ISSO-publicatie 55-5-2008

publicatie

55.5

KE

NN

ISIN

ST

ITU

UT

VO

OR

DE

INS

TA

LL

AT

IES

EC

TO

R

BE

HE

ER

EN

ON

DE

RH

OU

D C

OLLE

CT

IEV

E LE

IDIN

GW

AT

ER

INS

TALL

AT

IES

ISBN 978-90-5044-168-1

Beheer en onderhoud collectieve leidingwaterinstallaties

Richtlijnen voor het beheer en onderhoud van drinken warmtapwaterinstallaties in de gebouwde omgeving

ISSO-publicatie 55.5

Beheer en onderhoud van collectieveleidingwaterinstallaties

Richtlijnen voor het beheer en onderhoud van drinken warmtapwaterinstallaties in de

gebouwde omgeving

ISBN: 978-90-5044-168-1

ISSO-publicatie 55.5 3 Beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting 5

Summary 5

Voorwoord 7

Begrippenlijst 9

1 Inleiding 13

1.1 Algemeen 13

1.2 Doelstelling 13

1.3 Leeswijzer 13

1.4 Relatie met BRL 6000-08C 13

1.5 Wettelijk kader, normen en richtlijnen 14

1.5.1 Leidingwaterkwaliteit 14

1.5.2 Installaties 14

1.5.3 Beheer en onderhoud 14

1.6 Andere relevante publicaties 15

2 Beheer- en onderhoudsplan 17

2.1 Inleiding 17

2.1.1 Toelichting schema uit afbeelding 2.1 19

2.1.2 Vormen van onderhoud 22

2.1.3 Onderhoudscontracten 23

3 Onderhoud 25

3.1 Algemeen 25

3.2 Grondstof / waterlevering 26

3.2.1 Watermeteropstelling 26

3.2.2 Zeef bij leveringspunt 26

3.2.3 Eigen watervoorziening drinkwater 26

3.3 Reservoirs 28

3.3.1 Binnen opgestelde reservoirs voor de voeding leidingwaterinstallatie 28

3.3.2 Reservoirs voor de voeding van proceswater 28

3.4 Drukverhoging 29

3.4.1 Drukverhogingsinstallatie (zonder toerenregeling) 29

3.4.2 Drukverhogingsinstallatie met toerenregeling 29

3.4.3 Brandpomp 29

3.5 Koudwaterleidingnet en appendages 31

3.5.1 Verdeler 31

3.5.2 Drukvermindering 31

3.5.3 Beveiligingsafsluiter 31

3.5.4 Zeven en filters 31

3.6 Waterbehandeling 32

3.6.1 Ontharding 32

3.6.2 Omgekeerde osmose 32

3.6.3 Thermische en fysische Legionellapreventietechnieken 33

3.6.4 Elektrochemische technieken 35

3.7 Warmtapwaterbereiding 36

3.7.1 Warmtapwatertoestellen 36

3.7.2 Voorraadvat - zonder dubbele scheiding 36

3.7.3 Voorraadvat met dubbele scheiding 36

3.7.4 Oplaadsysteem 36


3.7.5 Direct gestookte voorraadtoestellen 36

3.7.6 Indirect gestookt doorstroomtoestel 36

3.7.7 Direct gestookt doorstroomtoestel 37

3.7.8 Zonneboilers 37

3.7.9 Warmwatertoestellen met warmtepomp 37

3.8 Warmwaterleidingnet 39

3.9 Toestellen en beveiligingen 40

4 Uitvoering onderhoud 43

4.1 Levering/productie 43

4.1.1 Eigen winning 43

4.2 Voorraad- of onderbrekingsreservoirs 43

4.2.1 Toepassingsgebieden 43

4.2.2 Componenten 44

4.2.3 Uitvoering onderhoud reservoirs 44

4.3 Drukverhoging en brandpompen 45



4.3.3 Uitvoering onderhoud drukverhogingsinstallaties 46

4.4 Leidingnet en appendages 49

4.4.1 Toepassingsgebied 49


4.4.3 Uitvoering onderhoud leidingnet en appendages 49

4.4.4 Reinigen en afstellen drukverminderingstoestel 50

4.4.5 Beveiliging tegen lekkage 51

4.5 Waterbehandeling 52

4.5.1 Ontharding 52


4.5.3 Uitvoering onderhoud onthardingsinstallatie 52

4.6 Warmwaterbereiding 53



4.6.3 Uitvoering onderhoud warmtapwaterbereiding 53

4.6.4 Warmtepompboilers 54

4.6.5 Zonne-energiesystemen 54

4.7 Toestellen 55

4.7.1 Algemeen 55

4.8 Beveiligingen 57

4.8.1 Controleren beveiliging EA 57

4.8.2 Controleren beveiliging EB 57

4.8.3 Controleren beveiliging CA 57

4.8.4 Controleren beveiliging BA 58

Bijlage A Modelmeetprogramma 59

Bijlage B Energie- en waterbesparing 60

Bijlage C Automatisering 62

Bijlage D Beheer alternatieve desinfectietechnieken 64

Bijlage E Conditiemeting en meerjaren onderhouds-planning 65

Bijlage F Overige aandachtspunten bij het onderhoud 67

Bijlage G In gebruik nemen van installaties 69

Literatuurlijst 71


SAMENVATTING

Om de kwaliteit van collectieve leidingwaterinstalla-ties in stand te houden is beheer en onderhoud nood-zakelijk. De eigenaar van de installatie is hiervoor verantwoordelijk. Er zijn inmiddels publicaties gericht op het beheersen van Legionella. Het beheer en onderhoud van leidingwaterinstallaties omvat echter meer.

Deze publicatie geeft richtlijnen voor het beheren en onderhouden van collectieve leidingwaterinstallaties. Uitgangspunt is onderhoud op basis van bedrijfszeker-heid en bacteriologische betrouwbaarheid. Kostenmi-nimalisering speelt een onderschikte rol.

De basis voor onderhoud is het opstellen van een onderhoudsanalyse als onderdeel van beheer. De uit-komst hiervan geeft aan op welke onderdelen er onderhoud noodzakelijk is om de bedrijfszekerheid en de bacteriologische betrouwbaarheid van de leiding-waterinstallatie te waarborgen. Vervolgens kan de uit-voering van het onderhoud worden georganiseerd.Het is voor bedrijven mogelijk om diensten op het gebied van het beheren en onderhouden van collec-tieve leidingwaterinstallaties te certificeren volgens BRL 6000-08C [1]. Deze publicatie geeft een model voor een beheer- en onderhoudsplan en een onder-houdsplan waarvan gebruik gemaakt kan worden bij de onderhoudsanalyse en de uitvoering van het onderhoud.

SUMMARY

In order to keep the quality of collective tap water installations on its current level, management and maintenance of the installation are required. The owner of an installation bears this responsibility. Publi-cations on the control of possible causes of legionnai-res disease have been presented. However management and maintenance of tap water installa-tions does not end here.

This publication gives guidelines for management and maintenance of joint tap water installations. Starting point is maintenance focused on functional and bacte-rial reliability. Minimising costs is of lower importance.

The basis for maintenance is the production of analysis as part of the management of the total installation. The results of this analysis will show on which particular parts of the installation maintenance is needed to ensure the functional and bacterial reliability of the installation. After that execution of maintenance can be organized.

For commercial organisations it is possible to certify services they deliver in the field of maintenance mana-gement of joint tap water installations according BRL 6000-08C. This publication gives a model for a mana-gement plan and a maintenance plan, which can be used for the maintenance analysis and for the execu-tion of the maintenance.


VOORWOORD

In 2001 verscheen voor het ontwerpen en realiseren van collectieve leidingwaterinstallaties ISSO-publica-tie 55 [13]. Het begrip 'collectieve leidingwaterinstalla-ties' was toen nog niet ingeburgerd, vandaar nog de titel 'Tapwaterinstallaties voor woon- en utiliteitsge-bouwen'. Een jaar eerder verscheen ISSO-publicatie 55.1 'Handleiding Legionellapreventie in leidingwater' [14]. De afrondende werkzaamheden aan ISSO-publi-catie 55 kwamen in 1999 als gevolg van de Legionella-epidemie in Bovenkarspel tijdelijk stil te liggen. Priori-teit werd gegeven aan de ontwikkeling van ISSO-publicatie 55.1 in verband met het van kracht worden van de 'Tijdelijke regeling Legionella-preventie in lei-dingwater' van VROM.

In ISSO-publicatie 55 is schematisch de samenhang met ISSO-publicatie 55.1 weergegeven. In dat schema staat onder meer: 'Beheer conform beheersplan'. Nu zoveel jaren later schrijven we: 'Beheer, inclusief het Legionellabeheersplan of de Legionellabeheersin-structie'.

Het besef dat goed beheer en onderhoud van collec-tieve leidingwaterinstallaties noodzakelijk is, is sinds de Legionella-epidemie in Bovenkarspel sterk gegroeid. Maar het gaat niet alleen om de Legionella-bacterie. De vermeerdering van ook andere micro-organismen met ongewenste eigenschappen, zoals Pseudomonas aeruginosa, mycobacteriën en bepaalde protozoa, dient zo veel mogelijk te worden verhinderd. Maatregelen van structurele aard zijn dan ook noodzakelijk. Die maatregelen hebben onder meer betrekking op het voorkomen van niet-wekelijks doorstroomde leidingen, het voorkomen van drinkwa-tertemperaturen boven 25 °C, en het voorkomen van te lage warmtapwatertemperaturen. Het zijn tevens belangrijke maatregelen voor de vermindering van de biofilmvormingspotentie van het leidingwater en de installatiematerialen die met dat water in contact komen.

Maar het beheer van collectieve leidingwaterinstalla-ties beoogt veel meer, blijkt uit ISSO-publicatie 55. Er moet sprake zijn van een continue, comfortabele en veilige werking van de installatie gedurende de levensduur van de installatie bij acceptabele en voor-spelbare kosten en minimale milieubelasting. Betrek-ken wij daarbij ook de klimaatverandering (vaker hogere ruimtetemperaturen) en de toepassing van energiebesparende technieken voor de bereiding van warmtapwater (vaker lagere warmtapwatertempera-turen), dan maakt dat de opgave voor het beheersen van een voor de gezondheid veilige situatie, door goed beheer van de collectieve leidingwaterinstallatie, niet eenvoudig. De ontwikkelingen van Europese en nationale wet- en regelgeving met betrekking tot de borging van de leidingwaterkwaliteit tot aan de tap-punten in gebouwen, hebben eveneens de aandacht gevestigd op de noodzaak van (beter) beheer en onderhoud. UNETO-VNI heeft dat belang ingezien en

de Stichting Kwaliteitsborging Installatiesector (KBI) verzocht een Beoordelingsrichtlijn voor het beheer en onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties op te stellen met daaraan gekoppeld een certificeringsre-geling. In 2007 is BRL 6000-8C gepubliceerd. Deze beoordelingsrichtlijn beschrijft de eisen voor het pro-ces van beheren en onderhouden van collectieve lei-dingwaterinstallaties en aan welke wettelijke eisen en de daaraan gekoppelde richtlijnen voor het beheer en onderhoud moeten voldoen.

Binnen het bereik van beheer vallen alle bestuurlijke activiteiten die nodig zijn om de kwaliteit van de lei-dingwaterinstallatie in stand te houden. In het beheer- en onderhoudsplan is beschreven hoe moet worden omgegaan met de beheeractiviteiten. Een aantal beheeractiviteiten zijn wettelijk verplicht. Het wettelijk verplichte Legionellabeheersplan, of de (niet ver-plichte) Legionellabeheersinstructie voor locaties met uitsluitend een zorgplicht, vormt een onderdeel van het beheer- en onderhoudsplan, maar is meestal door een onafhankelijke Legionellapreventieadviseur opgesteld. Binnen het bereik van onderhoud valt de uitvoering van maatregelen die nodig zijn om de kwa-liteit van de leidingwaterinstallatie in stand te houden. De procedure en de regels voor het beheer en onder-houd van collectieve leidingwaterinstallaties zijn dus bedacht en op papier gezet, maar hoe pakken we dat nu in de praktijk aan? Dat stond nog niet op papier. In het kader van het Actieplan Veilige Leidingwaterinstal-laties is daarom deze publicatie met praktijkrichtlijnen ontwikkeld.

Gegeven het grote belang voor de volksgezondheid bij het gebruik van collectieve leidingwaterinstallaties is het uitgangspunt op de eerste plaats gericht op bedrijfszekerheid en bacteriologische betrouwbaar-heid. De basis voor onderhoud is het opstellen van een onderhoudsanalyse als onderdeel van het beheer. De uitkomst hiervan geeft aan op welke onderdelen er onderhoud noodzakelijk is om de bedrijfszekerheid en bacteriologische betrouwbaarheid van de collectieve leidingwaterinstallatie te waarborgen.

Met het beschikbaar komen van deze publicatie kan daaraan worden bijgedragen.

Will Scheffer, Voorzitter ISSO-kontaktgroep 86 'Beheer en onderhoud collectieve leidingwaterinstallaties'.


BEGRIPPENLIJST

Apparatuur De samengebouwde componenten die gezamenlijk de fysische techniek omvatten zoals omschreven in deze handleiding.

BeveiligingToestel bestemd om het binnendringen van vreemde stoffen in een leidingwaterinstallatie te voorkomen.

BeveiligingseenheidCombinatie van een afsluiter, terugslagklep, proef en aftapkraan om tot een beproefbare beveiliging te komen.

BrandblusinstallatieVoorziening voor brandbestrijding met leidingwater. Voorbeelden:

Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten brandslanghaspel; Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten aparte groep brandslanghaspels; Een op een leidingwaterinstallatie aangesloten brandblusvoorziening met voorraadtank of drukverhogingspomp.

BlokkerenBeveiligingsingreep die de installatie uitschakelt bij een gevaarlijke situatie. Na opheffing van de gevaar-lijke situatie zal de installatie automatisch worden ingeschakeld. Een voorbeeld is de lage druk beveili-ging bij brandpompen, die de installatie uitschakelt bij een te lage voordruk. Na herstel van de voordruk scha-kelt de installatie weer in.

Chemische techniek voor desinfectie Techniek waarbij een desinfectiemiddel of -desinfec-tiemiddelen aan het water worden toegevoegd bij een in bedrijf zijnde installatie. Hieronder vallen ook tech-nieken waarbij de actieve bestanddelen direct in de waterstroom (in situ) worden geproduceerd.

Circulatiesysteem warmtapwaterSysteem voor het in circulatie houden van warmtap-water in een leidingnet op zodanige wijze dat een ingestelde temperatuur gehandhaafd wordt, exclusief de hierop aangesloten warmtapwaterbereiding en exclusief de hieraan verbonden uittapleidingen.

Circulerend mengwatersysteem Circulatiesysteem waarin mengwater in circulatie wordt gehouden.

Collectieve leidingwaterinstallatieCollectieve watervoorziening, collectief leidingnet of huishoudwatervoorziening

Collectief leidingnet Leidingen, fittingen en toestellen, tijdelijk, maar anders dan ten behoeve van bevoorrading, of perma-nent aangesloten op het distributienet van een water-leidingbedrijf of van een collectieve watervoorziening,

met behulp waarvan leidingwater aan derden ter beschikking wordt gesteld. Voorbeelden:

Het leidingnet in een appartementengebouw (flatgebouw) vanaf het centrale leveringspunt tot aan het leveringspunt in de woninginstalla-ties; Het leidingnet in kantoren, scholen, ziekenhui-zen, hotels, enz.; Het leidingnet op kampeerterreinen enz.; Het leidingnet op en in industriële complexen, voor zover dit leidingwater betreft.

Collectieve watervoorzieningLandgebonden voorziening, niet zijnde een waterlei-dingbedrijf, voor de winning of behandeling van water, dat met behulp van een leiding of distributienet als leidingwater ter beschikking wordt gesteld. Voorbeelden:

Eigen winning en/of terbeschikkingstelling van leidingwater op een kampeerterrein; Het opwarmen en/of ontharden van door een waterleidingbedrijf ter beschikking gesteld drinkwater, dat na behandeling als leidingwater aan derden ter beschikking wordt gesteld, zoals bijvoorbeeld de levering van warmtapwater door een energiebedrijf of bij bereiding van warmtapwater in eigen beheer ten behoeve van meer dan één woning of meer dan één bedrijf. Het opvoeren van de druk wordt niet als een behandeling beschouwd.

DesinfecterenHet op zodanige wijze behandelen dat Legionella-bac-teriën en eventuele andere aanwezige micro-organis-men (biofilm) uit het water en zo mogelijk ook aan de oppervlakte van alle watervoerende onderdelen gedood worden. Bij plaatselijke desinfectie wordt uit-sluitend het voorbijstromende water gedesinfecteerd. Bij systeemdesinfectie wordt (een deel van) een instal-latie gedesinfecteerd. Correctieve desinfectie betreft desinfectie van (delen van) een leidingwaterinstallatie nadat biofilm en/of (hoge) concentraties van Legio-nella zijn aangetroffen. Preventieve desinfectie betreft periodieke desinfectie van (delen van) een leidingwa-terinstallatie teneinde aanhechting en groei van Legio-nella te voorkomen en eventueel aanwezige Legionella en biofilm af te doden.

Dode leidingLeidinggedeelte waarin geen doorstroming met lei-dingwater plaatsvindt doordat bijvoorbeeld op het uiteinde van dit leidinggedeelte geen tappunten zijn aangesloten.

DrinkwaterLeidingwater, bestemd of mede bestemd om te drin-ken.


DrinkwaterinstallatieLeidingwaterinstallatie voor de afname van drinkwa-ter.

DrinkwaterreservoirIn de drinkwaterinstallatie opgenomen en daaruit gevoede voorraadbak voor drinkwater onder atmosfe-rische druk, waarin de kwaliteit van het drinkwater ongewijzigd blijft.

EigenaarDe eigenaar van een collectieve leidingwaterinstalla-tie.

Enkelvoudige uittapleidEen leiding waardoor leidingwater naar één tappunt kan stromen.

Etmaalgemiddelde binnentemperatuurDe temperatuur die in een ruimte gemiddeld over een dag optreedt.

FilterEen uit meerdere lagen opgebouwd element bedoeld voor het opvangen of tegenhouden van fijne veront-reinigingen. Het element kan zo fijnmazig zijn dat bac-teriën worden tegengehouden.

Fysische techniekTechniek waarbij geen desinfectiemiddelen aan het water worden toegevoegd bij een in bedrijf zijnde lei-dingwaterinstallatie. Hierna omschreven als appara-tuur.

GBSGebouw Beheer Systeem. Systeem voor de geautoma-tiseerde besturing en controle van installaties voor verwarming, koeling, luchtbehandeling, watervoorzie-ning en mogelijk andere functies.

Gevaarlijk toestelToestel dat naar zijn aard nadelige gevolgen voor de kwaliteit van het leidingwater kan opleveren.

Hot spotPlaats in de drinkwaterwaterinstallatie waar het lei-dingwater kan opwarmen tot boven 25 °C of meer dan 5 °C boven de ruimtetemperatuur. Plaats in een uittap-leiding voor warmtapwater waar het water niet kan afkoelen tot ten hoogste 25 °C of tot minder dan 5 °C boven de ruimtetemperatuur.

HuishoudwaterLeidingwater dat niet voldoet aan de kwaliteitseisen van drinkwater en dat uitsluitend bestemd is voor toi-letspoeling.

HuishoudwaterinstallatieLeidingwaterinstallatie voor de afname van huishoud-water.

LeidingwaterWater, bestemd om te drinken, te koken, voedsel te bereiden of andere huishoudelijke doeleinden. Opmerking 1: Leidingwater kan zijn drinkwater, warm-tapwater of huishoudwater.

LeidingwaterinstallatieInstallatie, bestaande uit leidingen, fittingen, waterbe-handelingstoestellen en andersoortige toestellen waarmee leidingwater wordt afgenomen. Met een lei-dingwaterinstallatie wordt bedoeld een collectieve watervoorziening, collectief leidingnet en/of een woninginstallatie.

Legionella-bacterieBacterie behorende tot het geslacht Legionella.

LeveringspuntPunt waar leidingwater vanuit het distributienet van het waterleiding- of energiedistributiebedrijf of vanuit een collectieve watervoorziening geleverd wordt aan een (andere) collectieve watervoorziening, een collec-tief leidingnet of een woninginstallatie. Onder het leveringspunt wordt ook verstaan het punt waar lei-dingwater vanuit een collectief leidingnet aan een woninginstallatie wordt geleverd.

Meervoudig circulatiesysteem warmtapwaterOok wel deelringen genoemd. Circulatiesysteem warmtapwater dat zo is ingericht dat op één of meer plaatsen leidingen parallel doorstroomd kunnen wor-den.

MengwatersysteemLeidingwaterinstallatie voor de afname van warmtap-water dat met een bepaalde hoeveelheid drinkwater is vermengd om de gewenste lagere temperatuur in stand te houden (mengwater).

Nageschakelde installatieHet deel van de leidingwaterinstallatie beneden-strooms van de apparatuur.

NaverwarmingstijdDe naverwarmingstijd is de tijdsduur waarin water continu op of boven de gegeven temperatuur dient te worden gehouden. Omdat het hier in de regel een situatie met doorstroming betreft dient ervoor te wor-den gezorgd dat al het doorstromende water aan deze eis voldoet. Er mag geen situatie ontstaan waarin een deel van het water een kortere naverwarmingstijd en/of een lagere temperatuur heeft ondergaan.

PasteurisatieEen techniek waarbij het leidingwater ten minste 5 minuten ononderbroken op een temperatuur van minimaal 70 °C is verhit en daarna wordt gekoeld naar de gewenste distributietemperatuur.

PerceelElk roerend of onroerend goed, gedeelte of samenstel daarvan, dat een leveringspunt heeft of zal hebben ten behoeve waarvan levering van leidingwater geschiedt of zal geschieden.


Prioritaire installatieCollectieve installatie waarin zich aerosolvormende tappunten bevinden en waarvoor met het oog op Legionellapreventie aanvullende eisen gelden.

ReinigenHet verwijderen van bezinksel, sediment en (kalk)afzetting van de (oppervlakte van) watervoe-rende onderdelen van (delen van) een leidingwaterin-stallatie.

SedimentBezinksel of afzetting uit het water.

RisicoklasseIndeling die het gevaar van verontreiniging van lei-dingwater aangeeft gebaseerd op EN 1717. Klasse 5 geeft het grootste risico. Zie ook de Waterwerkbladen

SpoelenBij het spoelen wordt het water in een uittapleiding naar een tappunt ververst. Hierbij worden geen eisen gesteld aan de temperatuur van het water.

StandtijdDe standtijd is de tijdsduur waarin een leiding of andere installatiedelen in zijn geheel op of boven de gegeven temperatuur dient te worden gehouden ten behoeve van preventieve thermische desinfectie.

TappuntPlaats waar het leidingwater beschikbaar komt voor gebruik.

TaptemperatuurDe temperatuur van het water aan het tappunt.

ToezichthouderDe toezichthouder, aangewezen op grond van artike-len 15b of 15f van de wet (bedoeld is de waterleiding-wet), sinds 20 april 2001 de VROM-Inspectie. Voor mijnbouwinstallaties het staatstoezicht op de mijnen.

UittapleidingEen leiding waardoor leidingwater direct, zonder enige vorm van circulatie, aan één of meer tappunten ter beschikking wordt gesteld.

VergrendelenBeveiligingsingreep die de installatie uitschakelt bij een gevaarlijke situatie. Na opheffing van de gevaar-lijke situatie moet de installatie handmatig worden ingeschakeld. Een voorbeeld is de lagedrukbeveiliging bij drukverhogingsinstallaties.

WarmtapwaterVerwarmd drinkwater.

WarmtapwaterinstallatieLeidingwaterinstallatie voor de bereiding en afname van warmtapwater.

WarmwaterleidingnetWarmtapwaterinstallatie zonder warmtapwaterberei-ding.

Warmtapwaterbereiding [NEN 5128] Toestel of serie van toestellen, waarmee warmtapwa-ter wordt bereid of kan worden bereid door het opwar-men van drinkwater.

WarmtapwatertoestelToestel waarmee warmtapwater wordt bereid of kan worden bereid door het opwarmen van drinkwater. Voor één of meer toestellen die in samenhang de warmtapwaterbereiding verzorgen wordt in deze handleiding de term "warmtapwaterbereiding" gebruikt.

WarmtapwatertemperatuurDe temperatuur van het warmtapwater aan het tap-punt.

Wet Hier de Waterleidingwet.

Zeef Doorlaatbaar metalen of kunststof element bedoeld voor het opvangen van grovere verontreinigingen. De maaswijdte is in het algemeen 0,1 mm of groter. Een zelfreinigende zeef spoelt automatisch terug na een ingestelde tijd of bij het overschrijden van een vooraf vastgestelde weerstand.


1 INLEIDING

1.1 ALGEMEENDe eisen voor het ontwerp en de aanleg van veilige lei-dingwaterinstallaties zijn vastgelegd in de NEN 1006 [2]. Voor de invulling zijn er een aantal praktische publicaties zoals de Waterwerkbladen [3] en de ISSO-publicaties 30 [4] en 55 [5]. Deze geven richtlijnen om tot een functioneel en veilig ontwerp te komen.

Daarnaast is beheer en onderhoud van leidingwaterin-stallaties noodzakelijk om de levering van veilig lei-dingwater te waarborgen. De verplichting tot het beheren van collectieve leidingwaterinstallaties is daarom vastgelegd in het Waterleidingbesluit [6]. De aansluitvoorwaarden van het waterleverend bedrijf [7] kennen de verplichting tot beheer voor alle leidingwa-terinstallaties. In deze publicatie wordt onder beheer het geheel van bestuurlijke en organisatorische werkzaamheden begrepen die nodig zijn om de kwaliteit van een lei-dingwaterinstallatie te waarborgen. Hierbij kan wor-den gedacht aan inventarisatie, rapportage en documentatie en het vaststellen van het gewenste prestatieniveau.Onder onderhoud valt de uitvoering van alle maatre-gelen die nodig zijn om de kwaliteit van de leidingwa-terinstallatie in stand te houden.

1.2 DOELSTELLINGHet doel van deze publicatie is om praktische informa-tie en hulpmiddelen te geven voor het beheer en het onderhoud van collectieve leidingwaterinstallaties. In het kader van deze publicatie wordt onder leidingwa-terinstallaties verstaan:

Installaties voor drinkwater;Installaties voor warm tapwater;Installaties voor huishoudwater.

De doelgroepen van deze publicatie zijn adviseurs, installateurs, technische diensten en onderhoudsbe-drijven. Om deze publicatie in de praktijk te kunnen toepassen is installatietechnische kennis en ervaring vereist.

De publicatie geeft een uitwerking voor een beheer- en onderhoudsanalyse die voor alle leidingwaterin-stallaties kan worden toegepast. Hieruit voortvloeiend worden richtlijnen gegeven voor het opstellen van onderhoudsactiviteiten

1.3 LEESWIJZERIn hoofdstuk 1 is de relatie tot de BRL 6000-08C [1] en de grondslag waarop de noodzaak tot onderhoud is gebaseerd behandeld.In hoofdstuk 2 is aan de hand van een stappenplan ingegaan op de stappen die nodig zijn om tot een beheer- en onderhoudsplan te komen, met name het vastleggen van verantwoordelijkheden. Ook worden de verschillende modellen voor het organiseren van het onderhoud behandeld. In hoofdstuk 3 zijn de te onderhouden onderdelen

geïnventariseerd. Bij elk onderdeel wordt aangegeven welk onderhoud er nodig is en wat de functie is van het onderhoud. Hierbij is onderscheid gemaakt naar pro-ces-gerichte functies, beveiliging tegen terugstroming en maatregelen voor Legionellapreventie.In hoofdstuk 4 zijn een aantal onderhoudsactiviteiten op detail niveau uitgewerkt.In de bijlagen in hoofdstuk 5 ten slotte is achtergrond-informatie gegeven over onder andere energie- en waterbesparing, automatisering, algemene aan-dachtspunten bij het onderhoud etc.

1.4 RELATIE MET BRL 6000-08CHet KOMO INSTAL Procescertificaat 6000 biedt bedrij-ven de gelegenheid om hun diensten op het gebied van ontwerpen, installeren, beheren en onderhouden van leidingwaterinstallaties onder certificatie te leve-ren. De kwaliteitseisen die daarbij aan de diensten worden gesteld, omvatten de betreffende eisen van het Waterleidingbesluit en de NEN 1006. Dat betekent dat een eigenaar van een leidingwaterinstallatie aan de eisen van het Waterleidingbesluit voldoet, als hij het beheer van de installatie uitbesteedt aan een bedrijf dat is gecertificeerd op grond van de BRL KOMO-INSTALL 6000-08C.Een op basis van deze BRL gecertificeerd bedrijf richt zich op het beheren en onderhouden van installaties. De certificaten voor 'beheer' en 'onderhoud' zijn gericht op het reguliere onderhoud en het algemene beheer, inclusief aansturing van specialistische activi-teiten. De uitvoering van specialistische activiteiten, zoals het uitvoeren van een Legionellarisicoanalyse, het opstellen van een Legionellabeheersplan en het verrichten van metingen van de waterkwaliteit, maar ook het uitvoeren van onderhoud aan drukverho-gingsinstallaties, brandpompen, waterbehandelings-toestellen en drinkwaterreservoirs, valt niet onder een certificaat op basis van BRL 6000-08C.

De beoordelingsrichtlijn voor 'beheren en onderhou-den van leidingwaterinstallaties van bouwwerken, anders dan individuele woningen' bestaat uit twee delen:

BRL Deel 6000-00 (algemene eisen), en;BRL Deel 6000-08C (specifieke eisen voor behe-ren en onderhouden van leidingwaterinstalla-ties van bouwwerken, anders dan individuele woningen).

In de BRL staat nauwkeurig omschreven wat een beheer- en onderhoudsplan ten.minste moet omvat-ten en welk onderhoud er ten minste moet worden uit-gevoerd.


1.5 WETTELIJK KADER, NORMEN EN RICHTLIJNEN

1.5.1 LeidingwaterkwaliteitIn Nederland is het drinkwater van hoge kwaliteit. Om de kwaliteit van het leidingwater te waarborgen is er de Waterleidingwet [1] en het daarbij behorende Waterleidingbesluit [2] van het ministerie van VROM. Centraal in het Waterleidingbesluit staat de waterkwa-liteit. Een aspect hiervan is de zorgplicht van de eige-naar van een collectieve leidingwaterinstallatie ten aanzien van de waterkwaliteit. Concreet betekent dit dat de installatie moet worden beheerd.Een van de artikelen in het Waterleidingbesluit luidt:

"Leidingwater dat de eigenaar (van een collectieve lei-dingwaterinstallatie) aan derden ter beschikking stelt, bevat geen micro-organismen, parasieten of stoffen in aantallen per volume-eenheid of concentraties die nade-lige gevolgen voor de volksgezondheid kunnen hebben."

Om deze veiligheid te waarborgen verwijzen ook de aansluitvoorwaarden van de waterleidingbedrijven naar voorschriften voor de aanleg en het beheer van een leidingwaterinstallatie.

1.5.2 InstallatiesIn Nederland worden algemene voorschriften voor lei-dingwaterinstallaties gegeven in NEN 1006 [4]. In de Regeling Bouwbesluit wordt de overzichtsnorm NEN 2000 [5] genoemd. Deze norm bevat de voor Bouwbe-sluit 2003 relevante normen. Vermeld zijn onder andere:

Voor nieuwe gebouwen NEN 1006 van 2002 met de wijziging A.1 van 2005 [4];Voor bestaande gebouwen NEN 1006 van 1981 met het correctieblad C.1 van 1990.

Omdat vanuit Bouwbesluit 2003 [3] wordt verwezen naar deze normen hebben deze een wettelijke status. Bouwbesluit 2003 gaat uit van een minimumniveau. In de praktijk wordt veelal een hoger niveau gewenst. De aansluitvoorwaarden van de waterbedrijven gaan ver-der dan de minimumeisen uit Bouwbesluit 2003. De leidingwaterinstallaties moeten voldoen aan NEN 1006 en de daarbij bijbehorende Waterwerkbladen [9] met inbegrip van daarin aangebrachte of nog aan te brengen wijzigingen. Daarbij wordt geen onderscheid gemaakt in nieuwbouw en bestaande bouw. Door de Stichting KBI is het KOMO-Instal procescertifi-caat BRL 6000-08 [7] ontwikkeld. Dit procescertificaat is onderverdeeld in de categorieën A - ontwerp, B - aanleg en C - beheer en onderhoud. Het certificaat is bedoeld voor leidingwaterinstallaties in gebouwen anders dan woningen. De certificaten A en B geven aan dat de door het installatiebedrijf ontworpen en vervaardigde installatie voldoet aan NEN 1006. Het certificaat C richt zich uitsluitend op het beheer en onderhoud.

Afb. 1.1 Daarom beheer en onderhoud

1.5.3 Beheer en onderhoudDe overheid stelt in het Waterleidingbesluit eisen aan het beheer van collectieve leidingwaterinstallaties. Aan een prioritaire groep wordt de verplichting opge-legd om een risicoanalyse ten behoeve van Legionel-lapreventie uit te voeren. Voor de overige installaties geldt een zorgplicht van de gebouweigenaar ten aan-zien van de leidingwaterkwaliteit. Uit deze risicoana-lyse kan een Legionellabeheersplan of Legionellabeheersinstructie voortvloeien dat die gericht is op Legionellapreventie. Als hulpmiddel zijn hiervoor de ISSO-publicaties 55.1[14] voor een Legio-nellabeheersplan en 55.2 [15] voor een Legionellabe-heersinstructie uitgegeven. Dit Legionellabeheersplan of deze Legionellabeheersinstructie wordt onderge-bracht in het beheer- en onderhoudsplan voor de instandhouding van de kwaliteit van de leidingwater-installatie.De leveringsvoorwaarden van de waterleidingbedrij-ven geven in artikel 5.3 een verplichting tot beheer voor alle installaties. Daarnaast zijn in de werkbladen voor een beperkt aantal installaties, afhankelijk van de gevarenklasse, verdergaande eisen aan het beheer gesteld.Om de kwaliteit van de Legionellapreventieadvisering te waarborgen is er de BRL 6010 [8].Het MKK, Model kwaliteitsbeheersing klimaatinstalla-ties, is oorspronkelijk opgezet voor klimaatinstallaties maar is ook bruikbaar voor leidingwaterinstallaties. Het MKK kent de programma-, ontwerp-, uitwerkings-, uitvoerings- en beheerfase. Om de kwaliteit te waar-borgen wordt in elke fase van het voortbrengproces aandacht besteed aan een aantal vaststaande aspec-ten zoals eisen, communicatie, middelen, financiën etc. In deze publicatie komt alleen de beheerfase aan de orde.Om inzicht te krijgen in de kosten voor onderhoud is allereerst een objectieve conditiemeting nodig. Aan de hand van de vastgestelde conditie kan dan het benodigde onderhoud worden geprognosticeerd. Een methode hiervoor is aangegeven in NEN 2767, deel 1 [6]. In deze publicatie is een samenvatting van deze methode gegeven in bijlage E "Conditiemeting en meerjaren onderhoudsplanning.


1.6 ANDERE RELEVANTE PUBLICATIESOm tot een goed beheer van leidingwaterinstallaties te komen is soms achtergrondinformatie over het ont-werp of de werking van de installatie nodig. Onder-staande publicaties kunnen hierbij behulpzaam zijn.

ISSO-publicatie 30 "Leidingwaterinstallaties in wonin-gen" [12]. In dit rapport wordt ingegaan op het ontwerp van deze installaties. Ook het ontstaan van waterslag en de mogelijke maatregelen hiertegen komen hierin aan de orde.

ISSO-publicatie 55 "Tapwaterinstallaties in woon- en utiliteitsgebouwen (collectieve leidingwaterinstalla-ties)". Voor het ontwerpen van leidingwaterinstallaties is de ISSO-publicatie 55 een belangrijke handleiding. Alhoewel gericht op het ontwerpen is deze publicatie ook zeer bruikbaar bij het optimaliseren van leiding-waterinstallaties.

ISSO-publicatie 55.1 "Praktijkhandleiding Legionellap-reventie in leidingwater" [14].De ISSO-publicatie 55.1 is gericht op Legionellapre-ventie. Het maken van een risicoanalyse en Legionella-beheersplan is verplicht voor gebouwen met een collectieve installatie in de midden- en hoogrisicocate-gorie. In die publicatie is de methode om tot een goede risicoanalyse en een goed Legionellabeheer-splan te komen uitgewerkt.

ISSO-publicatie 55.2 "Handleiding zorgplicht collec-tieve leidingwaterinstallaties" [15].De ISSO-publicatie 55.2 is een handleiding die gericht is op Legionellapreventie in gebouwen in de laagrisi-cocategorie waar de gebouweigenaar wel de zorg-plicht heeft om betrouwbaar leidingwater ter beschikking te stellen maar de uitvoering van de risico-analyse niet in de wet is vastgelegd.

ISSO-publicatie 55.4 [16] "Alternatieve technieken Legionellapreventie" [16],De ISSO-publicatie 55.4 is een handleiding voor beheerders die alternatieve desinfectietechnieken voor Legionellapreventie toepassen of overwegen dit te doen.

ISSO-publicatie-59 "Grote zonneboilers, ontwerp, uit-voering en advisering" [17].In deze publicatie wordt niet alleen aandacht besteed aan het ontwerp en de dimensionering van zonneboi-lersystemen maar ook aan het beheer en onderhoud hiervan.

ISSO-handboek "Ontwerpen van sanitaire installaties" [18]. Dit handboek gaat in op het ontwerpen van sanitaire- en drinkwaterinstallaties in velerlei uitvoeringsvormen en toepassingen.

Water Werkbladen [9]. De Water werkbladen (voorheen VEWIN Werkbladen) geven praktische informatie over de eisen die in de NEN 1006 worden gesteld aan het ontwerp, de uitvoe-ring en het beheer van drinkwaterinstallaties.

ISSO-publicatie 55-5-2008

Documents

Transcript of ISSO-publicatie 55-5-2008