Inventarisatie zoogdieren op Landgoed Oostbroek 2012-2013€¦ · Inventarisatie zoogdieren...

Inventarisatie zoogdieren Oostbroek 2012-2013 Projectverslag pag. 1 van 53

Inventarisatie zoogdieren op Landgoed Oostbroek 2012-2013


Inventarisatie zoogdieren op Landgoed Oostbroek

Projectverslag IVN opleiding natuurgidsen 2012-2013

1. Inleiding

De IVN afdelingen De Bilt en Eemland zijn begin 2012 gezamenlijk een opleiding voor natuurgids IVN gestart.

Onderdeel van deze opleiding, die loopt tot medio 2013, is de opdracht tot uitvoering van een natuurproject in

klein groepsverband. Een van de voorgestelde projecten behelst het inventariseren van zoogdieren op het

landgoed Oostbroek, gelegen op het grondgebied van de gemeente De Bilt. Het landgoed is in eigendom van de

Stichting Utrechts Landschap en het landhuis fungeert als hoofdkantoor van de stichting.

1.1 Achtergrond

Het Landgoed Oostbroek bezit een

bijzondere ligging, direct oostelijk

van de stad Utrecht en de A27, ter

hoogte van het UMC. Het huidige

landgoed wordt doorsneden door

de A28 en strekt zich oostwaarts

uit tot het viaduct Zeist-West, dat

nooit aansluitingen op de A28

heeft gekregen en nu als

faunapassage fungeert. Het

landgoed vormt een belangrijke

schakel in een smalle strook

natuur tussen de Kromme Rijn en

de Utrechtse Heuvelrug en het

Noorderpark. Natuurorganisaties

hebben zich altijd hard gemaakt

voor het behoud van deze smalle

strook natuur. De aanwezigheid

van bijzondere diersoorten

illustreren het belang van dit

gebied als verblijfs- en passage-

gebied. De natuurwaarde van

Oostbroek met de aangrenzende

groene buffer in het westen dient

dan ook te worden verdedigd tegen de oprukkende stad en uitbreidingen van de aangrenzende Uithof.

De hier gerapporteerde inventarisatie van zoogdieren op Oostbroek dient mede om de (natuur)waarde van dit

gebied te onderbouwen ten behoeve van beleidsafwegingen met betrekking tot ruimtelijke en infrastructurele

ontwikkelingen in de directe omgeving. Het gaat hierbij niet zozeer om het vaststellen van aantallen maar om

het inzicht in diersoorten die op dit moment op het landgoed aanwezig zijn.

Figuur 1 Overzichtskaart Oostbroek


1.2 Projectgroep

De projectgroep voor de uitvoering van deze opdracht bestaat uit de volgende IVN cursisten:

Yvonne Cuijpers, Threse van Deijnen en Albert Quist.

Natuurlijk zijn onze eigen interesses een belangrijke achtergrond in dit project. We hebben allemaal gekozen

voor het project om zoogdieren te inventariseren in Oostbroek, maar wel met een specifieke interesse.

Yvonne vindt zoogdieren leuk, maar vooral ook hoe je kan weten dat ze er zijn terwijl je ze zelf niet ziet. Zij wil

daarom meer kijk krijgen op diersporen en deze herkennen. Het project wordt daarom zo ingericht dat al deze

onderdelen daar een plaats in kunnen krijgen.

Threse is enthousiast over het inventariseren van diersoorten en zij is geïnteresseerd in de vraag hoe dicht

zoogdieren bij mensenconcentraties durven leven en in hoeverre de mens de aanwezigheid en mogelijke

overlast van wilde dieren accepteert.

Albert heeft interesse in de samenhang tussen soorten. Bijvoorbeeld: Hoe zit de voedselketen in elkaar?

Waarom komen deze dieren nu juist voor op deze specifieke locatie? Is er concurrentie tussen de verschillende

diersoorten die we aantreffen, of hebben zij juist profijt van elkaars aanwezigheid?

2. Doelstellingen

Het primaire doel van dit project is de inventarisatie van zoogdieren op Landgoed Oostbroek. De inventarisatie

kan op verschillende manieren van waarde zijn voor zowel het Utrechts Landschap evenals van het IVN.

- Bijdrage voor het Utrechts Landschap: Het onderbouwen van de natuurwaarde en van de noodzaak tot

bescherming van dit natuurgebied. Een tweede doel is het aanleveren van informatie over de

aanwezigheid van zoogdieren die gebruikt kan worden bij het beheer van het landgoed. Door de wijze van

beheer wordt een gebied aantrekkelijker of minder aantrekkelijk voor specifieke diersoorten.

- Bijdrage voor IVN: De kennis van diersporen die de projectleden opdoen gedurende het jaar waarin dit

project loopt en de overige waarnemingen van zoogdieren op en rond Landgoed Oostbroek dienen te

worden vertaald in een product dan wel activiteit voor mensen binnen of buiten IVN verband om de

natuurbeleving te verdiepen. Daarom is er een excursie op Oostbroek gegeven met als thema diersporen.

Naast deze tweeledige doelstelling wordt van de projectgroepleden verwacht dat zij binnen het projectgebied

(Landgoed Oostbroek) een zogenaamd adoptiegebiedje definiëren, daarin een jaar lang de opkomst, bloei en

terugval van plantensoorten monitoren en dit relateren aan bodem, waterhuishouding en plantrelaties.

2.1 Dit rapport

Dit rapport behandelt uitsluitend de inventarisatie van zoogdieren ten behoeve van het Utrechts Landschap en

dekt daarmee de eerstgenoemde doelstelling.

2.2 Dankwoord

Wij danken de Stichting Het Utrechts Landschap van harte voor het verschaffen van toegang tot het gehele

landgoed en haar toestemming voor de verschillende onderzoeken ten behoeve van onze inventarisaties.

Daarnaast in het bijzonder dank voor de hulpvaardigheid van UL-medewerkers in het verstrekken van

informatie en toegang tot reeds aanwezige informatie in de databank. Wij hopen dat de resultaten van onze

inventarisatie zullen bijdragen aan het beheer van dit prachtige cultuur- en natuurgebied.

Verder danken wij in het bijzonder onze begeleiders Margriet Hartman en Judith Stoker en onze collega-

cursisten Marianne van Bulck, Paul van der Heijden en Jaap Wilting van IVN Heuvelrug en Kromme Rijn.


3. Aanpak en uitvoering

3.1 Nadere omschrijving van de vraagstelling

Uit dagelijkse waarnemingen van bezoekers en de boswachter en uit eerder uitgevoerde inventarisaties is al

veel bekend over de functie van het Landgoed Oostbroek voor de fauna. Het landgoed is van belang als

verblijfgebied voor reeën, daarnaast is het een belangrijke schakel binnen de trekroute van reeën en andere

zoogdieren tussen het Kromme Rijngebied en Noorderpark/Vechtplassengebied.

Algemene zoogdieren als vos, haas, konijn, eekhoorn, egel , mol, bruine rat, muskusrat, muizen (o.a.

bosspitsmuizen en dwergmuis) en woelmuizen (o.a. rosse woelmuis) komen voor op Oostbroek. De zeldzame

boommarter is in 2009 en 2010 waargenomen. Over recent voorkomen van marterachtigen is weinig bekend.

In de jaren tachtig kwamen wezel, hermelijn en waarschijnlijk bunzing voor (de soorten werden toen bejaagd).

In 2009 zijn de uitwerpselen van een bunzing op Oostbroek gevonden.

Sporen van marterachtigen worden vaak bij de

faunapassage Oostbroek aangetroffen.

Of de das heeft zich in het deel van Oostbroek ten

zuiden van de A28 heeft gevestigd is niet bekend,

maar hij zou al wel een burcht hebben in het talud

van het weglichaam van de A28, die het landgoed

doorsnijdt. Wellicht krijgt hij gemakkelijker toegang

nu de ‘dierenbrug’ eenmaal is gerealiseerd.

De Natuurdatabank vermeldt voor Oostbroek

het voorkomen van een boommarter, haas, vos,

muskusrat, ree en een vijftal vleermuissoorten: de dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, grootoorvleermuis,

laatvlieger, en de rosse vleermuis. Van een zesde soort, de watervleermuis, wordt melding gedaan in het

laatste Beheerplan Oostbroek en Niënhof. Niet vermeld worden soorten die bij het ecoduct zijn gesignaleerd

via sporenonderzoek en life-traps: bosmuis, bosspitsmuis, rosse woelmuis en huisspitsmuis, egel, wezel,

hermelijn, bunzing en eekhoorn. Het is meer dan waarschijnlijk dat een aantal van deze soorten ook op

Oostbroek voorkomt.

Daarom is de vraagstelling voor ons project:

1. Algemeen: Welke diersporen zijn er te vinden op landgoed Oostbroek?

2. Specifiek: a. Welke muizen komen er voor op Oostbroek?

b. Komen er marterachtigen voor op Oostbroek? En zo ja – welke?

Figuur 2 De te realiseren dierenbrug, najaar 2012

en de brug, 2013


3.2 Plan van aanpak

Voorbereiding – gesprekken, excursie en desk research

We zijn gestart met een gesprek met boswachter Joris Hellevoort, enkele weken later gevolgd door een

excursie onder zijn leiding over het gehele terrein, zowel ten zuiden als ten noorden van de A28. Hierbij hebben

we gebruik gemaakt van het ecoduct (‘viaduct Zeist-West’).

Yvonne en Threse hebben een gesproken met monitoring-specialist Harry Weis van het Utrecht Landschap en

Albert heeft nadien gesproken met zijn collega Markus Feijen. Tijdens deze bezoeken is archiefonderzoek

gedaan en is de natuurdatabank van het Utrechts Landschap doorgenomen. Daarnaast is veel waardevolle

informatie gevonden in het Beheerplan 2011-2021 Oostbroek en Niënhof. Een flink deel van de bestaande

kennis van zoogdieren in Oostbroek van eerdere monitoringsactiviteiten is daarmee bij elkaar gebracht evenals

inzicht in de bodem en de flora (zie Bijlage A).

Organisatie

Voor het regelmatig bezoeken van het landgoed en het zich buiten het wandelpad begeven en in het gesloten

gebied is een vergunning van het Utrechts Landschap verkregen. Voor het uitvoeren van een aantal

voorgenomen activiteiten kan een wettelijke vergunning benodigd zijn of een ontheffing daarvan. Aan Dennis

Wansink van de Provincie Utrecht is gevraagd wat in het kader van ons project relevant is, hij heeft ons

doorverwezen naar de Zoogdiervereniging. In de praktijk heeft Margriet Hartman hiervoor gezorgd. Zij heeft

ons tevens intensief inhoudelijk begeleid en geassisteerd, ons de do’s en don’ts geleerd en de nodige middelen

en technieken voor het veldwerk verschaft. De resultaten heeft zij samengevat en voorzien van de handzame

kaartjes die in dit rapport zijn te vinden. Voor het zetten van inloopvallen voor muizen is een vergunning door

de Zoogdiervereniging verstrekt.

Achtergrond bij het veldwerk

Terwijl je tijdens een wandeling makkelijk vogels en planten kan waarnemen is het zien van zoogdieren toch

meer een unicum en verrassing. Zoogdieren zijn vaak schuw en sommigen zijn zelfs alleen ’s nachts actief. Hoe

kunnen we er dan achter komen welke zoogdieren er op Oostbroek voorkomen?

Omdat het direct waarnemen van zoogdieren moeilijk is, hebben we andere manieren gebruikt om de dieren

op te sporen. Heel direct hebben we dat gedaan met vallen: inloopvallen voor muizen en cameravallen voor

andere zoogdieren.

Daarnaast is het zoeken van diersporen een goede manier om te zien of een dier zich ergens ophoud, zonder

dat je het in levende lijve zelf ziet. Dieren laten allerlei sporen na, die als je ze vindt niet alleen iets zeggen over

welk dier het is, maar ook over de leefgewoonten van het dier: waar houdt hij zich op; over welke routes

beweegt hij zich; wat en waar eet hij; heeft hij een nest? Bij diersporen moet je bijvoorbeeld denken aan

pootafdrukken (prenten), uitwerpselen, eetresten, haren, veeg- of krabsporen, holen en nesten, wissels, botjes

in braakballen van roofvogels, maar ook bijvoorbeeld de overblijfselen van gestorven dieren in het bos, of als

ze aangereden zijn op de weg. Natuurlijk zijn er ook geursporen en geluiden waar je op af kan gaan, maar veel

geurtjes die dieren achterlaten kunnen wij niet ruiken of zijn snel weer vervlogen. Geluiden, zoals geritsel zijn

een goede manier om te proberen de dieren direct waar te nemen.

Zoals gezegd zijn er vele soorten diersporen. Een overzicht daarvan is hieronder weergegeven:

- Pootprenten zijn het beste te vinden in bodems waar prenten goed in blijven staan, zoals bijvoorbeeld

opdrogende plassen, modderige stukken, oevers van beekjes of plassen, vochtig of humusrijk zand, of klei

of leembodems. Een geweldige mogelijkheid voor het vinden van pootprenten is een dun laagje sneeuw.


Dit is de ideale ondergrond voor prenten. Dit jaar hadden we heel veel geluk gehad wat dat betreft, want

er was regelmatig sneeuw gevallen. Daarnaast waren er op Oostbroek enkele plaatsen waar altijd wel wat

regenplassen bleven staan en er is een pad met mooi zand waarin sporen duidelijk zichtbaar blijven.

- Wissels zijn kleine wildpaadjes waar dieren regelmatig overheen lopen. Je kan ze zien doordat de

ondergrond daar wat harder is en de vegetatie wat geplet is. Bij woelratten en mollen zie je geen wissel,

maar een gang net onder de oppervlakte. Je ziet dan een kronkelige baan van omhooggeduwde aarde. Om

te weten wie de gebruikers van de wissels zijn, kun je kijken naar de grootte (een muis heeft een heel

kleintje vergeleken bij een das), naar pootprenten, of naar haren die zijn blijven hangen aan bijvoorbeeld

prikkeldraad (als de wissel daar onderdoor gaat). Vaak worden wissels ook gebruikt door verschillende

diersoorten.

- Vraat- of piksporen kunnen gevonden worden op naaldboomkegels, noten, vruchten, wortels, maïskolven,

aren, stengels, bladeren, wortels, zaaddozen en boomschors kunnen. Deze sporen kunnen zowel van

insecten, vogels als zoogdieren afkomstig zijn. Eekhoorns en muizen eten bijvoorbeeld graag

naaldboomkegels, noten, eikels, kastanjes, pitten en zaden. Vruchten en vruchtvlees worden daarnaast

ook gegeten door vossen, dassen, marters, konijnen. Dassen en herten lusten ook wel aren en graan. Om

er achter te komen wie de vraatsporen gemaakt heeft moet gelet worden op de manier waarop gegeten is.

Welk gereedschap is daarbij gebruikt? Is het bijvoorbeeld open gepikt of gebeten, of lijkt het er met een

pincet uitgehaald te zijn? Is een naaldboomkegel heel netjes afgekloven, of wat slordiger uitgepikt? Ook de

vindplaats is een belangrijke aanwijzing. Het is niet altijd eenvoudig om vraatsporen te herleiden tot de

vreter.

- Prooiresten zijn resten van dieren die door andere dieren gegeten zijn: veren, botten, haren, of

huidflarden, oneetbare delen van kevers, afgebeten vlindervleugels, uitgehaalde nesten of holen, of

gekraakte eieren. Ook hierbij geld dat gekeken moet worden naar de vindplaats en de manier van vreten.

- Schuur-, wroet- of krabsporen zijn ook een aanwijzing. Enkele voorbeelden daarvan zijn de putjes die

dassen maken putjes in de grond op zoek naar eetbare zaken in de humuslaag, ondiepe kommetjes

gemaakt door konijnen de zgn. “schraapjes”, en veegbomen van reeën en herten, krabsporen van een das,

of klimsporen van de nagels van marters.

- Uitwerpselen van dieren omdat ze nu eenmaal nodig moeten, maar ook als afbakening van jacht- of

leefgebied zijn een belangrijk dierspoor. Deze zijn te herkennen aan de vorm, kleur en formaat, maar ook

aan de substantie (in de uitwerpselen kunnen haren, veren, botjes en plantenresten zitten), en locatie.

- Braakballen, en dan met name de inhoud ervan, zijn ook een goede bron om te weten welke kleine

zoogdieren er in een gebied voorkomen.

- Haren van dieren die een prooi zijn geweest voor andere dieren, of haren die in prikkeldraad zijn blijven

hangen zijn door specialisten ook te herkennen aan de kleur, lengte, dwarsdoorsnede en

oppervlaktestructuur.

- Nesten, legers en holen zijn natuurlijk een heel goed bewijs dat een dier zich in een gebied ophoudt. Te

denken valt aan muizenholletjes, vossenholen, en schoongeveegde ligplekken van reeën, boomholtes,

burchten, of molshopen.

Planning veldwerk

We hebben een globale inventarisatie gemaakt van de zoogdieren die in Oostbroek het gebied voorkomen

door middel van sporenonderzoek, cameravallen op strategische locaties, live-traps, uilenballen uitpluizen.

- Twee keer per maand gingen we het gebied verkennen, waarbij we alert waren op gunstige perioden

hiervoor: enige dagen na flinke regenval en direct na enige sneeuwval zijn geschikt voor het vinden van

pootprenten. Schemering geeft meeste kans op directe zichtwaarneming. Aan de hand van de bevindingen

tijdens de verkenningen zetten we activiteiten op zoals het plaatsen van cameravallen bij interessante

sporen, wildwissels en waterkruisingen.

- In het najaar en de winter wanneer de bladeren van de bomen zijn, zullen we nestbomen zoeken.


- Het ecoduct is een interessante doorgangsplaats voor zoogdieren en hier zullen we pootprenten

inventariseren en cameravallen plaatsen, zodat om de informatie van de pootafdrukken kunnen

combineren met de foto’s.

Specifieke focus

We hebben ervoor gekozen om meer specifiek en gericht muizen en marterachtigen te inventariseren. De

reden daarvan is dat juist over de aanwezigheid van deze twee diersoorten op Oostbroek nog weinig bekend is.

In de soortenlijst van de natuurdatabase van Utrechts Landschap zijn nog geen muizen opgenomen, terwijl er

wel degelijk veel muizen aanwezig zijn. Daarnaast komen er hoogst waarschijnlijk marterachtigen voor, maar

daarover is vrijwel niets bekend. Marterachtigen laten zich niet snel waarnemen. Wel zijn er aanwijzingen dat

ze daar voorkomen, maar als wij dat ook echt zouden kunnen aantonen, zou dat waardevol zijn voor het UL.

Muizen: Voor de muizen zullen we twee keer muizenvallen in een rij plaatsen op strategische plaatsen, om de

muizen te kunnen determineren. Dit zullen we doen in overleg met de Zoogdierenvereniging en Utrechts

Landschap.

Marterachtigen: Voor de moeilijk waarneembare marterachtigen zullen we naar specifieke sporen (voetsporen,

krabsporen, `stinkende uitwerpselen, latrines) zoeken. En we hopen succes te boeken met cameravallen. Als er

indicaties zijn van de aanwezigheid van marterachtigen op Oostbroek, willen we er achter komen of zij hier ook

jongen krijgen.

Planning: De ‘specifieke focus’ activiteiten zullen worden gecombineerd met de regelmatige bezoeken in het

kader van het algemeen sporenonderzoek.

3.3 Uitvoering

We hebben sporenonderzoek uitgevoerd, als we dit wenselijk achtten cameravallen geplaatst, en voor de

muizeninventarisatie de inhoud van braakballen gedetermineerd en gewerkt met inloopvallen voor muizen.

Voor de boommarterinventarisatie hebben we nog specifiek gezocht naar potentiële nestbomen. In de

resultatensectie zal nog iets verder op de methodes in gegaan worden.

Sporenonderzoek Sporen van diverse zoogdieren zijn gezocht, verspreid over het gehele landgoed: wissels, krabsporen, legers,

pootafdrukken, uitwerpselen, braakballen, prooiresten, etc. Terwijl het in het begin moeilijk was sporen te

vinden, merkten we dat er door er op te gaan letten en de blik te oefenen, een wereld voor ons open ging. Het

nagaan van welk dier een spoor afkomstig is, is soms heel makkelijk, maar soms ook bijna onmogelijk. Een

goede veldgids diersporen is daarbij onontbeerlijk, maar nog beter is het om ook een specialist, zoals Margriet

Hartman, erbij te hebben omdat zij ervaring heeft en precies kan aangeven waar je op moet letten. Door meer

sporen te zien konden we steeds makkelijker sporen vinden (waar moet je zoeken) en herkennen (waar let je

dan vervolgens op). Elke ‘safari-tocht’ die we maakten door landgoed Oostbroek was weer een groot

ontdekkings-avontuur. Tijdens een oefenexcursie op 20 april 2013 heeft Marcel Schalkx een mooie ‘fotoshoot’

gemaakt van diverse diersporen. Aan de bosrand richting boomgaard werden in een slijkplek afdrukken van

een marterachtige waargenomen (gefotografeerd en opgemeten).

Braakballen

Tijdens de kennismakingsexcursie onder leiding van boswachter Joris Hellevoort zijn onder een beuk waarin

een bosuil huist braakballen en andere maaltijdresten verzameld en door Margriet Hartman meegenomen om


later met ons uit te pluizen en het voedsel van de uil te determineren. Nadien zijn onder dezelfde boom

herhaaldelijk braakballen en vraatresten verzameld en gedetermineerd.

Muizenvallen

Langs twee tracées zijn gedurende enkele etmalen muizenvallen

geplaatst. Via boswachter Joris Hellevoort zijn wij in contact

gebracht met IVN cursisten van de afdeling Heuvelrug en Kromme

Rijn, die Oostbroek ook als projectgebied hebben uitgekozen (met

een bredere opzet dan specifiek onderzoek naar zoogdieren):

Marianne van Bulck, Paul van der Heijden en Jaap Wilting.

Zij hebben uitgebreid meegewerkt aan het arbeidsintensieve

onderzoek met muizenvallen die tweemaal per etmaal moeten

worden nagelopen om de vangst te determineren en weer in

vrijheid te stellen.

Muizenvallen, lokmiddelen, instructie en

assistentie bij het plaatsen en controleren van de vallen werden geleverd door Margriet Hartman.

Figuur 3 Het IVN Heuvelrug en Kromme

Rijn team

Figuur 4 Inloopval voor muizen en lokvoer


Cameravallen

Valcamera’s van Margriet Hartman zijn geplaatst op diverse locaties op het landgoed. Ook zijn cameravallen bij

de faunapassage onder de A28 geplaatst.

Om marterachtigen te verleiden om ‘even in beeld te blijven’ is in het

beeldveld op eethoogte een lokstof aangebracht: in de meeste

gevallen pindakaas, katten- en muizenvoer. Dit blijkt overigens ook

een lekkernij te zijn voor de hond die dagelijks door aanwonenden

op het landgoed wordt uitgelaten.

De camera’s slaan aan op elke

substantiële beweging binnen

een aantal meters van de lens

en maken dan telkens een

opname gedurende een minuut:

bij daglicht een kleurenopname,

bij schemering en duisternis een

infrarood zwart-wit opname.

Inventarisatie van potentiële nestbomen voor boommarters

Potentiële nestbomen zijn met name grote oude bomen. Hiervan zijn de meeste (veelal beuken) te vinden in

het parkbos ten zuidwesten van het landhuis en langs de oude lanen oostwaarts van het landhuis en langs de

oostelijke begrenzing van het landgoedpark. Ook, zij het in minder mate, in het broekbos in de zuidoosthoek

van het landgoed.

Dit drassige gedeelte blijkt een eldorado voor spoorzoekers

te zijn. Threse vond daar onder andere een volledig

reeënskelet, waarschijnlijk een verkeersslachtoffer

aangereden op de Bisschopsweg, of de bok moet door

ouderdom of ontberingen deze of vorige winter zijn

omgekomen. Albert

vond een vossenkop.

Hoe dier daar nu is

terechtgekomen is een

raadsel: van de rest van

het dier was niets terug

te vinden.

Figuur 6 Yvonne besmeert de

brugrand met pindakaas

Figuur 5 Margriet en Yvonne

plaatsen een cameraval

Figuur 7 Threse met haar vondst: de

schedel van een reebok

Figuur 8 Vossenkop


4. Resultaten

4.1. Muizeninventarisatie

Eerste observaties

Bij de eerste wandelingen door het gebied waren duidelijk de sporen

van de aanwezigheid van muizen te ontdekken: holen in de grond,

geritsel van wegschietende muisjes wanneer we in de schemering

door het bos liepen. Een bosmuisje toonde zich werkelijk aan ons.

Aan de zijkant van de boomgaard (aan de kant waar de snelweg loopt) zagen wij netwerken van gangen in het gras dat net gemaaid

was. Dat is typisch voor aardmuizen.

Braakballenonderzoek

Het uitpluizen van braakballen van uilen is een van de manieren om er achter te komen welke muizen in een gebied aanwezig zijn. Op Oostbroek is een roestboom van bosuilen. Dit betekent dat een bosuil daar overdag slaapt en rust en braakballen uitbraakt. Deze zijn te vinden onder de boom. Deze bosuil zoekt in dit gebied zijn eten, dat voornamelijk bestaat uit kleine dieren. Het identificeren van de botjes in de braakballen van deze uil een goede manier om een beeld te krijgen van de kleine dieren die in voorkomen op en rond Oostbroek.

Een richtlijn vanuit de Zoogdierenvereniging is dat wanneer 150 zoogdiertjes gevonden zijn in de braakballen, dit een betrouwbaar beeld geeft van de kleine zoogdieren die voorkomen in dit gebied. In ons geval hebben we data van 246 zoogdiertjes in de braakballen waardoor we met grote waarschijnlijkheid kunnen zeggen dat er geen andere muizen in het gebied voorkomen. We hebben gebruik gemaakt van braakballen en het schraapsel van de grond daaronder waarin veel restanten zaten van uitgespoelde uilenballen. Het schraapsel en de uilenballen zijn verzameld op 18 juli en 16 november 2012.

Bij dit gedeelte van het onderzoek moet gezegd worden dat Margriet Hartman het meeste werk gedaan heeft

en dat de resultaten allemaal gecontroleerd zijn door de Zoogdierenvereniging. (zie bijvoorbeeld het formulier

van 16 november gecontroleerd door Zoogdiervereniging in bijlage D).

Figuur 9 Bosmuis die zich aan

ons vertoonde

Figuur 10 Locatie roestboom bosuil


Tabel 1: Uitkomsten braakbalonderzoek

Soort Aantal dieren

Bosspitsmuis species 4

Huisspitsmuis 6

Mol 3

Rosse woelmuis 34

Woelmuis species 15

Veldmuis 19

Aardmuis 34

Dwergmuis 5

Bosmuis 123

Bruine rat 3

Konijn -

Vleermuis species 1 rosse vleermuis

Vogels 32

Amfibieën 83

Kevers 25

Totaal ZOOGDIEREN 246

Onderzoek met inloopvallen

Een andere manier om er achter te komen welke muizen er in een gebied voorkomen is door te werken met

inloopvallen. Wij hebben op twee locaties twee rijtjes met vier inloopvallen geplaatst. Een raai loopt van de

bosrand naar grasland, en de tweede raai naast de waterkant. Door op verschillende locaties dit te doen

hoopten we een grotere kans te hebben om de diversiteit aan muizen ook in de val te lokken en te

identificeren. De muizen worden gelokt en vertroeteld met diverse middelen: zaden, meelwormen, worteltjes,

stro en katoenen lapjes. In november is het van belang dat een gevangen muis op temperatuur kan blijven en

het niet door de kou begeeft. De korte herfst- en winterdagen vergen ook voorzorgen voor de onderzoekers:

jezelf warm houden, de weg op het landgoed vinden in het pikkedonker, muizenvallen in het duister plaatsen

en ook weer bij duister zien terug te vinden. Aluminiumfolie aan een takje van boom of struik blijkt een goed

merkteken om de muizenval locaties terug te vinden. Dan de buit in een plastic zak zien te krijgen bij het

schijnsel van een zaklantaarn en vervolgens opmeten en fotograferen alvorens afscheid te nemen van de lieve

diertjes.


Figuur 11 Locaties inloopvallen

Tabel 2: Uitkomsten inloopvallen

A’frt X A’frt Y 16 nov 2012 17 nov 2012

ochtend avond ochtend avond

A 141,900 455,925 - - bosmuis jong vrouwtje

bosmuis jong mannetje

B 141,907 455,908 - - bosmuis man

rosse woelmuis

C 141,914 455,882 - - bosmuis man

2 bosmuizen

D 141,917 455,874 - bosmuis aardmuis aardmuis

1 dec 2012 2 dec 2012

ochtend avond ochtend avond

E 141,776 455,582 rosse woelmuis rosse woelmuis jong mannetje

rosse woelmuis rosse woelmuis jong mannetje

F 141,736 455,580 rosse woelmuis rosse woelmuis volwassen man

rosse woelmuis rosse woelmuis jong vrouwtje

G 141,712 455,586 - - bosmuis man

er liep iets weg

H 141,692 455,585 bosmuis rosse woelmuis volwassen vrouw (heeft een heel mooi holletje gemaakt in de val)

rosse woelmuis -

In de raai tussen bos en grasland hebben wij met name bosmuizen gevangen (7) en daarnaast ook één rosse

woelmuis en twee aardmuizen. In de raai langs de waterkant zijn ook twee bosmuizen gevangen en wel tien

rosse woelmuizen.


Opvallend is dat we geen spitsmuien en geen veldmuizen in de inloopvallen hebben gevonden, terwijl we

resten van deze dieren wel in de braakballen hebben gevonden. Dat kan verschillende redenen hebben

natuurlijk, maar het is wel leuk om daar nog iets over uit te weiden omdat door hier op in te gaan we ook direct

wat leren over het gedrag van verschillende muizen.

- We hebben natuurlijk ook niet heel veel valletjes geplaatst, dus het kan toeval zijn.

- Maar heeft ook te maken met het gedrag van de diertjes. Veldmuizen en spitsmuizen zijn moeilijk te

vangen met inloopvallen. Spitsmuizen zijn meester-ontsnappers. Dus wanneer wij een leeg, maar wel

gesloten valletje aantroffen kan het zijn dat het een spitsmuis was geweest die ontsnapt is. Bosmuizen

hebben (wat ook bevestigd wordt door onze resultaten) een heel exploratief karakter en in de veldgids

diersporen ook aangegeven staat dat het heel goed kan dat je alle vallen vol bosmuizen hebt zitten. Dus

voordat een veldmuisje zich in een valletje waagt, is er een grote kans dat hij al bezet is door een bosmuis.

- Dat we geen veldmuizen in de vallen hebben gevonden kan ook met de locatie te maken hebben. In

graslanden komen in principe zowel de aardmuis als de veldmuis voor, maar de aardmuis houdt van een

iets vochtiger grasland dan de veldmuis. Dus het kan het ook zijn dat de door de uil gegeten veldmuizen

niet van het akkertje vandaan komen, maar bijvoorbeeld van het (iets drogere) talud van de snelweg.

Conclusies muizeninventarisatie

Uit de eerste wandelingen door het gebied was al duidelijk dat er bosmuizen zaten, die zich ook aan ons lieten

zien. Daarnaast zaten er waarschijnlijk aardmuizen, gezien de gangen in het gras die door maaien zichtbaar

waren geworden.

In het onderzoek met inloopvallen is bevestigd dat er bosmuizen en aardmuizen in het gebied aanwezig zijn en

is aangetoond dat er ook rosse woelmuizen op Oostbroek zijn.

In het braakbalonderzoek is dit bevestigd en bovendien aangevuld met de muizensoorten veldmuis en

dwergmuis. Van de spitsmuizen zijn de bosspitsmuis en de huisspitsmuis op Oostbroek aanwezig.

Daarnaast zijn in de braakballen botjes van de bruine rat, de mol en de rosse vleermuis aangetroffen.

Tabel 3: overzicht uitkomsten muizeninventarisatie

Familie Soort Observatie Inloopvallen Braakballen

Muizen Bosmuis

Rosse woelmuis

Aardmuis

Veldmuis

Dwergmuis

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

Spitsmuizen Bosspitsmuis

Huisspitsmuis

X

X

Overige zoogdieren

Bruine rat

Mol

Rosse vleermuis

X

X

X


Rosse woelmuis

Aardmuis – kop stomper, staart korter, kleur egaler en minder rossig (geen veldmuis, want stekelharen bij

oor langer dan oorschelp)


4.2 Resultaten inventarisatie marterachtigen

Dassen

We zijn veel dassensporen tegengekomen op Oostbroek en hebben de das

ook twee keer op de camera gevangen. (Zie resultaten cameravallen) In de

loop van het jaar is ons bekend geworden dat er twee dassenburchten in de

buurt van Oostbroek zijn. Één in Vollenhoven, langs de A28 (2 dassen) en één

in Lage Grond, het gebied ten oosten van Oostbroek (2 dassen). Verder

zuidelijk, op Landgoed Niënhof, zouden sinds kort ook dassen wonen. We

hebben sneeuwsporen gevonden van de das, we hebben hem op camera

onder het viaduct in het drassige gedeelte (zie kaartje). Tot nu toe doen

dassen Oostbroek alleen aan als fourageergebied. Nu de dierenbrug

gerealiseerd is zal het makkelijker zijn voor dassen om op Oostbroek te

fourageren of verblijven. Het plan is om tegenover de wildbrug een

kunstburcht te maken. Dat heeft zeker potentie gezien de aanwezigheid van

de das in en de burchten om Oostbroek.

Figuur 13 locaties dassenobservaties

das op film

sneeuwspoor das

sporen das

nieuwe loopplank voor dassen

Figuur 12 Camerastill van

das onder wildpassage


Kleine marterachtigen – wezel, hermelijn en bunzing

Er zijn geen aanwijzingen voor hermelijn of bunzing gevonden, en wel aanwijzingen voor de aanwezigheid van

een wezel.

Allereerst hebben we een klein

marterachtig roofdier op camera. Het

dier jaagt een stel muizen op en

beweegt zich zoals je zou verwachten

van een kleine marterachtige. Het is

echter te snel en te klein om het scherp

te kunnen zien op de camera.

Vervolgens hebben we gedurende het

zoeken naar diersporen in de sneeuw

sporen van een wezel gevonden.

Een laatste aanwijzing voor de aanwezigheid van

de wezel zijn wederom sneeuwsporen. Bij het

vinden van deze sporen hebben we de wezel

waarschijnlijk gestoord midden in zijn maaltijd.

Er waren veel kleine martersporen te zien in de

sneeuw en in het midden daarvan lag een half

opgegeten spitsmuis, met tevens een half

opgegeten regenworm. Het geeft het idee dat de

spitsmuis net een worm aan het oppeuzelen was

toen hij midden in zijn maaltijd opgeschrikt werd

door, en maaltijd werd van een wezel, die wij

vervolgens midden in zijn maaltijd stoorden toen

wij zijn sporen volgden.

Figuur 14 Sneeuwspoor wezel

Figuur 15 Sneeuwspoor wezel


Figuur 16 Locaties observaties wezel

vermoedelijk wezel op film

sneeuwspoor wezel

sneeuwspoor wezel met prooirest bosspitsmuis

Boommarters

Boommarters zijn zeldzame roofdieren ter

grootte van een kat, maar met veel kortere

pootjes (zie foto hiernaast). Zij zijn opgenomen in

de rode lijst van bedreigde diersoorten. In

Nederland komen zij vooral voor op de Veluwe,

de Gelderse Vallei en de Utrechtse Heuvelrug,

zoals onderstaande afbeelding van

www.telmee.nl laat zien. Figuur 18 Voorkomen boommarters in Nederland

Figuur 17 Boommarter, geen eigen foto helaas

http://www.telmee.nl/


Boommarters zijn bosbewoners en komen voor in zowel uitgestrekte bossen als in kleine landgoederen.

Hoewel eerder gedacht werd dat boommarters vooral in oude bossen leven (met oude bomen) blijkt dit in

Nederland niet te kloppen. Boommarters komen bijvoorbeeld ook voor in de bossen in de Flevopolder. Het

aantal boommarters werd in 2010 geschat op 400-500 in heel Nederland. Het zou dus ook wel heel bijzonder

zijn als er een boommarter op Oostbroek voorkomt. Het Landgoed Oostbroek zou een potentiële woonplaats

van een boommarter kunnen zijn. Of dat zo is, daar willen wij graag achter komen.

Hoe kan je onderzoeken of er een boommarter in een gebied voorkomt?

De kans om een boommarter te zien is klein. Zij hebben een groot territorium en zijn vooral ’s nachts actief. We

hebben gezien bij de muizen dat er heel verschillende manieren zijn om er alsnog achter te komen of een

bepaalde muis in een gebied voorkomt. Hetzelfde geldt voor boommarters. Margriet, ervaren

boommarterinventarisator, en extra informatie zoals de “handleiding boommarters inventariseren” van de

Werkgroep Boommarter Nederland door Chris Achterberg, bieden uitkomst.

Voor het inventariseren van boommarters willen we eerst weten òf er boommarters zitten en als dat zo is, of zij

zich ook voortplanten op Oostbroek. Een van de belangrijkste startpunten om erachter te komen of er een

marter aanwezig is, is spoorzoeken. Er zijn een aantal sporen waar je alert op kan zijn. Allereerst de keutels: de

keutels van een boommarter zijn dun en sterk gedraaid, ze lijken een beetje op die van een vos, maar zijn wat

dunner en stinken minder. Als een dergelijke keutel in een boom ligt, dan weet je zeker (ten minste in

Nederland) dat het van een boom- of steenmarter is. Daarnaast gebruiken boommarters vaak holtes in bomen.

Als er haren aan de rand van een gat in een boom zitten, dan is dat een sterke aanwijzing dat een boommarter

die holte heeft gebruikt. Als er krabsporen of slijtage aan de rand van een holte te zien is, dan kan dat door

gebruik van de holte door een boommarter komen, maar ook door bijvoorbeeld een specht. Hetzelfde geldt

voor krabsporen op een boomstam. Dat kan ook een indicatie zijn, maar kan ook door andere dieren gedaan

zijn. Een andere indicatie zijn prooiresten. Boommarters jagen vooral op zoogdieren en vogels, op de grond en

in de bomen. Maar ze eten ook amfibieën, insecten en vruchten. In de winter eten marters ook aas. Afgebeten

veren kunnen een aanwijzing zijn dat een boommarter een vogel te grazen heeft genomen. Maar ook hier geldt

weer: dit zou ook gedaan kunnen zijn door een vos of een andere marterachtige. Als prooiresten onder in een

holle boom liggen, dan gaat het vrijwel zeker om een boom- of steenmarter. Pootafdrukken van marters

daarentegen goed te onderscheiden van andere zoogdieren. En aan de hand van de grootte zijn de

pootafdrukken van marterachtigen onderling te onderscheiden. Alleen het onderscheid tussen boom- en

steenmarter blijft onmogelijk. Daarbij komt de moeilijkheid dat boommarters niet vaak lopen op grond waar

pootafdrukken duidelijk in blijven staan. Alleen als het sneeuwt heb je een goede kans om pootafdrukken te

vinden. Wij hebben dan ook erg veel geluk gehad de sneeuw dit jaar. Een laatste ‘spoor’ dat overduidelijk en

zonder enige twijfel erop duidt op aanwezigheid van boommarters in een gebied is een doodgereden

boommarter. Aan de pels is dan ook duidelijk te zien of het om een boom- of steenmarter gaat (boommarters

hebben een donkere ondervacht en steenmarters een lichte). Maar ja, dan weet je ook zeker dat er één minder

voorkomt.

Als we aan de hand van sporen kunnen vaststellen dat er boommarters op Oostbroek voorkomen kunnen we

vervolgens ook proberen vast te stellen of zij zich hier voortplanten. Voor zover bekend gebruiken

boommarters vooral holle bomen voor het werpen van hun jongen, maar soms ook gebouwen,

roofvogelnesten of konijnenholen. Het kan ook zijn dat de moeder (moertje) de jongen er daarna naartoe heeft

verplaatst. Dus hoewel boommarters waarschijnlijk niet uitsluitend holle bomen gebruiken als nest, lijkt dit wel

de meest gangbare plek. De nadruk bij het vaststellen van nesten van boommarters ligt dan ook vooral op het

inventariseren van geschikte nestbomen. Dit zijn bomen met een holte van een diameter van minimaal 5 cm en

waar het niet binnen kan regenen. Dit kunnen holtes zijn die uitgehakt zijn door een specht, maar ook holtes of

scheuren die ten gevolge van inrotting ontstaan zijn. Boommarters zijn aangetroffen in verschillende bomen:

beuken, eiken, Amerikaanse eiken, berken, paardenkastanjes, grove dennen en lariksen. Het zijn meestal


oudere bomen, maar dat hoeft ook niet altijd zo te zijn. De winter, wanneer de bladeren van de bomen zijn, is

de beste tijd om potentiële nestbomen te zoeken. Om vervolgens vast te stellen of een van deze bomen ook

echt als nestboom gebruikt wordt, moeten in de periode van half maart tot half juni rondes gelopen worden

langs de potentiële nestbomen om te kijken naar sporen van marters bij deze bomen. Vooral vraatsporen,

haren rond de holtes, en poep op boomtakken zijn dan belangrijk.

Resultaten

Het spoorzoeken hebben we uitgevoerd èn met succes! Er waren

veel sporen van boommarters te vinden.

We hebben veel keutels gevonden. Deze waren in eerste instantie

moeilijk te onderscheiden van vossenkeutels. Maar door veel

keutels te zien, werden we gevoeliger voor de verschillen in

substantie, dikte, vorm en geur (ieuw). Daarnaast hebben we ook

veel prooiresten gevonden. Hoewel het bij veel prooiresten niet te

zeggen is of bv. een vogel door een vos of een marter soldaat is

gemaakt, kon dat soms toch wel weer met enige zekerheid

gebeuren. Soms waren prooiresten makkelijk te herleiden tot de

marter, omdat hij midden in zijn maaltijd gepoept had, zoals je ook

op de foto kan zien. Ook hebben we een afgebeten slagpen van een

groene specht aangetroffen onder een boom met een holte. Dit is

duidelijk het werk van een boommarter geweest. Die kan in bomen

klimmen en gebruikt spechtenholen als rustplek. Verjaagt of doodt

hierbij desnoods de specht. Een vos doet dat niet.

Figuur 19 boommarterkeutels

Figuur 20 martersporen: veren van o.a. ekster en groene specht, eieren als voorjaarsgerecht, en nog

meer poep


Toen de sneeuw viel was het helemaal duidelijk dat er boommarters

op Oostbroek aanwezig waren. We hebben ontzettend veel sporen

gevonden, zoals ook in de reportage van de sneeuwsafari bijvoorbeeld

te zien is. Het gaat nu wat ver om alle foto’s van de sporen te laten

zien. Een dun laagje sneeuw is een geweldige mogelijkheid voor

spoorzoeken, doordat er zoveel pootprenten te zien zijn. Één enkele

prent is vaak moeilijk te duiden. Het looppatroon is een betere

aanwijzing voor het identificeren van de dier van wie de pootprenten

afkomstig zijn. Boommarters hebben een typisch looppatroon, de

martersprong. Door de afstanden te meten van de tussen de prenten

kun dit je met grotere zekerheid achterhalen. Daarnaast kan je de

sporen in de sneeuw makkelijk volgen, waardoor we ook duidelijk

konden zien waar in Oostbroek de boommarter zich begeeft.

Boommarters gebruiken vaak oude dode bomen met veel molm als

winterslaapplaats, zo ook in Oostbroek. De boom hier links op de foto

wordt in ieder geval door de boommarter gebruikt als slaapplaats.

Voor wie door al onze spoorzoekkunsten nog niet overtuigd is van de

aanwezigheid van een of meer boommarters op Oostbroek, hebben

we hem ook nog een aantal keer op camera vastgelegd (zie

hoofdstuk cameravallen).

Aangezien het duidelijk was dat er boommarters op Oostbroek

voorkomen, was de volgende stap om er achter te komen of zij

jongen werpen op Oostbroek. In de winter hebben wij potentiële

nestbomen geïnventariseerd.

De locaties waar we veel (sneeuw)sporen hebben gevonden, de locaties van de camera’s die de boommarter

geregistreerd hebben en de potentiële nestbomen hebben we met behulp van de GPS van Margriet in kaart

gebracht. Het overzicht hiervan is te vinden op de volgende pagina.

Figuur 21 de boom die in de winter

door de boommarter gebruikt werd

als slaapplaats

Figuur 22 Camerastill marterkontje


Figuur 23 Locaties boommarterobservaties

boommarter op film

sneeuwspoor boommarter

gebied met veel boommartersporen in voorjaar

boom met holten

potentiële boommarternestboom

We zijn een aantal keer in het voorjaar een rondje gelopen langs de

potentiële boommarternestbomen, op zoek naar aanwijzingen of

een boommarter deze boom ook als nestboom gebruikt, zoals poep

op een tak, prooiresten, haren rond de ingang van de holte in de

boom. Helaas hebben we geen sporen gevonden die er op wezen

dat de boommarter deze boom ook daadwerkelijk als nestboom

gebruikt. Dat wil niet zeggen dat er ook echt geen nest zat.

Twee juni bereikte ons via waarneming.nl het trieste nieuws dat

een boommartervrouwtje overreden was op de snelweg nabij

Oostbroek. Laten we hopen dat het niet gaat om een moertje dat

haar jongen daardoor niet meer kan verzorgen. Op 5 juli werd een

volgend verkeersslachtoffer gemeld. Aangezien deze tot

pannenkoek verworden was, was niet meer te achterhalen of het

hier om een mannetje of vrouwtje ging. (Zie meldingen in bijlage.)

Figuur 24 Voorbeeld van

potentiele nestboom


Conclusies Al met al kunnen we dus wel stellen dat boommarters zich thuis voelen op Oostbroek en daar ook aanwezig

zijn in de winter en in het voorjaar. In de winter vinden ze op Oostbroek ook slaapplaatsen. Helaas hebben we

niet vaststellen of er ook jongen zijn geweest dit jaar op Oostbroek. Het is natuurlijk wel heel triest om te horen

dat er twee boommarters overreden zijn op de snelweg en we hopen dan ook dat dit geen moertje is geweest.

Onze aanbeveling is om de monitoring voort te zetten. We hebben zeker een groot aantal potentiële

nestbomen in kaart gebracht en het zou mooi zijn als hier volgend jaar weer in het voorjaar een aantal rondes

gelopen zouden worden om te zien of er aanwijzingen te vinden zijn dat deze als nestboom gebruikt worden.

4.3 Overige zoogdieren

Er zijn nog veel meer zoogdieren op Oostbroek. Zo hebben zijn er natuurlijk de sporen van reeën, konijnen,

hazen, vossen en eekhoorns, welke we ook bij onze bezoeken aan het gebied herhaaldelijk tegenkwamen en

zelf af en toe de dieren zelf. Om een indruk te krijgen van hoe het sporenonderzoek gaat, is in de bijlage een

verslag van onze reporter Yvonne opgenomen. Dergelijke safari’s hebben we met grote regelmaat

ondernomen. Op strategische plaatsen hebben we cameravallen geplaatst om ook wat mooie shots van de

dieren te krijgen. Op de camera’s zijn dan ook de dieren verschenen die we met onze spoorzoekactiviteiten

geïdentificeerd hadden (behalve de eekhoorn). Aangezien de cameraregistratie makkelijker te delen zijn dan de

verslagen van alle spoorzoeksafari’s met bijbehorende foto’s, zullen we ons voor dit verslag hiertoe beperken.

Cameraregistraties De dieren die we met de camera geregistreerd hebben zijn weergegeven in onderstaande tabel. De locaties van

de camera’s zijn te vinden op het kaartje dat daarachter te vinden is. Helaas kunnen we in dit verslag geen

bewegende beelden weergeven. Daarom zijn er een aantal snapshots van de camerabeelden opgenomen in dit

verslag. (Zie volgende pagina’s)


Tabel 4: Overzicht cameraregistraties

Camera Datum Tijd Locatie Dier

Camera's geplaatst van 7-11-2012 tot 6-12-2012

1 8-11-2012 20:34u kleine wissel en houtstapel Muis

1 17-11-2012 6:37u kleine wissel en houtstapel Reeën

1 18-11-2012 12:20u kleine wissel en houtstapel Reeën

1 27-11-2012 17:55u kleine wissel en houtstapel Opgejaagde muizen en wezel ?

2 niets niets stuw niets

3 8-11-2012 0:09u bruggetje Ree




3 9-11-2012 1:04u bruggetje Reeën






3 12-11-2012 20:44u bruggetje Ree


4 10-11-2012 2:09u grote wissel Ree

4 16-11-2012 23:48u grote wissel Das




1 3-1-2013 19:53u op stobben bij akkertje Marter

1 5-1-2013 7:14u op stobben bij akkertje Vos


4 15-2-2013 23:42u bij vermeend vossenhol Marter



4 18-2-2013 13:14u bij vermeend vossenhol Ree

3 aan waterrand bij heel kleine martersporen niets


4 24-2-2013 11:22u achter wildviaduct Hond

4 1-3-2013 3:56u achter wildviaduct Ree

4 25-2-2013 6:43u achter wildviaduct Das


4 6-3-2013 21:54u voor wildviaduct Hazen



Camera geplaatst eind juni tot begin juli in de buurt van vermeend vossenhol 4 Niets bij vossenhol niets


Figuur 25 Camerastills


Figuur 26 Locaties cameravallen

Locaties camera’s

Conclusies cameraval-onderzoek

Uit het onderzoek met de cameravallen is gebleken dat er naast de eerder genoemde wezel, dassen,

boommarters, ook reeën, hazen, muizen, en vossen voorkomen.

1 kleine wissel en houtstapel

2 stuw

3 bruggetje

4 grote wissel

5 op stobben bij akkertje*

6 bij vermeend vossenhol*

7 aan waterrand bij heel

kleine martersporen*

8 achter wildviaduct*

9 voor wildviaduct*

10 bij vossenhol*

Figuur 27 Ree op camera


Dierensporen, te mooi om niet te laten zien

Loopsporen van reiger, ree, marter, das en vos


Reeënsporen

Wildwissel

Leger Oversteek over sloot langs A28

Poepsporen


Roofsporen

Inbraaksporen in muizenhol Afgebeten slagpen van groene specht onder een

holle boom: burenruzie met een boommarter?

Vraatsporen aan eendeneieren door vos, marter of das

braakballen

Uitgeregende braakballen onder de bosuilenboom


5. Discussie

De resultaten van ons veldwerk laten zien dat er veel meer diersoorten op zo'n relatief klein terrein (90 ha)

voorkomen dan we ooit voor mogelijk hadden gehouden. De toch nog steeds zeldzame das en de boommarter

blijken hier vaste gasten te zijn. De begrenzing door de A28 enerzijds en de intensieve bebouwing van de

Uithof, op hemelsbreed nog geen 400 meter, lijken hiervoor nauwelijks een belemmering. De grootste reden

hiervoor is waarschijnlijk het zeer goed functioneren van het voor publiek niet toegankelijke wildviaduct Zeist-

West, wat met name de migratie van dieren vanuit het Gooi naar de Kromme Rijn en viceversa mogelijk maakt.

Ook de belendende private landgoederen Vollenhoven, Sandwijck en de landerijen richting Zeist en De Bilt zijn

zeer publieks-luw evenals natuurlijk het aangrenzende perceel langs de snelweg, in eigendom van

Rijkswaterstaat, wat sowieso verboden terrein is. Dit heeft als resultaat voor de dieren toch een oase van

relatieve rust binnen alle drukte er omheen.

Dat op nog geen 500 meter vanaf het UMC de boommarters vanuit hun nestbomen de ingang van de Eerste

Hulp praktisch kunnen zien is toch wel een hele vreemde constatering. Hoeveel mensen zullen zich dit

realiseren? En is dit nu juist wel of juist niet gunstig voor deze dieren? Wat zal er met de wildstand in

Oostbroek gebeuren als men binnenkort het enig open gebleven stuk weiland wat nu als buffer ligt tussen

Oostbroek en de Uithof zal volbouwen met het geplande Máxima Kinder Kankercentrum? Is een coëxistentie

mogelijk, en zo ja, wat is daarvoor nodig......?

Zuidwestkant van het landgoedpark – pal tegenover de Uithofbebouwing – waar veel reeën rusten en waarschijnlijk de boommarter nestelt.

Hiermee komen we aan een belangrijke vraag die zich langzamerhand opdrong in de loop van het jaar. Hoever

zijn wij, individueel en als maatschappij bereidt ons aan te passen aan succesvol terugkerende diersoorten van

de rode lijst? Vinden we een enkel geslaagd otterproject geweldig, de zeearenden in de Oostvaardersplassen

het goed doen op de merchandising-artikelen, maar beginnen we te sputteren zodra het hun aantal meer

wordt en ze daarmee hun ruimte en onze aanpassingen gaan opeisen? Wat als de dieren zich niet aan onze

afspraak houden dat ze binnen de grenzen van de natuurterreinen blijven? Toen zich vorig jaar een das

vestigde onder het tuinhuisje van een vriendin in Bilthoven was dat bijzonder. Maar wat als dat er straks zes

worden en ze alle gazons op de Bilderdijklaan omspitten op zoek naar regenwormen...? Wat als de steenmarter

op een zolder in de Parklaan de boel op stelten zet.... hoe lang vinden bewoners dat nog leuk? Hoe ver gaat de

rek in onze tolerantie, wat hebben we er voor over? Is er plaats voor de wolf in Nederland, willen we bevers in

alle rivieren, schieten we de helft van de edelherten, damherten en zwijnen dan maar af als ze teveel van de

oogst opsnoepen? Kortom het wordt tijd om te gaan kijken naar de achterkant van het succes van bescherming

van soorten.

Figuur 28 Zuidwestkant van het landgoedpark - pal tegenover de Uithofbebouwing - waar veel reeën

rusten en de boommarter vaak is.


Als laatste punt voor de discussie tot slot, willen we een lans breken voor meer onderlinge samenwerking in de

breedste zin van het woord. Toen we hoorden dat er een andere groep IVN-cursisten op Oostbroek rondliep

hebben we meteen contact gezocht. Dit heeft geleid tot een hele fijne samenwerking. Vooral tijdens de

muizeninventarisatie, die ongelofelijk intensief is omdat je zeker twee keer per dag de vallen moet controleren

en je daar toch ook niet steeds alleen wilt lopen, bleek hoe fijn het was om dat met dubbel zoveel mensen te

doen. Ook bij de zoektochten naar marternestbomen en het eventuele posten daarbij aan het begin van de

avondschemering zijn alle extra handen en ogen meer dan welkom. Wij vonden het dan ook verbluffend te

merken dat er weinig tot geen overleg was tussen de onderlinge IVN-afdelingen, ja zelfs dat het gevoel je een

beetje besloop dat uitwisseling juist niet op prijs werd gesteld omdat we ons op het terreintje van de ander

begaven. Dat kan toch niet zo zijn. Daar zijn toch alleen maar verliezers, en in de eerste plaats is de natuur daar

niet bij gebaat. Wij willen hier pleiten voor een intensievere samenwerking en uitwisseling tussen allerlei

natuurorganisaties, alleen al omdat daarmee waarschijnlijk veel efficiënter met middelen en energie wordt

omgegaan en dubbel werk wordt voorkomen. Een heel mooi voorbeeld van samenwerking is de Werkgroep

Faunapassages Zeist Zuid-West, een NatuurNetwerkgroep van maar liefst 9 natuurclubs die in samenwerking

met eigenaren, beheerders van landgoederen , Utrechts Landschap, Rijkswaterstaat en de Provincie hun

krachten en kennis bundelen en tot resultaten komen. Kijk, daar wordt je nou blij van! Ons land heeft werkelijk

te weinig natuur om dat nog eens te gaan versnipperen tussen 20 natuurorganisaties met ieder hun eigen

claims en agenda's, en elkaar als natuurbeschermers te beconcurreren. En als we dan al niet, zoals in Engeland,

één National Trust kunnen of willen optuigen, zouden we toch minstens van ons eigen eilandje moeten

afkomen en ons realiseren dat het slechts een kwestie van schaal is en we anno 2000nu allemaal in hetzelfde

schuitje zitten. De aarde is een geheel, en ze heeft ons gelukkig allemaal nog steeds heel veel moois te bieden.

En wie nog geen idee heeft, die moet maar eens op Oostbroek gaan kijken, al is het maar eventjes, voordat hij

de volgende keer bij het ziekenhuis naar binnen loopt.


6. Conclusies en aanbevelingen

6.1. Conclusies

De doelstelling voor ons project op Oostbroek, zie 2.0 en 3.1, om te komen tot een uitbreiding van de

zoogdierinventarisatie heeft na bijna anderhalf jaar ter plekke rondgelopen te hebben, het volgend opgeleverd.

Zoals aangegeven in paragraaf 3.1 vermeld de Natuurdatabank voor Oostbroek aanwezigheid van de haas, vos,

muskusrat, ree, een waarneming van een boommarter in 2009 en 2010, en er zijn in totaal zes

vleermuissoorten gezien, te weten dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, grootoorvleermuis, laatvlieger,

rosse vleermuis en watervleermuis. (De laatste staat niet in de Natuurdatabank maar wordt in het Beheerplan

2011-2021 vermeld) Bij het wildviaduct onder de A28 zijn via eerder sporenonderzoek en life-traps ook de

volgende soorten gesignaleerd: bosmuis, bosspitsmuis, huisspitsmuis, rosse woelmuis, egel, wezel, hermelijn,

bunzing en eekhoorn.

* Ons onderzoek heeft als aanvulling op deze lijst toe te voegen: de aardmuis (levend gevangen) en via

braakbalonderzoek de veldmuis, dwergmuis, bruine rat en de mol. Gezien de permanent bewoonde

bosuilboom mag je de kans groot achten dat de prooidieren uit de directe omgeving afkomstig zijn, maar

helemaal zeker kan dat niet gesteld worden. Daarnaast hebben wij overtuigend de aanwezigheid van das en

boommarter op het landgoed kunnen aantonen dmv camarabeelden en vele andere sporen.

*Na een uitgebreid gesprek en een wandeling met Hans Vink, nestor van de Utrechtse Dassenwerkgroep, over

het terrein waarbij we het geluk hadden recente pootafdrukken tegen te komen, was ook hij overtuigd dat dit

grootste Nederlandse roofdier een succesvolle oversteek kon maken vanaf het Gooi richting het weidegebied

van de KrommeRijnstreek. Hiermee lijkt dan de barrière van de snelwegen A28 via Oostbroek en hopelijk ook

de A12 langs de Rumpst en via Landgoed Wulperhorst bij Bunnik en landgoed Rijnwijck boven Odijk, genomen

te kunnen worden. De dassenburchten op Sandwijck, Vollenhoven en de Lage Grond zijn bewoond, in het talud

van de A28 wordt gegraven en er zijn veel sporen van dassen op de zuidzijde ervan, en sinds 2012 zouden er

dassen wonen op het ten zuiden van Oostbroek gelegen landgoed Niënhof. Inmiddels is in samenwerking met

Rijkswaterstaat de dierenbrug over de sloot in de noordoosthoek van het zuidelijke Oostbroekgebied

aangelegd. Op het deel daar direct tegenover is sprake van de aanleg van een kunstburcht. Of dat nog nodig is

lijkt de vraag, aangezien de dieren het terrein al gebruiken als doorgangszone naar de Niënhof. Hiermee lijkt de

conclusie gerechtvaardigd dat Oostbroek de belangrijkste verbindingsroute vormt voor de meest westelijke

populatie dassen in ons land, wat betreft de mogelijkheid hun leefgebieden in zuidelijke richting uit te breiden.

Cultuurvolgers als ze zijn, wonen ze het liefst op de grens van bosgebied(zand) en sappige weides, een

combinatie die op de grens Heuvelrug - KrommeRijnstreek, in het gebied tussen plaatsen als Odijk, Wijk bij

Duurstede, Amerongen en terug via Doorn en Driebergen, tot mogelijk nieuw leefgebied zou kunnen leiden.

*Het verblijf van de boommarters is onomstotelijk aangetoond, zowel op camera als via de vele sporen die we

gevonden hebben. Hij slaapt en nestelt waarschijnlijk in de oude bomen aan de westkant van het landgoedpark

en mogelijk ook in enkele van de schaars aanwezige grote bomen in het natte broekbos aan de zuidgrens. Onze

zoektocht naar bewoonde nesten al dan niet met jongen heeft helaas niets opgeleverd. Het laatste droeve

bewijs van hun aanwezigheid was de vondst van twee dode dieren op de A28 op resp. 2 juni en 5 juli 2013, wat

zomaar de halve of de hele populatie zou kunnen zijn gezien de grootte van hun territorium. Zou het zo zijn dat

de boommarter makkelijker de snelweg denkt over te steken in een paar snelle sprongen om aan de overkant

in het veld te gaan jagen, dan dat hij de voorkeur aan de relatieve dekking van het wildviaduct aanhoudt zoals

de das dat waarschijnlijk doet? Als dat zo is dan zijn slachtoffers op zo´n drukke weg natuurlijk niet te

voorkomen en moeten we constateren dat ze hier tussen de A12, de A27 en de A28 in de fuik lopen.


*Wat betreft de kleinere marterachtigen moeten we concluderen dat sporen van hun aanwezigheid veel

moeilijker zijn te vinden, alleen al door de geringere afmetingen er van. Heel soms kun je een wezeltje treffen

in een inloopval voor muizen. Wij hebben de wezel alleen heel kort op de camera aangetroffen.

Hoe dan ook is het een feit dat de grote marterachtigen oprukken, waarbij we de voorzichtige conclusie

plaatsen dat de dieren toch wel onder druk staan, niet zozeer vanwege het voedselaanbod wat voldoende lijkt,

maar meer vanwege de verkeersrisico's en een gebrek aan de mogelijkheden tot migratie, wat op termijn ook

effect heeft op de genenpopulatie van de groep.

De reeën, waarvan er in totaal zo'n 30 op Oostbroek verblijven, die bijna dagelijks in kleine groepjes te zien zijn,

hebben er een duidelijk rustgebied. In het zuidwestelijke deel dat slechts door een smalle weidestrook van de

bebouwing van de Uithof wordt gescheiden, vind je veel legers. Ook in het broekbos en vooral ten noorden en

zuiden van het wildviaduct, waar nooit publiek komt, houden ze zich overdag op in het hoge gras. Ze blijken

zonder problemen over de sloot te springen, gezien de sporen die daarvan op de oever zichtbaar zijn, hoewel

ze ook over de balk bij de stuw lopen. Of ze ook de Zeister Grift oversteken is niet duidelijk maar wel

aannemelijk want reeën kunnen goed zwemmen.

6.2. Aanbevelingen

We hadden gehoopt nog meer onderzoek te kunnen doen. Helaas hebben we, ondanks de reeds aanzienlijk

inspanningen, niet alle voorgenomen activiteiten kunnen uitvoeren. Daarom doen wij voor een volgende groep

vrijwilligers graag de volgende onderzoeksaanbevelingen.

- Muizen zoeken in het noordelijke weidegebied van Oostbroek, ten noorden van de A28, langs de Zeister

Grift met behulp van inloopvallen. Dit biotoop biedt waarschijnlijk meer kans om diverse spitsmuizen te

vangen.

- Verder onderzoek en posten bij potentiële nestbomen zoals we die op de kaart hebben aangegeven, om

uitsluitsel te geven of dit zoogdier zich ook werkelijk op het landgoed gevestigd heeft en hier jongen

grootbrengt.

- Kijken wat de meerwaarde is om een kunstburcht voor de das aan te leggen op de noordoosthoek van het

zuidelijk deel van Oostbroek nu ze zich de afgelopen twee jaar al in de buurt gevestigd lijken te hebben.

- Inventariseren wat nog extra nodig is om de trekroute in noord-zuidrichting over het landgoed veilig te

stellen, want dieren houden zich nu eenmaal niet aan de grenzen van parken, bossen en landgoederen.

Aandachtspunt is hier vooral de looproute van de dassen aan de zuidkant over de Bisschopsweg naar de

Lage Grond richting Niënhof. Ze steken hier vrijwel zeker regelmatig over. Tot op heden zijn er geen

meldingen van doodgereden exemplaren. Door middel van het spannen van prikkeldraad vlak boven de

grond kunnen er vachtsporen achterblijven die aangeven waar het dier de weg oversteekt. Op deze plaats

zou een ondergrondse pijp kunnen worden aangebracht die door de das en door andere dieren, omdat dit

op een wildwissel ligt, gebruikt zal worden en verkeersslachtoffers kan voorkomen.

- Buurtonderzoek. Onder de noemer " Twee zien meer dan een" kan door middel van interviews en een

enquête met omwonenden van het terrein waardevolle informatie worden verkregen omtrent

waarnemingen van diverse dieren. Ook betrek je op deze manier bewoners meer bij hun omgeving en

draag je wellicht iets bij aan het bewustzijn voor deze bijzondere plek.

- Het wordt tijd om de discussie aan te gaan hoe we om moeten gaan met de gevolgen van successen van de

bescherming van bedreigde diersoorten. Dit betekent immers het oprukken van diersoorten die, in onze

inmiddels volgebouwd landje, langere tijd afwezig zijn geweest. Kunnen en willen wij daar rekening mee


houden als deze dieren vanuit "de natuur" een voelbare oversteek maken naar onze dagelijkse wereld en

wij daar iets voor moeten inleveren?


Bijlage A –Inventarisatie bestaande gegevens m.b.t. zoogdieren op Oostbroek

19-06-2012 Inventarisatie zoogdieren Oostbroek, doorzoeken archief tbv eerdere waarnemingen en tellingen,

verkenning soortendatabase. 13-8-2012 Nadere informatie uit archief UL en opheldering van onduidelijkheden.

Algemeen - gebruik van inventarisaties:

Harry Weijs: Inventarisaties worden gebruikt voor het opstellen van beheerplannen. Bij elk beheersplan

moeten keuzes gemaakt worden die invloed hebben op diersoorten, of keuzes zijn voor bepaalde diersoorten.

Het beheersplan is op de internet site van UL te vinden.

Algemeen – ervaringen met archief en database en wat zullen we ermee doen?

Ervaringen archief: Het is goed dat we even door het archief zijn gegaan in het kantoor van Utrechts Landschap.

De voor ons belangrijkste gegevens uit deze rapporten (welke dieren er voorkomen) is eigenlijk ook terug te

vinden in de soortenlijst die ons al eerder toegezonden was. De meerwaarde van het archiefonderzoek is dat

we een beeld hebben gekregen waar de ‘feiten’ in de soortenlijst op gebaseerd zijn. Dit varieert sterk: van

individuele waarnemingen die doorgemaild worden aan Utrechts Landschap, tot weekendjes muizenvangen

voor kinderen, tot cameravallen.

Inventarisaties uit archief

8 februari 2010 Mail van R. vd Akker aan Chris Bakker, Harry Weijs, Hendrike Geesink

“Sinds 27-1 hangen op vier plekken in Oostbroek automatische infraroodcamera’s voor boommarter-

inventarisatie. Bij controle blijkt:

Locatie 1: vos (2x), reebok (3x), kat

Locatie 2: haas, 940 foto’s van bosmuizen (max. 4 per foto)

Locatie 3: boommarter, bosmuizen

Locatie 4: reegeit (1x), reebok (2x), bruine rat (3x), koperwiek”

Navragen (Joris Hellevoort) waar deze locaties zich bevonden. Eventueel interessant om contact op te nemen

met R.v.d. Akker als wij ook met fotovallen willen werken. Email: [email protected].

Rapport nr. 182 - Fauna inventarisatie 1970-1992

Dit rapport is niet meer in het archief van UL voorhanden. Aan te nemen is dat relevante gegevens hieruit in de

Natuurdatabank zijn opgenomen.

Zomer 1989, Vleermuisonderzoek, Stichting Vleermuisonderzoek.

Kopie van de voor Oostbroek relevante hoofdstukken gemaakt. Resultaten: voornamelijk foerageerplaatsen

vastgesteld van tientallen dwergvleermuizen, in mindere mate ruige dwergvleermuizen en een enkele rosse

vleermuis, laatvlieger en grootoorvleermuis.

Rapport nr. 457 - Gebruik door dieren van faunapassages 2000

Relevante deel m.b.t. Oostbroek gekopieerd. Resultaat: gesignaleerd via sporenonderzoek en life-traps zijn de

vos, bruine rat, ree, bosmuis, bosspitsmuis, rosse woelmuis en huisspitsmuis, egel, wezel, hermelijn, bunzing en

eekhoorn.

17 oktober 1989 Rapport Nederlandse Jeugdbond voor Natuurstudie - muizeninventarisatie

Opzet: “Op Oostbroek stonden 2 rijtjes van 10 vallen langs een pad tussen 2 sloten die schuin het weiland in

steken. Langs het pad: populieren, lijsterbes, acacia, bramen, brandnetel.” “Er zijn vijf controles gelopen.

Achtereenvolgens vonden ze plaats op 16 september om 7:00u, 13:00u en 19:00u en op 17 september om 1:00u

en 7:00u. De gevangen dieren werden gesekst en van een knipmerk voorzien.” Resultaten: “Op Oostbroek is het

best gevangen: bosspitsmuis, bosmuis en rosse woelmuis.”

mailto:[email protected]


Enkele observaties zonder datum

- Bunzing op zicht-as bij vijver, bosmuis bij haviksnest, muskusrat brug bij koetshuis

- Egel (erinaceus Europaeus), nabij Venhoek, Bosmuis (Apodemus sulvaticus), Hermelijn (Mustela

erminea), doodgereden.

Braakballen onderzoek van plm 1,5 jaar geleden / Marc van Leeuwen ? Zoogdieratlas van de Provincie Utrecht? Uit gesprekken met UL boswachter/medewerkers:

Het wemelt van de ratten en ook wel konijnen bij de boswachterswoning. Deze worden aangetrokken door (het voer voor de kippen in) de kippenren.

Vossen komen zeker voor, zitten vooral aan de zuidkant

Egeltjes worden maar zeer sporadisch waargenomen (veel water; verdrinkingsgevaar)

Mollen: wachten tot de winter

Eekhoorns zitten er niet veel

Hazen en konijnen evenmin; die zijn meer bij mensen/de stad te vinden

Dassen komen vanuit richting Maartensdijk de kant van Oostbroek op (zouden in talud A28 zitten)

Er is minstens één vleermuizenboom

Het hele landgoed is geschikt als verblijf voor marterachtigen, zuiddeel wat minder want erg nat

Op de akker is spelt gezaaid; dit blijft langer in de aar dan tarwe, dus meer voedsel voor wild in het najaar

Oude perenbomen worden vervangen door kersenboomgaard: dat vergt minder snoeiwerk

Deel van het landgoed wordt begraasd (voorheen door Galloway runderen)

Tendens is meer naar landgoedbeheer, d.w.z. meer maaien; verhoging diversiteit te verwachten

Een deel van de wandelroute liep voorheen tot de oostgrens van het landgoed in het rustgebied; dit is gewijzigd, het voetpad is gedeeltelijk verwijderd, een ander deel is afgesloten

(Toegang naar) bruggen/balk over water checken op diersporen

Belangrijkste bodemeenheden tRn: leekeerdgronden. Lichtgroen tot geelgroen. Rn: poldervaaggronden. Lichtgroen tot donkerder groen. Ro: nesvaaggronden (Rv: drechtvaaggrond). Blauw, voormalige beddingen Kromme Rijn.

Gedetailleerde bodemkaart Oostbroek


Bijlage B – voorbeeld spoorzoekactiviteiten

Sneeuwspoorsafari 21 en 22 januari 2013

Om een impressie te geven van een van de vele ‘spoorzoeksafari’s’ die we ondernomen hebben op

Oostbroek hieronder een stripverslag om de ervaringen te delen.

Van uw reporter

Pootafdrukken van een vos. De

afdrukken overlappen elkaar. In

de veldgids diersporen staat dat

ze dat in draf niet doen, dus ik

denk dat hij hier aan het

'stappen' was.

Ow nee, ik lees nu in het

boekje dat hij vanwege de

sneeuw de poten op dezelfde

plek neerzet, dus dat hij toch

draaft. Ik besluit de sporen van

de vos na te gaan

Hier zie je de

afdrukken en

dat ze elkaar

overlappen – ik

neem van een

vosje.


Hier is hij gaan rennen - spoor van

draf. "De normale gang van een vos

is langzame draf. Doordat een vos,

(...) tijdens het draven het lichaam

schuin houdt ten opzichte van de

spooras komen de prenten van de

voorvoet aan de ene kant van de

spooras en die van de achtervoet

aan de andere kant te staan. Het

spoor loopt weliswaar recht vooruit,

maar de voeten staan daarbij niet

op een rechte lijn: de achtervoeten

worden iets schuin rechts of links

voor de voorvoeten geplaatst. Bij

draf op een zachte ondergrond

komen de prenten van de

achtervoet in die van de voorvoet

te staan." Aldus de veldgids.

Huh, wat

doet ie hier

nou?


Aah, ontbijten..

Die strepen in de

sneeuw, zouden

dat de

vleugelpennen van

de opgepeuzelde

vogel zijn?


Overzicht van de

ontbijttafel van

de vos.

En dan vervolg

ik het spoor van

de ochtend-

wandeling van

de vos:

pitoresk.


Die vos is net een

kind - lekker over de

randjes lopen!

Echt veel pootjes

om dit hol heen,

maar niet echt

erin... hmm. Maar

verder kan ik het

spoor niet meer

vinden. misschien

dat ie toch hieruit

is gekomen?


.

Dan maar niet meer

achter de vos aan.

Ik ga weer andere

sporen kijken. Zou

dit nou van een

vogel zijn of van een

muisje?

Ik denk dat het

toch van een

vogeltje is.


.

Als ik weer bij het

hekje ben voor het

drassige gebied zie

ik dat een

vossenspoor ook

over het pad langs

de boomgaard

loopt. Die volgend

kom ik bij de

volgende

slachtpartij.

Tweede

ontbijtresten in

close up.


‘T blijkt waar wat ze

zeggen: de vos

knauwt de veren

eraf.

De volgende

dag met

margriet volgen

we een vossen-

en

konijnenspoor

en komen we

dit tegen…

marters???


Ja, het lijkt er

wel op. Dus

gaan we die

volgen.

Na het volgen van de

boommartersporen

stuiten we op een boom.

Daar loopt de marter niet

omheen. Dus erop?


Er zit wel een mooi

gat in de boom.

Weten jullie wat hij

daar dan mee doet?

Kijkt ie of hij erin zou

kunnen? Kijkt hij of

er iets te eten in zit?

Aan de andere

kant van de boom

zien we dat hij

weer verder is

gelopen.


Wat een gedoe

hier - en een

plasje.

Martersprong

met twee

voetjes bij

elkaar?


.

En hier houden

de sporen op!

Camera erop

gericht.

Kattenvoer in

de boom

gepropt en

pindakaas op

de een stok

gesmeerd.

Toch nog

eentje van

het

roodborstje

dan.


In de buurt van de

uilenboom komen

we ook om in de

martersporen

Ook in de

buurt van de

uilenboom.


Bijlage C – meldingen overreden boommarters


Bijlage D – Bronnen

Mensen -Joris Hellevoort (boswachter Landgoed Oostbroek) -Harry Weijs (monitoring specialist UL) -Dennis Wansink (Provincie Utrecht) -Markus Feijen (medewerker UL) -Francine Haaks (archief UL) -Margriet Hartman (IVN begeleiding, contact Zoogdierenvereniging) -Judith Stoker (IVN begeleiding) -Hans Vink (Dassenwerkgroep Utrecht)

Bronnen over Oostbroek -Natuurdatabank Utrechts Landschap (database) -Archief Utrechts Landschap

-Beheerplan Oostbroek en Niënhof 2011-2021, uitgave Stichting Utrechts Landschap -Van Wildernis tot oase, landschapsgeschiedenis van landgoed Oostbroek bij De Bilt, 2013, Red. Fred Vogelzang, Rieja Raven, Theo Spek, Paul Vesters, Uitgeverij Matrijs -Folder Landgoed Oostbroek, rijke historie dicht bij de stad, Stichting Het Utrechts Landschap - Natuur verbinden en behouden, de ecologische verbindingen, Werkgroep Faunapassages Zeist-West

-Websites: www.utrechtslandschap.nl www.zoogdierenvereniging.nl www.werkgroepboommarter.nl

www.vzz.nl www.dassenboom.nl

Bronnen diersporen en zoogdieren -Veldgids Diersporen, KNNV -Veldgids Europese Zoogdieren, KNNV

-Elsevier diersporengids, sporen en kentekens van zoogdieren en vogels, Preben Bang (vert. Dr. A. van Wijngaarden), 4

de druk, 1980, Elsevier Amsterdam

-Handleiding boommarters inventariseren, Chris Achterberg, Werkgroep Boommarter Nederland - Zoogdiervereniging VZZ, versie augustus 2007

Materiaal over Zoogdieren voor de jeugd

-Documentatiemap van Margriet -Struikrovers – over wezel, hermelijn, otter, das en andere dappere marters, Geert-Jan Roebers, Stefan Halewijn, KNNV Uitgeverij Zeist, 2007

-Winterslaap, Tialda Hoogeveen, KNNV Uitgeverij Utrecht, 2005


Bijlage E- Stand van inventarisaties en gegevens bij aanvang van het project (lente 2012)

Natuurdatabank Oostbroek • boommarter (1 waarneming) • haas

• vos

• muskusrat (bij de boswachter) • ree (> 30) • vleermuis (5 soorten: dwergvleermuis, ruige dwergvleermuis, rosse vleermuis, laatvlieger)

Beheerplan Oostbroek en Niënhof 2011-2021

watervleermuis

Ecoduct (sporen, life-traps) • bosmuis

• bosspitsmuis

• rosse woelmuis

• huisspitsmuis

• egel • wezel • hermelijn

• bunzing

• eekhoorn

Schets van het ecoduct (faunapassage en inrichting van de omgeving)


Bijlage F – Uitkomsten braakbalonderzoek

Inventarisatie zoogdieren op Landgoed Oostbroek 2012-2013€¦ · Inventarisatie zoogdieren...

Documents

Transcript of Inventarisatie zoogdieren op Landgoed Oostbroek 2012-2013€¦ · Inventarisatie zoogdieren...