders,maarzolangwezegewoonneerzetten,vindtiedereenhetdenormaalstezaakvandewereld.’

OnderwijsdroomAandescholenisookgevraagdwathunonderwijsdroomzouzijnvoordeschool.Erkomenambitieuzeplannennaarboven,zoalsdeeerderbesprokenlangereschooldagen.Ookwordenertijdensdebijeenkomstenschooldagenmetwarmvoedselenextraactiviteitengeopperd.Tevenszoudendelerarengraagmeerruimtezienvoorhunleerlingen,zowelbinnenhetklaslokaalalsophetschoolplein.Zoalseengroterspeelpleinengrotere,ruimereklaslokalen,zodatkinderenmeerkindkunnenzijn.Maarookhetveranderenvandeschoolineencentraleontmoetingsruimtewaarallefaciliteitenvoorhetkindsamenkomen,zoalslogopedieendeschooldokter.

Hetzoumooizijn,alswehetJeugdeducatiefondsnietnodighebben,verzuchteendirecteurtenslotte.