Eenzaamheidonder jongeren

Factsheet

Waar gaat deze factsheet over?Er rust vandaag de dag nog een groot taboe opeenzaamheid onder jongeren(1). Hoe kunnen jongerenzich nu eenzaam voelen? Ze studeren, werken en zijnvaak lid van een vereniging. Daarnaast spenderenjongeren erg veel tijd op sociale media, met als eenvan de voornaamste reden: om in contact te blijvenmet anderen(2). Toch zijn jongeren op het gebied vaneenzaamheid erg kwetsbaar(3). In deze factsheetwordt een inzicht gegeven in de relatie tussen de matevan sociale media gebruik en de ervaren eenzaamheidonder jongeren. Daarnaast wordt ingegaan op derelatie tussen het gebruik van sociale media, zelfbeeld,negatieve ervaringen online, de mate vanstedelijkheid, geslacht en eenzaamheid. Ook wordt derol van de volgende achtergrondkenmerken toegelicht:geslacht, opleidingsniveau van de ouders, etniciteit,leeftijd, gezinssituatie en de band met de ouders. Degegevens uit deze factsheet zijn afkomstig uit deJeugdmonitor 12 tot en met 18 jaar van 2015 (4). Indeze monitor, onder ruim 7300 jongeren uit de regioZuidoost-Brabant, werd voor het eerst het themaeenzaamheid onderzocht.

Eenzaamheid is een vervelend gevoel. Het is eengevoel van leegte en gemis aan (kwaliteit van)bepaalde relaties dat anderen vaak niet bij je kunnenzien(5). Ondanks het hebben van veel online of offlinesociale contacten kunnen mensen zich nog steedseenzaam voelen. Er wordt hierbij vaak onderscheidgemaakt tussen sociale en emotionele eenzaamheid.Bij emotionele eenzaamheid is er sprake van eensubjectief ervaren gemis van een hechte band en/ofintieme relatie met een partner of beste vriend(in).Sociale eenzaamheid betekent dat personen eensubjectief gemis ervaren van betekenisvolle relatiesmet een bredere kring van mensen, zoals kennissen,buren en collega’s(6).

Eenzaamheid onder jongeren in de regio Zuidoost-Brabant

"Jongeren zijn vaker sociaal eenzaam,dan emotioneel eenzaam"

Sociale media gebruik

De sociale omgeving van jongeren lijkt zich steedsmeer af te spelen in een online omgeving. Vrijwel allejongeren in de leeftijd van 12 tot en met 18 jaar zijnactief op sociale media(2). Ook in de regio Zuidoost-Brabant is het gebruik van sociale media de afgelopen4 jaar sterk toegenomen. In 2011 was slechts 51%van de jongeren dagelijks actief op sociale media (7),in 2015 was dit toegenomen tot 84% van de jongeren.Bovendien maakt ruim een vijfde van de jongerenmeer dan drie uur per dag gebruik van sociale media.Met sociale media bedoelen we bijvoorbeeld: hetgebruik van Whatsapp, Snapchat, Facebook, Twitteren Instagram.

Sociale media gebruik onder jongeren in de regio Zuidoost-Brabant

Uit de resultaten blijkt dat jongeren die meer opsociale media zitten, minder vaak sociaal enemotioneel eenzaam zijn. Het gebruik van socialemedia lijkt dus te zorgen voor minder eenzaamheid,dit is alleen niet voor iedereen het geval.

Het zelfbeeldHet zelfbeeld wordt vaak omschreven als eenpositieve of negatieve houding ten opzichte van jezelf(8). De volgende twee stellingen uit de Jeugdmonitorzijn gebruikt om het zelfbeeld van jongeren te meten:'ik heb problemen met hoe ik ben' en 'ik hebproblemen met mijn uiterlijk'.

Problemen met een laag zelfbeeld komenvoornamelijk voor bij meisjes. Uit onderstaand figuurblijkt dat 28% van de meisjes problemen heeft methoe zij zelf zijn, tegenover 12% van de jongens.Problemen met het uiterlijk komen vaker voor: bij43% van de meisjes en 20% van de jongens.

Uit de analyses blijkt dat jongeren die langer per daggebruik maken van sociale media, meer problemenmet het zelfbeeld hebben. Dit komt waarschijnlijkdoor het feit dat sociale media met name (bewust,dan wel onbewust) worden gebruikt voor opwaartsevergelijking (9). Opwaartse vergelijking wil zeggen: jezelf vergelijken met iemand die beter af is dan jijzelf.Jongeren kunnen hierdoor onzeker worden.

Eenzaamheid

Percentage jongeren dat problemen heeft met uiterlijk/'hoe ikben' in de regio Zuidoost-Brabant

Dit geldt met name voor meisjes. Zij blijken extragevoelig voor de perfecte plaatjes en positievestatusupdates.

Jongeren met een laag zelfbeeld zijn vaker sociaal enemotioneel eenzaam. Voor jongeren die een hoogzelfbeeld hebben zorgt meer gebruik van sociale mediavoor minder sociale en emotionele eenzaamheid.

"Jongeren met een laag zelfbeeldzijn door het gebruik van socialemedia vaker sociaal en emotioneel

eenzaam"

Negatieve ervaringen onlineDoor de komst van sociale media wordt het steedsmakkelijker om online te pesten. In de regio Brabant-Zuidoost werd in 2015 3% van de jongeren digitaalgepest. Jongeren kregen echter ook te maken metandere vervelende ervaringen online, zoals:beledigingen (17%), lastig vallen (12%), belachelijkmaken (11%), grof taalgebruik (19%), kwetsen (10%)en negeren (21%) (4). Deze vervelende ervaringenonline komen vaker voor onder jongens.

Eerder onderzoek heeft laten zien dat de mate enfrequentie van internet of sociale media gebruiksamenhangt met online gepest worden. Jongeren diemeer tijd op sociale media spenderen, hebben vakernegatieve ervaringen (10). De cijfers van deJeugdmonitor geven hetzelfde resultaat.

Het blijkt eveneens dat jongeren die meer te makenhebben met negatieve ervaringen online, vaker sociaalen emotioneel eenzaam zijn. Voor deze jongeren zorgthet gebruik van sociale media voor meereenzaamheid.

"Jongens hebben vaker te maken metnegatieve ervaringen online dan

meisjes"

StedelijkheidVaak wordt verondersteld dat eenzaamheid meervoorkomt in stedelijke gebieden. In grote stedenontbreekt het vaak aan informele ontmoetingsplekkenin de openbare ruimte, waardoor het maken vansociale contacten moeilijker is (11). Daarnaast is er inplaatsen met een hoge bevolkingsdichtheid meer

sprake van zwakkere vriendschappen (12). Eerderonderzoek naar eenzaamheid in steden heeft zichechter voornamelijk gericht op ouderen. Cijfers van deGGD Brabant-Zuidoost lieten eveneens zien dat ermeer eenzame volwassenen wonen in stedelijkegemeenten (13).

Maar hoe zit het met de jongeren in deze regio? Hetonderstaande figuur laat zien dat eenzaamheid vakervoorkomt in meer stedelijke gemeenten. In degemeenten Eindhoven, Helmond en Veldhoven isongeveer een kwart van de jongeren eenzaam. Ook ingemeenten rondom Eindhoven is de eenzaamheidonder jongeren groter, met uitzondering van Waalre.Het lijkt dus dat de mate van stedelijkheid een invloedheeft op de mate van eenzaamheid.

Dit is echter niet helemaal het geval. Wanneer errekening wordt gehouden met andere factoren heeftde mate van stedelijkheid vrijwel geen effect meer.Dit betekent dat de eenzaamheid met name bepaaldwordt door kenmerken van jongeren in stedelijkegemeenten, in het bijzonder etniciteit. Alleen op hetgebied van emotionele eenzaamheid blijken jongerenin grote gemeenten (> 60.000) vaker eenzaam te zijndan jongeren in kleine gemeenten (< 30.000). Ditkomt overeen met het feit dat er in plaatsen met eenhoge bevolkingsdichtheid vaak sprake is van zwakkerevriendschappen.

"Jongeren in grote gemeentenervaren meer emotionele

eenzaamheid dan jongeren inkleine gemeenten"

Risicofactoren voor eenzaamheid

Geslacht

Percentage eenzame jongeren naar geslacht in de regioZuidoost-Brabant

Het bovenstaande figuur laat zien dat 26% van demeisjes eenzaam is, tegenover 22% van de jongens.Dit verschil lijkt echter met name te komen doorandere kenmerken, zoals een lager zelfbeeld. Wanneerrekening wordt gehouden met een laag zelfbeeldbestaat er vrijwel geen verschil tussen jongens enmeisjes. Daarnaast zijn jongens zelfs vaker emotioneeleenzaam dan meisjes.

"Jongens ervaren meer emotioneleeenzaamheid dan meisjes, wanneer

rekening wordt gehouden met anderekenmerken van jongeren"

Het verschil tussen jongens en meisjes dat isweergegeven in het tabellenboek is dus met name toete schrijven aan het verschil in zelfbeeld. Meisjeservaren veel vaker een lager zelfbeeld en zijn daardoorvaker sociaal en emotioneel eenzaam.

Opleidingsniveau ouders

Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de invloed vanopleidingsniveau op de eenzaamheid van jongeren. Inde leeftijd van 12 tot 18 jaar is het opleidingsniveauvan jongeren echter nog volop in ontwikkeling. Er isdaarom gekozen om te kijken naar de invloed van hetopleidingsniveau van de ouders op de eenzaamheidvan jongeren. Dit speelt een rol in de ervaren socialeen emotionele eenzaamheid van hun kinderen.Hoe lager het opleidingsniveau van de ouders, hoevaker hun kinderen sociaal en emotioneel eenzaamzijn (zie bovenstaand figuur). Van de jongeren methoog opgeleide ouders is 20% eenzaam, tegenover26% van de jongeren met laag opgeleide ouders. Uitonderzoek is gebleken dat er onder laagopgeleideneen relatief grotere groep is die zelden of nooit contactheeft met andere mensen, vergeleken methoogopgeleiden (14).

Percentage eenzame jongeren naar opleidingsniveau ouders inde regio Zuidoost-Brabant

Etnische achtergrond

Ook de relatie tussen etniciteit en eenzaamheid is nogweinig onderzocht. Het is wenselijk meer inzicht teverkrijgen in deze relatie. Uit de Jeugdmonitor (4)blijkt dat 47% van de niet-westerse allochtonejongeren eenzaam is, tegenover 20% van deNederlandse jongeren. Daarnaast zijn ook westerseallochtone jongeren vaker sociaal en emotioneeleenzaam dan Nederlandse jongeren. Dit is nog steedshet geval wanneer er rekening wordt gehouden metandere kenmerken. Het hoge percentage eenzaamheidonder jongeren van allochtone afkomst heeft vaak temaken met lage sociaaleconomische status. Ookspelen cultuurspecifieke achtergronden een rol (15).

Percentage eenzame jongeren naar etniciteit in de regioZuidoost-Brabant

Uit eerder onderzoek (16) blijkt dat jongeren zichvaker eenzaam voelen naarmate zij ouder worden. Dekwaliteit van vriendschappen wordt op latere leeftijdsteeds belangrijker. Daarnaast willen jongeren hetgevoel hebben dat zij bij een bepaalde groep horen.De resultaten uit de analyses laten echter zien datleeftijd vrijwel geen invloed heeft op de eenzaamheid.Leeftijd hangt echter wel sterk samen met hetzelfbeeld. Hoe ouder de jongeren, hoe lager hetzelfbeeld. Wanneer er rekening wordt gehouden methet zelfbeeld van jongeren, worden jongeren zelfsminder emotioneel eenzaam naarmate zij ouderworden.

Gezinssituatie

Uit de Jeugdmonitor(4) blijkt dat eenzaamheid veelvaker voorkomt onder jongeren uit eenoudergezinnen(39%) dan onder jongeren die nog bij hun vader enmoeder samen wonen (21%). Ook wanneer errekening wordt gehouden met de invloed van anderefactoren blijken eenoudergezinnen een belangrijkevoorspeller voor eenzaamheid. Jongeren uiteenoudergezinnen voelen zich vaker sociaal enemotioneel eenzaam dan jongeren die nog bij hunvader en moeder samen wonen.

Percentage eenzame jongeren naar gezinssituatie in de regioZuidoost-Brabant

Leeftijd

Sinds de eeuwwisseling is de gezinssituatie waarinkinderen opgroeien veranderd. Steeds meerminderjarigen in Nederland wonen bij één ouder: van16% in 2001 tot 22% in 2016. In de regio Zuidoost-Brabant woont 20% van de kinderen in eeneenoudergezin (17). Kinderen die opgroeien in eeneenoudergezin zijn over het algemeen kwetsbaarderdan kinderen die bij beide ouders wonen (18).

"Kinderen uit eenoudergezinnenzijn vaker sociaal en emotioneel

eenzaam"

De uitspraken van deze factsheet zijn gebaseerd ophet afstudeeronderzoek van Danique Haas naareenzaamheid onder jongeren. In dit onderzoek isgebruik gemaakt van regressieanalyses. Door middelvan deze analyses is rekening gehouden met anderekenmerken die van invloed kunnen zijn op deeenzaamheid van jongeren. Hierdoor kunnen deresultaten afwijken van gegevens die eerder in deTabellenboeken zijn gepresenteerd.

Voor meer informatie kunt u contact opnemen met:

Danique Haas, onderzoeksmedewerker, email:d.haas@ggdbzo.nl

(1) Eijkeren, M. van. (2015). Luc Goossens: ‘Eenzaamheid kan leiden totdepressie of sociale angst’. Psychopraktijk, 7(3), 14-18.

(2) Kloosterman, R., & van Beuningen, J. (2015). Jongeren over socialemedia. Den Haag: Centraal Bureau voor de Statistiek.

(3) Brennan, T. (1982). Loneliness at adolescence. Loneliness: A Sourcebookof current theory, research and therapy, 269-290.

(4) GGD Brabant-Zuidoost (2015). Jeugdmonitor 12 tot en met 18 jarigen.

(5) De Jong Gierveld, J. & Tilburg, T., van (2007). Zicht op eenzaamheid:achtergronden, oorzaken en aanpak. Assen: Van Gorcum.

(6) Weiss, R. S. (1973). Loneliness: The experience of emotional and socialisolation.

(7) GGD Brabant-Zuidoost (2011). Jeugdmonitor 12 tot en met 18 jarigen.

(8) Rosenberg, M. (1965). Society and the adolescent self-image (Vol. 11, p.326). Princeton, NJ: Princeton university press.

(9) Vogel, E.A., Rose, J.P., Roberts, L. R., & Eckles, K. (2014). Socialcomparison, social media and self-esteem. Psychology of Popular MediaCulture, 3(4), 206-222.

(10) Frison, E., Subrahmanyam, K., & Eggermont, S. (2016). The Short-TermLongitudinal and Reciprocal Relations Between Peer Victimization on Facebookand Adolescents’ Well-Being. Journal of youth and adolescence, 45(9), 1755-1771.

(11) Oldenburg, R. (1999). The great good place. New York: Marlowe &Company.

(12) Jacobs, J. (1961). The life and death of great American cities. New York:Random House.

(13) GGD Brabant-Zuidoost (2012). Volwassen en ouderen monitor.

(14) Kloosterman, R., & van der Houwen, K. (2014). Frequentie en kwaliteitvan sociale contacten.

(15) Kennisplatform Integratie & Samenleving & Verwey-Jonker Instituut(mei, 2016). Eenzaamheid onder ouderen van Turkse of Marokkaanse komaf.Geraadpleegd op 06-05-2017, vanhttps://www.kis.nl/publicatie/eenzaamheid-onder-ouderen-van-turkse-marokkaanse-komaf

(16) Qualter, P., Vanhalst, J., Harris, R., Van Roekel, E., Lodder, G., Bangee,M., Maes, M., & Verhagen, M. (2015). Loneliness across the life span.Perspectives on Psychological Science, 10(2), 250-264.

(17) Centraal Bureau voor de Statistiek (2016). CBS Statline - Huishoudens;kindertal, leeftijdsklasse kind, regio, 1 januari.

(18) Centraal Bureau voor de Statistiek (26 maart, 2015). Steeds meerminderjarigen wonen bij één ouder. Geraadpleegd op 20-04-2017, vanhttps://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2015/13/steeds-meer-minderjarigen-wonen-bij-een-ouder

(19) Wiseman, H., Mayseless, O., & Sharabany, R. (2006). Why are theylonely? Perceived quality of early relationships with parents, attachment,personality predispositions and loneliness in first-year university students.Personality and individual differences, 40(2), 237-248.

(20) Larose, S., Guay, F., & Boivin, M. (2002). Attachment, social support,and loneliness in young adulthood: A test of two models. Personality andSocial Psychology Bulletin, 28, 684–693.

(21) Heinrich, L. M., & Gullone, E. (2006). The clinical significance ofloneliness: A literature review. Clinical psychology review, 26(6), 695-718.

(22) Fokkema, T., & Dykstra, P. (2009). De aanpak van eenzaamheid. Demos(The Hague), 25(3), 5-8.

(23) Qualter, P., Vanhalst, J., Harris, R., Van Roekel, E., Lodder, G., Bangee,M., Maes, M., & Verhagen, M. (2015). Loneliness across the life span.Perspectives on Psychological Science, 10(2), 250-264.

Bronnen

Percentage eenzame jongeren naar band met ouders in deregio Zuidoost-Brabant

De band met de ouders is een van de belangrijkstevoorspellers voor eenzaamheid onder jongeren. Hoeslechter de band met de ouders, hoe vaker jongerensociaal en emotioneel eenzaam zijn (zie bovenstaandfiguur). Een goede band met de ouders zorgt erbovendien voor dat jongeren positiever zijn overzichzelf.

"Een goede band met de ouders zorgtvoor een hoger zelfbeeld onder

jongeren"

Wat te doen?Het gebruik van sociale media lijkt voor veel jongereneen goede manier om sociale contacten te onderhouden.Hoe meer gebruik jongeren maken van sociale media,hoe minder eenzaam ze zijn. Uit de resultaten isgebleken dat eenzaamheid met name samenhangt meteen slechte band met de ouders, een laag zelfbeeld ennegatieve ervaringen online. Daarnaast spelenachtergrondkenmerken zoals het opleidingsniveau vande ouders, de etnische achtergrond en de gezinssituatieeen grote rol.

Eenzaamheid onder jongeren kan tot serieuzeproblemen op het gebied van mentale en fysiekegezondheid leiden (21). Het is daarom van groot belangom iets aan het probleem te doen. Eenzaamheid isechter een moeilijk probleem en kan eveneens wordenveroorzaakt door een opstapeling van factoren (22). Eenalgemeen werkende oplossing lijkt er dan ook niet tezijn. Het trainen van sociale vaardigheden kan helpen,maar werkt niet bij iedereen. Voor jongeren met eennegatief gedachtepatroon (laag zelfbeeld), lijktcognitieve gedragstherapie een oplossing te zijn (23).Daarnaast is een slechte band met de ouders een van debelangrijkste voorspellers van negatieve uitkomsten,zoals een laag zelfbeeld en eenzaamheid. Het is daarombelangrijk dat ouders zich bewust zijn van het belangvan een goede band met hun kinderen. Dit vormt debasis van een gelukkige jeugd. Tot slot is het belangrijkaandacht te besteden aan kwetsbare groepen, zoalsjongeren met laagopgeleide ouders, een allochtoneafkomst en jongeren uit eenoudergezinnen. Zij voelenzich over het algemeen vaker eenzaam.

InformatieBand met ouders

Een goede band met de ouders lijkt de basis te zijnvoor een gelukkige jeugd van het kind. Kinderen dieop jonge leeftijd een goede en warme band met hunouders hebben, zijn minder vaak eenzaam op latereleeftijd (19). Bovendien zijn ze positiever over zichzelfen naar andere relaties toe (20). Aan de hand van zesstellingen over de relatie met hun ouders blijkt dat13% van de jongeren een slechte band heeft met zijnof haar ouders (4).

Subtitle: Double click to edit

www.ggdbzo.nl