Technologiestichting

STW

/Jaarve

rslag2

00

9

Technologiestichting STW _ mei 2010

Jaarverslag 2009De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen

belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technisch-

wetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen.

Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt

gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)

en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschap-

pelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij

de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de

stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek

en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek,

dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en

utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de

resultaten zullen toepassen.

De kans op gebruik kan op twee manieren groot zijn. Ten eerste wan-

neer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk

geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een

heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium

concrete gebruikers nog niet aan te wijzen.

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebie-

den waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke

ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair

onderzoekspotentieel is.

Technologiestichting STWTW

41361_STW_JV2009_OMSLAG.qxd:JR06_OMDEFDRUK 28-04-2010 16:09 Pagina 1

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009

Technologiestichting STW

bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661

3527 JP Utrecht

postadres

Postbus 3021

3502 GA Utrecht

telefoon

030 6001 211

fax

030 6014 408

e-mail

info@stw.nl

internet

www.stw.nl

Colofon

coördinatie, redactie en productie

Kitty Puijk, STW

ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam

fotografie

Ivar Pel, Utrecht

betrokken instellingen

druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

STW-nummer2010/06437/STW

ISBN978-90-73461-65-9

NUR950

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009

foto omslag _ voorkant: van boven naar benedenMartine van der Ploeg, Floor Wolbers, Rick Scholte;achterkant: van boven naar beneden Hein Castelijns,Raluca Marin-Perianu, Bastiaan Blankert.Allen STW-promovendi uit 2007 en 2008.

41361_STW_JV2009_OMSLAG.qxd:JR06_OMDEFDRUK 28-04-2010 16:09 Pagina 2

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009

Jaarverslag2009

Technologiestichting STW

STW-conferentie 2009

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009 3

Inhoud

Technologie verzin je niet

01: Ontwikkelingen binnen STWInterne ontwikkelingen

Externe ontwikkelingen

Kernindicatoren

STW-Jaarcongres 2009

Overige gebeurtenissen

02: Opvallende resultaten uit onderzoekOverzicht programma’s en activiteiten

Inleiding

Open Technologieprogramma

Perspectiefprogramma’s

Bsik-programma’s

Vernieuwingsimpuls

Overige programma’s

03: Opvallende resultaten uit de kennisoverdrachtInleiding

Cijfers kennisoverdracht

Open Technologieprogramma

Bsik-programma

Valorisation Grant

Vernieuwingsimpuls

04: STW in cijfersInleiding

Kengetallen en statistiek

Verkort financieel jaarverslag 2009

05: Lijst van gebruikers

Lijst van afkortingen

pagina

05

07

09

12

12

13

19

21

22

24

24

33

36

41

44

47

48

49

50

54

55

59

61

62

63

71

77

89

Technologiestichting STW / Jaarverslag 20094

Prof.dr. P.M.G. Apers voorzitter Universiteit Twente

Prof.dr.ir. M.P.C. Weijnen vice-voorzitter Technische Universiteit Delft

Dr. T. Doyle Philips Research

Dr. C.A. Linse Shell International BV

Ir. D.Ph. Schmidt TNO Bouw en Ondergrond

Prof.dr.ir. F.P.T. Baaijens Technische Universiteit Eindhoven

Ir. G.F.M. Beenker NXP

Dr.ir. J.P.H. Benschop ASML Netherlands BV

Prof.dr. C.A. van Blitterswijk Universiteit Twente

Prof.dr.ir. R. de Borst Technische Universiteit Eindhoven

Prof.dr.ir. J.A. Bouwstra Universiteit Leiden

Dr.ir. Y. Engelen DSM

Ir. Tj.R. Gorter Qanbridge BV

Prof.ir. G.D. Khoe Technische Universiteit Eindhoven

Dr. C.J. Kroese ex-Kadaster RvB

Dr. H.P.C.E. Kuipers Shell Global Solutions

Prof.dr.ir. R. Rabbinge Wageningen Universiteit

Dr. K. Wiedhaup Netherlands Genomics Initiative

Waarnemers:

Dr. C. de Visser NWO

Drs. J.A. van den Bandt-Stel Vereniging VNO-NCW

Mr. M.N.J. Commandeur Ministerie van EZ 1

Drs. B.J. Noé Ministerie van EZ 2

Drs. S.V. Lahaije Msc BA Ministerie van EZ 3

Dr. E.E.W. Bruins directeur

1 tot en met januari2 februari tot en met mei3 vanaf juni

Bestuur

Bestuursraad

Directie

Peter Apers

Margot Weijnen

Terry Doyle

Kees Linse

Dick Schmidt

Eppo Bruins

Voorwoord / Jaarverslag STW 2009 5

Het woord crisis is veel in de mond genomen

de afgelopen twee jaar. Crisis komt uit het

Grieks en betekent oordeel, maar ook keerpunt

– een punt in de tijd waar een trendbreuk plaats-

vindt en waar een alles beslissende scheiding

wordt gemaakt tussen wat was en wat komt

[krinein = scheiden, besluiten, oordelen].

Een crisis is dus alleen een echte crisis als je

er ook wat van leert, en als je je voorneemt dat

het vanaf nu anders moet. Een crisis waar je

niet van leert is slechts weggegooid geld.

Het is duidelijk dat de machtsverhoudingen in

de wereld verschoven zijn ten opzichte van de

20e eeuw en dat die verschuiving nog maar

net begonnen is. Machtsverhoudingen volgen

technologisch overwicht. Dat is gebleken in

de 20e eeuw, maar ook in alle eeuwen daarvoor,

zoals bij de technologisch superieure schepen

uit onze Gouden Eeuw, of nog verder terug.

Het technologisch overwicht is de laatste

jaren verschoven naar buiten Europa en buiten

Amerika, en zal in de komende jaren terecht-

komen bij enkele grootmachten die samen meer

dan eenderde van de wereldbevolking uitmaken.

Dat is goed, want dan wordt de welvaart einde-

lijk eerlijker verdeeld over de wereld! Waarom

zou dat schiereilandje ten westen van Azië

(o ja, Europa…) meer dan anderen profiteren

van de ongekende welvaart en gezondheids-

voordelen van hoogwaardige technologie?

Om alleen al het duizelingwekkende nume-

rieke overwicht te kunnen beantwoorden zal

Nederland (en Europa) sterker moeten inzetten

op wetenschap en technologie. Onze kennis-

economie vraagt om investeringen in grens-

verleggend onderzoek en om bevordering van

effectieve kennisoverdracht. Daarbij moet men

beseffen dat technologische doorbraken niet

spontaan ontstaan, maar wel kunnen worden

bevorderd. Ons land is daarbij in de unieke

positie dat het een klein, hecht en dichtbevolkt

land is waar we elkaar goed kennen, geen

cultuurverschillen hoeven te overbruggen

en waar we heel goed over disciplines heen

kunnen samenwerken. Daardoor zijn we sterk

in het creëren van complexe producten en het

managen van complexe processen.

Nederland heeft – in een beperkt aantal techno-

logische gebieden – de kans om eerder, sneller,

slimmer te zijn dan andere landen. Daarvoor is

een aantal dingen nodig in Nederland.

1. We moeten als land het beste onderzoek

selecteren en kennisoverdracht maximaal

bevorderen. STW is daar voor 100% op

ingericht.

2. Er moet een optimale wisselwerking plaats-

vinden tussen onderzoekers en mogelijke

gebruikers. STW brengt vanaf de start

van elk onderzoeksproject deze partijen

bij elkaar en stimuleert zo optimale wissel-

werking. Van de gebruikers is bovendien

ruim 40% afkomstig uit het midden- en

kleinbedrijf.

3. Onderzoeksgeld moet zo efficiënt en

strategisch mogelijk worden besteed.

STW verbindt vanuit een nationale optiek

lokale projecten bij alle universiteiten met

landelijke platforms van onderzoekers en

gebruikers.

4. Innovatieorganisaties moeten hun program-

ma’s richten op een beperkt aantal gebieden

en op de duurzame ontwikkeling daarvan.

Dat vergt durf om te kiezen. STW doet dit

met haar Perspectief-programma’s.

5. Vraaggestuurd academisch onderzoek moet

worden gefocusseerd op de specifieke

uitdagingen voor de industrie. Daarom richt

STW zich in het bijzonder op kleinschalig

vraaggestuurd onderzoek met slechts een

of enkele private partijen, goed passend bij

de industriële kennisbehoefte.

Technologie ontstaat niet zomaar. Daar moet

je in willen investeren, daar moet je je talenten

voor koesteren, daar moet je hard voor werken

en daar moet je voorzichtig en slim mee omgaan.

Kortom, technologie verzin je niet. Technologie

moet je doen!

Eppo Bruins, directeur

Technologie verzin je niet

7

01 : Ontwikkelingen binnen STWOntwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Interne ontwikkelingenOpen Technologieprogramma

Perspectief

Perspectiefprocedure voor 2010 herzien

Partnership

Vernieuwingsimpuls

Valorisation Grant

Valorisatie Workshops

Strategische samenwerkingsprogramma’s

Financiële verantwoording

Externe ontwikkelingen

Kernindicatoren

STW-Jaarcongres 2009

Overige gebeurtenissen

09

09

09

10

10

10

10

10

11

11

12

12

13

19

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 20098

Loden afscherming van de Gun-sectievan de versnelbuis (zie interview pagina 37).

Het realiseren van kennisoverdracht tussen

technische wetenschappen en gebruikers

is de missie van Technologiestichting STW.

Zij doet dit door gebruikers en onderzoekers

bij elkaar te brengen, door excellent technisch

wetenschappelijk onderzoek te financieren

en door al haar projecten te begeleiden

naar optimale kansen voor kennisoverdracht.

Om haar missie te realiseren voert STW

eigen beleid en reageert – waar mogelijk

proactief – op externe ontwikkelingen.

Over het gevoerde beleid en de resultaten

daarvan in 2009 doet dit hoofdstuk verslag.

Een belangrijke externe ontwikkeling was

de economische crisis die eind 2008 begon

als een financiële crisis. Om te helpen de

crisis te bestrijden maakte STW 9,1 miljoen

euro uit haar algemene reserves vrij om

versneld in onderzoek te steken. Ook was

STW nauw betrokken bij het initiatief tot een

regeling om kenniswerkers aan het werk te

kunnen houden. Dat leidde tot de Kennis-

werkersregeling van de overheid (180 miljoen

euro beschikbaar) waaronder honderden

onderzoekers uit bedrijfslaboratoria onderzoek

konden gaan doen bij kennisinstellingen.

STW heeft een aantal verschillende financie-

ringsinstrumenten die hierna de revue zullen

passeren. Elk instrument vervult een eigen

rol in de missie van STW. Hoewel STW niet

expliciet thematisch te werk gaat, blijken haar

onderzoeksprogramma en -projecten wel in

vijf gebieden te categoriseren: ICT, nano, life

sciences, energie en materialen, en duurzaam-

heid. In het algemeen is duurzaamheid de

rode draad die door heel veel STW-onderzoek

loopt. Uit de 3e KIA-foto, die eind maart 2010

werd gepubliceerd, bleek dat STW in 2009 de

grootste financier van academische ICT-onder-

zoek in Nederland is geworden.

Open Technologieprogramma

Het Open Technologieprogramma (OTP)

richt zich op technisch-wetenschappelijk onder-

zoek en kenmerkt zich door het ontbreken van

disciplinaire grenzen. OTP-projecten bestrijken

dan ook het volledige scala aan technisch-

wetenschappelijk onderzoek. Aanvragen kun-

nen permanent worden ingediend. Voor 2009

was het STW-aandeel 25 miljoen euro. Uit

haar algemene reserve heeft STW daar in het

verslagjaar nog 2 miljoen euro aan toegevoegd.

In 2009 heeft het bestuur de maximale

STW-bijdrage per OTP-project verlaagd van

1,5 miljoen euro naar 0,75 miljoen euro. In

het geval er tenminste voor 250.000 euro

aan investeringskosten in het project zit, kan

de STW-bijdrage maximaal 1 miljoen euro

zijn. Hiermee brengen we financieel een duide-

lijker verschil aan tussen grote OTP-projecten

en kleine Perspectiefprogramma’s (omvang

vanaf 2 miljoen euro) en synchroniseren we

projecten binnen OTP en Perspectief.

Voor het OTP ontving STW in 2009

194 voorstellen; hiervan heeft het bestuur

er na beoordeling door onafhankelijke

referenten en op basis van ranking door

jury’s 47 gehonoreerd. Daar was een bedrag

van 31 miljoen euro mee gemoeid, inclusief

cofinanciering van gebruikers.

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009 9

Perspectief

De Perspectiefprogramma’s zijn gericht op het

oplossen van innovatieknelpunten, door het

ontwikkelen van nieuwe technologie via een

multidisciplinaire aanpak, door samenwerking

met gebruikers, door medefinanciering door

private partijen en door specifieke activiteiten

gericht op valorisatie en ondernemerschap.

Perspectief is er in het bijzonder voor bedoeld

om vernieuwende kennis tot toepassing te

brengen en zo een bijdrage te leveren aan

technologische innovatie in Nederland.

In het verslagjaar koos het STW-bestuur vijf

nieuwe Perspectiefthema’s om uit te werken

tot programmavoorstellen (zie kader). De

onderwerpen, die hieronder kort de revue pas-

seren, sluiten uitstekend aan bij voor de samen-

leving en de industrie belangrijke thema’s en

speerpunten zoals die onder andere door het

kabinet zijn geformuleerd. Het ministerie van

Economische Zaken toonde zich content met

deze nieuwe programma’s. De calls voor deze

programma’s gaan in 2010 open.

De Perspectiefprogramma’s die begin 2009

door het bestuur van STW waren goed-

gekeurd, kenden in het verslagjaar hun (eerste)

call. In totaal werden voor de programma’s

Building on Transient Plasmas (BTP),

Diagnostic Tools for Neurological Disorders

NeuroSIPE, Integral Solutions for Sustainable

Construction (IS2C) en Learning from Nature

to protect crops (LFN) 55 full proposals

ingediend, waarvan er in totaal 29 werden

goed gekeurd. Daarmee werd een bedrag

van 22 miljoen euro voor nieuw onderzoek aan-

besteed. Ook in het programma Autonomous

Sensor Systems (ASSYS) werd een eerste

ronde aan voorstellen beoordeeld; zeven

werden gehonoreerd.

Interne ontwikkelingen

Nieuwe Perspectiefprogramma’s 2010

BioGeoCivil - Bio-Based Geo & Civil

Engineering for a Sustainable Society

Het programma heeft als doel het

ontwikkelen van processen en producten

op biologische basis om de druk van

geo- en civiele activiteiten op het milieu

te verlichten, en zo bij te dragen aan een

duurzame samenleving.

CARISMA - Cardiovascular Risk

Management by advanced medical

image analysis

Het doel van het programma is het ont -

wikkelen, valideren en valoriseren van een

nieuwe generatie methoden voor medische

beeldanalyse. Relevante onderwerpen

daarin zijn geïntegreerde analyse van

heterogene en 4D beelddata; het beter

opsporen en diagnostiseren van ziekten,

betere behandeling en betere prognose;

bijzondere aandacht voor het hartvaatstel-

sel: een verbeterde aanpak heeft een groot

maatschappelijk en economisch belang.

From Waste to Resource (W2R) -

Ecological Design for Production of

Chemicals and Energy from Organic

Residues

Het doel van dit programma is het

ontwikkelen van processen om geïnte-

greerd in de industrie afval te gebruiken

als grondstof, in lijn met het credo

waste=food uit de cradle-to-cradle filo-

sofie. Het programma laat zich inspireren

door processen uit de natuur.

GTIP - Generic Technologies for

Integrated Photonics

Het doel van dit programma is een door-

braak op gang te brengen van fotonische

IC’s voor een breed scala aan toepas-

singen. Verder beoogt het programma

een majeure stap voorwaarts te zetten in

het ontwerpen van fotonische IC’s door

opkomende vervaardigingstechnieken te

gebruiken die hoge prestaties koppelen

aan lage kosten. Het programma bouwt

nadrukkelijk voort op de prominente positie

die de Nederlandse fotonicagemeenschap

verworven heeft als resultaat van de grote

investeringen in de afgelopen decennia.

SMARTSeparations - SMART

Separations for complex systems

Dit programma heeft als doel het tot

stand brengen van de nieuwe scheidings-

principes/-drijvende krachten die nodig

zijn voor het scheiden van complexe sys-

temen zoals door de Nederlandse proces-

industrie is geïdentificeerd in de Innovation

Roadmap Separation Technology.

41361_STW_JV2009BW.qxp:JR2006_DEFDRUK.qxd 29-04-2010 14:42 Pagina 9

Perspectiefprocedure voor 2010 herzien

Op basis van de ervaringen van de eerste vier

jaar met Perspectief besloot het bestuur in

2009 de procedure zo te wijzigen dat onder-

zoekers sneller weten waar ze aan toe zijn, dat

de coherentie binnen een programma wordt

vergroot, dat het systeem minder wordt belast,

en dat de verleiding om ingewikkelde cofinan-

cieringsconstructies te bedenken verdwijnt.

Om dit te bevorderen moeten programma-

ideeën vanaf 2010 verplicht vooraf op de

website van STW worden gepubliceerd en

moeten de indieners een openbare match-

making bijeenkomst organiseren, zodat opti-

male deelname vanuit het veld mogelijk wordt.

Daarna moeten onderzoekers en partners een

geheel uitgewerkt programma ter beoordeling

indienen. De eisen voor cofinanciering zijn

gelijk getrokken met die voor projecten in het

Open Technologieprogramma.

Partnership

Het doel van het Partnershipinstrument is het

direct aanpakken van vragen en wensen vanuit

het bedrijfsleven met kwalitatief hoogwaardig

technisch-wetenschappelijk onderzoek.

Daartoe wordt samengewerkt met sterke

R&D-bedrijfslaboratoria in Nederland. STW

denkt dat deze vorm van publiek-private

samenwerking zal leiden tot duurzame innova-

tie in het bedrijfsleven. De minimale omvang

van een Partnershipprogramma is 3 miljoen

euro, waarvan STW de helft financiert en de

industriële partner de andere helft. Hiermee

onderscheidt Partnership zich van de andere

STW-instrumenten: er is in heel veel STW-pro-

jecten samenwerking met industriële partners,

maar nooit met maar één specifieke partner.

Uit de algemene reserve wees het STW-

bestuur in 2009 een bedrag van 1,5 miljoen

euro toe aan Partnership. Daarvan ging één

miljoen euro naar het eerste Partnership-

programma Hyflux; dat kwam in 2009 tot stand.

Tijdens de International Water Week in juni in

Singapore tekenden vertegenwoordigers van

STW en het Singaporese bedrijf Hyflux Ltd

(dat haar R&D-laboratorium in Helmond heeft)

een overeenkomst voor tenminste vijf jaar.

In die periode zullen Nederlandse universitaire

groepen onderzoek gaan doen om technologi-

sche doorbraken te bereiken in anorganische

en hybride membraanscheidingstechnologieën

voor toepassing bij onder andere extreme

temperaturen, drukken en pH-waarden.

Aan het eind van het verslagjaar werden vier

projecten uit de eerste call gehonoreerd, twee

in Delft, één in Eindhoven en één in Utrecht.

In september bezocht Olivia Lum, oprichter

en CEO van Hyflux, Nederland. Tijdens een

speciaal door STW belegde bijeenkomst in

Delft maakte zij onder meer kennis met de

beoogde projectleiders. Minister Maria van

der Hoeven van Economische Zaken uitte zich

tijdens een bezoek aan Singapore zeer lovend

over de samenwerking. De VVD-fractie in de

Tweede Kamer stelde vragen over de samen-

werking, en vroeg zich met name af hoe het

zat met de regels voor staatssteun. Van der

Hoeven en minister Ronald Plasterk van

Onderwijs, Cultuur en Wetenschap, stelden

in hun antwoord dat de constructie met

Hyflux niet alleen volkomen overeenkomstig

bestaande regels is maar positief bijdraagt

aan de Nederlandse kenniseconomie en

werkgelegenheid voor onderzoekers oplevert.

Vernieuwingsimpuls

De Vernieuwingsimpuls is een door NWO

uitgevoerd instrument van persoonsgebonden

subsidies voor onderzoekers in diverse fasen

van hun wetenschappelijke carrière, van net-

afgestudeerden (Rubicon), via net-gepromo-

veerden (Veni) naar onderzoekers die al hun

eerste prestaties als onderzoeker hebben

geleverd (Vidi) tot intussen gerenommeerde

onderzoekers die een eigen groep aan het

opbouwen zijn (Vici).

In 2009 werden in totaal binnen het werk-

terrein van STW 24 projecten gehonoreerd:

drie Rubicons, veertien Veni’s en zeven Vidi’s.

De Vici-ronde 2009 leidde pas in 2010 tot

honoreringen.

Valorisation Grant

De Valorisation Grant is een persoonsgebon-

den subsidie aan ondernemende onderzoekers

voor het ontwikkelen van innovatieve high-

tech bedrijvigheid op basis van de kennis die

zij binnen de universiteit of de onderzoeks-

instelling hebben ontwikkeld. De Valorisation

Grant is een gezamenlijke activiteit van STW,

ICTRegie en NanoNed. Hij bestaat uit twee

fases: fase-1 is de haalbaarheidsstudie van

het voorstel, fase-2 de valorisatiefase.

Kandidaten voor fase-2 mogen pas indienen

als zij eerst met succes fase-1 doorlopen

hebben. Fase-1 moet in maximaal een half

jaar zijn uitgevoerd en kent een subsidie van

maximaal 25.000 euro. Voor fase-2 geldt een

maximum subsidiebedrag van 200.000 euro

voor een periode van maximaal 2 jaar. In 2009

versterkte STW het budget voor de Valori-

sation Grant met 0,6 miljoen euro uit haar

algemene reserve. In 2009 zijn in totaal voor

1,8 miljoen euro projecten gehonoreerd

(31 fase-1 projecten en 11 fase-2 projecten).

Valorisatie Workshops

STW organiseert twee soorten Valorisatie

Workshops. De workshop ‘Kennisbescherming

en -exploitatie’ heeft als doel onderzoekers van

universiteiten en andere kennisinstellingen

10 Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Eppo Bruins (STW) en Olivia Lum (Hyflux) bekrachtigen

de publiek-private samenwerking tussen STW en Hyflux.

_ foto Sam Rentmeester/FMAX

11

bewust te maken van de mogelijkheden van

kennisbescherming en -exploitatie en van de

kansen die dat biedt. De workshop ‘Oriëntatie

op ondernemerschap’ richt zich op studenten

en medewerkers bij universiteiten en onder-

zoeksinstellingen die een business idee

hebben en overwegen een eigen bedrijf te

beginnen en maakt hen bewust van zaken die

daarbij van belang zijn. In 2009 werd alleen

de tweede workshop één keer gehouden.

Er deden negen teams met een business

idee mee. Winnaar werd het team van

Jan Visschers van het FOM-Instituut voor

Subatomaire Fysica Nikhef in Amsterdam.

Hij heeft een plan voor modules voor digitale

camera’s om röntgenfotonen te tellen. De

camera’s kunnen toepassing vinden in materi-

aalanalyse, medical imaging, elektronenmicro-

scopie en wetenschappelijke instrumentatie.

Strategische samenwerkingsprogramma’s

NWO-thema; Funderend energieonderzoek

Binnen dit thema is in 2009 het onderzoek-

programma Smart Energy Systems goed-

gekeurd, gefinancierd door NWO-EW, STW

en ICTRegie. STW is blij dat hiermee in het

thema aandacht voor energiebesparing is

gekomen. Energiebesparing is dé grote eerste

stap op weg naar een duurzamere energie-

voorziening, die al gezet kan worden vóór er

nieuwe alternatieven voor energiebronnen

ontwikkeld kunnen worden. Vanuit haar

algemene reserve heeft STW 2 miljoen euro

gereserveerd voor dit programma.

NWO-thema; Gebruik van nanowetenschap

en -technologie

Binnen dit thema ging eind 2009 het NWO-

programma Nano van start. In het thema wer-

ken STW, FOM, ALW, CW en ZonMw samen;

STW trekt het programma en is de penvoerder.

Vanuit haar algemene reserve heeft het STW-

bestuur 2,5 miljoen euro voor dit programma

vrijgemaakt.

Binnen de volgende NWO-thema’s zijn in

2009 STW-projecten van start gegaan:

– Maatschappelijk Verantwoord Innoveren;

– Dynamica van complexe systemen

(‘Complexiteit’);

– Nieuwe Instrumenten voor de

Gezondheidszorg.

Financiële verantwoording

In de jaarrekening 2009 heeft STW een

presentatiewijziging doorgevoerd. Doel is meer

inzicht te geven in de totale toekenningen per

activiteit c.q. programma. De vergelijkende

cijfers 2008 zijn aangepast conform deze

methodiek. De presentatiewijzigingen hebben

geen invloed op het vermogen en resultaat.

Tevens is een specifiek overzicht voor het

ministerie van Economische Zaken opgenomen.

De baten van STW namen in 2009 toe met

11 miljoen euro tot 78 miljoen euro. Deze stij-

ging komt door een toename van de overige

subsidies NWO en bijdragen derden.

De lasten uit hoofde van toekenningen bedra-

gen in het verslagjaar ook 78 miljoen euro.

In 2009 is 31 miljoen euro besteed aan het

Open Technologieprogramma (OTP) en

26 miljoen euro aan Perspectiefprogramma’s.

21 miljoen euro is besteed aan overige

programma’s, zoals Vernieuwingsimpuls,

Valorisation Grant, Partnership, Simon Stevin

Meesterschap en als aanvulling op lopende

programma’s. De in 2008 gevormde reserve

voor een extra Perspectiefprogramma ASSYS

is in 2009 toegekend. Daarnaast zijn in 2009

vier nieuwe Perspectiefprogramma’s gestart:

Building on Transient Plasmas, IS2C, Learning

from Nature en NeuroSIPE voor een bedrag

van 21 miljoen euro, zijnde de subsidietoe-

kenning. In 2009 is in het OTP een honore-

ringspercentage van 37% gerealiseerd.

De algemene reserve is, door gericht beleid

en een daarmee samenhangend groot aantal

toekenningen, in 2009 met 8 miljoen euro fors

afgenomen tot 1 miljoen euro (vrij besteed-

baar). Voor 11 miljoen euro heeft het bestuur

een bestemming aangewezen en voor 5 mil-

joen euro zijn de gelden door derden beklemd

en vastgelegd in bestemmingsvermogen.

Het totale eigen vermogen is na resultaat-

bestemming afgenomen met 6 miljoen euro

tot 17 miljoen euro. De ontwikkelingen omtrent

het gevoerde vermogensbeleid worden perio-

diek gemonitord.

STW draagt zorg voor een zorgvuldig beheer

van de aan haar toevertrouwde middelen.

Aan de kostenkant wordt met name gestuurd

op de beheerskosten en de efficiëntie van

het bureau. De beheerskosten gerelateerd

aan de totale baten zijn respectievelijk 6,2%

voor 2009 en 6,9% voor 2008. Na verdis-

contering van bijdragen derden zijn de netto

beheerskosten 4,3% voor 2009 en 5,0%

voor 2008.

Eind 2009 is door de leverancier van het finan-

cieel pakket gemeld dat ondersteuning van

het pakket zal worden beëindigd per 1 januari

2011. In 2010 wordt een nieuw financieel

pakket geïmplementeerd. Gestreefd wordt

naar eenvoudig beheer en implementatie,

goede integratiemogelijkheden en flexibiliteit.

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Jan Visschers (FOM-Nikhef) ontvangt de award voor het beste Business

idee van Ard Cools (STW) tijdens de Valoristion Workshop.

12

Verdeling gelden uit de aardgasbaten

via FES

FES-voorstel HTS&M: samen met andere

partners heeft het STW/NanoNed-bureau

in het verslagjaar hard gewerkt om het FES-

voorstel High Tech Systems & Materials op

te stellen en voor indiening aan het ministerie

van OCW aan te bieden. In december besloot

het kabinet het voorstel te honoreren en

125 miljoen euro ter beschikking te stellen.

Inrichting van structuur en beheer van het

programma wordt in 2010 afgerond.

Een aantal aspecten van het werk van STW

en de resultaten daarvan is te vangen in indi-

catoren. Hier presenteren we kernindicatoren.

Kwantitatieve gegevens over deze indicatoren

en ander cijfermatig materiaal over STW is te

vinden in hoofdstuk 4.

_ 78 miljoen euro voor onderzoek

ontvangen;

_ 78 miljoen euro voor onderzoek besteed,

_ 732 fte aan onderzoek besteed;

_ circa 500 gebruikerscommissie-

bijeenkomsten;

_ 10 door STW georganiseerde

congressen, symposia, workshops;

_ 1079 gebruikersrelaties;

_ 93 gepromoveerden

(hoogopgeleide meisjes en jongens);

_ circa 600 wetenschappelijke publicaties;

_ 13 octrooien;

_ 4 licentieovereenkomsten;

_ 3 start-ups (exclusief Valorisation Grant);

_ 44 start-ups (Valorisation Grant).

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Externe ontwikkelingen Kernindicatoren

STW-Jaarcongres 2009

13Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

STW-Jaarcongres 2009

Op 8 oktober 2009 organiseerde STW haar

Jaarcongres in het Nieuwegein’s Business

Center. Dit jaarlijkse congres is een onder-

deel van de netwerkactiviteiten, die STW

gedurende het jaar organiseert. Doel van

deze activiteiten is het bij elkaar brengen

van onderzoekers en gebruikers uit alle

technologiegebieden. Vaste onderdelen van

het congres zijn voordrachten, workshops, de

uitreiking van de Simon Stevin Meesterprijs,

en de verkiezing van de Simon Stevin Gezel

en Simon Stevin Leerling. Dagvoorzitter was

Jan Douwe Kroeske. Sprekers waren: prof.dr.

Arnold Heertje over ‘Onze economie ná de

kredietcrisis’ en prof.dr.ir. Kofi Makinwa over

‘Smart Sensors: From ideas to products’.

Verder werden er op deze dag zes workshops

voor STW-promovendi, (potentiële) project-

leiders en beleidsmakers gehouden en een

bedrijvenmarkt van nieuwe bedrijven, ontstaan

uit STW-projecten.

Eppo Bruins Arnold Heertje

Kofi Makinwa

Jan Douwe Kroeske

Simon Stevinprijzen

De uitreiking van de Simon Stevinprijzen is een

vast onderdeel tijdens het STW-jaarcongres.

Simon Stevin Meesterprijs

In 1998 stelde STW de jaarlijkse Simon Stevin

Meesterprijs in. Senior onderzoekers, die hun

sporen in STW-onderzoek hebben verdiend,

actief naar toepassing streven en groepen bij

elkaar weten te krijgen en te houden, krijgen

een half miljoen euro om te besteden aan een

of meer wetenschappelijke onderzoeksprojec-

ten met een STW-profiel. In 2009 ging de prijs

naar prof.dr. Detlef Lohse (Universiteit Twente).

Lohse hield tijdens het congres een boeiende

voordracht over zijn ondezoek.

Lohse ontving in 2005 al de Spinozapremie.

In 2009 ontving Simon Stevin Meester 2002

prof.dr.ir. A. van den Berg de Spinozapremie.

Simon Stevin Gezelprijs

Dr.ir. Rick Scholte (Technische Universiteit

Eindhoven) won tijdens het STW-jaarcongres

de Simon Stevin Gezelprijs. Scholte was

samen met dr. Ralucu Marin-Perianu

(Universiteit Twente) en dr.ir. Jan-Willem van

Wingerden (Technische Universiteit Delft)

genomineerd voor de prijs. In een korte en

heldere presentatie wist Scholte het publiek

in het Nieuwegein’s Bussiness Center te

overtuigen van de wetenschappelijke en maat-

schappelijke waarde van zijn werk.

Scholte vertelde over zijn onderzoek op het

gebied van sound imaging; het in beeld

brengen van geluid met goede toepassing

in praktische situaties. Het ‘Sound Imaging’-

systeem is een meetrobot met microfoons die

het geluids-niveau op honderden punten met

een nauwkeurigheid van 1 millimeter meet en

berekent. De methode van Scholte maakt opti-

male omzetting van de ruimtelijke informatie uit

verkregen akoestische hologrammen mogelijk,

met zeer accurate uitkomsten, zonder dat het

rekenproces noemenswaardig trager wordt.

Op deze manier wordt zeer nauwkeurig een

geluidsbron opgespoord, waardoor bijvoor-

beeld de exacte oorsprong van geluidsoverlast

in machines kan worden aangepakt. Dit geeft

de ontwerper de gelegenheid om het ontwerp

aan te passen, waardoor de irritante geluids-

bron verdwijnt of in ieder geval minder wordt.

Het onderzoek werd gecombineerd met de

STW Valorisation Grant ‘Sound Imaging,

a Sound Business’. Scholte heeft inmiddels

zijn eigen bedrijf Sorama opgericht.

Het publiek kon na de drie presentaties

via stemkastjes haar stem uitbrengen. Met

meer dan 50% van de stemmen liet Scholte

zijn medefinalisten achter zich. “Draadloze

sensornetwerken (Marin-Perianu) en wind-

energie (Van Wingerden) zijn sterke en actuele

onderwerpen; vooraf vond ik het dan ook

moeilijk mijn kansen in te schatten”, aldus een

verheugde Scholte. “De 5 duizend euro die

aan de prijs verbonden is, ga ik gebruiken

om de service van ons bedrijf Sorama te ver-

beteren.”

Simon Stevin Leerlingprijs

Veertien deelnemers deden een gooi naar

de Simon Stevin Leerlingprijs. Via een poster-

presentatie moesten zij de jury laten zien wat

de maatschappij gaat merken van hun onder-

zoek. De winnaar was François Malan van het

Leids Universitair Medisch Centrum met zijn

poster: ‘Refixeer een loszittende kunstheup

terwijl u wacht; veilig en goedkoop!’ Malan

ontving hiervoor een cheque van duizend euro.

14 Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Peter Apers, voorzitter STW

15

Simon Stevinprijzen 2009

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Uitreiking Simon Stevin Gezelprijs aan Rick Scholte. François Malan, Simon Stevin Leerling 2009

Detlef Lohse, Simon Stevin Meester 2009

Rick Scholte, Simon Stevin Gezel 2009 Raluca Marin-Perianu Jan-Willem van Wingerden

Uitreiking Simon Stevin Meesterprijs aan Detlef Lohse.

16

Wim Bens Wim Bens

Elroy Cocheret

Léon Gielens (rechts)

Marja Oosterlaken-Dijsterhuis

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Workshops op STW-jaarcongres 2009

Workshops op het STW-jaarcongres voor

STW-promovendi, (potentiële) projectleiders

en beleidsmakers:

1. How to take charge of your PhD project?

onder leiding van dr. Elroy Cocheret

(ElroyCOM)

2. Hoe schrijf ik een uitstekend STW-voorstel?

door Marja Oosterlaken-Dijksterhuis, STW

3. Succesvol ondernemen vanuit

de kennis-infrastructuur.

onder leiding van ir. Wim Bens,

Innovation Lab, Technische Universiteit

Eindhoven

4. Hoe meten we de kwaliteit van

technisch-wetenschappelijk onderzoek?

onder leiding van prof.dr. Paul Hekkert,

Technische Universiteit Delft

5. Hoe verder met nano in Nederland?

onder leiding van Léon Gielgens,

Nanoned

6. Hoe presenteer ik …

bijvoorbeeld een onderzoek?

door Jan Douwe Kroeske

17

Een impressie van de bedrijvenmarkt.

De volgende (pas opgerichte) bedrijven

stonden op bedrijvenmarkt en demonstreerden

hun ‘product’:

_ Cymo BV

_ Eagle Vision Systems

_ Inertia Technology BV

_ IQ+

_ Luminostix BV

_ MyLife Technologies

_ SolMateS BV

_ Sorama BV

Paul Hekkert Jan Douwe Kroeske (rechts)

Bedrijvenmarkt

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

18

Posterwedstrijd

Jurering van de posterpresentaties voor

de Simon Stevin Leerlingprijs.

De jury bestond uit: Simone Lahaije (EZ),

Hans d’Achard van Enschut (STW),

Herman Wijshoff (Océ) en Huub Eggen

(technisch voorzitter, STW).

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

19

Op 26 en 27 november 2009 vonden in

Veldhoven voor de twintigste keer de work-

shops ProRisc en SAFE plaats. Tijdens de

bijeenkomst maakte STW bekend dat de

tweedaagse bijeenkomst vanaf volgend jaar

als de STW.ICT-conferentie door het leven

zal gaan. Uitbreiding met andere bijeenkom-

sten in de sfeer van ict, embedded systemen

en sensoren ligt in de rede.

Op woensdag 25 november reikte minister

Ronald Plasterk de NWO-Spinozapremies

2009 uit. Albert van den Berg, Michel Ferrari

en Marten Scheffer ontvangen elk 2,5 miljoen

euro. Uniek is dat de drie Nederlandse top -

wetenschappers samen onderzoek gaan ver-

richten. Dat is in vijftien jaar Spinozapremies

niet eerder gebeurd. Tijdens de uitreiking

onthulden de onderzoekers hun plan voor een

studie naar de oorzaken van migraine.

Op 2 december 2009 werd Vrienden van

Wetenschap in de Fokker Terminal in Den

Haag gehouden. Het Innovatieplatform is

het initiatief ‘Vrienden van Wetenschap’ gestart

onder leiding van Robbert Dijkgraaf (KNAW)

en René Smit (VU). De missie is om weten-

schap hoog op de maatschappelijke en

politieke agenda te krijgen. Vrienden van

wetenschap wil laten zien wat de maatschap-

pelijke relevantie van wetenschap is, wat het

onze economie oplevert en hoe we dit voor het

voetlicht kunnen krijgen van politici. Tijdens de

manifestatie werden diverse voorbeelden van

toepassing van kennis vanuit STW getoond.

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 2009

Verbreding ProRISC/SAFE naar STW.ICT

Spinozaprijswinnaar 2009;

Albert van den Berg (Simon Stevin Meester 2002)

Vrienden van Wetenschap

Eppo Bruins presenteert het nieuwe logo van STW.ICT _ foto: Bram Saeys, Eindhoven.

v.l.n.r.: Marten Scheffer (WU), Ronald Plasterk (OCW), Albert van den Berg (UT) en Michel Ferrari (LUMC).

Simon Stevin Gezel Rick Scholte

met Jan Peter Balkenende.

Overige gebeurtenissen

41361_STW_JV2009BW.qxp:JR2006_DEFDRUK.qxd 03-05-2010 16:31 Pagina 19

Ontwikkelingen binnen STW / Jaarverslag STW 200920

Ton van der Steen op Lowlands University

In een bloedhete Echo-tent op het Lowlands

festival gaf Simon Stevin Meester 2007

prof.dr.ir. Ton van der Steen op vrijdag 21

augustus college over technieken om de

binnenwand van bloedvaten in beeld te

brengen, in de strijd tegen hartinfarcten en

beroertes. Het publiek was niet in grote

aantallen komen opdagen – daarvoor was

het nog te vroeg aan het begin van het

festival – maar de wel aanwezigen waren

zeer geïnteresseerd. Een van de opmerkelijke

punten uit zijn college was de grote waarde-

ring die in de Verenigde Staten blijkt voor

het werk in zijn groep. Dat heeft geleid tot

deelname aan een groot experiment in de

VS waarbij vier maanden per jaar een truck vol

beeldapparatuur langs supermarkten rijdt om

er mensen ter plekke te onderzoeken op de

toestand van de bloedvaten rond hun hart.

Zijn opvallendste ervaring tijdens het college:

door de soundcheck in de aanpalende Juliet-

tent was het lastig te horen hoe het publiek op

zijn college reageerde.

Ton van der Steen _ foto’s: Coolpolitics

Overzicht programma’s en activiteiten

Lopende programma’sOpen Technologieprogramma

Nieuwe programma’s in 2009PerspectiefAutomonous Sensor Systems (ASSYS)

Clean Combustion Concepts (CCC)

GenBiotics

Smart Optics Systems (SOS)

Onderwerpen voor nieuwe Perspectiefprogramma’s in 2010Building on Transient Plasmas (BTP)

Integral Solutions for Sustainable Construction (IS2C)

Learning from nature to develop novel immune systems from

nature for durable stress-resisitance in crops (Learning from Nature)

System identification and parameters estimation of

neurophysiological systems (NeuroSIPE)

Interviews_ _ prof.dr.ir. Frank Baaijens

“Wij kijken naar gezond weefsel want dat willen we maken”

_ _ prof.dr. Tom Heskes

HearClip optimaliseert de nieuwe generatie gehoorapparaten

_ _ prof.dr. Jaap Korf

Bronst blijft buiten beeld

_ _ prof.dr.ir. Jan Lagendijk

Tumoren kunnen de volle laag krijgen

_ _ dr. Michel Versluis en dr. Luc van der Sluis

Wortelkanaalbehandeling voortaan in één keer goed

21

22

22

22

22

22

23

23

24

25

25

25

26

27

28

31

34

37

40

21Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

02 : Opvallende resultatenuit het onderzoekOverzicht programma’s en activiteiten

Inleiding

Open Technologieprogramma

Perspectief

Bsik-programma: Dutch programmefor Tissue Engineering (DPTE)

Bsik-programma: Nanoned, hetNederlands Nano Initiatief en het vervolg

Vernieuwingsimpuls

Overige programma’s:Innovatieve Genomics Clusters

22

24

24

33

36

38

41

44

22

Overzicht programma’s en activiteiten

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Open Technologieprogramma open indiening 31

Perspectief (inclusief bijdragen bedrijven):

Green & Smart Process Technologies (GSPT) 2007-2013 6,6

Multiscale Simulation Techniques (MuST) 2007-2013 5

Smart Systems in Package (SmartSiP) 2007-2013 6,3

Thin Film Nanomanufacturing (TFN) 2007-2013 7

Autonomous Sensor Systems (ASSYS) 2008-2014 4,8

Clean Combustion Concepts (CCC) 2008-2014 6,5

GenBiotics 2008-2014 5,7

Smart Optics Systems (SOS) 2008-2014 5,5

Building on Transient Plasmas (BTP) 2009-2015 6,1

Integral Solutions for Sustainable Construction (IS2C) 2009-2015 6

Learning from Nature to protect crops (LFN) 2009-2015 6,5

NeuroSIPE 2009-2015 7

Partnership:

Hyflux 2009-2014 3

Valorisation Grant 2004-onbepaald 3

Samenwerking met NWO:

Complexiteit 2009-2014 7

Ethiek van Technologisch Onderzoek 2003-2009 1

Innovatieve Genomics Clusters 2004-onbepaald 9

Maatschappelijk Verantwoord Innoveren 2008-2012 12

Mozaiek 2004-onbepaald 4

Nieuwe Instrumenten in de Gezondheidszorg (NIG) 2008-2010 9

Rubicon 2005-onbepaald 2

Smart Energy Systems (SES) 2010-2016 6

Vernieuwingsimpuls:

VENI 2000-onbepaald 3

VIDI 2000-onbepaald 5,6

VICI 2000-onbepaald 4,5

Bsik-programma’s:

NanoNed 2004-2010 250

Dutch Program for Tissue Engineering 2004-2010 50

Programma Looptijd Totaal Budget Uitvoering

budget in 2009 programma

in M€ in M€

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW, Hyflux

STW, ICTRegie, Nanoned

STW, NWO-EW

STW, NWO

STW, NGI

STW, NWO

STW, NWO

STW, NWO, ICTRegie,

ZonMw, FOM

STW, NWO

STW, NWO-EW,

ICTRegie

STW, NWO

STW, NWO

STW, NWO

STW

STW, ZonMw

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009 23

Samenwerking met derden:

ERANET NanoScience 2005-2010 3

IOP Photonic Devices 2006-2010 22

JACQUARD 2001-2015 17

PROGRESSII 2007-2012 8,3

Sentinels 2004-2014 8,3

Scheidingstechnologie 2002-2010 1

STW-platformactiviteiten:

Adaptieve Intelligentie (SNN) 1995-onbepaald

ProRISC* 1989-onbepaald

SAFE* 1998-onbepaald

Sense of Contact 1998-onbepaald

SIREN (conferentie) 2005-onbepaald

Schone en Zuinige Verbranding 1997-onbepaald

Simon Stevinprijzen:

Simon Stevin Meester 1998-onbepaald 500 k€

Simon Stevin Gezel 2005-onbepaald 5 k€

Simon Stevin Leerling 2008-onbepaald 1k€

Valorisatieworkshops:

Kennisbescherming en -exploitatie 2006-onbepaald

Oriëntatie op ondernemerschap 2006-onbepaald

Monitoring:

ITEA 2001-onbepaald

MEDEA+ / CATRENE 2001-2008/2008-2011

Bsik-programma’s 2004-2011

Programma Looptijd Totaal Budget Uitvoering

budget in 2009 programma

in M€ in M€

* vanaf 2010: STW.ICT

STW, FOM

STW, Agentschap NL

STW, NWO-EW

STW

STW

STW, NWO-CW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW

STW, Agentschap NL

STW, Agentschap NL

STW, Agentschap NL,

NWO

24 Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Inleiding

De hoofdactiviteiten van STW zijn het Open

Technologieprogramma en de Perspectief-

programma’s. Daarnaast voert STW diverse

andere programma’s uit (zie ook pagina 22

en 23, hier staan alle op 31 december 2009

lopende programma’s en activiteiten).

Een aantal van deze programma’s wordt

volledig door STW gefinancierd, andere extern

of gezamenlijk. Er zijn ook initiatieven met een

‘platform’-functie. Voor meer informatie kunt

u via onze website www.stw.nl de webpagina’s

van de desbetreffende programma’s raad-

plegen. U vindt daar ook de naam van de

STW-contactpersoon.

In dit hoofstuk presenteren wij een aantal

aansprekende resultaten uit het onderzoek.

De voorbeelden zijn gerangschikt naar

programma en daarnaast naar thema. De

thema’s zijn: Informatie- en Communicatie-

technologie en Elektrotechniek; Systemen,

Energie en Materialen; Chemie, Milieu en

Water; Life Sciences & Technology en

Nanotechnologie.

Open Technologieprogramma

Het doel van het Open Technologieprogramma

(OTP) is het bevorderen van technisch-weten-

schappelijk onderzoek en de toepassing daar-

van. Er zijn geen deadlines, aanvragen kunnen

het gehele jaar door worden ingediend; hoog-

staande wetenschappelijke kwaliteit én utilisa-

tie zijn de twee criteria waar aan voldaan moet

worden.

In 2009 ontving STW 194 projectvoorstellen

binnen het OTP; hiervan heeft het bestuur

er na beoordeling door onafhankelijke

referenten en op basis van ranking door jury’s

47 gehonoreerd. Daar was een bedrag van

31 miljoen euro mee gemoeid, inclusief

co-financiering van gebruikers.

projectleider: dr.ir. Hajo Reijers project: 06446

25

Wat een simpele aanvraag voor een

dienst van gemeente of bank lijkt te zijn

leidt nogal eens tot een tergend trage uit-

voering van het achterliggende bedrijfs-

proces. Door slim gebruik te maken van

informatietechnologie is het mogelijk om

administratieve bedrijfsprocessen ingrij-

pend te verbeteren.

Dit is het onderwerp van het project “Intel-

ligent software tools for workflow process

design”, dat wordt uitgevoerd door Mariska

Netjes en Irene Vanderfeesten en begeleid

door Wil van der Aalst en Hajo Reijers van

de Technische Universiteit Eindhoven.

Een deel van het project richt zich op het

verbeteren van bestaande processen op

basis van succesvol gebleken heuristieken.

Voorbeelden daarvan zijn het uitvoeren van

processtappen in parallel of het aanwijzen

van één persoon binnen de organisatie als

contactpunt voor de klant. In de praktijk

worden procesverbeteringen vaak in

workshops bedacht waarbij de uitkomsten

subjectief en niet te reproduceren zijn.

Het resultaat van dit project is een syste-

matische aanpak voor procesherontwerp.

De bijbehorende software ondersteunt het

creëren en evalueren van alternatieven voor

het bestaande proces. Het tool interacteert

met de gebruiker en automatiseert stappen

als het uittekenen van het nieuwe proces en

de evaluatie met behulp van simulatie.

Het andere projectdeel gaat in op een

nieuwe manier van modelleren van admi-

nistratieve bedrijfsprocessen waarin het

product van het proces (bijvoorbeeld een

verzekeringsclaim of een vergunning)

centraal staat. Uit eerdere evaluaties is

gebleken dat medewerkers gemakkelijker

over het product praten dan over het proces

om dit product te maken. De structuur van

het product wordt weergegeven als een

‘bill-of-material’ en beschrijft hoe het eind-

product stap-voor-stap kan worden gemaakt

uit de inputgegevens die de klant ter

beschikking stelt.

De belangrijkste resultaten zijn de ontwikke-

ling van een aantal algoritmes om automa-

tisch procesmodellen af te leiden op basis

van de productbeschrijving, een aanpak om

de uitvoering van het proces rechtstreeks

te sturen op basis van enkel de product-

beschrijving (er is dus geen procesmodel

meer nodig), en een software tool dat deze

beide aanpakken ondersteunt.

Momenteel werken de onderzoekers nauw

samen met de bedrijfspartners uit de

gebruikerscommissie om de onderzoeks-

resultaten in hun commerciële producten

te implementeren.

Slim gebruik makenvan informatietechnologie

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek

Open Technologieprogramma (OTP)

1 Mariska Netjes(l) en

Irene Vanderfesten(r),

onderzoeksters van

dit project.

23 Screenshots van

de tools waaraan ze

gewerkt hebben.

universiteit: Technische Universiteit Eindhoven

1

3

2

2626

Mohammed G. Khatib laat bij Universiteit

Twente zijn meetopstelling zien. In zijn

kamer, op het grote bureau, staan een

Personal Digital Assistant, een gewone

computer en een laptop. De laptop staat

centraal en is ook het hart van de opstel-

ling. De onderzoeker kan steeds nieuwe

combinaties invoeren van Flash- en

MEMS-geheugens, waarna de laptop

de gegevens samenstelt tot mogelijke

nieuwe combinaties.

Doel van het project was een nieuwe manier

van elektronische dataopslag te zoeken.

Kathib experimenteerde met de snelheid van

Flash-geheugens en de beweeglijkheid van

MEMS-geheugens en bereikte de optimale

mix van capaciteit, prestatie en energiever-

bruik. Het resultaat is een energiezuinig en

betaalbaar MEMS-opslagsysteem voor data

van bijvoorbeeld mobieltjes of camera’s.

Batterijen van foto- en videocamera’s kun-

nen daardoor tot 2,5 keer langer meegaan.

Kathib werkte vanaf eind 2004 aan het

project in de groep van Pieter Hartel. Het

bleek dat de IBM MEMS-geheugens, waar-

mee hij wilde gaan werken, juridisch zo

waren afgeschermd dat er geen inzage was

in de architectuur ervan. Dus maakte hij een

experimentele meetopstelling waarmee hij

aan de slag ging. IBM zit net als Philips in

de gebruikerscommissie, maar de bedrijven

zijn niet concurrerend, meer complementair

aan elkaar.

Een MEMS (Micro Elektro Mechanisch

Systeem) geheugen bestaat uit sensoren

en actuatoren voor snelle dataopslag. SPM

(Scanning Probe Microscopy) scant een

harddisk op microscopisch niveau. Met

de gemeten waarden van het IBM-MEMS-

prototype en de componenten van gesimu-

leerde MEMS-apparaten, experimenteerde

Khatib. Hij combineerde metingen en

simulaties voor betrouwbare schatting van

bijvoorbeeld totaal energieverbruik en vond

uiteindelijk een optimale combinatie.

Dit soort MEMS-geheugens zijn zeker

‘groen’ en ‘duurzaam’ te noemen. Ze kosten

weinig energie, slijten veel minder dan

andere geheugens en zijn geschikt voor

elk soort dataopslag. MEMS verbruiken

50% minder energie, ze hebben 30%

minder kosten, ze gaan 50% langer mee en

werken 20% sneller dan andere geheugens.

Ze werken eigenlijk volgens het motto dat

Khatib hanteert: ‘Clean sources, wise usage

of energy.’

Meer voor minder:duurzame, op MEMSgebaseerde dataopslag

project: 06369 projectleider: prof.dr. Pieter Hartel

Open Technologieprogramma (OTP)

Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek

1 Een schematische weergave van een

MEMS-gebaseerde opslagsysteem.

2 Duizenden lees/schrijfkoppen tegelijkertijd

aan het werk voor hoge prestaties.

3 Meetopzet voor MEMS- en Flashtechnologie.

1

32

universiteit: Universiteit Twente

27

Het toerisme in Nederland, en vooral ook

in Europa, is voor een belangrijk deel

gebaseerd op ons cultureel erfgoed.

Toeristen willen onze oude gebouwen

en kunst zien.

Daarnaast is het cultureel erfgoed van

belang voor de identiteit van onze samen-

leving. Het instant houden van ons erfgoed

is dan ook van groot belang. Er zijn echter

allerlei mechanismen die ons erfgoed aan-

tasten. Het belangrijkste schademechanisme

bij muren en muurschilderingen is zout-

kristallisatie. De poreuze structuur van steen

maakt het mogelijk dat water, waarin zouten

opgelost zijn, kan binnendringen. Dit zout

kan worden toegevoerd (met name aan zee)

of het zout kan al aanwezig zijn. Door drogen

en/of afkoelen gaan deze zouten vervolgens

kristalliseren. Er worden relatief grote struc-

turen (kristallen) gevormd die het materiaal

als het ware van binnenuit kapot drukken.

Een goed voorbeeld van schade door zou-

ten is te zien in de Waag in Amsterdam en

een stad als Venetië is één groot voorbeeld

van zoutschade. In het geval van schade

wil men graag maatregelen nemen om ver-

dere degradatie te voorkomen. Een groot

probleem is echter het tekort aan kennis

aangaande het specifieke mechanisme

dat tot schade leidt. Het is dan ook niet

verwonderlijk dat veel restauraties in het

verleden uiteindelijk alleen maar tot meer

schade hebben geleid.

Door gebruik te maken van geavanceerde

magnetische kernspinresonantietechnieken,

zoals ook in ziekenhuizen wordt gebruikt

voor diagnose, zijn we nu in staat zowel het

vocht- als zouttransport en de daaropvol-

gende kristallisatie in kaart te brengen in

het poreuze materiaal zelf. Het startpunt in

het project was een eenvoudig zout; natri-

umsulfaat, wat iedereen kent van de middel-

bare school en wat veel schade oplevert bij

monumenten. Al snel bleek uit de resultaten

het gevestigde beeld van de kristallisatie

van dit zout totaal niet te kloppen. Niet

het bekende mirabiliet, waarvan werd aan-

genomen dat het hoge drukken zou kunnen

genereren, werd gevormd in de poreuze

materialen maar een vooralsnog onbekende

fase. Een speurtocht leidde ons vervolgens

onder andere naar Daresbury voor syn-

chrotronmetingen en Princeton in de VS

waar onze metingen werden bevestigd. De

belangrijkste conclusie: in de literatuur over

schademechanismen in poreuze materialen

is een fase totaal over het hoofd gezien, het

metastabiele heptahydraat. Die fase is al in

1850 door Loewel beschreven, maar vervol-

gens in de vergetelheid geraakt. Het beeld

van het schademechanisme door natrium-

sulfaat zal nu volledig worden herzien.

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Heptahydraat,de ‘vergeten’ fasevan natriumsulfaat

projectleider: dr.ir. Leo Pel project: 06752

123 De zoutschade aan een gerestaureerde muur in Venetië in de loop

van de tijd (2004, 2007 en 2009).

4567 De Waag in Amsterdam waar vroeger in de 17e eeuw het

metselaarsgilde was gevestigd. Hier bevinden zich unieke meesterproeven

van metselwerk, die worden aangetast door zouten. _ foto’s: B. Lubelli

Systemen, Energie en Materialen

Open Technologieprogramma (OTP)

universiteit: Technische Universiteit Eindhoven

1 2 3

4

5

6

7

28

Beton is het meest toegepaste indus-

trieel vervaardigde bouwmateriaal.

Het intensieve gebruik van beton sugge-

reert dat van dit bouwmateriaal alles

al bekend is. Maar dat is zeker niet het

geval. Een vaak storende kennislacune

betreft de tijdsduur waarin de verse

betonspecie in ‘vloeibare’ vorm verkeert.

Deze periode staat bekend als de

dormante periode. Aan het einde van

deze periode begint het beton op te

stijven en te verharden. Als het opstijven

eerder of later begint dan was aangeno-

men ontstaan grote problemen op de

bouwplaats.

In het Microlab van de faculteit Civiele

Techniek en Geowetenschappen van de

Technische Universiteit Delft is zeer gede-

tailleerd onderzoek verricht naar factoren

die de duur van de dormante periode

bepalen. Met vijf Portlandcementen, met

verschillende fijnheid en chemische samen-

stelling, zijn cementpasta’s vervaardigd.

De water-cement factor bedroeg steeds

0,5. Aan deze mengsels zijn gedurende de

eerste 24 uur van het verhardingsproces

metingen verricht van de ontwikkelde

reactiewarmte, veranderingen in de samen-

stelling van het poriewater, de hoeveelheid

chemisch gebonden water en van het

tijdstip waarop het opstijven begint. Om

veranderingen in het poriewater en in de

buitenste laag van de cementkorrels in

beeld te brengen is gebruik gemaakt van

quasi-elastische neutronenverstrooiing

(scattering QENS) en van neutronen-

resonantie. Met behulp van de Europese

Synchrotron Stralings Faciliteit (ESRF) in

Grenoble is gekeken hoe de verschillende

cementmineralen en reactieproducten

veranderen gedurende de eerste 24 uur

van het verharden.

De grafiek toont voor de vijf onderzochte

cementen de isotherme warmteontwikkeling.

Na een zeer heftige reactie in de eerste

minuten treedt de dormante periode in.

Duidelijk is te zien dat de verschillen in

dormante periode en in de daarop volgende

reactie groot zijn. Een van de meest opmer-

kelijke resultaten van het onderzoek is de

vaststelling dat de duur van de dormante

periode in veel sterkere mate dan tot nog

toe vaak is aangenomen wordt bepaald

door de vorming van kleine calciumsilicaat-

hydraat (C-S-H) deeltjes aan het korrel-

oppervlak en in mindere mate door zoge-

naamde ettringietvorming.

De gedetailleerde informatie die beschik-

baar is gekomen biedt een goede basis

voor het ontwikkelingen van simulatie-

modellen waarmee het verhardingsproces

in de vroege fase van de verharding kan

worden beschreven.

Het verhardingsprocesin beton beter begrepen

project: 06915 projectleider: prof.dr.ir. Klaas van Breugel

Open Technologieprogramma (OTP)

Systemen, Energie en Materialen

1 Cementwagen.

2 Isotherme warmteontwikkeling van vijf

verschillende Portlandcementen.

Water-cement factor 0,5. Temperatuur 20ºC.

universiteit: Technische Universiteit Delft

1

2

29

Koeling is verantwoordelijk voor onge-

veer 15% van het totale wereldwijde

energieverbruik. Om dit proces efficiënter

te maken is magnetische koeling een

veelbelovende nieuwe techniek. Als

vaste-stof koeltechnologie, is magneti-

sche koeling milieuvriendelijk, aangezien

deze geen ozonafbrekende chemicaliën

en broeikasgassen gebruikt. Ook is het

mogelijk een hogere energie-efficiëntie

te bereiken dan de conventionele damp-

compressiekoeling.

Om magnetische koeling te realiseren, zijn

een magnetisch veld en een magnetocalo-

risch materiaal vereist. Hoe sterker het veld,

hoe groter het magnetocalorisch effect dat

kan worden bereikt. De huidige permanente

Nd-Fe-B magneten geven een magnetisch

veld van 1 tot 2 tesla. Voor een gegeven

magnetische veldsterkte van 1 à 2 tesla

is de prestatie van magnetocalorische mate-

rialen de sleutel om een hoge efficiëntie te

bereiken.

De ontwikkeling van nieuwe magnetocalo-

rische materialen was het doel van dit

project. Met de ontdekking van het reuze

magnetocalorisch effect, waarbij de gevon-

den veranderingen in de isotherme magne-

tische entropie in lage velden veel groter

zijn, is de ontwikkeling van goedkope en

efficiënte koelers mogelijk geworden. Het

reuze-magnetocalorische effect is gevonden

in een aantal verbindingen met een abrupte

eerste-orde faseovergang. Door de abrupte

overgang concentreert de magnetocalori-

sche werking zich in een smal temperatuur-

bereik. Bovendien kan de werktemperatuur

van deze verbindingen worden afgestemd

door het variëren van de samenstelling.

Wat betreft de materiaaleigenschappen, is

het voor de toepassing van deze materialen

in een cyclisch proces van essentieel

belang de thermische hysterese, van de

eerste-orde faseovergang, zoveel mogelijk

te reduceren. Het is aangetoond dat het

materiaal MnFe(P,Ge) een reuze-magne-

tocalorisch effect vertoont en dat de ther-

mische en magnetische hysterese door

geschikte keuze van compositie en prepara-

tiemethode op een minimum kan worden

gereduceerd. Ook is er een methode ont-

wikkeld om de eigenschappen van een mag-

netisch materiaal zo te beïnvloeden dat het

in plaats van een gewone magnetocalorisch

effect een reuze-magnetocalorisch effect

vertoont. Het materiaal MnCoGe bestaat bij

kamertemperatuur in twee vormen. Het kan

of een orthorhombische of een hexagonale

structuur aannemen. Door de introductie

van enkele procenten B kan de magnetische

faseovergang aan de structurele faseover-

gang worden gekoppeld, waardoor het

reuze-magnetocalorisch effect ontstaat.

Magnetisch koelen

projectleider: prof.dr.ir. Ekkes Brück project: 07036

Chemie, Milieu en Water

Open Technologieprogramma (OTP)

1 Prof.dr. Ekkes Brück.

2 Magnetocalorisch effect van MnCoGeBx voor

verschillende waardes van x.

universiteit: Technische Universiteit Delft

-∆S

m(J

/kgK

)

1

2

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

30

In dit project is de eerste Nederlandse

medische robot ontworpen en gereali-

seerd voor buik- en borstholteoperaties,

met haptische (gevoels) terugkoppeling

voor de chirurg. De kleine incisies (1 cm)

die bij conventionele kijkoperaties

toegang verschaffen tot dit operatiege-

bied, maken dat de patiënt snel herstelt

in vergelijking met conventionele open

operaties. Een chirurg heeft echter baat

bij een oog/handcoördinatie, een ergo-

nomische houding en krachtterugkop-

peling, kenmerken die bij het werken

met een robot (deels) verloren gaan.

De chirurg bedient de master en bestuurt

daarmee de slave (dit project) aan de

operatietafel.

De slave robot is blijvend gekoppeld aan de

operatietafel, zodat de instelling constant

kan blijven, ook wanneer de tafel versteld

wordt gedurende de operatie. De configura-

tie van de robot is daarnaast eenvoudig aan

patiënt en procedure aan te passen. Het

platform wordt met het platforminstelmecha-

nisme vlakbij het operatiegebied geplaatst.

Vanaf het platform positioneren en oriënte-

ren drie afzonderlijke manipulator-instel-

mechanismen hun instrument-, c.q. endos-

coopmanipulator met betrekking tot de

respectievelijke incisie. Deze opbouw geeft

een korte krachtlus tussen de robot-instru-

menttips via het platform, en tussen het

instrument en het doelorgaan van instrument-

tip via platform en tafel naar patiënt. Dit

draagt bij aan de bewegingsnauwkeurigheid

van en de krachtmetingen in de manipula-

toren. Metingen aan het platforminstel-

mechanisme, het platform en het manipu-

latorinstelmechanisme tonen aan dat het

instelbereik, de stijfheid en het dynamisch

gedrag voldoen aan de specificaties. De

krachtsensoren kunnen representatieve

krachten van 50mN tot 10N aan de instru-

menttip meten en deze meetsignalen wor-

den teruggekoppeld naar de masterrobot,

waar de chirurg via geregelde actuator-

krachten kan voelen welke krachten hij/zij

uitoefent bijvoorbeeld bij hechten.

Iedere manipulator beweegt zijn instrument/

endoscoop in diverse bewegingsrichtingen

tijdens de operatie, door middel van de

elektronische hardware, ontwikkelde soft-

ware en de regeling. Het dubbele parallel-

logram van de manipulator legt daarbij

kinematisch een rotatiepunt vast dat samen

moet vallen met de spierlaag in de incisie

om zo de post-operatieve pijn zo klein

mogelijk te houden. Door de massareductie

ten opzichte van bestaande robots is een

beduidend lagere kostprijs en dus een

grotere verbreiding mogelijk.

De robot is gerealiseerd en staat opgesteld

in het Medische Robotica Lab van de

Technische Universiteit Eindhoven.

Robot voor kijkoperatiesmet gevoelsterugkoppeling

project: 07369 projectleider: prof.dr.ir. Maarten Steinbuch

Open Technologieprogramma (OTP)

Life Sciences & Technology

Medische robotvoor kijkoperaties.De slave heeft drie manipu-

latoren voor een endoscoop

en twee instrumenten,

hier is een van deze die

manipulatoren weergegeven.

Deze �, �, �, � manipulator

met kinematisch vast-gelegd

draaipunt (geplaatst in de

incisie), is met een manipula-

tor-instelmechanisme in

het platform gekoppeld.

Het platform is met zijn plat-

form-instel-mechanisme aan

de operatietafel bevestigd.

universiteit: Technische Universiteit Eindhoven

31

Schimmelsporen zijn bijzondere cellen

waarin de tijd als het ware is stil gezet.

Ze zijn belangrijk voor schimmels om

zich te verspreiden door lucht en water.

Schimmels zijn daar zo goed in dat elke

kubieke meter lucht op aarde sporen

bevat. De rustende spore is in vergelij-

king met een groeiende schimmeldraad

sterk en doorstaat droogte en warmte.

Sporen zijn belangrijk omdat ze op voed-

sel terechtkomen en ontkiemen, waarna

de schimmel uitgroeit en het voedsel

bederft. Er wordt maar weinig naar spo-

ren gekeken, bijvoorbeeld hoe gevoelig

zijn ze voor anti-schimmelmiddelen.

We hebben in ons onderzoek het effect van

het middel natamycine op schimmelsporen

bestudeerd. Het was al bekend dat vooral

de groeiende schimmeldraad gevoelig was,

maar merken schimmelsporen het middel

ook op? Daarom hebben we eerst het

proces van ontkieming precies in beeld

gebracht met micro-arraystudies. De

activiteit van alle genen van de schimmel

Aspergillus niger kan hiermee in één keer

bekeken worden. Er zijn 14.500 genen

aanwezig in deze schimmel en het was

een grote verrassing om te zien dat er

heel veel activiteit te zien was in sporen

onmiddellijk na het begin van de ontkieming;

dat is direct na de landing op het groei-

medium. Dit terwijl je bijna niets kunt zien

aan de spore. Gedurende latere stadia

zijn de veranderingen in genactiviteit veel

minder.

Maar nu kun je veel meer aan de spore

zien. Ze zwellen op en worden een keer

zo groot, ze vormen een kiembuis, er vindt

een kerndeling plaats. Na 8 uur ontkieming

heeft de overgrote meerderheid van de

cellen een schimmeldraad gevormd.

Als je natamycine toevoegt aan de spore

blijven ze achter in ontwikkeling. Bij een

bepaalde concentratie verandert er bijna

niets aan de spore in 8 uur tijd; ze blijven

gewoon klein. Je zou denken dat er dus

bijna niets gebeurd in de cel. De verrassing

was dat er ook in de aanwezigheid van

natamycine toch heel veel verandert in

deze cellen net zoals bij de normaal

ontkiemende cellen. Dat deze cellen ogen-

schijnlijk niet veranderden betekent dus niet

dat we met dezelfde cel te maken hebben.

Mogelijkerwijs proberen de cellen later

met een omweg weer op de rustende en

sterkere spore te lijken. Dit is een belang-

rijke ontdekking over het gedrag van

schimmelsporen in de aanwezigheid van

anti-schimmelstoffen.

Als je niets zietgebeurt er heel veel!

projectleider: dr. Jan Dijksterhuis project: 06524

Life Sciences & Technology

Open Technologieprogramma (OTP)

universiteit: Universiteit Utrecht

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Vier ontkiemende sporen van de schimmel Penicilliumdiscolor zoals gezien met een electronenmicroscoop.De sporen hebben kiembuizen met verschillende lengtes

gevormd. Deze groeien uit tot de bekende schimmel-

draden die met elkaar de schimmelvlok vormen..

3232

In dit project is binnen het instituut MIRA

van de Universiteit Twente de TOPCam

ontwikkeld: de Twente Optical Perfusion

Camera. Met de TOPCam kan heel snel

de doorbloeding in een groot stuk weef-

sel in beeld worden gebracht. Het kan

gaan om huid, maar ook om inwendige

organen tijdens een operatie.

Tot nu toe was voor zo’n meting een aantal

minuten nodig, wat voor veel toepassingen

veel te langzaam is, en voor patiënten te

langdurig. Van bijvoorbeeld brandwond-

patiënten, vaak jonge kinderen, kan je niet

vragen om minuten lang absoluut niet te

bewegen. En ook bij het meten aan chroni-

sche wonden aan onderbenen, vaak bij

oudere patiënten, is zo’n langdurige meting

vaak niet acceptabel. Onze TOPCam is in

staat om een doorbloedingsafbeelding te

maken in enkele seconden. We kunnen zelfs

filmpjes maken van 26 beelden per secon-

de, waardoor de snelste doorbloedings-

variaties in beeld kunnen worden gebracht.

De meetmethode maakt gebruik van het

Dopplereffect: als licht wordt verstrooid

door de bewegende rode bloedcellen,

krijgt het licht een kleine kleurverschuiving.

Omdat we laserlicht gebruiken, is deze ver-

schuiving goed meetbaar. De technologie

heeft veel mogelijke toepassingen in de

kliniek. Een toepassing die al bewezen is,

is de diagnose van brandwonden. Op basis

van het doorbloedingsbeeld is goed te voor-

spellen of de wond vanzelf kan genezen, of

dat deze operatief behandeld moet worden.

In het brandwondencentrum in Groningen

is gebleken dat ons systeem hiervoor goed

gebruikt kan worden.

Een probleem is, dat de gebruikte techniek

werkt op basis van dure hogesnelheids-

camera’s. Daarom hebben we stappen

gezet in het verder vereenvoudigen van de

techniek, zodat deze goedkoper kan worden

en daarom breder toepasbaar.

Mogelijke toepassingen, naast de brand-

wondengeneeskunde, zijn het snel beoorde-

len van de doorbloeding van organen tijdens

een operatie, het diagnosticeren van chroni-

sche wonden die samenhangen met vaat-

problemen of diabetes, en de opname van

medicijnen door de huid.

Doorbloeding in weefselin beeld brengen

project: 06443 projectleider: dr.ir. Wiendelt Steenbergen

Open Technologieprogramma (OTP)

Life Sciences & Technology

Doorbloeding van de rug van een hand, waarop een vaat-

verwijdende zalf is gesmeerd. De serie afbeeldingen

bestrijkt een periode van 15 minuten.

universiteit: Universiteit Twente

Perspectief

STW stelt jaarlijks een apart budget beschik-

baar voor de financiering van programma’s in

het kader van STW-Perspectief. Perspectief

kenmerkt zich door een gerichtheid op het

oplossen van innovatieknelpunten, door het

ontwikkelen van nieuwe technologie via een

multidisciplinaire aanpak, door samenwerking

met gebruikers, door medefinanciering door

private partijen en door specifieke activiteiten

gericht op valorisatie en ondernemerschap.

Perspectief is er in het bijzonder voor bedoeld

om vernieuwende kennis tot toepassing te

brengen en zodoende een bijdrage te leveren

aan technologische innovatie in Nederland.

In 2009 koos het STW-bestuur vijf nieuwe

Perspectiefthema’s om uit te werken tot

programmavoorstellen. De calls voor deze

programma’s gaan in 2010 open.

De Perspectiefprogramma’s die begin 2009

door het bestuur van STW waren goedgekeurd,

kenden in het verslagjaar hun (eerste) call.

In totaal werden voor de programma’s Building

on Transient Plasmas (BTP), Diagnostic Tools

for Neurological Disorders (NeuroSIPE),

Integral Solutions for Sustain-able Construction

(IS2C) en Learning from Nature to protect

crops (LFN) 55 full proposals ingediend,

waarvan er in totaal 29 werden goedgekeurd.

Daarmee werd een bedrag van 22 miljoen

euro voor nieuw onderzoek aanbesteed.

Perspectiefprogramma

Autonomous Sensor Systems (ASSYS)

De ambitie van het programma Autonomous

Sensor Systems is om grote prestaties te

bereiken van een nieuwe generatie van syste-

men van sensoren die zo complex zijn dat

veel van hun taken autonoom moeten worden

uitgevoerd. Het onderzoeksprogramma zal

de fundamenten leggen voor het Nederlands

academisch-industriële potentieel om de

kennis, de technologieconcepten en de

menselijke infrastructuur te genereren die

wordt vereist om de volgende basisproblemen

op te lossen:

_ verhoging van de sensorfunctionaliteit

en -prestaties om autonome operatie

mogelijk te maken;

_ mogelijk maken van communicatie tussen

en energievoorziening van sensoren;

_ werking van de gedistribueerde sensor-

knopen als één enkel (complex, multi-schaal)

systeem, voor toepassingen in ruwe, gevaar-

lijke, of ontoegankelijke omgevingen of in

bewegende objecten.

De looptijd van het programma is van 2008 –

2014. Binnen het programma zijn 10 projecten

gehonoreerd, voor een totaal budget van 4,75

miljoen euro.

Trekkers van dit programma zijn prof.dr.ir.

G.C.M. Meijer en prof.dr.ir. A.J. van der Veen

van de Technische Universiteit Delft. Meer

informatie over het Perspectiefprogramma

ASSYS is te vinden op:

www.stw.nl/Programmas/ASSYS

Perspectiefprogramma

Thin Film Nanomanufacturing (TFN)

Het doel van het programma is de achter-

liggende processen van het aanbrengen

van dunne films beter te begrijpen. Op deze

manier is het mogelijk dat de controle en de

nauwkeurigheid van het proces vergroot kun-

nen worden. Dit zal leiden tot nieuwe toepas-

singen en nieuwe apparatuur. De vindingen

rond Thin Film Nanomanufacturing kunnen

worden toegepast in een breed scala van

processen.

Het programma is gestart in 2007 en loopt tot

2013. Binnen het programma zijn 10 projecten

gehonoreerd, voor een totaal budget van 7 mil-

joen euro.

Trekker van dit programma is prof.dr.ir. Richard

van de Sanden van de Technische Universiteit

Eindhoven. Meer over het perspectiefprogram-

ma Thin Film Nanomanufacturing (TFN) is te

vinden op: www.stw.nl/Programmas/TFN/

33

3434

Voor radio-astronomie is één van de

laatste onbekende frequentiebanden

het gebied beneden de 30 MHz.

Wetenschappelijk gezien is dit een zeer

interessant frequentiegebied, onder

andere voor het bestuderen van rood

verschoven radiogolven afkomstig van

waterstof uit het vroege heelal, de

zogeheten ‘dark ages’; het ontdekken

van planeten en steruitbarstingen in

andere zonnestelsels en het bestuderen

van ruimteweer. Helaas is dit frequentie-

gebied onbereikbaar vanaf de aarde ten

gevolge van de invloeden van de iono-

sfeer. De ionosfeer geeft scintillaties

van het signaal beneden de 30 MHz en

beneden de 15 MHz is de ionosfeer in de

meeste gevallen helemaal ondoorzichtig.

Dus moeten we de ruimte in!

In het OLFAR-project (Orbiting Low

Frequency Antennas for Radio Astronomy)

worden technieken ontwikkeld voor een

radiotelescoop in de ruimte. Het project

richt zich op een gedistribueerde telescoop,

gebaseerd op een zwerm van kleine satel-

lieten in een baan rond bijvoorbeeld de

maan, die als een sensorsysteem het niet

eerder waargenomen frequentiegebied kan

bestuderen. In een samenwerkingsverband

tussen ASTRON, Universiteit Twente (Short

Range Radio) en Technische Universiteit

Delft (Circuits, Systems & Space System

Engineering), alsmede zes bedrijven

(AEMICS, SystematIC, ISIS, Dutch Space,

Axiom-IC en National Semi-conductor)

wordt in de komende jaren hard gewerkt

aan nieuwe technologieën om dit concept

mogelijk te maken.

Eind 2009 is het project gehonoreerd

binnen het Perspectief-programma ASSYS

(Autonomous Sensor Systems). Er is op

systeemniveau gekeken naar de realiseer-

baarheid van het project. Daaruit is naar

voren gekomen dat OLFAR een realistisch

project is, mits een aantal essentiële zaken

uitgewerkt wordt. De scope van OLFAR is

een zwerm satellieten van ongeveer 50

stuks die in een wolk met een diameter van

zo’n 100 kilometer in de ruimte bewegen,

maar met vijf satellieten kan al een eerste

hemelkaart geproduceerd worden waarmee

de waarde van een radiotelescoop als

OLFAR gedemonstreerd kan worden.

Hoe wordt dit gerealiseerd? Onderling

moeten de satellieten de data uitwisselen

die liefst continu gemeten wordt en moet

deze data bewerkt worden in de ruimte.

Onderlinge satellietcommunicatie en

gedistribueerde signaalverwerking zijn

samen met de ontwikkeling van zwermen

satellieten de uitdagingen voor de komende

vier jaar in het project. De ambitie om zeer

kleine satellieten te bouwen (bijvoorbeeld

zoals de in 2008 met succes gelanceerde

Nederlandse Delfi-C3 nanosatelliet) met

een zeer gelimiteerd beschikbaar vermogen

maakt de uitdaging zeer groot.

In 2009 zijn de concepten gepresenteerd

op internationale conferenties. Deze zijn

goed ontvangen en er is veel belangstelling

voor het OLFAR vanuit zowel de academi-

sche wereld als ook het bedrijfsleven.

Zwermen van kleine satellieten met de tech-

niek die binnen het OLFAR-project ontwik-

keld wordt is zeer goed toepasbaar in

commerciële toepassingen voor bijvoor-

beeld aardobservatie.

OLFAR - Radiotelescoop in de ruimte

projectleider: dr.ir. Mark Bentum project: 10556

1 Een impressie van OLFAR: zwermen

van satellieten rondom de maan die

astronomische bronnen bestuderen.

2 Mogelijke uitvoering van de OLFAR

satellieten _ foto ISIS

Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek

Perspectiefprogramma _ Autonomous SensorSystems (ASSYS)

instelling: ASTRON

1

2

3535

Aanbrengen van ultradunnelaagjes op nanodeeltjes

project: 10016 projectleider: dr. Roel van de Krol

Systemen, Energie en Materialen

Perspectiefprogramma _ Thin FilmNanomanufacturing (TFN)

universiteit: Technische Universiteit Delft

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Nanodeeltjes vormen de bouwstenen

voor een grote verscheidenheid aan toe-

passingen. Bekende voorbeelden zijn

zonnebrandcrème en katalysatoren in de

chemische industrie, maar ook nieuwe

toepassingen zoals derde-generatie zon-

necellen en luminescerende ‘tags’ in de

medische sector zijn volop in ontwikke-

ling. Het is veelal wenselijk om deze

nanodeeltjes te bedekken met een dun

laagje van een ander materiaal, waardoor

een zogenaamde core-shell structuur

wordt verkregen. De shell kan het deeltje

beschermen tegen oxidatie, of als elek-

trisch contact fungeren. Deze laagjes

moeten niet alleen zeer dun zijn (1-10 nm),

maar moeten het deeltje ook volledig

bedekken. Het op grote schaal gecontro-

leerd aanbrengen van deze shells rondom

een nanodeeltje is een grote uitdaging

binnen de nanotechnologie.

Een veelbelovende techniek om core-shell

nanodeeltjes te maken is met behulp van

‘fluidized bed atomic layer deposition’

(FB-ALD). Hierbij worden verschillende

gasstromen met moleculaire precursors

één voor één door een gefluïdiseerd

poederbed van nanodeeltjes geleid. Door

zelflimiterende adsorptie van de precursor-

moleculen aan het oppervlak van de deeltjes

is het mogelijk de coating atoomlaag-voor-

atoomlaag te groeien. Dit geeft een hoge

mate van controle over het proces, een

uitstekende uniformiteit en een vrijwel

100% efficiënt gebruik van de precursor.

Door dit proces uit te voeren bij lage druk

(˜1 mbar) is massatransport van de precur-

sormoleculen naar het deeltjesoppervlak

eveneens zeer efficiënt, in tegenstelling tot

de meeste nat-chemische technieken.

Binnen het project ‘Fluidized Bed ALD

for Core-Shell Quantum Dots’ in het

programma Thin Film Nanomanufacturing

werkt de Technische Universiteit Delft, in

samenwerking met het bedrijf Advanced

Surface Technologies (Leeuwarden), aan

de ontwikkeling van een state-of-the-art

FB-ALD reactor. Het doel is om oxidatie-

gevoelige halfgeleidernanodeeltjes van

bijvoorbeeld CdS te bedekken met een

uniforme, elektrisch geleidende laag van

bijvoorbeeld titaannitride. De uitdagingen

in het ontwerp zitten met name in het laden

en ontladen van de reactor onder inerte

atmosfeer, en in het voorkomen van irrever-

sibele agglomeratie van de nanodeeltjes.

Dat laatste wordt ondervangen door de

gehele reactorbuis mechanisch te laten

vibreren tijdens depositie, en door de

reacties bij relatief lage temperaturen uit

te voren. De reactor is in februari 2010

opgeleverd en de eerste resultaten worden

voor de zomer van 2010 verwacht.

Concept-ontwerp van een

naar boven wijd uitlopende

reactorbuis (groen) in

een speciale ophanging

die mechanisch kan

vibreren binnen een vast

gemonteerde oven van

halogeenlampen (rood).

3636

Bsik-programma: Dutch programme

for Tissue Engineering (DPTE)

Het onderzoek binnen Tissue Engineering richt

zich op de mogelijkheid van het lichaam zich-

zelf te genezen door het op de juiste plaats en

tijd aanleveren van cellen, moleculaire signalen

en/of ondersteunende structuren.

Tissue Engineering, ook wel cel- en weefsel-

technologie genoemd, is een multidisciplinair

domein dat doorbraken vanuit verschillende

wetenschapsgebieden (onder andere molecu-

laire, chemische en medische wetenschappen

als ook biomechanica en engineering) met

elkaar verbindt. Het uiteindelijke doel is het

verkrijgen van (bio)implantaten om uitgevallen,

beschadigde of slecht werkende organen en

weefsels als huid of bot te ondersteunen of

te vervangen. Daarnaast wordt het mogelijk

weefsels te implanteren waarvan de cellen

genetisch zodanig aangepast zijn dat ze

kunnen dienen voor de geregelde afgifte van

stoffen (bijvoorbeeld insuline) die het lichaam

van een patiënt niet (meer) maakt, voor bijvoor-

beeld diabetes.

Het programma is gestart in 2004 en loopt tot

en met 2010. Binnen het programma zijn 26

projecten gehonoreerd, met een totaal budget

van 50 miljoen euro (waarvan 25 miljoen euro

Bsik subsidie). Het programma wordt opge-

volgd door het FES-programma Netherlands

Initiative for Regenerative Medicine.

Meer over het Bsik-programma Dutch pro-

gramme for Tissue Engineering (DPTE) is te

vinden op: www.stw.nl/Programmas/Tissue/

en www.dpte.nl.

3737

Atherosclerose is een vasculaire ziekte

die uiteindelijk kan leiden tot afsluiting

van bloedvaten. Hoewel synthetische

bloedvatprothesen van Dacron en Teflon

met een relatief grote diameter goed

functioneren, kunnen ze door het optre-

den van trombose niet gebruikt worden

voor kleine-diameter (< 5 mm) vasculaire

reconstructies. Daarom wordt er de laat-

ste jaren veel onderzoek gedaan naar

tissue engineering van bloedvaten met

een kleine diameter.

Tissue engineering is een interdisciplinair

onderzoeksgebied waarin de principes

van engineering en levenswetenschappen

worden gecombineerd om constructen te

ontwikkelen die de normale weefselfunctie

herstellen, handhaven of verbeteren.

Op 6 november 2009 heeft Yan Song,

een van de promovendi aangesteld aan de

Universiteit Twente binnen DPTE-project

06732, haar proefschrift getiteld: ‘Porous

Tubular Poly(Trimethylene Carbonate)

Scaffolds for Vascular Tissue Engineering’

verdedigd. In dit onderzoek zijn biode-

gradeerbare, poreuze, buisvormige drager-

materialen (scaffolds) ontwikkeld, gebruik-

makend van de kunststof poly(trimethyleen-

carbonaat) (poly(TMC), zie afbeelding).

Door middel van gammabestraling werden

de poly(TMC)-ketens vernet, hetgeen resul-

teerde in elastische en kruipvrije structuren.

De poriën in de wanden van deze buis-

vormige scaffolds werden gevormd door

tijdens het fabricage-proces zoutdeeltjes

aan te brengen en deze na vernetting weg

te wassen met water. De porositeit van de

scaffolds bedroeg 86 % en de gemiddelde

poriegrootte was 116 micrometer.

In de poriën werden humane gladde spier-

cellen gezaaid, waarna de cellen gedurende

twee weken werden gekweekt in een bio-

reactor onder fysiologische perfusiecondi-

ties. Er werd een significant betere cel-

proliferatie waargenomen vergeleken met

constructen die niet werden geperfundeerd.

Dit resulteerde in vasculaire constructen

met goede mechanische eigenschappen.

Het succes van deze kweekexperimenten

onder dynamische condities is veelbelovend

voor de toepassing van deze constructen

in vivo. Hiervoor moet een aantal aspecten,

zoals het bekleden van de binnenwand met

endotheelcellen, nog worden uitgevoerd.

Tevens wordt onderzocht of stamcellen

kunnen worden gebruikt als alternatief voor

gladde spiercellen en endotheelcellen.

Het ontwikkelen van dergelijke cel-materiaal

constructen is van groot maatschappelijk

belang, aangezien ze kunnen dienen ter

vervanging van slecht functionerende bloed-

vaten in bijvoorbeeld by-pass operaties.

Kunststofstructuren voortissue engineering

project: 06732 projectleider: prof.dr. Jan Feijen

Bsik-programma _ DPTE

universiteit: Universiteit Twente

1 Een poly(TMC) scaffold (links) vergeleken met

een varkensarterie (rechts).

2 Flexibel en elastisch poly(TMC) scaffold.

3 Proefopstelling met laser micrometer om het

gedrag van deze poly(TMC) scaffolds te bestuderen

onder langdurige perfusiecondities.

3

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

1 2

Life Sciences & Technology

Bsik-programma: Nanoned, het

Nederlands Nano Initiatief en het vervolg

Vanuit NanoNed is in 2009 veel aandacht

besteed aan de implementatie van de

Strategische Research Agenda Nanotech-

nologie zoals opgesteld in het kader van het

Nederlands Nano Initiatief door NanoNed in

samenwerking met STW en FOM. De agenda

bouwt voort op de kern van NanoNed, maar

stelt ook een verbreding in onderwerpen en

aanpak voor. Deze aanpak heeft in 2009

geleidt tot de toekenning van onderstaande

drie nieuwe programma’s.

High Tech Systemen en

Materialenprogramma

Het Kabinet heeft in december 2009

125 miljoen euro uit het Fonds Economische

Structuurversterking (FES) toegekend aan

het High Tech Systemen en Materialen-

programma ‘Towards a sustainable open

innovation ecosystem’. Daarnaast investeert

ook de industrie ruim 60 miljoen euro in

het programma, eenzelfde bedrag wordt bij-

gedragen door de deelnemende universiteiten

en kennisinstellingen.

Met dit programma (met een totaal budget

van 250 miljoen euro en een looptijd van

5 jaar) worden nieuwe toepassingen op het

gebied van nano- en microtechnologie onder-

zocht en verder ontwikkeld tot producten

voor het bedrijfsleven.

Continuering en versterking van de

nationale faciliteit NanoLab NL

Het kabinet heeft in juni 2009 in de voorjaars-

nota bekend gemaakt 15 miljoen euro te

investeren in de nationale faciliteit voor

onderzoek en innovatie in nanotechnologie,

NanoLab NL (met partners Technische

Universiteit Delft, TNO, Universiteit Twente,

Rijksuniversiteit Groningen en Technische

Universiteit Eindhoven). Met de toegekende

15 miljoen euro en eigen bijdrage van de

partners van 5 miljoen euro gaan de partijen

in NanoLab NL zich richten op het creëren

van faciliteiten ten behoeve van bionano-

technologie en nanomedicine, en van onder-

zoek naar de risico’s van nanotechnologie.

38

NanoLab NL, één van de succesvolle activi-

teiten die onder NanoNed zijn gestart, maakt

deel uit van de 25 grote faciliteiten voor top-

onderzoek in Nederland.

Het NWO Nanotechnologieprogramma

Een vijftal NWO gebieden – STW, FOM, ALW,

CW en ZonMw – hebben in 2009 in samen-

werking een programma call uitgeschreven

voor een nieuw NWO-programma speciaal

gefocused op nanotechnologie. Het program-

ma, gesteund door NanoNed, is gericht op

het stimuleren en financieren van excellent

fundamenteel en toepassingsgericht onder-

zoek op het gebied van nanowetenschap

en -technologie. De omvang van het program-

ma bedraagt 10 miljoen euro.

39

Nanospintronica

project: 06456 projectleider: prof.dr.ir. Leo Kouwenhoven

Bsik-programma _ NanoNed

universiteit: Technische Universiteit Delft

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

Een van de doelen van het project ‘Single

spins in semiconductor nanowires’ was

het injecteren van spins vanuit ferro-

magnetische metalen in nanodraden.

In het project hebben we laten zien dat

we met behulp van een elektrisch veld het

teken en de grootte van de magnetoweer-

stand in InP-nanodraden met ferromag-

netische contacten kunnen beheersen.

De tekenverandering in de magnetoweer-

stand is direct gecorreleerd met een

tekenverandering in de transconductantie.

Daarnaast hebben we laten zien dat de

magnetoweerstand bij zo’n hoge bias blijft

bestaan dat de Coulombblokkade is opge-

heven. Ook hebben we magnetoweerstand

gezien wanneer we een van de ferromagne-

ten vervingen door een niet-magnetisch

metaal. We concluderen dat die door een

enkel ferromagnetisch contact wordt opge-

wekt en dat we spintransport als oorzaak

kunnen uitsluiten. Onze resultaten bena-

drukken het belang van een systematische

bestudering van spin-valve devices om

tussen verschillende verwarring wekkende

interpretaties te kunnen onderscheiden.

In ons onderzoek hebben we zulke overtui-

gende metingen gerapporteerd aan een

silicium nanodraad quantum dot dat we de

spintoestand van de eerste vier gaten van

de quantum dot volledig begrijpen. Onze

metingen laten zien dat we het gat-getal tot

aan één kunnen beheersen. Gedetailleerde

metingen bij haakse magneetvelden laten

de Zeemansplitsing van een afzonderlijk

gat in silicium zien. We zijn in staat geble-

ken om de spinconfiguratie van de grond-

toestand van een tot vier gaten die de

quantum dot bezetten te bepalen en om

een spinvulling te vinden met afwisselend

spin-neer en spin-op gaten, wat werd

bevestigd met magnetospectroscopie tot

aan 9 tesla.

Bovendien hebben we een tot dusverre

onverklaard verschijnsel in quantum dots

met een enkele lading in tal van materiaal-

systemen in detail geanalyseerd. We nemen

daarbij excitaties van de lege quantum dot

waar, die niet overeen kunnen komen met

elektron- of Zeemantoestanden. We laten

zien dat de meest waarschijnlijke verklaring

emissie van akoestische fononen is naar

een holte tussen de twee contacten naar

de nanodraad. Ons onderzoek maakt het

mogelijk om effecten die er precies hetzelf-

de uitzien, maar die enerzijds veroorzaakt

worden door de ferromagnetische contac-

ten en anderzijds het gevolg zijn van

spintransport, toch van elkaar te kunnen

onderscheiden. Daardoor kunnen op zich

verwarrende magnetoweerstandsmetingen

toch juist worden geïnterpreteerd. Dat

is voor het realiseren van werkende nano-

spintronica een absolute vereiste.

12 Kleine silicium quantum dots

in NiSi-Si-NiSi nanodraden.

3 Observatie van het laatste gat.

4 Elektronenmicroscoop van het device.

1 3

4

2 c

b

a

Nanotechnologie

4040

Volgens plan is een techniek ontwikkeld

voor de fabricage van monodisperse

membranen. De techniek maakt gebruik

van holografische structuurvorming in

fotoresponsieve prepolymeren waarbij

een nauwkeuriger controle is verkregen

over de driedimensionale structuur.

De methode is geschikt gemaakt voor

het integreren van deze membranen

in microfluidische kanalen waarbij een

monolithisch device wordt gevormd

waarbij de kanaalwanden en de mem-

branen van hetzelfde materiaal zijn

gemaakt en covalent aan elkaar zijn

verbonden.

Samen met Philips Research is een metho-

de ontwikkeld om het membraanoppervlak

van eiwitten te voorzien waarmee biologisch

materiaal met een hoge efficiëntie kan

worden ingevangen. De efficiëntie kon

nog verder worden verhoogd door de porie-

wanden van een superstructuur te voorzien

die een rotatie van de passerende laminaire

vloeistofstroom oplevert hetgeen leidt tot

een zeer intensief contact tussen het

oppervlak en de targetmoleculen. Dit is

bruikbaar, onder andere om selectief

biologisch materiaal te filteren, maar ook

om via een immuno assay te detecteren op

bijvoorbeeld antigenen.

De kennis en de bijbehorende IP is over-

gedragen aan de industrie en heeft geleid

tot voortzetting van het onderzoeksprogram-

ma in nieuwe projecten op het gebied van

moleculaire diagnostiek en DNA-sequen-

cing. Hierbij wordt de kennis als verkregen

in het NanoNedprogramma verder uitge-

werkt hetgeen zal leiden tot nieuwe bio-

medische producten.

Het domein van nanofabricage, zowel bottom-

up als top-down zoals hier gepresenteerd,

is essentieel voor de nanotechnologie als

geheel. Nieuwe elektronische en biomedi-

sche producten zullen voor hun fabricage

geheel afhankelijk zijn van nanofabricage

en kennisontwikkeling is noodzakelijk om

hier competitief te blijven met de rest van

de wereld.

Fabricage van monodispersemembranen

projectleider: prof.dr. Dick Broer project: 07120

1 Voorbeeld van een serie monodisperse

membranen geïntegreerd in een kanaal van

een microfluïdisch device.

2 Voorbeeld van een lateraal membraan

verkregen via holografische belichting.

3 Doorsnede van een lamellair membraan,

geïntegreerd in een microfluïdisch kanaal

en voorzien van een afdekkende toplaag,

monolithisch verbonden aan membraan en

kanaalwanden.

(Beeldmateriaal _ Proefschrift A.M. Prenen)

Bsik-programma _ NanoNed

universiteit: Technische Universiteit Eindhoven

1

2

3

Nanotechnologie

4141

Vernieuwingsimpuls

Het Vernieuwingsimpulsprogramma is door

NWO samen met KNAW en de universiteiten

in 2000 opgezet. Het programma heeft als

doel om vernieuwend onderzoek een extra

impuls te geven. De Vernieuwingsimpuls is

persoonsgebonden en biedt talentvolle,

creatieve onderzoekers de kans om onder-

zoek naar hun keuze uit te voeren en de door-

stroom bij wetenschappelijke onderzoeks-

instellingen te bevorderen. Het programma

heeft geen einddatum, het budget wordt per

jaar bepaald.

Veni

Deze subsidievorm biedt de pas gepromoveer-

de onderzoeker de mogelijkheid om gedurende

drie jaar haar/zijn ideeën te ontwikkelen.

De subsidie bedraagt maximaal € 250.000.

Vidi

Deze subsidievorm is gericht op de onder-

zoeker die na zijn/haar promotie al een aantal

jaren onderzoek op postdocniveau heeft

verricht en daarbij heeft aangetoond vernieu-

wende ideeën te genereren en succesvol

zelfstandig tot ontwikkeling te brengen.

Onderzoekers worden in staat gesteld een

eigen vernieuwende onderzoekslijn te

ontwikkelen en daartoe zelf één of meer

onderzoekers aan te stellen. De subsidie

bedraagt maximaal € 800.000. Vidi-projecten

lopen vijf jaar.

Vici

Deze subsidievorm is gericht op de senior-

onderzoeker die heeft aangetoond met succes

een eigen vernieuwende onderzoekslijn tot

ontwikkeling te kunnen brengen en als coach

voor jonge onderzoekers te kunnen fungeren.

Het programma biedt de onderzoeker de

gelegenheid een eigen onderzoeksgroep

op te bouwen, vaak vooruitlopend op een

struc-turele hoogleraarspositie. De onder-

zoekslijn zou een structurele inbedding binnen

de onderzoeksinstelling moeten krijgen.

De subsidie bedraagt maximaal € 1.500.000.

Vici-projecten lopen vijf jaar.

Voor 2009 was het totaal budget voor:

Veni: 3 M€ (= 8 beurzen)

Vidi: 5,6 M€ (= 6 beurzen)

Vici: 4,5 M€ (= 2 beurzen)

Het aantal aanvragen/honoreringen

betrof voor:

Veni: 61/12

Vidi: 39/7

Vici: 33/3 *

(* De honoreringen hebben plaatsgevonden in 2010)

Het aantal vrouwelijke aanvragen/honoreringen

betrof voor:

Veni: 10/3

Vidi: 9/1

Vici: 3/0

Meer over het Vernieuwingsimpulsprogramma

is te vinden op: www.stw.nl/Programmas/

Vernieuwingsimpuls/

4242

Gedurende de afgelopen jaren is de ken-

nis over onze hersenen enorm gegroeid,

mede dankzij nieuwe ontwikkelingen op

het gebied van de neuro-imaging. Een

van de doelen van het project ‘Human

CNS Neuroprosthetics – substituting lost

brain function’ is deze kennis in te zetten

voor patiënten met functieverlies door

verlammingen.

Mensen, en dus ook verlamde patiënten,

zijn in staat om op een bewuste manier

de activiteit van bepaalde delen van de

hersenen te manipuleren door te denken.

Neuroprothesen, of Brein-Computer

Interfaces (BCI’s), kunnen deze verande-

ringen in hersenactiviteit vertalen in daden

en kunnen daarmee een alternatieve vorm

van communicatie of controle over de

omgeving bieden aan deze patiënten.

Een van de grootste uitdagingen in het

ontwikkelen van implanteerbare BCI’s is

het identificeren van de optimale corticale

gebieden en hersenfuncties. Veel BCI-

onderzoek is gericht op de motorische

cortex, die geactiveerd wordt door bijvoor-

beeld het inbeelden van beweging. Omdat

deze regio niet in alle gevallen bruikbaar is,

onderzoeken wij of andere hersengebieden

en functies ook geschikt zijn voor besturing

van een BCI. Een van de netwerken die

wij hebben onderzocht is het zogenaamde

‘cognitive control network’, dat geactiveerd

kan worden door bijvoorbeeld het maken

van rekensommen. Hierbij hebben we

gebruik gemaakt van de inspanningen van

epilepsie-patiënten die voor diagnostische

doeleinden tijdelijk geïmplanteerd werden

met sub-durale elektrocorticografische

(ECoG) elektroden. Met behulp van functio-

nele-MRI scans werden bij elk van deze

patiënten de belangrijkste gebieden van het

‘cognitive control network’ gelocaliseerd.

Na implantatie van de elektroden werd

met het ECoG-signaal van een van deze

gebieden, de dorsolaterale prefrontale

cortex, geprobeerd om een BCI te besturen.

Patiënten kregen de opdracht om in het

hoofd terug te tellen om een cursor op een

computerscherm naar boven te sturen, en

om zich te ontspannen om de cursor naar

beneden te sturen. Alle patiënten waren

binnen korte tijd in staat om de BCI accu-

raat te besturen. Hieruit kan geconcludeerd

worden dat het ‘cognitive control network’

heel geschikt is voor BCI-toepassingen.

Bovendien blijkt functionele MRI een goede

methode om de relevante gebieden pre-

operatief en non-invasief te localiseren,

waardoor een toekomstige implantatie-

procedure geminimaliseerd kan worden.

Brein-computer Interfaces kunnenveranderingen in hersenactiviteitvertalen in daden

Life Sciences & Technology

Vernieuwingsimpuls _ VICI

project: 07685 projectleider: prof.dr. Nick Ramsey

BCI-besturing met het cognitivecontrol network.

1 De BCI-taak begint met een rustperio-

de (ITI). Daarna verschijnt het doelwit inhet scherm (Target), samen met een num-mer. Tijdens de Cursor control periode

beweegt een cursor van links naar rechts

over het scherm. Patiënten kregen de

opdracht om in het hoofd terug te tellen

vanaf het getal links op het scherm als de

cursor naar boven gestuurd moest wor-

den en om zich te ontspannen om de

cursor naar beneden te sturen. Als de

cursor het goede doelwit raakt, verandert

dat van kleur (Result).

2 3D rendering van het brein van een

van de patiënten. De belangrijkste gebie-

den van het cognitive control network,

zoals geïdentificeerd met functionele

MRI, zijn aangegeven in geel en rood.

De geïmplanteerde ECoG-elektroden zijn

aangegeven in wit. De zwarte pijl wijst

naar de elektrode in de dorso-laterale

prefrontale cortex waarvan het signaal

is gebruikt om de BCI te besturen.

3 Veranderingen in de �-power tijdens

een 4-minuten durende cursor controle

taak. Een grijze achtergrond betekent

een doelwit rechtsboven, waarbij de

patiënt de �-power moet laten stijgen

door in het hoofd terug te tellen, en

daarmee de cursor naar boven stuurt.

De witte achtergrond betekent een doel-

wit rechtsonder in het scherm, waarbij

de patiënt de �-power moet laten dalen

door zich te ontspannen, waardoor de

cursor naar beneden gestuurd wordt.

universiteit: Universiteit Utrecht

1

2

3

4343

In medisch-diagnostische procedures

waarbij de standaardtechnieken zoals

ultrageluid, PET, MRI of CT onvoldoende

contrast bieden, kunnen optische

(licht) metingen helpen sneller en beter

diag-noses te stellen door unieke extra

informatie te verschaffen over de ver-

dachte plekken.

Wanneer bijvoorbeeld op een CT-beeld

een lymfeklier vergroot is, weet de arts nog

niet of dat is vanwege een ontsteking of

vanwege een uitzaaiing van kanker. Daarom

wordt van de vergrote klier een stukje

weefsel weggenomen, een zogenaamd

biopt, waarmee door een gespecialiseerde

arts een diagnose wordt gesteld. Zowel

het nemen van het biopt als het analyseren

ervan is lastig en tijdrovend, en levert helaas

niet altijd de juiste diagnose op omdat het

biopt niet altijd representatief voor de

gehele klier is. Wij proberen met behulp van

lichtreflectiemetingen extra diagnostische

informatie over de klier te verkrijgen om

daarmee de huidige procedure te versnellen

en te verbeteren. Wanneer licht op weefel

wordt geschenen, wordt een deel van dat

licht geabsorbeerd (met name door bloed)

en een deel wordt teruggekaatst. In het

geval van de lymfeklieren leiden we licht uit

een gewone halogeenlamp met behulp van

een glasvezel naar het verdachte weefsel,

en het teruggekaatste licht vangen we

met dezelfde glasvezel weer op. Met een

speciaal apparaat, een spectrograaf, kunnen

we per kleur meten hoeveel licht er terug-

gekaatst is. Recent hebben we een door-

braak bereikt in de wiskundige analyse van

zulke zogenaamde optisch-spectroscopi-

sche metingen met dunne glasvezels, die

ons in staat stelt om binnen de klier de

hoeveelheid bloed en de saturatie van

het bloed te kwantificeren. Op grond van

deze extra informatie zou snel en nauw-

keurig een diagnose van de klier kunnen

worden gesteld. De eerste resultaten van

licht-reflectiemetingen met een glasvezel

bij patiënten met vergrote lymfeklieren

zijn veelbelovend: we hebben op grond

van onze metingen nauwkeurig onderscheid

kunnen maken tussen normale en kwaad-

aardige lymfeklieren.

Omdat de glasvezels heel dun zijn kunnen

ze zonder veel pijn en moeite op elke

willekeurige plek in het lichaam gebracht

worden waar extra diagnostische informatie

gewenst is. Deze ontwikkeling biedt veel

mogelijkheden om eenvoudig en goedkoop

de huidige diagnostische procedures te

versnellen en verbeteren.

Licht-reflectiemetingenmet glasvezel

projectleider: dr. Arjen Amelink project: 06582

Life Sciences & Technology

Vernieuwingsimpuls _ VIDI

universiteit: Erasmus Universiteit Rotterdam

Een fiber voor metingen in een lymfeklier.

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009

44

Overige programma’s

Innovatieve Genomics Clusters

Innovatieve Genomics Clusters is een

gezamenlijk programma van de Technologie-

stichting STW en het Netherlands Genomics

Initiative (NGI).

STW en NGI herkennen en erkennen de rol

van het Nederlandse bedrijfsleven en instellin-

gen bij het tot stand komen van innovaties

op het gebied van de levenswetenschappen

en in het bijzonder op het gebied van geno-

mics. Ze willen daarom onderzoeksvragen

stimuleren die hun grondslag vinden in het

bedrijfsleven of in organisaties van andere

belanghebbenden. Deze aanpak vormt de

basis voor het op termijn kunnen toepassen

van de resultaten in producten, diensten en

processen.

Het programma is gestart in 2004, heeft een

omvang van ruim negen miljoen euro en heeft

een open indiening.

Opvallende resultaten uit het onderzoek / Jaarverslag STW 2009 45

gebruikt worden door de Nederlandse

aardappelkweekbedrijven, die voordurend

werken aan de ontwikkeling van nieuwe

aardappelrassen, waarin de meest gunstige

eigenschappen worden gecombineerd,

maar ook door veredelaars van andere

gewassen waarin vroegheid een rol speelt.

Het sequencen van het DNA van chromo-

soom 5 is onderdeel van een wereldwijde

samenwerking tussen onderzoekers uit

15 landen (het Potato Genome Sequencing

Consortium), die ernaar streven om medio

2010 de DNA-volgorde van alle twaalf

aardappelchromosomen opgehelderd te

hebben .

De DNA-volgorde vanchromosoom 5 van de aardappel

Life Sciences & Technology

Overige programma’s _ InnovatieveGenomics Clusters

project: 07795 projectleider: prof.dr. Richard Visser

Plantenveredelaars en bioinformatici van

de Wageningen Universiteit hebben in

een intensieve krachttoer veruit het

grootste deel van de DNA sequentie

(= lettervolgorde) van een van de twaalf

aardappelchromosomen blootgelegd. Hun

bijzondere interesse voor het vijfde chro-

mosoom kwam voort uit het feit dat hier-

op meerdere belangrijke eigenschappen

liggen waaronder de erfelijke eigenschap

genaamd ‘vroegheid’, die bepaalt of een

aardappelplant vroeg, dan wel laat in het

groeiseizoen zijn knollen produceert.

Het DNA van chromosoom 5 is maar liefst

60 miljoen basenparen (= de 4 letters

ACTG in variabele volgorde) lang. Om in

deze zee van informatie het juiste gebied

te vinden waar vroegheid ligt, hebben de

Wageningse onderzoekers de hulp ingeroe-

pen van de aardappelplant zelf, door een

‘vroege’ en een ‘late’ aardappel met elkaar

te kruisen. In de honderden nakomelingen

van deze kruising is vervolgens nauwkeurig

bestudeerd of zij ‘vroeg’ of ‘laat’ zijn, en

hoe dit is gecorreleerd met de aanwezig-

heid van zogenaamde moleculaire merkers

(= reeds bekende, zeer korte stukjes DNA)

van de genetische kaart van de aardappel.

De moleculaire merkers die gekoppeld

waren aan vroegheid zijn vervolgens

opgezocht in het DNA van chromosoom 5.

In de buurt van deze merkers zijn ongeveer

20 kandidaat-genen voor vroegheid gevon-

den, waaruit nu met vervolgonderzoek een

keuze gemaakt gaat worden. De kennis over

welk gen voor vroegheid codeert en hoe

vroegheid overerft kan niet alleen goed

universiteit: Wageningen Universiteit en Researchcentrum

47

03 : Opvallende resultatenuit de kennisoverdracht

Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009

Inleiding

Cijfers kennisoverdracht

Open Technologieprogramma

Bsik-programma

Valorisation Grant

Vernieuwingsimpuls

48

49

50

54

55

59

Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 200948

Inleiding

STW hecht belang aan kennisbescherming

indien dit ertoe bijdraagt kennisoverdracht te

realiseren. Bij toetreding van bedrijven tot

de gebruikerscommissie verplichten de

gebruikerscommissieleden uit de deelnemende

bedrijven zich tot geheimhouding van de

onderzoeksresultaten. Daarnaast is de onder-

zoeker verplicht een eventuele uitvinding/

octrooieringsmogelijkheid onmiddellijk te

melden aan STW. Deze melding wordt gedaan

door middel van een ‘invention disclosure’

formulier, waarin de onderzoeker ondermeer

de uitvinding zelf, de stand van de techniek,

de nieuwheid en de inventiviteit ervan

opschrijft. Ook vermeldt hij de uitvinders.

Aan de hand van het invention disclosure

formulier en eventueel een onderzoek naar de

stand van de techniek, besluit STW in overleg

met de onderzoeker en de kennisinstelling

of een octrooiaanvrage wordt ingediend.

In een groot aantal gevallen is bij de start

van het onderzoek door STW al een afspraak

met een of meer bedrijven gemaakt over een

optie op de resultaten van het onderzoek.

Een optie kan worden verstrekt als een bedrijf

een substantiële bijdrage (in-cash of in-kind)

aan het project bijdraagt. In geval van een

uitvinding betekent dit dat het bedrijf aangeeft

of het de optie wil uitoefenen om een (niet)

exclusief gebruiksrecht (licentie) al dan niet

binnen een bepaalde toepassing of bepaald

gebied te verkrijgen. Bij het maken van vervol-

gafspraken wordt naast het vastleggen van

de licentie zelf, ondermeer ook een inspan-

ningsverplichting tot commercialisatie en

een marktconforme vergoeding met het bedrijf

afgesproken.

49

1

Cijfers kennisoverdracht

Invention Disclosure en octrooiaanvragen

In totaal zijn in 2009 vijfentwintig ‘Invention

Disclosure’ formulieren aangevraagd en

verstuurd. Drie van die vijfentwintig vindingen

hebben geleid tot een octrooiaanvraag in

2009.

Vindingen in 2009

Zeven vindingen zitten in de beoordelingsfase

of er wel dan niet een octrooiaanvrage wordt

ingediend. Op vijftien vindingen loopt nog een

search procedure of moet nog worden gestart.

Octrooiaanvragen in 2009

Op dertien vindingen uit projecten is een

octrooiaanvrage ingediend in 2009, acht

octrooiaanvragen door STW al dan niet teza-

men met de aanvragende kennisinstelling en

vijf octrooiaanvragen door derden (bijvoorbeeld

bedrijven). Tien van deze octrooiaanvragen

vloeien voort uit vindingen van voor 2009 en

drie octrooiaanvragen uit vindingen in 2009.

Vervallen octrooiaanvragen in 2009

Voor acht octrooiaanvragen heeft STW het

besluit moeten nemen deze niet langer te

handhaven omdat er geen gebruiker gevonden

was of geen enkel perspectief meer was op

vermarkting van de technologie binnen de

daarvoor gestelde termijn van dertig maanden.

Overeenkomsten

In 2009 zijn zeven overeenkomsten inzake de

overdracht van een of meer octrooien gesloten.

In drie gevallen is er een licentie verstrekt op

een of meer octrooien. Verder zijn er binnen

zestien STW-projecten optierechten dan wel

optielicenties verleend op de onderzoeksresul-

taten aan bedrijven. In de meeste gevallen

houdt dit een optie in op een exclusief gebruiks-

recht van de kennis, al dan niet beperkt tot een

bepaald toepassingsgebied. Twee van de

eerdergenoemde optielicentieovereenkomsten

zijn samenwerkingsovereenkomsten die ook

wel worden afgesloten als er sprake is van

een samenwerking tussen een groot aantal

contractspartijen bij een onderzoeksproject.

Verder zijn er zes material transfer overeen-

komsten afgesloten, en negen afstandsver-

klaringen, vier addenda, een overeenkomst

waarbij de overname rechten en plichten is

geregeld en een inkomstenverdelingsovereen-

komst waarbij er een afspraak is gemaakt

met een derde. Dit laatste kan het geval zijn

bijvoorbeeld als er een onderzoeker van een

buitenlandse universiteit als uitvinder wordt

vermeld in de octrooiaanvrage en daarover

aanvullende afspraken zijn gemaakt aan het

begin of in de loop van een onderzoek.

Afspraken over het geheimhouden van resul-

taten en/of andere informatie is zestig maal

schriftelijk vastgelegd, geheimhoudingen

binnen het Perspectief programma zijn daarbij

inbegrepen. In totaal zijn er negenenvijftig

overeenkomsten door STW gesloten in 2009

exclusief vijfenvijftig geheimhoudingen in

het kader van Perspectief alsook de eerste

Partnership overeenkomst met Hyflux.

Nieuwe bedrijven

Direct voortkomend uit STW-onderzoek zijn

er in 2009 weer drie nieuwe bedrijfjes opge-

start. Om een volledig beeld te krijgen van

de nieuwe bedrijvigheid waarbij STW een

essentiële rol speelt, moet echter ook gekeken

worden naar ons Valorisation Grant-program-

ma. Dit programma is opgezet om onderzoe-

kers die zelf met kennis uit STW-projecten een

nieuwe onderneming willen opstarten beter te

faciliteren. In 2009 zijn binnen de Valorisation

Grant 10 nieuwe bedrijven opgestart.

5050

Volledig openvouwbaretentconstructie, nog te sluitenbij harde wind

projectleider: dr.ir. Rob Hammerslag project: 06640

Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek

Open Technologieprogramma (OTP)

universiteit: Universiteit Utrecht

Voor het bereiken van het hoogste oplos-

send vermogen moeten telescopen

vrij worden opgesteld. Temperatuurfluc-

tuaties in de omringende lucht, veroorzaakt

door nabije objecten met enigszins afwij-

kende temperatuur, geven beeldon-

scherpte. Niet alleen een open opstelling,

maar ook wind vermindert de temperatuur-

fluctuaties. Daarom moeten astronomische

telescopen – vaak gelegen in berggebie-

den – ook bij harde wind werken. In geval

van regen, een omringende wolk, ijsafzet-

ting of storm, moet er een beschermende

behuizing over de telescoop komen.

Een revolutionaire oplossing is een openvouw-

bare tentconstructie gebaseerd op het span-

nen van tentdoek tussen beweegbare, maar

toch stijve bogen. De tentdoekdelen worden

zadelvormig gespannen voor maximum sta-

biliteit tegen wind. De eerste zeer experimen-

tele tent is gebouwd voor de Dutch Open

Telescope op La Palma en heeft een diameter

van zeven meter (figuur 1). Een tweede proto-

type met negen meter diameter is gebouwd

voor de GREGOR telescoop op Tenerife.

Deze koepel is een verdere ontwikkeling: in

plaats van één laag zijn er twee lagen tentdoek

voor een betere thermische isolatie. De GRE-

GOR koepel heeft zonder problemen een

orkaan doorstaan met gemeten windsnelhe-

den van 245 km/uur (1-minuut gemiddelde).

Sluiten is uitgevoerd tot windsnelheden van

90 km/uur en gaf geen problemen. Voordat

deze windsnelheid wordt bereikt, zijn al geen

astronomische waarnemingen meer mogelijk

vanwege slecht weer. Benodigde tijd voor

het motorisch sluiten is vier minuten.

Nu is de vraag of dit openvouwbare principe

te realiseren is voor veel grotere koepeldiame-

ters voor grote telescopen. Een meetpro-

gramma is opgezet aan de twee bestaande

koepels om meer zekerheid te krijgen over het

gedrag van de openvouwbare constructie.

Het kunnen openvouwen geeft meer bewe-

gingsvrijheden, bijvoorbeeld vrij roteerbare

bogen tussen de doeksegmenten. Bij geslo-

ten koepel heeft het strak gespannen doek

een essentiële functie in de stabiliteit van de

gehele constructie tegen windbelasting.

Rond de beide koepels zijn windmeters

geplaatst. Bovendien zijn op alle bogen

meerdere druksensoren gezet (figuur 2).

Samen geven deze een beeld van de wind-

belasting op de koepel. Gelijktijdig worden

de deformaties van de koepel gemeten.

Gelijktijdig met de metingen is gestart met

het ontwerpen van veel grotere openvouw-

bare koepels, 20 tot 30 meter diameter,

met verwerking van de opgedane kennis

(figuur 3). Het ziet er naar uit, dat zo’n open-

vouwbare koepel zal worden toegepast voor

de European Solar Telescope (EST). Dit is op

zichzelf al een belangrijk utilisatieresultaat,

dat de weg kan openen voor vele andere

toepassingen zoals in de recreatieve sfeer

voor zwembaden en tentoonstellingen.

1 De Dutch Open Telescope (DOT)

op La Palma op 2350 meter hoogte.

Links: volledig opengeklapte tentkoepelvoor zonnewaarnemingen. Rechts:gesloten koepel met strak gespannen

doek.

2 De GREGOR telescoop op

Tenerife, eveneens op 2350 meter.

Boven: Tentkoepel opengeklapt.Onder: Gesloten tentkoepel vanbinnen. Onder de vloer zijn achter ven-

sters optische units, die op afstand

nauwkeurig, 5 micron dwars en 50

micron diepte, de deformaties van een

20-tal punten van het koepeloppervlak

meten. Links: 3 meetpunten op de

bogen. Rechts: 2 weggenomen vloer-

platen, onder de achterste een meet-

unit voor 3D deformatiemetingen,

onder de voorste kleine computers

voor data verwerking en opslag. De

metingen zijn gebaseerd op correlatie-

technieken voor snel opeenvolgende

beelden zoals bij de optische compu-

termuis, maar dan op grote afstand.

3 Tekeningen van een 28-meterversie

openvouwbare koepel voor een moge-

lijke European Solar Telescope (EST)

met circa 4-meter spiegeldia-meter,

waarvoor momenteel in Europees kader

een designstudie wordt uitgevoerd.

Boven: gesloten Onder: geopend.

2 3

51

Prof.dr.ir. Leo Ligthart en elektronisch

ontwerper Fred van der Zwan ontwikkel-

den aan de Technische Universiteit Delft

PARSAX, een radar die binnen een straal

van 15 km met hoge resolutie bewegen-

de objecten kan meten. Deze rader stuurt

twee verschillende signalen uit die na

reflectie worden bemonsterd en doorge-

rekend. De radar levert een veel hogere

resolutie op dan doorsnee radarsyste-

men, en dankzij die hoge resolutie kan

hij kleine deeltjes, zoals waterdruppels

in wolken bestuderen. Hiermee kunnen

onderzoekers het ontstaan en de levens-

duur van waterdruppels in een wolk

volgen, en dus bestuderen hoe wolken

ontstaan en verdwijnen.

De PARSAX radar is de opvolger van de

DARR (Delft Atmospheric Research Radar),

die sinds 1978 in bedrijf is geweest. In

een STW-projectvoorstel werden de eisen

beschreven: de radar moest twee golfvor-

men tegelijkertijd kunnen uitzenden. De

scatteringmatrix moet in één frequentiezwaai

gemeten kunnen worden, alles met het doel

om het object beter te kunnen beschrijven.

Vervolgens werden partners bij het project

gezocht. Dat werden Thales, het KNMI,

Wageningen Universiteit en TNO. Daarna

ging het project van start met de ingebruik-

name van PARSAX in 2009 als resultaat.

Het KNMI en Wageningen Universiteit zijn

geïnteresseerd in de bestudering van

wolken en de hoeveelheid regen die ter

plekke valt. Met deze radar kan worden

uitgezocht welke rol wolken spelen in de

algehele klimaatverandering die nu aan de

gang is. TNO zou een verbeterde PARSAX

kunnen gebruiken om op zee bijvoorbeeld,

in het kader van de nationale veiligheid,

laagvliegende vliegtuigjes en helikopters op

te sporen. Op land zouden dit soort kleinere

antennes in een netwerk opgesteld kunnen

worden. Daarmee zou je ’s nachts kunnen

zien of er mensen langs een muur lopen,

of achter struiken staan. Toepassingen in

de beveiliging dus.

Een vervolgproject is al in de maak. Dat

gaat zich richten op klimaatonderzoek en

de mogelijkheid voor een netwerk van

PARSAX-radars voor beveiliging of hulp-

verlening op zee. Bij storm bijvoorbeeld,

voor het detecteren en classificeren van

rubberbootjes. Verder wordt gekeken naar

toepassingen voor beveiliging op land.

Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009

project: 07046 projectleider: prof.dr.ir. Leo Ligthart

Parsax-radar bekijkt ontstaanen levensduur van waterdruppelsin wolken

Systemen, Energie en Materialen

Open Technologieprogramma (OTP)

universiteit: Technische Universiteit Delft

52

Gigantisch snel afzonderlijkemoleculen detecteren

projectleider: prof.dr. Herman Spaink project: 06241

Chemie, Milieu en Water

Open Technologieprogramma (OTP)

universiteit: Universiteit Leiden

Wetenschappers van de Universiteit

Leiden hebben een nieuwe detectie-

technologie ontwikkeld waar samen

met STW patent op is aangevraagd. Het

betreft een toepassing van geavanceerde

fysica voor de analyse van biologische

moleculen.

De belangrijke doorbraak van deze techno-

logie is dat het aantal moleculen dat indivi-

dueel gedetecteerd kan worden gigantisch

is versneld. Hierbij kan gekeken worden

naar diverse biologische eigenschappen

zoals de binding aan andere moleculen.

Met klassieke methoden was het al mogelijk

met behulp van fluorescentie zeer snel

moleculen te detecteren maar in het geval

van biologische moleculen was er een

probleem: als gevolg van het detecteren

van moleculen gaat de fluorescentie door

chemisch verval verloren. Dit probleem is

nu opgelost door gebruik te maken van

zeer kleine gouddeeltjes die aan biomole-

culen kunnen worden vast gekoppeld.

Deze gouddeeltjes kunnen met de nieuwe

methode extreem gevoelig worden

gede-tecteerd zonder dat er chemisch ver-

val optreedt. Hierbij wordt gebruik gemaakt

van een bijzondere laseropstelling die in

het patent beschreven wordt en op de foto

is te zien. Het nut van de methode is gede-

monstreerd aan de hand van de analyse van

virusdeeltjes. Er kon worden aangetoond

dat virusdeeltje aan een aantal individuele

moleculen binden met een detectiesnelheid

die vele malen hoger ligt dan met klassieke

methoden. Er is vanuit diverse bedrijven

enthousiast gereageerd op deze nieuwe

uitvinding. Binnen een consortium van

samenwerkende bedrijven en universiteiten

(genaamd Cyttron, gesteund vanuit de

FES-gelden) zal de uitvinding verder wor-

den ontwikkeld voor diverse biomedische

toepassingen.

Lasersysteem voor zeer snelle detectie van afzonderlijke

moleculen. Het systeem is gepatenteerd.

53

De sierwaarde van snijbloemen wordt in

hoge mate bepaald door de kleur van de

bloem. De pigmenten die de bloemen

en fruit kleuren zijn anthocyanen. Dit

zijn simpele verbindingen bestaande uit

een basisskelet waaraan verschillende

chemische substituties of ‘decoraties’

worden aangebracht die de kleur bepalen.

Wanneer een gen dat verantwoordelijk is

voor het aanbrengen van een specifieke

decoratie defect raakt, dan resulteert dit in

een nieuwe bloemkleur. Door dergelijke

mutanten met nieuwe kleuren te bewaren

en door kruising verschillende mutaties te

combineren is, soms in de loop van eeuwen,

een breed scala aan kleurvariëteiten voor

allerlei siergewassen gemaakt. Deze aanpak

was buitengewoon succesvol – kijk eens

naar de enorme variatie aan kleuren in

tulpen – maar heeft ook beperkingen. Het

spreekwoord luidt niet voor niets ‘roses

are red and violets are blue’. Een blauwe

roos is in vele culturen een mythe en

altijd mythe gebleven: enkele eeuwen van

veredeling hebben witte, gele, rode rozen

in allerlei vormen opgeleverd, maar geen

blauwe. Hetzelfde geldt voor andere belang-

rijke snijbloemen zoals anjers en lelies.

Onderzoekers aan de VU hebben met steun

van STW een aantal nieuwe ‘blue genes’

weten te identificeren door gebruik te

maken van petunia-mutanten die al decen-

nia lang bloembakken sieren. De blauwe

kleur van deze petunia’s is het gevolg van

mutaties in zogenaamde pH-genen die de

zuurgraad of pH van de vacuole bepalen,

het cel-compartiment waar de anthocyanen

worden opgeslagen. De kleur van de antho-

cyanen verandert hierdoor van rood-paars

naar blauw, vergelijkbaar met lakmoes.

Deze pH-genen bleken te coderen voor

nieuwe, niet eerdere ontdekte, eiwitten

die zich in de membraan rond de vacuole

bevinden en die verschillende ionen, waar-

onder H+, de vacuole in of juist uit pompen.

Met deze kennis konden homologe genen

in roos, anjer en ander siergewassen

worden geïdentificeerd en ligt de weg

open om, in samenwerking met een aantal

bedrijven, via genetische modificatie nieuwe

variëteiten met blauwe bloemen te genere-

ren. Het onderzoek leverde bovendien

belangrijke fundamentele inzichten op met

betrekking tot de manier waarop cellen de

pH in verschillende compartimenten sturen

en nieuwe ideeën voor toepassingen in een

breed scala aan (voedsel)gewassen.

Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009

project: 06717 projectleider: dr. Francesca Quattrocchio

De blauwe roos:niet langer een mythe?

Life Sciences & Technology

Open Technologieprogramma (OTP)

universiteit: Vrije Universiteit Amsterdam

Boeket van petunia is met een normale paars-rode

kleur (rechtsboven en linksonder), en bloemen van een

pH-mutant met een blauwe kleur (midden).

54

Life Sciences & Technology

Bsik-programma _ DPTE

Profiel genexpressie alsvingerafdruk voor donorleeftijd

universiteit: Universiteit Twente

Als ons lichaam veroudert gaat het

meer gebreken vertonen en neemt het

vermogen om letsel, zoals botbreuken,

te genezen af. Tegenwoordig wordt er

veelvuldig onderzoek gedaan naar thera-

pieën om deze lichamelijke gebreken

te verhelpen of te beperken. Als gevolg

van de vergrijzing zullen deze technieken

steeds meer uitgevoerd worden op

patiënten met een hoge leeftijd, wat

vermoedelijk een negatieve invloed heeft

op de effectiviteit van de therapie.

Deze regeneratieve therapieën maken vaak

gebruik van patiënteigen stamcellen. Een

stamcel is een cel die kan uitgroeien tot

allerlei verschillende cellen zoals huidcellen,

vetcellen en botcellen en deze cellen bepa-

len grotendeels hoe goed het lichaam zich-

zelf kan herstellen. Aangezien dit vermogen

met toenemende leeftijd afneemt, hebben

stamcellen waarschijnlijk een invloed op het

verouderingsproces. Wij verwachtten dan

ook dat tekenen van dit proces zichtbaar

zijn in de stamcelpopulatie. Met als doel

eigenschappen te vinden die veranderen

met leeftijd, hebben wij zogeheten mesen-

chymale stamcellen geïsoleerd uit het been-

merg van 61 donoren in de leeftijd van

17 tot en met 84 jaar. Voor de hand liggen-

de celeigenschappen, zoals de snelheid

waarmee zij delen, het vermogen om andere

cellentypen te vormen en het initiële aantal

stamcellen aanwezig in het beenmerg,

varieerden te veel om donorleeftijd te kun-

nen voorspellen. Als volgende stap in dit

onderzoek hebben wij RNA uit deze stam-

cellen geïsoleerd en geanalyseerd met een

microarray, een techniek die het mogelijk

maakt om de genexpressie van alle genen

in het menselijk genoom te bekijken.

Wij konden in deze donorpopulatie genen

identificeren die een expressiepatroon laten

zien dat samenhangt met de donorleeftijd.

Momenteel wordt ook onderzoek gedaan

naar technieken om deze stamcellen te

verjongen, zodat zij beter presteren. Het

door ons gevonden genexpressieprofiel zou

kunnen fungeren als een soort vingerafdruk

voor donorleeftijd en daarmee als test om

de effectiviteit van deze verjongingstech-

nieken te bekijken. Daarnaast zouden cellen

geselecteerd kunnen worden op basis van

dit profiel, zodat we cellen met een jonger

genexpressie profiel, die mogelijk ook beter

functioneren, kunnen gebruiken voor rege-

neratieve therapieën.

Een muis met tekenen van veroudering zoals grijze haren

en een kromme rug. Stamcellen zijn verantwoordelijk

voor het in stand houden van gezond weefsel.

projectleider: prof.dr. Clemens van Blitterswijk project: 06737/06745

55

Valorisation Grant

De Valorisation Grant is geïnspireerd door

het Amerikaanse Small Business Innovation

Research (SBIR) programma, dat nu ook in

Nederland breed ingevoerd raakt. Hij is vooral

bedoeld als overbrugging van de ‘funding gap’,

de moeilijkheid die ondernemers en onder-

nemende onderzoekers ervaren om de eerste

stappen van kennisbenutting gefinancierd

te krijgen. Dit maakt het Valorisation Grant

programma tot een succesvol instrument voor

het creëren van nieuwe innovatieve bedrijvig-

heid die het gevolg is van kennisbenutting bij

universiteiten en publieke kennisinstellingen.

De Valorisation Grant is gestart in 2004 en

kent naast initiatiefnemer en financier

STW de volgende medefinanciers: het regie-

orgaan ICTRegie en het nationale onderzoeks-

programma NanoNed.

Hij bestaat uit twee fases: fase-1 is de haal-

baarheidsstudie van het voorstel, fase-2 de

valorisatiefase. Kandidaten voor fase-2 mogen

pas indienen als zij eerst met succes fase-1

doorlopen hebben. Fase-1 moet in maximaal

een half jaar zijn uitgevoerd en kent een

subsidie van maximaal 25.000 euro. Voor

fase-2 geldt een maximum subsidiebedrag van

200.000 euro voor een periode van maximaal

2 jaar. In 2009 zijn voor STW in totaal 31

fase-1 projecten gehonoreerd en 11 fase-2

projecten voor een bedrag van 1,8 miljoen

euro.

56

Opvouwbare container

project: 10585 projectleider: dr.ir. Just Herder

Valorisation Grant

universiteit: Technische Universiteit Delft

Met zijn allen importeren we grote hoe-

veelheden producten uit het Verre

Oosten. Steeds meer hiervan wordt aan-

gevoerd in containers. Het gevolg is dat

het Westen met een overschot aan lege

containers zit. De opslag hiervan legt

een enorm beslag op dure ruimte in de

havengebieden. Ook het vervoer van lege

containers is kostbaar: zo’n 40% van de

containers op onze drukke wegen is leeg.

Het jonge bedrijf Holland Container

Innovations (HCI) heeft samen met de

Technische Universiteit Delft een stalen

opvouwbare maritieme container ontwik-

keld. Deze heeft twee bijzondere aspecten.

Hij is als één geheel mechanisme opvouw-

baar zodat er geen losse delen kwijt kunnen

raken, en de zware delen zijn zwaartekracht-

gecompenseerd met torsiestaven die tevens

functioneren als scharnieren. Het resultaat

is een container die oogt als een normale

container met dezelfde buiten- en binnen-

maten, maar in opgevouwen toestand

slechts een kwart van de ruimte inneemt.

Een stapel van vier opgevouwen HCI-

containers kan als een normale container

overgeslagen en vervoerd worden. Dit levert

flinke besparingen op, niet alleen in ruimte

(75%) maar ook in gebruikskosten (naar

schatting tot 25%).

Omdat het project grote investeringen

vraagt, is de hulp van de STW Valorisation

Grant (VG) van doorslaggevende betekenis.

Met de Valorisation Grant wordt momenteel

de detailontwerp en internationale certifi-

catiefase doorlopen. Onder de voorwaarde

van succesvolle afronding hiervan is een

eerste serie van de HCI-containers verkocht

aan internationale partners. De Valorisation

Grant stimuleert niet alleen het benutten

van kennis, er is ook nieuw onderzoek

geïnitieerd op basis van specifieke vragen

die nieuwe kennis vereisen, zoals het

verbeteren van de balanceerkwaliteit met

nieuwe configuraties van torsiestaven

en innovatieve vouwtechnieken voor dik-

wandige zwaargewicht mechanismen.

Weergave van het opvouwproces van de containers.

57Valorisation GrantOpvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009

projectleider: prof.dr. Henk Nijmeijer project: 10936

Geluidsbronnenhaarscherp visualiseren

Sorama is in januari 2009 opgericht door

dr.ir. Rick Scholte en drs. Vincent Locht.

Het bedrijf is een spin-off van de Tech-

nische Universiteit Eindhoven waar Rick

Scholte tijdens het STW-project 06618

‘Inverse akoestiek’ een methode heeft

ontwikkeld om geluidsbronnen haar-

scherp te visualiseren. Hiermee kan voor

het eerst ter wereld geautomatiseerd,

betrouwbaar en met hoge precisie (tot

op een halve millimeter nauwkeurig)

inzicht verkregen worden op de manier

waarop producten geluid veroorzaken.

Tot die tijd vormde productgeluid een black

box: het is een moeilijk doorgrondbaar feno-

meen. Slechts na langdurig speurwerk, ‘trial

en error’ en vaak wat geluk kan ongewenst

geluid gereduceerd worden. Dat is nu dus

voorbij.

Het doel van de STW Valorisation Grant

fase-2 is dan ook om versneld product-

ontwikkelaars te kunnen helpen om geluids-

problemen op te lossen. Terugkijkend op

2009 is Sorama heel tevreden over de

resultaten. Over het eerste jaar werden al

17 verschillende klanten uit de industrie

geholpen met hulp van de Sorama Sound

Imaging Service. Sorama meet daarbij op

de eigen opstelling of op locatie een pro-

duct akoestisch door. Vervolgens worden

deze metingen op kantoor uitgewerkt. Als

resultaat levert Sorama geen dik rapport

maar een korte en heldere powerpoint

presentatie waarbij de klant op een unieke

manier inzicht krijgt waar de akoestische

pijnpunten zitten. Vaak is er genoeg laag-

hangend fruit te zien – zoals lekken en

ongunstige montages – waardoor direct

stappen gezet kunnen worden om product-

geluid met decibellen tegelijk te reduceren.

Als aansprekende voorbeelden zijn er

bijvoorbeeld het beademingsapparaatje

waarvan de fluittoon met 15 dB terug-

gebracht werd en de CV-ketel die 3 dB

stiller werd na aanwijzingen van Sorama.

Voor 2010 gaat Sorama een stapje verder:

er wordt op dit moment hard ontwikkeld

aan een geluidscamera die productontwik-

kelaars zelf kunnen gebruiken. Net als een

warmtebeeldcamera maar dan voor geluid.

Daarmee kunnen productontwikkelaars

zelf geluidsbronnen opsporen en bekijken.

Deze geluidscamera komt in de zomer van

2010 op de markt.

Hydraulische generator uit de bouw voldoet niet aan

EU geluidsnormen; Sorama Sound Imaging analyse

toont aan dat de uitlaat op het dak en trillende ventilatie-

roosters de grootste veroorzaker zijn.

universiteit: Technische Universiteit Eindhoven

58

Network InstrusionDetection Systems (NIDS)

project: 10592 projectleider: prof.dr. Sandro Etalle

universiteit: Universiteit Twente

Valorisation Grant

In dit project ontwikkelen we een volgen-

de generatie van ‘Network Intrusion

Detection Systems’ (NIDS). Huidige

NIDS zijn grotendeels gebaseerd op

patroon herkenning (‘signature-based

NIDS’). Zulke systemen inspecteren

pakketinhoud van al het binnenkomende

netwerk verkeer. Ze vergelijken de

inhoud van het pakket met een databank

van aanvalspatronen (signatures).

Als het pakket zo’n patroon bevat wordt

er een alarm afgegeven. Ze werken dus

zoals virusscanners met een zwarte lijst van

gevaarlijke patronen. Die lijst moet, als er

iedere keer ergens in de wereld een nieuw

soort aanval gedetecteerd wordt, zo snel

mogelijk worden bijgewerkt. Toch kan het,

na ontdekking, tot twee à drie weken duren

voordat er voor een nieuwe aanval een

nieuwe signature beschikbaar is die de aan-

val kan herkennen. Signature-based NIDS

kunnen dus moeilijk nieuwe en gerichte

aanvallen detecteren, omdat er nog geen

signature bestaat om ze te herkennen. De

consequentie hiervan is dat er letterlijk een

zwarte markt bestaat waar men zero-day

attacks kan aanschaffen.

Anomalie-gebaseerde NIDS werken net

andersom. Eerst zullen ze, tijdens een

‘trainingsperiode’, het netwerk monitoren om

een model van het ‘normale’ netwerkverkeer

te maken. Daarna schakelt het systeem in

detectiemodus en wordt het netwerkverkeer

vergeleken met het ‘normale’ model. Te

grote afwijkingen worden beschouwd als

abnormaal en doen het systeem alarm

slaan. Deze aanpak komt overeen met het

gebruik van een ‘witte lijst’. Het model

van het normale gedrag kan de netwerk-

doorstroming beschouwen, maar evengoed

de pakketinhoud (pakketinhoudinspectie)

of beide.

Anomalie-gebaseerde NIDS werden tot

nu toe bijna uitsluitend gebruikt door

aca-demici. Dit omdat zij (a) vaak niet snel

genoeg zijn om moderne netwerken te

monitoren en (b) vaak een te hoge ‘false

positives ratio’ hebben om effectief te

kunnen opereren in een bedrijfsomgeving.

SecurityMatters heeft met een Valorisation

Grant fase-2 van STW een nieuwe

anomalie gebaseerde NIDS ontwikkeld

die in staat is pakketinhoudinspectie uit te

voeren voor snelle netwerken (tot 1Gbps)

en tegelijkertijd een ‘false positive rate’

toont die vergelijkbaar is met (of zelfs beter

is dan) die van moderne signature-based

NIDS. Verder kan het systeem zero-day en

gerichte aanvallen detecteren. Het systeem

is geschikt om aanvallen te detecteren in

situaties waar de gebruikelijk patroongeba-

seerde systemen niet goed functioneren:

bijvoorbeeld in netwerken met ad-hoc

protocollen (zoals SCADA-systemen) en

in netwerk met ad-hoc ontwikkelde toepas-

singen (denk aan de interne toepassingen

van grote bedrijven, die intern beschikbaar

worden gemaakt als webservices).

Op dit moment werkt SecurityMatters ook

aan de beveiliging van SCADA-systemen,

samen met verschillende bedrijven die actief

zijn in de Vitale Infrastructuursector.

V.l.n.r. Damiano Bolzoni, Sandro Etalle

en Emmanuele Zambon.

59Opvallende resultaten uit de kennisoverdracht / Jaarverslag STW 2009

projectleider: dr.ir. Johan Pouwels project: 07299

TV van de toekomst met Tribler

universiteit: Technische Universiteit Delft

De Tribler Peer-to-Peer (P2P) technologie

is innovatieve open source software,

die is ontwikkeld aan de Technische

Universiteit Delft in samenwerking met

de Vrije Universiteit Amsterdam. Het

Bittorrent protocol waar Tribler op is

gebaseerd, zorgt ervoor dat twee gebrui-

kers die een bestand downloaden elkaar

gaan helpen. Gebruiker A downloadt

deel 1 van het bestand, en gebruiker B

deel 2. Vervolgens wisselen ze onderling

die stukjes weer uit, zonder de server

lastig te vallen. Hier wordt dus die

efficiency gewonnen. Peer-to-peer

betekent dat het netwerk zichzelf in

stand houdt zonder dat daar centrale

servers voor nodig zijn. Dat is niet alleen

efficiënt – er zijn geen grote centrale

servers nodig – maar een falende server

heeft dus ook geen grote gevolgen voor

de werking van het hele systeem. Binnen

Tribler vormt de gebruiker virtuele

communities met vrienden of in ieder

geval mensen met dezelfde interesses,

om zo content te kunnen delen.

P2P tv-distributie

Met Tribler kun je niet alleen media-

bestanden downloaden, je kunt er ook

streaming audio en video mee ontvangen.

De streaming techniek maakt zelfs live

televisie via p2p mogelijk. En dit alles

tegen zeer beperkte kosten. Dit heeft geleid

tot samenwerking met de grote publieke

omroepen van Europa zoals Nederlandse

publieke omroep, BBC, ARD/ZDF en de

European Broadcasting Union.

Uit de livestreams van de website

Uitzendinggemist.nl is gebleken dat er

veel belangstelling is voor streaming

video, maar dit succes heeft ook zijn

keerzijde. Er is heel veel dure capaciteit

nodig om aan de vraag te voldoen en

pieken in de vraag zorgen er voor dat

Uitzendinggemist regelmatig overbelast

is, en dat omroepen niet altijd de beeld-

kwaliteit kunnen garanderen.

Het inzetten van een programma als

Tribler kan hiervoor de oplossing zijn om

bijna kosteloos een miljoenenpubliek

te bereiken. De omroepen kunnen hun

uitzendingen dan via het programma

aanbieden, waarna de verspreiding door

de kijkers zelf gebeurt. Ze hoeven alleen

de eerste ontvangers van data te voorzien,

waardoor de kosten en de belasting van

de apparatuur te verwaarlozen zijn.

Natuurlijk mogen de omroepen alleen de

tv-uitzendingen waarvan ze zelf de rechten

hebben zo verspreiden. Omroep.nl is

echter druk bezig steeds meer rechten op

programma's aan te kopen. Momenteel

zijn er al 400.000 ooit uitgezonden pro-

gramma's beschikbaar om te streamen.

Naast de pilot die is gestart door de

Nederlandse publieke omroepen hebben

ook de BBC en de ZDF actief interesse

getoond in de mogelijkheden van Tribler.

De archieven zijn via Tribler niet alleen via

de PC te ontsluiten. De nieuwste versie

werkt via settopboxen op de televisie

en kan straks standaard worden ingebouwd

in elke tv die de consument in de winkel

kan kopen.

Informatie- en Communicatietechnologie en Elektrotechniek

Vernieuwingsimpuls _ VICI

Computerondersteunende analysevan hartbeelden: wie is het best?

project: 07191 projectleider: prof.dr. Wiro Niesen

Life Sciences & Technology

Vernieuwingsimpuls _ VENI

universiteit: Erasmus Medisch Centrum Rotterdam

Cardiovasculaire aandoeningen vormen

een van de belangrijkste oorzaken voor

sterfte en invalideit. Beeldvormende

technieken, zoals MRI, CT en echo,

spelen in toenemende mate een rol in

de verbeterde diagnose en behandeling

van cardiovasculaire aandoeningen. Om

de rijkdom aan beeldinformatie optimaal

te gebruiken, zijn geautomatiseerde

beeldanalysemethoden onontbeerlijk.

Met behulp van deze technieken is

het mogelijk objectieve, kwantitatieve

informatie uit beelden te extraheren, ter

ondersteuning van het diagnose- en

behandeltraject.

Het vakgebied van de biomedische beeld-

verwerking is de afgelopen jaren dan ook

enorm gegroeid. Echter, voor een duidelijk

antwoord op de vraag welke methode

het meest geschikt is voor een specifieke

klinische toepassing wordt het antwoord

meestal tevergeefs gezocht in de vak-

literatuur. Een gefundeerde keuze uit de

overweldigende hoeveelheid mogelijke

algoritmes is moeilijk te maken: niet elke

methode is gedegen geëvalueerd, en als

dat wel gebeurd is, zijn de resultaten

meestal niet vergelijkbaar met andere

studies, omdat er andere evaluatiecriteria

en datasets zijn gebruikt. Dus de vraag,

‘wie is het best?’, kan vaak niet bevredigend

worden beantwoord. Terwijl de goede

beantwoording van die vraag essentieel is

voor de patiënt.

In het kader van het VICI-onderzoek van

Wiro Niessen, hebben onderzoekers van

de Biomedical Imaging Group Rotterdam

(www.bigr.nl) in de afgelopen jaren daarom

twee ‘grand challenges’ georganiseerd

om resultaten van cardiovasculaire beeld-

analysetechnieken objectief te kunnen ver-

gelijken. In het kader van deze challenges

zijn klinische datasets beschikbaar gesteld.

Verder is met behulp van klinische experts

op deze data een referentiestandaard

bepaald, en zijn evaluatie criteria ontwikkeld

om resultaten van algoritmes met de

referentiestandaard te kunnen vergelijken.

De challenges culmineerden in echte

competities tijdens conferenties in New

York (2008) en Londen (2009), waar

aan groot aantal onderzoekteams van

vooraanstaande academische instituten en

industrieën met elkaar de degens kruisten.

De eerste challenge richtte zich op de

analyse van de kransslagaders in CT-angio-

grafie data, de kleine vaten die de hartspier

van bloed voorzien. In deze challenge was

het de taak om geautomatiseerd een pad

te bepalen dat centraal door de kransslag-

aders loopt. Dit is een belangrijke eerste

stap voor visualisatie van de kransslagaders

en voor verdere (automatische) analyse.

De tweede challenge richtte zich op de

halsslagader, die de hersenen van bloed

voorziet. In deze challenge was het de taak

om de 3D-geometrie van de halsslagader te

bepalen, en de mate van vernauwing van het

vat bij ziekte. Deze metingen zijn van groot

belang voor het plannen van de behandeling

(bijvoorbeeld al dan niet opereren).

Beide challenges gebruiken een web-

gebaseerd systeem (resp. coronary.bigr.nl

en cls2009.bigr.nl) voor het downloaden en

uploaden van de data, en vele onderzoekers

hebben hun methode geëvalueerd via onze

systemen. De resultaten van de geëvalueer-

de methoden worden via de website en in

tijdschriftartikelen gepubliceerd. Beide

challenges hebben aangetoond dat objec-

tieve vergelijking van methoden mogelijk

is, en ze blijven beschikbaar voor de

evaluatie van nieuwe methoden. Hiermee

is een belangrijke stap gezet richting de

introductie van gevalideerde beeldanalyse-

technieken in de klinische praktijk, om diag-

nose en behandeling van cardiovasculaire

aandoeningen te ondersteunen.

61

04 : STW in cijfers

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

Inleiding

Kengetallen en statistiekGebruikers

Utilisatie

Aantal lopende projecten

Financiële (project)gegevens

STW-bureau

Verkort financieel jaarverslag 2009

62

63

63

65

66

69

70

71

62

(zie interview op pagina 31)

Inleiding

Door middel van dit jaarverslag legt STW

verantwoording af over de besteding van

de haar toevertrouwde gelden. Naast dit

jaarverslag wordt jaarlijks ook het zogeheten

Utilisatierapport gepubliceerd waarin wordt

gerapporteerd over de toepassing van resul-

taten uit STW-onderzoek. Graag verwijzen

wij de lezer daar eveneens naar.

In dit hoofdstuk geven wij op een beknopte

en kwantitatieve manier inzicht in de prestaties

van STW van het afgelopen jaar. Veelal in

meerjarig perspectief. Met de komst van

Perspectief en andere STW-programma’s is

in de afgelopen jaren het programmatische

compartiment gegroeid, deels door het

verkleinen van het budget voor het Open

Technologieprogramma (OTP), deels door

toegenomen bijdragen van gebruikers en

andere sponsoren. Waar in het onderstaande

geen nadere aanduiding is gegeven betreffen

de kengetallen het OTP en de STW-program-

ma’s tezamen.

De door STW uitgevoerde Venieuwingsimpuls

en in hoofdzaak extern gefinancierde program-

ma’s, zoals bijvoorbeeld Nanoned, DPTE en

PROGRESS worden niet tot het OTP gerekend.

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009 63

Kengetallen en Statistiek

Gebruikers

41%

4%

18%

37%

figuur 1 Gebruikers per categorie in 2009

bedri jven: < 250 medewerkers

bedri jven: > 250 medewerkers

(semi)overheid

kennisinstel l ing

aa

nta

l

0

100

200

300

400

500

600

700

800

900

1000

1100

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 2 Aantal industriële gebruikersrelaties

gebruikersrelat ies

nieuwegebruikersrelat iesten opzichte vanvoorgaand jaar

buitenlandsegebruikersrelat ies

nieuwe buitenlandsegebruikersrelat iesten opzichte vanvoorgaand jaar

Relaties met (buitenlandse)

universiteiten en ziekenhuizen zijn

niet meegerekend. Divisies van

bedrijven worden niet als afzonder-

lijke gebruikers geteld.

aa

nta

lp

roje

cte

n

0

10

20

30

40

50

60

70

aantal gebruikerscommissieleden

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 >10

figuur 3 Gebruikers

Aantal gebruikers in de gebruikers-

commissies van 2009. Van het

aantal projecten met één of twee

gebruikerscommissieleden, is voor

meer dan de helft een optie- of

licentieovereenkomst afgesloten

(of in voorbereiding). Soms is de

gebruikerscommissie nog niet

volledig geformeerd.

Bij de overige projecten zijn meer

gebruikers betrokken, vaak in de

sfeer van vertegenwoordigers van

andere kennisinstellingen.

64 STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

0 10 20 30 40 50 60 70 80

zeer ontevreden

ontevreden

neutraal

tevreden

zeer tevreden

percentage respondenten

Verdeling van de externe gebruikers

naar het aantal projecten waarbij

zij zijn betrokken. Zo zijn er 777

gebruikers ‘slechts’ bij één STW-

project betrokken, 154 gebruikers

zijn bij twee projecten betrokken.

Ook zijn er nog 14 gebruikers bij

meer dan 14 verschillende projec-

ten betrokken. STW-onderzoek is

er dus niet voor de ‘happy few’.

In 2009 waren in totaal 1079

gebruikers bij het onderzoek betrok-

ken. (Buitenlandse) universiteiten

en ziekenhuizen niet meegerekend.

N.B. Divisies van bedrijven worden

niet als afzonderlijke gebruikers

geteld.

aa

nta

lg

eb

ruik

ers

1

10

100

1000

aantal projecten waaraan de gebruiker is verbonden

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 >14

figuur 4 Projecten en gebruikers

0 10 20 30 40 50 60 70 80

zeer ontevreden

ontevreden

neutraal

tevreden

zeer tevreden

percentage respondenten

figuur 6 Waardering onderzoekers na afloop van het project

2009

2008

2006

2007

2005

2009

2008

2006

2007

2005

figuur 5 Waardering gebruikers na afloop van het project

65STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

0

20

40

60

80

100

120

140

aa

nta

l

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 8 Contracten

Aantal octrooiaanvragen direct

voortgekomen uit STW-onderzoek.

aa

nta

l

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

12

13

14

15

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 9 Nieuwe startende bedrijven

overige overeenkomsten

materiaal transfer agreement

letter of intent

geheimhouding

overdracht octrooi

overdracht kennis

samenwerking onderzoek

optie en l icentie

optie

l icentie

verdel ing inkomsten

afstandsverklar ing

aa

nta

lo

ctro

oia

an

vra

ge

n

0

5

10

15

20

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 7 Octrooiaanvragen

Utilisatie

overige programma’s

Valorisat ion Grant

Aantal uit STW-onderzoek

opgestarte bedrijven.

STW in cijfers / Jaarverslag STW 200966

0

0,2

0,4

0,6

0,8

1

1,2

1,4

1,6

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 10 Inkomsten uit kennisexploitatie

Inkomsten op STW-projecten.

Royalty en Lumpsum

zijn inkomsten vanwege

overeenkomsten met derden.

figuur 11 Lopende projecten binnen OTP, Perspectief en overige programma’s

Aantal lopende projecten

aa

nta

llo

pe

nd

ep

roje

cte

n

0

50

100

150

200

250

300

350

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 12 Lopende projecten per type instelling in 2009 (OTP en Perspectief)

OTP

Bsik

Overige programma’s

Perspectief

aa

nta

llo

pe

nd

ep

roje

cte

n

0

100

200

300

400

500

600

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

lumpsum

royalty

TU D, TU E, UT

overige universitei ten(inclusief U MC’s)

para-universitaireinstel l ingen

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009 67

aa

nta

lp

roje

ctvo

ors

tell

en

0

50

100

150

200

250

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 13 Honoreringen en afwijzingen (OTP en Perspectief)

126

85

114

384

55

figuur 14 Status projecten in 2009 (OTP en Perspectief)

in behandel ing

afgewezen

lopend

gehonoreerd

beeindigd

afwijzingen

honoreringen

Honoreringen en afwijzingen

per jaar.

aa

nta

l

0

50

100

150

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 15 Aantal gepromoveerde onderzoekers

Aantal gepromoveerde

onderzoekers via STW op

de arbeidsmarkt gekomen.

68

ge

mid

de

ldju

ryci

jfe

rw

ete

ns

cha

pp

eli

jke

kw

ali

teit

1

1,5

2

2,5

3

3,5

4

4,5

5

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 17 Wetenschappelijke kwaliteit van OTP-projectvoorstellen

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

aa

nta

lp

roje

ct(v

oo

rste

ll)e

n

0

10

20

30

40

50

60

70

80

aantal referenten

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 > 10

figuur 18 Aantal referenten (OTP en Perspectief)

Aantal referenten per ingediend

projectvoorstel in 2009 in de

beoordelingsfase.

honoreringen

afwijzingen

De beoordelingsschaal voor

juryleden varieert tussen 1 en 9.

1 = uitstekend

9 = ondermaats

figuur 16 Lang openstaande vacatures na honorering (OTP en Perspectief)

Het aantal OTP en Perspectief-

projecten met vacatures die langer

open staan dan 6 maanden.

NB: De gegevens voor 2009

worden in 2010 gerapporteerd,

omdat van een aantal projecten

de 6-maandstermijn nog niet is

verstreken.

aa

nta

lp

roje

cte

n

0

10

20

30

40

20

05

20

06

20

07

20

08

69STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

0

5

10

15

20

25

30

35

40

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 19 Totale inkomsten STW

pe

rce

nta

ge

0

20

40

60

80

100

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 20 Verdeling totaal STW-projectbudget

Overig betreft: programma’s

(o.a. Vernieuwingsimpuls), lumpsum,

royalties, cash bijdragen aan

projecten en rente.

Financiële (project)gegevens

0

100

200

300

400

500

600

700

20

00

20

01

20

02

20

03

20

04

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 21 Gemiddelde omvang STW-projecten (OTP en Perspectief)

OTP

Perspectief

overige programma’s

basissubsidie NWO

subsidie E Z

overig

Overige programma’s zijn onder

andere: PROGRESS II, Valorisation

Grant en Vernieuwingsimpuls.

investeringen

reizen

materiaal

personeel

De gemiddelde omvang van STW-

projecten gedurende de laatste tien

jaar. De gemiddelde projectomvang

loopt op in de laatste 3 jaar. De oor-

zaak is gelegen in de toegenomen

personeelskosten en het grotere

aandeel multi-disciplinaire projecten

met cofinanciering van bedrijven.

Sinds 2009 is een bovengrens van

750 k€ per project ingevoerd.

70

0

2

4

6

8

10

12

14

16

18

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 22 Bijdragen gebruikers aan STW-projecten

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

ma

an

de

n

0

1

2

3

4

5

6

7

8

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 23 Gemiddelde behandelingsduur OTP-projecten

Totale bijdragen aan STW-projecten.

‘Bijdrage in geld’ zijn de inkomsten

die door STW zijn gefactureerd en

ontvangen. De ‘bijdrage in natura’

zijn alle andere bijdragen. De grote

toename in 2008 en 2009 is onder-

meer het gevolg van het opstarten

van Perspectiefprogramma's waar-

binnen 25% cofinanciering vereist is.

bi jdrage in natura

bi jdrage in geld

pe

rce

nta

ge

0

1

2

3

4

5

6

7

20

05

20

06

20

07

20

08

20

09

figuur 24 Algemene beheerskosten ten opzichte van de baten

al le projecten

gehonoreerd

afgewezen

STW-bureau

bruto

netto

De nettokosten zijn brutokosten

minus de aan derden doorberekende

bureaukosten.

Verkort financieel jaarverslag 2009

De cijfers en tekst op de pagina’s 72

tot en met 75 zijn ontleend aan het financieel

jaarverslag 2009 van Technologiestichting

STW. Het financieel jaarverslag 2009 is

gecontroleerd door Deloitte Accountants BV

te Utrecht en is voorizen van een goed-

gekeurde accountantsverklaring.

71

72

31/12/2009 31/12/2008

k€ k€

VASTE ACTIVA

Materiële vaste activa 22 56

VLOTTENDE ACTIVA

Vorderingen:

Subsidie NWO 125.949 124.893

Subsidie EZ 66.413 56.452

Subsidies en bijdragen van derden 4.932 3.362

Nog te vorderen cofinanciering 7.917 7.247

Nog te vorderen Valorisation Grant 2.700 3.150

Rekening-courant NanoNed - 11.569

Rekening-courant NanoImpuls 672 -

Debiteuren 1.449 1.278

Overige vorderingen en overlopende activa 29 181

Te vorderen omzetbelasting 143 -

210.204 208.132

LIQUIDE MIDDELEN

Rekening-courant 27.080 10.487

TOTAAL ACTIVA 237.306 218.675

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

ACTIVA

Balans per 31 december 2009

73

31/12/2009 31/12/2008

k€ k€

EIGEN VERMOGEN

Vrij besteedbaar vermogen:

Algemene reserve 956 8.968

Vastgelegd vermogen:

Bestemde reserve 11.569 10.912

Bestemde fondsen 4.728 3.073

17.253 22.953

VOORZIENINGEN

Voorziening wacht- en uitkeringsgelden 300 700

300 700

LANGLOPENDE SCHULDEN

Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen:

Open Technologieprogramma 47.812 42.198

Overige programma’s 92.971 80.458

140.783 122.656

KORTLOPENDE SCHULDEN

Toegekende nog niet uitgekeerde bedragen:

Open Technologieprogramma 46.811 49.537

Overige programma’s 27.256 21.354

Rekening-courant NanoNed 2.407 -

Rekening-courant NanoImpuls - 1.254

Rekening-courant Tissue Engineering 1.306 27

Crediteuren en overlopende passiva 1.190 177

Te betalen omzetbelasting - 17

78.970 72.366

TOTAAL PASSIVA 237.306 218.675

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009Financieel Jaarverslag 2009

PASSIVA

74

Begroting 2009 2009 2008

k€ k€ k€

Basissubsidie NWO 30.500 33.855 34.410

Overige subsidie NWO 13.600 15.605 6.917

Subsidie EZ 19.500 20.510 19.975

Subsidies en bijdragen derden 4.200 2.684 226

Vrijval voorziening wacht- en uitkeringsgelden - 397 -

Opbrengsten kennishandel en cofinanciering 6.095 2.908 3.425

Doorberekende bureaukosten 1.450 1.472 1.245

Subtotaal baten uit normale operationele bedrijfsvoering 75.345 77.431 66.198

Financiële baten 200 138 545

Subtotaal financiële baten 200 138 545

Totaal baten 75.545 77.569 66.743

LASTEN

Toekenningen onderzoeksprojecten (inclusief ontvangen cofinanciering):

Toekenning Open Technologieprogramma 27.045 31.155 15.649

Toekenning Vernieuwingsimpuls 13.600 9.037 10.734

Toekenning Perspectief 25.010 26.273 13.581

Toekenning overige activiteiten en programma’s 15.640 11.370 12.406

Totaal toekenningen 81.295 77.835 52.370

Algemene beheerskosten 4.900 4.760 4.580

Afschrijvingen 60 53 96

Dotatie Wacht- en uitkeringskosten - - 192

Doorbetaalde rente - 11 57

Kosten kennishandel en toekenning aan CvB universiteiten 445 610 501

Totaal lasten 86.700 83.269 57.796

Resultaat -11.155 -5.700 8.947

BATEN

Staat van baten en lasten over 2009

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

75

begroting 2009 2009 2008

k€ k€ k€

Resultaat

Resultaat op normale operationele bedrijfsvoering -11.355 -5.827 8.459

Financiële baten 200 138 545

Doorbetaalde rente - -11 -57

Totaal resultaat

-11.155 -5.700 8.947

Resultaatbestemming

Mutatie bestemde fondsen OCW/NWO -5.750 2.268 -180

Mutatie bestemde fondsen EZ -372 -979 607

Mutatie bestemde fondsen overig - 366 -

Totaal mutatie bestemde fondsen 6.122 1.655 427

Mutatie bestemde reserve -1.500 657 3.772

Mutatie algemene reserve -3.533 -8.012 11.461

Mutatie beleidsruimte - - -6.713

Bestemd resultaat -11.155 -5.700 8.947

Resultaat en resultaatbestemming 2009

STW in cijfers / Jaarverslag STW 2009

77

05 Lijst van gebruikers

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009

78 Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009

Aansluitingen aan de ionisatiekamer.Een gesloten ionisatiekamer wordt gebruiktom de output van de versneller te meten(zie interview op pagina 37).

79Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009

A21st Century Medicine Inc.

Rancho Cucamonga (Verenigde Staten) 1

2M Engineering Ltd Veldhoven 1

3T BV Enschede 1

3UB BV Delft 2

A & G MilieutechniekWaalwijk 1

Aalborg Industries Inert Gas Systems BV

Nijmegen 1

Aalborg University Aalborg East (Denemarken) 1

ABB AB Västerås (Zweden) 1

ABB Switzerland Ltd Baden (Zwitserland) 1

Ablynx NV Zwijnaarde (België) 1

ABN AMRO Bank NV Amsterdam 1

Academisch Centrum Tandheelkunde

Amsterdam 3

Academisch Medisch Centrum Amsterdam 16

Academisch Ziekenhuis Maastricht 5

ACE Associated Compiler Experts BV

Amsterdam 1

ACRB Lemmer 2

Acteon Merignac (Frankrijk) 1

Actiflow BV Breda 2

ADEX BV Venlo 1

Adimec Holding BV Eindhoven 2

Advanced Bionics Corporation

Valencia (Verenigde Staten) 1

Advanced Bionics NV Niel (België) 1

Advanced Bionics UK Ltd

Cambridge (Groot Brittannië) 1

Advanced Fluidics Llc

Ellicott City (Verenigde Staten) 1

Advanced Neuro Technology BV Enschede 1

Advanced Photovoltaic Applications BV

Leeuwarden 2

Agentschap NL ’s-Gravenhage, Utrecht 4

Agfa-Gevaert NV Mortsel (België) 1

Agilent Technologies Germany GmbH

Waldbronn (Duitsland) 1

Agilent Technologies Netherlands BV Alkmaar 1

Aglaia BioMedical Ventures BV Bilthoven 2

AGPO Ferroli Breda 2

Agricultural University of Hebei Boading (China) 1

Agrifirm Meppel 1

Agritechnics Doetinchem 1

Agrotechnology & Food Innovations BV

Wageningen 1

AHC Oppervlaktetechnieken Eindhoven 1

AHT International Rotterdam 1

AIA Software BV Nijmegen 1

Air Traffic Control the Netherlands

Schiphol Airport 1

Airborne Composites BV ’s-Gravenhage 2

AkkoLens International BV Breda, Delft 2

Akzo Nobel

Amersfoort, Arnhem, Deventer, Sassenheim 14

Akzo Nobel Functional Chemicals

GmbH & Co.KG Köln (Duitsland) 1

Albemarle Catalysts Company BV

Amsterdam 2

Alcatel Micro Machining Systems

Annecy Cedex (Frankrijk) 1

Alcatel-Lucent Antwerpen (België) 1

Alcatel Vacuum TechnologyWijk bij Duurstede 1

Alfa Laval Corporate AB Lund (Zweden) 1

Allergan Ltd. Irvine (Verenigde Staten) 1

Alkyon Hydraulic Consultancy & Research

Marknesse 4

Alligator Bioscience AB Lund (Zweden) 1

Almende BV Rotterdam 2

ALTERRAWageningen 2

Altran Technologies Netherlands BV Hoofddorp 1

ALZA Corporation

Mountain View (Verenigde Staten) 1

Ambient Systems BV Enschede 1

Ambroise Holland BV Enschede1

AMO Groningen BV Groningen 1

AMS Consult BV Delfgauw 1

Amsterdam Airport Schiphol Schiphol 1

Analog Devices Limerick (Ierland) 1

AnMar BV Eindhoven 1

AnsaldoThomassen Rheden 1

ANSYS Zoetermeer 1

ANSYS Europe Ltd.

Oxfordshire (Groot Brittannië) 2

ANSYS Germany GmbH Otterfing (Duitsland) 1

Applied Instruments Vlissingen 2

Applied NanoSystems BV Groningen 1

Applikon Biotechnology BV Schiedam 4

Aquamarijn Microfiltration BV Zutphen 3

Arai Helmet (Europe) BV Hoevelaken 1

ARCADIS Nederland BV Arnhem

Ardagh Glass Dongen 1

Ardoz Research Gouda 4

Ares Trading SA Genève (Zwitserland) 1

ARGOSS Marknesse 1

Arjo Wiggins Security S.A.S.

Jouy-Sur-Morin (Frankrijk) 1

Arkema Lacq (Frankrijk) 1

ARS Traffic & Transport Technology BV

Leidschendam 1

Arte di Granito BV Helmond 1

Arte Research and Development BV Helmond 1

Artu Biologicals Europe BV Lelystad 1

ASCOMP GmbH Zürich (Zwitserland) 1

AsicAhead NV Hasselt (België) 1

A-Skin Nederland BV Amsterdam 1

ASM Europe BV Almere 4

ASM Europe BV Leuven (België) 1

ASM International NV Bilthoven 2

ASM Microchemistry Ltd Helsinki (Finland) 2

ASML Netherlands BV Eindhoven, Veldhoven 16

Astellas Pharma BV Leiderdorp 1

ASTER Thermoakoestische Systemen

Veessen 1

Astra Tech Benelux BV Zoetermeer 1

AstraZeneca Mölndal (Zweden) 2

ASTRON - Netherlands Institute for Radio

Astronomy Dwingeloo 7

Atag Verwarming BV Lichtenvoorde 2

Atelier Rijksbouwmeester ’s-Gravenhage 1

Atos Medical AB

Groningen, Utrecht, Zoetermeer 4

Atos Origin Nederland BV Hörby (Zweden) 1

Australian National University

Canberra (Australië) 1

Automotive Technology Centre Helmond 1

Avantes BV Eerbeek 1

Avantium Technologies BV Amsterdam 1

AVEBE UA Foxhol 3

Averis Seeds BV Valthermond 1

Aviko BV Steenderen 1

Axiom IC Twente Enschede 1

Azur Space Solar Power GmbH

Heilbronn (Duitsland) 1

BBAAT Medical Engineering Hengelo 2

Ballast-HAM Rotterdam 1

BAM Civiel BV Gouda 3

BAM Infraconsult BV Gouda 2

Bang & Olufsen A/S Struer (Denemarken) 1

Barcelona Supercomputing Center Department

Barcelona (Spanje) 1

BAS Research and Technology Venlo Venlo 1

Basell Polyolefine GmbH

(a LyondellBasell Industries company)

Frankfurt am Main (Duitsland) 1

BASF Ludwigshafen (Duitsland) 2

BASF Nederland BV De Meern 5

Bayer AG Leverkusen (Duitsland) 1

Bayer Bioscience NV Gent (België) 1

Bayer Crop Science AG Monheim (Duitsland) 1

Beckman Coulter Nederland BVWoerden 1

Bedrijfslaboratorium voor Grond- en

Gewasonderzoek Oosterbeek 1

Lijst van gebruikers bij STW-projecten. De naam

van de gebruiker (soms meerdere vestigingen)

wordt gevolgd door het aantal lopende projecten

in 2009, waarbij deze was betrokken.

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 200980

Bedrocan BV Medicinale Cannabis Veendam 1

Bejo Zaden BVWarmenhuizen 4

Bekeart Combustion Technology BV Assen 2

Belastingdienst Apeldoorn 2

BELI TechnicsWijchen 1

Bergmann Industrial BV Berkel en Rodenrijs 1

BerkelBike BV ’s-Hertogenbosch 2

Beton Son BV Son 1

Betonplatform (BFBN)Woerden 2

Bevolkingsonderzoek Oost Business Unit

Borstkanker Nijmegen Nijmegen 1

Bioclear BV Groningen 1

Bioclinica, Global clinical trial solutions,

Real-world results Leiden 4

BioComp Industries BV Vught 6

BioDetection Systems BV Amsterdam 1

BIOeCON*KiOR Hoevelaken 1

Bio-Imaging Technologies BV Leiden 1

Biolitec Pharma Rönninge (Zweden) 1

Biomet Nederland BV Dordrecht 4

Bionics Instrument Europe BV Heerhugowaard 1

BIORA AB Malmö (Zweden) 1

BiOrion Technologies BV Groningen 2

Biosemi Amsterdam 1

Biqualys The advanced Analysis Company

Wageningen 1

BiZZdesign Company Enschede 2

Bluewater Energy Services BV Hoofddorp 3

Boehringer Ingelheim Pharma GmbH & Co. KG

Ingelheim am Rhein (Duitsland) 1

Bolidt Kunststoftoepassingen BV

Hendrik-Ido-Ambacht 1

Bonte Technology Zwolle 1

Borealis GmbH Linz (Oostenrijk) 3

Bosch Rexroth BV Boxtel 1

Boschman Technologies BV Duiven 1

Boskalis BV Papendrecht 2

Boskalis Dolman BV Rotterdam 1

Bosman Watermanagement Piershil 1

Boston Scientific - Fremont

Fremont (Verenigde Staten) 1

Boston Scientific - Mapple Grove

Maple Grove (Verenigde Staten) 1

Bradford Engineering BV Heerle (N-Br) 2

Brainclinics Diagnostics BV Nijmegen 2

Braintronics BV Almere 1

Brandsma Metaalveredeling BV Hilversum 1

Brandwondencentrum Rode Kruis Ziekenhuis

Beverwijk 1

Bristol Meyers Squibb Pharmaceutical

Research Institute Billerica (Verenigde Staten) 1

Broadcom Netherlands BV Bunnik 1

Bromyc BV Gennep 4

Bronkhorst High-Tech BV Ruurlo 5

Bruco BV Borne 2

Brüel & Kjaer Naerum (Denemarken) 1

Bruker Daltonics BVWormer 1

Bundesanstalt für Gewässerkunde

Koblenz (Duitsland) 1

Bundesanstalt für Wasserbau

Karlsruhe (Duitsland) 1

BuNova Development BV Zwolle 2

Bureau Medicinale Cannabis Den Haag 1

Bureau Settels van Amelsvoort Eindhoven 1

Buro Medische Automatisering BV Houten 1

BV Bioway CS2 Ede 1

BV Cyclotron VU Amsterdam 2

CC point Horst 3

C. Meijer BV Rilland 3

C2V Enschede 1

CableFree Solutions Limited

Middlesex (Groot Brittannië) 1

Cam Bioceramics BV Leiden 3

Capgemini Nederland BV Utrecht 2

CARDIALYSIS BV Rotterdam 2

CARE 4 CONCRETE.NL Gasselternijveen 1

Carl Zeiss Jena GmbH Jena (Duitsland) 1

Carl Zeiss SMT AG Oberkochen (Duitsland) 3

Carrier Syracuse (Verenigde Staten) 1

CATENA Microelectronics BV Delft 4

Cat-Fix BV Amsterdam 1

Catharina Ziekenhuis Eindhoven 1

Cavendish Kinetics BV Den Bosch 1

CCL research Veghel 1

CenS (Micro)Electronics Apeldoorn 1

Cedova BV Eindhoven 2

CellCoTec Bilthoven 3

Centraal Veevoeder Bureau Lelystad 1

Centre for Human Drug Research Leiden 3

Centrum voor Mens en Luchtvaart

Soesterberg 1

Ceradis BVWageningen 1

Certis Europe BV Maarssen 1

Certis Nederland Maarssen 2

Chalmers University of Technology

Göteborg (Zweden) 1

Chematronics BV Eindhoven 1

Chemtrix BV Geleen 1

Chess BV Haarlem 7

Chinese Academy of Sciences Beijing (China) 1

Circadian Solar Coventry (Groot Brittannië) 1

Circlair Benelux BV Haren 1

City University London London (Groot Brittannië) 1

Civil Aviation Authorities - The Netherlands

Hoofddorp 1

CNC Grondstoffen BV Gennep 2

Cochlear Technology Center Europe

Mechelen (België) 1

Cognis Deutschland GmbH&Co.KG

Düsseldorf (Duitsland) 2

Coherent BV Utrecht 2

College Bouw Zorginstellingen Utrecht 1

Collexis BV Geldermalsen 1

Commonwealth Scientific & Industrial

Research Organisation Lindfield (Australië) 1

Comsec Consulting BV Capelle aan de IJssel 1

ConSensor Rotterdam 2

Conservatory of Amsterdam Amsterdam 1

Controllab Products BV Enschede 1

Cooltech Applications Holtzheim (Frankrijk) 1

Corrsys 3D Sensors AGWetzlar (Duitsland) 1

Corus Technology BV IJmuiden, Velsen-Noord 13

Cosentino North West Europe BV Deurne 1

Cosine Research BV Leiden 2

Cosmoferm BV Den Hoorn 1

Cosun Food Technology Centre (CFTC)

Roosendaal 1

Covalys Biosciences AGWitterswil (Zwitserland) 1

COVIDIEN Petten 2

CQM BV Eindhoven 1

Croda Chemicals Europe Ltd Meebeek (België) 1

Crossbeta Biosciences BV Utrecht 1

Crucell Nederland BV Leiden 1

Cruden BV Oude Meer 1

CrystalQ BV Stadskanaal 1

CSIRO Mathematical & Information Sciences

Clayton South (Australië) 1

CSK Food Enrichment BV Ede 1

CSM NV Diemen 1

Cugla BV Breda 1

CUR Bouw & Infra Gouda 2

Cyclone Fluid Dynamics BVWaalre 1

Cyner Substrates Utrecht 1

Cytocentrics BV Eindhoven 1

Cytori Therapeutics, Inc. (Verenigde Staten) 1

CZL Tilburg BV Oppervlaktetechnieken Tilburg 1

DDacolt Maastricht 2

DAF Trucks NV Eindhoven 10

DALSA BV Eindhoven 4

Danisco A/S Brabrand (Denemarken) 1

Danisco Genencor Leiden 2

Danish National Space Center Kopenhagen

(Denemarken) 1

Danone Research BVWageningen 1

Dartagnan BV Luchthaven Schiphol 1

Dassault Systems Simulia BV Huizen 4

De Ceuster NV (DCG)

Sint-Katelijne-Waver (België) 1

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009 81

De Efteling BV Kaatsheuvel 1

De Groot Vroomshoop BV Vroomshoop 1

De Koningh Medical Systems BV Arnhem 1

De Nederlandsche Bank NV Amsterdam 1

De Ruiter Seeds NL R&D BV Bergschenhoek 8

De Ruiter Zonen CV Bleiswijk 1

DEAM Amsterdam 2

DeCODE Genetics Reykjavik (IJsland) 1

Defensie Materieel Organisatie Den Helder 1

Dejima Optical Films BV Arnhem 1

Delphi Consortium Delft 1

Delphi Diesel Systems Limited

Gloucestershire (Groot Brittannië) 1

Delta Pi Performance Improvement BV

Duiven 1

Deltares Delft, Lelystad, Utrecht 25

DEM Solutions Ltd

Edinburgh (Groot Brittannië) 1

Demcon Twente BV Oldenzaal 3

Demuris Ltd.

Newcastle Upon Tyne (Groot Brittannië) 1

DePuy CMW Blackpool (Groot Brittannië) 2

DePuy Spine International Amersfoort 1

Deutsches Elektronen Synchrotron

Hamburg (Duitsland) 1

Deutsches Zentrum für Luft- und Raumfahrt

Göttingen (Duitsland) 1

Deventer Ziekenhuis Deventer 1

Devgen NV Gent (België) 1

DHV BV Amersfoort 1

Diamand product solutions Merselo 1

Dimensional Imaging ltd

Glasgow (Groot Brittannië) 1

Dimpact Enschede 2

Dionex Benelux BV Amsterdam 1

Disphar International BV Baarn 1

DNV-CIBIT Bilthoven 1

DNW - The German-Dutch Wind Tunnels

Marknesse 1

Dow Benelux BV Terneuzen 4

DP Industries BV Alphen a/d Rijn 1

Dräger Medical BV Best 1

Draka Comteq Fibre BV Eindhoven 2

DSM

Delft, Geleen, Groningen, Sittard, Zwolle 49

DSM Composite Resins

Ludwigshafen (Duitsland) 1

DST Entwicklungszentrum für

Schiffstechnik und Transportsysteme e.V.

Duisburg (Duitsland) 1

Dutch Air Line Pilots Association - VNV

Badhoevedorp 1

Dutch Polymer Institute Eindhoven 3

Dutch Space BV Leiden 6

Duyvis Wiener BV Koog a/d Zaan 1

Dwarslaesie Organisatie Nederland Groningen 2

Dyadic Nederland BVWageningen 2

Dycore Systeemvloeren (CRH) Oosterhout Nb 1

DYNA Dental Engineering BV Bergen op Zoom 2

EEARSBV Delft 1

EBtech Someren 1

ECO Ceramics BV Velzen-Noord 3

ECP.NL Leidschendam 1

Efectis Nederland BV Rijswijk 1

Electrabel Nederland NV Zwolle 1

Elekta Ltd. Crawley (Groot Brittannië) 1

Embraco S.A. Joinville - Sc (Brazilië) 1

EMS Electro Medical Systems SA

Nyon (Zwitserland) 1

Encapson BV Nijmegen 1

Enceladus Pharmaceuticals BV Amsterdam 2

ENCI BV Maastricht 2

Energieonderzoek Centrum Nederland Petten 18

Enraf BV Delft 1

Enthone BV ’s-Hertogenbosch 1

Enthone GmbH Langenfeld (Duitsland) 1

Envitech NV Sint-Martens-Latem (België) 1

Enza Zaden BV Enkhuizen 7

Enzyscreen BV Leiden 1

EPCOS Netherlands Nijmegen 1

Equens NV Utrecht 2

Erasmus MC Rotterdam 24

ESA Biosciences Inc

Chelmsford (Verenigde Staten) 1

ESA/ESTEC Noordwijk 8

ESAOTE Europe BV Maastricht 3

Esha Groningen 1

ESI Group Delft 2

Essent Retail Services BV Landgraaf 1

Euriskein Hulshorst 1

Euro-Diagnostica BV Arnhem 2

Eurogentec Nederland BV Maastricht 1

European Broadcasting Union

Grand-Saconnex (Zwitserland) 1

European Medical Contract Manufacturing BV

Nijmegen 2

European Space Agency Noordwijk 3

Evonik Industries AG Hanau-Wolfgang (Duitsland) 1

Exalon Delft BV Delft 1

EXALOS AG Schlieren (Zwitserland) 1

FFachhochschule Köln Köln (Duitsland) 1

Falco Systems Amsterdam 1

Farm Frites Oudenhoorn 1

Farmalyse BV Zaandam 1

FEI Company Eindhoven 9

FEI Worldwide, Corporate Headquarters

Hillsboro (Verenigde Staten) 4

Ferro Holland BV Uden 1

FeyeCon D&I BVWeesp 4

FGT ConsultancyWageningen 1

FKG Dentaire La Chaux-De-Fonds (Zwitserland) 1

Flexible Optical BV Rijswijk 1

Florigene Ltd Collingwood (Australië) 1

Flir Systems AB Danderyd (Zweden) 1

Fluent BeneluxWaver (België) 1

Fluent Europe Ltd.

Sheffield (Groot Brittannië) 1

Fokker Special Products BV Hoogeveen 1

FOM-Instituut voor Atoom- en Molecuulfysica

Amsterdam 2

FOM-Instituut voor Plasmafysica Rijnhuizen

Nieuwegein 3

FORCE Technology Sandvika (Noorwegen) 1

ForceLink BV Culemborg 1

Ford Forschungszentrum Aachen (FFA)

Aachen (Duitsland) 1

Ford Research Laboratory

Dearborn (Verenigde Staten) 1

Forschungszentrum Karlsruhe

Karlsruhe (Duitsland) 1

Fort Dodge Animal HealthWeesp 2

Fox-IT Forensic IT Experts BV Delft 3

Frans van den Bos Rozen bv De Lier 1

Fraunhofer MEVIS Bremen (Duitsland) 1

Fraunhofer-Institut für Betriebsfestigkeit

und Systemzuverlässigkeit (LBF)

Darmstadt (Duitsland) 1

FREYAWijchen 1

Friesland Campina Deventer, Wageningen 5

Fugro Ingenieursbureau BV Leidschendam 2

Fugro Intersite BV Leidschendam 1

Fugro-Jason Netherlands BV Leidschendam 2

Fuji Photo Film BV Tilburg 1

FuMa-Tech GmbH Vaihingen-Enz (Duitsland) 2

Furlong Research Charitable Foundation

London (Groot Brittannie) 1

Fytagoras BV Leiden 1

GGABA International AG Therwil (Zwitserland) 2

Gallium Europe Amsterdam 1

Galvamé Oppervlaktechnieken BV Rotterdam 1

Gambro Dialysatoren GmbH

Hechingen (Duitsland) 1

GasTerra BV Groningen 1

Gastransport Services Groningen 1

GBI Holding BV Delft 1

GE Healthcare Eindhoven, ’s-Hertogenbosch 3

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 200982

GE Plastics Bergen op Zoom 1

GE Sensing & Inspection Technologies

GmbHWunstorf (Duitsland) 1

GEA Grasso BV ’s-Hertogenbosch 1

Gemeente Rotterdam Rotterdam 6

Genencor International BV Leiden 3

General Electric Plastics Europe BV

Bergen op Zoom 1

Genetwister Technologies BVWageningen 1

Genexis BV Eindhoven 1

Genmab BV Utrecht 1

Gentec NV Lebbeke (België) 1

Geo-Resources Consulting BV Rotterdam 1

German Aerospace Center (DLR)

Köln (Duitsland) 1

German-Dutch Wind Tunnels Marknesse 1

Getronics PinkRoccade Nederland BV Lelystad 2

Gezondheidsdienst voor Dieren Deventer 1

Giesecke & Devrient GmbH Munich (Duitsland) 1

GlaxoSmithKline Zeist 1

GlaxoSmithKline R&D Ltd

Hertfordshire (Groot Brittannië) 1

GLC Houtconstructies BV Duiven 1

GN ReSound BV Eindhoven 2

Govcert.nl Den Haag 1

GreenPeak Technologies Utrecht 1

Grodan BV Roermond 1

Grontmij Nederland BV De Bilt 1

Groundwater Technology BV Rotterdam 1

GS1 Nederland Amsterdam 1

GTM Advanced Structures Den Haag 1

Gusto BV Schiedam 1

HH.E. Luning Adviesbureau voor Technische

Houtconstructies BV Doetinchem 1

H.J. Heinz BV Benavente (Portugal) 1

H.J. Heinz BV Nijmegen 1

Habanera Numerical Software Delft 2

HAL Allergy Leiden 1

Haldor Topsøe A/S Lyngby (Denemarken) 1

Halfmann Teleskoptechnik GmbH & Co. KG

Neusäss-Vogelsang (Duitsland) 1

Handshake Solutions Eindhoven 1

Harvard Medical School

Boston (Verenigde Staten) 2

Haskoning Nederland BV Nijmegen 1

Hauzer Techno Coating BV Venlo 2

Haveman Edelmetaal en Alumetaal Voorburg 1

Head office HG Arnhem 1

Heijmans Beton- en Waterbouw BV

Rosmalen 1

Heineken Supply Chain Zoeterwoude 1

Helianthos BV Arnhem 2

Helmholtz Zentrum München GmbH

Neuherberg (Duitsland) 1

HemoLab BV Eindhoven 1

Hendrix Genetics BV Boxmeer 4

Hendrix Genetics Hybro BV Boxmeer 1

Hendrix Poultry Breeders BV Boxmeer 1

Herbstreith & Fox KG

Neuenbürg/Württ (Duitsland) 1

Het Waterlaboratorium Haarlem 1

Hexagon Polymers Compounding

Eupen (België) 1

Hexion Specialty Chemicals BV Hoogvliet 1

Heygear BV Arnhem 1

High Voltage Engineering Europa BV

Amersfoort 1

HILL-ROM Montpellier (Frankrijk) 1

Hitachi Global Storage Technologies

San Jose (Verenigde Staten) 1

Hitexacoat Gouda 1

HKV Consultants Lijn in water Lelystad 2

HL-Planartechnik GmbH Dortmund (Duitsland) 1

Hoffmann Bedrijfsrecherche bv Almere 2

Hoffmann-La Roche Ltd. Basel (Zwitserland) 1

Holding P.H.J. Kurver BV De Meern 1

Holland Genetics BV Arnhem 1

Holst Centre Eindhoven 8

HOMA Software BV Enschede 1

Honeywell Combustion Controls Emmen 2

Hoofdproductschap Akkerbouw Den Haag 2

Hoogheemraadschap Delfland Delft 1

Hooijmans Champignons BV Kerkdriel 3

Hosokawa Micron BV Doetinchem 1

House of Innovation BV Doesburg 1

HR Wallingford Ltd

Wallingford, Oxfordshire (Groot Brittannië) 1

Huisman Elektrotechniek Druten 1

Human Optics AG Erlangen (Duitsland) 1

Huntsman (Europe) BV Everberg (België) 1

Hurks Beton Veldhoven 1

Hydronamic BV Papendrecht 1

Hyflux CEPAration BV Helmond 1

Hyperschall- und Strömungstechnik (HST)

GmbH Katlenburg-Lindau (Duitsland) 1

HZPC Holland BV Metslawier 4

IIBIS Technologies BV Hengelo 3

IBM Corporation

Essex Juntion (Verenigde Staten) 1

IBM Nederland NV Zoetermeer 1

IBM Research GmbH

Ruschlikon (Zwitserland) 4

IBS Precision Engineering BV Eindhoven 1

IFP Rueil-Malmaison (Frankrijk) 1

IFRF IJmuiden 1

IHC Dredgers BV Kinderdijk 1

ILA Intelligent Laser Applications GmbH

Jülich (Duitsland) 1

Ilse Media Amsterdam 1

IMD BV Uden 2

IME Technologies Eindhoven 1

IMEC Leuven (België) 7

IMEC Nederland Eindhoven 3

IMEnz Bioengineering Groningen 1

Immunicom Europe, Inc. Enschede 1

Immunicon Corporation

Huntingdon Valley (Verenigde Staten) 1

Imotec BV Hengelo 1

Imperial College London (Groot Brittannië) 2

Imtech Amersfoort 1

Imtech Vonk BV Coevorden 1

Incotec Holding BV Enkhuizen 2

INEOS Phenol GmbH & Co. KG

Gladbeck (Duitsland) 1

ING Investment Management

’s-Gravenhage 2

Ingenieursbureau Sepra Den Haag 1

Ingenieursbureau Svasek BV Rotterdam 1

Ingenieursbureau Wittich & Visser BV

Rijswijk 1

Ingersoll Rand Bridgeton (Verenigde Staten) 1

Initial Hokatex Voorburg 1

InnoCore Technologies Groningen 2

Innovavent GmbH Göttingen (Duitsland) 1

Inspectie Verkeer en Waterstaat Hoofddorp 1

InSpine Netherlands BV Schiedam 1

Institut für Mikrotechnik Mainz

Mainz (Duitsland) 1

Institut Supérieur de l’Aéronautique et

de l’Espace Toulouse (Frankrijk) 2

Institute for Pig Genetics BV Beuningen 3

Institute for Marine Resources and

Ecosystem Studies (IMARES)

Den Helder, ’t Horntje, IJmuiden, Yerseke 4

Instituut voor Landbouw en Visserijonderzoek

Gontrode (België) 1

Instituut voor Onderzoek naar Leefwijze

en Verslaving Rotterdam 1

Instituut voor Rationele Suikerproduktie

Bergen op Zoom 1

Intelligent Engineering Ottawa (Canada) 1

International Development of Technology (IDT)

Breda 1

Interuniversitair Cardiologisch Instituut

Nederland Utrecht 1

Intervet Innovatiob GmbH

Schabenheim (Duitsland) 1

Intervet International BV Boxmeer 2

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009 83

Intervet Schering Plough Animal Health

Boxmeer 1

Intrinsic-ID Eindhoven 1

INTRON BV Sittard 2

Inventicon BV Schagerbrug 1

Ionbond Netherlands BV Venlo 1

Ionics MSV BV Almere 1

IPCOS Technology BV Boxtel 1

Ipsen Farmaceutica BV Hoofddorp 1

IQ Therapeutics Groningen 4

Ir. T. Hendriks Engineering BV Nuth 1

Irdeto Hoofddorp 2

IRS Bergen op Zoom 1

ISA-Pharmaceuticals BV Amsterdam 1

Isala Klinieken Zwolle 1

ISIS - Innovative Solutions In Space BV Delft 1

ISOTIS NV Bilthoven 1

It Fryske Gea Olterterp 2

Iv-infra BV Papendrecht 1

JJacob Klimstra Consultancy Twijzel 1

Janssen Pharmaceutica Beerse (België) 1

Janssen Precision Engineering BV

Maastricht-Airport 1

Jellinek Amsterdam 1

Joh. Enschedé Security Print Haarlem 1

John Innes Centre Norwich (Groot Brittannië) 1

Johnson & Johnson Medical BV Amersfoort 1

Johnson & Johnson Pharmaceutical

Beerse (België) 1

Johnson Controls GmbH Burscheid (Duitsland) 1

KKarlsruher Institut für Technologie

Karlsruhe (Duitsland) 1

Katholieke Universiteit Leuven (België) 5

KAVB Hillegom 1

KEMA Gas Consulting & Services

Groningen 3

KEMA Nederland BV Arnhem, Groningen 6

Kenniscentrum Papier en Karton Arnhem 1

Kerry (NL) BV Almere 1

Keukenhof Lisse 1

Key Drug Prototyping BV Amsterdam 1

Keygene NVWageningen 3

Kiepenheuer-Institut für Sonnenphysik

Freiburg (Duitsland) 1

Kinesis Pharma Breda 1

KiOR League City (Groot Brittannië) 1

Kipp & Zonen BV Delft 1

Kiwa Gas Technology Apeldoorn 1

Klockner S.A. Barcelona (Spanje) 1

Koepel Fokkerij Rosmalen 1

Koninklijke Friesland Campina NV

Leeuwarden, Meppel, Deventer, Wageningen,

Wolvega, Zaltbommel 19

Komkommerkwekerij F.A. Post Nootdorp 1

Koninklijk Instituut voor de Marine Den Helder 1

Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut

De Bilt 4

Koninklijke Luchtmacht

Garderen, Nieuw Milligen, Soesterberg 3

Koninklijke Marine Den Helder, ‘s-Gravenhage 4

Koninklijke Nederlandse Akademie van

Wetenschappen Utrecht 1

Koninklijke Nedschroef Holding BV Helmond 1

Koninklijke Shell Exploratie en

Productie Laboratorium Rijswijk 2

Koppert BV Berkel en Rodenrijs 3

KPN Telecom Den Haag 1

Kreatech Diagnostics Amsterdam 1

Kryoz Technologies BV Enschede 1

KtedoGen Milano (Italië) 1

Kverneland Mechatronics BV Nieuw Vennep 1

Kweek en researchbedrijf AGRICO BV Bant 2

KWR Watercycle Research Institute

Nieuwegein 1

Kymi Rens Aalborg Sø (Denemarken) 1

LL.Verbakel BV Sint Oederode 1

La Vision GmbH Goettingen (Duitsland)1

Laborelec Linhebeek (België) 2

Landelijk Referentie Centrum voor

Borstkankerscreening (LCRB) Nijmegen 1

Lasertec BV Barendrecht 1

LBP Nieuwegein 1

LCN Software for education Dieren 1

Leibniz Institute Jena (Duitsland) 1

Leiden/Amsterdam Center for Drug Research

Leiden 1

Leids Instituut voor Chemisch Onderzoek

Leiden 1

Leids Universitair Medisch Centrum Leiden 11

Lely Industries NV Maassluis 1

Lely West NV Maassluis 1

LEO Pharma A/S Ballerup (Denemarken) 1

Levitech BV Almere 1

Liander Arnhem 1

Liandon Duiven 1

Libertatis Ergo Holding BV Leiden 1

Lichtveld Buis & Partners BV Nieuwegein 1

Liebherr-Hausgeräte Ochsenhausen GmbH

Ochsenhausen (Duitsland) 1

Liebherr-Holding GmbH

Biberach an der Riss (Duitsland) 1

Lievers Holland Mijdrecht 1

Lightweight Structures BV Delft 1

Linde Gas Benelux BV Schiedam 1

LioniX BV Enschede 16

Lithp Systems BV Purmerend 1

LNR Globalcom BV Rijswijk 1

Logica Nederland BV

Eindhoven, Nieuwegein, Rijswijk 4

LMS International NV Leuven (België) 1

LTO Groeiservice Bleiswijk 1

LTO Noord Zwolle 1

Lucent Technologies Nederland BV Hilversum 1

Lucta SA

Montornés del Vallés, Barcelona (Spanje) 1

Luminostix BV Rotterdam 1

Lummus Technology Inc.

Bloomfield (Verenigde Staten) 1

Lund University Lund (Zweden) 1

L’Université Libre de Bruxelles

Brussel (België) 1

MMA3 Solutions BV Eindhoven 1

Maastricht Instruments BV Maastricht 2

MAASTRO Clinic Maastricht 1

Magma Design Automation BV

Eindhoven 1

Magwel NV Leuven (België) 1

Mallinckrodt Medical BV Petten 1

MAPPER Lithography Delft 1

Marjoland BVWaddinxveen 1

Martini Ziekenhuis Groningen Groningen 1

Maser Engineering BV Enschede 1

Massachusetts Institute of Technology

Cambridge (Verenigde Staten) 2

Materials Innovation Centre BV Delft 1

Matricel GmbH Herzogenrath (Duitsland) 6

Maxima Medisch Centrum Veldhoven 1

Maxon Motor Benelux BV Enschede 1

McCain Foods Holland BV Hoofddorp 1

McGill University Montreal, Qc (Canada) 1

McRoberts BV Den Haag 1

MDCL NV Amsterdam 1

Meander Medisch Centrum Amersfoort 1

MEAS Deutschland GmbH

Dortmund (Duitsland) 1

MECAL Applied Mechanics Veldhoven 1

Meco Equipment Engineers BV Drunen 1

Medarex Inc. Princeton (Verenigde Staten) 1

Medicim NV Mechelen (België) 1

Medis Medical Imaging Systems BV Leiden 8

Medis specials BV Leiden 1

Medisch Centrum Alkmaar 1

Medisch Centrum Haaglanden

’s-Gravenhage 2

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 200984

Medisch Spectrum Twente

Enschede, Oldenzaal 5

Medison Europe BV Hoofddorp 2

Medtronic Bakken Research Center BV

Maastricht 6

Medtronic SQDM Arnhem 1

Medusa Explorations BV Groningen 1

MEMC Electronic Materials Novara (Italië) 1

Memorial University of Newfoundland

St. Johns (Canada) 1

Menzis zorg en inkomen Zwolle

Merck Chemicals Ltd.

Southampton (Groot Brittannië) 11

Merck Serono International S.A.

Geneva (Zwitserland) 1

Merck/MSD Oss 15

Merus Biopharmaceuticals BV Utrecht 1

Mesaplexx Pty Ltd Eigth Mile Plains (Australie) 1

Meteo Consult BVWageningen 1

Micro Candela Systems Bilthoven 1

Micro resist technology GmbH

Berlijn (Duitsland) 1

Microflown Technologies BV

Enschede, Zevenaar 2

Micromed S.p.A. Mogliano Veneto (Tv) (Italië) 1

Micronit Microfluidics BV Enschede 10

MicroScan BV Amsterdam 1

Mifa Aluminium BV Venlo 1

Milestone Microwave Laboratory Systems

Sorisole (Bg) (Italië) 1

Militair Revalidatie Centrum Aardenburg

Doorn 1

Ministerie van Defensie ’s-Gravenhage 6

Ministerie van Justitie ’s-Gravenhage 2

Ministerie van Landbouw, Natuur en

Voedselkwaliteit Ede, ’s-Gravenhage 2

Ministerie van Verkeer en Waterstaat

Delft, Rotterdam, Utrecht 4

MKS Instruments

Cheshire (Groot Brittannië) 1

ModiQuest BV Nijmegen 2

Moldflow Kilsyth, Victoria (Australië) 1

Molecular Imprints Austin (Verenigde Staten) 1

Monsanto Holland BVWageningen 1

Moog FCS Nieuw-Vennep 2

Moor Instruments Ltd

Axminster (Groot Brittannië) 1

Mos Grondmechanica Rhoon 1

Motek BV Amsterdam 3

Movares Nederland BV Utrecht 1

MRC Holland Amsterdam 1

MS Vision Almere 1

MSC Software Benelux BV Gouda 2

Mucovax BV Leiden 1

NNanoMagnetics Ltd. Bristol (Groot Brittannië) 1

Nanosens Zutphen 2

Nationaal Bureau voor Verbindingsbeveiliging

’s-Gravenhage 1

Nationaal Lucht- en Ruimtevaart Laboratorium

Amsterdam, Emmeloord, Marknesse 14

National Institute for Public Health and the

Environment Bilthoven 2

National Semiconductor BV Delft 1

Natuurmonumenten Assen 1

NCIRO Australia Telescope National Facility

Epping (Australië) 1

NCLR BV Enschede 1

Nebest Koning & Bienfait BV Amsterdam 1

Nedcard BVWijchen 1

Nederlands Corrosie Centrum Zeist 1

Nederlands Forensisch Instituut ’s-Gravenhage 1

Nederlands Instituut voor Ecologie

Heteren, Yerseke 2

Nederlands Instituut voor Neurowetenschappen

Amsterdam 1

Nederlandse Vereniging voor Vlamonderzoek

IJmuiden 5

Nederlands Kanker Instituut Amsterdam 5

Nederlands Vaccin Instituut Bilthoven 3

Nederlandse Aardappel Organisatie

’s-Gravenhage 1

Nederlandse Algemene Keuringsdienst

Emmeloord 1

Nederlandse Defensie Academie Den Helder 1

Nederlandse Vereniging van Leveranciers

van Bouwgrondstoffen (NVLB) Haarlem 1

Nederlandse Vereniging voor Endoscopische

Chirurgie (NVEC) Veldhoven 1

Nederlandse Zuivel Organisatie Zoetermeer 1

NedStack fuel cell technology BV Arnhem 1

Nestlé Nederland BV Nunspeet 1

New Mexico Tech Socorro (Verenigde Staten) 1

Newcastle University

Newcastle (Groot Brittannië) 1

NGO-SBG Zoetermeer 1

Nickerson-Zwaan BV Made 1

Nijhuis Pompen BVWinterswijk 1

Nikon Instruments Europe BV Amstelveen 2

NIOZ Koninklijk Nederlands Instituut voor

Zeeonderzoek Den Burg, Den Hoorn 3

NIZO food research BV Ede 4

Noble Products Germany GmbH

Rosslau (Duitsland) 1

Noble Products Twente BV Enschede 1

Nokia Research Center Espoo (Finland) 1

Noldus Information Technology BVWageningen 2

Noppe Orthopedietechniek Noordwijkerhout 1

Norit Nederland BV Amersfoort 3

Noritz Corperation Chuo-Ku (Japan) 1

NOTOX BV Den Bosch 1

Novacta Biosystems Limited

Welwyn Garden City (Groot Brittannië) 1

NR Malotaux Consultancy Bilthoven 2

NT&D Nanotechnology & Devices

Aachen (Duitsland) 2

NTCP Laon (Frankrijk) 1

NTS OPTEL BV Nijmegen 1

Nuclear Research and Consultancy Group (NRG)

Petten 3

Nucletron BV Veenendaal 1

Numeca International Brussel (België) 2

Nunhems Netherlands BV Nunhem 3

NUON Power Generation BV Utrecht 1

Nutreco Nederland BV Boxmeer, St. Anthonius 3

Nutriënten Management Instituut NMI BV

Wageningen 1

nv Bekaert sa Ingelmunster (België) 1

NV Nederlandse apparatenfabriek ‘NEDAP’

Groenlo 2

NXP Eindhoven, Nijmegen 36

NXP Semiconductors

Hopewell Junction (Verenigde Staten) 1

NXP Semiconductors Belgium NV

Leuven (België) 7

Nylonge Corporation

Cleveland (Verenigde Staten) 1

NZO Zoetermeer 1

OOC Oerlikon Balzers Ltd. Balzers (Liechtenstein) 1

OCAS Zelzate (België) 1

Océ Nederland BV Venlo 14

Océ Technologies BV Duiven 2

Ocean Optics BV Venlo 1

Oclaro Inc. Zurich (Zwitserland) 1

OctoPlus NV Leiden 8

OHM Ltd. Aberdeen (Groot Brittannië) 2

Oldelft Ultrasound BV Delft 5

Oleon NV Evergem (België) 1

Onderzoekschool Bouw Delft 1

Oostwaardhoeve v.o.f. Schagen 1

Open Engineering Angleur (België) 1

OptEM Engineering Inc. Calgary (Canada) 1

Optical Technology and Laser Applications

Nijmegen 1

OptiSense BV Enschede 1

Oranjewoud Oosterhout 2

Orbotech ltd. Yavne (Israël) 1

ORCA Therapeutics BV Bilthoven 1

Organisation Européenne pour la

Recherche Nucléaire Genève (Zwitserland) 1

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009 85

ORTEC BV Gouda 1

Ortec International BV Gouda 1

Orthoproof Digital Models Nieuwegein 1

Orthovita Inc. Malvern (Verenigde Staten) 1

Össur Europe BV Son En Breugel 1

Össur Head Office Reykjavik (IJsland) 1

OTB Engineering BV Eindhoven 3

Oticon A/S Smørum Snekkersten (Denemarken) 3

Otto-von-Guericke-Universität Magdeburg

Magdeburg (Duitsland) 1

Ovako Wire BV Alblasserdam 2

Oxford Instruments Bristol (Groot Brittannië) 2

PPallas Athena Apeldoorn 3

PamGene International BV ’s-Hertogenbosch 4

PANalytical Eindhoven, Alemlo 4

Paques BV Balk 1

Paul-Drude-Institut für Festkörperelektronik

Berlin (Duitsland) 1

PecoTrans Bergen 1

Peer+ BV Eindhoven 1

Plaxis BV Delft 2

Pepscan Presto BV Lelystad 2

Perimed AB Järfälla (Zweden) 1

Personal Health Institute international

Amsterdam 1

Pervatech BV Enter 1

Petrobras Rio De Janeiro (Brazilië) 1

Peutz BV Zoetermeer 2

Pharming Group NV Leiden 1

Philips Aachen, Böblingen (Duitsland) 6

Philips Eindhoven, Drachten, Best 127

Phisimed Maastricht 1

PhoeniX BV Enschede 3

Photonis-DEP BV Roden 1

Physik Instrumente (PI) GmbH & Co. KG

Karlsruhe (Duitsland) 1

Phytocare Berkel en Rodenrijs1

Pie Medical Imaging BV Maastricht 3

Pijnbehandelcentrum Rotterdam 1

Plant DynamicsWageningen 1

Plant Research InternationalWageningen 11

Plantenziektenkundige DienstWageningen 1

Plaxis BV Delft 2

Polish Institute of PhysicsWarsaw (Polen) 1

Poly Nederland Steenwijk 1

Polymer Service Centre Groningen BV

Groningen 1

Polymer Vision Ltd. Eindhoven 3

Polyvation Medical Technologies BV Groningen 1

Porogen BV i.o. Bilthoven 3

Posford Haskoning Peterborough

Peterborough (Groot Brittannië) 1

Pouw Group De Kwakel 1

PPG Coatings Europe BV Uithoorn 1

Praction Veldhoven 1

Praktijkonderzoek Plant & Omgeving

Bleiswijk, Lelystad, Lisse 4

Praktijkonderzoek Veehouderij Lelystad 1

PricewaterhouseCoopers Utrecht 1

Primix BV Mijdrecht 1

PRISNA BV Leiden 1

Priva Hortimation BV De Lier 1

Priv-ID BV Eindhoven 1

Process Systems Enterprise Limited -

‘The model company’ London (Groot Brittannië) 1

Procornea Nederland BV Eerbeek 1

Procter & Gamble Technical Centre

Newcastle upon Tyne (Groot Brittannië) 1

Productschap Diervoeder ’s-Gravenhage 1

Productschap Tuinbouw Zoetermeer 6

Productschap Zuivel Zoetermeer 2

Productschappen Vee, Vlees en Eieren

Zoetermeer 1

Profibrix Leiderdorp 1

Profict Oost BV Loenen 1

Progentix BV Bilthoven 8

Program for Research on Embedded

Systems and Software Utrecht 2

ProRail Spoorontwikkeling Utrecht 1

ProSensa BV Leiden 1

Proton World International SA/NV

Zaventem (België) 1

PSS Gereedschapmakerij Heesch 1

PTB Berlin (Duitsland) 1

PTS Software BV Baarn 1

Pulsar Physics Eindhoven 1

Pulse Amsterdam 1

Purac Biochem BV Gorinchem 5

Pyxis Discovery BV Delft 1

QQTIS/e BV Eindhoven 3

Quens Elizabeth Hospital

Birmingham (Groot Brittannië)

Quest Innovations BV Middenmeer 1

RR&R Mechatronics BV Zwaag 1

Raadschelders Bouwadvies BV

Spaarndam 1

Rabobank Nederland Utrecht, Zeist 3

Radboud Universiteit Nijmegen Nijmegen 12

Radiotherapeutisch Instituut Leeuwarden 1

Reactor Instituut Delft Delft 1

RECEMAT International BV

Oud-Beijerland 2

Recore Systems BV Enschede 1

Reelektronika BV Reeuwijk 1

Reinier de Graaf Gasthuis Delft 2

RE-lion BV Enschede 1

Remeha BV Apeldoorn 2

Remmers Bouwchemie BV Hoogeveen 1

Resolution Research Nederland BV

Vondelingenplaat 1

Revalidatiecentrum Amsterdam 1

Revalidatiecentrum Heliomare

Wijk aan Zee 1

Revalidatiecentrum Het Roessingh

Enschede 1

Rijk Zwaan Breeding BV De Lier, Fijnaart 4

Rijk Zwaan Nederland BV Fijnaart 1

Rijk Zwaan Zaadteelt en Zaadhandel BV

De Lier 3

Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed

Amersfoort 2

Rijksinstituut voor Integraal Zoetwaterbeheer

en Afvalwaterbehandeling Arnhem 1

Rijksinstituut voor Kust en Zee Middelburg 3

Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu

Bilthoven 8

Rijksuniversiteit Groningen Groningen 8

Rijkswaterstaat Arnhem, Delft, Lelystad,

Middelburg, Rijswijk, Utrecht 19

RIKILT-Instituut voor Voedselveiligheid

Wageningen 1

Riscure BV Delft 1

Rivas Zorggroep Gorinchem 1

River Diagnostics BV Rotterdam 4

Rockwell Collins (UK) Ltd Hoofddorp 1

Roessingh Research and Development

Enschede 2

Rolls-Royce Deutschland

Dahlewitz (Duitsland) 1

Romanian Ministry of National Defence

Bucharest, Sector 6 (Roemenië) 1

Röntgen Technische Dienst BV Rotterdam 1

Roth & Rau AG Hohenstein-Ernstthal (Duitsland) 1

Route 67Waalre 2

Royal FrieslandCampina Meppel 5

Royal Conservatoire Den Haag 1

Royal Haskoning BV Nijmegen 3

Royal Marsden Hospital Sutton (Groot Brittannië) 1

Royal Swedish Academy of Sciences

Stockholm (Zweden) 1

Royal Van Zanten / Van Zanten Holding BV

Rijsenhout 2

RSP Technology BV Delfzijl 1

RWE Energy AG Dortmund (Duitsland) 1

RWE Rheinland Westfalen Essen (Duitsland)1

RWTH Aachen Aachen (Duitsland) 1

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 200986

SS. van der Hulst-Rozenkwekerij BV Meterik 1

Sabena Flight Academy

Steenokkerzeel (België) 1

SABIC EuroPetrochemicals BV Geleen 3

SABIC Innovative Plastics

Bergen op Zoom 4

SAGEM Défense Sécurité Paris (Frankrijk) 1

Saint-Gobain Crystals & Detectors

Saint Pierre les Nemours (Frankrijk) 3

Samenwerkende Nederlandse Staalbouw Intra

Rotterdam 1

SAMTECH s.a. Liège (België) 1

Sasal Technology UK

St. Andrews (Groot Brittannië) 1

Satelec Acteon Group Merignac Cedex (Frankrijk) 1

Saxion Hogeschool IJsselland Deventer 1

Schering Nederland BVWeesp 1

Schering-Plough International

Kenilworth (Verenigde Staten) 1

Schothorst Feed Research BV Lelystad 1

SCHOTT AG Mainz (Duitsland) 1

Scienion AG Berlin (Duitsland) 1

Scintec AG Tübingen (Duitsland) 1

SEIKO EPSON Corporation Nagano (Japan) 1

Sennheiser Electronic GmbH & Co. KG

Wedemark (Duitsland) 1

Sensata Technologies Holland BV Almelo 3

Sensor Sense BV Nijmegen 2

Septentio Satellite Navigation NV

Leuven (België) 1

Service XS Leiden 1

Shanghai Tunnel Engineering Co. Ltc. (STEC)

Shanghai (China) 1

Shell Amsterdam, ‘s-Gravenhage, Rijswijk 33

Shell Global Solutions

Chester (Groot Brittannië) 2

Shell International E&P Inc. 1

Siemens AG Karslruhe (Duitsland) 2

Siemens Computer Aided Diagnosis Ltd.

Har Hotzvim (Israël) 1

Siemens Nederland NV ’s Gravenhage 1

Siemens Power Generation

Orlando (Verenigde Staten) 1

Siglead Europe LTD Coventry (Groot Brittannië) 1

Sigma Kalon Group Uithoorn 1

Sika Technology AG Zürich (Zwitserland) 1

Sincrotrone Trieste Basovizza, Trieste (Italië) 1

Sint Maartenskliniek Nijmegen 2

Sintef Petroleum Research

Trondheim (Noorwegen) 2

SiTel Semiconductor BV ’s Hertogenbosch 3

SKF Engineering & Research Centre BV

Nieuwegein 4

SKF Research & Development Company BV

Nieuwegein 1

Smartec BV Breda 2

SmartTip BV Enschede 1

Smits Neuchâtel Infrastructuur BV Utrecht 1

Smurfit Kappa Hoogeveen 1

SN1C Shanghai (China Volksrepubliek) 1

Soil & Crop Improvement BV Beilen 1

SolMateS BV Enschede 1

Solsep BV Apeldoorn 1

Solvay Pharmaceuticals BVWeesp 2

Sonion Nederland BV Amsterdam 1

Sony Ericsson Mobile Communications

International Ab Emmen 1

Sound Intelligence Amersfoort 1

SpaarnWater Haarlem 1

Spanbeton BV Koudekerk a/d Rijn 1

Spark Holland BV Emmen 1

Specialistische Bedekkingen en Onderhouds

Technieken BV SBO Andelst 1

Specifications Development and Analytical

Control Oss (SDAC Oss) Oss 1

SPECS Delft 1

Spirig Pharma AG Egerkingen (Zwitserland) 1

Spirotech BV Helmond 1

Sprenkels Consultancy Lelystad 1

SRON - Netherlands Institute for

Space Research Utrecht 3

Staatsbosbeheer Groningen 1

Steelweld BV Breda 1

Stichting Brandwonden Research Instituut

Amsterdam 1

Stichting Eindhoven Fiber Exchange Eindhoven 1

Stichting Het Zeeuwse Landschap

Heinkenszand 1

Stichting Hout ResearchWageningen 1

Stichting IJkdijk Groningen 1

Stichting Maritiem Research Instituut Nederland

Wageningen 6

Stichting Nationale Computer Faciliteiten

’s-Gravenhage 1

Stichting NIO - Nederlands Instituut

voor Onderhandelen Eindhoven 1

Stichting NLnet Amsterdam 1

Stichting Revalidatie Limburg (SRL)

Hoensbroek 1

Stichting Sanquin Bloedvoorziening

Amsterdam 5

Stichting Technologisch Kenniscentrum

Textielverzorging Ophemert 1

Stichting Toegepast Onderzoek Waterbeheer

(STOWA) Utrecht 1

Stichting voor Fundamenteel Onderzoek

der Materie Utrecht 2

Stirling Cryogenics & Refrigeration BV Son 1

STMicroelectronics Zaventem (België) 1

Stork Amsterdam BV Amsterdam 1

Stork Fokker Aerostructures BV Papendrecht 2

Stork Food & Dairy Systems BV Amsterdam 2

Stork SP Aerospace BV Helmond 1

Stork Thermeq BV Hengelo 1

Stork Veco BV Eerbeek 3

STOWA Utrecht 1

Stream-iD Beek en Donk 1

Streekziekenhuis Koningin Beatrix

Winterswijk 1

Strukton Betonbouw Utrecht 1

Strukton Civiel Utrecht 2

Strukton Engineering Utrecht 1

STS BV Amsterdam 2

Sulzer Chemtech Ltd

Winterthur (Zwitserland) 1

SunCycle Eindhoven 1

SURFnet BV Utrecht 1

Svasek Hydraulics Rotterdam 1

Sylvan Foods Netherlands BV Horst 1

Syncom BV Groningen 1

Syngenta Cheshire (Groot Brittannië) 1

Syngenta Seeds BV Enkhuizen 1

Synthon BV Nijmegen 1

SystematIC Design BV Delft 2

Syynx Solutions GmbH Geldermalsen 1

TTaconic Farms Inc. Hudson (Verenigde Staten) 1

Taiwan Semiconductor Manufacturing Company

Europe BV Amsterdam 1

Talecris Biotherapeutics

North Carolina (Verenigde Staten) 1

Targeson, LLC Charlottesville (Verenigde Staten) 1

TASS Nederland Eindhoven, Delft 2

TCKI Velp 1

Team PaddestoelenWageningen 1

Technische Universität München (Duitsland) 1

Technische Universiteit Delft 65

Technische Universiteit Eindhoven 53

Technobis Mechatronics Uitgeest 1

Technolution BV Gouda 3

Tegal Corporation Main (Verenigde Staten) 1

TEIJIN TWARON BV Arnhem 1

TeleMetronics Biometry BV Heteren 1

Televic NV Izegem (België) 1

Ten Cate Advanced Composites BV Nijverdal 1

TF2 Devices BV i.o. Nijmegen 1

The Three Engineers (TTE) Deventer 1

Thales Cryogenics BV Eindhoven 3

Thales Nederland BV

Hengelo, Huizen, Delft 14

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009 87

Thales Research and Technology

Palaiseau Cedex (Frankrijk) 1

Therosteon Rotterdam 1

Thomson Broadcast & Media Solutions

Nederland BV Breda 2

Thoraxcentrum Twente Enschede 1

Tibotec BVBA Mechelen (België) 1

Tigenix Leuven (België) 1

Timcal Belgium NVWillebroeck (België) 2

TMD Technologies Limited

Hayes (Groot Brittannië) 1

TMS International BV Oldenzaal 3

TNO Apeldoorn, Delft, Eindhoven, ’s-Gravenhage,

Groningen, Helmond, Leiden, Rijswijk, Soesterberg,

Utrecht 128

To70 ’s-Gravenhage 1

to-BBB Leiden 2

Tomsk State University Tomsk (Rusland) 1

TomTec Imaging Systems GmbH

Unterschleissheim (Duitsland) 1

Top Institute Food & NutritionWageningen 2

Topcon Europe BV Capelle aan de IJssel 1

Toshiba Medical Systems Europe BV

Zoetermeer 2

Tref EGO Substrates BV Moerdijk 1

Tri-O-Gen BV Goor 1

Triferto BV Doetinchem 1

Trimbos-instituut Utrecht 1

Trouw Nutrition Nederland BV Putten 1

Turboden SRL Brescia (Italië) 1

Twente Institute for Wireless and

Mobile Communications BV Enschede 7

Twente Solid State Technology BV

Enschede 2

Twijnstra Gudde Amersfoort 1

Twister BV Rijswijk 1

Tyco Electronics Nederland BV

’s-Hertogenbosch 1

UUK DEFRA/EA

Helston Cornwall (Groot Brittannië) 1

UK Environment Agency

Peterborough (Groot Brittannië) 1

UMC Utrecht Holding BV Utrecht 1

Unilever Corporate Research

Bedford (Groot Brittannië) 1

Unilever R & D Sharnbrook (Groot Brittannië) 1

Unilever R & D Vlaardingen 16

Unilever Research Colworth

Sharnbrook (Groot Brittannië) 1

Unilever UK Central Resources Limited

Bedsfordshire, London (Groot Brittannië) 1

Uniqema Nederland BV Gouda 1

United Technologies Research Center

East Hartford (Verenigde Staten) 1

Universidade Federal de Sao Paulo (Brazilie) 1

Universitair Medisch Centrum Groningen 17

Universitair Medisch Centrum St. Radboud

Nijmegen 14

Universitair Medisch Centrum Utrecht 14

Universitair Ziekenhuis Gent (België) 1

Universität Bern (Zwitserland) 1

Universität Karlsruhe (Duitsland) 1

Université de Genève (Zwitserland) 1

Université de Liège (België) 1

Université de Mons (België) 1

Université de Tours - Francois Rabelais

(Frankrijk) 1

Université du Luxembourg (Luxemburg) 1

Universiteit Gent (België) 3

Universiteit Hasselt (België) 1

Universiteit Leiden 7

Universiteit Maastricht 5

Universiteit Twente 42

Universiteit Utrecht 17

Universiteit Utrecht Holding BV Utrecht 1

Universiteit van Amsterdam 6

University College Cork (Ierland) 1

University Hospital Zürich (Zwitserland) 2

University Hospitals of Coventry and

Warwickshire (Groot Brittannië) 1

University of Bath (Groot Brittannië) 1

University of Bayreuth (Duitsland) 1

University of Birmingham (Groot Brittannië) 1

University of Brescia (Italië) 1

University of California at San Diego

(Verenigde Staten) 1

University of California at Santa Barbara

(Verenigde Staten) 1

University of Cambridge

(Groot Brittannië) 1

University of Central Lancashire

(Groot Brittannië) 1

University of Cincinnati (Verenigde Staten) 1

University of Colorado (Verenigde Staten) 1

University of Leeds (Groot Brittannië) 1

University of Manchester (Groot Brittannië) 2

University of New South Wales (Australië) 1

University of Nottingham

(Groot Brittannië) 1

University of Oslo (Noorwegen) 1

University of Plymouth (Groot Brittannië) 1

University of Southern California

(Verenigde Staten) 1

U-Protein Express BV Utrecht 1

URSA Minor Space & Navigation Delft 1

Utellus BV Enschede 1

VVarian BV Middelburg 1

Van der Heide BV Kollum 2

Van Mierlo Ingenieursbureau BV

Eindhoven 1

Van Oord NV Rotterdam 2

Van Rijn KWS BV Emmeloord 2

Varibel BV Meppel 2

VARTEC NV Gent (België) 1

Veeco Instruments BV Breda 2

Verathon Medical IJsselstein 1

VERBpeter Bodegraven 1

Vereniging Nederlands Kalkzandsteen

Platform (VNK) Huizen 1

Vereniging Spierziekten Nederland

Baarn 1

Vereniging van Aardappelverwerkende

Industrie (VAVI) Rijswijk 1

Vereniging van Houtskeletbouwers Drachten 1

Vereniging van Ondernemingen en

Betonmortelfabrikanten in Nederland

(VOBN) Veenendaal 1

Verenigingsbureau van de Dierenbescherming

’s-Gravenhage 1

Veridex LLC Raritan 1

Vestas Central Europe Rheden 2

VHP Veiligheidspapierfabriek Ugchelen BV

Apeldoorn 1

Viataal Research & Development

St Michielsgestel 1

VieCuri Medisch Centrum voor Noord-Limburg

Venlo 1

Vilmorin & Cie Chappes (Frankrijk) 1

Virosome Biologicals BV Leiden 1

VisionDynamics Eindhoven 1

Vitens Watertechnologie Leeuwarden 2

VitrOmics BV ’s-Hertogenbosch 2

Vlaamse overheid Borgerhout (België) 2

VNSI-Scheepsbouw Nederland

Zoetermeer 1

Vogel BV Zwijndrecht 1

VORtech BV Delft 1

Vortex Engineering Nieuwegein 1

VP Array Technologies Pepscan Presto BV

Lelystad 1

Vreman Research Hengelo 1

Vrije Universiteit Roden 1

Vrije Universiteit Amsterdam 11

Vrije Universiteit Brussel (België) 1

VSL Delft 2

VTT Technical Research Centre of Finland

Tampere (Finland) 1

VU Medisch Centrum Amsterdam 9

VWS MPP Systems BV Ede 1

88

WW&H Dentalwerk Bürmoos (Oostenrijk) 1

Waddenvereniging Harlingen 1

Wageningen Universiteit & Researchcentrum

Bleiswijk, Lelystad, Wageningen 20

Wärtsilä Finland Oy Vaasa (Finland) 1

Wärtsilä Propulsion Netherlands BV Drunen 1

Wastewater Technology Dordrecht 1

Waterschap Hollandse Delta Ridderkerk 1

Waterschap Regge en Dinkel Almelo 1

Waterschap Zuiderzeeland Lelystad 1

Wavin Technology & Innovation BV

Dedemsvaart 1

Weijand R&D Consultancy BV

Alfas del Pi (Spanje) 1

Westfield Holland Delft 1

Wiediam Diamond Knives and ToolsWanroij 1

Witteveen+Bos ’s-Gravenhage, Rotterdam 3

WL - Delft Hydraulics Delft 1

World Port Center Rotterdam 1

WorldFish Center Penang (Maleisië) 1

WS-Wärmeprozesstechnik GmbH

Renningen (Duitsland) 1

Wyatt Technology Europe GmbH

Dermbach (Duitsland) 1

XXensor Integration BV Delfgauw 1

Xilinx Erembodegem (België) 1

Xilinx Ireland Saggart (Ierland) 2

XiO Photonics BV Enschede 1

Xsens Technologies BV Enschede 1

YYAGEO EUROPE BV Roermond 1

Yara Sluiskil BV Sluiskil 1

ZZF-screens BV Leiden 1

Ziekenhuis Rijnstate Arnhem 1

Ziekenhuisgroep Twente Hengelo 1

ZoBio BV Leiden 1

Zuidelijke Land- en Tuinbouworganisatie (ZLTO)

Tilburg 3

Lijst van gebruikers / Jaarverslag STW 2009

89Lijst van afkortingen / Jaarverslag STW 2009

ALW Aard- en Levenswetenschappen (NWO)

AWT Adviesraad voor het

Wetenschaps- en Technologiebeleid

ASSYS Autonomous Sensor Systems

Bsik Besluit subsidies investeringen

in de kennisinfrastructuur

CW Chemische Wetenschappen (NWO)

CWI Centrum voor Wiskunde

en Informatica

DPTE Dutch Programme for

Tissue Engineering

ESA European Space Agency

ESTEC European Space Research

and Technology Centre

EUR Erasmus Universiteit Rotterdam

EW Exacte Wetenschappen (NWO)

EZ Ministerie van Economische Zaken

FES Fonds Economische

Structuurversterking

FOM Stichting voor Fundamenteel

Onderzoek der Materie

fte voltijdsequivalent

ICT Informatie- en Communicatie-

technologie

IOP Innovatiegericht

Onderzoeksprogramma

ITEA Information Technology

for European Advances

KEMA NV tot Keuring van

Elektrotechnische Materialen

k€ kilo euro (eenheid van 1.000 euro)

KIWA Keuringsinstituut voor

Waterleidingartikelen NV

KNAW Koninklijke Nederlandse Akademie

van Wetenschappen

KNMI Koninklijk Nederlands

Meteorologisch Instituut

M€ Mega euro

(eenheid van 1.000.000 euro)

MEDEA+ MicroElectronics

Development for European

Applications

MVI Maatschappelijk Verantwoord

Innoveren

NCLR Nationaal Centrum voor

Laser Research

NIG Nieuwe Instrumenten voor de

Gezondheidszorg

NIZO Nederlands Instituut

voor Zuivelonderzoek

NWO Nederlandse Organisatie voor

Wetenschappelijk Onderzoek

OCW Ministerie van Onderwijs,

Cultuur en Wetenschap

OTP Open Technologieprogramma

PROGRESS Program for Research

on Embedded Systems

and Software

ProRISC Program for Research

on Integrated Systems

and Circuits

RU Radboud Universiteit Nijmegen

RuG Rijksuniversiteit Groningen

SAFE Semiconductor Advances

for Future Electronics

SBIR Small Business Innovative Research

SRON Stichting Ruimte-onderzoek

Nederland

SSG Simon Stevin Gezel

SSL Simon Stevin Leerling

SSM Simon Stevin Meester

TFN Thin Film Nanomanufacturing

TNO Nederlandse Organisatie

voor Toegepast

Natuurwetenschappelijk

Onderzoek

TU Technische Universiteit

TUD Technische Universiteit Delft

TU/e Technische Universiteit Eindhoven

UL Universiteit Leiden

UM Universiteit Maastricht

UMC Universitair Medisch Centrum

UT Universiteit Twente

UU Universiteit Utrecht

UvA Universiteit van Amsterdam

VU Vrije Universiteit

WL Waterloopkundig Laboratorium

WUR Wageningen Universiteit en

Researchcentrum

ZonMw ZorgOnderzoek Nederland

en NWO-Medische Wetenschappen

Lijst van afkortingen

90 Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009

41361_STW_JV2009BW.qxp:JR2006_DEFDRUK.qxd 29-04-2010 09:06 Pagina 90

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009 91

41361_STW_JV2009BW.qxp:JR2006_DEFDRUK.qxd 29-04-2010 09:06 Pagina 91

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009

Technologiestichting STW

bezoekadres

Van Vollenhovenlaan 661

3527 JP Utrecht

postadres

Postbus 3021

3502 GA Utrecht

telefoon

030 6001 211

fax

030 6014 408

e-mail

info@stw.nl

internet

www.stw.nl

Colofon

coördinatie, redactie en productie

Kitty Puijk, STW

ontwerp

ARGANTE ARGANTE, Amsterdam

fotografie

Ivar Pel, Utrecht

betrokken instellingen

druk

Spinhex & Industrie drukkerij, Amsterdam

STW-nummer2010/06437/STW

ISBN978-90-73461-65-9

NUR950

Technologiestichting STW / Jaarverslag 2009

foto omslag _ voorkant: van boven naar benedenMartine van der Ploeg, Floor Wolbers, Rick Scholte;achterkant: van boven naar beneden Hein Castelijns,Raluca Marin-Perianu, Bastiaan Blankert.Allen STW-promovendi uit 2007 en 2008.

41361_STW_JV2009_OMSLAG.qxd:JR06_OMDEFDRUK 28-04-2010 16:09 Pagina 2

Technologiestichting

STW

/Jaarve

rslag2

00

9

Technologiestichting STW _ mei 2010

Jaarverslag 2009De statuten vermelden als doel van de Stichting: in het algemeen

belang en in dat van het wetenschappelijk onderwijs technisch-

wetenschappelijk onderzoek en de toepassing daarvan te bevorderen.

Het doel wordt nagestreefd door met geld, dat beschikbaar wordt

gesteld door NWO (Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap)

en door het Ministerie van Economische Zaken, technisch-wetenschap-

pelijk onderzoek te stimuleren en te steunen in het bijzonder bij

de instellingen van wetenschappelijk onderwijs. Tevens draagt de

stichting bij aan de bevordering van de coördinatie van het onderzoek

en het gebruik ervan. Technologiestichting STW financiert onderzoek,

dat wordt geselecteerd op grond van wetenschappelijke kwaliteit en

utilisatie. Onder dit laatste wordt verstaan de kans dat gebruikers de

resultaten zullen toepassen.

De kans op gebruik kan op twee manieren groot zijn. Ten eerste wan-

neer nu al gebruikers kunnen worden geïdentificeerd, die daadwerkelijk

geïnteresseerd zijn. Ten tweede doordat resultaten klaarblijkelijk een

heel veld van toepassingen zullen ontsluiten, ook al zijn in dit stadium

concrete gebruikers nog niet aan te wijzen.

STW zal tevens stimulerend en initiërend optreden op prioriteitsgebie-

den waar er, op grond van maatschappelijke en/of wetenschappelijke

ontwikkelingen, een duidelijke inspanning vanuit het (para-)universitair

onderzoekspotentieel is.

Technologiestichting STWTW

41361_STW_JV2009_OMSLAG.qxd:JR06_OMDEFDRUK 28-04-2010 16:09 Pagina 1