Interview Saariaho

1
Rumi, die leefde in de dertiende eeuw en niet alleen poëzie schreef, maar ook aan de basis stond van de beroemde ‘wervelende derwisjen’. Hoewel zij het Perzisch niet machtig is, gebruikt Saariaho de teksten in hun oorspronkelijke versie: ‘Vertalingen zijn altijd herinterpreta- ties en doen vaak af aan het origi- neel. Bovendien wilde ik werken met de sonoriteiten van een taal die ik niet ken.’ Ze weet niet meer waar en wanneer ze Rumi leerde kennen: ‘Ik lees hem al mijn leven lang en waar ik ook kom, ik zoek altijd weer naar nieuwe vertalingen. Ik bewonder zijn sterke beelden, die vaak op mysteri- euze wijze verbonden zijn met din- gen die wij allemaal meemaken.’ Rumi’s verzen inspireerden haar te zoeken naar muzikale overeenkom- sten en formele oplossingen: ‘Soms neemt het orkest bepaalde ritmische patronen of gebruikte toonhoogtes over van de stem. Op andere momenten wordt de spraak ver- vormd en is hij ook voor Perzisch sprekende mensen onverstaanbaar. Daarnaast heb ik geluiden van de wind opgenomen en bewerkt. Ik heb een jaar over het elektronische deel gedaan, het vormt de basis voor de compo- sitie.’ Toch is de opname niet voortdurend hoorbaar: ‘Hij wordt op bepaalde momen- ten ingestart. Omdat dit precies op tijd moet gebeuren, laat ik dat doen door een musicus uit het orkest, zelf regel ik samen met Jean-Baptiste Barrière via een meng- paneel de klankbalans.’ wiskunde en dans De zes delen zijn verschillend georkes- treerd. Zo klinken in het openingsdeel, Morning Wind, wervelende bewegingen van hoge houtblazers, harp en slagwerk en spelen in Walls Closing koperblazers en solofagot een prominente rol: ‘De ambitus – het bereik van de instrumenten – wordt steeds kleiner, tot alleen de lage regionen overblijven, als muren die je insluiten.’ In het vijfde deel, Dialogue, splitst Saariaho zowel de stem als het orkest in twee con- trasterende klankwerelden: ‘Zo vang ik het spel van vraag en antwoord muzikaal én semantisch.’ Terug naar de titel. Circle Map lijkt een directe relatie met de Gashouder te sugge- reren, alsof ze een muzikale kaart van deze ruimte zou uittekenen, maar dit is schijn: ‘Het is een wiskundige term betref- fende een familie van dynamische syste- men, waarvan de roterende bewegingen geanalyseerd kunnen worden. Deze ideeën hebben mij tijdens het componeren geïn- spireerd, net als het snelle draaien van de derwisjen. Het idee van rotatie keert in ver- schillende vormen terug, en mijn hele stuk kan opgevat worden als één grote draaiing.’ Maar is die titel werkelijk op geen enkele wijze gerelateerd aan haar kennismaking met de Gashouder? Saariaho lacht: ‘Laten we zeggen: misschien!’ PRELUDIUM - juni/juli 2012 23 < Sinds het Rotterdams Philharmonisch Orkest en Gidon Kremer in 1995 hier te lande haar vioolconcert Graal Theatre intro- duceerden, groeide Kaija Saariaho geleide- lijk uit tot een household name. Het Koninklijk Concertgebouworkest speelde pas in 2008 voor het eerst muziek van haar, de Nederlandse première van het cel- loconcert Notes on Light, met haar landge- noot Anssi Karttunen als solist. Na het concert repte het NRC van ‘feeërieke klank- tovenarij’, Trouw doopte haar tot ‘de Debussy van onze tijd’. Voor het Holland Festival vroegen het KCO en een aantal andere orkesten haar een nieuwe compositie te schrijven. Deze zal in première gaan in de Gashouder, binnen het thema ‘Out of the Box’, waarmee de AAA-serie (Actueel, Avontuurlijk, Aangrijpend) dit seizoen wordt afgesloten. De afgelopen jaren was er veel discussie over hoe ‘verstard’ de concertpraktijk geworden is en hoe ingesleten gewoontes kunnen worden doorbroken. Met concerten op ongebruikelijke locaties en rond prikke- lende thema’s hoopt het orkest hierop een antwoord te formuleren. stem en orkest Als ik Saariaho in maart spreek via Skype, is zij in New York, waar zij dit seizoen composer in residence is bij Carnegie Hall. Zij heeft de Gashouder persoonlijk beke- ken, maar zich bij het componeren niet expliciet door de ronde vormen laten inspi- reren, de titel Circle Map ten spijt: ‘Ik vind het een mooi gebouw en heb de bijzondere akoestiek ervaren, maar die is toch weer anders als de zaal is gevuld met mensen.’ De koepelvormige ruimte heeft haar even- min verleid tot een ruimtelijke opstelling: ‘Mijn stuk moet ook goed klinken in regu- liere concertzalen.’ Over het thema ‘Out of the Box’ zegt zij: ‘Als kunstenaar acht ik het mijn plicht platgetreden paden te vermijden, dus ik probeer in elke compositie nieuwe ant- woorden te vinden op vragen die ik mijzelf stel. Zo’n thema zegt mij daarom niet zoveel, maar Circle Map past wel binnen het kader: het wordt niet gespeeld in het mooie Concertgebouw en bovendien gebruik ik naast akoestische instrumenten ook elektronica.’ Is dit in de gangbare orkestpraktijk inder- daad geen dagelijkse kost, binnen haar eigen oeuvre speelt elektronica een grote rol: al in 1984 verwerkte ze deze in haar eerste orkestwerk, Verblendungen. Saariaho werkte destijds aan het door Pierre Boulez opgerichte Ircam (Institut de recherche et coordination acoustique/musique) in Parijs, waar zij haar fijnzinnige gevoel voor klankkleur verder ontwikkelde. Bouwt zij in Verblendungen uit twee elek- tronisch gemanipuleerde vioolklanken een heel ‘strijkorkest’, dat in dialoog gaat met het fysieke ensemble, in Circle Map is het de stem van de Irakese musicus Arshia Cont die zich mengt met de klanken van akoestische instrumenten. Hij draagt zes kwatrijnen voor van de Perzische dichter AAA-SERIE 22 ‘De Perzische dichter Rumi kiest sterke beelden’, vertelt Kaija Saariaho over het werk dat zij componeerde voor de ‘Out of the Box’-aflevering van de AAA-serie. De verzen van de dichter mengen zich met de stem van het orkest. Dansende dichtkunst door thea derks ‘Ik heb een jaar over het elektronische deel gedaan, het vormt de basis voor de compositie’ 22 EN 23 JUNI, GASHOUDER - Koninklijk Concertgebouworkest - Susanna Mälkki, dirigent - Saariaho, Rijnvos, Lindberg, Boulez

description

Interview Saariaho - juni 2012

Transcript of Interview Saariaho

Rumi, die leefde in de dertiendeeeuw en niet alleen poëzie schreef,maar ook aan de basis stond van deberoemde ‘wervelende derwisjen’.Hoewel zij het Perzisch niet machtigis, gebruikt Saariaho de teksten inhun oorspronkelijke versie:‘Vertalingen zijn altijd herinterpreta-ties en doen vaak af aan het origi-neel. Bovendien wilde ik werken metde sonoriteiten van een taal die ikniet ken.’ Ze weet niet meer waar enwanneer ze Rumi leerde kennen: ‘Iklees hem al mijn leven lang en waarik ook kom, ik zoek altijd weer naarnieuwe vertalingen. Ik bewonder zijnsterke beelden, die vaak op mysteri-euze wijze verbonden zijn met din-gen die wij allemaal meemaken.’Rumi’s verzen inspireerden haar tezoeken naar muzikale overeenkom-sten en formele oplossingen: ‘Somsneemt het orkest bepaalde ritmischepatronen of gebruikte toonhoogtesover van de stem. Op anderemomenten wordt de spraak ver-vormd en is hij ook voor Perzischsprekende mensen onverstaanbaar.Daarnaast heb ik geluiden van dewind opgenomen en bewerkt. Ik hebeen jaar over het elektronische deelgedaan, het vormt de basis voor de compo-sitie.’ Toch is de opname niet voortdurendhoorbaar: ‘Hij wordt op bepaalde momen-ten ingestart. Omdat dit precies op tijdmoet gebeuren, laat ik dat doen door eenmusicus uit het orkest, zelf regel ik samenmet Jean-Baptiste Barrière via een meng-paneel de klankbalans.’

wiskunde en dansDe zes delen zijn verschillend georkes-treerd. Zo klinken in het openingsdeel,Morning Wind, wervelende bewegingenvan hoge houtblazers, harp en slagwerk enspelen in Walls Closing koperblazers ensolofagot een prominente rol: ‘De ambitus– het bereik van de instrumenten – wordtsteeds kleiner, tot alleen de lage regionenoverblijven, als muren die je insluiten.’ Inhet vijfde deel, Dialogue, splitst Saariahozowel de stem als het orkest in twee con-trasterende klankwerelden: ‘Zo vang ik hetspel van vraag en antwoord muzikaal énsemantisch.’

Terug naar de titel. Circle Map lijkt eendirecte relatie met de Gashouder te sugge-reren, alsof ze een muzikale kaart vandeze ruimte zou uittekenen, maar dit isschijn: ‘Het is een wiskundige term betref-fende een familie van dynamische syste-men, waarvan de roterende bewegingengeanalyseerd kunnen worden. Deze ideeënhebben mij tijdens het componeren geïn-spireerd, net als het snelle draaien van dederwisjen. Het idee van rotatie keert in ver-schillende vormen terug, en mijn helestuk kan opgevat worden als één grotedraaiing.’Maar is die titel werkelijk op geen enkelewijze gerelateerd aan haar kennismakingmet de Gashouder? Saariaho lacht: ‘Latenwe zeggen: misschien!’

P R E L U D I U M - juni/juli 2012 23

<

Sinds het Rotterdams PhilharmonischOrkest en Gidon Kremer in 1995 hier telande haar vioolconcert Graal Theatre intro-duceerden, groeide Kaija Saariaho geleide-lijk uit tot een household name. HetKoninklijk Concertgebouworkest speeldepas in 2008 voor het eerst muziek vanhaar, de Nederlandse première van het cel-loconcert Notes on Light, met haar landge-noot Anssi Karttunen als solist. Na hetconcert repte het NRC van ‘feeërieke klank-tovenarij’, Trouw doopte haar tot ‘deDebussy van onze tijd’.Voor het Holland Festival vroegen het KCOen een aantal andere orkesten haar eennieuwe compositie te schrijven. Deze zal inpremière gaan in de Gashouder, binnenhet thema ‘Out of the Box’, waarmee deAAA-serie (Actueel, Avontuurlijk,Aangrijpend) dit seizoen wordt afgesloten.De afgelopen jaren was er veel discussieover hoe ‘verstard’ de concertpraktijkgeworden is en hoe ingesleten gewoonteskunnen worden doorbroken. Met concertenop ongebruikelijke locaties en rond prikke-lende thema’s hoopt het orkest hierop eenantwoord te formuleren.

stem en orkestAls ik Saariaho in maart spreek via Skype,is zij in New York, waar zij dit seizoencomposer in residence is bij Carnegie Hall.Zij heeft de Gashouder persoonlijk beke-

ken, maar zich bij het componeren nietexpliciet door de ronde vormen laten inspi-reren, de titel Circle Map ten spijt: ‘Ik vindhet een mooi gebouw en heb de bijzondereakoestiek ervaren, maar die is toch weeranders als de zaal is gevuld met mensen.’De koepelvormige ruimte heeft haar even-min verleid tot een ruimtelijke opstelling:‘Mijn stuk moet ook goed klinken in regu-liere concertzalen.’Over het thema ‘Out of the Box’ zegt zij:‘Als kunstenaar acht ik het mijn plichtplatgetreden paden te vermijden, dus ikprobeer in elke compositie nieuwe ant-woorden te vinden op vragen die ik mijzelfstel. Zo’n thema zegt mij daarom nietzoveel, maar Circle Map past wel binnenhet kader: het wordt niet gespeeld in hetmooie Concertgebouw en bovendiengebruik ik naast akoestische instrumentenook elektronica.’Is dit in de gangbare orkestpraktijk inder-daad geen dagelijkse kost, binnen haareigen oeuvre speelt elektronica een groterol: al in 1984 verwerkte ze deze in haareerste orkestwerk, Verblendungen. Saariahowerkte destijds aan het door Pierre Boulezopgerichte Ircam (Institut de recherche etcoordination acoustique/musique) inParijs, waar zij haar fijnzinnige gevoel voorklankkleur verder ontwikkelde.Bouwt zij in Verblendungen uit twee elek-tronisch gemanipuleerde vioolklanken eenheel ‘strijkorkest’, dat in dialoog gaat methet fysieke ensemble, in Circle Map is hetde stem van de Irakese musicus ArshiaCont die zich mengt met de klanken vanakoestische instrumenten. Hij draagt zeskwatrijnen voor van de Perzische dichter

AAA-SERIE

22

‘De Perzische dichter Rumi kiest sterke beelden’, verteltKaija Saariaho over het werk dat zij componeerde voor de‘Out of the Box’-aflevering van de AAA-serie. De verzen vande dichter mengen zich met de stem van het orkest.

Dansende dichtkunstdoor thea derks

‘Ik heb een jaar over hetelektronische deel gedaan, hetvormt de basis voor de compositie’

22 EN 23 JUNI, GASHOUDER- Koninklijk Concertgebouworkest- Susanna Mälkki, dirigent- Saariaho, Rijnvos, Lindberg, Boulez