Instapniveau pabo - Goed voorbereid naar de pabo · 2017. 4. 6. · In de bijlage vindt u per...

Quickscan aardrijkskunde

Voorbereiding op de bijzondere nadere

vooropleidingseisen voor aardrijkskunde,

geschiedenis en natuur en techniek;

Matching van bronnen/aanbevolen literatuur in

het kader van de entreetoets met het

werkdocument SLO ‘Specificatie leerdoelen instapniveau pabo’

april 2014.

Instapniveau pabo

Titel : Instapniveau pabo – quickscan

aardrijkskunde

Project/Werkgroep : Instroom pabo

Auteur(s) : Jonne van Diggele

Illustraties :

MBO Diensten : Houttuinlaan 6 Postbus 2051 3440 DB Woerden

T: 0348 - 75 35 00 E: [email protected]

I: www.mbodiensten.nl

Woerden :

Versienummer : Versie 0.3 concept, 23 april 2014

mailto:[email protected]

http://www.mbodiensten.nl/

Inhoudsopgave

1 Inleiding 4

2 Onderzochte bronnen 5

3 Beknopte omschrijving van onderzochte bronnen 6

3.1 Algemene typering 6

3.2 Typering naar inhoud 7

4 Conclusie over nog te ontwikkelen leermateriaal voor aansluiting op SLO-doelen 10

4.1 Algemeen 10

4.2 Aanvulling is gewenst 10

4.3 Links naar vakinhoud op internet 10

5 Bijlage 1 SLO-leerdoelen in relatie tot onderzochte boeken 12

4

1 Inleiding

Per 1 augustus 2015 gaan bijzondere nadere vooropleidingseisen gelden voor de pabo’s (pedagogische academie basisonderwijs). Dit betekent dat havoleerlingen en mbo-studenten

landelijke kennistoelatingstoetsen moeten doen voor aardrijkskunde, geschiedenis en natuur en techniek. Voor leerlingen en studenten die zich niet goed op deze nieuwe eisen hebben kunnen

voorbereiden, is vanaf september 2014 een tijdelijk ondersteuningsaanbod beschikbaar via het project Instroom pabo.

Vanuit dit project is een matchingsonderzoek uitgevoerd om inzicht te krijgen in hoeverre bestaande

bronnen aansluiten op de bijzondere nadere vooropleidingseisen. In dit geval zijn de bronnen bekeken die aangewezen zijn als relevante bronnen voor de bestaande entreetoets Mens en Wereld

voor de pabo 1. SLO heeft leerdoelen geformuleerd 2 voor de bijzondere nadere vooropleidingseisen. In het onderzoek zijn de bronnen gerelateerd aan deze SLO-leerdoelen.

Leeswijzer Na een inleiding over deze bronnen (algemene typering) volgt in dit rapport een samenvattend

overzicht van de kenmerken van deze bronnen (content, verwerkingsopdrachten, toetsing en didactiek). In de bijlage is een gedetailleerd overzicht opgenomen van de quickscan, waarin de

bronnen en de SLO-leerdoelen aan elkaar worden gerelateerd. Op basis van deze analyse is aangegeven welke onderwerpen de beschreven bronnen nog niet of onvoldoende afdekken.

Hiermee legt deze analyse een basis om, in samenspraak met uitgevers, te komen tot afspraken over

de ontwikkeling van aangepast leermateriaal voor de landelijke kennistoelatingstoetsen voor de pabo.

1 Uiteraard zijn er ook nog andere bronnen die aansluiten (zoals de bronnen voor de onderbouw havo en voor vmbo-t), maar we beperken ons hier tot de bronnen die zijn aanbevolen voor de entreetoets. 2 Specificatie leerdoelen instapniveau pabo; Specificering van de bijzondere nadere vooropleidingseisen voor aardrijkskunde, geschiedenis en natuur & techniek. Werkdocument 11 maart 2014. SLO, Enschede. Kenmerk: OB-VO/7155/E/14-077

5

2 Onderzochte bronnen

(aanbevolen in verband met entreetoets, zie http://www.entreetoets-menw.nl/Informatie.htm) 1. Baltus, R.C. (2011). Basiskennis aardrijkskunde – slaag voor de entreetoets!, Noordhoff

Uitgevers, Groningen. 2. Bas, J. de (2013). De pabotoets aardrijkskunde haal je zo, Coutinho, Groningen.

3. Blokhuis J., en Peeters, H.(2009). Aardrijkskunde en didactiek. Bronnenboek. Noordhoff Uitgevers, Groningen.

4. Hamer, A. de e.e.a.( 2007). Aardrijkskunde geven, van Gorcum, Assen. 5. Notté, H. (2008). Aardrijkskunde voor de basisschool, een domeinbeschrijving, Cito, Arnhem.

6. Peters A. en Westerveen, F. (2010). Geowijzer, Noordhoff Uitgevers, Groningen/Houten. 7. Verheij J.K, en Notté H. e.e.a. (2009 ). Aardrijkskunde is overal, Cantal, Woerden.

Geraadpleegde studiewijzers

• Domeinbeschrijvingen entreetoets Mens en Wereld: aardrijkskunde, gekoppeld aan Geowijzer

• Roger Baltus en Gerard Schotanus (2008), Literatuurverwijzingen domeinbeschrijvingen entreetoets aardrijkskunde, Cito

http://www.entreetoets-menw.nl/Informatie.htm

6

3 Beknopte omschrijving van onderzochte bronnen

3.1 Algemene typering

1. Basiskennis aardrijkskunde - slaag voor de entreetoets Beschrijving van de aardrijkskundeleerstof die wordt overhoord bij de eindtoets van Cito en bij de

entreetoets voor aanstaande pabostudenten. De onderwerpen zijn op geografisch verantwoorde wijze logisch geordend: aarde, landschappen in de wereld, landschappen in Nederland, bevolking en

bestaansmiddelen (landbouw, industrie en diensten). Compacte toelichting op thema’s, met kaarten en foto’s. De negen hoofdstukken zijn als volgt opgebouwd: inleiding, paragrafen met

achtergrondinformatie en afsluitend enkele toetsvragen. De lesstof is gericht op de voorbereiding op de entreetoets voor aanstaande pabostudenten. Compact register achterin.

2. De pabotoets aardrijkskunde haal je zo

De zeven domeinbeschrijvingen (afkomstig uit de uitgave ‘Aardrijkskunde voor de basisschool, een domeinbeschrijving’, Cito, 2008) dekken een groot deel van de SLO-leerdoelen. Zeer compacte

beschrijving van de basisinzichten verdeeld naar onderwerpen, de bijbehorende begrippen en principes en de omschrijving van die begrippen en principes. Uitgave is in zwart-wit (is beperking

voor het kaartmateriaal en de foto’s). De toetsvragen zijn geordend per domein en afsluitend zijn er toetsen die meerdere domeinen omvatten. Vooral gericht op kennis van begrippen (in de beschrijvingen), terwijl de toetsvragen ook ingaan op ‘inzicht’ en toepassing. Zonder voorkennis is

het nodig om andere bronnen te raadplegen om de toetsvragen te maken.

3. Aardrijkskunde en didactiek. Bronnenboek Uitgebreide informatiebron, heldere structuur. Overzichtelijke indeling door ‘navigatieschema’s’ per

hoofdstuk. Verwijzingen naar bronnen (kaarten, internet en relatie met leerlijnen basisschool). De eerste twee hoofdstukken (deel 1) betreffen aardrijkskunde en didactische aanpak. Deel 2, 3 en 4

betreffen vakinhoud. Voorzien van trefwoorden langs de kantlijn, samenvattingen per hoofdstuk en een uitgebreid trefwoordenregister. Op www.pabowijzer.nl zijn toetsvragen beschikbaar. Voor

studenten en docenten met weinig of veel voorkennis een praktisch naslagwerk.

4. Aardrijkskunde geven. Praktische vakdidactiek voor het basisonderwijs Boek is vooral bedoeld als naslagwerk voor het lesgeven. Naast het boek is een digitale component

beschikbaar op www.aardrijkskundegeven.nl (met extra lessuggesties en beeldmateriaal) en www.aardrijkskundegeven.vangorcum.nl (de verwijzing naar deze link werkt niet meer). De link is verplaatst naar Teachers channel. Deze site is slechts gedeeltelijk raadpleegbaar, dan wel tegen

betaling beschikbaar (ook voor andere uitgaven). Zie bijvoorbeeld

http://www.pabowijzer.nl/

http://www.aardrijkskundegeven.nl/

http://www.aardrijkskundegeven.vangorcum.nl/

7

https://pabo.teacherschannel.nl/my/courses/book/131. Boek is geschreven vanuit didactisch perspectief. Inhoudelijke achtergrondinformatie is verwerkt in de hoofdstukken.

5. Aardrijkskunde voor de basisschool, een domeinbeschrijving

Een domeinbeschrijving in zeven delen. Ieder deel bestaat uit basisinzichten (beknopt weergegeven), uitwerking en voorbeelden. Veel fotomateriaal. Alle basiskaarten zijn opgenomen. Uitgebreid

register. Een informatief basisboek, geen didactiek.

6. Aardrijkskunde is overal Boek besteedt veel aandacht aan de didactiek van het aardrijkskundeonderwijs (hoofdstuk 1 tot en

met 4). Hoofdstukken 5 tot en met 7 betreffen de ‘basiskennis van de leerkracht’. Deze inhoud is geordend naar gebieden. Dat betekent dat de thema’s (zoals landschappen en temperatuur) in verschillende paragrafen terugkomen. Dit maakt de aansluiting met de SLO-leerdoelen van de pabo

iets lastiger, omdat die thematisch geordend zijn. De informatie staat dus in gedeeltes verspreid en bevat ook veel meer informatie dan de SLO-doelen. Een beperkt aantal SLO-leerdoelen is niet gedekt.

Het boek is prettig geschreven en bevat veel kaarten en foto’s. Register maakt nazoeken makkelijk. Verwijzing naar www.sherpa-pro, zoals achterop boek is vermeld, is verwarrend. Bestaat deze nog,

en onder welke voorwaarden toegankelijk?

7. Geowijzer Hoofdstuk 1 tot en met 9 betreffen de inhoudelijke kennisbasis, hoofdstuk 10 tot en met 16 staan in

het teken van de didactische kennisbasis. De hoofdstukken zijn thematisch geordend. Het gebruik van trefwoorden in de kantlijn ondersteunt het snel terugvinden van relevante informatie. Prettig in

het gebruik. Register ondersteunt het nazoeken van informatie. Aanvullende informatie via de website Pabowijzer. Daar zijn, na het inloggen met de code die je bij het boek ontvangt, ook

samenvattingen van de hoofdstukken te vinden, oefentoetsen, et cetera.

3.2 Typering naar inhoud

Content/vakinhoud Verwerkings-

opdrachten

Toetsopgaven Didactiek

Baltus, R.C. (2011).

Basiskennis

aardrijkskunde – slaag

voor de entreetoets!,

Noordhoff Uitgevers,

Groningen.

Compacte toelichting op

de basisthema’s die

kenmerkend zijn voor de

schoolaardrijkskunde,

met kaarten en foto’s.

Inhoudelijke aansluiting

op SLO-doelen: redelijk -

Per thema zijn

opgaven aanwezig.

Te gebruiken als

‘verwerkings-

opdracht’ en ter

toetsing van de

kennis.

Zie bij

verwerkings-

opdrachten. De

antwoorden zijn

in te zien op

pabowijzer.nl

nee

https://pabo.teacherschannel.nl/my/courses/book/131

8


opdrachten


goed

Bas, J. de (2013). De

pabotoets

aardrijkskunde haal je

zo, Coutinho,

Groningen.

Omschrijving van

kernbegrippen per

thema.


op SLO-doelen: redelijk

Nee. Per thema zijn er

toetsvragen en

aan het einde van

het boek zijn er

themaover-

stijgende toetsen.

Antwoorden

achterin boek.

nee

Blokhuis J., en

Peeters, H.(2009).

Aardrijkskunde en

didactiek.

Bronnenboek.


Groningen.

Uitgebreide informatie

per thema en subthema.

Met samenvattingen.


op SLO-doelen: goed

Niet bij de

hoofdstukken in

het boek.

Beschikbaar via

de internetsite

Pabowijzer

(inlogcode nodig

behorend bij

boek).

Ja, deel 1

(hoofdstuk 1

en 2). In deze

hoofdstukken

ook veel

inhoudelijke

informatie.

Hamer, A. de e.e.a.(

2007). Aardrijkskunde

geven, van Gorcum,

Assen.

Summiere inhoud.

Verwijzing naar bronnen

op internet.


op SLO-doelen: matig,

gedeeltelijk.

Actualiteit niet altijd goed

(bijvoorbeeld EU-landen)

Per hoofdstuk is

een ‘onderzoeks-

opdracht’

aanwezig, ter

verdieping van de

lesstof.

Per hoofdstuk zijn

tien toetsvragen

aanwezig. Meer

vragen plus

antwoorden zijn

beschikbaar via

website (teachers

challenge).

Hoofdzakelijk

aandacht voor

didactiek.

Notté, H. (2008).

Aardrijkskunde voor

de basisschool, een

domeinbeschrijving,

Cito, Arnhem.

Zeven thema’s die samen

het domein

aardrijkskunde voor de

basisschool omvatten.


op SLO-doelen: redelijk-

goed

Geen verwerkings-

opdrachten.

Geen

toetsopgaven

Geen

didactiek

Peters A. en

Westerveen, F.

(2010). Geowijzer.


Groningen/Houten.

Uitgebreide informatie

per thema. Trefwoorden

zijn opgenomen in de

kantlijn.


op SLO-doelen: goed

Nee. Niet in het

boek. Via website

Pabowijzer zijn

oefenopgaven

beschikbaar (met

inlogcode).

Niet aanwezig in

boek. Wel

toegang tot

toetsen via

website

Pabowijzer (met

inlogcode)

Bijna de helft

van het boek

betreft de

didactiek van

aardrijkskun-

deonderwijs

9


opdrachten


Verheij J.K, en Notté

H. e.e.a. (2009 ).

Aardrijkskunde is

overal. Cantal,

Woerden.

Uitgebreide behandeling

van gebieden (NL,

Europa, wereld) met

daarin de voorkomende

verschijnselen en

aardrijkskundige thema’s.


op SLO-doelen: redelijk -

goed

Geen

verwerkingsop-

drachten

vakinhoudelijk. Wel

suggesties hoe de

stof te verwerken

in de klas.

Geen toetsvragen Bijna de helft

van het boek

betreft de

didactiek van

aardrijkskun-

de onderwijs

10

4 Conclusie over nog te ontwikkelen leermateriaal voor aansluiting op SLO-doelen

4.1 Algemeen

De leerdoelen onder A in de SLO-leerdoelen, gericht op vakgebonden vaardigheden, zijn niet aan een kernthema gebonden, maar hebben met het vakgebied te maken op een abstracter niveau. De

onderzochte boeken sluiten hier niet of nauwelijks op aan. De door SLO beschreven leerdoelen onder B (de acht kernthema’s) bevatten naast een inhoudelijke

component ook een indirecte verwijzing naar een taxonomie van het leerdoel: kennis hebben van begrippen en definities of kennis die meer verklarend van aard is. De onderzochte boeken sluiten aan

op beide aspecten (weliswaar in verschillende mate). Voor de leerdoelen onder C genoemd (kaarten) bieden de meeste boeken geen directe

ondersteuning. Ze hebben hoogstens een verwijzende functie.

4.2 Aanvulling is gewenst

De SLO-leerdoelen zijn breder dan alle boeken tezamen bieden. Dat betekent dat er aanvullend materiaal beschikbaar moet komen.

Voor de volgende onderwerpen is er niet of nauwelijks informatie beschikbaar in de onderzochte boeken:

• Stedelijke problematiek (oorzaken en gevolgen) (B2.4)

• Proces van globalisering (B3.3)

• Arm en rijk, kenmerken onderontwikkelde gebieden en hun bewoners (B4.1)

• Wereldgodsdiensten en taalgebieden (B5.4)

• Bronnen van energie (B7.1, B7.2)

• Water: fasen van de kringloop (B8.1), waterverdeling zoet en zout water (B8.2), ruimtelijke

maatregelen overstromingsrisico als gevolg van zeespiegelstijging (B8.3), maatregelen in verband met overstromingsrisico rivieren (B8.4) en belang van schoonwater (B8.5).

In de bijlage vindt u per onderzocht boek welke onderwerpen in relatie tot de SLO-leerdoelen onderbelicht zijn.

Het is mogelijk dat de ontbrekende informatie beschikbaar is in andere leerboeken, internetsites, et

cetera. Hier wordt vanuit het project Instroom pabo nader onderzoek naar gedaan, mede in samenspraak met de uitgevers.

4.3 Links naar vakinhoud op internet

Studio VO - Stercollecties http://www.vo-content.nl/stercollectie/aardrijkskunde

http://www.vo-content.nl/stercollectie/aardrijkskunde

11

Community digischool – kennisnet aardrijkskunde: http://aardrijkskunde.vakcommunity.nl/ Vaklokaal aardrijkskunde: http://wp.digischool.nl/aardrijkskunde/

Toetsen bovenbouw: http://wp.digischool.nl/aardrijkskunde/oefenen/toetsen-bovenbouw/ Teachers Channel Pabo: https://pabo.teacherschannel.nl/infopage/128/

Toetsen

Bij: Aardrijkskunde is overal: https://pabo.teacherschannel.nl/my/courses/206/chapter/1640/quiz/

http://aardrijkskunde.vakcommunity.nl/

http://wp.digischool.nl/aardrijkskunde/

http://wp.digischool.nl/aardrijkskunde/oefenen/toetsen-bovenbouw/

https://pabo.teacherschannel.nl/infopage/128/

https://pabo.teacherschannel.nl/my/courses/206/chapter/1640/quiz/

5 Bijlage 1 SLO-leerdoelen in relatie tot onderzochte boeken

In deze bijlage is het resultaat opgenomen van de quickscan matching SLO leerdoelen3 met de zeven bronnen die in hoofdstuk 2 beschreven zijn. In kernwoorden wordt aangegeven welke onderwerpen deze boeken behandelen, met een aanduiding van hoofdstuk, paragraaf of bladzijde. Als onderwerpen ontbreken, staat dit aangeven met ‘niet’.

• Onder A staan leerdoelen gericht op ‘vakgebonden vaardigheden aardrijkskunde’

• Onder B staan vakinhoudelijke leerdoelen, geordend naar tien thema’s

• Onder C staan de kaarten genoemd die geselecteerd zijn in verband met de leerdoelen

• De kleuren in de balken geven een globale aanduiding aan van de ‘match’ tussen het boek en het leerdoel:

Geen of nauwelijks aansluiting Aansluiting redelijk Aansluiting goed Aansluiting uitstekend

1. Basiskennis AK 2. Pabotoets 3 AK en Didactiek 4 AK geven 5 AK basisschool 6 Geowijzer 7 AK is overal

A. Vakgebonden vaardigheden aardrijkskunde4

A.1 Geografische vragen beantwoorden

A.1.1 De aspirant-student kan geografische vragen waarbij gebiedskenmerken belangrijk zijn herkennen en beantwoorden.

Thema’s, begrippen niet nader genoemd

Waar gaat

aardrijkskunde over en

wat is de werkwijze?

(1.2)

Wat is aardrijkskunde;

Geografisch leren

kijken (1.1, 1.2)

A.2 Geografische werkwijzen hanteren

A.2.1 De aspirant-student kan verschijnselen en gebieden vergelijken in ruimte en tijd.

• Thema’s, begrippen niet nader genoemd De geografische

werkwijze

De geografische kubus

(H1.2), fig. 1.3; fig 1.1.

3 De auteur van de quickscan heeft onderstreping en vetgedrukte markering toegevoegd om accenten te verduidelijken. 4 Deel A betreft leerdoelen die vakinhoudoverstijgend zijn. Deze leerdoelen zijn volgens SLO vooral bedoeld als aanwijzing voor het ontwikkelen van de instaptoets.

13


(1.2)

A.2.2 De aspirant-student kan relaties leggen binnen een gebied en tussen gebieden.

• Thema’s, begrippen niet nader genoemd De geografische

werkwijze

(1.2)


(2.1)


(H1.2), fig. 1.3; fig. 1.1.

A.2.3 De aspirant-student kan verschijnselen en gebieden vanuit verschillende perspectieven beschrijven en verklaren.

Hoogtelijn

(informatiebronnen)

2.1.1; Breedtelijn

(bestaansdimensies)

(2.1.2);

Dieptelijn: geografische

vierslag (2.1.3)

Geografische

zienswijze;

multiperspectiviteit;

meervoudig

bronnengebruik. De

geografische kubus

(H1.2), fig. 1.3; fig 1.1.

A.2.4 De aspirant-student kan verschijnselen en gebieden op verschillende schaalniveaus beschrijven en verklaren.

Wat is een kaart,

schaalbegrip (3.1)

Schaalniveas binnen

regio (2.1)

Schaalniveaus, schaal

op de kaart; schaalgetal

omrekenen. (1.3)

Kaarten maken, theorie

(3.1.5) perspectief,

kaartschaal,

kaartsymbolen

A.2.5 De aspirant-student kan verschijnselen en gebieden beschrijven en verklaren door relaties te leggen tussen het bijzondere en algemene


(H1.2), fig. 1.3; fig 1.1.

A.2.6 De aspirant-student kan verschijnselen en gebieden in hun geografische context plaatsen.


(H1.2), fig. 1.3; fig 1.1.

A.3 Geografische hulpmiddelen inzetten

A.3.1 De aspirant-student kan een (digitale) kaart selecteren en lezen als informatiebron op basis van titel, legenda, schaal, windroos, kaartsoort en kaarttype.

14


• Kaartselectie, kaartlezen, atlas, digitale interactieve kaart Kaarten lezen:

kaartvaardigheden (3.4)

Kaarten: gebruik en

toepassingen (H4)

Vakdidactiek: lesgeven

met de kaart (3.1)

Atlas (1.4); soorten

kaarten;

Hfd. 12: Kaartlezen

Geschikte kaarten

(3.1.7)

A.3.2 De aspirant-student kan patronen in een gebied op een (digitale) kaart beschrijven.

• Kaartanalyse

Kaartanalyse (12.3)

A.3.3 De aspirant-student kan op een (digitale) kaart patronen in een gebied verklaren met algemene geografische kennis.

• Kaartinterpretatie

Kaartinterpretatie

(12.3)

15

1. Basiskennis AK 2 Pabotoets 3 AK en Didactiek 4 AK geven 5 AK basisschool 6 Geowijzer 7 AK is overal

B.1 Aarde, klimaat en landschap

B.1.1 De aspirant-student kan de positie van de aarde ten opzichte van de zon toelichten.

• Zonnestelsel, aarde, draaiing aarde om de zon, aardbaan, aardrotatie, dag-nacht, aardas, seizoen, evenaar, geografische coördinaten (parallel, meridiaan, oosterlengte, westerlengte), noordelijk halfrond, zuidelijk halfrond, noordpool, zuidpool, tijdzone.

Aarde en zonnestelsel

(2.1), seizoenen (2.2),

getijden (2.3)

Aarde, eb en vloed,

maan, sterren, zon,

dag, nacht, seizoenen,

tijdsverschillen,

geografische

coördinaten,

werelddelen, zeeën en

oceanen, noordelijk

halfrond, zuidelijk

halfrond (H1)

Niet: tijdzones

Zonnestelsel (5.1.2)

aardas (fig. 5.6),

evenaar, seizoenen.

Dag-nacht, poolnacht,

midzomernacht.

Niet: tijdzones

Coördinatensysteem

(3.4.2, figuur 3.17) .

De aarde fysisch ; als

één van de planeten

(2.2.2)

Aarde, zonnestelsel,

dag-nacht, noordpool,

zuidpool, noordelijk en

zuidelijk halfrond,

geografische

coördinaten, zomer,

winter (2.1 De Aarde)

Niet: tijdzones

Planeet aarde,

zonnestelsel,

dampkring, weer,

klimaat, dag-nacht,

draaiing aarde om zon,

seizoenen (2.1)

Dampkring,

zonnestelsel, dag en

nacht, seizoenen (6.1 -

De aarde)

B.1.2. De aspirant-student kan spreiding en kenmerken van hoofdklimaten op aarde beschrijven.

• tropische regenklimaten, droge klimaten, gematigde klimaten, poolklimaten, poolklimaten, vegetatie Van evenaar tot

poolgebied: tropen

(tropisch bos, savanne,

steppe, woestijn),

subtropen, gematigde

zone, poolgebied

(toendra poolijs) (3.1,

3.2)

Kenmerken

landschappen en

vegetatie : tropisch

regenwoud,

Klimaat,

vegetatiezones,

tropisch bos, savanne,

steppe, woestijn,

loofbos, naaldbos,

sneeuw en ijsvlaktes,

toendra

(H2- Klimaten)

Klimaatfactoren:

breedteligging,

hoogteligging,

gebergten, land en

water (5.3.3.)

Hoofdklimaten (5.4)

Tropische zone

(tropisch regenwoud en

savanne) (5.4.1)

Droge klimaten (steppe,

woestijn), (5.4.2)

Klimaatfactoren (3.2.2).

Klimaten op aarde

(3.2.3): tropisch

regenwoud, savanne,

steppe, woestijn,

Middellandse Zee,

gematigd zeeklimaat,

landklimaat, toendra,

poolklimaat.

Verschillen in klimaat

veroorzaken verschillen

in landschappen; van

tropisch naar pool.

Neerslag in warme

gebieden: tropisch bos,

tropisch grasland,

woestijn

Koud klimaat: naarmate

kouder: loofbos,

naaldbos, toendra,

sneeuw en

Tropisch regenwoud,

savanneklimaat,

steppeklimaat,

woestijnklimaat,

gematigde zone

(Middellands

Zeeklimaat,

zeeklimaat);

landklimaat, polair

klimaat met

beschrijving van

vegetatie (2.5

Poolgebieden, tropen,

bergen (6.1 – Klimaten

en plantengroei)

Niet: vegetatie

16


savanne/steppe,

woestijn, middel. zee,

zee/land, toendra,

pool, hooggebergte

(3.3)

Gematigde zone (mid.

zee klimaat, gem.

zeeklimaat); (5.4.3)

Landklimaat; (5.4.4)

Polaire zone: (toendra

en poolklimaat) (5.4.5).

Beschrijving van

vegetatie.

ijsvlaktes.(2.2.

Landschappen op de

wereld)

Plantengroei en

Klimaten)

B.1.3 De aspirant-student kan de ligging van een klimaat verklaren.

• Breedteligging, ligging ten opzichte van zee/oceaan, hoogteligging, (boomgrens, sneeuwgrens),reliëf, wind- en zeestroom, aanlandige wind, aflandige wind, lijzijde, loefzijde, passaat, moesson

Verklaring van de

verschillen in

landschappen (H3.2)

Hoogland, laagland,

reliëf

(H2 Hoogte en reliëf)

Overige begrippen in

dit hoofdstuk matchen

met andere

leerdoelen.

Windsystemen

(passaat, moesson,

aflandige wind,

aanlandige wind (5.2.2).

Hoogteligging:

boomgrens (5.3.3

(p.137)

sneeuwgrens/eeuwige

sneeuw (5.4.6

p152,153).

Loefzijde, lijzijde

(stuwingsregen, fig.

5.16, 5.3.3)

Weer en klimaat (3.2.1)

De klimaatfactoren:

Breedteligging

hoogteligging,

gebergten (3.2.2)

Niet: aanlandige wind,

aflandige wind,

passaat, moesson

Ligging in relatie tot

klimaat, zie hierboven.

(2.2)

Temperatuurfactoren,

breedte/hoogteligging,

aanlandige wind,

aflandige wind,

zeestromen, gebergten

(2.2)

Moesson

is beschreven als

onderdeel van

paragraaf over weer en

klimaat. (2.3)

Ook filmpjes en kaarten

op de website.

Klimaten en

plantengroei (p. 178)

B.1.4 De aspirant-student kan aan de hand van een kaartbeeld van de wereld de ligging van de hoofdklimaten aanwijzen.

• Geen nadere specificatie (thema’s, begrippen). Verwijzing naar Grote Wereldkaart 11, p 102 Symbolen geven aan Pagina 178-179 (H6.1)

17


Indeling en ligging van

de belangrijkste

landschappen (H3.1;

Figuur 3.1a)

Bosatlas, kaart De

aarde- Klimaatgebieden

en kaart Ecologische

landschapszones

(Figuur 5.18)

dat student een kaart

moet bestuderen. Op

de website staat een

verwijzing naar de

betreffende atlaskaart.

In dit geval de kaarten

over klimaten en

plantengroei

B.1.5 De aspirant-student kan klimaatverandering en de gevolgen daarvan beschrijven.

• IJstijden, warme tijden, fossiel, broeikaseffect (versterkt broeikaseffect, broeikasgas [CO2], zeespiegelstijging), verdroging (verwoestijning) IJstijden

(4.2.2)

Niet: broeikaseffect

Klimaatverandering

(5.5.1) Versterkt

broeikaseffect

(zeespiegelstijging).

IJstijden, warme tijden

(7.2.1)

Niet: fossiel

Broeikaseffect (2.2.2;)

IJstijd (p 118);

Niet: fossiel

Landschappen in NL: de

vorming van Nederland

(p30 en 32: ijstijd)

Klimaten vroeger en nu,

zonneactiviteit,

vulkaanuitbarsting, El

Niño, broeikaseffect,

ozonlaag.

Vooral uitleg van de

begrippen, minder

gericht op ‘gevolgen’.

Stijging zeespiegel,

broeikaseffect (6.1)

B.1.6 De aspirant-student kan de elementen van het weer beschrijven en weersveranderingen verklaren.

• Temperatuur, neerslag (stuwingsregen, stijgingsregen), wind, (windkracht [storm, orkaan, tornado], windrichting), luchtdruk (hoge drukgebied, lage drukgebied, front), wolk, reliëf

Weer en klimaat (5.3)

Gebergten, land en

water, Golfstroom

niet: windkracht,

orkaan, tornado,

wolken

Weer en klimaat (3.2.1) Kringloop van het

water,

neerslagvormen/typen

wolken, moesson (2.3)

Luchtbewegingen,

wind, windsystemen,

18


orkaan, tornado (2.4)

B.1.7 De aspirant-student kan de ligging en kenmerken van Nederlandse landschappen beschrijven.

• Zandlandschap (dekzand, stuwwal), rivierkleilandschap (rivierklei, rivierbedding, uiterwaarde, rivierdijk), zeekleilandschap (zeedijk, polder [droogmakerij], duinlandschap (duin, getijde), veenlandschap (veen, polder), lösslandschap (löss, heuvel)

Hoog NL

(heuvellandschap,

zandlandschap,

hoogveenlandschap).

(4.2)

Laag NL

(duinlandschap,

laagveenlandschap,

zeekleilandschap,

rivierlandschap). (4.3)

: löss (4.2.1)

Extra: beschermde

landschappen (4.4)

Hoog NL:

Heuvellandschap,

rivierlandschap,

zandlandschap (H3)

Laag NL:

kustlandschap,

veenlandschap,

zeekleilandschap (H3)

Niet: löss

Met name het

ontstaan en de ligging.

Minder: de kenmerken

van de landschappen

6 landschappen:

krijt/löss

zand

rivierklei

veen

zeeklei

duin

Kenmerken; (niet

ligging)

Water en landschappen

in Nederland (5.2)

Ligging en kenmerken

van:

Hoog-NL:

heuvellandschap,

zandlandschap,

rivierlandschap

Laag NL:

veenlandschap,

kustlandschap.

Zeekleilandschap.

Uiterwaarden,

rivierdijk, polder, veen

(Niet: löss)

Extra: beschermde

landschappen

Zand, löss, veen,

zeeklei, duin, rivierklei:

ontstaan, bewoning en

specifieke kenmerken.

(3.1 t/m 3.6)

Polders (4.1)

Landschappen

Nederland (heuvel,

zand, rivier, veen, kust,

zeeklei) ( H6.1)

B.1.8 De aspirant-student kan de ontstaanswijze van het Nederlandse landschappen verklaren.

• Rivier, (land)ijs, wind, zee, stuwwal, dekzand, grond(soort), sedimentatie, erosie

19


Stuwwallen en landijs

(4.2.1);

hoogveenmoeras

(4.2.3);

Ontwikkelingen in Laag

Nederland (4.3)

De vorming van

Nederland (ijstijd) (H3

basisinzicht 1):

IJstijd, sedimentatie,

stuwwallen

Vorming van NL in het

kwartair:

stuwwallen,

gletsjertongen,

strandwalen, dekzand.

Zandverstuiving,

sedimentatie

(erosie en sedimentatie

ook in H6.3.2 vanwege

aardkorst)

Relatie Nederlandse

‘bergen’en ijs (5.2.1)

Verklaring ontstaan:

ijs, wind, zee,

rivierwater, landijskap,

stuwwallen.

(2.1

Achtergrondinformatie

c.)

Niet: sedimentatie,

erosie

Ontstaan van de

landschappen

(zandlandschap, löss,

veen, zeeklei, duin,

rivierklei)

Paragraaf ‘Ontstaan’ bij

resp. 3.1 t/m 3.6

Landschappen

Nederland (H6.3)

B.1.9 De aspirant-student kan aan de hand van een kaartbeeld de spreiding van en het grondgebruik in (cultuur)landschappen in Nederland toelichten.

• Akkerbouwgebied, (glas)tuinbouwgebied, veeteeltgebied, bosgebied, bedrijventerrein industriegebied, haven), recreatiegebied, infrastructuur, bodem (bodemvruchtbaarheid), natuurgebied

Verwijzing naar Grote

Bosatlas

kaarten 20, 21, 22, 23,

24, 44.

Kaart Nederland

Landschappen

Bijlage 1, kaart 2 p. 93

Zie opmerkingen bij

B1.4

6.3: Kaart p 220

B.2 Bevolking en ruimte B.2.1 De aspirant-student kan de bevolkingsspreiding in Nederland, Europa en de wereld beschrijven en verklaren.

• Bevolkingsdichtheid, klimaat, reliëf, ontwikkelingspeil

Wereld, Europa,

Nederland: dicht- en

dunbevolkte gebieden.

Relatie met klimaat.

Verschillen in

Landen en hun

bevolking (H4)-

Bevolkingsspreiding,

dichtheid

Bevolkingsspreiding

Bevolkingsgroei en

leefomstandigheden

(4.2.1) .

Verdeling, verspreiding

van bevolking over

wereld,

afhankelijk van diverse

factoren.

(dus ook verklaren).

Bevolkingsaantallen,

demografie, geboorte

en sterfte, emigratie,

immigratie,

demografische transitie

(6.)1

Bevolking Wereld (p.

184);

Bevolkingsdichtheid

Europa (p. 212);

Bevolkingsspreiding NL

(p.225);

20


bevolkingsgroei (arm

en rijke landen) (=

ontwikkelingspeil)

Ontwikkelingspeil niet

als begrip, maar in de

tekst: verschillen in

welvaart stad,

platteland, tussen

landen.

= niet

bevolkingsspreiding in

NL et cetera

B.2.2 De aspirant-student kan ontwikkelingen in de bevolking in Nederland, Europa en de wereld beschrijven en verklaren.

• Natuurlijke bevolkingsgroei, geboortecijfer, sterftecijfer, geboorteoverschot, sterfteoverschot, migratie(stroom (immigratie, emigratie), gezinshereniging, vestigings- en vertrekfactor, demografische transitie, leeftijdsopbouw (bevolkingspiramide), vergrijzing

Migraties naar

koloniën, jaren ‘50,

illegale migraties,

migraties in Europa.

Niet: demografische

transitie,

leeftijdsopbouw

Emigratie,

immigratie,

migratie,

remigratie,

allochtoon,

vertrekfactoren,

vestigingsfactoren.

autochtoon,

vergrijzing,

arbeidsmigratie.

Migratie,

bevolkingsexplosie,

geboortecijfer,

vergrijzing (9.1.1)

Immigranten (9.2)

autochtoon, allochtoon.

Migratiestromen.

Migratieredenen

(arbeid).

Gezinshereniging.

Emigratie (9.6);

emigratiemotieven.

Bevolkingsontwikkeling,

groei, krimp,

vertrekoverschot,

geboorteoverschot.

(9.7)

Migratie tussen en

binnen landen (4.2.2).

Migratie, motieven,

vergrijzing, cultuur

(3.2).

Bevolkingsopbouw

(voorbeelden 5,6)

Bevolkingsaantallen,

demografie, geboorte

en sterfte, emigratie,

immigratie,

demografische transitie

(6.1)

Bevolkingsopbouw,

demografische druk

(6.2)

Buitenlandse migratie

(pull &push factoren)

(6.3)

Wereldbevolking (p.

184); migratie (p. 187);

groei (p. 188)

Bevolkingsdichtheid

Europa (p. 212),

migratie (p. 213)

vergrijzing (p. 215)

Bevolkingsgroei,

emigratie, (p. 226, 227)

21


(Niet: sterfteoverschot,

demografische

transitie,

bevolkingspiramide)

B.2.3 De aspirant-student kan het proces van de groei van steden beschrijven en verklaren.

• Industrialisatie, mechanisatie, urbanisatie, suburbanisatie, re-urbanisatie, platteland, stad, stadsdelen (centrum, wijken) stedelijk gebied Bevolkingsspreiding

Forensisme

Suburbanisatie

Urbanisatie

NL en rest wereld

Urbanisatie (9.1.2)

mechanisatie, trek naar

de steden,

suburbanisatie (9.1.3)

re-urbanisatie (9.1.4)

groeikernen,

Urbanisatie,

suburbanisatie; (6.2.3).

Stedelijke zones (6.2.4).

Wat is een stad (6.2.1)

Hoe zijn de steden

ontstaan (2.2.2)

Ruimtelijke aspecten

van industrie: (p65).

Ruimtelijke aspecten

van dienstverlening (p

80, 81)

Urbanisatie,

wederopbouw,

suburbanisatie,

groeikernen (6.4)

Stad en dorp,

stedenbeleid (6.5)

Steden en stedelijke

gebieden (p. 211);

platteland (p. 211).

Industrialisatie (206)

B.2.4 De aspirant-student kan oorzaken en gevolgen van huidige stedelijke problematiek onderscheiden. • Agglomeratievorming, megastad, grondprijs, bereikbaarheid (forensisme), segregatie, krottenwijken, stadvernieuwing (leefbaarheid)

Zie bij B2.3 Hoe zijn de steden

ontstaan (2.2.2) ;

Nadelen van wonen in

de stad (6.2.3 p 152)

Stedelijke gebieden,

forensen,

krottenwijken (p 29);

Autoverkeer in steden

(p 83)

Agglomeratie,

forensisme,

stadsvernieuwing (6.5);

Stedelijke netwerken,

krachtige steden (6.6)

Groei steden (p. 226)

B.3 Bestaansmiddelen

B.3.1 De aspirant-student kan economische sectoren en hun verspreiding en kenmerken beschrijven. • Landbouw (extensieve landbouw, intensieve landbouw), drainage, irrigatie, kunstmest, bosbouw, mijnbouw, visserij, industrie (chemische industrie

[olieraffinage], textielindustrie, metaalindustrie [hoogoven], high techindustrie), dienstverlening (transport, handel), toerisme, informele sector, import, export, grondstof, recycling, halffabricaat, eindproduct, arbeid kennis(economie), kapitaal, afzetmarkt, afstand (relatieve afstand, absolute afstand), delfstof ijzererts, steenkool, aardolie, aardgas), infrastructuur (autoweg, spoorweg, kanaal, rivier, sluis), bruto nationaal product (BNP) (per inwoner)

22


Akkerbouw, tuinbouw,

veeteelt, bosbouw (6.1)

(6.2)

Vestigingsfactoren

fabriek (grondstoffen,

arbeiders, afzetmarkt,

transport) (7.2)

Olieraffinaderij,

chemische fabrieken,

ijzer en staal,

landbouwverwerkende

fabrieken ,

textiel/confectie,

steen/keramiek,

cement,

elektrotechn./hightech

(7.3)

Veranderende

vestigingsfactoren

(meer transporteren,

specialisatie,

schaalvergroting,

verhuizing) (7.4).

Dienstverlenende

bedrijven (8.2)

Transport (goederen en

Primaire sector

Landbouw

Grondstoffen

Secundaire sector

Eindproducten

Industrie

Tertiaire sector

Diensten

Quartaire sector (H6)

Akkerbouw,

Glastuinbouw,

bosbouw, veehouderij,

Intensieve landbouw

(H7)

Niet: Visserij

Productie in de

industrie

(eindproducten,

grondstoffen,

halffabricaten,

mijnbouw,

arbeidskrachten,

productiemiddelen)

Afzetmarkt, transport,

infrastructuur

(=fabrieken) (H8)

Primaire sector: (8.2)

Landbouw, Visserij

Secundaire sector: (8.3)

Metaalindustrie, Elektr.

Industrie, chemische

industrie, Voedings-

grondstoffen,

bouwnijverheid,

energiebedrijven.

Dienstverlening: (8.4)

Transport, verkeer en

communicatie,

Toerisme en recreatie,

Non profit

Landelijk gebied in NL

Veeteelt, akkerbouw,

tuinbouw, bosbouw

(9.2.1)

Landbouw (4.1) :

(akkerbouw, tuinbouw,

bosbouw)

Intensieve

tuinbouw=glastuinbou

w/kassen.

Veehouderij (extensief

en intensief, (extra

begrippen:

hokdierhouderij,

scharreldierhouderij).

Verspreiding:

ruimtelijke aspecten

van landbouw (klimaat

en grond) en menselijke

factoren.

Niet: Visserij

Productie in de

industrie: halffabricaat,

grondstof,

arbeidskracht,

grondstof, eindproduct,

afnemers

Ruimtelijke aspecten:

Afzetmarkt,

Infrastructuur

(vestiging bij goede

Primaire sector

(akkerbouw, veeteelt,

tuinbouw, bosbouw,

visserij, mijnbouw -

delfstoffen);

(8.2)

Secundaire sector (ind.

revolutie, zware

industrie, lichte

industrie); (8.3)

Tertiaire sector

(verkeer en vervoer,

mainports, recreatie en

toerisme);

infrastructuur

Quartaire sector. (8.4).

NIET expliciet, (wel

verwerkt in diverse

paragrafen)

Import, export,

eindproduct, kapitaal,

afzetmarkt, ,

Toerisme (Europa,

Nederland);

Industrie (p. 189, 230,

335)

Landbouw, akkerbouw,

tuinbouw, veeteelt,

industrie ,

dienstverlening (p. 229-

232)

Verbindingen (water,

weg, spoor, lucht) (p.

238-240)

(H6.3)

23


personen, via weg,

water en lucht) (8.3)

Niet: bisserij

Niet: BNP

Dienstverlening,

toerisme, transport

(H9)

Niet: infrastructuur =

wegen, kanalen, etc.

BNP

aan- en

afvoermogelijkheden

zoals spoor,

autosnelweg en

havens)

Niet: rivier, kanaal,

sluis.

Industrie: (H5)

Metaalindustrie,

chemische industrie,

elektrotechnisch,

hightech industrie.

Delfstoffen

Dienstverlening (6.1,

6.2)

Transport, handel,

overheid, onderwijs,

toerisme, recreatie,

Niet: BNP

B.3.2 De aspirant-student kan aan de hand van een kaartbeeld van Nederland en de wereld belangrijke economische gebieden aangeven.

• Niet nader genoemd Verwijzing naar kaarten

op internet

Kaart 3: industrie NL

Kaart 6 autosnelwegen

en luchthavens

Kaart 9 Toerisme EU

Kaart p. 228

24


B.3.3 De aspirant-student kan het proces van globalisering en de gevolgen voor verschillende gebieden toelichten.

• Kolonie, global shift, schaalvergroting, transportkosten, werkgelegenheid, innovatie Schaalvergroting

(7.4)

Industrie:

schaalvergroting,

transport,

infrastructuur

Niet: global shift

Globalisering (8.1.2)

(8.5.4)

Globalisering,

multinationals, global

shift, centrum en

periferie (8.5)

Keerzijde van

globalisering (8.6)

Globalisering (H6.2, p.

207)

B.4 Arm en rijk

B.4.1 De aspirant-student kan kenmerken van meer en minder ontwikkelde gebieden en de situatie van bewoners in die gebieden beschrijven en verklaren.

• Centrum-periferie (kolonie), levensverwachting, analfabetisme, voedselzekerheid (ondervoeding[honger]) gezondheidszorg, waterkwaliteit leeftijdsopbouw (bevolkingspiramide), verstedelijking (verstedelijkingstempo), welvaart (BNP per inwoner, handel [import, export, ruilvoet], verdeling beroepsbevolking)

In H5.1 spreiding van

de bevolking (dicht/dun

bevolkt in relatie tot

voedselverbouwing en

wonen).

Bevolkingsgroei en

welvaart.

Beroepsbevolking 8.1;

ontwikkelingslanden.

Onderontwikkeling

(4.2.3) : kenmerken van

‘arme’ landen, BNP,

Migratiemotieven (3.2):

Rijke landen (p 45);

Bevolkingsdichtheid en

levensomstandigheden:

(p 43)

Indicatoren van

ontwikkeling,

gezondheidszorg,

onderwijs, BNP (9.1)

Verstedelijking,

bevolkingsgroei,

migratie,

overurbanisatie (9.2)

Arm en Rijk (6.1; p. 189)

B.5 Grenzen en identiteit B.5.1 De aspirant-student kan verschillende soorten grenzen beschrijven

• Natuurlijke grens (zee, oceaan, rivier, woestijn), politieke grens (land, provincie, gemeente)

B.5.2 De aspirant-student kan de relatie tussen grenzen en identiteit verklaren.

25


• (streekproduct), grensconflict, vluchteling (economische-, politieke-, etnische, religieus)

B.5.3 De aspirant-student kan het ontstaan, de doelstellingen, de namen en de ligging van de belangrijkste landen van de Europese Unie beschrijven.

• Europese samenwerking (verkeer, migratie, handel) Europese Unie

Internationale

samenwerking

Niet: namen en ligging

landen

Europese Unie

(aanleiding tot

oprichting EEG) ( 8.5.1)

Niet: ligging/welke

landen

Europese Unie, doel,

ligging en welke landen

(=kaart 8), migratie

(3.2)

Niet: handel

Ontstaan EU,

(doelstelling, landen)

(7.3)

Europees beleid

(landbouw, regio,

innovatie (7.5)

Niet: de ligging van de

landen (zie opmerking

bij B1.4 over kaarten)

Europese Unie (p. 213-

214), kaart (p. 212)

B.5.4 De aspirant-student kan de spreiding van wereldgodsdiensten en belangrijke taalgebieden op een wereldkaart beschrijven.

• Christendom, Islam, Jodendom, Hindoeïsme, Boeddhisme, taalgrens Kaart Wereld 15: Talen;

16: Godsdiensten

B.6 Krachten der aarde

B.6.1 De aspirant-student kan de landschapsvormende werking van endogene krachten beschrijven en verklaren.

• Aardkorst, continent, plaattektoniek, aardbeving, gebergtevorming (plooiing, breuk [horst, slenk], gesteente [zandsteen, kalksteen]), reliëf, vulkanisme (vulkaan, krater, lava, magma, geiser, hotspot), trog

Aardkorst, aard,

beving, vulkanen

(gebieden, soorten,

magma, lava, etc.) (2.4)

Aardbeving, vulkanen

(2)

(alleen de begrippen,

niet verklaren)

Aardkorst,

(schollen)=plaattekto-

niek, (6.1.1)

Gebergtevorming

(6.1.2)

De aarde fysisch:

schuivende platen

(2.2.2, p. 34).

Aardbeving (p. 35,37.

Trog (p. 36)

Landschappen op de

wereld; Hoogte en

reliëf (2.2): Aardkorst,

Aardbeving, vulkanen

(p. 25)

Endogene en exogene

krachten,

platentektoniek (5.1).

Plaatbewegingen,

divergentie,

Hoog en Laag; Levende

aarde (6.1 – de wereld):

Aard korst, aardbeving,

platen, plooi, vulkaan,

lava, kloven, vloedgolf

26


Niet plaattektoniek,

geiser, hotspot, trog

Aardbevingen (6.1.3;

6.5.1)) Endogene

krachten (6.1.4).

Vulkanisme (6.1.5):

lava, hotspot. Geisers

(6.1.6)

Magma (6.2.6)

Niet: trog

convergentie (5.2).

Vulkanisme, lava,

krater, hotspot,

doorsnede vulkaan

(5.3)

(p. 175-176)

B.6.2 De aspirant-student kan de landschapsvormende werking van exogene krachten beschrijven en verklaren.

• Verwering, erosie, sedimentatie, water (rivier, zee), wind, ijs (gletsjer), dal, fjord, gesteente (grind, zand, klei) Rivieren (2.5): erosie,

sediment, grind, zand,

klei.

Verwerking, erosie, (2)

Sedimentatie (3)

(begrippen)

Stollingsgesteenten

(6.2.3),

Sedimentgesteenten,

(6.2.4).

Verwering (6.3.1)

Erosie en sedimentatie

(6.3.2)

(gletsjers, rivieren,

wind, zee, grotten)

Grondsoorten en

bodems (6.3.3) Klei,

zand, slib, et cetera.

Waterkringloop,

gesteentekringloop,

verweringsmateriaal,

rivier, sedimentatie,

fossielen (2.2.3)

Hoogte en reliëf:

gletsjer. Rivieren: grind,

zand klei (p. 26,27)

Bergen, reliëf, gletsjers

(5.5)

Gesteente, erosie (5.6)

Hoog en Laag; levende

wereld (6.1 – de

Wereld):

Kringlopen- regenwater,

sneeuw, gletsjer,

ijsrivier, erosie, kiezel,

zand en klei, gesteente.

(p176-177)

B.6.3 De aspirant-student kan natuurrampen beschrijven en verklaren en maatregelen noemen om schade te beperken.

• Vulkaanuitbarsting, aardbeving (tsunami), orkaan, tornado, overstroming, droogte Vulkanen en

aardbevingen (2.4) als

natuurverschijnsel, niet

Aardbevingen,

tsunami’s,

vulkaanuitbarsting,

Aardbeving, voorbeeld

27 p. 25.

Vulkanisme (5.3);

Orkaan, tornado (1.2, p.

48, 49)

Vulkaan (p. 176),

tsunami (p. 176);

Overstroming:

27


als natuurramp

Niet: tsunami, orkaan,

tornado, overstroming

maatregelen.

lawine (verschijnselen

en maatregelen om

schade te beperken)

Aardbeving, tsunami

(5.4)

Overstroming (NL 1953)

en maatregel

Deltawerken (4.3);

Hoogwater (NL 1993,

1995) (4.4);

Te veel water (4.6);

Verwoestijning,

bodemerosie en

maatregelen (9.3)

Maatregelen: dijken (p.

177)

B.7 Bronnen van energie

B.7.1 De aspirant-student kan soorten energiebronnen beschrijven.

• Duurzame energie (windenergie, waterkracht [stuwdam], zonne-energie), fossiele brandstof steenkool, aardgas, aardolie), kernenergie, biobrandstof Duurzame energie (p.

234)

B.7.2 De aspirant-student kan het verband aangeven tussen welvaart, welzijn en energieverbruik in Nederland en wereldwijd.

• Energieproductie, energieverbruik, welvaartsstijging, vervuiling (luchtvervuiling) Kyoto protocol: kiezen

voor economie en

milieu? (8.5.3)

B.8 Water

B.8.1 De aspirant-student kan de verschillende fasen van de waterkringloop beschrijven en verklaren.

• Waterkringloop, verdamping, condensatie (wolk), neerslag, grondwater (aquifer), oppervlakte water (rivier [bovenloop, gletsjer, middenloop, benedenloop, delta] stroomrichting, stroomgebied [zijrivier], waterscheiding, meer, zee, oceaan)

Rivieren 2.4 Vocht (5.2.3): Kringlopen: water en Neerslag en de Hoog en Laag; levende

28


Niet: waterkringloop,

Waterdamp, de

kringloop van water,

neerslag

gesteente (2.2.3) kringloop van het water

(1e paragraaf 2.3)

wereld (6.1 – de

Wereld):

Kringlopen- regenwater,

sneeuw, gletsjer,

ijsrivier, erosie, kiezel,

zand en klei, gesteente.

(p. 176-177)

B.8.2 De aspirant-student kan waterverdeling tussen zoet en zout water in Nederland en in de wereld op hoofdlijnen beschrijven.

• Zoet water, zout water, brak water, grondwater, landijs, drinkwater(winning), waterstand (NAP), getijde (eb, vloed), wad De getijden eb en vloed

(2.3)

Niet: zoet en zout

water NL en wereld

Zoutwatermilieu ,

doodtij, NAP (7.4.2)

Fig. 4.1.1 Afsluitdijk

(zoet/zoutwater); Fig.

4.1.3 zoet/zout water

NL/Deltawerken;

NAP (4.1);

Getijde, wad (4.5);

Waterproblemen

wereldwijd (schoon,

vervuild, drinkwater)

(4.6) ;

Drinkwater NL (3.5);

Getijde, eb en vloed

(4.5) p. 107

B.8.3 De aspirant-student kan ruimtelijke maatregelen, met name in Nederland, om het overstromingsrisico als gevolg zeespiegelstijging laag te houden, beschrijven

en verklaren.

• Deltawerken (Oosterscheldedam), Zuiderzeewerken (Afsluitdijk), zeedijk, stormvloedkering, strand, kust, delta Duinen (Duinlandschap

(4.3.1);

7.4: Eeuwige strijd

tegen het water:

Nederland en

overstroming (5.2.3):

Laag Nederland (2.3):

dijken en duinen,

Zuiderzeewerken,

Afsluitdijk (4.2);

Waterbeheer (p224).

Deltawerken (p342)

29


Dijken, ringvaart

(Laagveenlandschap

4.3.2);

Oosterscheldedam

(4.3.3.)

Zuiderzeewerken

(7.4.1)

Deltaplan (7.4.2)

Stormvloedkering,

dammen.

Broeikaseffect en

zeespiegelstijging

(7.5.2) dijken.

Afsluitdijk,

deltawerken.

Deltaplan, (p. 33);

Afsluitdijk (p. 36)

Deltawerken,

Oosterscheldekering,

(4.3); Kustverdediging,

kustbeleid, (4.5).

Duinen en zeewering (p.

343)

B.8.4 De aspirant-student kan ruimtelijke maatregelen, met name in Nederland, het overstromingsrisico bij rivieren laag te houden, beschrijven en verklaren.

• Rivierdijk, stroomgebied (verstening, neerslag), waterbekken, stuw Dijken , Stuw

(Rivierlandschap 4.3.4)

Deltaplan Grote

Rivieren (7.5.1)

Rivierkleilandschap:

oorzaken van

overstromingen (7.3.4)

Rivieren en

Waterbeheer (p. 124,

125- 5.2.3)

Laag Nederland:

Rivierlandschap (2.3):

dijken, uiterwaarde,

stuwen, sluizen

Deltaplan grote

rivieren,

hoogwaterbeleid (4.4)

Waterbeheer (p. 224)

B.8.5 De aspirant-student kan aangeven wat het belang is van schoon water voor de kwaliteit van leven van mensen.

• Drinkwater, sanitatie, watervervuiling, waterzuivering, watertekort, verdroging Duinlandschap (4.3.1):

drinkwater zuivering.

Drinkwater (7.3.6)

infiltratiewater , duinen

(p. 233)

Drinkwater (p. 44) Water vervuiling,

watertekort, verdroging

(4.6);

Drinkwater (3.5)

Watercrisis (p. 182)

Drinkwater,

waterbeheer,

schoonwater

30


C. Kaarten

De kaarten dekken de topografie af. Bij aardrijkskunde wordt gewerkt met een standaardlijst van 300 topografische namen die CITO heeft opgesteld en het KNAG heeft overgenomen. Het

gaat om de volgende negen kaarten:

Bijlage p. 272: de 300

topo items.

H13: standaardlijst is

opgenomen. Zie

opmerking bij B1.4

over kaarten

Kaart 1 Klimaten wereld + vegetatiezones (B.1.4)

Figuur 3.1a (p. 24)

Bijlage 1, kaart 11 (p.

102)

Kaart 2 (cultuur)Landschappen Nederland (B.1.9)

Figuur 4.1 (p. 44)

Figuur 4.2 (p. 45)

Bijlage 1, kaart 2, (p.

93)

p. 228

Kaart 3 Bevolkingspreiding/dichtheid Nederland (B.2.1)

Figuur 5.4 (p. 69) p. 41 p. 225

Kaart 4 Bevolkingspreiding/dichtheid Europa (B.2.1)

Figuur 5.3 (p. 68) p. 40 p. 212

Kaart 5 Bevolkingspreiding/dichtheid wereld (B.2.1)

Figuur 5.1 (p. 66) Kaart 13 (p. 104)

Kaart 6 Arme en rijke landen wereld (B.4.1)

Figuur 5.2 (p. 67) Kaart 14 (p.-105)

Kaart 7 Godsdiensten en cultuurgebieden wereld (B.5.4)

Kaart 16 (p. 107) p. 245

Kaart 8 Taalgebieden wereld (B.5.4)

Figuur 5.5 (p. 71) Kaart 15 (p. 106)

Instapniveau pabo - Goed voorbereid naar de pabo · 2017. 4. 6. · In de bijlage vindt u per...

Documents

Transcript of Instapniveau pabo - Goed voorbereid naar de pabo · 2017. 4. 6. · In de bijlage vindt u per...