Inhoud · 2020. 7. 13. · 9Generalissimus Het genie der mens - heid 28 10 Nikita De Maisman 30 11...

Voorwoord 8Enkele wenken bij het lezen 11

1 Privet Zo is het maar njet 122 Koebanskaja Hells Angels van de

Steppe 143 Bogatyrskaja Van Wolgaslepers tot een

zwart vierkant 164 Zimnjaja Derevenka Zachtjes sist de

samovar 185 Ot Petrovitsja Van Ivan, Ivanovitsj en

Ivanovna 206 Nerpa O Bajkal, Bajkal... 227 Akdov Absurd, absurder, absurdst 248 Belomorkanal Over sigaretten en

dwangarbeid 269 Generalissimus Het genie der mens-

heid 2810 Nikita De Maisman 3011 Wodka Gorbatsjov Secretaris-mine-

raal 3212 Bespochmelnaja Absoluut wel een

kegel 3413 Tsjaikovski Symfonie of kakofonie 3614 Turkmenbasji Het Boek van de ziel 3815 Mendelejev In zijn element 4016 Roesski Razmer Maat kennen 4217 Pojechali Op naar de ruimte 4418 Organika Met liefde over de tijger 4619 Geser Boeddha in Rusland 4820 Samogon Dan stoken we het toch

zelf 5021 Bekertjes wodka Russische yoghurt 5222 Novy Roesski Blingbling 5423 Molodetskaja Een pioniersgeest 5624 Oblomov Lekker luieren 58

inhoud � 5

Inhoud

25 Kremljovskaja Hulde voor jou, HeiligRusland 60

26 Poesjkin Ik had u lief 6227 Sjevardnadze Land van de wijn 6428 Oktjabrskaja Juliaans en Grego -

riaans 6629 Staraja Kazan Van kerk en moskee 6830 Peter de Grote Ratio versus emotie 7131 Djadja Vanja Verse oesters 7432 Jevrejskaja Waar is de rabbi? 7633 Spartakovskaja Dynamo’s en loco -

motieven 7834 Golkiper The Big Red Machine 8035 Batja Even benadrukken 8236 Vodka Valenki Zomergasten 8437 Chaski Als kat en hond 8638 Stolitsjnaja De achtste zuster 8839 Kolyma (1) Min 45, 50 of 55 ? 9040 Narodny kontrol Bonte lappen -

deken 9241 Beloega Van kool en kaviaar 9442 Matrjosjkina Moedertje Rusland 9643 Psjenitsjnaja Koren en kaf 9844 Admiralski tsjas Botsman en baken-

bardy 10045 Raspoetin Niet wat je denkt 10246 Joera 90-60-90 10447 USSR Sikkel en hamer 10648 Altaj Heimatklänge 10849 Natsionalnaja ochota Nog wat

bijzonderheden 11050 Prazdnitsjnaja Feest! 11251 Tsaritsa Prominent onder de

minnaars 11452 Prezidentskaja Tulpen uit Kazach-

stan 116

53 Amoerskaja De natuur onder werpen118

54 Tsarjov kabak Mieren in de pap 12055 Tovarisjtsj! De olifant niet opmerken

12256 Pilot Superhelden 12457 Moskovskaja Homo Sovieticus 12658 Crisis Brand in het Witte Huis 12859 Chlebosolnaja Demjans vissoep 13060 Bolsjoj De overtreffende trap 13261 Odna kopejka Tassen met roebels 13462 Detskaja Vinger in de dijk 13763 Bojarskaja Ochota De dreigende 14064 Narkom De jaloerse generalissimus

14265 Zolotoje koltso Nostalgia Tours 14466 Kolyma (2) Zwemmen met pegels 14667 Blat De hoer en de pannenkoek 14868 Za milych dam De huisgeest bij de

neus 15069 Nevski Prospekt Van Petrograd en

Piter 15270 Boeninskaja Interne emigratie 15471 Pravda Wat is meer waar? 15672 Provodnitsa Arbeiderspaleizen 15873 Nasja vodka Ons soort mensen 16074 Chinggis Mongolenangst 16275 Tsjeljabinskaja Over Masja en Misja

16476 Roesskaja (1) 410 keer Nederland 16677 Korsakov Hoe zat het ook alweer 16878 Kalasjnikov Held van de Russische

Federatie 17079 Zjirinovski Ongelikte beren 172

6 � rusland in 101 wodka-etiketten

80 Odessa Stad van schrijvers 17481 Roesskaja (2) De pope en zijn vrouw

17682 Taiga Sneeuw en stormen 17883 Ni sjagoe nazad Je geeft je niet over

18084 Chabarovskaja Rusland mon amour

18285 Kalinka Kalinka en Katjoesja 18486 Wodka 362 Met weemoed 18687 Troedovaja Een onverwoestbare unie

18888 Kolyma (3) Gij zult niet werken 19089 Aljaska Russisch Amerika 19290 Kolos Artistieke propaganda 19491 Gospoda Ofitsery Wit versus rood 19692 Poetinka Redder van de dieren 19893 Spetsnaz Met speciale bestemming

20094 Zamoskvoretsje Tfoe-tfoe-tfoe 20295 Zavalinka Het Russische sprookje 20496 Jazz De witte Louis Armstrong 20697 Regio 27 Geen wegen maar richtingen

20898 Oeral Het toernooi der schaduwen 21099 Avtozavodskaja Van broodjes en

andere auto’s 212100 Problem njet Wat roddels en andere

zaken 214101 Barabanov Zo trommelde hij voort...

216

Noten 219Bibliografie 223

voorwoord � 7

Echte wodka, vermeldt het eti-ket. Fijn om te weten dat dezewodka echt is. Want verder on-derscheiden wodka’s zich nauwelijksvan elkaar in smaak. Natuurlijk, jekunt een wodka tientallen keren dis-tilleren en rectificeren, je kunt hem fil-teren met melk of berkenhoutskool,je kunt er goudsnippers aan toevoe-gen, je kunt er gletsjerwater voor ge-bruiken, of de fijnste tarwe – het is enblijft een zo neutraal mogelijk drank-je. Waar andere dranken (wijn, bier,cognac, whisky, enzovoorts) goedesier maken met smaakverschillen en

er in hun marketingcampagnes ge-wezen wordt op een speciale druif, opeen jarenlange rijping op vat, op eentoegevoegd kruid, moeten wodka-producenten andere paden bewan-delen. Dus verzinnen fabrikantenvreemde, exorbitante flessen of bon-te etiketten. Vooral in Rusland zijn zedaar goed in, bovendien zijn er daarheel veel merken, in de late jaren ne-gentig kwam er elke dag wel ergensin het onmetelijke land een wodka opde markt. En ja, die etiketten zeggenuiteraard een hoop over het land,over het nationale zelfbeeld, over

Voorwoord

trots. Kortom, Russische wodka-eti-ketten vormen een rijke bron om ver-halen aan te ontlenen. Informatieover de ontwerpers van de etikettendaarentegen is er slechts mondjes-maat, de makers ervan zijn opvallendafwezig. Het ambacht van etiketten-ontwerper is kennelijk een behoorlijkanonieme aangelegenheid.

Wanneer ik in de jaren negentig inRusland of andere Sovjetrepubliekenrondreisde, nam ik vaak een flesjemee naar huis. Andere souvenirs wa-ren moeilijk te verkrijgen, wodka waser altijd. Op een gegeven momentkreeg ik zoveel schik in al die verschil-lende etiketten, dat ik wodka vooraldaarop uitzocht en niet op vermeen-de kwaliteit. Toen er steeds meersoorten kwamen, kocht ik navenantveel flessen, zoveel dat ik ze niet meermee naar huis kon slepen. Dus week-te ik de etiketten eraf. Wanneer er ineen hotel geen wasbak was, of geenemmer, of wel een wasbak maar geen

stop (vrijwel altijd), nam ik mijn toe-vlucht tot de stortbak van het toilet:deksel eraf, fles erin, en de volgendedag dreven de etiketten keurig aan deoppervlakte. Wel oppassen dat ik nietper ongeluk doortrok.

Ik moet hierbij aantekenen dat ikpas ‘recht’ op het etiket had als ik tenminste één slok uit de bijbehorendefles had gedronken. Zo bouwde ik inde loop der jaren een aardige collectiewodka-etiketten op, waaruit ik hebgeput voor dit boek.

Een enkele keer heb ik zelf een eti-ket gemaakt, soms heb ik er eentjevan internet geplukt. Het zijn niet uit-sluitend Russische etiketten, of vanandere ex-Sovjetstaten; mijn wodka-etiketten komen (bijna) overal van-daan. Sommige buitenlandse wodka-merken gebruiken namen of etikettendie suggereren dat ze Russisch zijn,een verkoopargument neem ik aan.Russen ergeren zich aan deze pseudo-Russische wodka’s, omdat ze vinden


dat nationale verworvenheden wor-den misbruikt voor geldelijk gewin.Maar ik gebruik ze soms toch. Sorry.

De etiketten vormen dus de aanlei-ding om een verhaal over Rusland ende Sovjet-Unie te vertellen. Een per-soonlijk verhaal. Dat zeker niet volle-dig is – dat kan natuurlijk ook niet ineen boek van deze omvang, maar ikhoop wel een inkijkje te geven in hetwel en wee van de Rus (of beter Ros-sijanin, zie etiket 76) in zijn immenseland. Met zijn geuren, klanken enkleuren, met zijn schrijvers en land-schappen, volkeren en gebruiken,met scheldwoorden en lievelings-eten. Met van alles, maar met zo wei-nig mogelijk ziel. Russen verschuilenzich namelijk vaak achter hun ziel alsze zich onverklaarbaar gedragen. ‘Ja,zo zijn we nou eenmaal, probeer onsniet te begrijpen, we zijn zo eigen enuniek, dat lukt nooit.’ Vaak hoor jedan het fraaie vierregelige versje vande dichter Tjoettsjev.

Умом Россию не понять,Op Rusland krijgt het brein geen vat,

Аршином общим не измерить:zij gaat gewone norm te boven:

У ней особенная стать –zij meet zich met een eigen lat.

В Россию можно только верить.In Rusland kan men slechts geloven.

fjodor tjoettsjev (1866)Vertaling: Frans-Joseph van Agt

Dit ‘met je verstand Ruslandniet kunnen begrijpen’ is uit-gegroeid tot een geweldigcliché, misschien wel Russisch clichénummer 1, het vormt een werkelijk-heid waar je je maar bij hebt neer teleggen. ‘Het is onze andersheid,’ hoorje Russen dan denken. Poetin heefthet onlangs nog geparafraseerd (ofwas het een vergissing?) door delaatste regel zo te formuleren: ‘InRusland moet men gewoon geloven.’Punt.

voorwoord � 9

Wat mij betreft hoef je niet in Rus-land te gaan geloven. Wel wil ik graagdat de lezer een breder beeld krijgtvan Rusland, een beeld dat verderreikt dan Kremlin en kruisraketten,dan Sint-Petersburg en Poetin. Wanter is zoveel meer... En natuurlijk bevat

dit boek ook veel algemeenheden enclichés. Ik hoop dat u deze na lezingbeter kunt plaatsen, of ze weet te ont-krachten, of ze in hun context kuntzien. Dat het leidt tot meer begrip,begrip voor elkaar, want daarmee im-mers begint en eindigt alles. Proost!


Bij de schrijfwijze van Russischenamen en woorden gebruik ikde populaire transcriptie zoalsdie in Nederland gangbaar is en waar-bij geen diakritische tekens wordengebruikt. Hiervan wijk ik af als deschrijfwijze in het Nederlands is inge-

burgerd, zo schrijf ik ‘wodka’ en niet‘vodka’ en ‘werst’ in plaats van ‘versta’.Hetzelfde geldt voor sommige Russi-sche achternamen, omdat de dragerervan zelf al een westerse schrijfwijzehanteerde: bijvoorbeeld Diaghilev inplaats van Djagilev.

Bij een aantal etiketten kan ditvreemd lijken omdat de Nederlandsetranscriptie anders is dan de schrijf-wijze op het etiket: sommige merkengebruiken een Engelse of Fransetrans criptie, of een zelf gefabriceerde(‘Tchaïkovski’, ‘Bolchoj’). Een enkelekeer ga ik bij het betreffende etiketdieper in op die afwijkende transcrip-tie. Bij Russische woorden en eigen-namen geef ik soms aan waar deklemtoon ligt: Ilja Oblómov. Om deleesbaarheid te bevorderen doe ikdat uitsluitend de eerste keer dat zein de tekst voorkomen. Bij geografi-sche aanduidingen laat ik het om diereden meestal achterwege. Af en toeplaats ik een noot, het cijfer verwijstnaar de Noten achter in het boek.

enkele wenken bij het lezen � 11

Enkele wenken bij het lezen

P rivet (uitspraak privjet) bete-kent hoi. Ofwel, een informelemanier om hallo te zeggen. Zovermijd je het formele zdravstvoejte.Nederlanders wordt wel eens aange-raden om ‘grassprietje’ uit te sprekenalsof je een mond vol gras hebt, dansnappen de Russen het wel, is de ge-dachte. Nu ja, ik weet het niet, mis-schien kun je beter eerst een fles Pri-vet leegdrinken, die bevat 50 procentalcohol. Bij het afscheid kun je infor-

meel poka (spreek uit paka) zeggen,zoiets als doei, of houdou. Dat luktnuchter ook wel.

Het Russische alfabet bevat 33letters, van ‘a’ tot ‘ja’. ‘Ja’ is deomgekeerde ‘R’, en betekent‘ik’. Van a tot ik dus. Het Russische ‘da’betekent dan weer ‘ja’. Duidelijk, oftoch njet?

Alle klinkers hebben een harde enzachte variant:

A – Ja (А-Я)E – Je (Э-Е)Oe – Joe (У-Ю)I – Y (И-Ы)O – Jo (О-Ё)

De Э (van Эдвин/Edwin bijvoorbeeld)is zeldzaam, je gebruikt bijna altijd de'je'. Dit verklaart waarom njet soms alsnet wordt geschreven.

Bij de medeklinkers is de grootstetongbreker de Щ, in het Nederlandsgetranscribeerd als sjtsj, en in het En-gels als shch. Zoals in Chroesjtsjov, ofbij de koolsoep sjtsji (щи). Dat talenverschillende transcripties hanteren

1 � Privet


is vaak verwarrend. Zo kun je denaam Jevgeni op wel twintig manie-ren tegenkomen. Jevgeny, Jevgenyi,Evgenij. De Duitsers gebruiken somshun eigen Eugen, de Fransen Eugèneen ga zo maar door.

Het alfabet omvat ook nog tweeletters die zelf geen klank zijn, maarde letter ervoor beïnvloeden: hetzachtteken ‘Ь' en het zeldzamerehardteken ‘Ъ’. Zo betekent мать moe-der en is мат een verzamelterm voorscheldwoorden. Over scheldwoordenheb ik het bij etiket 67. Het trema opde ‘ë’ wordt meestal niet geschreven.Dit kan tot misverstanden leidenwaardoor de ‘jo’ voor ‘je’ wordt aange-zien: de Engelsen bijvoorbeeld schrij-ven Gorbachev, terwijl Gorbachovcorrect is, en wij kennen Potjomkinvooral als Potemkin... Als de Russenwel altijd de puntjes op de ‘e’ zoudenschrijven, zouden die fouten zijn ver-meden.

Het Russische alfabet heet ‘cy-rillisch’. Genoemd naar demonnik Cyrillus die in de ne-gende eeuw met zijn broer Methodi-

us vanuit Thessaloniki het christen-dom in Zuidoost-Europa verspreidde.Methodius vertaalde de bijbel in hetOudkerkslavisch, Cyrillus ontwierphet glagolitische alfabet, het eerste

alfabet voor een Slavische taal. Hetheeft alleen qua structuur van doenmet het latere cyrillische alfabet, datnaar Grieks voorbeeld is ontwikkeld,maar de naam bleef wel hangen aandat alfabet.

Het Russische alfabet omvatte aan-vankelijk meer letters dan de huidige33. In 1750 verdween er een aantal, enbij de alfabethervorming van 1918verwijderden de bolsjewieken er nogeens vier. Niet omdat de letters bour-geois zouden zijn, maar om dubbelin-gen uit het alfabet te halen. Zo ver-dween de ‘i’. Opvallend is dat de Rus-sen nog altijd het gezegde ‘de puntjesop de i zetten’ kennen. Als je een cyril-lisch alfabet ziet met een ‘i’ dan is hetdus bijvoorbeeld oud-Russisch of Oe-kraïens.

privet � 13

zo is het maar njet

D it etiket verwijst naar de zo-geheten Koeban-kozakken.De Koeban is een rivier in deRussische Kaukasus, uitmondend inde Zee van Azov. Kozakken dragendoorgaans de naam van de streek ofrivier waar ze vandaan komen, zo zijner Don-kozakken en Amoer-kozak-ken. In Nederland kennen we de ko-zakken vooral uit 1813, toen ze na denederlaag van Napoleon bij Leipzigover West-Europa uitwaaierden omde laatste Franse verzetshaarden aante pakken. Nikolaj Gogol en Lev Tol-stoj hebben fraaie portretten van ko-zakken geschetst.

D e kozakken beschouwen zich-zelf als een apart volk, maarhet zijn vooral Russen en Oekraïners. Ergens aan het eind vande middeleeuwen hebben ze zich opde steppen van Zuid-Rusland en Oe-kraïne gevestigd. De kozakken dien-den de grenzen van het Russische Rijkte bewaken en hebben menig rob-bertje gevochten, vaak tegen hun tra-ditionele tegenstanders, de Tataren.In rustige tijden bewerkten ze vredighun boerenland. Met de tsaar haddenze een stilzwijgende afspraak: als ont-snapte gevangenen, lijfeigenen of lie-den die anderszins op de vlucht wa-ren voor het tsaristisch gezag, de ge-lederen van de kozakken bereikten,waren ze vanaf dat moment vrij man.De oorsprong van het woord kozak –‘avonturier’ of ‘vrij man’ – ligt bij hetTurkse woord quzzaq. Ook de Kaza-chen ontlenen hieraan hun naam.

De tsaar zette hen ook in voor deuitbreiding van zijn rijk – zo is de ver-overing van Siberië (de Russen spre-ken liever van ‘toe-eigening’) te dan-ken aan de kozakken, van wie Jermakde infaamste is. Nadat hij de Tatarenvan het kleine kanaat Sibir in de Oeralhad verslagen, lag de enorme ruimteoostwaarts open en een halve eeuwlater (1639) stonden de kozakken aande Stille Oceaan.

De bakermat van de kozakken ligtdus in Oekraïne, waar ze tot in de

2 � Koebanskaja


achttiende eeuw een eigen gebiedhadden: de Zaporozje Sitsj, ook wel‘hetmanaat’ genoemd, afgeleid vanhetman: hoofdman. Het moge duide-lijk zijn dat de kozakken geen lieverd-jes waren, of zijn. Ze zijn een soortHells Angels avant la lettre, een zootjeongeregeld dat in woeste uitdossin-gen en dito haardrachten op hun klei-ne steppepaarden menig burger destuipen op het lijf joeg. In hun vrij-

heidsdrang leidden ze ook diverse op-standen tegen de tsaar, van wie Je-meljan Poegatsjov en Stenka Razin debekendste leiders zijn. Reiziger JanStruys uit Durgerdam heeft Razin om-streeks 1670 ontmoet en hij heeft hemlater beschreven in zijn boek Drie aan-merkelyke reizen, dat in het Russisch isvertaald. Struys zag hoe de hetmanzijn minnares, een geschaakte Perzi-sche prinses, aan zijn al even geliefdeWolga offerde om de rivier mild testemmen1. Op basis van dit relaasschreef Aleksandr Poesjkin een ge-dicht en op zijn beurt schreef DmitriSadovnikov – zo luidt de hypothese –zijn beroemde lied, getoonzet op eenRussische volksmelodie. Of Struys blijzou zijn geworden van de Nederland-se varianten (‘Aan de oevers van deRotte’) zullen we nooit weten.

I n 1764 maakte Catharina de Groteeen einde aan het hetmanaat, albehielden de kozakken wel hun rolin ’s lands verdediging. Bij het uitbre-ken van de Russische revolutie blevenze trouw aan de tsaar en schaardenzich in het kamp der Witten. Ze blie-zen het hetmanaat nieuw leven in ende Koeban-kozakken stichtten een ei-gen volksrepubliek. Lang hield diegeen stand en onder het Sovjetbe-wind leden de kozakken een kwij-nend bestaan. Sinds de val van hetSovjetrijk beleven ze een kleine re-naissance – er zijn naar schatting zo’ndrie miljoen mensen die zich kozaknoemen. De autoriteiten zetten hennog steeds in om tegenstanders eenlesje te leren of voor het bewaken vangrote evenementen, zoals het WK-voetbal van 2018.

K oebanskaja was reeds in deSovjettijd populair. Formeelgezien is het geen wodka, maareen likeur. Hoofdpersoon Venja uitMoskou op sterk water van VenediktJeroféjev drinkt behoorlijk wat Koe-banskaja en gebruikt het graag in zijncocktails. Andere wodkamerken dieeen link met de kozakken hebben zijnonder meer Chortitsa (een eiland inde rivier Dnjepr waar de eerste kozak-kenvesting was) en Chmelnitski – ge-noemd naar de leider van een kozak-kenopstand in 1648.

koebanska ja � 15

hells angels van de steppe

B ogatyrskaja. Als we de iconeneven buiten beschouwing la-ten, komt de Russische schil-derkunst midden negentiende eeuwecht op gang. Aanvankelijk borduurtze voort op de West-Europese kunst,met degelijke en realistische schilde-rijen: portretten, landschappen enhistorische taferelen. Een van de eer-sten die zich onderscheidt is Ilja Repin(1844-1930). Zijn beroemdste werk isBoerlaki, de Wolgaslepers, waarop invodden geklede mannen een schipover een jaagpad trekken. Het aan dekaak stellen van sociale misstandenwerd een belangrijke trend in de Rus-sische kunst. Een ander beroemdschilderij van Repin is het portret vanModest Petrovitsj Moesorgski uit

1881. Het is enkele dagen voor dedood van de begaafde, drankzuchti-ge componist geschilderd. Toen ik in2006 meewerkte aan een documen-taire over Repin, sprak ik een Russi-sche professor van het Sint-Peters-burgse conservatorium die nogsteeds kwaad was op Repin: het is eenschande om een muzikaal genie inzo’n deplorabele toestand af te beel-den!

Andere interessante schilderendetijdgenoten die ik hier wil noemen,zijn Ivan Sjisjkin, beroemd om zijnbossen en korenvelden, Valentin Se-rov met fragiele portretten (Vera) enIsaak Levitan (landschappen). Hetschilderij op het wodka-etiket kentook iedereen: het zijn de Bogatyri (ge-weldenaars): drie Russische legenda-rische sprookjeshelden, van de handvan Viktor Vasnetsov uit 1898.

E cht baanbrekend en vernieu-wend werd de Russische schil-derkunst in het begin van detwintigste eeuw. Van de sprookjes-achtige Mark Chagall, de expressio-nistische Vasili Kandinski, de con-structivistische Vladimir Tatlin tot hetsuprematisme van Kazimir Malévitsj,die de kunst terugbracht tot eenzwart vierkant – de Russische kunstbevond zich in de voorhoede enspreidde haar artistieke tentakelsover heel Europa uit. De jaren rond de

3 � Bogatyrskaja


revolutie kenmerkten zich ook doorde organische ineenvloeiing van di-verse kunstvormen: musici compo-neerden een opera of ballet, dichtersschreven het libettro, kunstenaarsmaakten de decors, kostuums en affi-ches. Oogstrelende producties heeftdit opgeleverd, de beroemdste ervanmaakten furore – zoals De Vuurvogel

van Igor Stravinski en Michail Fokin –in de beroemde muziekhuizen vanWenen, Parijs en Londen: Les balletsRusses georganiseerd door de kunst-paus Sergej Diaghilev. Opvallendveel vrouwen leverden hun bijdrageaan de diverse Gesammtkunstwerke:Natalja Gontsjarova, Ljoebov Popo-va, Aleksandra Ekster of Olga Roza-nova.

Het socialistisch realisme datvanaf 1932 verplicht werd,haalde een dikke streep doordeze avant-gardistische kunst: allekunstvormen moesten voortaandienstbaar zijn aan het communisti-sche ideaal met zijn vooruitgangs-streven. Niet de realiteit van het mo-

ment diende te worden weergege-ven, maar de realiteit van het zich –positief en optimistisch – ontwikke-lende socialisme. Dat dit knellendekeurslijf toch spannende kunst heeftopgeleverd was te zien op de exposi-tie De Sovjet Mythe in het Drents Mu-seum in 2012. Stoere mijnwerkers ensoldaten, melkmeisjes en hardloop-sters, Stalin en Lenin bevolken devaak enorme doeken en werken en-thousiast aan de lichtende toekomst.Het beroemdste Sovjeticoon is wel-licht het beeld Arbeider en Kol-chozboerin van Vera Moechina dat in1937 op de Wereldtentoonstelling inParijs werd gepresenteerd. Tegen-woordig staat het in Moskou voor deVDNCh (de Expositie van Verworven-heden van de Volkseconomie). Endient het al jaren als logo van de le-gendarische filmstudio Mosfilm. DeVDNCh is zeker een aanrader om tebezoeken – het voelt met de bombas-tische paviljoens uit de voormaligeSovjetrepublieken en dito fontein alseen reis terug naar de USSR. En als udan toch in Moskou bent, bezoekt uvoor prerevolutionaire en avant-gar-distische kunst het Tretjakov museum(en in Sint-Petersburg het RussischMuseum). Om een beeld te krijgenvan de eigentijdse Russische kunst-scene begeeft u zich naar de Garagein het Gorkipark of Vinzavod achterhet Koerskstation. Het bruist!

boga tyrska ja � 17

van wolgaslepers tot een zwart vierkant

P lattelandswodka of dorpswod-ka, wat je wilt. Het Russischeplatteland roept romantischeassociaties op met ‘lieflijk’, ‘afgelegen’,‘onbereikbaar’, het is vol van berken-boompjes en sappige weiden metveldbloemen, uienkoepels op eenheuvel aan de rivier en lieftallige her-derinnetjes. En ja, die dorpjes bestaanecht.

De meeste Russische dorpjes heb-ben die romantische kenmerken ech-ter niet! Ze liggen aan weerszijdenvan een onverharde weg, met aanbeide kanten huisjes (izba) gebouwdmet balken, achter houten hekjes. Zehebben een lapje grond voor groenteen aardappelen, soms ook fruit enbloemen. Het dak is schuin en de ra-men met luiken zijn bewerkt, vaak

blauw, geel of gewoon houtkleurigmet fraai houtsnijwerk. In sommigestreken dragen enkele huisjes eenrode ster, ten teken dat er een oor-logsveteraan woont, of steeds vakernatuurlijk, heeft gewoond. De man-nen die er wonen worden moezjiki(enkelvoud moezjik) genoemd, devrouwen baby (enkelvoud baba). Zijworden elders beschreven.

De boerenhuizen hebben door-gaans een dubbele ingang: achter debuitendeur is een klein halletje, waarde schoenen worden verruild voorsloffen (Russen hebben binnenshuisnooit hun schoenen aan!) en datdient als extra buffer tegen de win-terkou. Achter de volgende deur be-gint het werkelijke woonvertrek.Daar staat de kachel – vaak meteendienstdoend als fornuis, soms meteen slaapplek er bovenop – een tafel,een houten kast met boeken, foto’sen memorabilia, en de ‘rode hoek’ –waar een icoon hangt met een kaars-houder of lampje, in Sovjettijden Le-nin of een andere partijleider. In hetRussisch is rood etymologisch ver-want aan ‘mooi’, je zou dus moetenspreken van de ‘mooie hoek’ (zoalshet Rode Plein in Moskou eigenlijkhet Mooie Plein betekent). Menslaapt er meestal ook , de zolder is

4 � Zimnjaja Derevenka


voor opslag. De wc (sortir) is op heterf, en als het even kan is er een banja– badhuis – en een kelder vol met gla-zen weckflessen met ingemaakte au-gurken en tomaten. De televisie staataltijd aan en fungeert zo als een soortaquarium.

V oor de westerling die in de zo-mer op het Russische platte-land reist is het, vooral rondgrote steden, vaak lastig te bepalen ofhet om een echt dorp gaat, of om eendatsjadorp, een dorp met zomerhuis-jes. De laatste jaren is het wat makke-lijker – nieuwe datsja’s worden vaakuit baksteen of kunststof opgetrok-ken, in hippe taal zijn dat kottedzji. Inde meer moderne dorpen, vaak ont-staan uit kolchozen of sovchozen,staan ook stenen huizen. Het dorp

kent een ketelhuis (vandaar de meta-len buizen boven de grond), eenbroodbakkerij, soms een waterpomp.Vaak is er een zogenaamde particulie-re sector, ontstaan in de jaren tachtig,waar mensen zelfstandig hun woningkonden bouwen. Architectonischeeenheid is daar ver te zoeken.

In de ‘echte’ dorpen bezitten demeeste bewoners een koe. In de zo-mer verzamelen die losse koeien zich’s ochtends tot een kudde en grazenlangs de kant van de weg of op eenweide in de buurt. Zo rond het eindevan de middag melden ze zich weer,waarbij ze vaak nog wat in het dorprondscharrelen. De koeien, kippen ende moestuintjes met aardappelen,frambozen en komkommers hebbende dorpsbewoners menigmaal doorbarre tijden geholpen.

I n de dorpen wordt traditioneelflink gedronken. In vroegere tijdendronken de dorpelingen alleen opkerkelijke feestdagen, die gelijke tredhielden met de agrarische kalender.Op tijden dat geploegd, gezaaid ofgeoogst werd, waren er geen feesten.Drank die na het boemelen over was,verdween achter slot en grendel. Inde negentiende eeuw is dat ritme ver-loren gegaan, een trend die in de Sov-jettijd doorzette. Collectief drinkenwerd steeds vaker individueel drin-ken. De laatste decennia hebben dedorpen het moeilijk: jongeren ver-trekken massaal naar de stad om eenmodern leven op te bouwen.

� � �

zimnja ja derevenka � 19

zachtjes sist de samovar

V an Petrovitsj. De groeten, eenglas wodka, of een bos bloe-men. Petrovitsj is een vaders-naam, de middelste van de drie na-men die elke Rus en Russin heeft. Bij‘Petrovitsj’ weten we: zijn vader heetPjotr. Ware Petrovitsj een meisje ge-weest, dan was haar middelste naamPetrovna. Los gebruikt is de vaders-

naam informeel, voor een vriend ge-bruikt, soms voor de chef, soms eenbeetje neerbuigend, vaker vertrou-welijk.

Drie namen dus voor elke Rus enRussin, bijvoorbeeld Ivan SergejevitsjToergenjev en Varvara FjodorovnaStepanova. Als je iemand beleefd wiltaanspreken, daar waar wij mijnheerof mevrouw zouden zeggen, gebruikje voor- en vadersnaam. Die tweedenaam moet je dus eerst uit zien tevinden, echt iets wezenlijks in Rus-land, dat hoort zo.

Veel voorkomende achternamenzijn Petrov, Popov, Smirnov en Ivanov,waar bij Ivanov de klemtoon op de ‘a’

of de ‘o’ kan liggen. Achternamen (inhet Russisch is achternaam familija)op ‘-ski’ komen minder voor, ze gel-den een beetje als chique. Oude adel

5 � Ot Petrovitsja


van ivan, ivanovitsj en ivanovna

Inhoud · 2020. 7. 13. · 9Generalissimus Het genie der mens - heid 28 10 Nikita De Maisman 30 11...

Documents

Transcript of Inhoud · 2020. 7. 13. · 9Generalissimus Het genie der mens - heid 28 10 Nikita De Maisman 30 11...