Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) · ^De Sociale Media bezorgen jongeren een sociale...
21
©2012 Nationale Academie voor Media & Maatschappij 1 Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) Jongeren in de greep van de Sociale Media Onderzoekrapportage door Nationale Academie voor Media & Maatschappij mei 2012
Transcript of Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) · ^De Sociale Media bezorgen jongeren een sociale...
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
1
Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS)
Jongeren in de greep van de Sociale Media
Onderzoekrapportage door
Nationale Academie voor Media & Maatschappij
mei 2012
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
2
Colofon 2012
Het rapport ‘Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS) is een uitgave van de Nationale Academie voor
Media & Maatschappij en is kosteloos te verkrijgen via www.mediaenmaatschappij.nl
Hoofdredactie: Liesbeth Hop en Bamber Delver
Opdrachtgever: Nationale Academie voor Media & Maatschappij
Copyrights 2012 De Nationale Academie voor Media & Maatschappij
De Nationale Academie voor Media & Maatschappij is een idealistisch instituut dat beoogt burgers te
ondersteunen bij het ontwikkelen van kennis, vaardigheden en mentaliteit met betrekking tot relevante
mediaontwikkelingen, zodat burgers in staat zijn de media op positieve wijze te benutten ten behoeve van hun
eigen professionele en persoonlijke doelstellingen. De Academie biedt trainingen en opleidingen aan specifieke
beroepsgroepen, zodat zij de mediaontwikkelingen herkennen, begrijpen, toepassen en evalueren in hun eigen
werkveld. Het gaat hierbij om beroepsgroepen zoals het onderwijs, de bibliotheek, jeugdzorg en hulpverlening,
lokale overheden, politie en justitie, bedrijfsleven en maatschappelijke instellingen.
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
3
Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS)
Inhoudsopgave
Inleiding 3
Onderzoeksopzet 4
Belangrijkste conclusies van het onderzoek
1. Stimuli Sociale Media continu aanwezig in het leven van jongeren 5
1.1 Sociale Media zijn moderne Skinner Box
1.2 Smartphone als stimulus
1.3 Geluiden en pushberichten
2. Jongeren onrustig en gestrest door stimuli Sociale Media 8
2.1 De positieve kanten van Sociale Media
3. Stress door hoeveelheid informatie in Sociale Media 10
4. Jongeren lijden aan FOMO – Fear of Missing Out 11
4.1 Amerikaanse onderzoeken over FOMO
5. Jongeren hebben last van Social Obligation in Sociale Media 12
5.1 Peergroup Pressure groeit door Sociale Media
6. Jongeren onzeker door Sociale Vergelijking in Sociale Media 13
7. Jongeren gevoelig voor beloningen Sociale Media 15
8. Attention Casino beïnvloedt gedrag jongeren 16
9. Conclusies kwalitatieve gesprekken met jongeren 17
Aanbevelingen 18
Nationale Academie voor Media & Maatschappij
Mevrouw Liesbeth P.M. Hop – 06 435 879 54 – [email protected]
Wildenborch 31, 1082 KB Amsterdam – www.mediaenmaatschappij.nl
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
4
Onderzoekrapportage
(Onder embargo tot 7 mei 2012 06.00 uur)
Jongeren lijden aan Social Media Stress (SMS)
Jongeren in de greep van de Sociale Media
Amsterdam, 7 mei 2012; Uit het meest recente onderzoek van de Nationale Academie voor Media &
Maatschappij blijkt dat jongeren tussen 13 en 18 jaar lijden aan een serieuze vorm van Social Media Stress
(SMS). De Sociale Media blijken met hun subtiele stimuli zoals geluiden, pushberichten, aandacht en
beloningen jongeren in hun greep te houden. Jongeren geven aan niet meer zelfstandig te kunnen stoppen,
omdat zij bang zijn buitengesloten te raken. Wanneer deze angst ernstige vormen aanneemt kan men spreken
van FOMO – Fear of Missing Out. De Nationale Academie voor Media & Maatschappij pleit voor een nieuw
bewustzijn en betere begeleiding van jongeren. Daarnaast lanceert de Academie vandaag de Ikbenoffline.nl
campagne met de ikbenoffline-dag op de 2e zondag van mei. Dit jaar valt de ikbenoffline- dag op zondag 13 mei
2012. Zie voor meer informatie www.ikbenoffline.nl.
Liesbeth Hop, directeur Nationale Academie voor Media & Maatschappij; “Wij hebben ons verdiept in de
manier waarop jongeren met Sociale Media omgaan en het bleek dat vooral de angst om dingen te missen en
om buitengesloten te raken bij jongeren een enorme druk kan veroorzaken.”
“De Sociale Media bezorgen jongeren een sociale verplichting waar zij moeilijk onderuit komen, hen wordt
immers continu gevraagd direct te reageren. Hun angst om buitengesloten te raken is logisch, gezien het feit
dat jongeren in de leeftijd 13 tot 18 jaar bezig zijn hun eigen identiteit te vormen, waarbij zij de peergroup1 als
maatstaf gebruiken en zich daarmee constant vergelijken. Het is voor hen heel belangrijk zich op de juiste
manier te presenteren in de Sociale Media, maar omdat bijna iedereen zich daar ‘beter’ voordoet, veroorzaakt
deze informatie wederom een grote druk om mee te doen en heeft zelfs onzekerheid, onmacht en een lage
eigenwaarde tot gevolg.”
“Op dit moment worden jongeren hierin niet begeleid. Zij staan er alleen voor, omdat zij de Sociale Media
constant bij zich dragen via hun smartphone. Wij vinden het belangrijk dat jongeren op dit punt een nieuw
bewustzijn krijgen, waarmee zij de Sociale Media beter kunnen relativeren en niet worden verleid om
dwangmatig gedrag te ontwikkelen mede gebaseerd op angst en onzekerheid.”
“Als ik door mijn internetbundel heen ben, ben ik afhankelijk van Wifi en dus niet altijd bereikbaar… dat vind ik
vreselijk, want ik mis daardoor zoveel.”- Yvonne, 14 jaar
“Als ik eerlijk ben… ik kan mij heel slecht concentreren op mijn huiswerk als ik thuis online ben… als ik dan
berichten binnenkrijg, gaan die altijd voor…”- Timo, 13 jaar
1 Een peergroup is een groep mensen uit de samenleving, die een vergelijkbare leeftijd, status, belang of belangstelling.
Bron: http://nl.wikipedia.org/wiki/Peergroup_(psychologie)
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
5
Onderzoeksopzet
De Nationale Academie voor Media & Maatschappij heeft in de periode november 2011 en april 2012
kwalitatief onderzoek uitgevoerd onder 85 Nederlandse jongeren van 13 tot met 17 jaar door middel van 9
focusgroepen en kwantitatief onderzoek onder 493 Nederlandse jongeren in dezelfde leeftijdscategorie met
behulp van een online vragenlijst. De groep respondenten bestond uit 240 jongens en 253 meisjes. De
kwantitatieve resultaten zijn na het toepassen van een CBS-weging representatief te noemen voor alle 984.000
Nederlandse jongeren in deze leeftijdscategorie. Het kwantitatieve onderzoek bestond uit een aantal vragen
over de beschikbaarheid van internet op computer of smartphone en daarnaast werden jongeren gevraagd in
welke mate bepaalde uitspraken betrekking op hen hebben. Daarbij werd een driepuntschaal toegepast
(Helemaal, enigszins, helemaal niet).
Computers en smartphones
Van alle ondervraagde jongeren in het kwantitatieve onderzoek bleek 97 procent te beschikken over een
computer met internetverbinding en 76 procent beschikt over een smartphone met internetverbinding.
Hiermee is het ontstaan van de Wifi Generatie een feit. Een generatie die altijd en overal online is, met grote
consequenties voor opvoeding en onderwijs2. De vragen met uitspraken/stellingen zijn uitsluitend voorgelegd
aan de jongeren die over een smartphone met internetverbinding beschikken.
Actief in de Sociale Media
Aan de jongeren die aangeven over een smartphone met internetverbinding te beschikken, werd gevraagd in
welke Sociale Media zij minimaal wekelijks actief zijn. Slechts 3 procent van de ondervraagde jongeren is in
geen één van de genoemde Sociale Media wekelijks actief. Ook jongeren die bijvoorbeeld slapende profielen
hebben bij Hyves vallen hiermee buiten de steekproef. De vragen op basis van uitspraken/stellingen alleen zijn
voorgelegd aan jongeren die minimaal wekelijks actief zijn in de belangrijkste Sociale Media.
2 Zie boek De Wifi Generatie, Vliegensvlug en Vogelvrij op het Mobiele Internet, ISBN 978-9080907652 en
www.wifigeneratie.nl
0
50
100
77 68 61 56 54 45
Minimaal wekelijks actief in Sociale Media In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
6
Belangrijkste conclusies van het onderzoek
1. Stimuli Sociale Media continu aanwezig in het leven van jongeren
1.1 Sociale Media zijn een moderne Skinner Box
In 1930 introduceerde de Amerikaanse gedragswetenschapper Burrhus F. Skinner zijn Skinner Box, een
leerinstrument waarmee werd onderzocht hoe bepaalde stimuli en beloningen het gedrag van dieren kon
veranderen. Met geluiden en lichten werden ratten en duiven geconditioneerd een handeling uit te voeren,
waarna zij beloond werden met voedsel. Deze operante conditionering bleek goed te werken3. Skinner
experimenteerde tevens met een ander beloningsmodel, waarbij de dieren niet élke keer werden beloond na
de handeling, maar slechts af en toe. Het bleek dat de dieren in dat geval nóg harder hun best deden om de
beloning te krijgen, in plaats van rustig af te wachten.
Skinner ging uit van de continuïteits-hypothese: de
hypothese dat er op evolutionaire gronden een
continuïteit bestaat in het gedrag van gewervelde
organismen. De brede en succesvolle toepassing van
de leerprincipes die Skinner bij onderzoek met dieren
heeft ontdekt, onder andere in de gedragstherapie en
het onderwijs, wijst erop dat hij wat betreft de
continuïteitshypothese uiteindelijk gelijk heeft
gekregen4 en er in principe wel degelijk
overeenkomsten zijn in het gedrag van Skinner’s
proefdieren en mensen.
Voor dit rapport van de Nationale Academie voor Media & Maatschappij werd onderzocht of de Sociale Media
enigszins hetzelfde functioneren als de Skinner Box en of het waar is dat jongeren in de Sociale Media
vergelijkbaar geconditioneerd gedrag vertonen als de proefdieren in de Skinner Box. Dat zou namelijk
betekenen dat jongeren niet over voldoende bewuste controle beschikken over hun gedrag in de Sociale Media
en zelfs moeite hebben om onder de invloed van de Sociale Media uit te komen.
Na analyse van het Skinner Box experiment, blijkt dat de conditionering bij dieren tot stand komt door middel
van subtiele stimuli zoals geluid, licht of beweging. Het onderzoek gaat als eerste in op de stelling dat de
Sociale Media gebruik maken van soortgelijke stimuli om jongeren te bereiken. Ook de andere aspecten uit het
Skinner Box experiment, zoals de vormen van geconditioneerde gedrag en de effecten van de beloningen op
jongeren worden in dit onderzoek belicht.
3 Operante conditionering is het leerproces waarbij een respons in een bepaalde context gevolgd wordt door een
bekrachtiger of bestraffer. Een bekrachtiger is elke gebeurtenis die de kans vergroot dat dezelfde respons in de toekomst weer zal optreden. Bron: Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Operante_conditionering 4 Bron: Wikipedia: http://nl.wikipedia.org/wiki/Burrhus_Skinner
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
7
1.2 Smartphone is zelf een stimulus
Het blijkt dat jongeren op de eerste plaats niet meer zonder hun smartphone kunnen, mede door hun wens om
op elke gewenste locatie en elk gewenst moment actief te zijn in de Sociale Media. Daarmee is de smartphone
zelf een eerste stimulus te noemen van de Sociale Media. Een overweldigende meerderheid van de jongeren
geeft aan dat zij de smartphone altijd bij zich heeft en dat bij hen de telefoon altijd aan staat.
“Ik trek s’ochtends alleen maar broeken aan waar mijn mobieltje in de zakken past!” – Ron, 16 jaar
Uit de groepsgesprekken met jongeren blijkt een grote afhankelijkheid van de smartphone. Zij hebben er ‘alles’
voor over om altijd en overal bereikbaar te zijn en er wordt openlijk gesproken over verslavingsaspecten die
worden veroorzaakt door zowel de smartphone zelf als door de Sociale Media. Daarnaast blijkt het dat meer
dan de helft van de jongeren het scherm van de telefoon altijd of soms naar boven legt, zodat het scherm altijd
in beeld is.
“Het scherm van mijn phone is soms net een magneet, ik hou er continu een oogje op.”- Erik, 14 jaar
0% 20% 40% 60% 80% 100%
Mijn smartphone staat altijd aan
Ik heb mijn smartphone altijd bij me
87
86
6
8
7
6
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
35
22
43
Ik leg het scherm van mijn smartphone altijd zichtbaar naar boven, zodat ik het scherm kan zien.
In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal
Enigszins
Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
8
1.3 Geluiden en pushberichten als stimuli
De telefoon is altijd beschikbaar en is daardoor een continu doorgeefluik van de stimuli van de Sociale Media;
namelijk de geluiden als er reacties of berichten binnenkomen en de pushmeldingen die direct in het scherm
van de telefoon te zien zijn. Uit de gesprekken blijkt dat jongeren heel veel moeite hebben om deze meldingen
te negeren. De smartphone betekent hun connectie naar de vriendengroep en daar willen zij constant mee in
verbinding staan.
“Van mijn moeder mag ik mijn smartphone niet meer aan tafel meenemen, zij wordt gek van al die piepjes.” –
Moniek 15 jaar
De Sociale Media maken gebruik van subtiele en slimme methoden die
door jongeren heel moeilijk te negeren zijn. Pushmeldingen zijn
geluiden, trillingen en berichten die in het scherm van de smartphone
verschijnen zo gauw er een bericht, reactie, vriendschapsverzoeken,
fototags of locatie gebonden informatie zoals plaatstags en ‘vrienden in
de buurt’ binnenkomen.
Deze pushmeldingen zijn per app of programma in te stellen via
Instellingen op de smartphone. Zo is meestal bij ‘Berichtgeving’ de
gewenste weergave in het scherm te kiezen en onder de iconen van de
verschillende apps kan je de pushmeldingen aan of uit zetten. In de
standaardinstellingen staan de pushmeldingen altijd aan, dus het vergt
eerst een handeling om deze stimuli uit te schakelen. Niet veel
jongeren doen dat, want dan missen zij de aansluiting met de
vriendengroep in de Sociale Media.
“Soms word ik ook wel moe van die pushberichten, maar ja, ik wil ook niets missen!” Ekim 13 jaar
“Thuis heb ik niet altijd goed bereik, dan zie ik wel dat er een bericht binnen is gekomen, maar dan kan ik hem
niet lezen, dat is zooo irritant!” Vanessa 15 jaar
Het geluid staat aan of mijn smartphonestaat op trillen, zodat ik direct hoor ofmerk wanneer ik een bericht of reactie
binnenkrijg
Ik heb op mijn smartphone depushberichten aanstaan, zodat ik direct
zie wanneer ik reacties of berichtenbinnenkrijg
66
76
16
9
18
15
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
9
2. Jongeren onrustig en gestrest door stimuli Sociale Media
De ondervraagde jongeren geven aan dat de geluiden en pushberichten, die binnenkomen op de smartphones,
een onrustig gevoel kunnen veroorzaken, zeker wanneer zij niet in staat zijn direct te kijken wie de afzender
van de berichten is en wanneer zij niet direct kunnen reageren. Daarmee zijn de geluiden en pushberichten van
de Sociale Media sterke stimuli die continu het gedrag van jongeren beïnvloeden.
Schermen als hierboven geven jongeren een onrustig gevoel en zet hen onder druk om meteen te reageren.
Het begint al met de smartphone zelf als stimulus. Jongeren geven aan eigenlijk niet zonder hun smartphone te
kunnen. Ruim meer dan de helft van de jongeren geeft aan onrustig te worden wanneer zij de smartphone niet
bij de hand heeft. Driekwart van de jongeren voelt de wens om de smartphone direct op te halen, als zij hem
vergeten is.
Daarnaast geeft ruim meer dan de helft van de jongeren aan (enigszins) een onrustig gevoel te ervaren,
wanneer zij niet in staat is om direct een binnengekomen bericht of reactie op hun smartphone te bekijken. Uit
de gesprekken blijkt dat jongeren op dit vlak een soms dwangmatig gedrag vertonen en alles proberen om toch
even snel te kunnen kijken van wie en welk bericht is binnengekomen.
Als ik mijn smartphone niet bij de handheb, voel ik mij onrustig
Als ik mijn smartphone vergeten ben, wilik hem direct ophalen
62
70
14
8
24
22
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
10
Net als de dieren in de Skinner Box worden jongeren door middel van verschillende sterke stimuli geactiveerd
om bepaalde handelingen uit te voeren. ‘Direct je telefoon oppakken’ als er een bericht binnenkomt en
‘meteen reageren’, is precies het gewenste gedrag dat door de Sociale Media wordt gestimuleerd.
2.1 Prefrontale cortex van jongeren
Het blijkt dat er een direct verband is tussen het dwangmatige gedrag van jongeren met de smartphone en in
de Sociale Media met de nog niet volledig ontwikkelde prefrontale cortex van jongeren. De prefrontale cortex
is betrokken bij cognitieve en emotionele functies als beslissingen nemen, plannen, sociaal gedrag en
impulsbeheersing. “Het maakt jongeren namelijk behalve slechte planners ook gevoelig voor prikkels en directe
beloning: het signaal op de smartphone dat er een like is op Facebook krijgt meer prioriteit dan bijvoorbeeld
het huiswerk5”.
“Ik word er echt nerveus van als ik weet dat er op mijn smartphone iets is binnengekomen en ik kan niet
meteen kijken, omdat ik bijvoorbeeld in de klas of op de WC zit.” - Maarten 16 jaar
“Jazeker, ook als ik in gesprek ben met iemand en er komt een bericht binnen, dan kijk ik daar toch eerst naar.”
– Floor 15 jaar
2.2 De positieve kanten van Sociale Media
Het is belangrijk stil te staan bij de kracht van de Sociale Media, waarom zijn de stimuli voor jongeren zo
moeilijk te negeren en wat leveren de Sociale Media hen op? In de gesprekken geven jongeren aan dat zij zich
via de Sociale Media meer in contact voelen met mensen die normaal iets verder van hen afstaan. Zij ervaren
dat als een positieve rol van de Sociale Media. Ook gebruiken zij de Sociale Media om informatie te krijgen over
mogelijke activiteiten zoals concerten, feesten en films, door te kijken wat hun vriendengroep aan het doen is.
Het brengt hen op ideeën en het zet aan tot actie en gezelligheid. Maar in de gesprekken kwam de keerzijde
van de Sociale Media op dit vlak ook ter sprake. Jongeren worden door al die informatie ook bang dat zij de
verkeerde beslissingen nemen over hun tijdsbesteding. De constante ‘Social Media Streaming’ maakt hen aan
het twijfelen. Is het andere feestje waarover net gepost is, toch niet leuker dan het feestje waar ik op dit
moment ben?
5 Erik Verhoef, huiswerkinstituut Breinkamp in het Parool dinsdag 24 april 2012
59 10
31
Ik voel mij onrustig als ik hoor of merk dat er een bericht of reactie binnenkomt en ik kan het niet direct bekijken.
In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal
Enigszins
Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
11
3. Stress door hoeveelheid informatie in Sociale Media
Het blijkt dat jongeren niet alleen stress ervaren wanneer zij geen gehoor kunnen geven aan de stimuli van de
Sociale Media, maar ook door de grote hoeveelheid informatie die zij dagelijks moeten verwerken vanuit de
Sociale Media om bij te blijven. Bijna de helft van de jongeren herkent in meer of mindere mate dit beschreven
gevoel van stress. Jongeren geven ook aan dat zij informatie niet altijd even goed bekijken, door een gebrek
aan tijd. Zij ‘scannen’ de informatie vluchtig en selecteren zorgvuldig de berichten of informatie waar zij hun
aandacht langer op vestigen.
“Ik vind het heel leuk om te zien waar mijn vrienden mee bezig zijn, maar baal er soms wel van als ik er niet bij
ben!” – Aisha 17 jaar
“Ik lees niet echt op mijn smartphone, ik screen alleen of het belangrijk is of niet en dan kijk ik er even naar.” –
Abel 16 jaar
“Als ik ’s avonds in bed nog even mijn Facebook check, word ik wel eens onrustig van hoever ik terug moet
scrollen om bij het bericht te komen dat ik die dag het laatste gelezen heb. Daar heb ik soms eigenlijk geen zin
in, maar anders loop ik zo achter!” – Leonie 14 jaar
“Ik heb het aantal mensen dat ik volg op Twitter laatst uitgedund, want ik kon de lading berichten elke dag niet
hebben. Dat is een betere oplossing voor mij dan elke dag te zien dat ik allerlei berichten mis“ – Jesper 17 jaar
“Vooral als ik het druk heb op school met huiswerk of toetsen kom ik in de knoop… niet door het huiswerk,
maar omdat ik gewoon wil bijhouden wat mijn vrienden doen.” – Twan 15 jaar
“Ik vind het niet cool als ik met mijn vriendje ben en hij de hele tijd met zijn vrienden aan het WhatsAppen is .”
– Anke 16 jaar
Omdat ik alles wil bijhouden, lees ik informatie inde Sociale Media oppervlakkig omdat ik geen tijd
heb om mij erin te verdiepen
De hoeveelheid informatie die ik vanuit de SocialeMedia moet verwerken om bij te blijven is me
teveel
Ik voel me gestrest als ik merk dat ik niet alles kanbijhouden in de Sociale Media
19
21
23
30
29
27
51
50
50
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
12
4. Jongeren lijden aan FOMO (Fear of Missing Out)
Uit het onderzoek blijkt dat meer dan de helft van de jongeren in meer of mindere mate last heeft van FOMO
(Fear of Missing Out), dat staat voor de angst zaken te missen als zij de Sociale Media niet volgen. Meer dan de
helft van de jongeren voelt zich wel eens buitengesloten wanneer zij in de Sociale Media zien dat hun vrienden
iets aan het doen zijn waar zij niet bij betrokken zijn. Datzelfde geldt in mindere mate voor het geval waarin de
vrienden blijken eerder op de hoogte zijn van bepaalde informatie en dat via Sociale Media duidelijk maken.
4.1 Amerikaanse onderzoeken over FOMO
In Amerika is FOMO al een veelbesproken en veelvuldig onderzocht verschijnsel. Vanuit de beschikbare
onderzoeken6 blijkt dat de angst om iets te missen er altijd al is geweest, maar dat de Sociale Media ons de
illusie geven dat daar iets aan te doen is. Wij denken namelijk dat wij dankzij de Sociale Media de controle
terug hebben en niets meer hoeven missen. Wij hebben de illusie dat wij de Skinner Box zelf bedienen!
Tevens is gebleken dat mensen die lijden aan FOMO en niet meer los kunnen komen van de Sociale Media
soms zelfs fysieke reacties vertonen, zoals transpireren, nervositeit, verhoogde hartslag en ademnood bij het
horen van binnengekomen berichten of bij het niet kunnen verwerken van de hoeveelheid informatie in de
Sociale Media. Andere symptomen zijn een lagere eigenwaarde en negatief zelfbeeld. Daarover meer in een
volgend hoofdstuk.
Een goede behandeling van deze ‘FOMO patiënten’ is er eigenlijk niet. Het
enige dat de deskundigen voorstellen is het De-Techen van mensen,
oftewel de patiënt weghouden van de apparatuur die toegang biedt tot de
Sociale Media. Een andere methode is de patiënt wederom te laten
inloggen bij bijvoorbeeld Facebook, zodat zij zich vrijwel direct weer beter voelen, maar dat levert tegelijkertijd
het bijverschijnsel op dat de patiënt direct ook weer meer FOMO ontwikkelt. Een vicieuze cirkel dus!
6 http://www.jwtintelligence.com/2012/03/report-sxsw-presentation-spotlight-brands-leverage-fomo/
Ik voel me buitengesloten als ik in deSociale Media zie dat mijn vrienden iets
eerder weten dan ik
Ik voel me buitengesloten als ik in deSociale Media zie dat mijn vrienden iets
doen waar ik niet bij ben (geweest)
Ik ben bang dat ik dingen mis als ik deSociale Media niet volg
27
33
36
14
18
22
59
49
42
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
13
5. Jongeren hebben last van Social Obligation in Sociale Media
Jongeren voelen een zekere verplichting om direct te reageren op binnengekomen berichten of reacties.
Wanneer dat niet lukt voelen zij zich buitengesloten en meer dan één derde is in dat geval zelfs bang dat hen
iets kwalijk wordt genomen.
“Omdat ik het zelf ook leuk vind als iemand meteen reageert, probeer ik dat ook naar anderen te doen, dat is
wel zo netjes, toch?” – Marije 17 jaar
“Ik baal er echt van als ik zie dat mijn vrienden al een hele tijd in gesprek zijn en dat ik het bijna helemaal heb
gemist, ik bemoei me namelijk graag met alles!” – Coen 14 jaar
5.1 Peergroup Pressure groeit door Sociale Media
Jongeren staan onder invloed van meerdere sociale invloedomgevingen, zoals traditioneel de thuisomgeving en
de schoolomgeving en later zijn daar de media bijgekomen. De invloed van de media in het leven van jongeren
neemt sinds de komst van het internet sterk toe. Dat betekent dat onze jongeren mede worden gevormd of
zelfs opgevoed door de media. Door de komst van de smartphone en de Sociale Media staan de opvoeders
buitenspel. Zij hebben geen mogelijkheid meer om mee te kijken en jongeren op een goede manier te
begeleiden. De Sociale Media bieden jongeren totale privacy binnen een gesloten circuit van ‘vrienden’.
De vriendengroep (Peergroup) heeft ook altijd al een belangrijke invloed gehad op het leven van jongeren.
Zeker in de leeftijd 13 tot 18 jaar, wanneer zij hun eigen identiteit ontwikkelen en zich graag associëren en
vergelijken met leden uit de vriendengroep. Uit de gesprekken met jongeren blijkt dat met de komst van de
Sociale Media deze invloed van de Peergroup, de zogenaamde Peergroup Pressure enorm is toegenomen,
mede door het constante contact onderling.
Uit de gesprekken blijkt dat er daarnaast ook in de Sociale Media gedragsregels ontstaan zijn binnen specifieke
vriendengroepen. Wanneer je je niet aan dit gedrag houdt, loop je het risico buiten deze groep te vallen, met
alle gevolgen van dien. De Sociale Media maken het de jongeren heel gemakkelijk zichzelf te vergelijken met
vrienden op basis van alle berichten en posts. Dat proces noemt met Sociale Vergelijking.
Als ik niet direct kan reageren op eenbericht of reactie dan ben ik bang dat mij
iets kwalijk wordt genomen
Als ik niet direct kan reageren op eenbericht of reactie dan voel ik dat ik er
niet bij hoor
29
43
13
14
58
43
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
14
6. Jongeren onzeker door Sociale Vergelijking in Sociale Media
Het blijkt uit het onderzoek dat de Sociale Media op de eerste plaats door driekwart van de jongeren gezien
worden als een goede bron om te volgen wat de vrienden aan het doen zijn. Wel vindt wederom driekwart van
de jongeren dat mensen opscheppen over hun leven in de Sociale Media.
Jongeren gebruiken de Sociale Media veelvuldig voor het vergelijken van hun eigen leven met dat van andere
leden van hun Peergroup. Dit geldt nadrukkelijk voor de jongeren die in dit onderzoek zijn ondervraagd, tussen
13 en 18 jaar. In deze leeftijd ontwikkelen zij hun eigen identiteit en gebruiken zij de vergelijking met anderen
als een soort spiegel of hulpmiddel.
De Sociale Media geven hen de gelegenheid zich continu te
vergelijken met anderen, binnen hun eigen Peergroup, maar
uit de gesprekken blijkt dat zij zich ook vergelijken met mensen
met wie zij zichzelf voorheen niet gemakkelijk konden
vergelijken, zoals pop- en filmsterren, die goed te volgen zijn
via hun persoonlijke Twitter accounts en Facebook pagina’s. Je
kan zeggen dat de Sociale Media de sociale vergelijking door
jongeren op indrukwekkende wijze faciliteren.
De jongeren gaven tijdens de groepsgesprekken aan dat er in
de Sociale Media door veel mensen een wel heel positief beeld
van hun leven wordt gegeven en dat dit ook invloed heeft op hoe zij zich voelen als zij zich de informatie van
deze mensen bekijken. Het kan bij sommige jongeren resulteren in onzekerheid, een lage eigenwaarde en een
negatief zelfbeeld. ‘Zij zijn knapper, hebben leukere vrienden en hebben een interessanter leven dan ik..’.
“Ik baal er van als ik zie dat een vriendin met iemand is gaan winkelen en ik ben niet meegevraagd.“ – Julia 14
jaar
Ik vind dat mensen Sociale Mediagebruiken om op te scheppen over hun
leven
Sociale Media zijn een goede bron voormij om te volgen wat mijn vrienden aan
het doen zijn
72
74
17
14
11
12
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
15
Het is opvallend dat jongeren aangeven te vinden dat anderen ´opscheppen´ over hun leven in de Sociale
Media, maar tegelijkertijd aangeven dat zij het zelf ook belangrijk vinden op een bepaalde manier over te
komen in de Sociale Media. Daarmee participeren zij zelf in het proces van het creëren van een positief beeld
over jezelf in de Sociale Media, waardoor anderen soms onzeker worden. Daardoor ontstaat een soort vicieuze
cirkel, waar jongeren moeilijk onderuit komen.
Meer dan de helft van de jongeren geeft aan dat zij het zelf belangrijk vinden dat zij in de Sociale Media op een
bepaalde manier overkomen. Jongeren in de leeftijdscategorie 13 tot 18 jaar zijn volop bezig hun eigen
identiteit te ontwikkelen. Daarbij vergelijken zij zich constant met andere leden van de peergroup. De Sociale
Media maken het heel gemakkelijk deze vergelijkingen te maken, maar geven jongeren regelmatig een onzeker
gevoel over zichzelf. Jongeren geven in de gesprekken aan dat zij soms niet weten of zij de juiste keuze hebben
gemaakt wat betreft hun vrijetijdsbesteding, maar ook qua aankopen, kleding en zelfs de gekozen
vriendenkring.
“Als je iemand op school spreekt hebben ze het vaak helemaal niet zo leuk gehad als op Facebook stond.” - Kay,
15 jaar
“Ik ga ook wel eens ergens naar toe om een foto te kunnen maken, zodat ik die op Facebook kan posten, terwijl
ik eigenlijk helemaal niet van plan was om er naar toe te gaan.” - Martine, 16 jaar
“Mijn moeder geloofde niet dat iedereen naar dat feest mocht. Toen kon ik het laten zien door alle foto’s op
Facebook. Echt, íedereen was er en ik mocht niet.” - Will, 13 jaar
“Ik post alleen maar over dingen die goed gaan.” - Robert, 15 jaar
“Ik heb speciale foto’s laten maken door een fotograaf voor mijn profielfoto’s op Facebook, ik wil er wel goed
uitzien!” - Miranda, 17 jaar
54 27
19
Het is belangrijk voor mij dat ik in de Sociale Media op een bepaalde manier overkom
In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal
Enigszins
Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
16
7. Jongeren gevoelig voor beloningen Sociale Media
De beloningen in de Sociale Media bestaan uit aandacht in de vorm van mensen die je volgen, reacties op je
posts en berichten en het delen van elkaars informatie. Dat de beloningen in de Sociale Media goed werken
blijkt uit het feit dat een ruime meerderheid van de jongeren aangeeft een goed gevoel over zichzelf te krijgen
wanneer anderen hen deze aandacht geven in de Sociale Media.
Het blijkt uit de gesprekken met jongeren dat het voor hen heel veel betekent dat zij deze beloningen krijgen
en dat zij daar ook veel voor over hebben. Bij sommige jongeren staat hun hele dag in het teken van het
verzamelen van deze ´digitale aandacht´. Uit de gesprekken blijkt dat dit gedrag soms dwangmatige vormen
aanneemt en dat zij niet in staat zijn dit zelfstandig te veranderen, omdat ‘iedereen er aan mee doet’. Daarmee
lijken de Sociale Media sterk op de Skinnner Box, waar de proefdieren ook worden gemotiveerd om continu
met het verkrijgen van beloningen bezig te zijn. Daarmee beïnvloeden zowel de Skinner Box als de Sociale
Media sterk het gedrag van hun doelgroepen.
Jongeren geven aan vast te zitten in een vicieuze cirkel door zich continu te richten op het actief verzamelen
van deze digitale aandacht en complimenten van anderen. Daarmee maken zij zichzelf afhankelijk van deze
aandacht van anderen en is het na enige tijd moeilijk je goed te voelen of een gezonde eigenwaarde op te
bouwen zonder deze aandacht. Zij vragen zich af hoe het leven eruit zag vóór de likes en de retweets?
“Ik post alles wat ik de hele dag doe. Leukste is als er veel mensen reageren. Dan voel ik me echt goed.” - Faruk, 16 jaar
“Als ik m’n Twitter open, kijk ik altijd eerst naar m’n followers. Vanochtend waren er 16 mensen bij; vet!”-
Celina, 15 jaar
“Ik zeg ja op elk verzoek op Facebook en als ik dan mensen in de stad tegenkom, doen ze net alsof ze echt
vrienden van me zijn, dat voelt cool!“ – Lars 17 jaar
Ik krijg een goed gevoel over mijzelf alsmensen reageren op mijn berichten of
posts, door deze te liken, te retweeten of tesharen
Ik heb een goed gevoel over mijzelf als ikveel vrienden en/of followers heb in de
Sociale Media
55
65
13
14
32
21
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
17
8. Attention Casino beïnvloedt gedrag jongeren
Het blijkt uit het onderzoek dat de werking van de stimuli en de beloningen in de Sociale Media het gedrag van
jongeren beïnvloeden. Omdat het niet exact duidelijk is wanneer de jongeren aandacht krijgen in de vorm van
reacties, blijkt dat zij soms proberen via aanpassingen in hun
gedrag toch meer van deze digitale aandacht te krijgen.
Ook op dit vlak komt het effect van de beloningen in de
Sociale Media overeen met het gedrag van de proefdieren in
de Skinner Box. Wanneer de proefdieren niet altijd, maar
slechts af en toe worden beloond, gaan zij nog harder werken
om de beloning te krijgen. Dit werkt precies hetzelfde bij
jongeren, die slechts af en toe en soms geheel willekeurig
digitale beloningen krijgen vanuit hun vriendengroep.
Jongeren geven aan dat wanneer zij geen beloning krijgen, zij
soms hun gedrag aanpassen om deze alsnog te ontvangen.
Zo geeft één derde van de jongeren aan regelmatig beloningen in de vorm van likes en shares weg te geven
met als doel het terugontvangen van deze beloningen. Daarnaast geeft iets minder dan de helft aan zowel
kwantitatief en kwalitatief te werken aan het verkrijgen van beloningen. Zij gaan vaker berichten posten en
proberen de inhoud van de berichten aantrekkelijker te maken om beloningen af te dwingen.
“Het eerste dat ik s´ochtends doe ik kijken of ik nog reacties heb, zo niet, dan post ik direct een nieuw
bericht.”- Heike, 14 jaar
“Als ik een bericht heb geplaatst, dan kijk ik daarna continu of er al iemand heeft gereageerd.“ – Maarten 16
jaar
Ik probeer leukere en interessantereberichten te posten, wanneer er niet
gereageerd wordt op mijn eerdere berichten
Ik post of tweet vaker als er niet gereageerdwordt op mijn eerdere berichten of posts
Ik like en share regelmatig posts van anderenzodat zij mijn posts ook gaan liken en sharen
21
22
18
23
19
18
56
59
64
In hoeverre hebben deze uitspraken betrekking op jou? In % van jongeren met smartphone 13-18 jaar
Helemaal Enigszins Helemaal niet
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
18
9. Conclusies kwalitatieve gesprekken met jongeren
9.1 Grote afhankelijkheid van smartphone
Eén van de belangrijkste thema´s die opvielen tijdens de groepsgesprekken met 85 jongeren in de leeftijd van
13 - 18 jaar is toch de soms dwangmatige afhankelijkheid van de smartphone en de onmacht om dit zelfstandig
te veranderen. Jongeren willen ook in principe altijd bereikbaar zijn en geven aan er veel voor over om dit te
regelen. Afname van mobieltjes na misbruik in bijvoorbeeld de klas vinden zij een veel te strenge benadering,
omdat zij ervaren dat hun hele ´leven´ wordt afgepakt.
9.2 Groeiende groepsdruk door Sociale Media
Uit de gesprekken blijkt dat de altijd al aanwezige groepsdruk bij jongeren wel degelijk wordt gevoed door de
Sociale Media. De groepsdruk is tegenwoordig continu en overal aanwezig, omdat de Sociale Media via de
smartphones altijd en overal toegankelijk zijn. Jongeren geven aan wel degelijk last te hebben van deze
groeiende sociale druk en uiten ook de wens om daar af en toe aan te ontsnappen, alhoewel zij zelf geen
oplossing weten.
9.3 Grote angst om iets te missen
De FOMO, Fear of Missing Out is een niet te onderschatten
probleem onder jongeren, met stress en onrust, maar ook
met onzekerheid en lage eigenwaarde als gevolgen. Tijdens
de gesprekken bleek dat jongeren daar graag over praten,
zeker als een leeftijdgenoot het aandurft om uit te spreken
dat hij of zij daar echt last van heeft. Dan blijken de
symptomen opeens zeer herkenbaar voor de andere
gesprekpartners en worden de problemen die zij op dit
gebied ervaren openlijk gedeeld. Er werd door de jongeren
nadrukkelijk gesproken over verslavingsaspecten die zij,
door actief te zijn in de Sociale Media, bij zichzelf en
anderen herkennen.
9.4 Negatieve effecten Sociale Media
Jongeren gaven aan tijdens de gesprekken dat de Sociale Media ook ten koste gaan van een aantal
levensaspecten, zoals concentratievermogen, schoolresultaten, beweging en sport, contact met familieleden
en zelfs slaap. Deze effecten van de Sociale Media worden door de jongeren wel degelijk als problematisch
ervaren, maar zij geven aan niet goed te weten hoe ze daar dan anders mee om moeten gaan.
9.5 Geen bewustzijn over effecten Sociale Media
De belangrijkste conclusie is dat het blijkt dat jongeren in de afgelopen jaren als één van de eerste generaties
op subtiele wijze de Sociale Media zijn ingezogen en dat het hen ontbreekt aan voldoende bewustzijn over de
werking van de Sociale Media en hun eigen rol daarin. Een mogelijke conclusie is dat hen op de eerste plaats
een nieuw bewustzijn moeten worden bijgebracht, zodat zij meer controle krijgen over hun afhankelijkheid van
de smartphone en Sociale Media en over hun angst om dingen te missen en om buiten de groep te vallen.
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
19
10. Aanbevelingen
De Nationale Academie voor Media & Maatschappij pleit voor het creëren van een nieuw bewustzijn bij
jongeren, ouders en professionele opvoeders, waardoor jongeren de Sociale Media leren te relativeren en
meer grip krijgen op hun eigen gedrag. Uit de gesprekken met jongeren is gebleken dat humor daarbij een
belangrijke rol kan spelen. Wanneer jongeren zich bewust worden van hun eigen gedrag in de Sociale Media en
in staat zijn daar zelf grapjes over te maken, dan blijkt dat zij vrijwel direct in staat zijn hun gedrag beter te
relativeren. Het groepsproces hielp daarbij; wanneer één van de jongeren toegaf te lijden aan SMS of FOMO,
dan kwamen de anekdotes van anderen ook op tafel. Wij pleiten dan ook voor een lichte, humoristische
benadering, zodat jongeren zich niet gehinderd voelen, want de Sociale Media voorzien tegelijkertijd in een
grote behoefte. Jongeren zijn nu eenmaal sterk bezig met zichzelf en anderen en hebben daar een prachtige
tool voor gekregen.
10.1 Voor jongeren
1. Neem je smartphone niet mee aan tafel of mee naar de WC
2. Leer berichten en zelfs mensen eens te negeren!
3. Leg jouw gsm met het beeldscherm op tafel, zodat je de pushberichten niet meteen kunt zien
4. Verander regelmatig van geluiden bij notificaties. Verander ook eens van ringtone: op deze
manier raak je niet fysiek gewend
5. Swipe je apps naar het 2e of 3e scherm zodat je niet de oproepen meteen al op je 1e scherm ziet
6. Zie jouw smartphone als een magneet en zeg hardop als je erdoor wordt aangetrokken: herken,
benoem en lach erom!
7. Zoek eens een Wifi vrije zone op en leer je concentreren!
8. Ga samen met jouw vrienden na wie er aan SMS of FOMO lijdt? Welke ‘behandelingen’ zou je
elkaar aanraden?
9. Organiseer een offline feest!
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
20
10.2 Voor ouders
1. Creëer in huis situaties zonder smartphones en maak hier afspraken over. Bijvoorbeeld bij het
eten of op de bank
2. Begeleid jouw kind bij het studeren nu er ook afleiding bestaat door de Sociale Media: leer uw
kind dus ook berichten te negeren en zich te concentreren
3. Ga samen de natuur in, wandel en praat met elkaar (en laat de mobiels thuis)
4. Geef het goede voorbeeld en laat een gesprek met uw kind niet onderbreken door een
telefoontje of berichtje
5. Respecteer de privacy van uw kinderen, maar blijf interesse tonen in hun bezigheden
6. Lees de tips die we voor jongeren hebben samengesteld en geef ze door aan uw kinderen
7. Herken SMS en FOMO bij uzelf en uw gezinsleden: en lach erom. Dat helpt!
©2
01
2 N
atio
nal
e A
cad
emie
vo
or
Me
dia
& M
aats
chap
pij
21
10.3 Voor onderwijs, bibliotheken en andere (jeugd)instellingen
1. Bied gebruikers/bezoekers de gelegenheid om een nieuwe balans te vinden tussen het gebruik
van sociale media én de behoefte om ook los te zijn van deze sociale media. Verbied niet, maar
bied aan
2. Integreer (o.a. als onderwijs) het thema ‘Social Media Stress’ binnen uw huiswerk- of
studiebegeleiding zoals het creëren van voldoende SMS-vrije zones zoals studie-nissen of lokalen
3. Integreer (o.a. als bibliotheek) het thema ‘Social Media Stress’ binnen uw instelling, zoals het
creëren van voldoende SMS-vrije zones zoals rust- en concentratieruimtes (zitjes, banken,
hoekjes en lokalen)
4. Organiseer voorlichting en begeleiding over SMS en FOMO; laat uw deelnemers oefenen door
o.a. de in dit rapport vermelde adviezen in de praktijk te brengen aan de hand van een
mediadagboek dat besproken wordt tijdens de bijeenkomsten
5. Creëer een losse, positieve en vooral humorvolle manier om de nieuwe thema’s als FOMO en
SMS te herkennen: erom te lachen en te benoemen is de eerste stap naar een nieuw bewustzijn!
Laat het vooral leuk zijn en blijven
6. Laat u bijscholen over de snelle media ontwikkelingen, de belevingswereld van jongeren en uw
nieuwe rol
10.4 Aanbevelingen voor vervolgonderzoek
Op de eerste plaats geven wij aan dat het wenselijk is dit onderzoek periodiek te herhalen gezien de snelle
ontwikkelingen in de Sociale Media. Daarnaast kan er dan worden gekeken of de volgende generaties op
andere wijze met de Sociale Media omgaan.
Op basis van de resultaten van dit kwalitatief en kwantitatief onderzoek zou vervolgonderzoek wenselijk zijn,
waarbij een verdeling naar geslacht, leeftijd en opleidingsniveau nog additionele informatie zou kunnen
opleveren. Daarnaast zou een verfijning van de antwoord categorieën door middel van het toepassen van
bijvoorbeeld een vijfpuntschaal, meer gedetailleerde informatie kunnen opleveren.
10.5 Voor meer informatie
Nationale Academie voor Media & Maatschappij
Mevrouw Liesbeth P.M. Hop – 06 435 879 54 – [email protected]
Wildenborch 31, 1082 KB Amsterdam – www.mediaenmaatschappij.nl
