1

LESSEN RELATIE- EN GEZINSTHERAPIE

Introductie

RELATIE EN GEZINSTHERAPIE LES 1 OP 11/2/2013

EXAMEN - Leerstof: cursus + slides + boek lezen (les voegt toe aan de cursus, maar wat in de

les wordt gezegd is niet te kennen, de notities staan in het cursief/schuin)

- Video’s enkel mogelijk te bekijken in de les

- Min. 20 minuten voorbereiding, meestal langer

- 3 vragen: 2 kennis en 1 van het boek

Voorbeeld kennis: wat zijn de kenmerken van structurele gezinstherapie, wat

zijn circulaire vragen?

Voorbeeld boek: vragen zoals wat vind je van de cover? aantonen dat je het

gelezen hebt is voldoende

Bijvragen: moeilijk indoen je blijkt de examenstof te kennen, anders krijg je een

gemakkelijke (dus indien moeilijk = goed bezig!!!! )

- Boek mag meegenomen worden: enkel aanduidingen in fluo toegelaten (soms hier

en daar een woordje)

VRAGEN

WAT IS RGT?

Wat is RT? Wat is GT? Hoe verschilt RGT van andere vormen van psychotherapie?

Relatietherapie: je werkt met partners, mensen binnen dezelfde lijn van het

genogram (zelfde generatie)

Gezinstherapie: vanaf twee personen met een verschillende generatie, het hele gezin

liefst maar vaak komen niet alle gezinsleden mee bv. papa niet mee, broers of

zussen niet mee als ouders denken dat het probleem bij één bepaald kind ligt

Soms lukt het wel dat heel het gezin komt maar vaak slechts met enkele stukken

van het gezin (vaak wel van verschillende generaties)

Verschil RGT met de andere

Niet te maken met de theorie: kan ook vanuit de psychoanalytische of

gedragstherapeutische theorie

Het gaat om de setting: relaties of gezinnen

Verschil in motivaties

2

WAT IS HET DOEL VAN RGT?

Inzicht in de relaties

Herkaderen van probleem

Gezinscyclus terug op gang krijgen, niet per se een probleem oplossen maar de fases

zijn belangrijk en hier bij de overgang helpen

Normaliseren: elk gezin moet door bepaalde fasen en dit is moeilijk door het op

deze manier te kaderen wordt het gemakkelijker voor het gezin om het te

aanvaarden en te begrijpen dat dit in elk gezin moeilijk is

Streven naar evenwicht bv. in loyaliteit

Versterken van de relaties: heel vaak dat sommige relaties heel goed lopen maar

andere minder kanaal gaan installeren tussen mensen die normaal minder met

elkaar praten snel identificeren wie er minder praat met elkaar en dit gaan helpen

versterken

Het probleem achter het probleem: je werkt eerst met het aanmeldingsprobleem (dit

is het visitekaartje) en daarna, als er voldoende vertrouwen is, kunnen andere (zwaardere) problemen naar voren komen vaak draait dan ook bij wie het

probleem ligt: verschuiving van de patiënt bv. moeder die naar de therapeut komt

met kind omwille van agressief gedrag van het kind waarbij later naar voor komt dat

de moeder het kind mishandelt

Psycho-educatie

Aanleren sociale vaardigheden bv. m.b.t. communicatie zodat ze dit kunnen

meenemen naar buiten de therapie

WAT ZIJN GOEDE INDICATIES VOOR RGT?

NIET: GRT enkel bij problemen in het gezin of de relatie, individueel bij een probleem

bij het individu

Oppassen voor schuldinducering!

als je bv. bij een kind met leerproblemen zegt dat je gezinstherapie doet omdat

je zegt dat het probleem in het gezin ligt dan voelen de anderen zich

beschuldigd

niet het probleem maar wel de oplossing of ondersteuning binnen het gezin

zoeken

Je kan systemisch werken met een individu als het gezin echt niet wil meekomen

Mensen niet in de richting duwen (prof ontmoedigt mensen daartoe eigenlijk om te

zien hoe sterk de motivatie is)

Ideaal: individuele therapeut voor mensen met een specifiek probleem bv. depressie

en gezinstherapeut voor heel het gezin maar vaak omwille van kosten niet mogelijk

dit om te voorkomen dat de gezinsleden denken dat de cliënt die daarnaast

individueel in therapie komt de ‘voorkeur’ heeft

3

WAT ZIJN DE NADELEN VAN RGT?

Nog een grotere brug om dingen naar voor te brengen, drempel ligt hoger want een

drempel tussen therapeut en jezelf maar ook tussen je gezin en jezelf

Binnen therapie wel veilig maar wat na de therapie? Bv. vrouw die mishandeld wordt

in therapie wel veilig maar daarna niet per se

Je moet ermee om kunnen als er reële conflicten in het hier en nu ontstaan

Schrik voor bekeken te worden als probleemgezin duidelijk als therapeut

aangeven dat je niet wilt stigmatiseren

Soms als een probleem eerst geen probleem was voor iemand van het gezin, zich daar nu pas bewust van worden vaak andersom: kinderen voelen dat er iets is en

weten niet wat er is dan beginnen ze over erger te fantaseren maar als ze weten wat

het reëel is dan verdwijnt de angst vaak

Moeilijker voor therapeut om alles te volgen

Avonduren en woensdagnamiddag zijn vooral vnl. geboekt: planning is heel moeilijk

Verschillende generaties: taalgebruik aanpassen werken op taal van de jongste,

ook non-verbaal werken via opdrachten, tekenen, enz. flexibel zijn om het woord

los te latten en uit de stoel te komen

Niet iedereen heeft het gevoel altijd even goed gehoord te zijn door de therapeut

Motivatieverschillen moeilijker

Wat te doen met nieuw samengestelde gezinnen? vaak clash tussen partnerrelatie

en ouder-kindrelatie bij een groot conflict wint meestal het laatste

Grootste uitdaging is een vechtscheiding machteloosheid bij therapeut want de

psycho-educatie faalt, de haat is dan te groot nog helder te kunnen denken

WAT WERKT PRECIES IN RGT? hangt af van stroming

PRAKTIJK OP ZOEK NAAR EEN EIGEN TAAL

Zoeken naar een taal om te spreken over de praktijk

Je gaat vanuit onzekerheid en complexiteit vanuit de praktijk taal gaan zoeken om

bepaalde dingen te gaan zien

De cursus wil een aantal concepten geven binnen een bepaald kader om bepaalde

dingen op te merken

Pas als men woorden heeft, kan men dingen zien (niet enkel andersom) vaak gaat

het om patronen van gedragingen van verschillende gezinsleden

Een gezinsstructuur zal je pas zien als je het concept kent

Belangrijk om omwille van typische complexiteit een eigen conceptenkader te

ontwikkelen

VIDEO’S waarom passen deze filmpjes binnen RGT?

4

1E FILMPJE: SIMPSONS

Wel ok omdat ze terug kunnen lachen, ze komen voor elkaar op?

Moeilijk want wat is een goede outcome?

Niet goed omdat therapeut niet flexibel genoeg was

Probleem als je verwijten gaat maken

Verkeerd gelopen vanaf de moment dat de therapeut ingreep als vader therapeut

nam rol van vader over en dat gaf problemen met de loyaliteit

Als je de neiging voelt om in te grijpen zoals de therapeut dan moet je je afvragen

van waar dat komt en afvragen waar binnen het gezin je dat moet plaatsen. Bv. wat

was hier de rol van de ouders om in te grijpen waarom doen ze dat niet?

2E FILMPJE: VAN GOGH BEWONDERAAR

Soms je eigen donkere kanten als een kwaliteit van jezelf zien om contact te kunnen

maken met alle gezinsleden anders maak je enkel contact met de ‘normale’

Bv. met kinderen: je eigen onvolwassen kantje aanspreken

Soms te moeilijk bv. pedofielen

3E FILMPJE: SEKTE

Hoe ga je met gezinnen om die een ander cultuur of geloof hebben

Het is moeilijk om je te identificeren met die ouders die kinderen naar zulke kampen

te sturen

Risico’s van technieken: de vrouw is bezig met de knuffel technisch is die vrouw

zo sterk toont gevaar van effectieve technieken: je kan het niet alleen op een

goede manier maar ook op een slechte manier gebruiken belang van ethiek!

LES 2 RELATIE- EN GEZINSTHERAPIE

CASUS: HET GEZIN ROGERS

INTRODUCTIE

Verschillende manieren om aan RGT te doen. Geen één goede manier. Ook slechte

manieren. Prof zou het anders doen dan therapeut in filmpje maar hij vindt wel dat ze

het goed doet.

Gezinstherapie begint eigenlijk al in de wachtruimte, niet in de consultatieruimte. Als je

in de wachtruimte komt, kan je al veel zien aan hoe ze in de wachtruimte zitten. Wel

beseffen dat je dan een gezin onder druk of in stress ziet omdat de therapie stress met

zich meebrengt. Door goed te kijken, kan je zien hoe het gezin zich gedraagt onder

stress. Ook hoe ze plaatsnemen in de consultatieruimte vertelt veel.

5

2 stappen

1) Je merkt iets op

2) Mogelijke interpretatie/hypothese

je gaat vragen stellen om je hypothese te toetsen

In casus 1) Dochter zit apart en kijkt weg 2) Mogelijke hypotheses

Conflict

Verschillende motivatie: dochter wil daar niet zijn (vaak zo bij ouders met adolescent, zelden dat een adolescent het initiatief neemt)

Vraag: Kan het niet zijn dat ze onbewust zo gaan zitten vanuit de structuur van het gezin? Mensen gaan onbewust ergens zitten maar dit betekent ook wel iets. Niet omdat het onbewust is dat het betekenisloos is. Heel veel zaken zijn geen expliciete keuzeprocessen. Vraag: Kan je dan zien dat als ze anders gaan zitten dat er dan iets is veranderd? Bv. Stel conflict tussen stiefmoeder en dochter. Dan zitten ze verder uit elkaar. In de loop van het proces als dit conflict oplost dan zal je zien aan hoe ze tegenover elkaar zitten en in hun non-verbaal gedrag dat er een verandering is. Als er incongruentie is tussen verbaal en non-verbaal gedrag dan moet je dit nagaan. Vraag: Wie zal er beginnen? Één van de ouders. Prof zou eerst zien dat de adolescent begint. Belangrijk om de adolescent in de eerste sessie mee te krijgen. Prof probeert af re raden om eerst enkel een gesprek met de ouders alleen te hebben omdat het dan moeilijker wordt om een vertrouwensband aan te gaan met de adolescent. Deze vermoedt dan wellicht dat de therapeut door de bril van de ouders kijkt. Wellicht is de vader begonnen omdat het zijn dochter is en omdat er vnl. spanningen zijn tussen de dochter en stiefmoeder.

BELANGRIJK OM OP TWEE NIVEAUS TE WERKEN. Twee niveaus

1) Inhoudelijk 2) Zien wat het effect is van wat er verteld wordt op de andere gezinsleden.

Inhoudelijk Volgens vader twee problemen: School missen en slechte vrienden Vader legt problemen buiten het gezin. Hij zegt niets over de relaties thuis. Hypothese van conflict tussen dochter en stiefmoeder nog niet verwerpen omdat dat niet is gezegd. Soms wordt er gewacht tot er een betere band met de therapeut is. Effect op Michelle Draait zich weg, kijkt alsof ze dit gesprek al gehad hebben en dat ze het beu is. Kan zijn dat je iets hebt gezien maar je weet niet wat het betekent. dit is ook belangrijk Bij werken met kinderen is dit vaak zo dat het kind iets doet maar dat je niet weet waarom. Opgemerkt Vader gebruikt voortdurend ‘wij’ Meestal goed dat ouders samenhangen maar toch nagaan of stiefmoeder dit ook zo ziet. Op een bepaald moment draaien de ouders zich allebei naar Michelle als een soort beschuldiging. Prof probeert omwille van deze reden ook eerst een band te krijgen met de adolescent omdat de adolescent dan op het moment van de beschuldiging niet alleen gebeurt.

6

Therapeut zegt dat ze niet iets anders ziet dan een gewone adolescent. De schoolbegeleider heeft echter doorverwezen dus nagaan waarom die persoon dat het heeft gedaan. V G

T De verwijzer heeft doorverwezen en een idee. Nagaan wat er aan de hand is. Belangrijk want de verwijzer staat vaak aan de kant van de ouders dus zien dat je niet aan de kant van de verwijzer staat en een open blik houdt. Niet gewoon maar uitvoerder zijn van wat de verwijzer wilt. V T G Niet als uitvoerder van de verwijzer optreden zonder verder uit te zoeken. Op een bepaald moment vraagt de therapeut hoe Michelle het ziet. Je kan verwachten dat de adolescent dan geen antwoord zal geven. Dit is dan moeilijk om te zien dat je de adolescent mee krijgt. Zien contact te krijgen. In het begin zelfs geen oogcontact. De therapeut vraagt dan: ‘Zijn er dingen thuis die je van streek maken?’. Michelle kijkt even op naar de therapeut. Je merkt op dat ze opkijkt. Mogelijke interpretatie: Ja maar ik kan dit niet zeggen met mijn ouders naast me. opvatten als het antwoord, niet per se nog eens gaan bevragen. Belangrijk als er een plotselinge verandering is. Hier vermijdt Michelle om oogcontact te maken en dat ze dat ineens doet op dit moment is wel belangrijk. Elke interactionele verandering is belangrijk. Therapeut gaat niet extra bevragen wat dat oogcontact betekent maar neemt dat oogcontact op als een bevestiging en vraagt of ze er over wilt praten. Belangrijk dat je een gok maakt en dat je de interpretatie maakt dat Michelle bedoelt met het maken van oogcontact dat ze Ja bedoelt. Dit is nodig om een band te krijgen. Genoeg vertrouwen hebben dat dit oke is en dat je ook fouten kunt maken. Als de adolescent niet meewil. Over gaan van open vragen naar gesloten vragen omdat dit korter is voor de cliënt. Een aantal gesloten vragen om meer contact te krijgen en daarna terug open vragen om te verbreden. Belang van micro-interacties om vertrouwen en een band op te bouwen met de cliënt. Opgemerkt Ze begint te praten maar ze stopt dan op een bepaald punt Interpretatie Ze denkt aan de andere keren dat ze er heeft over willen praten en dat ze verloren heeft toen. Misschien ouders willen beschermen ervan uit gaan dat een gezin elkaar nog wel graag ziet en het is vaak zo in een gezin dat ze elkaar willen beschermen. De mate waarin je je irritatie durft te uiten, hangt ook af van hoe veilig je je aan band aanvoelt. Dit is dan veilige hechting: er is genoeg veiligheid dat je durft in conflict te gaan en afstand te nemen. Opgemerkt Ze praten in de derde persoon over de ander en doen alsof de ander er niet bij is Vaak in eerste sessie en zeker in het begin ervan dat de cliënt met de therapeut praten en niet met elkaar proberen bewerkstelligen dat de communicatie tussen de gezinsleden start. Cliënten weten wel dat de ander er is en het hoort maar vnl. naar therapeut gericht

7

Cliënt 1 Cliënt 2 Cliënt3

T

De groene pijlen is wat je moet bekomen. Zelfde patroon: ze begint te praten en stopt dan weer. De baby is twee jaar geleden geboren maar de klachten zijn pas 6 maanden geleden begonnen dus het is te betwijfelen of de baby de hoofdzakelijke reden is. Als de baby 6 maanden geleden ziek was geworden waardoor die meer aandacht nodig had dan zou dit een reden voor het gedrag van Michelle kunnen zijn. Meeste therapeuten doen genogram pas in een tweede of derde sessie want eerst voldoende aandacht geven aan de klachten. Opgemerkt Vader reageert door te vragen of het wel nuttig is om dat genogram te maken Interpretatie Verschuiving van focus naar de ouders Hij merkt dat er een korte tijd is tussen het overleden van zijn eerste vrouw en het huwelijk met zijn tweede vrouw vader is bang dat ze hier te dicht bij komt Prof vindt het goed dat de cliënt kritiek geeft omdat hij dan weet dat hij samen met de cliënten kan werken naar een manier om samen te werken. Het zal onderhandelen zijn maar de persoon wil dan meezoeken. Als ze kritiek geven, wil dit zeggen dat ze er wel over willen praten. Uitleg rond genogram: legt uit dat problemen van Michelle te maken kunnen hebben met overgangen binnen het gezin Vader aarzelt om te vertellen over hoe de vader gestorven is. Opgemerkt Vader wil niet praten over etnische achtergrond en Michelle begint te lachen als therapeut toch doorvraagt Interpretatie Hier is iets. Michelle vindt het leuk dat de therapeut durft door te vragen op punten waar de vader het moeilijk mee heeft.

EXTRA VANUIT PSYCHOLOGISCHE BEHANDELINGEN

Genogram

Vierkant: man – bol: vrouw

Cijfers: leeftijd

Vrouw is overleden, vader is opnieuw getrouwd en heeft een klein kindje, vader heeft

daarnaast nog twee kinderen uit het huwelijk met zijn overleden vrouw

8

Adolescenten zitten vaak er tegen hun zin (blijkt uit non-verbaal gedrag o.a.) en gaan

zich vaak afzijdig zetten en dan is het de bedoeling om hen er vooral bij te betrekken en

contact te krijgen. Niet altijd expliciet mogelijk om hen erbij te betrekken, meestal

impliciet. Proberen hen in die eerste sessie mee te krijgen want daarna wordt het heel

moeilijk. De adolescent gaat vanalles doen om je te ontmoedigen

Ouders zijn vaak al mee. Ze hebben al gebeld en zijn bereid om mee te werken.

De therapeut laat in het fragment de ruimte open over wie er eerst zal beginnen.

Vaak is diegene die gebeld heeft voor de afspraak, ook diegene die eerst zal beginnen.

Vader begint en zegt dat de therapeut is aangeraden door de begeleider van zijn dochter.

Die vader geeft daarmee aan dat hij verwachtingen heeft. Hij geeft ook aan dat de

problemen bij de dochter liggen. De dochter vormt het probleem. Diegene die er niet wil

zijn, wordt dan nog meer beladen door dingen die het niet wil. De ouders plakken er

allerlei labels op.

Prof zou het anders laten doen: Eerst elk zich laten voorstellen en dan iets meer laten

vertellen over bv. eigen hobby’s, interesses en dergelijke.

Prof zegt ‘Ik weet dat jullie hier zijn gekomen om over problemen te praten maar ik zou

jullie eerst willen leren kennen voordat we daaraan beginnen.’. Iedereen dan zich laten

voorstellen en wat over zichzelf laten vertellen. Zo voorkom je dat er vanaf het begin

labels worden geplakt op de geïdentificeerde cliënt en je een deel van de identiteit van

die persoon kunt leren kennen.

Je moet iedereen in het oog houden. Je moet kijken naar diegene die praat maar

ondertussen ook letten op de anderen.

Stiefmoeder geeft aan dat ze al vanalles heeft geprobeerd om te helpen. Stiefmoeder

praat ook meer over de sfeer in huis en niet direct op de stiefdochter gericht. Ze haalt

ook de woede eruit, de emotie. De vader haalde verschillende problemen aan. De ouders

willen de therapie omdat ze zichzelf machteloos voelen. Globaal genomen gaan mannen

zich daar meer schuldig over voelen. De man zal het aanvoelen als mislukking dat hij als

man mislukt is. Ze zijn vaak bang dat ze verwijten zullen krijgen dat ze dingen verkeerd

hebben aangepakt of beschuldigd worden.

Door een moeder advies te geven, krijgt zij het gevoel beschuldigd te zijn. Daarom lang

genoeg stilstaan wat het probleem is en wat er reeds gedaan is en daarvoor erkenning

geven.

Therapeut vraagt aan dochter ‘wat is jouw visie?’ => dochter haalt schouders op=>

therapeut vraagt ‘ben je het er mee eens dat er veel spanning is?’ (gesloten vraag) =>

dochter ‘ik denk het’ => therapeut ‘zijn er dingen in huis die je van streek brengen?’ =>

9

dochter maakt oogcontact (zegt niets maar dit is het antwoord!) => therapeut ‘wil je

erover vertellen?’

Dochter wou zeggen dat ze boos was omdat de ouders… en dan stopt ze. Wellicht omdat

ze het gevoel heeft dat ze toch niet begrepen wordt. Bij het vertellen voelt ze aan dat ze

al geprobeerd had erover te vertellen maar dat het toch geen nut had. Dit is een opening

Uitzoeken waarom ze stopt met praten.

Vader voelt zich misschien schuldig omdat hij snel hertrouwd is. Vader snapt niet dat ze

hun tijd moeten besteden aan het opstellen van een genogram terwijl hij vindt dat hij het

over de problemen van zijn dochter moet hebben. Therapeut geeft aan dat het belangrijk

is om de geschiedenis te kennen om het huidige probleem te kunnen begrijpen.

Vader geeft eerst aan dat hij enig kind is maar na vragen blijkt hij een eerder gestorven

broertje had met dezelfde naam. Vragen naar dood van ouders. Doorvragen als het gaat

om een vroegtijdige dood. Grootvader langs vaderskant had een leverziekte. Zij vraagt

hier door of er sprake was van een alcoholprobleem. Ze vraagt het drie keer (1 of hij het

dacht, 2 of iemand anders het dacht 3 of zijn moeder het dacht).

Na vijftal sessies is het probleem met de dochter opgelost. Dan wil de vader nog samen

met zijn nieuwe vrouw in therapie komen. Therapeut geeft aan om contact te zoeken met

zijn tante en die heeft nog een oud dagboek van zijn moeder. Daaruit komt voort dat

moeder een affaire had met een vriend van vader en dat vader daarna veel dronk.

Hieruit besef hij dat vader toch een alcoholieker was.

Etniciteit blijkt belangrijk te zijn. Vader heeft het hier moeilijk mee. Dochter neemt

hierbij een open houding aan. Zij vindt het leuk dat hierover wordt gepraat. De moeder

van Michelle is een Portoricaanse. Voor de dochter is dit heel belangrijk. Het is een deel

van haar identiteit. Vader is hier niet blij over. Grootmoeder langs moeders kant is drie

maanden geleden overleden. Rond die periode zijn de problemen begonnen. Therapeut

vraagt of de grootmoeder belangrijk voor haar was. Hoe kan het dat ze nu zo moeilijk

reageert na het verlies van haar grootmoeder en niet na de dood van de moeder?

Haar grootmoeder was bij haar terwijl haar moeder stierf. Daarbij zegt ze ook dat haar

vader er voor haar had moeten zijn. Therapeut geeft aan dat ze daar is met haar vader

moet over praten. Eerst geeft ze aan dat dat toch niet uitmaakt want dat hij het toch niet

begrijpt. Therapeut vraagt om het toch te proberen.

Vader vraagt of het nodig is om erover te praten hoe het was in de laatste periode van

de ziekte van zijn vrouw. Therapeut zegt dat ze denkt dat het belangrijk is voor hem en

zijn dochter.

Therapeut vraagt aan dochter om te vertellen hoe het voor haar was te horen dat haar

moeder was gestorven. Belangrijk dat vader hierbij was. Michelle praat erover dat ze zag

dat haar grootmoeder telefoon kreeg en grootmoeder zegt dan ‘not my baby, not my

baby’ en begint te huilen. Michelle begint op dit moment te huilen en vader neemt op dat

moment haar hand hierbij om haar te troosten. Dit is heel belangrijk.

RGT: LES 3: 25/02/2013

Kathlene heeft weinig contact met haar familie

Als de therapeute vraagt naar de achtergrond van zijn ex-vrouw dan begint Michelle te

lachen therapeute ‘You look like you like that’

Bedenking: jongere van 15 die met vragen rond identiteit zit dus voor haar is dit wel

belangrijk.

10

Belangrijk want er wordt contact gemaakt met Michelle en het lijkt hier goed te gaan

maar oppassen want de beperkingen ook opmerken. Waar loopt het vast?

Eerst was het voor het plezier dat ze naar het buitenland ging maar daarna ging ze daar

naartoe omdat haar moeder ziek was.

Als de therapeut vraagt wie daar was, haalt ze eerst haar grootmoeder aan maar dan

zegt ze ‘was daar’ opvangen! Wat is er met de grootmoeder gebeurt?

grootmoeder is gestorven vragen naar wanneer: 3 maanden geleden

ongeveer met start problemen

waarom zo belangrijk? Want waarom problemen niet bij dood moeder?

Therapeute vraagt of grootmoeder nog daar is ‘Ja, maar begraven’ zegt Michelle vrij

boos belangrijk om op te merken want ouders gaven in het begin aan dat er zoveel

vijandigheid was van Michelle

Er wordt gevraagd naar hoe moeder ziek is geworden belangrijk want vader en

dochter worden beiden gebracht naar hetzelfde moment zodat ze bij hun gevoelens van die moment komen minder belangrijk van inhoud maar wel van teruggaan naar

moment en gevoelens

Op het moment dat de therapeute zegt aan de dochter dat haar grootmoeder wel

belangrijk is reageert vader dat hij hier het nut niet van in ziet en dat de grootmoeder

niet zo belangrijk was voor Michelle hij probeert afstand te nemen en terug de controle

te krijgen

Vaak zo dat mensen gaan vragen wat ze kunnen verwachten en dit proberen te

vergelijken met iets dat ze kennen bv. leerkracht, advocaat, enz. met welk beroep zou je het vergelijken?

Enkele antwoorden: praatdokter: genezing

kritische vriend: dichtbij de familie maar wel durven rake vragen stellen

aannemer: de ondergrond bekijken, plannen opstellen, bijbouwen, we proberen bij je

droomhuis te komen maar het zal niet perfect zijn verschil is dat je de aannemer kan

aanklagen bij een lekkend dak ofzo terwijl bij een therapie nooit zeker is of het zal

werken leerkracht: leerplan dat pas bij leerling en leerkracht

dirigent: orkest bepaald wat er gespeeld wordt maar de dirigent helpt het proces te

begeleiden prof vindt het een mooie metafoor: therapeut is belangrijk maar staat

eigenlijk aan de zijkant

Prof gebruikt voetbalcoach: is belangrijk en geeft advies maar staat niet op het veld zelf

+ ook het team van de beste voetbaltrainer kan eens verliezen of gelijkspelen je niet laten uit het lood slagen als een cliënt zegt van ‘dat is zoals een auto die kapot

is en ik wil dat die gemaakt wordt’ zeggen dat jij het vergelijkt met een ander beroep

en dan verder toelichten

Belangrijk punt waarop Kathlene de vader overhaalt om toch verder te gaan. De

therapeute heeft Michelle nu meer mee maar ze heeft het krediet dat ze bij vader had

verlaagd om dat bij Michelle te verhogen.

Wel goed dat ze oppikt en belangrijk acht dat vader kritiek heeft. Ze licht gewoon toe

waarom ze het doet en waarom het voor haar belangrijk is. Ze geeft ook aan dat de

cliënten mogen laten weten als er nog iets is

Gevaarlijk voor beginnende therapeuten

oppassen dat je niet onderwerpt of gaat verantwoorden en koppig aan je plan vast

houden proberen flexibel vast te houden aan je plan waarmee je rekening houdt met de

gevoelens van de cliënt eerst verschieten maar een kritische cliënt zegt wel wat hij/zij wil en bij een cliënt die

dat niet doet, is het moeilijk te weten wat die wil

11

Michelle wil wel terugkomen ‘Beats being grounded’

Idee is dat iedereen naar huis moet gaan met het idee van ik voel me begrepen: wil niet

zeggen dat er hetzelfde aantal minuten met iedereen wordt gesproken

Constant inschatten van hoe dicht je staat bij iedereen in het gezin.

Zorgen dat je je niet vastzet in de eerste indruk omdat veel dingen nog kunnen

evolueren. Michelle zou aanvankelijk voor de therapie wellicht gezegd hebben dat ze

nooit therapie zou willen maar tegen het einde ziet ze het toch zitten.

SESSIE 2

Michelle heeft een t-shirt met Puerto Rico opstaan: dit is een statement: het is belangrijk

voor mij

‘er is duidelijk nog iets dat je wilt dat ik moet begrijpen en denkt dat ik nog niet begrijp’ heel belangrijk: aangeven dat er dingen zijn die je misschien nog niet begrijpt maar

dat je het wel wil begrijpen eigenlijk door te zeggen dat je alles begrijpt dat mensen

zich gestopt voelen in het vertellen

Prof vraagt vaak: ‘in hoeveel % denk je dat ik je begrijp? bv. 70% kan je me iets

meer zeggen over de andere 30%?

Vooral Kathleen heeft last van het probleem omdat David vaak aan het werk is. Door te vragen naar wat er nu speelt Kathleen die spreekt want zij is er vaak over muziek

en kleding van Michelle en diens vrienden therapeut: idee dat als er gesproken wordt

over zoiets oppervlakkigs dat er iets onder zit zoals bv. etniciteit Michelle geeft aan dat het gaat omdat ze zwart en Puertoricaans zijn

Kathleen: het is niet omdat ze zwart zijn, ik ben aan hen gewend impliciet racisme: ik

ben tolerant, ik ben eraan gewend

Typische techniek: ‘Duidelijk zijn je ouders bezorgd om je en geven ze om je’ positieve

connotatie geven aan iets dat eerst negatief werd benoemd

Vader neemt niet deel aan discussie: kijkt van Kathleen naar dochter en andersom

Later in de tweede sessie vraagt de therapeute aan de ouders om even in de wachtzaal

te gaan zitten om even alleen met Michelle te praten maar is moeilijk want je kan niet

vragen om geheimen te vertellen en die dan tussen hen houden bedoeld om wat

veiligheid in te bouwen

Oppassen geen geheimen!

Vanaf het begin zeggen als je alleen bent : zeggen dat je geen geheimen wilt en dat alles

wat besproken wordt ook met de ander besproken moet kunnen worden Als ze beginnen met ‘ik heb het eigenlijk nog niet gezegd maar …’ zeggen ‘ben je zeker

dat je man/ander het ook mag weten?’

Als er toch iets gezegd is en dan je moet het geheim houden zeggen ‘je brengt me nu

wel in een moeilijke positie want ik kan geen therapie meer geven als ik een geheim moet houden. verantwoordelijkheid aan cliënt want ze was gewaarschuwd, je kan wel

helpen ‘is er een mogelijkheid om toch erover te praten met je man?’

Therapeute vraagt of ze iets tegen haar vader had gezegd Michelle: ‘Hij zou het niet

snappen’ zelfde thema als bij het beginnen en dan stoppen in de eerste sessie

12

Therapeut vraagt of ze haar moeder mist Michelle herhaalt de vraag en dan zegt ze

‘Vader snapt niet dat ik mijn grootmoeder zo belangrijk vindt, maar zij was er wel voor

me toen mijn moeder stierf. Maar het had mijn vader moeten zijn, het had hem moeten

zijn.’ in individuele therapie: vragen over hoe ze zich daarover voelt, hoe het voor haar was

in RGT: therapeute vraagt ‘heb je erover gesproken met je vader?’ als je op dat

punt komt van de emotie en beleving, zelf als therapeut afstand nemen en jezelf niet

belangrijk maken maar het belang van bespreken in het gezin aanhalen Belangrijk verschil! Individuele therapeut gaat ingaan op beleving maar de GT gaat

afstand nemen en de familiebanden aanhalen

Cruciaal: niet investeren in eigen relatie met de cliënt maar wel in de relaties tussen de

cliënten

Vraag: Kan je de broer erbij betrekken? eerst echt proberen de band tussen het kind

en de ouders aan te halen. PAS als het bij de ouders echt niet gaat (bv. ouders zijn dood,

schizofreen, gehandicapt, echt niet begripvol, enz.) naar de andere kinderen gaan om de

band daartussen te versterken.

Hier gedacht dat het nog wel mogelijk is om de band tussen vader en dochter te verbeteren. geeft raad aan dochter om met vader er eens over te praten

DERDE SESSIE

Enkel met dochter en vader

Dochter en vader naast elkaar op de zetel

Vader vraagt of het echt noodzakelijk is om te praten over de ziekte van zijn eerste vrouw therapeute zegt dat ze denkt dat het nodig is om hierover te praten met

Michelle erbij en vraagt of hij inziet dat het belangrijk is?

Therapeute vraagt Michelle om heel specifiek het moment te beschrijven wanneer ze gehoord heeft dat haar moeder is gestorven idee dat emoties meekomen met de

herinneringen die naar boven komen

In vorige sessie alleen met Michelle is Michelle beginnen huilen en zeggen dat haar vader

er voor haar moest zijn. Vader de kans geven om Michelle te steunen. Hoop dat de

vader zou helpen. Daarom belangrijk dat de therapeute daar niet alleen verder op was

ingegaan met Michelle om dit waardevolle van de steun van papa erbij te halen. Dit is de

kracht van RGT in de praktijk. Wij staan aan de rand als therapeut en vader en de

dochter zijn de spelers

Er was een boodschap op het antwoordmachine van een oom dat de grootmoeder was

gestorven. Michelle had dat gehoord bij het binnenkomen zonder dat de ouders er waren.

Ouders hebben dat daarna beluisterd zonder haar en er niets tegen haar van gezegd.

Vandaar haar boosheid en vijandigheid.

Daarna broer erbij gehaald (vader pruttelt eerst tegen) die aangeeft niet te begrijpen dat

vader zo snel hertrouwd is en of hij hun moeder dan wel echt graag had gezien?

Therapeute vraagt aan Michelle, broer en vader om samen naar het graf van moeder te

gaan om samen afscheid te nemen

Vader vond het belangrijk de tegenwerking in eerste sessie: zo vertrouwen in therapeute

gekregen.

Soort van trainer als therapeut om mensen op het veld zo goed mogelijk samen te laten

spelen. Beseffen te werken met verschillende personen met verschillende motivaties

13

Praktijk op zoek naar een theorie Gezinstherapie en zijn theoretische basis

LES 4, 5 EN 6 RGT Vorige les: emoties zijn richtingaanwijzers. Gebruik ze, maar niet overspoeld

geraken. Is normaal dat je van alles voelt, maar belangrijk dat je aanwezig blijft.

essentie van dit hoofdstuk

Theorie een hulpmiddel om in praktijk te kunnen gebruiken. RGT is ontstaan uit de

praktijk en daarna zijn ze woorden gaan zoeken om dit te gaan communiceren naar

anderen. Niet de praktijk aan de theorie gaan aanpassen maar een theorie zoeken die bij

de praktijk past.

Gezinstherapie en zijn theoretische basis – theorie is eigenlijk niet de basis, wel de

praktijk. Gezinstherapeuten hadden een theorie nodig om over de praktijk te kunnen

praten.

PARADIGMA

Thomas Kühn: boek geschreven dat de visie verandert heeft. Een belangrijk boek

maar aan de andere kant een boek dat de wetenschap naast zich heeft neergelegd.

Idee in boek dat wetenschap ontstaat uit revoluties (shifts in paradigma’s): het

introduceren van een nieuw paradigma leidt tot veranderingen in de wetenschap. Bv.

in fysica: Newtoniaanse visie en daarna deeltjes fysica. Newtoniaans is niet nutteloos

maar enkel voor bepaalde zaken nuttig. Typisch voor paradigmashift. Wetenschap

geeft een kader om naar iets te kijken en een shift is een verandering in dit kader.

Bv. de theorie van Darwin: gaf een ander kader om naar iets te kijken.

Belangrijk woord: iets anders dan een stroming!

Paradigma’s zijn van een hogere logische orde: er zijn twee paradigma’s en

daaruit zijn verschillende stromingen ontstaan

Revolutie is een shift in paradigma’s: wil niet zeggen dat vorige niet meer

bestaat. Enkel een nieuw kader, gebeurd niet om de haverklap.

“een samenhangend stelsel van modellen en theorieën die een denkkader vormen

waarmee de 'werkelijkheid' bekeken en geanalyseerd wordt”

PARADIGMA’S STRUCTUREREN

Paradigma’s zijn gebaseerd op basale metaforen De evolutietheorie??? eerst werden dieren gezien als een steeds bestaande

soort, maar men evolueert. Zo is het ook met paradigma’s.

De studie van het menselijk geheugen: altijd in termen van het tijdskader bv.

Egyptenaren in termen van een papyrusrol, Middeleeuwen in termen van een

boek, nu in termen van een computer. We spreken van input en output. We

gaan dit zo gaan bekijken maar is het zo in werkelijkheid. Je vertrekt vanuit een

metafoor maar je vergeet dat vanuit een metafoor bent vertrokken.

Metaforen vertonen een selectiviteit:

Paradigma’s belichten iets de gelijkenissen

Paradigma’s laten iets anders in het duister: enkel nog oog voor nieuwe

mogelijkheden. Weet niet meer dat het een metafoor is, zo dominant – iedereen

denkt zo.

14

Bv. belichting gelijkenissen menselijk geheugen en computer zoals lange termijn

en korte termijn geheugen of associatief werken. Maar er zijn ook verschillen

tussen de metafoor en het menselijk geheugen. Een mens heeft emoties en een

computer niet. Zo gaat associatief werken bv. via emoties. Vergeten is anders.

Bij een computer kan je opslaan en deleten maar bij een mens kan informatie

geleidelijk verdwijnen. Output is bij het menselijk geheugen afhankelijk van de

context.

PARADIGMA’S IN EEN WETENSCHAPPELIJK VELD

Gebeurd in 3 fasen:

Een nieuw paradigma wordt dominant: manier van kijken op grond van een metafoor

Bij een nieuw paradigma is men niet bezig bij wat men in het duister laat. Men is

vooral bezig met wat het nieuwe paradigma als mogelijkheden met zich mee

brengt. Bv. de metafoor met de computer: zo sterk dominant dat vergeten werd

dat het een metafoor is.

Het nieuwe paradigma wordt ingebed: iedereen begint op die manier te denken.

Het nieuwe paradigma stagneert: als de beperking op de voorgrond treden. Bv. het

netwerk is belangrijk en dan wordt het internet eerder een metafoor. Dingen die je

niet ziet komen, pas op voorgrond in de 3e fase. Het onbewuste wordt duidelijk, een

computer is niet de juiste benaming voor het brein. Eerder een netwerk (internet)

omwille van de vele verbindingen.

PARADIGMA’S IN DE RGT

Twee grote paradigma’s (even buiten beschouwing dat er ook RGT vanuit cliëntgerichte,

psychoanalytische en gedragstherapeutische kaders bestaan)

Deze vanuit de geëigende taal. Dat de woorden die bestaan wel nuttig kunnen zijn maar

soms ook te kort schieten. Vooral dat dynamische is moeilijk te vatten binnen de eerdere

psychotherapeutische termen.

A. Cybernetisch paradigma: evenwicht

B. Narratieve paradigma: verhaal

A. CYBERNETISCH PARADIGMA

CYBERNETICA

Uit de tweede WO ontstaan

Metawetenschap: Heel belangrijk in het ontwikkelen van computers, bouwkunde, psychologie, biologie, enz. wil principes ontwikkelen die bruikbaar zijn op

verschillende vlakken.

Zelf regulerende systemen staan centraal: in het systeem een zelfregulerend iets dat

zichzelf gaat aanpassen aan de eigen noden. Geeft van binnen uit informatie. bv. een thermostaat wel (dezelfde temperatuur behouden past zich aan) maar een

koortsmetend toestel niet. Deze laatste meet enkel.

Gesloten systemen – metafoor van machine

Open systemen – metafoor van biologisch mechanisme

15

GESLOTEN SYSTEMEN Gaan er vanuit dat het gezin een zelfregulerend systeem is denken in termen van

computers, maar als je het gezin als een computer beschouwd dan mis je vele

aspecten.

Gericht op bewaren van evenwicht!!!! = NORM

de homeostase/het evenwicht/ stabiliteit

negatieve feedback: als de afwijking te groot is dan trekken we een mechanisme

in gang dat de afwijking verkleint

circulaire causaliteit: Men gaat de toestand meten en nagaan hoever die afwijkt

van de norm en die dan aanpassen zodat die overeenkomt met de norm.

Belangrijk filmpje over cybernetica: man die op kabel, gespannen tussen twee gebouwen

over de snelweg, loopt van de ene naar de andere kant en een lange stok voor zich

houdt.

Dit is een cybernetisch systeem want het is gericht op het evenwicht houden. De

optimale toestand is op de kabel blijven staan. Als de afwijking te groot is dan gaat hij

compenseren door zijn stok anders te houden. Mechanisme nodig om de afwijking terug

in evenwicht te brengen. Dit is het model dat men is gaan gebruiken om naar gezinnen

te kijken. Een bepaalde sensitiviteit nodig om de afwijkingen te meten en daarna een

aanpassing om terug in evenwicht te komen.

Illustratie

Geen causaliteit (A B) maar circulariteit (alles is met alles verbonden en in interactie

met elkaar)

Je moet dit op elk gezin kunnen toepassen. ‘Spelen’ met deze manier van denken.

Waar zit de norm voor het evenwicht? Waar zit de sensitiviteit voor de afwijking? Hoe

wordt deze gecorrigeerd?

Belangrijk in de WO: basisidee hoe kunnen we correcties maken van de koers van een

raket? (Was zo dat bij het bommen gooien boven Duitsland, veel piloten overleden. Dus de vraag was hoe dit te doen zonder piloten raketten. Maar hoe de raketten op de

juiste plaats krijgen?) Samenwerking tussen leger en MIT.

16

Wanneer de theorie van RGT zich gaat baseren op de cybernetica dan gaat men het

denken communiceren in termen van machines. Lange tijd gezien als enige manier om te

denken over een gezin: als een zelfregulerend toestel. Heel wat aspecten van een gezin

krijgen echter weinig plaats. Is er wel een norm waarrond het gezin zich wel situeren?

Het enorm centraal stellen van evenwicht naast het denken i.t.v. toestellen. Maar een

mens wil ook groeien. Wie de baas is in het gezin blijft ongeveer stabiel maar er is

continu een verandering binnen het gezin. Bv. opgroeien van kinderen en het gezin past

zich aan maar ook de omgeving verandert en ook daaraan past het gezin zich aan.

OPEN SYSTEMEN

Het systeem is niet gesloten en staat niet op zich. Soms vereist het systeem dat het

evolueert. Bv. papa is de baas en mama de tweede in rang en dan zijn er kinderen.

Maar de vader verliest zijn job en wordt depressief en de vader zal minder sterk zijn

en minder leiding geven. Dus er zal dan een verandering ontstaan.

Negatieve feedback: afwijking verkleinen en terug naar evenwicht

Positieve feedback: maken afwijking groter en gaan naar een ander evenwicht bv.

moeder neemt rol over en hierdoor zal de positie van vader nog minder sterk worden

Gericht op interactie met omgeving en evolutie

het evenwicht stabiliteit, maar tegelijkertijd ook verandering (afhankelijk van de

omgeving)

negatieve feedback en positieve feedback (aanpassen aan de omgeving= nieuw

evenwicht)

Equifinaliteit en onvoorspelbaarheid: wanneer een grote verandering van

buitenaf dan kan je verwachten dat het gezin zich zal aanpassen maar je weet

niet hoe. Equifinaliteit: hetzelfde resultaat kan bereikt worden op verschillende

manieren bv. moeder neemt rol over, oudste kind, oom, of andere.

Weg van machines overgaan naar biologische systemen en het ecologische

denken. Bv. een grote storm en bomen weggemaaid en dan zorgt de natuur voor

nieuwe bomen dat in evenwicht is met de lucht, ondergrond, dieren, enz.

Als je kijkt naar een gesloten systeem dan kijk je naar de interacties tussen de

verschillende delen binnen het systeem. Als je kijkt naar een open systeem dan ga je

ook kijken naar de omgeving die ook een invloed kan hebben. Dit laatste wordt als

ecologisch benoemd. Vroeger bestudeerde men dieren in gevangenschap maar pas

later het dier gaan bestuderen in zijn omgeving (o.w.v. hersencellen).

GREGORY BATESON

Man die de stap van cybernetica naar RGT heeft gezet.

Echtgenoot van Margaret Mead (belangrijke antropologe)

In jaren ’50 gevraagd om een onderzoeksproject te leiden naar communicatie en

specifiek naar communicatie binnen gezinnen met een schizofrene patiënt.

Wellicht het begin van de academisering.

Double bind hypothese: paradoxale communicatie binnen gezinnen en schizofrenie

een gevolg van dit. Klopt niet (eerder andersom: schizofrenie eerder oorzaak).

Eerste orde verandering - tweede orde verandering (effectiever)!

Gezegde: ‘Give a man a fish and he eats for a day, teach him how to fish and he

eats for a lifetime.’ Eerste orde: give a man a fish moet je hem altijd eten geven

17

Tweede orde: teach him how to fish kan hij voor zichzelf zorgen, vaardigheid

leren

Bv. Files oplossen naar Brussel. Eerste orde verandering bv. een extra rijvak

maar dan te weinig parkeerplaatsen en andere nadelen. Tweede orde bv. iets

doen aan het openbaar vervoer.

Eerste orde: persoon wordt afhankelijk van je. Tweede orde: onafhankelijk.

Bv. hulp in derde wereld landen: eerste orde: voedsel afleveren, tweede orde:

leren landbouw en economie opbouwen

In RGT belangrijk! Therapeut mag het probleem niet oplossen voor het gezin

want dan komen ze volgende keer weer terug maar het gezin leren hoe het zelf

de problemen kan oplossen door bv. probleemoplossende vaardigheden aan te

leren.

Ecologische cybernetica en het gevaar van bewuste controle: gevaar van het

maximaliseren van winst en enkel rekening houden met maar één ding en niet met

de anderen bv. uitroeien van bizons omwille van de vachten in Amerika. Daardoor

geen bizons meer en nadelige effecten voor indianenstammen. Bv. hout gaan

kappen waardoor de bodems kapot zijn gegaan. Enkel gekeken naar het behalen van

de winst maar niet naar de nadelige gevolgen.

CYBERNETISCHE KIJK OP GEZIN

Het gezin als zelf regulerend systeem

Belicht: circulariteit, feedback processen, homeostase,..

Verbergt: persoonlijke verantwoordelijkheid, schuld, ongelijkheid,..

Bv. evenwicht dat er rust is tussen de ouders. Op een moment ontstaat er bijna

ruzie dan kan bv. de mama zeggen ‘laten we er maar over ophouden’. Als dat

niet lukt dan kan het zijn dat een kind vraagt te stoppen. Als dat niet lukt dan

kan het zijn dat een kind belt naar de grootmoeder en ze stoppen dan. Maar wat

als de grootmoeder dan sterft? Wat als dit mechanisme dan wegvalt? Bv. het

kind kan niet meer bellen naar de grootmoeder maar krijgt nu bv. een aanval

van hyperventilatie waardoor de ouders bezorgd worden.

In termen van veranderende eisen en mogelijkheden en in functie daarvan gaat

het kind zich aanpassen. Aan een nieuwe fase

Bv. stel er is een bos met konijnen en vossen. Er komt een groep jagers die

eerst een groot deel van de vossen doodt. Daardoor nemen konijnen toe. Hierna

nemen de vossen toe omdat er genoeg eten is. Daarna nemen de konijnen weer

af.

Vraag verschil positieve en negatieve feedback (GEEN evaluatie)

Negatieve: zorg dat er stabiliteit is (vb. alles aan doen dat de koorddanser blijft op

het koord, de kleine bewegingen van de stok zorgen dat je recht blijft staat).

Stabiliteit krijg je door kleine veranderingen aan te brengen (vb. ipod, je moet kleine

veranderingen doen om de macht te hebben, niet helemaal want anders product

verloren).

Positieve: nog meer uit evenwicht brengen, onevenwicht vergroten (vb. korddanser

laten vallen).

Dus cybernetica zegt moeilijk wat goed en slecht is.

(vb. nieuwe inzichten en DSM bij psychiatrie extreem veel kritiek = goed, geeft nog

meer onevenwicht maar erna terug evenwicht en verbetering)

Bleekweide: gezin met drie dochters en moeder of vader gestorven. Er waren veel

conflicten tussen de dochters.

18

In sommige gezinnen is het pijnlijk om zelfs conflicten te vermijden en evenwicht na te

streven! Het gezin blijft in evenwicht omdat ik onevenwicht creëer op de andere niveaus,

Vb. ouders hebben chronisch trauma meegemaakt, willen geen confrontatie om met het

trauma om te gaan. Die ruzies maken dat ze niet beginnen na ye denken over wat hun

vroeger is overkomen, Vermijd om ruimte/herinneringen te hebben aan het verleden.

Dus multiproblem gezin (‘families in prepatual crisis’, voorturend nieuwe crisissen)

Zorgt dat je als therapeut niet dieper geraakt, om aan het trauma te werken

Het evenwicht is eigenlijk het onevenwicht (ik heb liever NU conflicten dan om te

gaan met wat er vroeger is gebeurt, duwt me anders in depresie) Dus al het negatieve kan ook positief zijn CYBERNETICA, geen evaluatie, het zien

als een mechanisme!

Oefening Familie Peeters: toepassen van het cybernetische

Huiswerk: op toledo staat een korte beschrijving van een gezin (oefening gezin Peeters).

Uitprinten en ernaar kijken op een cybernetische manier. Aan de hand van die casus

tonen dat je kunt kijken naar dit gezin vanuit het cybernetische systeem (aannemen dat

het gezin geen multiproblemgezin is).

Kernwoord: (on)evenwicht (ALTIJD vernoemen bij het examen)

In eerste 8 regels: over welk (on)evewicht gaat het in dit gezin

Onevenwicht is geen individueel probleem MAAR de problemen zijn een oplossing

voor evenwicht!

Gezin in conflict onevenwicht

Dan pas kijken naar de individuele gedragingen die dit onevenwicht willen herstellen

(feedbackmechanismen: hoe werk het gezin samen om het gezin in evenwicht/

onevenwicht te houden)

Negatief: leiden tot evenwicht

Positief: leiden tot meer onevenwicht

Moeder wil evenwicht bewaren door iedereen aan te moedigen voor het kerstfeestje

Moeder haalt er derden bij (CBJ, co-ouderschap): gezin voelt zich macheloos om het

evenwicht te herstellen (hangt samen met schaamte schuld, machteloosheid)

Willen in eerste instantie erkenning voor deze machteloosheid en schaamte, geen

diagnosestelling! Vb. dat je je best hebt gedaan, dat het niet jouw schuld is Hoe gaan mensen om met conflicten in de sessie zien van feedbackmechanismen

die ook thuis gebeuren. Dus als therapeut niet direct op ingaan, conflict eerst laten

gebeuren en observeren (hoe reageren ze, hoe geraken ze hieruit) want uiteindelijk

vindt elk conflict een oplossing

Vb. mechanismen die het conflict stoppen: weglopen van moeder (negatieve

feedback). Deze persoon niet tegen te houden, dan blijft het conflict bestaan,

escalatie. Weglopen is een manier om het conflict binnen de grenzen te houden en

een manier van rust te creëeren.

Wat beschouw je als je het evenwicht dat je wil observeren : vb. de evenwicht thuis

is anders dan op school (vb. dochter blijft thuis van school onevenwicht school).

Zwijgen van vader is negatieve feedback. Therapeuten willen altijd praten maar dit kan in een gezin leiden tot kwetsen en conflict HET HEEFT DUS SOMS EEN

FUNCTIE (vb. ik zwijg want anders word ik boos en ga ik slaan).

Probleem met cybernetica: iets wat op het ene niveau goed is kan op het ander

niveau slecht zijn. Heel verwarrend!

Joris? Zien of het positief/negatief is door de interactie te observeren en het effect

van zijn symptomen te zien.

Vb. het hebben van een gezamelijke externe vijand (v. terrorisme) komt er

cohesie (vb. VS). Het evenwicht in het land wordt vergroot door het onevenwicht

binnen het land en tussen de landen. Dus we hebben altijd een vijand nodig.

Meer evenwicht bij vader dan bij moeder en het werkt elkaar in de hand

Vb. Deel van Israël wil vrede, dan minder conflict met Palestijnen maar wel meer

conflict binnen Israël!

19

Video olifant en slak: cybernetisch naar kijken

Kern: EVENWICHT (wat gebeurt ermee en hoe blijft het bewaard)?

Niet kijken naar de intentie maar naar het effect van gedrag!!!!

Droog zijn als evenwicht, nat zijn als onevenwicht en proberen terug droog te zijn om

het evenwicht te herstellen

Huisje als evenwicht en dat gaat op een bepaald moment kapot. Positieve feedback

want het wordt een nieuw huisje. Crisis zorgt voor een moment van destructie

(negatief) maar daaruit ontstaat er iets positief (een raampje, zo kunnen nieuwe

dieren naar buiten kijken).

Verschillende niveaus van (on)evenwicht: droog zijn, huisje en relatie met olifant

Relatie: eerst zegt hij dat de olifant moet weg gaan want hij heeft het huisje kapot

gemaakt maar hij is niet boos. Erna herstelt hij het huisje op zo’n manier dat de

olifant/andere dieren er nu wel in kan.

Video Metallica, conflicten en hun therapie (zanger vs. drummer)

Derde partij dikwijls proberen te bemiddelen om te komen tot het herstellen van

evenwicht (vb. gitarist, “kom laat ons gewoon verder doen”). Indien je nieuw

evenwicht wil moet je het conflict laten gebeuren (vb. laten knikken ipv zeggen “pas

op dat je niet knikt of het gaan kapot”)

Vb. politiediensten België: verschillende diensten en werkten niet goed samen. Door Dutroux zijn er rellen geweest crisis willen veranderen en nu nieuwe diensten.

DUS soms is het belangrijk om juist geen rust te brengen zodat er iets nieuws kan

ontstaan!!! Weglopen: spanning daalt, wordt dag later over gepraat evenwicht terug ok.

Woorden kiezen: om conflict te laten dalen en ze het niet erger maken.

Neemt deels schuld op zich (“ik heb een baaldag”) en waarschuwt zodat het niet uit

de hand zou lopen.

B. NARRATIEVE PARADIGMA

INLEIDING

Taal is belangrijk. In cybernetica taal en communicatie strategisch gebruikt om een

evenwicht te bekomen.

We maken samen onze sociale wereld die onze binnenwereld vormt

We gaan betekenis geven aan wat er in ons gebeurt. Mijn omgeving geeft woorden

waarmee ik mijn beleving kan beschrijven. Ik krijg ook wat helderheid in wat binnen

in mij is doordat ik er woorden aan kan geven, dit is ook één van de belangrijke

processen in therapie.

Eind jaren ’80 ontstaan: te maken met algemene verschuiving. Specifiek binnen RGT

kritiek op cybernetica omdat enkel het effect belangrijk is, de intentie deed er niet

toe. Maar dan kan je niet spreken van slachtoffer, onrechtvaardigheid, enz.

Circulariteit houdt in dat ze daar mede verantwoordelijk aan zijn. Dit is echter niet de

bedoeling geweest van de cybernetica.

Centraal stellen van ethiek. De waarheid loslaten: de waarheid bestaat maar wij

weten niet wat die is. We weten nooit wat dé waarheid is. Iedereen kijkt vanuit een

verschillend perspectief, vanuit verschillende belangen naar iets.

Je kan wel zeggen of er ergens een olifant staat of niet maar bij complexe zaken is

het moeilijk. Bv. man die tegen vrouw zegt dat die hem niet meer graag ziet, waarop

vrouw reageert ‘hoe kan je dat zeggen, na al wat ik gedaan heb voor jou’, waarop

man reageert ‘dat is geen liefde, dat is medelijden’ wat is liefde?

Bv. Kim De Gelder: psychiaters zien verschillende dingen vanuit verschillende

belangen maar het ligt ook dicht bij elkaar

Loslaten dat je de waarheid kan kennen en dat er procedures bestaan die ons

onomstotelijk tonen wat de waarheid is.

20

Een nieuw paradigma:

Sociaal constructionisme

Postmodernisme: overkoepelend over diverse wetenschappen

Narratieve psychologie: verhalen over hoe we zelf zijn

Poststructuralisme: normen, zeggen wat goed en niet goed is

Dialogisme: leven is een dialoog

zijn niet onafhankelijk van elkaar bv. sociaal constructionisme is ook een vorm van

postmodernisme, omwille van didactische redenen uit elkaar gehaald. Vijf verschillende

manieren om over taal en werkelijkheid, en dus therapie na te denken

Ethiek: belangrijk, net omdat men het idee van de waarheid loslaat. Je kan niet op

grond van ideeën van waarheid ethische beslissingen maken. Je doet het op grond

van waarden, op grond van wat voor wereld willen we samen creëren. Men is vanuit

die waarden sterk op zoek naar hoe men therapie kan vormgeven. Hoe kan men

rekening houden met rechtvaardigheid, inclusiviteit, enz.

Therapeutische relatie van samenwerking

SOCIAAL CONSTRUCTIONISME

Heel wat technologische vooruitgang… Maar, kennen we de wereld zoals die is?…als

kenners zijn we gesitueerd in tijd en ruimte …

De historische en culturele dimensie is belangrijk bv. hoe wij nu gezinnen

vormen is anders dan vijftig jaar geleden, anders dan in Afrika

We construeren onze kennis d.m.v. de taal die we aangeleerd hebben gekregen om

de wereld te beschrijven en te structureren- Cfr. Ludwig Wittgenstein – Language games ‘waarover men niet kan spreken, moet men zwijgen’

Men kan niet spreken over al die belangrijke dingen: liefde, God

Je kan taal gebruiken om dingen in de wereld aan te duiden bv. stoel, tafel je

geeft alles één naam

Later op terug gekomen dat hij belangrijke dingen heeft gemist

Taal wordt vaak gebruikt voor andere doeleinden dan het beschrijven van de

werkelijkheid Bv. ik verklaar je man en vrouw maakt soms ook de werkelijkheid

Heeft vaak de functie iets te creëren

Hangt af van de context ‘language game’: een woord krijgt maar betekenis

binnen het woordenspel, hangt af van de context

Vroeger dacht hij dat een woord één betekenis heeft (eerste boek) maar nu

begrijpt hij dat een woord een nieuwe betekenis krijgt in een ander language

game/ een andere context: het gaat om het GEBRUIK van het woord, het gaat

niet om de betekenis van het woord op zich maar om het gebruik

Bv. “Dit is de koning.” koning Albert, koning bij schaken, koning bij kaarten

Bv. “Dit is werk voor een vrouw.” koken, strijken, wassen, naaien

Language game

Praktijk staat centraal

Context is zeer belangrijk

21

Bv. vroeger oom in therapie geweest die zelfmoord heeft gepleegd of vroeger oom die na therapie heel gelukkig is geworden, als je dan zegt ‘het is heel serieus’ dan

gaat dit een andere betekenis krijgen

Bv. ‘meneer we gaan met u beginnen’: hoe dit wordt begrepen, hangt af van de

context: bv. ik ben de vader, ik ben schuldig, enz.

Door taal te gebruiken gaan we samen een werkelijkheid creëren waarin we leven

http://www.taosinstitute.net/kgergen-videos

Psychisch lijden en de DSM taal

DSM als sociale constructie – gesitueerd in tijd en ruimte

Pathologisering van het dagelijkse leven

Disease framing theory (Aronowitz): zegt dat het voorkomen van ziektes in de

popul atie bepaald worden hoe ze gekaderd worden

Denk na in termen van bruikbaarheid, hoe help ik dit gezin door bv. van autisme

te spreken

Je moet niet beginnen discussiëren over bv. autisme bestaat op zich niet, ASS is

het juiste, enz.

Bv. gezin dat al bij vier therapeuten is gaan vragen of het autisme is nagaan

waarom het zo belangrijk is, wat de functie is voor het gezin

Ook psychologische manier van kijken

Wil je therapeutisch werken dan moet je vertrekken van wat goed gaat, als er

echt gebreken zijn dan moet je die aanvaarden

Een probleem wordt vaak aan één persoon toegeschreven

Bv. een klas met een goede sfeer waardoor alle kinderen goed presteren, daarna

komt een nieuwe leerkracht die druk legt en competitie benadrukt, dan gaan de meest kwetsbare kinderen uitvallen zou fout zijn om alles te wijten aan de

enkel individuele kwetsbaarheid

Sociaal constructionisme als inspiratie voor de gezinstherapie

De therapeut is gesitueerd in tijd en ruimte

o De betrouwbaarheid van diagnoses is heel laag, verschillende diagnoses bij

verschillende therapeuten7

o Therapeut is geen onfeilbare expert

De cliënt als expert (not-knowing)

o Andere expertise: therapeut heeft kennis over hoe je mensen kan helpen en

cliënt heeft expertise over zijn eigen leven en gezin

o Relativeren expertise therapeut: heeft geen universele kennis

o Samenwerkingsrelatie is noodzakelijk: bewezen in outcome onderzoek

Theorie/kennis als oriëntering die al dan niet nuttig is: theorie helpt ons als iets

dat ons oriënteert op bepaalde dingen maar niet als universele kennis

o Bv. in nieuw samengestelde gezinnen: ouders hebben voor elkaar gekozen,

de kinderen niet kan ons helpen te oriënteren

o Waarheid en kennis moet vooral nuttig zijn om samen met de cliënt iets te

creeren in de toekomst!!!!! Niet om iets te beschrijven nu.

o Je kan niet alles beweren. Wat je beweert, moet waar zijn binnen een

bepaalde context waarin het relevant is!!!

o Hoe kan je verder samenleven ondanks de verschillen, waarvan je uitgaat

vanuit deze manier van denken!!!

22

Kenneth Gergen

Proposities

1. Whatever there is makes no requirements about how we talk about it, how we

characterise it, how de depict it, …

Wat het is, maakt geen eisen over hoe we het moeten noemen. Bv. een stoel

zegt niet dat we het een stoel moeten noemen.

Een flesje water vraagt niet hoe we het noemen. We kunnen ook zeggen dat het

een plastiek flesje is, of dat het water is, of dat het het milieu belast.

De gemeenschap stelt wel eisen om te benoemen wat het is. Bv. kind dat zich agressief gedraagt, zich terugtrekt, altijd op kamer zit, enz. ouders willen

weten wat het is. We gaan zoeken hoe we het een naam kunnen geven. Deze

sterke sociale drang is er om te benoemen wat het is.

Bv. Kim De Gelder: wat is het?

Is het nuttig: creëert het een betere wereld als ik over die jongen zeg ‘hij is

schizofreen’ of ‘hij gaat door een moeilijke periode’, het tweede laat meer mogelijkheden voor wie is het nuttig? Voor de maatschappij of de cliënt? Als

je werkt vanuit sociale verantwoordelijkheid, dan verandert alles. Bv. stel dat je

een verslag moet maken voor de jeugdzorg, stel dat een moeder haar kind slaat

dan zal zij dat niet gaan zeggen

We hebben meldingsplicht maar ook nadelen bv. cliënt die fantaseert over

kinderporno, als die terecht kan bij een therapeut dan kan die daar in die

context zijn verhaal kwijt, wat misschien kan voorkomen dat hij effectief een

kind verkracht

Het hangt af van de context wat verteld wordt

2. How we talk about things is funtion of the community of which we are part

Taal krijgt betekenis binnen context bv. eigen beroep bv. naar boom kijken:

houthakker of schilder

We construeren dingen op een sociale manier: afhankelijk van de context gaan

we dingen benoemen.

Het is sociaal: je kan dit niet op je eigen doen. Bv. je werkt in een team en je

gaat in gesprek met een cliënt en jij bent niet voor diagnoses maar de

teamleider wil een diagnose dus je moet laat ruimte voor machtsverhoudingen

We worden heel sterk sociaal beïnvloed

Bv. dagboek: je gebruikt woorden die sociaal geconstrueerd zijn, je bent ook

met anderen bezig bv. ik had beter gezegd dat ik bezorgd was dan boos te worden hierdoor ga je volgende keer misschien anders reageren

Datgene wat je zegt in een therapiesessie is sociaal geconstrueerd: wat er

verteld wordt door de cliënt wordt beïnvloed door de sociale context

3. There are no value neutral descriptions… All descriptions Carry with them certain

kinds of ways of life

Ons praten is nooit waardenvrij

4. Social constructionisme is not true ; it’s a way of orienting in life… it does not

eliminate traditions or points of views (multplicity)

Wel manier waarop je je kan oriënteren. Er bestaat geen absolute waarheid dus

kan je ook niet zeggen dat hun benadering juist is. Het helpt wel keuzes te

maken en absoluten te relativeren.

Idee dat therapie hetzelfde is als in de jaren ’60, is niet juist. Kennis beschrijft niet enkel

maar vormt ook.

Het is niet één duidelijke, concrete theorie maar allerlei manieren van denken bij elkaar.

Het is steeds in beweging, het komt van onder uit hetzelfde dak ‘dat taal niet enkel

beschrijft maar ook vormt’.

Het gaat over manieren zoeken hoe we de wereld beter kunnen organiseren.

23

POSTMODERNISME

Jean-François Lyortard, Jacques Derrida, Gilles Deleuze, …

Niet te definiëren

Reactie op modernisme en vooruitgangsdenken: vanuit verlichting, tegen de Kerk in,

voor zichzelf denken, als we weten hoe de wereld in elkaar zit, kunnen we van de

wereld een goede plaats maken bv. honger uit de wereld helpen

Vanalles begon mis te gaan

Men begon te zien dat door de vooruitgang ook dingen verkeerd ging

Bv. technologie gebruikt om Joden op massale schaal te vermoorden tijdens

WOII

Van daaruit postmodernisme ontstaan

Modernisme

Manifeste fenomenen verbergen onderliggende, essentiële betekenissen

Interpretatie: experten voor nodig

Bv. droomduiding van Freud, Freud was modernistisch denken, hij begon vanuit

de manifeste betekenis van de droom en ging naar de latente duiding ervan; vrij

associëren op elk element van de droom

o Bv. gedroogde bloem en boek: boek staat voor zoektocht naar kennis, de

gedroogde bloem verwijst naar weggekwijnde vrouwelijke seksualiteit

Psychoanalyse was niet enkel modernistisch maar ook postmodernistisch

Studie van Bijbelteksten is typisch modernistisch

Postmodernisme

Niemand heeft gepriviligieerde toegang tot de waarheid: er bestaan geen

experten die de onderliggende betekenis kunnen duiden, niemand heeft toegang

tot de waarheid en als die beweert van wel dan draait het om macht

Bruikbaarheid als criterium van kennis (ipv waarheid) neo-pragmatisme: in

de psychologie verbonden met de psychologie van de praktijk, men gaat kijken

naar bruikbare kennis die op sommige plaatsen te gebruiken is, de lokale kennis

Modernisme Postmodernisme

Essentie

Universaliteit

Onderliggende patroon

Authentieke zelf

Hiërarchische structuur

Waarheid

Ware kennis

Multipliciteit

Lokaliteit

Context

Dialogische zelf

Rizoom struktuur

Waarden (ethiek)

Bruikbare kennis

tabel is erg modernistisch

Essentie: wetenschappers op zoek naar de essentie maar diverse wetenschappers

hebben verschillende ideeën (multipliciteit: diverse ideeën over de werkelijkheid)

Context: wat is er rond het probleem

Authentiek: hoe je echt bent, naar buiten toe is anders

Dialogisch zelf: het zelf dat ik toon is bepaald in de context, het authentieke zelf is

niet te kennen, we hebben verschillende zelf’en in verschillende contexten

Postmodernisme: we weten niet wat de waarheid is maar we hebben wel waarden

24

Rizoom:

Meeste planten hebben een hiërarchische structuur zoals een boom en dan kan

je op zoek gaan naar de essentie bv. de wortels

Een rizoom is iets anders, er is geen dieptestructuur, alles ligt aan de

oppervlakte, graswortels gaan niet diep, het is een netwerk en die zijn allemaal

even groot, een groot netwerk van allemaal vertakkingen maar geen hiërarchie

Bv. het internet: alle computers zijn deel van het netwerk en er is nauwelijks

hiërarchie hierin

Typisch metafoor dat goed binnen de RGT past

RGT kan belangrijke metaforen uit het postmodernisme gebruiken om over de

praktijk te praten

Dé kennis bestaat niet maar dat hoeft ook niet, kennis moet vooral nuttig zijn

Filmpje: Gilles Deleuze

Postmodernisme: idee krijgt vorm in een bepaalde context

Voor de moment de meest invloedrijke filosoof in ons domein

Modernistisch stelt belang aan ontcijferen, dit helpt niet volgens postmodernisme

Idee van plunderen is belangrijker dan begrijpen: sampling: je gaat stukjes nemen

uit muziek en dat opnieuw in een andere context gebruiken

Verschillende zaken gebruiken om er iets nieuws van te maken

Typisch Deleuze: samenwerken met drie architecten uit verschillende steden aan een

Koreaans kerk binnen NY, waarbij de fabriek niet helemaal wordt weggevaagd maar

een deel behouden waarbij de kerk als een tijdelijke occupatie van de fabriek kan

bezien worden

Wat heeft dit met RGT te maken?

Iedereen is in dialoog met elkaar, ieder gezinslid heeft zijn eigen perspectief binnen

het gezin en het gezin is als geheel ook in beweging

Geeft woorden en kan je meer rust geven, voor beginnende therapeuten kan het

rust geven dat ze niet moeten zoeken naar de waarheid omdat die niet te vatten is,

geeft aan dat het complex is

Kunnen leven in chaos en complexiteit en je daar niet door laten wegspoelen

In de traditionele wetenschap is men op zoek naar de enige waarheid, dit is een

valkuil binnen de RGT: het idee van de rizoom is belangrijk omdat men dan open

staat voor de complexiteit van het netwerk en dat je er zelf een deel van bent maar

je bent geen baas maar een knooppunt. Geen hiërarchie want wat de één zegt, is

niet belangrijker dan wat de ander zegt.

Een postmoderne kijk op RGT:

Het belang van knowledge in action, en niet-theoretische kennis, de theorie ga je

in de praktijk weinig gebruiken in het algemeen, maar vooral die die nuttig is

gebleken binnen de praktijk

Het belang van ethiek (waarden): niet wat men waarneemt, niet de ‘waarheid’,

maar wel hoe kan je bijdragen tot een betere wereld, hoe kan je bijdragen dat

het gezin gelukkiger is

Complexiteit van gastvrijheid (Derrida): als therapeut moet je gastvrij zijn t.o.v.

de gasten (cliënten): openstaan voor wat de cliënten te vertellen hebben

o Bv. je kijkt naar tv en de bel gaat en er staat een vreemde voor de deur

o Hetzelfde kan je zeggen voor de therapeut: het gezin is de andere, open

staan voor het verhaal van de andere

25

o Gastvrijheid is een ethische waarde maar die je in werkelijkheid niet in

praktijk kan brengen omwille van (subtiel) geweld bv. ‘waarmee kan ik je helpen?’ je creëert een hiërarchie met jezelf als hoger staand, bv.

‘welkom in mijn huis’ geeft aan dat het huis van die persoon is, gewoon al

het Nederlands praten alsof je er vanuit gaat dat de ander dat ook verstaat,

is al een vorm van geweld

o Vaak geweld dat de persoon die het aandoet niet ziet maar de aangedane

wel

o De gastheer kan ook geweld aangedaan worden want wordt uit zijn rustige

avond gehaald en wordt voor een ethische keuze gesteld

o Ook in therapie: therapeut spreekt een bepaalde taal, ook therapeutische

taal en verwacht dat de ander dat begrijpt

o Ook therapeut wordt geweld aangedaan aangezien die verontrust wordt door

de verhalen van de cliënt

NARRATIEVE PSYCHOLOGIE

Belangrijke stroming

Basisidee is het verhaal

Andere manier van weten (net zoals bij vorige stromingen)

Het traditionele weten is logisch wetenschappelijk en mathematisch: wetmatig-

heden omschrijven op grond waarvan men de werkelijkheid kan voorspellen en

beïnvloeden. Gericht zijn op betekenissen. Het gevolg hiervan is dat belangrijke

zaken binnen de therapie uit de boot gevallen zijn bv. wat dromen zijn, wat

liefde en vertrouwen is, enz. Men neemt de stukjes die men kan meten, wel mee

maar datgene dat niet meetbaar maar wel belangrijk is, wordt niet meegenomen

Narratieve: het particuliere is belangrijk, niet meten. Authenticiteit is belangrijk.

Hier en nu: wat het betekent het voor jou in het hier en nu? Bv. liefde.

Narratief weten Logisch-wetenschappelijk weten

Particuliere, authentieke verhalen over wat

er gebeurd is op een specifieke plaats, op

een specifiek moment

-Wat betekenisvol is…

Abstracte, rationele, mathematische

proposities die de werkelijkheid beschrijven

- Wat meetbaar is…

Kenmerken van verhalen:

1. Sequentialiteit: in een verhaal worden de dingen in een bepaalde volgorde

geplaatst, tijdsdimensie vnl. in volgordes (soms gaat het over minuten en soms over

jaren dus minder over hoelang maar vnl. de volgorde)

2. Selectiviteit: altijd een selectie van wat je zou kunnen vertellen, je gaat bv. ook

vertellen over datgene waar de ander in geïnteresseerd is. Belangrijk binnen

therapie: wat gaat de cliënt selecteren en waarom. Belang van kwetsbaarheid want

gaat meestal niet beginnen met het meest kwetsbare, eerst vertrouwen naar

therapeut en gezin toe opbouwen.

3. Subjectiviteit: het wordt specifiek verteld vanuit een subject perspectief: ‘ik heb

dat meegemaakt’. Dat perspectief is belangrijk want ieder heeft zijn perspectief en

het is belangrijk om te kunnen werken met de verschillende perspectieven. Bv. een

sprookje vanuit verschillende perspectieven

4. Ambiguiteit over waarheid: we moeten waarheid loslaten want we weten niet of

het waar is maar belangrijk dat het authentiek overkomt (we weten het niet zeker).

We moeten het gevoel hebben dat iemand uit zichzelf praat en dit is een soort

waarheid, niet de absolute maar authenticiteit.

Heel toepasselijk geweest binnen RGT!

Identiteit als verhaal: Het zelf is een verhaal dat voortdurend opgebouwd wordt in

onze relaties met anderen, en met name in het vertellen over onszelf aan anderen

26

Ik ben het verhaal dat vorm krijgt, is niet vaststaand, hangt af van het publiek,

fluctueert ook in de tijd

Bv. als de man gelukkig is in zijn huwelijk of daarna ongelukkig en gescheiden

en dan vragen hoe zijn huwelijksdag was ander antwoord, andere aspecten uit

gehaald, ander verhaal

Synchronische en diachronische integratie: meer gestroomlijnd maken om de complexiteit . ‘Anderzijds … Enerzijds … Ik was in de war’ tegenstrijdigheid in

het woord ‘verwarring’ meegegeven. Onze ervaringen in iets samenbrengen dat

begrijpelijk is voor de ander en jezelf. Jezelf beter leren kennen door het verhaal

te vertellen. Ontstaat tussen het ik en de ander.

Identiteit als evenwicht tussen ik en de anderen

Maatschappelijke statuut van verhalen veranderd. Bv. vroeger fabels, parabels,

bijbel, mythes, sages, enz. Na de verlichting: oppassen met verhalen want zijn vaak

niet juist en misleidend. Psychologie heeft een groot wantrouwen opgebouwd want

we gaan niet geloven wat de cliënt ons vertelt, we gaan het gaan meten. Verhalen

nu als entertainment. Misschien de enige plek waar verhalen nog gewaardeerd

worden als een authentiek en waardevol verhaal is binnen de therapie. Het wordt

verwelkomd: ‘ik wil naar jou luisteren, jou begrijpen, weten wie jij echt bent’. De

respons is dan vertrouwen en herkenning i.p.v. wantrouwen. Rogeriaanse principes

als basis voor therapie. Aanvaarding van het verhaal.

Therapie is een plaats waar verhalen kunnen verteld worden en waar verhalen

gewaardeerd worden: verhalen mogen evolueren. Verhalen mogen veranderen; je

wordt niet gepakt op dingen die tegenstrijdig lijken.

Therapie als een zoektocht naar een nieuwe identiteit (een nieuw verhaal). Zie bv.

narratieve therapie van White (re-authoring, externalizing, witnesses,…): therapie

als een soort van ritueel waarbij je jouw identiteit wijzigt.

POSTSTRUCTURALISME

Heeft in zekere zin ook met identiteit te maken

Michel Foucault

…op welke wijze onze identiteit mee bepaald wordt door onze sociaal/culturele

context zoals die vorm krijgt in schijnbaar onschuldige praktijken in ons dagelijks

leven (bv. school, TV, reclame, doktersbezoek, enz.)…

Het authentieke zelf bestaat niet: er is geen oer- of natuurlijk zelf

Filmpje

Chompsky: structuralist: onderliggend aan de werkelijkheid is er een structuur die

aan de basis ligt bv. taal: de basisstructuur van de taal is hetzelfde, hetzelfde met

ontwikkeling: er kunnen wel wat culturele verschillen maar iedereen heeft bv. een

Oedipuscomplex

Foucault: Er is geen basis/oerstructuur van waaruit alles voortkomt.

Nadenken over wat een ideale samenleving is

Chompsky: ideaal dat de mens niet onderdrukt wordt, de maatschappij

veranderen zodat de mens authentiek kan zijn, liefdevol, enz.

o Hij vertrekt vanuit dat wij zouden weten wat het fundamentele van de

menselijke natuur is. Hij gaat er vanuit dat er aan de basis een menselijke

natuur is en dat wij weten wat dat is. ( post: we kunnen niet weten wat

het fundamentele is)

27

o We hebben anarcho-syndicalisme nodig: een maatschappij gebaseerd op

communistische waarden, waarin het syndicaat (vakbond) een belangrijke

rol speelt)

o We vertrekken vanuit een idee: wat is de mens

Foucault: wat is dat een basisstructuur, dat natuurlijke? Dat weten we niet. We

weten niet wat de persoon echt is dus hoe kunnen we onze ideale maatschappij

daarop baseren? We worden allemaal beïnvloed door onze omgeving.

o Ik weet niet wat een ideale samenleving is

o Als we nu gaan denken over een ideale samenleving, dan gaan we deze

machtsstructuren terug vinden in de volgende samenleving. Bij revoluties zie

je dat ook dat het vaak daarna terug van hetzelfde is. We moeten nagaan

hoe de macht in deze samenleving werkt. We denken dat de macht enkel bij

de politici, het leger, enz. ligt maar ook op plaatsen waar we het niet

verwachten bv. docenten, mensen op tv, enz. Vroeger straffen bv. geselen

maar nu is het een soort opvoeding waarin wordt bepaald hoe wij ons

moeten gedragen. Ze bepalen heel sterk onze zelfkennis en eigen waarde.

Kennis is macht (the facts!)

We moeten kijken naar de feiten: maar het hangt er wel vanaf waarop men

inzoomt en waarop niet

Feiten zijn altijd gekleurd door je eigen bedoelingen

Feiten aan anderen opleggen, is macht bv. docent

Vanuit de wetenschap ontstaat er kennis over wie-we-als-mens-moeten-zijn

Bv. je kijkt in de spiegel en evalueert jezelf, door wat wordt dit bepaald? Gaat

verder dan uiterlijk bv. wat is een goede moeder, vriendin/vriend, dochter/zoon?

Verschillende mensen beweren wat de feiten zijn bv. psychologen die zeggen

wat goed ouderschap is

Beïnvloeden de wijze waarop we naar onszelf kijken

We evalueren onszelf en ons gedrag door ons aan die kennis af te meten

In reclame wordt vaak gewerkt met feitelijke kennis bv. Mad men

Reclame: ‘The man who thinks for itself …’ paradoxaal: je moet voor jezelf

denken maar de reclame wil je beïnvloeden Reclame voor roken bv. door dokters, tandartsen mensen die de feiten

beschrijven, de personen die kunnen zeggen dat het oké is

Baby’s gebruikt in reclame om moeders aan te sporen te roken

Je kan tegenreclame maken voor dezelfde reclame

Binnen veertig jaar een nieuwe context waarbinnen onze context ontmaskerd

wordt, dat onze ideeën geen waarheid zijn maar waarden. We weten niet wat de

waarheid is dus hoe leiden we een zinvol leven?

Toezicht en discipline

In de Middeleeuwen straffen: ophangen enz. voor het oog van een publiek, later

werden de gevaarlijke personen afgezonderd van de samenleving zodat ze

opnieuw opgevoed kunnen worden om binnen de samenleving te passen.

Foucault heeft zich vooral gericht op de marginalen van de samenleving

(gevangen, psychiatrische patiënten).

“gewillige lichamen” (les corps docile): er is geen grote dictator die ons oplegt

wat we moeten doen, we doen het gezamenlijk. We geven allemaal normen hoe

we moeten zijn. De macht ligt bij allemaal en bij niemand in het bijzonder.

Panopticum (Jeremy Bentham): een gevangenis uitgevonden door Bentham

(Britse filosoof). In het midden is een toren waarin de bewakers zitten en

daarrond de cellen. De bewakers kunnen binnen de cellen kijken, ze weten dus

dat er toezicht is maar de gevangen kunnen niet binnen de toren kijken. Dus ze

beelden zich in dat er altijd een bewaker is want ze weten het niet. Dus de

gevangen gaan zichzelf reguleren. Dus de zelfregulering zit in het hoofd van de

gevangene. Dat is het ideale dat de mens zichzelf zal reguleren.

28

De basisidee is dat er een soort anonieme macht is in de samenleving waaraan

we allemaal zijn verbonden en aan meedoen, waaraan we onze normen

onderwerpen. Bv. we geven commentaar op de bourka maar in onze

samenleving worden vrouwen indirect opgelegd om te gaan fitnessen, plastische

chirurgie, enz. te doen.

We dragen allemaal bij aan het soort machtspraktijk in de samenleving. Bv.

bepalen wat gezonde hechting is, gezonde seks, enz.

Zelfdiscipline en confessie

Bv. het gepraat in de aula: iedereen draagt bij maar het blijft anoniem

Gelijkenis: ze zijn allebei kritisch tegen de maatschappij maar het verschil is dat het

structuralisme zegt dat er een basisstructuur is die zijn vorm krijgt binnen de

context. Als je weet wat een mens echt is dan kan je daar ideeën voor hebben.

Foucault heeft ook kritiek tegen de onderdrukking maar hij zit binnen die discours

(binnen die maatschappelijke context) dus hij zit daaraan vast waardoor echte

vrijheid niet mogelijk is. Je kan wel weerstand hebben maar niet helemaal bevrijd

worden maar dat hoeft ook niet macht. Macht kan volgens Foucault ook positief zijn,

het is iets dat de dingen construeert. Goede of slechte dingen maar wat goed of

slecht is, kan veranderen. Je kan wel mensen een stem geven. We kunnen geen

psycholoog zijn zonder onze macht te gebruiken, maar we zetten die ook even opzij

om te luisteren naar de persoon zonder achterliggende expertenkennis.

DIALOGISME

Meest recente inspiratiebron

Mikhail Bakhtin: Russische filosoof. Pas in het westen leren kennen na de val van het

ijzeren gordijn. Sindsdien is hij erg belangrijk geworden maar zijn belangrijkste

werken zijn vanuit de jaren ’20 terwijl hij hier gekend is als de man die belangrijk is

voor de jaren ’90. Sterk beïnvloed door de revolutie. Was binnen de Russische

samenleving een marginale figuur. Hij was een anti-autoritair figuur. Zowel tegen de

overheid maar ook tegen de wetenschap die dingen voorschrijft. Hij vindt dat de

wetenschap zich meer moet bezig houden met het unieke. Hij heeft vermeden een

totalitaire structuur te maken. Hij heeft nooit een uiteindelijk basisidee gegeven

Het concept dialoog (verschillende definities, maar hieronder de belangrijkst)

als een descriptief concept (alle taal is dialogisch): je kan de dialogische

karakteristieken van elke taal naar voor halen

als een prescriptief concept (sommige taal is dialogisch): er is taal die dialogisch

is en niet dialogisch (monologisch). Meer taal zou dialogisch moeten zijn. Een

gezondere taal, waarin de mens meer tot in zijn recht komt. RGT zou dialogisch

moeten zijn maar is het niet altijd. Vaak hebben mensen een monologisch

verhaal en dan moeten we er een dialogisch verhaal van maken.

Addressivity: een typisch dialogisch kenmerk van taal is dat het gericht is op iemand.

Het is iets tussen mensen, geadresseerd is aan iemand. De taal zal anders zijn voor

andere mensen bv. aan kinderen en ouders. Diegene waar het voor gericht is, zal

mee bepalen hoe je het zegt. Bv. in een dagboek ook gericht op bv. je toekomstige

zelf. Dit heeft heel belangrijke gevolgen. ‘Mijn woorden zijn mijn woorden niet’.

Vanaf de moment dat ik begin te denken over wat ik ga vertellen, hou ik rekening

met anderen. Ik gebruik ook woorden die ik ontleen aan de taal. Geen woorden van

mezelf maar die al geladen zijn met een hele geschiedenis en daardoor niet meer

neutraal zijn. Bv. de gezinstherapeutische stroming die men familie collaborative

noemt maar de term collaboratie is bij ons sterk geladen dus wordt hier niet zo

gebruikt. Het woord fuhrer, is in Duitsland zo beladen geworden door Hitler dat het

niet meer gebruikt wordt maar op zich heeft het geen slechte betekenis.

29

Answerability: het ergste dat er iets gezegd wordt, waar niets op terug gereageerd

wordt. Maar op zich is stilte ook respons. Elke taal verwacht op een of andere manier

een respons. Respons is niet altijd in termen van spreken. Bv. een verzoek ‘wil je de

deur even open doen?’ als de persoon dit dan doet dan is dit ook een respons.

Respons ability: de mogelijkheid om respons te geven. Is belangrijk. Dit gebeurt in

conflicten veel minder ‘Ik wil niets meer horen’. Dat is heel moeilijk dus dan ga je op

een ander niveau een respons geven bv. de deur hard toeslaan.

Dialogisch begrijpen (creatief begrijpen): het basismodel van communicatie was dat

het overbrengen van informatie is. Volgens een ander idee moet er een soort

repliceren zijn: dat de betekenis hetzelfde is voor ontvanger en zender. Dialogisme

zegt dat dit niet kan. De persoon moet wel in zijn of haar acties tonen dat we samen

verder kunnen. Hier wordt niet gerepliceerd, maar ontstaat iets nieuws. In therapie

wil je niet repliceren wat er al was maar iets nieuws creëren. Het gaat erover dat je

iets creatief kunt begrijpen en creëren zodat de ander er verder mee kan.

Outsideness: soms ook als strangeness vertaald. We moeten kijken in de ogen van

anderen. We gaan ervanuit dat begrijpen gebaseerd is op hetzelfde als de ander.

Bakhtin zegt dat je niet helemaal hetzelfde kan zien als de anderen. Je mag niet te

veel aansluiten bij je cliënt. Je moet ook een beetje vervreemd zijn zodat je iets

nieuws kunt toevoegen. Er moet een goede balans zijn tussen gelijkenis en vreemd

zijn om iets nieuws te kunnen toevoegen.

Dialogische gezinstherapie:

Open dialoog benadering (Seikkula): het basisidee is dat men niet iemand in

psychotische crisis medicatie te geven maar een dialoog aangaan met de

persoon en diens gezin. Het is moeilijk maar dan kan je naar een creatieve kant

te gaan. Dan kan het moeilijke spreken van de persoon plaats krijgen binnen het

gezin. Positieve uitkomsten bv. minder lange opname.

Responsief begrijpen van de therapeut: respons geven van de therapeut is heel

belangrijk. Het responsieve gaat erom hoe kunnen we zoveel mogelijk aandacht

geven aan iedereen, ook kinderen, psychiatrische patiënten, enz.

De innerlijke dialoog van de therapeut: de dingen die de therapeut tegen zichzelf

zegt terwijl die praat met de cliënt. Gebruik van maken om beter te luisteren en

creatiever te zijn. Door ook te luisteren wat er binnenin je gebeurt, geef je meer

respons. Helpt beter luisteren. Het innerlijke gesprek zit vol ideeën. Als je een

idee hebt van een bepaald idee dan is het belangrijk om je hoofd hiervan te

bevrijden. Je moet zoveel mogelijk stemmen hebben zodat je beter kan luisteren

en creatiever kunt omgaan.

De stromingen

Stromingen staan min of meer in historische volgorde maar niet zo letterlijk opnemen dat

ze elkaar mooi opvolgen en dat de vorige dan niet meer bestaat. Indeling met een korrel

zout nemen. Min of meer dezelfde indeling maar toch verschillen: sommige stromingen

samen genomen, anderen opgesplitst. Weinig gezinstherapeuten die strikt tot één

stroming behoren. Opleiding in Leuven is eclectisch. Anderzijds interessant want de

concepten die gebruikt worden, komen voort uit verschillende scholen/stromingen en

door het daar binnen te plaatsen dan kan je de concepten beter begrijpen. Die scholen

behoren dan ook tot één van de twee paradigma’s. De latere scholen behoren tot het

narratieve paradigma (narratief, oplossingsgericht, enz.). Inspiratie uit de paradigma’s

gehaald om te kunnen praten over de praktijk, maar vertrekt altijd uit de praktijk.

Minuchin bracht de praktijk en theorie bij elkaar.

30

Binnen cybernetisch paradigma

STRUCTURELE STROMING

Salvador Minuchin

het proces (hier-en-nu): Wil niet zeggen dat hij nooit over het verleden sprak.

Maar wat als je over het verleden spreekt in het hier-en-nu. Bv. ‘Vertel eens hoe

je bent losgekomen van je moeder?’ Net op een moment dat de zoon aan het los

komen is. De familiegeschiedenis vindt hij belangrijk. Ook voor de therapeut zelf.

Uit zijn theorie lijkt echter dat het voor hem enkel om het gezin gaat en niet de

therapeut maar je moet dit breder zien.

(interactie)patronen: hoe kunnen we erover praten over iets dat het individu

overstijgt? Het woord patroon verwijst naar het cybernetisch denken. Er is een

voorspelling mogelijk. Er is een herhaling. Niet 100% juiste voorspelling maar

het is mogelijk en hierin is Minuchin geïnteresseerd.

Gezinsstructuur: Cybernetisch paradigma! dit is structuralistisch: er ligt een

structuur achter de patronen die je waarneemt. We letten op de grenzen en de

hiërarchie.

Grenzen: niet bedoeld op de regels. Hebben te maken met de individualiteit hier.

Te maken met hoe een gezinslid als individu is binnen het gezin en hoe een

gezinslid betrokken is.

Twee extremen:

o kluwen gezin: weinig individualiteit, veel betrokkenheid. Zelfs emoties

worden door het hele gezin gevoeld. Bv. als een zoon van 18 verdrietig is,

dan voelt heel het gezin zich verdrietig.

o los zand gezin: individualiteit centraal. Mijn gevoel is mijn gevoel. Bv. als

een zoon van 18 verdrietig is, dan is dat zijn verdriet en doet de rest

gewoon verder.

Hiërarchie: wie de regels maakt binnen het gezin.

gezond gezin

31

beschrijft een gezin waarbij vader en moeder conflicten hebben, moeder en zoon een

sterke band hebben en er conflicten zijn tussen vader en zoon. Coalitie tussen moeder en

zoon tegen vader.

Proberen de gezinsstructuur in kaart te brengen. Achter de dingen ligt structuur. De

essentie.

Op grond van informatie een hypothese maken en deze toetsen. Levert de interventie op

wat je denkt dat het zal opleveren?

32

BELANGRIJKSTE TECHNIEKEN

Techniek vereist ook wijsheid.

Joinen (invoegen): opbouwen van een therapeutische relatie. In RGT met alle gezins-

leden een relatie opbouwen. Vaak te maken met dat de therapeut zich op een

menselijke manier toont

Enactment (ensceneren): van de gezinsstructuur binnen de therapie. Vertaling van

het concept overdracht. Binnen het hier-en–nu van de therapie gaan zich belangrijke

patronen vertonen.

Kan ook zijn dat je als therapeut vraagt om iets bepaald te doen waardoor het

typische interactiepatroon zich zal tonen.

Bv. ouders zeggen dat ze ruzie maken als ze hun zoon straf moeten geven. Dan

kan de therapeut vragen wat ze zouden doen als het kind bv. in de kast van de

therapeut zou zitten neuzen en hoe ze zouden aanpakken dat hij terug op zijn

stoel moet gaan zitten. Dan interventies uitproberen.

FILM

Leggen van een relatie tussen gezinstherapeut en het gezin

Context van de sessie is belangrijk: congres: je moet gezin helpen, therapeut

(cliënten van een andere therapeut die is vastgelopen) helpen en demonstreren

Hij begroet iedereen en geeft iedereen een hand in de volgorde dat ze zitten:

moeder, vader en zoon. Komt glimlachend binnen en dan zegt hij ‘dit is een artificiële

ruimte’. Misschien dat gezin dat vond en dacht dat therapeut dat wel normaal vond

maar hij geeft aan dat hij dat ook vindt. Dit is typisch ‘joinen’. Hij reageert ook niet

op dat de moeder ‘dokter’ zegt, niet positief of negatief. Context is belangrijk want

dit is erg artificieel: er zijn camera’s, belichting, micro’s, enz. Minuchin vraagt aan

technici ‘wat ga je met mij doen?’ en de moeder zegt ‘ze gaan je vastbinden’. De

moeder is dus al gejoined. Hij komt niet over als de alwetende expert maar joined

het gezin.

De stoelen stonden zo dat eerst moeder, vader en zoon zit en dan twee lege stoelen

voor hem en de therapeut maar er is op die manier geen goede manier want anders

zit hij tussen de therapeut en het gezin of de therapeut tussen hem en het gezin en

dan kan hij ook geen contact maken. Dus hij is al hard aan het werken om te zien

wie naast wie gaat zitten. Minuchin vraagt of hij de stoel naast moeder mag zetten.

De therapeut had een goede band met de zoon en die leek het minst betrokken, dus

hij vond beter dat de therapeut naast de jongen ging zitten. Het bleek goed dat hij er

niet tussen ging zitten want de therapeut legt een hand op de knie van de jongen en

de jongen pakt het hand vast. Je moet hier niet per se met werken maar je moet het

wel opmerken. Belangrijk om te zien dat die band er is.

Hij begint op een joinende manier te vertellen: het is hier artificieel, ik ken jullie niet,

jullie kennen mij niet, we hebben maar een uur en ik ben ‘supposed’ om Joanna (de

therapeut te helpen). Dus hij geeft aan dat de verwachtingen niet te hoog gespannen

mogen zijn. Hij vraagt wat ze verwachten.

Hij vraagt aan het gezin wat ze verwachten van de sessie. De vraag lijkt de zoon niet

bereiken dus hij vraagt het expliciet aan de zoon, die kijkt weg en de moeder

antwoordt. Hij weet dat kinderen moeilijk te betrekken en bereiken zijn en hij stelt

ook aan de zoon ‘Jessie, ik vraag het ook aan jou’ maar die kijkt weg. Opmerken dat

de moeder antwoordt maar niet op ingaan en zeggen dat het niet aan haar bedoeld

is. Misschien is het schaamte omdat de jongen niet beleefd is. Hij gaat toch

inhoudelijk in op wat de moeder zegt. Op wat zij wilt, gaat hij en zegt hij dat het wel

veel is en vraagt om het iets kleiner te maken zodat ze daar beter mee kunnen

werken. Hij vraagt op welke gebieden vooral hulp nodig is.

33

Typisch voorbeeld van poging tot enactment. Moeder zegt dat de zoon niet luistert.

Minuchin zegt ‘kijk hij heeft nu zijn duim in zijn mond, vraag eens of hij die eruit

haalt’. De jongen doet het daarop dus eigenlijk mislukte poging maar hij wou in het

hier-en-nu nagaan of dat zo is.

Moeder zegt vader geeft te veel toe en ik kan dan niet verder want hij is fysiek

sterker dan ik. Dus Minuchin vraagt of de zoon wil recht staan en kijkt of die groter is

dan moeder. Hij gaat recht staan en dus maakt hij contact. Hij vraagt dan om te

tonen hoe sterk hij is door te slaan tegen zijn hand. In gedrag hier gaan praten over

de relatie tussen moeder en gezin. Minuchin zegt dan ‘hij is sterk, niet zo sterk, maar

sterk’. Hij heeft nu moeder moed gegeven en contact gemaakt met de jongen. Hij

vraagt ook of de jongen zich pijn heeft gedaan en geeft zorg. Oppassen dat hij

echter niet te moederlijk doet naar een jongen die zijn moeder slaagt.

Stel dat hij echter deze technieken gebruikt bij een jongen van 17/18 jaar die aan body builden doet tip: andere techniek gebruiken!

STRATEGISCHE STROMING

Haley, Watzlawick, Weakland, enz.

Inspiratiebronnen:

Gregory Bateson (cybernetisch model/communicatiedenken)

Milton Erickson (creatieve, kortdurende therapie): eigenzinnige therapeut, ook

hypnotherapeut. Had een bijzondere stijl.

Als we eens vertrekken vanuit het cybernetische model en volgens de ideeën van

Erikson van kortdurende therapie. Nuchtere therapie, direct gericht op verandering.

Nagaan wat de problemen waren en men ging de sequenties nagaan.

RECHTSTREEKS BEÏNVLOEDEN (CHANGE)

Problematische gedragssequenties: niet te veel op emoties gericht, problemen aan

pakken. Gelijkt wat op gedragstherapie. Direct voor de goal gaan.

Family Life Cycle: Bij Minuchin ook maar hier sterker uitgewerkt. Ontwikkeling van

het gezin: overgang van ene naar andere fase. Bij deze overgang een crisis waar

problemen kunnen bij ontstaan.

Een deel van het systeem veranderen, leidt tot verandering in het hele systeem:

men werkt niet altijd systemisch. Bv. in een auto één onderdeel veranderen bv. de

batterij wegnemen, dan verandert dit alles. Probleem is hier dat als je iets verandert,

niet weet wat er zal gebeuren. Werkte echter wel vaak met één individu om het

systeem te veranderen.

VIER STAPPEN IN STRATEGISCHE THERAPIE

1. Oplosbare problemen identificeren (o.a. reframing): probleem herformuleren tot een

oplosbaar fenomeen. Bv. autisme kan je niet oplossen maar bv. wel de sociale

vaardigheden trainen om dan toch mogelijkheden te kunnen bekomen voor een

therapeutisch doel.

2. Duidelijke, haalbare doelen stellen: goed omschreven om te weten dat je het bereikt

hebt.

3. Een interventie bedenken (vaak huiswerk)

34

4. De respons van de cliënt: zien hoe ze reageren.

Bv. een man met een slaapprobleem: als ik wakker lig, begin ik te piekeren, en als ik

pieker, lig ik wakker, enz.

Bv. nagaan of thuis werken mogelijk is omdat die dan langer kan slapen want dit is

beter dan het slaapprobleem proberen aanpakken.

Bv. als je een kwartier wakker ligt, ga dan het gras afmaaien, dan terug naar bed en

lig je terug een kwartier wakker, ga dan je boekhouding doen, enz.

Bv. een vrouw die erg onverzorgd is, die problemen met relaties heeft Zeggen dat ze

zich moet verzorgen en naar iemand sturen die helpt verzorgen.

Voorloper van de oplossingsgerichte stroming maar deze valt binnen het narratieve

paradigma. Alsof de oplossingsgerichte stroming de vertaling is van de strategische

stroming onder het narratieve paradigma.

EXPERIËNTIËLE STROMING

Virginia Satir, Walter Kempler, Maurizio Andolfi en Carl Whitaker

De bekendste (beruchtste?): Carl Whitaker: Deed vrij onverwachte dingen. Iemand

die vanuit een client centered therapie werkt op een systemische manier. Kan heel

provocerend zijn.

BELEVING EN GROEI CENTRAAL Whitaker

Geen geloof in theorie: vond het iets lastig. Heeft een heel hoop ideeën gegeven die

min of meer los aan elkaar hingen. Dit was heel bewust. Voor hem was de

therapeutische praktijk iets tussen mensen dat niet gemedieerd kan worden door

theorie. Maar toch twee concepten aangebracht (zie hieronder)

Battle for structure integriteit van de therapeut: een manier vinden om je volle

flexibiliteit als persoon te gebruiken om mensen zo goed mogelijk te helpen. Je mag

je niet laten vastzetten. Zeker in de eerste sessies kan er veel druk worden gezet.

Bv. tienerzoon vertelt niet veel tegen de ouders en ouders willen dat je onderzoekt

wat er in diens hoofd omgaat en dat dan aan hun vertellen. Maar je moet flexibel

blijven en bv. denken wat wil dit kind dan? Je moet je volledige palet van vermogen

gebruiken en je niet laten vastzetten door wat de cliënt wilt dat je doet.

Battle for initiative integriteit van de cliënten: initiatief aan de cliënt laten om te

beslissen waarover te spreken. Bv. Whitaker aanvaard niet dat de cliënt zou zeggen

dat de therapeut moet bepalen waarover het te hebben. De cliënt is zelf baas en

verantwoordelijk over zijn leven.

EXPERIËNTIËLE THERAPIE

Empathische, authentieke therapeutische relatie: niet oppervlakkig maar empathisch zijn met dingen die achterliggend zijn. Bv. wenen wat ligt daarachter? Verdriet

maar ook woede of schuld. Kleine aanwijzingen gebruiken om na te gaan. Meeleven

met het verdriet is goed maar ook meeleven met het achterliggende.

35

Crisis en verwarring als voorwaarden voor groei: echte verandering gaat door een

crisis. Geen geleidelijk opbouwen maar een crisis en dan een sprong. Een sprong in

het onbekende. Je moet erdoor. Deze therapeuten probeerden vaak crisissen te

ontlokken en als een gezin in crisis binnen komt dan gaan ze niet dit eerst proberen

sussen. Dit gaat niet over crisisinterventie bv. in ziekenhuis, dan is dit wel nodig.

Binnen een therapeutische context vinden ze dat een crisis tot groei kan leiden en

daarom niet (direct) moet onderdrukt worden

Flexibiliteit van de therapeut

Groei van de therapeut: “Learn how to be crazy, but learn also to be smart”: enkel

goede outcome als ook de therapeut gegroeid is. De therapeut moet voldoende gek

zijn. Je moet zowel je normale als gekke kanten gebruiken. Je moet er contact mee

houden, met je angsten en problemen, innerlijk maar niet op tafel gooien. Anders

wordt je al gauw als therapeut ‘de normale’ en de cliënt ‘de irrationele’. Als je echter

contact houdt met je eigen momenten van problemen, dan moet je het nog niet

zeggen, dan kan je meer begrijpen. Sommige acties van de therapeut zijn niet direct

veranderingsgericht maar wel indirect.

Co-therapie: helpt om je gekheid op een therapeutische manier te gebruiken en niet

de therapie te overheersen. Gekheid niet ongedisciplineerd.

CONTEXTUELE STROMING

Ivan Boszormenyi-Nagy

Niet over de hele wereld belangrijk maar wel in België. Hecht belang aan de geschiedenis

van het gezin. Eigenlijk niet zo verschillend van Minuchin. Allebei bezig in het hier-en-nu

over het verleden.

4 DIMENSIES VAN RELATIES

1. de dimensie van de feiten: bv. de gezinssamenstelling

2. de dimensie van de psychologie: de beleving

3. de dimensie van de interactie: de interacties, het cybernetische, hoe mensen in

interactie staan

4. de dimensie van de relationele ethiek: voor Nagy het belangrijkste, je moet een

balans hebben. Balans cybernetisch. Ik geef iets en krijg iets terug. Ook iets

ethisch: als ik iets geef dan geeft dat mij ook rechten.

LOYALITEIT

Existentiële loyaliteit versus verworven loyaliteit

existentieel: ik ben geboren uit mijn moeder dus ik besta door haar dus ik ben

iets verplicht aan haar

verworven: vaker tussen partners bv. als ik je troost dan volgende keer jij mij

ook

Verticale loyaliteit versus horizontale loyaliteit

verticaal: tussen kinderen en ouders

horizontaal: tussen broers en zussen

36

INTERGENERATIONELE DYNAMIEK

Loyaliteitsconflict bv. loyaal aan vrouw en moeder en die hebben ruzie dan conflict in

loyaliteit

Gespleten loyaliteit bv. bij scheiding

Destructieve gerechtigheid: als ik als kind onvoldoende bejegend ben dan ben ik

gerechtigd om iets destructiefs te doen bv. relationeel

Roulerende rekening Bv. ik voel me gerechtigd om in mijn partnerrelatie te

misbruiken want mijn ouders hebben ook misbruik van mij gemaakt. Kan echter ook

positief: bv. ik heb veel van mijn ouders gekregen en kan nu veel aan mijn kinderen

en partner geven

CONTEXTUELE THERAPIE

Intergenerationele bril: therapeut moet een intergenerationele bril opzetten

Meerzijdige partijdigheid: ik ga proberen elk van de gezinsleden te begrijpen en er

partijdig mee te zijn en zelfs met die familieleden die niet aanwezig zijn, zelfs met

familieleden die overleden zijn bv. moeder van moeder die overleden is

Erkenning: zoeken naar resources: belangrijk maar problematisch concept (niet goed

geweten wat het juist betekent). Stilstaan bij het verleden. Er was een onevenwicht

binnen het verleden. Als therapeut erkenning geven aan het onrecht in het verleden

zodat de ouder terug kan geven in het heden.

CYBERNETISCHE STROMING

Voorgaande tot hier vnl. onder het cybernetische paradigma. Maar wel met een korrel

zout nemen want er zitten wel narratieve elementen in de praktijk. Deze stroming heeft

wel veeleer geprobeerd om theorie toe te passen in praktijk (i.p.v. theorie vormen om

over praktijk te praten)

Het Milanese team: werkten in Milaan, waren heel belangrijk

Mara Selvini-Palazzoli

Luigi Boscolo

Gianfranco Cecchin

Giuliana Prata

CYBERNETISCHE VISIE

het gezin als zelfregulerend systeem

de homeostatische functie van het symptoom: het symptoom zorgt voor een zekere

homeostase in het gezin

HEEL EIGEN WERKWIJZE

Werkten met vier samen, één gezin in de voormiddag en één in de namiddag

Teamwork (2x2)

37

Sessie in 5 delen:

1. pre-sessie bespreking

2. sessie (+gezin): 2 zitten samen bij het gezin en 2 achter de schermen. Geeft

een beschrijving/aanvoelen binnen en buiten de sessie.

3. intersessie bespreking: zo ongeveer na een uur gaan ze even samenzitten terwijl

het gezin even ‘pauzeert’.

4. eindboodschap (+gezin): het idee was om tot een eindboodschap te komen om

te geven aan het gezin na de intersessie. Vaak paradoxaal bv. doen zoals je

bezig bent dus ook het symptoom doorgeven

5. nabespreking: vier therapeuten gaan samen bespreken, hoe is het geweest, wat

hebben de gezinsleden gedaan met de paradoxale boodschap. Vaak is er ook

echt wel verbijstering over de boodschap bv. als dochter anorexia heeft dan

zeggen dat dit goed is omdat het de homeostase behoudt.

THERAPEUTISCHE TECHNIEKEN

Positieve connotering bv. lijden wordt aanvaard maar het is ook wel goed want het

helpt de homeostase te behouden

Tegenparadox: men gaat vanuit de positieve connotering zeggen dat men verder

moet doen.

Circulaire vragen: heel sterk gebaseerd op het cybernetische denken. Wilden info

over circulariteit krijgen.

CIRCULAIRE VRAGEN

1. In termen van specifiek gedrag bv. moeder zegt dat de zoon precies een autist is,

vragen aan elk gezinslid welke gedragingen ze dit zagen?

2. In termen van gedrag in de plaats van intrinsieke persoonskenmerken.

3. Vragen naar rangschikking van diverse gezinsleden bv. wie zag er eerst en dan

volgend dat de dochter te weinig at.

4. Vragen naar verandering in gedrag sinds een specifieke gebeurtenis bv. wat is er

veranderd in het drinkgedrag van de vader nadat de dochter op kot is gegaan?

5. Vragen naar verschillen tussen gezinsleden in functie van een hypothetisch gebeuren

bv. wie zou er het meest van genieten als de schizofrene zoon huisarts wordt?

Een andere vraag: vragen naar de relatie tussen twee gezinsleden aan een ander

gezinslid. Bv. aan vader: hoe is de relatie tussen moeder en zoon verandert nadat

dochter op kot is gegaan?

MILANESE THERAPEUT

1. Neutraliteit: je niet laten beïnvloeden door wat er binnen het gezin gebeurt. Idee dat

het een soort machtsstrijd binnen het gezin is en je mag niet meegezogen worden

als therapeut.

2. Hypothesevorming (circulair!) (ook bij Minuchin gezien): gaan zien hoe de

hypotheses samen hangen. Nooit een hypothese waarbij men ervan uit gaat dat er

verschillende oorzaken kunnen zijn voor één ding. Vaak een overdeterminatie, dit is

ook het circulaire.

38

3. Teamwerk (multiple perspectieven): dubbele/meerdere perspectieven hebben en

daardoor rijkere hypotheses kunnen stellen

Na een tijd opsplitsing (mannen en vrouwen apart, niets met geslacht te maken) en

mannen zijn dan de meer narratieve kant opgegaan.

Nu nog belangrijk bv. werken met circulaire vragen maar andere dingen zoals paradox

niet meer (terwijl dit vroeger wel als dé interventie werd gezien)

Binnen narratief paradigma

NARRATIEVE STROMING

Nu voorstelling aantal stromingen binnen het narratieve paradigma

Michael White, David Epston, …

Sterk geïnspireerd door Michel Foucault: poststructuralisme

Verhaal is centraal – narratieve identiteit

Het probleem gesatureerd verhaal

Michael White en David Epston gebruikten theorie van Foucault om een theorie voor

de narratieve stroming op te stellen.

Ik ben een verhaal

White haalde inspiratie bij narratieve psychologie en Foucault

Probleem gesatureerd verhaal: Mensen vertellen een verhaal volledig

doordrongen van het probleem: je vertelt de dingen die jij relevant vindt naar

het probleem toe verhaal dat de cliënt in de context met deze therapeut

kiest te vertellen

De identiteit raakt ook doordrongen door het probleem bv. ik ben een slechte

moeder

Behandeling: externaliseren: identiteit loskoppelen van het probleem: ‘jij ben

niet het probleem, jij hebt een probleem’. Het is niet wie je bent

THERAPEUTISCH PROCES

Externaliseren

1. Het in kaart brengen van de invloed van het probleem

Bv. hoe beïnvloed dit probleem u? bv. idee van slechte moeder maar ook idee

van slechte echtgenote, dochter, enz.

2. Het in kaart brengen van de invloed van de personen

Op welke manier heb je toch het gevoel hier invloed op te hebben? Welke

succeservaringen?

Uniek resultaat

Eigenlijk ga je op zoek naar unieke uitkomsten: die momenten in het leven van

de cliënt die niet klopt met het verhaal van de cliënt

Bv. slechte verhouding met adoptiedochter vragen wanneer wel goed? Bv.

vertrouwelijk gesprek over

Op zoek gaan naar aspecten in het verhaal die verteld zouden kunnen worden,

die niet verteld zijn, die niet overeenkomen met het probleem gesatureerd

39

verhaal. Zo voorkomen van samenvallen met probleem en dat een nieuwe

identiteit ontstaat.

Wat heeft Foucault hiermee te maken

Mijn evaluatie van mezelf in verhouding tot wat men zegt dat een goede

moeder zou moeten zijn bv. tijdschriften, tv, eigen moeder, vriendinnen. Ook

wat psychologen over moederschap zeggen bv. veilige hechting.

Bv. oh nee, hechting is een goede dichtbijheid maar wij hebben afstand en als

het dichtbij is dan is het conflict

Niets mis met de wetenschap over bv. goede hechting maar wel dat de mensen

die kennis gebruiken om zichzelf te vergelijken.

THERAPIE ALS RITUEEL

Epston: antropoloog

Alle belangrijke overgangen worden geritualiseerd

ritueel: brengt overgang van de ene situatie naar de andere

ceremonie gericht op een nieuwe identiteit

drie stappen

men trekt zich terug uit de samenleving

een deel bv. bij een huwelijk: niet iedereen mag komen

dan komen we samen en dan is daar een ceremonie

bv. drinken en eten, bv. doop: water, lucht + getuigen van dat je identiteit

veranderd is

terug naar de samenleving

belangrijke rol van getuigen want die moeten gaan getuigen dat ik een andere

identiteit heb, maakt het gemakkelijker de nieuwe identiteit aan te nemen

Preferred identity: wie wil je zijn? Niet: wie vindt men dat je moet zijn.

Wie wil deze vrouw zijn als moeder?

Defenitional ceremony

Bv. therapie is een ceremonie die me op een andere manier definieert

Outsider witness

Bv. wie zou er nu getuige moeten zijn van de evolutie van een moeder met veel

schuldgevoelens naar een goede moeder volgens de vrouw zelf, bv. vriendin en

moeder en zus en dan die ook uitnodigen

Jongen met kakaprobleem

Jongen vond zichzelf vies en ook anderen vonden hem stinken

Noemt het probleem sneaky poo

Identiteit van jongen wordt een jongen die worstelt met sneaky poo

Na overwinning krijgt hij de nieuwe identiteit van een jongen die een groot

probleem heeft overwonnen nl. sneaky poo

Therapeut heeft daarna een heel officieel lijkend diploma gegeven ‘orde van de

ridders tegen sneaky poo’

Daarna klas uitgenodigd om overwinning op ‘sneaky poo’ te vieren

Moeilijk want altijd op zoek naar protocollen zoals hier bij encopresis

40

NARRATIEVE THERAPEUT

Geloof in mogelijkheden van de cliënt

Verzet tegen hetgeen de cliënt onderdrukt

Co-authoring: samen een nieuw verhaal maken

Probleem van heel veel stromingen gebaseerd op het narratieve paradigma, vele van

deze leidende figuren zijn kort na elkaar gestorven. Wat er daarna van gemaakt wordt, is

niet wat die mensen bedoeld hadden.

Het bijzondere van de relatie wordt dan vergeten.

OPLOSSINGSEGERICHTE STROMING

Wittgenstein: heel belangrijk dat hij de strategische stroming vertaald heeft naar het

narratieve paradigma, we moeten ons niet focussen op het probleem maar op de

oplossing

De oplossingsgerichte stroming is ook een stroming die heel sterk lijdt onder haar

succes. Ze hebben bepaalde aspecten eruit gehaald.

Steve de Shazer, Insoo Kim Berg, … Sterk geïnspireerd door de strategische

stroming (Weakland, e.a.)

OPLOSSINGSGERICHTE VISIE

Verandering is centraal

Focus op oplossing (i.p.v. op probleem)

Steve de Shazer: Basisidee dat een cliënt al een stuk het probleem heeft opgelost als

die bij de therapeut komt. Nagaan welke oplossingen die persoon al gevonden heeft.

Hoe is de persoon al omgegaan op een constructieve manier (cfr. unieke uitkomsten

White)

Betere benaming van exceptions want niet uniek.

THERAPEUTISCH PROCES

Goaling: een gepast doel stellen: heel helder, duidelijk, haalbaar

Schaalvragen stellen: proberen om op een schaal te zetten van hoe de cliënt over

zichzelf vertelt bv. hoe depressief de persoon zichzelf voelt

Je kan beginnen met de lijn van verandering

Bv. van langs de ene kant dieptepunt en het andere uiteinde ‘dat je het hebt

opgelost zodat je geen therapie meer nodig hebt’

Gericht op onafhankelijkheid zodat de persoon zelf verder kan, niet dat het

opgelost is

Nagaan waar de persoon dan zit en dan kijken naar wat de persoon heeft

gedaan om van het slechtste punt te gaan tot waar hij nu is: wat heeft de

persoon en/of de omgeving gedaan?

Heel belangrijk om goed in kaart te brengen hoe de cliënt en de omgeving er al

voor gezorgd hebben om tot hier te komen.

De cliënt heeft nog nooit gezegd bij de prof dat hij in het dieptepunt zit

de Shazer dacht dat er al veel positieve dingen gebeuren tussen het punt van de

afspraak (idee dat dit dieptepunt was) maken en de afspraak zelf

41

De exacte omschrijving is belangrijk: niet dat het probleem opgelost is maar dat

je geen therapie meer nodig hebt.

Miracle question: gericht op het formuleren van doelen. Dat je een algemeen iets bv.

‘ik voel me depressief’ concreet maakt. Als je gaat slapen en er gebeurt ’s nachts een

wonder en je depressie is weg, hoe ga je dat dan merken in de ochtend bv. bij het

ontbijt. Concreet maken wat depressief zijn, is.

Exceptions

DRIE BELANGRIJKE REGELS

1) If it ain’t brok, don’t fix it.

de Shazer was heel gevoelig dat de cliënten afhankelijk zouden worden van de

therapeut. Therapie voor therapie heeft geen zin. Gewone moeilijkheden zonder

therapie bv. rouw verdriet laten hebben

2) Once you know what Works, do more of it

Als de cliënt zegt dat iets bepaald helpt, doe daar dan meer van.

3) If it doesn’t work, do something different.

Als iets niet helpt, stop er dan mee. Bv. aan zoon vragen om niet zo lang op pc

te zitten en dan altijd ruzie aan tafel.

Er zit een nuchtere, voeten op de grond rationaliteit in maar mensen zijn vaak op die

moment niet in staat om rationeel ermee om te gaan. Dus belangrijk om als

therapeut dan de emotie erkennen.

Wel belangrijk dat er geen afhankelijkheidsrelatie ontstaat. Daardoor belangrijk

verschil met psychoanalyse want belang van overdracht

OPLOSSINGSGERICHTE THERAPEUT

Actief, niet gericht op het analyseren van het probleem

Oplossingsgerichte kijk (geen geloof in weerstand)

POSTMODERNE STROMING

Harold Goolishian, Harlene Anderson

MENSELIJKE SYSTEMEN ALS TAALSYSTEMEN

Niet gezin, of koppel staat centraal. Behandeling is gericht op een ecologie van

ideeën, een conversatie rond een probleem

Een menselijk systeem is een taalsysteem: scharnierpublicatie, narratief, we werken

met hun ideeën, verhalen, cognities

THERAPIE IS CONVERSATIE

Cybernetica: machine en therapeut als technieker

Hier: het is een mens

42

Hetgeen-nog-niet-gezegd-is (the not-yet-said)

Het proces van probleemidentificatie

De bezorgdheid van alle leden van het gezin: uitgangspunt therapie

Niet een machine die stuk is maar mensen die bezorgd zijn en erover komen praten

COLLABORATIEVE THERAPIE

Concrete richtlijnen voor therapeuten

Not-knowing: vanuit niet weten, praten met de cliënt. De expertise van de cliënt is

heel belangrijk (lijn van verandering: expertise van cliënt hoe die van dieptepunt tot

nu komt, expertise van therapeut kan helpen daarna verder te gaan)

Expertise als expert over op welke manier cliënten helpen hun verhaal te

vertellen, niet expertise over inhoud

Controversieel not-knowing: gevaar idee ontkenning van de macht van de

therapeut, passiviteit

Cliënt expert van inhoud Bv. vragen aan cliënt waarom hij volgens hem

depressief is. Wat er volgens hem de oorzaak is

DIALOGISCHE STROMING Meer Europees

Tom Andersen

Jaakko Seikkula: Fins

Meer het innerlijke gesprek van de therapeut centraal i.t.t. not-knowing. Reflectie van de

therapeut tegenover leeg maken.

DIALOOG CENTRAAL

Geïnspireerd door de Russische denker Mikhail Bakhtin

OPEN DIALOGUE – BENADERING (Seikkula, Finland)

Tolerantie van onzekerheid

Dialogisme: Ik houd rekening met de luisteraar

Polyfonie: verschillende gezinsleden en dan heeft ook elk individueel gezinslid

verschillende stemmen

COMMUNICATIE

Dialogisch model (ipv transmission model) nl. communicatie = iets wat mensen

samen doen, wat hun samenleven structureert, en hen helpt samen te leven.

Communicatie is vooral goed als het aangekomen bericht iets toegevoegd heeft dan

het uitgezonden bericht. Belangrijk van verder te komen.

43

HET DIALOGISCHE ZELF

Polyfonie van innerlijke stemmen (multiplicity) i.p.v. zelf als een éénvormige essentie

Basisidee is niet dat ik één stem heb maar verschillende stemmen heb en ambivalent

ben.

DIALOGISCHTE THERAPIE

Zinvolle dialoog met de cliënt centraal, gericht op het ontwikkelen van een

gemeenschappelijke taal

Het reflecterende team: het team neemt de hele sessie waar en dan praat het hele

team samen terwijl het gezin luistert (i.t.t. die twee paren van therapeuten)

Daarna vragen wat het gezin relevant vindt om verder over te praten. Daarbij is

het innerlijke gesprek van de therapeut belangrijk want als je alleen werkt dan

ook dit voorleggen voor te kijken wat dit doet met het reflecterende proces van

de cliënt

Het reflecterende proces

Innerlijke dialoog van de therapeut

VRAGEN

Knowing how to go on: weten hoe je samen verder kunt gaan. Wat betekent dit naar

therapie toe? Niet belangrijk dat de cliënt mij verstaat, ik ga ervanuit dat ik altijd

verkeerd begrepen wordt. Dit is geen probleem, het gaat er enkel om dat je ermee

verder kunt.

Nothing is hidden: niets is verborgen, alles is er al. Cfr. verhaal Edgar Allen Poe:

politie op zoek naar waar een brief verborgen is en ze vinden het niet maar die brief

staat open en bloot op de schouw.

Oplossingsgerichte niet geloven in weerstand: het is niet dat de cliënt geen

verandering wil, in tegendeel want er is al verandering. Dus nagaan dat wat de

persoon doet geen weerstand is maar verandering

EVEN TERUG NAAR DE EXPERIËNTIËLE STROMING

Even terug hiernaar. Benadrukken dat specifieke aspecten van stromingen niet zo

belangrijk zijn maar meer de algemene. Door stromingen te tonen die niet dialogisch

zijn, tonen wat er belangrijk is bv. door een relatie te leggen met een complex

systeem.

FILMPJE CARL WHITAKER

Heeft gevraagd niet vooraf geïnformeerd te worden over het gezin maar het pas te

vertellen waar het gezin erbij is.

Typisch voor Whitaker dat hij veel grapjes maakt maar hij is erg flexibel want hij kan

ook heel serieus zijn. Battle for structure

Heel typisch voor deze stroming: het is iets heel specifieks tussen therapeut en

cliënt. Therapeut zit mee in het proces.

44

Één van de redenen waarom Whitaker stopt met mopjes maken is omdat de

therapeut zegt dat de moeder veel humor heeft. De therapie loopt vast omdat niet

over het overlijden van vader kan gesproken worden, vaak weggelachen. Belangrijk

hier ernstig over te kunnen praten.

Idee: ik als moeder moet zowel vader als moeder zijn.

Al 16 sessies gehad met gezin maar nog niet over de dood kunnen praten. Vader van

moeder ook overleden, tijdje voor vader. In therapie vnl. bezig geweest met haar rol

als moeder.

Whitaker zegt dan ‘je hebt dus eigenlijk al die tijd zitten wachten tot zij de moed

zouden hebben om over de dood te beginnen.’ kritiek op de therapeut.

Contradictorisch want initiatief moet bij cliënt liggen maar je moet bespreekbaar

maken wat moeilijk is. Bv. Whitaker spreekt erover en door te tonen dat hij over die

moeilijke zaken kan praten dan beginnen de zonen te vertellen over de mishandeling

door vader. Ze voelen dat de ruimte er is. Bij moeilijke zaken zoals dood,

mishandeling, seks, enz. zelf de woorden in de mond nemen.

Moeder zocht vriendschap bij kinderen want ze is wellicht eenzaam na de dood van

haar man.

Whitaker wisselt heel snel van register: hij gaat ineens over naar grootmoeder. Hij

zegt ‘ik was boos op je’ en daarna zegt hij ‘ik knipoogde naar je bij de opzet van

technische instrumenten en je knipoogde niet terug’ en daarna ‘wat is er gebeurd

met uw man?’ sterke overschakelingen van serieus naar lachen naar serieus

Heel speels maar de basisidee die hij inbrengt, is eigenlijk zijn jullie dood en

depressief. Rouw verwerken is loslaten van het dood zijn en terug beginnen leven.

Hiermee omgaan als therapeut: probeer een heel palet van manieren van omgaan te

hebben en flexibel te zijn. Heel belangrijk om niet gewoon bruut te zijn, respectvol te

zijn. Anderzijds ook niet om te zeggen dat die brutaliteit absoluut ontoelaatbaar zijn.

Belangrijk mee te nemen dat je risico’s moet nemen op een breuk en dat je dingen

zegt die ze niet altijd graag willen horen. Op het einde van de therapie vinden ze dit

belangrijk maar eerst choquerend. Heel zorgvuldig omgaan met choqueren. Kan een

goed effect hebben.

Relaties

WETENSCHAPPELIJK ONDERZOEK OVER KOPPELS

John Gottman

Geen therapeut, wel onderzoeker: labo waar koppels een tijd leven

Multimethod benadering

Longitudinaal design (bv om voorspellers van echtscheiding te identificeren)

SLECHTE GEWOONTEN VAN ONSUCCESVOLLE HUWELIJKEN

Onderzoek over koppels

1. Negatief affectieve klimaat

2. “The four horseman of the Apocalyps”: kritiek (vnl. vrouwen), defensiviteit,

minachting, stonewalling (vnl. mannen)

45

3. Onproductieve ruzies: leiden niet tot rust

4. Negatief tussen de lijnen lezen

5. Flooding: door negatieve emoties

6. Chronische diffuse fysiologische arousal: niet toe te wijzen aan iets specifieks

7. Het falen van mannen om de invloed van hun vrouw te accepteren

KENMERKEN VAN EEN GOEDE RELATIE

1. Geen mismatches in conflictstijlen: conflictstijlen moeten matchen

2. 1/3 van de conflicten gaat over oplosbare problemen: Slechts 1/3e van de problemen

zijn op te lossen!

3. 2/3 van de conflicten gaan over onoplosbare problemen

dus focus op probleemoplossende vaardigheden is overroepen, beter leren hoe ze

een conflict kunnen stoppen, hierbij is humor, seks, enz. belangrijk

Twee vragen

Wat maakt dat mensen bijeen blijven?

Verschil mannen en vrouwen

RELATIETHERAPIE

In praktijk niet zo een onderscheiden deel.

DRIE BELANGRIJKE STROMINGEN

1. Psychodynamisch georiënteerde partnerrelatietherapie

2. Gedragsgerichte partnerrelatietherapie (BMT)

3. Emotionally Focused Marital Therapy (EFT)

1. PSYCHODYNAMISCH GEORIËNTEERDE PARTNERRELATIETHERAPIE

Jurg Wiley

Collusie: onbewust samenspel tussen partners, meestal zo dat de ene partner een

soort van volwassenere, progressieve, rol heeft en de ander een meer regressieve rol

waarbij ze op elkaar in spelen

Vier soorten collusies:

1) de narcistische collusie

2) de orale collusie

3) de anaal-sadistische collusie

4) de fallisch-oedipale collusie

Orale collusie

Regressieve: het kind

Progressieve: heel zorgend

46

versterken elkaar: hoe verzorgend de moeder, hoe afhankelijker het kind en

andersom: circulariteit (cfr. cybernetica)

Bv. heel wat mensen met alcoholverslaving komen hierin terecht, afhankelijkheid

met erg zorgende partner (niet altijd zo)

Andere belangrijke begrippen

Verliefdheid als motor van de relatie

o Ander beeld op verliefdheid (vaak omschreven als een soort

zinsbegoocheling, jezelf iets wijsmaken): iets dat dingen mogelijk maakt in

de relatie die anders niet mogelijk zijn

o In langdurige relaties is verliefdheid ook iets dat terugkomt als een soort

ontroering waarop koppels die lang samen zijn, kunnen op terugvallen

Co-evolutie: ze evolueren samen en helpen elkaar daarbij, belang van conflicten

hierbij, niemand weet zo goed waar je op vastloopt als je partner, kan je een

spiegel voorhouden, hopelijk genoeg liefde om het te kunnen dragen

Psycho-ecologisch model: het is een ontwikkeling binnen in de context, samen

met anderen

2. GEDRAGSGERICHTE PARTNERRELATIETHERAPIE (BMT)

Gebaseerd op de leerpsychologie

Vier basismodellen in BMT

1) Onderhandelingstechnieken (Alfons van Steenwege): als jij iets voor mij doet,

zal ik iets voor jou doen. Jij maakt duidelijk wat jij wil en ik wat ik wil en dan

zorgen we ervoor dat we er allebei beter van worden

2) Vaardigheidstraining: de waarde van de communicatie wordt afgemeten aan de

hand van hoe ze overkomt

3) Acceptatie aanleren: je kan wel willen dat je partner op een aantal punten

veranderd maar een aantal zaken moet je toch gewoon accepteren

4) Zelfregulatie vergroten: zelfdiscipline vergroten bv. heel belangrijk bij

alcoholisme bv. man met probleem moet het zelf onder controle krijgen en niet

binnen de relatie brengen

47

3. EMOTIONALLY FOCUSED MARITAL THERAPY

Emoties staan centraal (niet het leren), de mate waarin ze gedeeld kunnen worden

binnen de relatie

Hechting

EF PARTNERTHERAPIE

een veilige therapeutische context creëren

drie fasen

Fase 1 - Deëscalatie van negatieve cycli

Fase 2 - Bevorderen van nieuwe cycli van emotionele bereidheid en

bereikbaarheid

Fase 3 – Consolidatie (van in de sessie naar huis)

Wellicht meest onderzochte van de verschillende modellen, de evidentie hiervoor is

groot, zelfs groter dan BMT

Ook kind mee in rekening brengen

Filmpje

Hoe nemen beide partners posities in die elkaar beïnvloeden: collusie, circulariteit

Vaak te maken met hechting

Verschil in manier waarmee ze met conflicten omgaan: man is heel rationeel, vrouw

geeft kritiek en man geeft redenen waarom het werk zo belangrijk is (meerderheid

van dit soort probleem dan andersom)

Pursuing patroon: de ene wilt meer afstand en de andere minder, de ene gaat weg

en de andere volgt, balans autonomie-verbondenheid, partners kunnen hierin

verschillen, één van beide gaat lopen

Oefening: partners elk aan ene kant van de ruimte en dan stappen tot elkaar zetten

tot het een goede afstand is, bij pursuing patroon vaak zo dat er verschillen zijn

tussen de partners

Zij zegt wat ze mist en hij zegt dat zij niet begrijpt hoe het is om een carrière te

hebben en daardoor neemt hij weer afstand

Zij representeert de emoties, hij de rationaliteit

In een relatie moet je de twee polen (zelfstandigheid-verbondenheid) hebben en

normaal moet je van allebei hebben maar zij nemen elk de andere pool in, dit moet

je depolariseren

Heel typisch: ze gaat naar de emoties: ‘je voelt je alleen en dat is heel pijnlijk’

vragen om dit te delen om de intimiteit al in de sessie te bevorderen, om daarna het

te verplaatsen naar buiten de sessie, belang van hier en nu om in de sessie het te

proberen

Ook een manier voor haar om te zien wat er mee gaat gebeuren, hoe het koppel

hiermee omgaat

Gaat terug naar verleden : haar vader liet hun gezin ook continu verhuizen

Er komt een nieuwe emotie: kwaadheid en die wordt ook naar voor gehaald en zo

gaat men de negatieve circulariteit onderzoeken

48

Vrouw praat over hoe het voor haar was om alleen met de zieke baby te zijn en over

hoe hij haar niet begrijpt: kritiek van vrouw en stonewalling bij man, alle empathie

komt nu van de therapeute

In cursus: terugkeren van de gedelegeerde nood: hetgene wat je eerst aan trekt

daarna gaan verwijten bv. eerst aangetrokken door de zorg en daarna verwijten dat

die persoon je klein houdt

Belangrijk om in conflicten ook te zien hoe de kinderen erbij betrokken zijn

DE PERSOON VAN DE THERAPEUT

COMPLEXITEIT VAN DE GEZINSTHERAPEUTISCHE ONTMOETING

Onder andere…

Veel informatie op korte tijd

Felle emoties in de sessie

Verschillende verhalen

Druk van cliënten om aan hun kant te staan

….

DE TAAK VAN DE THERAPEUT?

Een regisseur zijn (Minuchin)

Meerzijdige partijdigheid (Nagy)

Neutraliteit (Selvini e.a.)

Not-knowing (Anderson)

….

INTENTIONEEL?

Default position (Reimers, 2006)

Tacit knowledge/knowledge in action (Polanyi, 1975/ Schön, 1982)

Reflection in action (Schön, 1982)

Niet alles is intentioneel of bewust: je zit in de flow van het gesprek en je kan niet

alles bewust doen

Default position: er gaan momenten zijn dat je reflecteert erover maar je gaat veel

dingen op automatische piloot zijn die goed geprogrammeerd moet zijn, heel veel

impliciete kennis, je moet er niet zoveel over nadenken, de therapeut moet snel en

intuïtief denken, maar niet at random, er zit wel wijsheid en kennis in het handelen

maar dit is impliciet

Tacit knowledge: snel denken, intuïtief, niet random

Naast kennis is actie, ook reflectie in actie, er zijn momenten van reflectie, niet zo

anders dan bij individuele therapie maar toch anders omdat de opname in de flow

van interacties sterker is

49

HET BELANG VAN DE PERSOON VAN DE THERAPEUT

Preverbale communicatie: heel veel dingen die nog niet gezegd kunnen worden, is

datgene wat opgeroepen wordt in de therapeut (niet verbaal of nonverbaal), het

gevoel van de therapeut is onderdeel van de communicatie

Bron van creativiteit: Heel veel creativiteit kan ontstaan uit de therapeut: bv.

hobby’s kunnen bv. aanleiding tot metaforen geven

Zorg voor de therapeutische relatie: Stilstaan bij jezelf en de therapeutische relatie:

realistische inschatting van hoe je in de therapeutische relatie staat

Het vermijden van kolonisering: wijze waarop de therapeut macht gebruikt, belang

van zelfkritisch zijn

THERAPEUTISCHE IMPASSE

Vastzitten in therapie…

Wordt ervaren door de therapeut en door de cliënten als het verlies van gevoel

van hoop

Observeerbaar als repetitieve interacties in therapie

Impasse - meer regel dan uitzondering, Cfr. Flaskas, 2005

“Impasse is part and parcel of everyday therapy practice…it is part of the messy and

discontinuous process of change…because therapy is a very human endeavour,

periods of stuckness are often simply part of the territory of change.”

Wat doet impasse met de therapeut?

Vastzitten in een bepaald verhaal, een bepaalde kijk.

Verlies van nieuwsgierigheid/willen overtuigen

Verlies empathisch contact met de cliënten

Irritatie/verwijten/pathologiseren (t.o.v. cliënten en/of zichzelf) (als reactie

tegen een gevoel van hopeloosheid/machteloosheid?)

De therapeut heeft soms het gevoel vast te zitten in de therapie

In elke therapie zit wel één of meer momenten van impasse en pas als je daarna

jezelf de vrijheid geeft om met een supervisor die ervoor zorgt dat je verder kan

Vastzitten in een bepaalde hypothese: je moet het vanuit de verschillende

standpunten bekijken, als je hierin vast zit dan ben je niet meer nieuwsgierig naar

het verschil en dan wil je vnl. gaan overtuigen dat jouw idee het juiste is, daardoor

verlies je empathisch contact, dan ga je pathologiseren, diagnoses misbruiken of

zichzelf verwijten

Gaan elkaar beïnvloeden

Om eruit te komen: tijd voor reflectie en dan samen met iemand anders zoals

collega of supervisor

50

Model van impasse

THE THERAPIST’S INNER CONVERSATION

Wat gaat er in de therapeut om?

4 belangrijke domeinen

1) Verwerken van het verhaal van de cliënt zoals de cliënt het vertelt

2) Aandacht geven aan het proces van de cliënt bv. is hij/zij bang, verschoten, …?

3) Focussen op het eigen ervaringsproces: toont misschien iets van wat de cliënt

wil zeggen bv. zelf onder druk gezet, hierdoor kan je jezelf geruststellen, eigen

supervisor

4) Managen van het therapeutisch proces

Die vier domeinen beïnvloeden elkaar

Model van de TIC

51

HET LUISTEREN VAN DE THERAPEUT

Receptiviteit? Ja!

Woordenboek: “receptiviteit” = bereidheid om te ontvangen (in het bijzonder

indrukken of ideeën)

Maar, misschien kan er meer gezegd worden over receptiviteit?

LUISTEREN IS COMPLEX

1. Verwerken van het verhaal van de cliënt (luisteren naar het verhaal dat de cliënt

vertelt)

2. Aandacht geven aan het proces van de cliënt (luisteren naar het verhaal dat de cliënt

toont)

3. Focussen op het eigen ervaringsproces (luisteren naar het verhaal dat de cliënt je

laat ervaren)

Nieuwsgierig zijn, complex gebeuren want verschillende personen waar je

nieuwsgierig naartoe bent

Therapeut als mens in contact met anderen, niet puur protocolair: outcome

KINDEREN IN GEZINSTHERAPIE

KORNER & BROWN (1990)

Schrikt jonge therapeuten vaak af, vaak geruststelling in met ouders praten

Werken met kinderen is toch niet evident, als je dan ook aandacht moet besteden

aan hoe de andere volwassenen erover denken

Hoe komt het dat je niet met kinderen werkt: kinderen zijn lastig

Onderzoek bij Amerikaanse gezinstherapeuten…

40% nodigt nooit kinderen uit voor therapeutische sessies.

31% nodigt kinderen uit voor therapeutische sessies maar betrekt hen niet

werkelijk bij de therapie.

Kinderen zijn lastig: “Niet gemotiveerd… veel lawaai … druk … ze zeggen niets… ze

storen het gesprek… ze antwoorden niet op de vragen … ze willen niet meekomen…”

STITH, ROSEN & MCCOLLUM (1996)

Onderzoek bij kinderen (5-13 jaar)

de kinderen willen op een zinvolle wijze betrokken worden in de therapie

zelfs wanneer ze niet zelf de focus van de therapie zijn

op hun eigen manier (niet alleen praten, maar ook iets doen, actief zijn)

52

JOHNSON & THOMAS (1999)

Waarom gezinstherapeuten kinderen niet betrekken in de therapie…

Omdat de therapeut zich niet comfortabel voelt bij het kind (bijna 50% van de

gevallen van uitsluiting van kinderen)

Omdat het kind een externaliserend probleem heeft (in de plaats van een

internaliserend probleem)

Omdat het een twee-ouder gezin is (in de plaats van een één-ouder gezin)

Omdat het een probleem van volwassenen is bv. iets seksueel

Belang van de mate waarin de therapeut zich op zijn gemak voelt bij kinderen

ZONE VAN DISCOMFORT ….

De therapeut moet soms risico’s nemen en durven werken in de “zone of discomfort”

(Jim Wilson, 2007). ..het zich niet comfortabel voelen hoort bij het proces van de

gezinstherapie met kinderen…

Je moet leren werken met zone van discomfort en je moet het in kaart brengen

omdat het iets kan vertellen over wat er moeilijk loopt in het gezin bv. geen contact

krijgen, dan kan dat net zijn wat de ouders ook voelen

Via preverbale communicatie aan den lijve ondervinden hoe het is om met dat kind

om te gaan

Je moet niet de illusie hebben je continu comfortabel te voeren bij kinderen maar je

moet dan iets doen met het discomfort

TECHNIEKEN OM KINDEREN UIT TE SLUITEN

kinderen niet uitnodigen

heel de tijd met de ouders praten

heel de tijd als volwassenen praten

het kind speelgoed geven, en het laten spelen (zonder er verder aandacht aan te

besteden)

diagnose gericht zijn (observerend/objectiverend): direct de kenmerken van DSM

checken met gedrag van kind

de ouders beschuldigen (en het kind in bescherming nemen)

…

HOE KINDEREN WEL BETREKKEN?

Zorg ervoor dat het kind zich welkom voelt

Ontmoet het kind zo vroeg mogelijk in de sessie

Geef een eenvoudige omschrijving van wat therapie is

Verdraag onzekerheid en niet-weten

Respecteer de ouders, maar respecteer vooral jezelf

Durf je zone van comfort te verlaten

53

…

Goede oefening: beeld je eens in dat je een kind van zeven bent en dat je met je

ouders naar een therapeut gaat en je komt binnen en je weet niet wat je moet doen

en dan gaan ze vaak afwachten wat er gaat gebeuren bv. als mama zenuwachtig is

dan gaan ze zelf zenuwachtig worden, kijken of er iets op wijst dat er hier meer

kinderen komen of is het een plek dat je daar niet het gevoel hebt dat je welkom

bent

Uitleggen wat er te verwachten is: heel kort en in diens taal (korte aandachtspanne)

Vanaf de wachtkamer al in tunen op het kind bv. temperament

Filmpje gezin

Moeder en drie zonen en grootouder

Techniek: toverstaf: wat zou je wensen voor het gezin? Je moet je comfortabel

hierbij voelen. Kinderen zullen bv. zeggen van ik zou graag een ferrari hebben. Dan

moet je als therapeut hiermee omgaan en dan bv. vragen naar waar zou je daar

naartoe gaan en met wie ga je daarnaar toe van het gezin en met wie ben je daar al

geweest?

Jongste zoon twijfelt geen probleem: kunnen later terug komen als hij erover

heeft nagedacht

Oudste zoon praat als therapeut, sprake van parentificatie?

Middelste zoon: wil niet, ik ga niet toveren met een toverstaf die niet werkt: hoge

verwachtingen want ik wil dat het echt werkt

Dit soort van technieken is maar een hulpmiddel, jij bent als persoon het

belangrijkste

Monitoring als verbindend element

tussen onderzoek & praktijk in RGT

Practicum Relatie- en Gezinstherapie, 26-11-2012

Karine Van Tricht & Prof. Dr. P. Rober

I. EVIDENCE BASED PRACTICE

“Evidence-based practice in psychology (EBPP) is the integration of

the best available research with clinical expertise in the context of

patient characteristics, culture, and preferences” (APA Presidential

Task Force, 2006, p. 273)

Onderzoeksevidentie – (unieke) cliënt – klinische expertise/ervaring

van de therapeut

Integratie beste onderzoeksmateriaal en klinische expertise rekening houdend met

een aantal cliëntkenmerken.

54

WAT IS EVIDENTIE? TOP-DOWN

Veel onderzoek gaan doen naar wat werkt. Modellen gaan onderzoeken.

Behandelingsgeoriënteerd onderzoek

RCT als ‘golden standard’

Psychologie vs. geneeskunde: men wou dezelfde criteria gebruiken

Psychotherapie vs. geneesmiddel

Eigenheid en complexiteit van psychotherapie vs alle variabelen controleren/

randomiseren behalve de behandeling (OV)

Externe validiteit: veralgemeenbaarheid?

Geen comorbiditeit, handleidingen, geen responsiviteit

Conservatief: confirmatie of niet, geen exploratie of innovatie

EFFECTONDERZOEK

Psychotherapie werkt!

80% van de behandelde populatie is beter af dan de onbehandelde groep (Duncan

et. al., 2010)

Maar geen verbetering sinds de invoering van EBP: hadden we wel verwacht na zo

veel investering

Onderlinge (model)verschillen verwaarloosbaar klein

‘Dodo bird’-verdict (Rosenzweig, 1936)

Verklaring?

Er zijn verschillen maar we stellen niet de goede vragen

Zelfde resultaat via verschillende veranderingsmechanismen

‘Common factors’ -hypothese (Wampold, 2001; Hubble, Duncan, & Miller, 1999;

Asay & Lambert, 1999)

GEMEENSCHAPPELIJKE FACTOREN

Psychotherapie en andere vormen van genezing: 4 factoren (Frank, 1961)

Relatie met de genezer is emotioneel geladen !

Therapeutische setting geeft geloof, vertrouwen: binnen therapeutisch kader

Geloofwaardig model, uitleg

Geloofwaardige procedure, ritueel

CONTEXTUEEL MODEL I.T.T. MEDISCH MODEL

Meta-analyse van outcome literatuur (Wampold, 2001)

8% model

70% gemeenschappelijke factoren

22% onverklaarbaar

55

NON-SPECIFIEKE FACTOREN

Relatieve bijdrage van diverse factoren aan therapieresultaat

40% cliënt en zijn omgeving/extratherapeutische factoren

30% therapeutische relatie/gemeenschappelijke factoren/

alliantie

15% model en techniek

15% hoop en verwachting

CLIËNTFACTOREN (40%)

Cliëntkenmerken

Motivatie, innerlijke kracht, intelligentie, ernst van de pathologie, leeftijd

Sociale steun, stress t.g.v. levensomstandigheden, financiële zekerheid

* Therapieën werken het best bij mensen die het het minste nodig hebben: bij mensen

die goed omringd zijn, intelligent en gemotiveerd zijn

HOOP (15%)

Tot nu toe weinig onderzocht

Essentiële factor in therapie outcome onderzoek

Het besef in behandeling te zijn, hoop op verandering, geloofwaardigheid van de

behandeling

MODEL EN TECHNIEK (15%)

Is een specifieke factor (enige specifieke, rest common)

Onderscheid ene therapie van een andere

Mogelijks wordt de relatieve bijdrage van deze factor groter bij zeer ernstige

symptomatiek

Angsten, compulsies, BN, spanningshoofdpijn, slapeloosheid (CBT)

Schizofrenie + gedragsstoornissen bij jongeren (gezinstherapie): er is enige

evidentie dat gezinstherapie hier beter bij is

THERAPEUTISCHE RELATIE (30%)

Causaal verband?

Zoals de cliënt die beleeft

Vertrouwen

Betrokkenheid

Gemeenschappelijke doelen

Persoonskenmerken van T

Flexibiliteit, eerlijkheid, respect, betrouwbaarheid, zelfzekerheid, warmte,

interesse en openheid

Therapeutische activiteiten

56

Exploreren, reflecteren, snel opmerken therapeutische succes, interpreteren,

emoties uitdrukken faciliteren, aansluiten bij de ervaring van de cliënt

CONTROVERSE

‘Forget about the model, it’s the relation’ (Hubble, Duncan & Miller, 1999)

‘Modellen blijven belangrijk omdat ze de gemeenschappelijke factoren moeten dragen’

(Sprenkle & Blow, 2004)

‘Allegiance effect’: bedenkers van het model of hun leerlingen zijn systematische

overschatters

‘Reactive measures’: de gemeten variabelen zijn zeer gevoelig aan verandering maar

niet klinisch relevant

Onevenwaardigheid tussen controle- en experimentele groep, geen neutrale

onderzoekers

THERAPEUT OF MODEL? WAT IS NU BELANGRIJK?

De persoon van de therapeut heeft meer invloed op het resultaat dan de behandeling

op zich

De variabiliteit tussen therapeuten wordt groter naarmate de problematiek van de

cliënt ernstiger is

Bij ernstigere problematiek komen de beste therapeuten bovendrijven!

DE EFFECTIEVE THERAPEUT?

Weinig of geen verband met geslacht, leeftijd, etnische achtergrond

Wel

Persoonlijk meer geïntegreerd (zelf niet te veel blinde vlekken en goed in contact

zijn met jezelf)

° goede werkrelatie: snel ontwikkelen

Aansluiten bij verwachtingen van cliënt: samen op zoek gaan

Creatief

Nieuwe, geloofwaardige alternatieven bieden

Positief ingesteld en vriendelijk

Sterk geloof in hun behandeling

Flexibel, stijl aanpassen

Modereren van emotionele arousal van cliënt (goede afstand tot emoties)

Flexibel, sensitief, aanpassen

THERAPEUTKENMERKEN

Psychische gezondheid:

Zelfvertrouwen, emotionele stabiliteit, ik-sterkte

57

Interpersoonlijke kwaliteiten:

Empathie, authenticiteit, openheid, aanvaarding

Processensitiviteit:

Alertheid voor alliantiebarsten en processtagnaties

Flexibiliteit en de bereidheid om de werkmethode af te stemmen i.f.v.

cliëntsignalen

ALLIANTIE

Unieke, persoonlijke samenwerkingsrelatie

Alliëren = het ontwikkelen en in stand houden van die samenwerkingsrelatie

Complex fenomeen waarin karakteristieken ven het behandelproces, de T en Cl(en)

mekaar gaan beïnvloeden: in RGT nog complexer

VAN EVIDENCEBASEDPRACTICE NAAR PRACTICEBASEDEVIDENCE

Hoe kunnen we de wetenschap dat goed alliëren in belangrijke mate bijdraagt aan het

resultaat van de behandeling benutten om de resultaten van de behandeling te

optimaliseren?

II. PRACTICE BASED EVIDENCE

Patiëntgeoriënteerd onderzoek

Unieke cliënt(systemen) en therapeut(en)

Holistisch bestudeerd in onderlinge samenwerking

Dagdagelijkse praktijk en werkzame ingrediënten

Systematisch case study onderzoek

Onderzoekskader als leidraad bij selectie & dataverzameling

Omvattend & gediversifieerd instrumentarium

Kwaliteitscontroles (onafhankelijke observator, interviewer)

HOE THERAPEUTEN OVER DE BRUG KRIJGEN?

Met monitoring de twee dingen bij elkaar brengen

Met monitoringsysteem aansluiten bij therapiepraktijk zoals die vandaag de dag

gebeurt, toch anders dan in experimentele setting

Zeer pragmatisch te werk gaan

Niet te veel inzoomen op eigenheden van een bepaalde therapie

Praktijkgebaseerd onderzoek: Aansluitend bij alledaagse therapierealiteit

Pragmatisch, participatief, gericht op sleutelingrediënten, pluralistische

methodologie, samenwerking

Procesgeoriënteerd onderzoek:

Wat werkt (niet)? Waarom werkt het ? Hoe verbeteren?

Onderliggende veranderingsmechanismen

58

Feedbackgestuurd onderzoek: Onmiddellijke en rechtstreekse terugkoppeling T – Cl:

op die manier komt het aanwezig in de therapiekamer

CLIËNT DIRECTED OUTCOME INFORMED (CDOI) (MILLER &

DUNCAN, 2005)

Institute for the Study of Therapeutic Change in Chicago

Partners for Change Outcome Management System (PCOMS): ORS-SRS

Monitoren van de alliantie en het resultaat

Systematische evaluatie van de alliantie: zowel proces als outcome

Zwakke alliantie bijtijds onderkennen & repareren

Effectiviteit van de behandeling

Primaire doel is de therapie beter maken

MONITORING

Systematische en herhaaldelijk (sessie per sessie) vragen naar feedback

Therapie uitkomsten en processen

Voortgangsinformatie onmiddellijk beschikbaar (belang van verbetering in begin)

Ondersteuning en aanvulling van klinische inschatting

Slechts 4% van de T kan onvoldoende vooruitgang of achteruitgang bij Cl

identificeren (Ziskin, 1995)

WERKT MONITORING?

Betere therapieresultaten (=effect)

Minder drop-out

Betere dosis-effectverhouding

Effecten blijven langer behouden (efficiëntie)

MONITORING IN RGT: CONVERSATIONAL TOOL IN DE

DIALOGISCHE ONTMOETING

RGT & EVIDENCE BASED PRACTICE

RCT’s en RGT: om (methodologische) problemen vragen

Wat is de diagnose?

Complexe behandelingen

Wie/wat is verantwoordelijk voor verandering?

Procesonderzoek

Onderzoek naar kosteneffectiviteit

59

Monitoring

Effectonderzoek

Procesonderzoek

Monitoring kan de effectiviteit van relatietherapie aanzienlijk verbeteren

(Duncan & Sparks, 2009, 2010; Reese et al., 2010; Anker, Duncan & Sparks,

2009; Duncan & Miller, 2000)

Monitoring wordt als nuttig en helpend ervaren

(Anker et al., 2011)

Monitoring draagt bij tot een betere samenwerkingsrelatie

(Sundet, 2010, 2011a, 2011b)

Kwalitatieve studies leren ons dat mensen de monitoring ook erg als behulpzaam ervaren

Hoe kan dit bijdragen tot een betere samenwerkingsrelatie? (Sundet): als tools in de

relatie

MONITORING ALS CONVERSATIONAL TOOL

Initiëren van dialogische processen:

Communicatie over wens tot (niet)veranderen: Beter spreken over de

ambivalentie over veranderen en niet veranderen

In koppels en gezinnen zijn er verschillen in motivatie tot verandering en de

monitoring instrumenten helpen hierop in te gaan

Focussing: gemakkelijker veruitwendigen wat er leeft

Structurering: ook veiligheid

Exploratie: helpt bepaalde thema’s exploreren

Meerwaarde op betrekkingsniveau

Co-constructie van een samenwerkingscultuur

Monitoringattitude

Open en receptief

Belevingsgericht

Flexibel i.f.v. cliëntperspectief

Positief ten aanzien van feedback

IMPLEMENTATIE VAN MONITORING IN RGT

60

Cliënten zijn direct aanwezig maar zij hebben ook een context. De hele tijd een

evenwicht vinden tussen het therapeutsysteem en cliëntsysteem. Idee dat er een

voortdurende interactie is tussen effect, proces en klimaat. We meten systematisch en de

resultaten hiervan gaan direct naar het therapeutsysteem en cliënten weten dat

therapeut dit te zien krijgt. Therapeut en cliënt mogen dit op elk moment naar voor

brengen.

Monitoring plaats het hier-en-nu van de gezinsinteracties op de voorgrond = een scène

voor de enactment van de gezinsdynamiek

Gezinsinteracties worden heel expliciet op de voorgrond geplaatst door monitoring binnen

de therapie te brengen. Bij bv. vaak conflicten dan zal dit ook binnen monitoring

voorkomen. Als je een gezin hebt die heel sterk hecht aan harmonie dan zal er veel

spanning ontstaan doordat iemand een afwijkend antwoord geeft.

De gesprekskamer van de therapeut als dialogische ruimte waarin een

veelheidvaan verhalen, opinies, emoties en perspectieven mekaar

ontmoeten.

Bij suïcidedreiging komt veel druk binnen en veel verantwoordelijkheid

bij de therapeut.

61

Je brengt de gezinsdynamiek in kaart.

Welke therapie-aspecten monitoren?

Outcome & proces

Keuze van de instrumenten: mag niet te belastend zijn

Uitvoerbaarheid van de meting

Individueel in mekaars aanwezigheid

Huiswerk apart

Geven van feedback

Krijgen van feedback

uitgangspunt voor gesprek uitwisseling van feedback

INTRODUCTIE VAN MONITORING IN RGT

Introductie

Het belang van de therapeutische relatie benadrukken

De eerste sessies kunnen bepalend zijn

Moeilijkheden traceren

Handvaten aanreiken

Werkwijze

Systematische, sessie per sessie evolutie volgen

Beleving van beide partners

Algemeen welbevinden & psychosociaal functioneren

Beleving van de partnerrelatie & therapeutische relatie

KEUZE VAN INSTRUMENTEN

Outcome & Session Rating Scale

Eenvoudig, betrouwbaar, valied, gebruiksvriendelijk

Visueel analoge schalen

4 items te scoren op 10-punten schaal

o Individueel, relationeel, sociaal, algemeen

o Bv. Hoe heb je jezelf gevoeld in de periode dat we elkaar niet gezien

hebben?

Voordeel: zowel versies voor volwassenen, jeugd en kinderen

Geen punten maar smiley’s voor kinderen

62

ORS

Wordt ingevuld bij het begin van de sessie

Evolutie die cliënten doormaken doorheen de sessies (=outcome meting)

Hoe is met jou gegaan terugblikkend op de periode tussen deze en vorige sessie?

Individueel: persoonlijk welbevinden

Interpersoonlijk: familiaal, intieme relaties

Sociaal: werk, school, vrienden

Algemeen: algemeen gevoel van welbevinden

Cliënten tonen dit aan mekaar en aan therapeut

SRS

Session Rating Scale

Wordt ingevuld 5 minuten voor het eind van de sessie

Hoe heb je deze sessie ervaren? (=werkalliantie meting)

Relatie/contact met de therapeut

Doelen/onderwerpen

Aanpak en/of Werkwijze

Over het geheel

Evt. wordt er volgende op teruggekomen (bij iets dat in het oog spring)

BETEKENIS VAN MONITORING VOOR DE

SAMENWERKINGSRELATIE

Mediërend instrument voor samenwerking

Conversational tools die de dialoog

Op gang brengen, in stand houden, verrijken

Systematiek van de zelfreflectie: beter te weten komen wat behulpzaam was en wat

niet, de therapeut kan denken dat iets bepaald nuttig was terwijl de cliënt dat niet zo

aanvoelde, of de cliënt kan net iets belangrijk vinden terwijl de therapeut daar niet

veel aandacht aan besteedde

Over de therapie

Zichzelf in relatie tot de ander

Reflectie en communicatie in vivo

63

HOE WERKT QIT ONLINE IN DE PRAKTIJK VAN RGT? Een demonstratie ‘in vivo’

MONITORING IN RELATIETHERAPIE: EEN PRAKTIJKVOORBEELD

Video 1:

Introduceren van monitoring a.h.v. ORS en SRS

Fragment VTS_07_1.VOB (van 7’ tot 10’46”)

Video 2:

Bespreken van feedback over het therapieresultaat a.h.v. ORS

Fragment VTS_08_1.VOB (totale duur 5’59”)

Man geeft een lage score op interpersoonlijk vlak, vrouw merkt dit op. Het thema

ontrouw duikt op en Peter exploreert wat maakt dat die score net deze week lager

wordt en een BER van 6 jaar geleden in de vierde sessie relatietherapie op tafel

komt.

Video 3:

Bespreken van feedback over de werkalliantie a.h.v. SRS

Fragment VTS_09_1.VOB (totale duur 4’29”)

Vrouw voelde zich de voorbije sessie niet begrepen en therapeut exploreert hoe hij

haar dat gevoel gegeven heeft. Zodoende wordt er ruimte gecreëerd om te spreken

over het gevoel van de vrouw ook door haar man niet begrepen te worden in de

inspanningen die ze levert om los te laten.

64

IMPLEMENTATIE UITGEBREID MONITOREN

ORS & SRS

In de sessie: apart / together

DAPP, BSI-NL, SBL, SBL+

Huiswerk: apart

In de sessie: ruimte voor dialoog

Nieuwsgierige, luisterende en zoekende houding

Feedbacksessie

Optioneel, betekenisverlening o.b.v. data

Cave! (over)classificatie, etikettering

VOORLOPIG PROTOCOL: UITGEBREID MONITOREN IN RGT

65

Vrouw schommelt erg mee met man. Man neemt bepaalde medicatie. Vrouw is erg

afhankelijk van haar man. In tweede sessie verdedigt vrouw de collega’s van haar man

waardoor man zich in de steek gelaten voelt en dan is het belangrijk om na te gaan hoe

de cliënt de houding van de therapeut percipieert.

Bij achterdocht ook de vraag stellen of dit ook binnen de therapie voorkomt en of er ook

aan de betrouwbaarheid van de therapeut getwijfeld wordt.

Laag = slecht

Beginscore ORS >25 en BSI<.07

Weinig lijdensdruk, effect van korte opname?

“Depressie weg”

Dalende score op ORS en stijgende op BSI

“Het gaat niet goed met ons, doe iets!”

Sessie 2: Max ORS maatschappelijk fct

Beide partners maken zich zorgen over het werk van Max

o Max voelt zich opzij geschoven en genegeerd

o Gerda gaat hier tegen in, hetgeen Max boos maakt

o Beiden voelen zich niet begrepen

66

Na sessie 4 ook op BSI boven de cut off

Mild klinisch niveau van psychisch disfunctioneren

RCI 1-4 en 4-7 is klinisch significant

Schaalniveau toename van:

depressiviteit

angst (enkel voor Max)

hostiliteit

interpersoonlijke sensitiviteit

achterdocht

Impact op therapeutische relatie?

67

Max & Gerda: erg gelijklopende curves

Max: Sessie 2 van 40/40 naar 25/40

SBL helpende gebeurtenissen:

“De nieuwe medicatie geeft niet het verhoopte resultaat. Ik voel me alsmaar

depressiever worden en ik was zo blij dat ik met iemand kon praten. Dit was

helpend omwille van het persoonlijk contact met de therapeut op een moment

dat ik mij eigenlijk niet goed voelde.”

Gerda: Sessie 2 van 35/40 naar 33/40

SBL helpende gebeurtenissen:

“Het feit dat er in deze sessie gepraat kon worden over de problematiek op het

werk van Max was helpend. Die problemen hebben volgens mij zeker een

negatieve invloed op de werking van de medicatie en het eigenwaardegevoel. De

confrontatie kan Max aan het denken zetten. Ik denk dat Max op dit moment te

ziek is om te werken aan een betere relatie. Alles is momenteel gericht op zijn

genezing.”

Verontrustende scores na sessie 4

Risico op drop-out of psychisch decompenseren

Tijd voor actie!

SBL zo snel mogelijk invullen en opsturen

Overleg met beider psychiater

Supervisie

Huiswerk: symbool van de kracht in hun relatie

Max voelt zich niet zozeer in de steek gelaten door T maar is zodanig depressief dat

de empathisch ondersteunende bejegening hem nauwelijks soelaas biedt.

Voor Gerda was de empathisch ondersteunende therapeut daarentegen wel een

hoopgevende factor.

MEERWAARDE VAN UITGEBREID MONITOREN

Procescommentaren

Verduidelijken beleving en verwachting v Cliënten

Helpen ter voorbereiding van de sessie

Geven mandaat voor welbepaalde T-interventies

Huiswerk als transitioneel object

Optimale (emotionele) verhoudingswijze

68

Kanaliseren van de nood aan tussentijds/exclusief contact met de Therapeut

Verantwoordelijkheid opnemen vr eigen inbreng

Optimaliseren van de afstemming

Karine.vantricht@uzleuven.be

EXAMEN

Mondeling

Te kennen cursus + slides, te lezen boek, door te nemen notities

Extra slides/documenten op toledo niet in dit document

Oefening Fam Peeters (Cyb perspectief)

Person view (Chomsy vs Foucault)

Social constructionism

Wittgenstein – language game (zonder clip)

3 vragen

Focus op begrijpen

Begrippen

Voorbeelden

In eigen woorden, niet vanbuiten blokken!