Informatorium voor Voeding en Diëtetiek978-90-368-0508-7/1.pdf · 1 Inleiding 43 2 Fysiologie van...

Informatorium voor Voeding en Dietetiek

Informatorium voor Voedingen DietetiekDieetleer

Houten 2013

� 2013 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media

Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd,

opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in

enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen

of opnamen, hetzij op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke

toestemming van de uitgever.

Voor zover het maken van kopieen uit deze uitgave is toegestaan op grond van

artikel 16b Auteurswet jo het Besluit van 20 juni 1974, Stb. 351, zoals gewijzigd bij

het Besluit van 23 augustus 1985, Stb. 471 en artikel 17 Auteurswet, dient men de

daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting

Reprorecht (Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp). Voor het overnemen van (een)

gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewer-

ken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich tot de uitgever te wenden.

Samensteller(s) en uitgever zijn zich volledig bewust van hun taak een betrouw-

bare uitgave te verzorgen. Niettemin kunnen zij geen aansprakelijkheid aanvaar-

den voor drukfouten en andere onjuistheden die eventueel in deze uitgave voor-

komen.

ISBN 978 90 368 0507 0

Bohn Stafleu van Loghum

Het Spoor 2

Postbus 246

3990 GA Houten

www.bsl.nl

Inhoud

maag, darm 41

Voeding en slokdarmaandoeningen 43Drs. E.B. Haverkort en Dr. P.D. Siersema

1 Inleiding 432 Fysiologie van de slokdarm 443 Gastro-oesofageale refluxziekte 443.1 Pathofysiologie 443.2 Oorzaken 453.3 Gastro-oesofageale reflux bij kinderen 463.4 Behandeling 464 Slokdarmcarcinoom 494.1 Etiologie 504.2 Risicofactoren 504.3 Specifieke voedingsfactoren 524.4 Specifieke risicofactoren plaveiselcelcar-

cinoom 534.5 Klachten 534.6 Curatieve behandeling 534.7 Palliatieve behandeling 545 Overige aandoeningen van de slokdarm 555.1 Hernia diafragmatica (hiatushernia) 555.2 Barrett-oesophagus 565.3 Slokdarmspasmen 565.4 Faryngo-oesofageale divertikel (Zenker’s

divertikel) 565.5 Sclerodermie 575.6 Benigne strictuurvorming 575.7 Slokdarmvarices 585.8 Achalasie 586 Aanbevelingen voor de praktijk 59

Literatuur 60

Voeding bij dunne-darmaandoeningen 88N.J. Wierdsma en C.J.J. Mulder

1 Inleiding 882 Fysiologie en functies van de dunne darm 883 Diarree 893.1 Prevalentie 893.2 Pathologie 893.3 Etiologie 893.4 Klinische verschijnselen en diagnostiek 893.5 Behandeling 903.6 Dieetbehandeling 904 Acute enteritis 904.1 Prevalentie 904.2 Pathologie en etiologie 904.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 9 14.4 Behandeling 9 14.5 Dieetbehandeling 9 15 Lactose-intolerantie 9 15.1 Prevalentie 9 15.2 Pathologie 925.3 Etiologie 925.4 Klinische verschijnselen en diagnostiek 925.5 Behandeling 925.6 Dieetbehandeling 936 Coeliakie 946.1 Prevalentie 946.2 Pathologie 946.3 Etiologie 956.4 Klinische verschijnselen en diagnostiek 956.5 Behandeling 956.6 Dieetbehandeling 967 Dermatitis herpetiformis 987.1 Prevalentie 987.2 Pathologie 987.3 Etiologie 997.4 Klinische verschijnselen en diagnostiek 997.5 Behandeling 997.6 Dieetbehandeling 998 Ziekte van Crohn 1 008.1 Prevalentie 1 008.2 Pathologie en etiologie 1 008.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 0 1

Informatorium voor Voeding en Dietetiek6

8.4 Behandeling 1 0 18.5 Dieetbehandeling 1 029 Short bowel syndrome en intestinaal falen 1 059.1 Prevalentie 1 059.2 Pathologie 1 059.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 059.4 Behandeling 1 069.5 Dieetbehandeling 1 0610 Ulcus duodenum 1 0711 Overige aandoeningen van de dunne darm 1 0711.1 Maagsaphypersecretie 1 0711.2 Dysbacteriotische diarree 1 0811.3 ‘Blind loop"-syndroom 1 0811.4 Motiliteitsstoornis van de dunne darm 1 0811.5 Diarree bij diabetes mellitus 1 0811.6 Chronische overbelasting van vertering en

resorptie 1 0812 Aanbevelingen voor de praktijk 1 08

Literatuur 1 09

Voeding bij dikkedarmaandoeningen 1 1 0Ir. N.J. Wierdsma en Dr. A.A. vanBodegraven

1 Inleiding 1 1 02 Veranderingen in passagetijd: diarree 1 1 12.1 Prevalentie en incidentie 1 1 12.2 Pathologie 1 1 12.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 1 22.4 Behandeling 1 1 22.5 Dieetbehandeling 1 1 23 Veranderingen in passagetijd: obstipatie 1 1 33.1 Prevalentie en incidentie 1 1 33.2 Pathologie 1 1 33.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 1 33.4 Behandeling 1 1 43.5 Dieetbehandeling 1 1 54 Prikkelbaredarmsyndroom 1 1 74.1 Prevalentie en incidentie 1 1 74.2 Pathologie 1 1 74.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 1 74.4 Behandeling 1 1 84.5 Dieetbehandeling 1 1 9

Inhoud 7

5 Diverticulose 1 205.1 Prevalentie en incidentie 1 205.2 Pathologie 1 205.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 2 15.4 Behandeling 1 2 15.5 Dieetbehandeling 1 2 16 Ontstekingsprocessen: colitis ulcerosa 1 226.1 Prevalentie en incidentie 1 226.2 Pathologie 1 226.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 226.4 Behandeling 1 236.5 Dieetbehandeling 1 247 Ontstekingsprocessen: ziekte van Crohn 1 257.1 Prevalentie en incidentie 1 257.2 Pathologie 1 257.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 257.4 Behandeling 1 267.5 Dieetbehandeling 1 278 Ontstekingsprocessen: overige 1 288.1 Pathologie 1 288.2 (Dieet)behandeling per ziektebeeld 1 309 Dikkedarmkanker 1 3 19.1 Prevalentie en incidentie 1 3 19.2 Pathologie 1 3 19.3 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 3 19.4 Behandeling 1 329.5 Dieetbehandeling 1 3210 Conclusies 1 32

Literatuur 1 33

lever en pancreas 165

hart– en vaatziekten 239

Medische aspecten van (ischemische)hartziekten 24 1R.F. van Es en J.W. Deckers

1 Inleiding 2422 Anatomie en fysiologie van het hart 2423 Ischemische hartziekten 2433.1 Pathologie 2433.2 Etiologie 244


3.3 Klinische verschijnselen en prognose 2453.4 Behandeling 2473.5 Secundaire preventie 2484 Hartfalen 2524.1 Pathofysiologie 2524.2 Etiologie en incidentie 2524.3 Klinische verschijnselen en prognose 2534.4 Behandeling 2535 Cardiomyopathieen 2546 Conclusies voor de praktijk 255

Literatuur 255

Voedingskundige aspecten van (ischemische)hartziekten 256M. Duin

1 Inleiding 2562 Incidentie en prevalentie van ischemische

hartziekten 2572.1 Hypertensie 2582.2 Hypercholesterolemie 2602.3 Overgewicht 2652.4 Diabetes mellitus 2652.5 Reumatische aandoeningen 2653 Voeding bij hartfalen 2664 Voedingsadviezen bij cardiomyopathieen 2695 Rol van de dietist, de Nederlandse

Hartstichting 269Referenties 27 1

diabetes mellitus 305

Diabetes mellitus bij volwassenen 307E.S.E. Barents

1 Inleiding 3072 Pathofysiologie 3083 Typen diabetes mellitus 3 1 03.1 Diabetes mellitus type 1 3 1 03.2 Diabetes mellitus type 2 3 1 14 Complicaties 3 1 34.1 Acute complicaties 3 1 34.2 Chronische complicaties 3 1 55 Behandeling van diabetes mellitus 3 1 8

Inhoud 9

5.1 Medicatie voor de regulatie van de bloedglu-cosespiegel 3 1 9

5.2 Behandeling van andere risicofactoren voorcomplicaties 323

6 Dieetbehandeling van diabetes mellitus 3256.1 Algemene richtlijnen voor de voeding bij

diabetes 3256.2 Aandachtspunten per patientencategorie 3326.3 Situaties die extra aandacht voor de voeding

vragen 3336.4 Adviezen voor de implementatie van de

voedingsadviezen 3357 Toekomstige ontwikkelingen 3378 Conclusies voor de praktijk 338

Literatuur 342

Educatie bij diabetes mellitus 36 1B. Wittenberg Oorspronkelijke auteurs: E.Aslander-Vliet, Dr. L.G. van Doorn, Drs. D.M. vanDoorn-Scheele, P.W. Overbeeke.

1 Inleiding 36 12 Historie van diabeteseducatie 3623 Doel van educatie 3634 Inhoud van het programma bij diabetesedu-

catie 3645 Fasering van educatie 3655.1 Fasering voedingseducatie 3665.2 Groepseducatie 3666 Methodiek van de voedingseducatie 3667 Groepseducatie 3698 Begeleiding van kinderen en adolescenten 3709 De rol van de dietist en het diabetesteam 37210 Evaluatie 37311 Conclusies voor de praktijk 375

Referenties 376

Diabetes mellitus type 2 bij Hindostanen 378J.J.C. Romulus-Nieuwelink en M.J.A. Traa

1 Inleiding 3782 Prevalentie van diabetes mellitus bij Hindo-

stanen 379


3 Oorzaken van diabetes mellitus bij Hindo-stanen 379

3.1 Voeding 3793.2 Erfelijkheid en intra-uteriene factoren 3803.3 Omgevingsfactoren 3803.4 Stress 38 14 Herkomst en religie van Hindostanen in

Nederland 38 14.1 Herkomst 38 14.2 Religie 38 15 Sociaal-culturele achtergrond van Hindo-

stanen in Nederland 3835.1 Leefgewoonten 3835.2 Taal 3835.3 Lichaamsbeweging 3845.4 Stress 3845.5 Ziektebeleving 3845.6 Therapietrouw 3855.7 Overige bijzonderheden 3856 Behandeling van diabetes mellitus bij Hindo-

stanen 3856.1 Aandachtspunten in de behandeling 3866.2 Behandelingsduur 3867 Dieetbehandeling 3867.1 Voedingsgewoonten van Hindostanen 3867.2 Dieetkenmerken 3887.3 Bijzondere gebeurtenissen 39 18 Educatie 3928.1 Individuele begeleiding en voorlichting 3928.2 Diabetes Informatiepunt 3928.3 Groepsvoorlichting en cursussen 3928.4 Algemene voorlichting en preventie 3938.5 Hulpmiddelen ter ondersteuning van de

voedingsvoorlichting 3939 Besluit 393

Referenties 394

Diabetes mellitus bij Turken 395M.J.A. Traa

1 Inleiding 3952 Prevalentie diabetes mellitus bij Turken 3963 Oorzaken diabetes mellitus bij Turken 397

Inhoud 11

3.1 Overgewicht 3973.2 Omgevingsfactoren 3973.3 Lichamelijke activiteit 3973.4 Stress 3974 Herkomst en religie van Turken in Nederland 3984.1 Herkomst 3984.2 Religie 3985 Sociaal-culturele achtergrond van Turken in

Nederland 3985.1 Leefgewoonten 3985.2 Taal 3995.3 Lichaamsbeweging 3995.4 Stress 3995.5 Ziektebeleving 3995.6 Therapietrouw 4005.7 Roken 4006 Behandeling van diabetes mellitus bij Turken 40 16.1 Aandachtspunten bij de behandeling 40 16.2 Behandelingsduur 40 17 Dieetadvisering 4027.1 Aandachtspunten bij de dieetadvisering 4027.2 Voedingsgewoonten van Turken in Nederland 4037.3 Doel van het dieet 4057.4 Kenmerken van het dieet bij diabetes mellitus

voor Turken 4057.5 Bijzondere gebeurtenissen 4078 Educatie 4088.1 Diabetes Educatiepunt 4088.2 Groepsvoorlichting 4099 Hulpmiddelen ter ondersteuning van de

voedingsvoorlichting 40910 Conclusie 4 1 011 Aanbevelingen 4 1 1

Literatuur 4 1 1

Diabetes mellitus bij Marokkanen 4 1 3F.S. Malki en L.A. Waterval

1 Inleiding 4 1 32 Prevalentie 4 1 33 Herkomst en religie van Marokkanen in

Nederland 4 1 43.1 Herkomst 4 1 4


3.2 Religie 4 1 44 Sociaal-culturele achtergrond van Marokkanen

in Nederland 4 1 54.1 Taal en communicatie 4 1 54.2 Lichaamsbeweging 4 1 54.3 Stress 4 1 64.4 Ziektebeleving 4 1 64.5 Therapietrouw 4 1 75 Voedingsgewoonten 4 1 85.1 Rol van de voeding 4 1 85.2 Invloed van de islam op de voeding 4 1 85.3 Eetpatroon 4 1 95.4 Portiegroottes 4 1 95.5 Samenstelling van de voeding 4 1 96 Behandeling 42 16.1 Communicatie 42 16.2 Aandachtspunten bij dieetbehandeling 42 16.3 Bijzondere gebeurtenissen 4256.4 Hulpmiddelen voor de voorlichting 4267 Conclusie 427

Literatuur 427

Diabetes mellitus en zwangerschap 428Ir. G.H. Hofsteenge

1 Inleiding 4282 Preexistente diabetes 4293 Zwangerschapsdiabetes 4303.1 Diagnostiek en klinische verschijnselen 4304 Complicaties bij moeder en kind 43 14.1 Complicaties bij de moeder 4324.2 Complicaties bij het kind 4335 Behandeling 4355.1 Dieetbehandeling 4376 Voedingsproblemen 4407 De bevalling en daarna 4427.1 Na de bevalling 4428 Conclusies voor de praktijk 443

Literatuur 443

Diabetes mellitus in de adolescentiefase 445

Inhoud 13

J.M.T. Heeremans en M.P.R.D. Mohr-deLaat en J. Waelkens

1 Inleiding 4452 Kenmerken adolescenten 4462.1 Fysiologische aspecten 4462.2 Psychologische aspecten 4473 Adolescenten en diabetes 4494 Begeleiding 4525 Praktische adviezen en conclusies voor de

praktijk 453Literatuur 455

Diabetes mellitus en bewegen 457G. Janssen-Burg

1 Inleiding 4572 Diabetes mellitus en bewegen 4592.1 Diabetes mellitus type 1 en sport 4602.2 Diabetes mellitus type 2 en sport 4603 Voedingsrichtlijnen bij diabetes mellitus en

bewegen 46 13.1 Koolhydraten 46 13.2 Vet 4623.3 Eiwitten 4623.4 Vocht 4624 ‘Sportieve’ hypoglykemieen 4634.1 Oorzaken hypoglykemie 4634.2 Symptomen hypoglykemie 4644.3 Maatregelen bij hypoglykemie 4644.4 Preventie van hypoglykemie 4654.5 Hyperglykemie 4685 Welke sporten zijn geschikt? 4686 Rol van de dietist bij diabetes mellitus en

bewegen 4697 Conclusie 470

Literatuur 47 1Bijlage 472

nierziekten 477

Nierziekten bij volwassenen 479Prof.dr. P.M. ter Wee

1 Inleiding 479


1.1 Functies van de nier 4791.2 Anatomie en fysiologie van de nier 4802 Acute nierinsufficientie 4802.1 Prevalentie 4802.2 Ziektebeelden 48 12.3 Symptomen 4832.4 Beloop 4852.5 Behandeling 4853 Chronische nierinsufficientie 4863.1 Prevalentie 4873.2 Ziektebeelden 4873.3 Pathologie 4883.4 Beloop 4893.5 Behandeling 4904 Nefrotisch syndroom 4934.1 Ziektebeelden 4944.2 Symptomen 4944.3 Beloop 4964.4 Behandeling 4965 Nierstenen 4995.1 Prevalentie 4995.2 Oorzaken van nierstenen 4995.3 Symptomen 5005.4 Diagnostiek 50 15.5 Beloop 50 15.6 Behandeling 5026 Aanbevelingen voor de praktijk 504

Literatuur 505

Dieet bij chronische nierinsufficientie 507J.G. Spijker

1 Inleiding 5072 Dieetadvies bij chronische nierinsufficientie 5082.1 Dieetprincipe 5082.2 Algemene richtlijn en achtergronden bij het

advies 5093 Handhaven van een goede voedingstoestand 5 1 53.1 Het bepalen van de voedingstoestand 5 1 63.2 Aanvullende voeding 5 1 74 Rol van de dietist 5 1 85 Voorbereiding op nierfunctievervangende

therapie 5 1 9

Inhoud 15

Literatuur 5 1 9

Nierfunctievervangende therapie en dieet 52 1J.G. Spijker

1 Inleiding 52 12 Functie van de nieren 5222.1 Verwijdering van afvalstoffen 5222.2 Productie van hormonen 5222.3 Regulatie calcium-fosfaathuishouding 5233 Nierfunctievervangende behandelingen 5233.1 Hemodialyse 5243.2 Peritoneale dialyse 5263.3 Continue dialysetechnieken 5283.4 Niertransplantatie 5284 Dieetbehandeling bij nierfunctievervangende

therapie 5294.1 Doel van het dieetadvies 5294.2 Voedingstoestand bij nierfunctievervangende

therapie 5294.3 Bepalen van de voedingstoestand bij patienten

die nierfunctievervangende therapieondergaan 530

4.4 Dieetkenmerken bij hemodialyse en perito-neale dialyse 532

4.5 Dieetadvies bij continue dialysetechnieken 54 14.6 Dieetadvies bij niertransplantatie 54 15 Tot slot 542

Literatuur 543

Nierinsufficientie bij kinderen 544Dr. J.A.E. van Wijk,

1 Inleiding 5442 Acute nierinsufficientie 5443 Chronische nierinsufficientie 545

Nefrotisch syndroom bij kinderen 548Dr. J.A.E. van Wijk,

1 Inleiding 5482 Complicaties 5493 Prognose 5504 Therapie 5504.1 Immuunsuppressieve medicatie 550


4.2 Symptomatische behandelingen 5504.3 Dieet 55 1

Literatuur 553

Voeding en dieettherapie bij kinderen metchronische en terminale nierinsufficientie 555Dr. J.A.E. van Wijk, en T.A.M. van denHurk,

1 Algemeen 5552 Klinische verschijnselen 5563 Oorzaak voedingsproblemen 5584 Bepaling voedingstoestand 5595 Voedingsvoorschriften en dieetprincipe 5595.1 Energie 5595.2 Eiwit 56 15.3 Natrium 56 15.4 Kalium 5625.5 Calcium en fosfaat 5625.6 Vetten 5626 Begeleiding door de dietist 5637 Dieetaanpassingen bij niertransplantatie 563

Literatuur 564

voeding met gewijzigdeconsistentie 597

Orale voeding met een aangepaste consistentie 599

1 Inleiding 5992 Prevalentie 6003 Indicaties 6004 Voedingsconsistenties 60 15 De voedingsconsistentiematrix 6026 Volwaardige voeding 6057 Rol van de dietist 6068 Aanbevelingen voor de praktijk 606

Literatuur 607

Klinische voeding 608C.F. Jonkers-Schuitema en T.A.J. Tas

1 Inleiding 6082 Begrippen 609

Inhoud 17

3 Ziekte en voeding(stoestand) 6 1 24 Klinische voedingstherapie 6 1 24.1 Doel 6 1 24.2 Bepalen van de voedingsbehoefte 6 1 34.3 Indicaties klinische voeding 6 1 64.4 Palliatief voedingsbeleid 6 1 74.5 Mondverzorging 6 1 84.6 Complicatie bij klinische voeding: refeeding-

syndroom 6 1 94.7 Evaluatie voedingsbeleid 6225 Rol van de dietist 622

Referenties 625

Parenterale voeding 659C.F. Jonkers-Schuitema en T.A.J. Tas

1 Inleiding 6592 Indicaties parenterale voeding 6603 Samenstelling TPV 66 13.1 Macronutrienten 6623.2 Micronutrienten 6663.3 Overige toevoegingen 6674 Toediening 6674.1 Toedieningswegen 6685 Complicaties parenterale voeding 6735.1 Kathetergerelateerde complicaties 6735.2 Voedingsgerelateerde complicaties 6755.3 Complicaties toedieningswijze 6786 Evaluatie voedingsbeleid 6797 Overgang naar of combinatie met enterale of

orale voeding 6798 Parenterale voeding thuis 6809 Tot besluit 682

Referenties 682

Perioperatieve voeding 684A. Droop en E. Steenhagen

1 Inleiding 6842 Voeding in de preoperatieve fase 6852.1 Optimaliseren van de preoperatieve voedings-

toestand 6852.2 Immunonutritie 6872.3 Nuchterbeleid voor de operatie 689


3 Voeding in de postoperatieve fase 6903.1 Postoperatieve immunonutritie 69 1

4 Achtergrondinformatie 692Referenties 693

voedselovergevoeligheid 695

Allergie 697Dr. A.P.H. Jansen, internist-allergoloog, Allergo-logie Praktijk Arnhem en UMC St Radboud, afd.KNO-heelkunde, Nijmegen

1 Inleiding 6972 Terminologie en vormen van overgevoeligheid 6983 Prevalentie 7064 Etiologie 7075 Diagnostiek 7 1 05.1 Huidtest 7 1 25.2 Bloedtest 7 1 26 Behandeling 7 1 37 Preventie 7 1 47.1 Primaire preventie 7 1 57.2 Secundaire preventie 7 1 67.3 Tertiaire preventie 7 1 78 Conclusies voor de praktijk 7 1 7

Referenties 7 1 7

Voedselovergevoeligheid bij zuigelingen,peuters en kleuters 7 1 9C.J.E. Aarsen, S. van Amstel-Visser en K.I.van Drongelen en B.W. de Jongh

1 Inleiding 7202 Definities en prevalentie 7202.1 Definities 7202.2 Prevalentie van voedselallergie en niet-aller-

gische voedselovergevoeligheid 7223 Etiologie, pathologie en klinische verschijn-

selen 7233.1 Etiologie voedselallergie 7233.2 Etiologie niet-allergische voedselovergevoe-

ligheid 7263.3 Klinische verschijnselen voedselallergie 727

Inhoud 19

3.4 Klinische verschijnselen niet-allergischevoedselovergevoeligheid 73 1

4 Diagnostiek bij zuigelingen 7324.1 Diagnostiek op het consultatiebureau 7324.2 Diagnostiek in de tweede lijn 7375 Behandeling bij zuigelingen 7385.1 Behandeling bij borstvoeding 7385.2 Behandeling bij flesvoeding 7385.3 Introductie van vaste voedingsmiddelen 7395.4 Prognose 7405.5 Rol van de dietist 74 16 Preventie van (voedsel)allergie 7427 Diagnostiek en behandeling bij jonge kinderen 7447.1 Dietistische diagnostiek 7447.2 Voedingsanamnese 7467.3 Behandelplan 7478 Conclusies en aanbevelingen voor de praktijk 753

Literatuur 753

Voedselovergevoeligheid bij oudere kinderenen volwassenen 755B.J. Vlieg-Boerstra

1 Inleiding 7552 Voedingsanamnese 7562.1 Algemene voedingsanamnese, gericht op de

relatie tussen voeding en klachten 7572.2 Voedingsanamnese bij verhoogd risico op

voedselallergie 7592.3 Voedingsanamnese bij afwezigheid van een

verhoogd risico op voedselallergie 7623 Dietistische diagnose 7644 Diagnostisch dieetadvies 7644.1 Evaluatie, klachtenregistratie en registratie van

gebruik van medicatie 7655 Reıntroductie en provocatieonderzoek 7666 Dieetbehandeling 7687 Eliminatiedieten en dieetbegeleiding 7697.1 Eliminatiedieten 7697.2 Dieetbegeleiding 7748 Conclusies en aanbevelingen voor de praktijk 775

Literatuur 775


pediatrie 777

Voeding voor prematuren en dysmaturen 779H.N. Lafeber

1 Inleiding 7802 Ontwikkeling van het maag-darmkanaal 78 13 Voedingsgerelateerde pathologie bij prema-

turen en dysmaturen 7824 Voedingsbehoeften van prematuren en dysma-

turen 7834.1 Aanbeveling vocht 7844.2 Aanbeveling energie 7854.3 Aanbeveling koolhydraten 7854.4 Aanbeveling eiwit 7854.5 Aanbeveling vet 7864.6 Aanbeveling ijzer 7874.7 Aanbeveling calcium, fosfaat en vitamine D 7884.8 Aanbeveling vitamine K 7895 Borstvoeding en speciale voeding voor prema-

turen en dysmaturen 7905.1 Samenstelling van a terme borstvoeding 7905.2 Samenstelling van preterme borstvoeding 79 15.3 Moedermelkversterker 7925.4 Speciale prematurenvoeding 7925.5 Speciale prematuren postdischarge voeding 7935.6 Standaardzuigelingenvoeding voor prema-

turen 7955.7 Opvolgmelk en bijvoeding 7955.8 Voeding voor zuigelingen met een verhoogde

energiebehoefte 7965.9 Speciale dieetvoeding bij niet-gedijende zuige-

lingen 7976 Conclusie voor de praktijk 797

Referenties 798

Coeliakie bij kinderen 799F. van Klinken

1 Inleiding 7992 Prevalentie 8003 Pathologie 8004 Etiologie 80 15 Klinische verschijnselen en diagnostiek 802

Inhoud 21

6 Dieettherapie 8046.1 Dieetkenmerken 8046.2 Wetgeving en het etiket 8066.3 Tekort aan voedingsstoffen 8086.4 Dieetkostenvergoeding 8097 Rol van de dietist 8098 Besluit 8 1 0

Literatuur 8 1 1

adipositas 813

Obesitas bij volwassenen 8 1 5H. Pijl

1 Inleiding 8 1 52 Ziektebeeld 8 1 62.1 Definitie 8 1 62.2 Regulatie van de energiebalans 8 1 82.3 Pathogenese van obesitas 8 1 92.4 Epidemiologie 8222.5 Risico’s voor de gezondheid 8233 Diagnostiek 8254 Behandeling 8264.1 Indicaties voor behandeling 8264.2 Therapeutische mogelijkheden 8265 Rol van de dietist 8296 Conclusies 830

Literatuur 830

Adipositas bij kinderen 832A.H. Teeuw en Dr. J.A.J.M. Taminiau

1 Inleiding 8322 Definitie 8342.1 Body Mass Index 8352.2 Huidplooien 8362.3 Middel-heupratio 8363 Prevalentie en incidentie 8364 Etiologie 8374.1 Erfelijke factoren 8374.2 Omgevingsfactoren 8385 Diagnostiek 8396 Behandeling 8407 Preventie 84 1


Literatuur 842

De behandeling van overgewicht bij kinderen 845J. Veen-Roelofs

1 Inleiding 8462 Prevalentie 8463 Diagnostiek 8464 Behandelplan en begeleiding 85 14.1 Behandelplan 8534.2 Begeleiding 8555 Aanbevelingen voor de praktijk 858

Literatuur 86 1

Beoordeling van gangbare en mindergangbare vermageringsdieten en voedingsad-viezen 862E.M.H. Mathus-Vliegen

1 Inleiding 8622 Behandeling van obesitas 8632.1 Doel van de behandeling 8632.2 Principe van de voedingsinterventie 8653 Achtergronden van populaire vermagering-

sdieten 8703.1 Beoordelingseisen van vermageringsdieten 8703.2 Toelichting op de beoordeling van de verma-

geringsdieten 87 14 Effect van voedingsinterventies 8774.1 Resultaten op korte termijn (� 12 maanden) 8774.2 Resultaten op lange termijn (12-24 maanden) 8844.3 Resultaten op zeer lange termijn (> 2 jaar) 8895 Resultaten betreffende de handhaving van het

gewichtsverlies (gewichtsbehoud, weightmaintenance) 890

6 Rol van de dietist in de voedingsconsultatie 89 17 Conclusies voor de praktijk 892

Referenties 893

Chirurgische behandeling van extreemovergewicht (morbide obesitas) 9 1 8Prof. dr. J.W.M. Greve, chirurg hoogleraarChirurgie van de bovenste tractus digestivus, AfdelingAlgemene Heelkunde, Academisch ziekenhuis

Inhoud 23

Maastricht G. Erkens, dietist, Academischziekenhuis Maastricht

1 Inleiding 9 1 82 Doel van een operatieve behandeling 9203 Indicaties 92 14 Beschikbare operatieve behandelingen 92 14.1 Restrictieve operaties leidend tot beperking

van de voedselinneming 92 14.2 Malabsorptieve operaties leidend tot beperking

van de energieopname 9245 Dieetadviezen per soort operatie 9265.1 Restrictieve operaties (beperking van de

voedselinneming) 9265.2 Operaties die restrictie en malabsorptie

combineren (beperking van de energie-opname) 928

6 Langetermijnresultaten en potentiele compli-caties 928

6.1 Restrictieve operaties 9296.2 Gastric bypass 9306.3 Malabsorptieve operaties 9306.4 Effect op comorbiditeit 9307 Aanbevelingen voor de praktijk 93 1

Referenties 932

Farmacotherapie ter behandeling van obesitas 9331 Inleiding 9342 Definities en epidemiologie 9343 Gezondheidsrisico’s van obesitas 9364 Behandeling van obesitas 9375 Behandeling van obesitas met geneesmiddelen 9385.1 Orlistat (Xenica1) 9395.2 Sibutramine (Reductil1) 9426 Toekomstige ontwikkelingen 9447 Conclusies voor de praktijk 945

Literatuur 945

neurologische aandoe-ningen 959

Voeding en de ziekte van Parkinson 96 1


H.C. Dicke1 Inleiding 96 12 Prevalentie 9623 Pathologie 9624 Etiologie 9625 Klinische verschijnselen en diagnostiek 9635.1 Hypokinetisch-rigide syndroom 9635.2 Niet-motorisch symptoomcomplex 9635.3 Diagnostiek 9646 Prognose en sociale gevolgen 9647 Behandeling 9657.1 Medicamenteuze therapie 9657.2 Niet-medicamenteuze behandeling 9658 Voedingsinterventie 9668.1 Energie 9678.2 Eiwitten en levodopa 9688.3 Micronutrienten 9698.4 Voedingsvezel en vocht 9698.5 Misselijkheid 9698.6 Droge mond 9708.7 Slikproblemen 9708.8 Maagklachten 9709 Aanbevelingen voor de praktijk 970

Literatuur 97 1

Kauw- en slikstoornissen 972J.G. Kalf

1 Inleiding 9722 Anatomie en fysiologie 9733 Pathologie 9744 Etiologie 9774.1 Neurologische aandoeningen 9774.2 Mechanische stoornissen 9784.3 Overige oorzaken 9785 Diagnostiek 9786 Behandeling 9796.1 Logopedische behandeling 9796.2 Voedingsinterventie 9806.3 Mondhygiene 98 17 Rol van de dietist 98 18 Aanbevelingen voor de praktijk 98 1

Literatuur 982

Inhoud 25

Voeding bij de ziekte van Huntington 983J.A. van Dommelen-van Wamelen en P.Minkhorst

1 Inleiding 9832 Anatomie en etiologie 9843 Prevalentie 9854 Diagnostiek 9855 Ziektebeeld 9855.1 Bewegingsstoornissen 9875.2 Psychische stoornissen 9875.3 Cognitieve stoornissen 9885.4 Juveniele vorm van de ziekte van Huntington 9886 Behandeling 9887 Voedingsinterventie/-advies 9897.1 Energie 9897.2 Eiwit, vitamines en mineralen en vocht 9927.3 Alternatieve voeding 9927.4 Slikproblemen 9937.5 Braken 9937.6 Obstipatie 9947.7 Sondevoeding 9957.8 Mondzorg 9968 De rol van de dietist 9969 Aanbevelingen voor de praktijk 997

Referenties 997

bloedziekten 1013

Voeding bij hemato-oncologische ziekten 1 0 1 5S. Runia, L.M.W. van Venrooij

1 Inleiding 1 0 1 52 Fysiologie 1 0 1 63 Ziektebeelden 1 0 1 73.1 Acute leukemie 1 0 1 73.2 Chronische leukemie 1 0 1 93.3 Myelodysplastisch syndroom 1 02 13.4 Hodgkin- en non-Hodgkin-lymfomen 1 0223.5 Multipel myeloom 1 0254 Stamceltransplantatie 1 0264.1 Soorten stamceltransplantaties 1 0264.2 Complicaties na stamceltransplantatie 1 0285 Verminderde afweer en infectiepreventie 1 030


5.1 Verminderde afweer 1 0305.2 Infectierisico en -preventie 1 03 16 Voedingsbeleid 1 0356.1 Kiemarme voeding 1 0356.2 Gastro-intestinale complicaties 1 0396.3 Voedingsstatus 1 0447 Rol van de dietist 1 048

Literatuur 1 049

oncologie 1053

Oncologische aandoeningen bij kinderen 1 09 1M.D. van de Wetering en M.E. Dijsselhof

1 Inleiding 1 09 12 Soorten tumoren 1 0922.1 Leukemie 1 0922.2 Lymfeklierkanker 1 0932.3 Blastomen 1 0932.4 Sarcomen 1 0963 Voedingsgerelateerde complicaties van de

behandeling 1 0963.1 Chirurgie 1 0963.2 Radiotherapie 1 0963.3 Chemotherapie 1 0974 Voedingsinterventie 1 0974.1 Ondervoeding 1 0974.2 Voedingsproblemen 1 0994.3 Voeding in het ziekenhuis 1 1 005 Conclusie 1 1 0 1

Literatuur 1 1 0 1

reumatische ziekten 1115

Voeding bij reumatische aandoeningen 1 1 1 7J.J. van Duinen

1 Inleiding 1 1 1 82 Prevalentie 1 1 1 83 Reumatische aandoeningen 1 1 1 94 Pathofysiologie en symptomen 1 1 205 Diagnostiek 1 1 236 Etiologie 1 1 257 Behandeling 1 1 27

Inhoud 27

8 Voedingsinterventie 1 1 308.1 Energie- en nutrientenbehoefte 1 1 308.2 Voedingsgerelateerde klachten 1 1 338.3 Alternatieve voeding en supplementen 1 1 349 Besluit 1 1 39

Referenties 1 1 40

Voeding bij jicht en hyperuricemie 1 1 42J.J. van Duinen

1 Inleiding 1 1 422 Prevalentie 1 1 433 Jicht en hyperuricemie 1 1 433.1 Pathofysiologie 1 1 433.2 Verschijningsvormen, complicaties en diag-

nostiek 1 1 453.3 Etiologie 1 1 474 Behandeling van jicht en hyperuricemie 1 1 485 De rol van voeding bij jicht 1 1 505.1 Voedingsinterventie 1 1 505.2 Overige voedingsadviezen 1 1 526 Besluit 1 1 54

Referenties 1 1 55

eetstoornissen 1157

Eetstoornissen: anorexia nervosa en bulimianervosa 1 1 59M.J. Bruna, en P. Balke en M.H.M. Reuver

1 Inleiding 1 1 602 Prevalentie en incidentie 1 1 603 Pathologie 1 1 6 14 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 1 624.1 Anorexia nervosa 1 1 624.2 Boulimia nervosa 1 1 644.3 Eetbuistoornis 1 1 655 Etiologie 1 1 666 Behandeling 1 1 697 Voedingstherapie 1 1 7 17.1 Doel van de behandeling 1 1 7 17.2 Gespreksvoering 1 1 727.3 Anamnese 1 1 737.4 Behandelplan 1 1 74


7.5 Evaluatie en duur van de behandeling 1 1 788 Rol van de dietist 1 1 799 Aanbevelingen voor de praktijk 1 1 80

Literatuur 1 1 8 1

Eetstoornissen bij jonge kinderen 1 1 82M.H.M. Thomas-Holtus en P.W.J. Klaassenen E.C. Carbasius Weber

1 Inleiding 1 1 822 Definitie 1 1 833 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 1 834 Etiologie 1 1 845 Prognose 1 1 856 Behandeling 1 1 856.1 Time-outfase 1 1 866.2 Introductie orale voeding 1 1 877 Rol consulent eetstoornissen 1 1 878 Rol dietist 1 1 898.1 Volwaardige voeding 1 1 909 Conclusie 1 1 9 1

Literatuuraanbevelingen 1 1 92Bijlage 1 1 93

geriatrie 1197

Voeding bij dementie 1 1 99S. van Genuchten en Karin Kouwenoord-van Rixel

1 Inleiding 1 1 992 Prevalentie 1 2003 Dementie 1 2003.1 Klinische verschijnselen van dementie 1 20 13.2 Vormen van dementie 1 2023.3 Belevingsfasen bij dementie 1 2053.4 Rol van voeding bij het ontstaan van dementie 1 2064 Diagnostiek 1 2085 Behandeling 1 2095.1 Doel van de behandeling 1 2095.2 Medicamenteuze therapie 1 2 1 05.3 Psychosociale interventies 1 2 1 16 Voedingsinterventie 1 2 1 16.1 Energie en macronutrienten 1 2 1 1

Inhoud 29

6.2 Vitamines en mineralen 1 2 1 26.3 Vocht 1 2 1 26.4 Voedingspreparaten of aanvullende voeding? 1 2 1 36.5 Sondevoeding 1 2 1 36.6 Terminale voedingszorg 1 2 1 47 Voedingsproblemen 1 2 1 48 Rol van de dietist 1 2 1 89 Besluit 1 220

Referenties 1 220

diagnostiek 1223

Onderzoeksdieten 1 225A.D. Michelsen-Huisman en L.J.Ruitenberg

1 Inleiding 1 2252 Glucosetolerantietest 1 2263 Vetbalans 1 2274 Methioninebelastingtest 1 2285 Methylhistaminetest 1 2306 Hemoccult Sensa Test 1 23 17 Rontgenologisch darmonderzoek 1 2338 Intraveneus pyelogram 1 2349 Besluit 1 235

Literatuur 1 235

Jodiumbeperkt voorbereidingsdieet 1 237L. Swart en Dr. T.P. Links

1 Inleiding 1 2372 Schildkliercarcinoom 1 2382.1 De werking van de schildklier 1 2382.2 Ziektebeeld 1 2382.3 Incidentie 1 2382.4 Behandeling 1 2393 Jodiumbeperkt voorbereidingsdieet 1 2393.1 Algemene richtlijnen 1 2393.2 Specifieke dieetrichtlijnen 1 2404 Rol van de dietist 1 244

Literatuur 1 244

voeding en tandziekten 1245


stofwisselingsziekten 1277

Cystic fibrosis 1 279J. van der Laag en J.W. Woestenenk enR.H.J. Houwen

1 Inleiding 1 2802 Prevalentie 1 2803 Pathologie 1 2803.1 Erfelijkheid 1 2803.2 Pathologie 1 28 13.3 Luchtwegen 1 28 13.4 Pancreas 1 2823.5 Lever 1 2833.6 Voortplantingsorganen 1 2834 Klinische verschijnselen en diagnostiek 1 2834.1 Zouthuishouding 1 2834.2 Luchtwegen 1 2834.3 Maag-darmkanaal 1 2844.4 Lever 1 2854.5 Diabetes mellitus 1 2854.6 Diagnostiek 1 2854.7 Prognose 1 2854.8 Screening 1 2865 Behandeling 1 2865.1 Luchtwegen 1 2875.2 Pancreas 1 2885.3 Lever 1 2905.4 Dieetadvies 1 2905.5 Nieuwe ontwikkelingen 1 29 15.6 Sociale begeleiding 1 29 16 Voedingsbeleid 1 2926.1 Voedingstoestand en voedingsbeleid 1 2926.2 Dieetkenmerken 1 2936.3 Aanvullende voeding 1 2976.4 Voeding in de verschillende levensfasen 1 2986.5 Overige adviezen 1 30 17 Multidisciplinaire behandeling en de rol van de

dietist 1 30 17.1 Multidisciplinaire behandeling 1 30 17.2 De rol van de dietist 1 3028 Conclusie voor de praktijk 1 302

Literatuur 1 303

Inhoud 31

Schildklieraandoeningen 1 348Dr. J.W.F. Elte

1 Inleiding 1 3482 Fysiologie 1 3493 Schildklieraandoeningen 1 3503.1 Struma 1 35 13.2 Hypothyreoıdie 1 3553.3 Hyperthyreoıdie 1 3573.4 Thyreoıditis 1 3603.5 Schildkliercarcinoom 1 36 13.6 Overige schildklierproblemen 1 3624 Conclusies voor de praktijk 1 363

Literatuur 1 363

voeding en osteoporose 1381

voeding bij brandwonden 1403

Voeding bij brandwonden 1 405J. Stevens en G.I.J.M. Beerthuizen

1 Inleiding 1 4062 Etiologie 1 4073 Prognose 1 4084 Anatomie en pathologie 1 4085 Diagnostiek 1 4 1 06 Symptomen en complicaties 1 4 1 16.1 Verstoorde vochtbalans 1 4 1 16.2 Verstoorde elektrolytenbalans 1 4 1 36.3 Verstoorde energie-, stikstof- en voedingsstof-

fenbalans 1 4 1 36.4 Problemen van het maag-darmkanaal 1 4 1 56.5 Infectie 1 4 1 76.6 Hyperglykemie 1 4 1 87 Behandeling 1 4 1 88 Voedingsmaatregelen 1 4 1 98.1 Vocht 1 4 1 98.2 Elektrolyten 1 4208.3 Energie 1 42 18.4 Eiwit 1 4228.5 Vitamines, mineralen en spoorelementen 1 4228.6 Voedingsvezel 1 4238.7 Wijze van voeden 1 423


9 Rol van de dietist 1 42510 Conclusies voor de praktijk 1 426

Literatuur 1 426

hiv en aids 1429

Voeding bij hiv en aids 1 43 1P. van Rhoon-Bruynzeel, C.F. Jonkers-Schuitema en J. van Eden en M. van Vugt

1 Inleiding 1 43 12 Prevalentie 1 4323 Organisatie rond hiv in Nederland 1 4324 Pathologie 1 4334.1 Levenscyclus hiv 1 4334.2 Manifest worden van aids 1 4345 De klinische verschijnselen 1 4346 Therapie 1 4376.1 Doel van therapie 1 4376.2 Therapietrouw en resistentie 1 4376.3 Combinatietherapie 1 4386.4 Medicatie en de invloed van voeding 1 4396.5 Hiv-remmers en antidepressiva en/of anti-

psychotica 1 4396.6 Zwangerschap en HAART 1 44 16.7 PEP 1 44 17 Voedingsinterventie 1 4427.1 Wastingsyndroom 1 4427.2 HAART en metabole bijwerkingen 1 4427.3 Voedingsbehoefte 1 4437.4 Voedingsgerelateerde klachten 1 4447.5 Hygiene 1 4507.6 Alternatieve voedingstherapieen 1 4508 De rol van de dietist 1 4509 Conclusie 1 45 1

Literatuur 1 45 1

spierziekten 1455

Voeding bij neuromusculaire aandoeningen 1 457J.C. Wijnen

1 Inleiding 1 4572 Werking van spieren en zenuwen 1 458

Inhoud 33

3 Spierziekten 1 4603.1 Enkele neuromusculaire aandoeningen nader

belicht 1 4623.3 Duchenne spierdystrofie (DMD) 1 4654 Voedingsgerelateerde problematiek en behan-

deling 1 4674.1 Dysfagie 1 4684.2 Motiliteitsstoornissen 1 4694.3 Voedingstoestand, lichaamssamenstelling en

energiebalans (verbruik) 1 4724.4 Enterale voeding per sonde of voedingsstoma 1 4764.5 Overige behandelaspecten 1 4775 Conclusie 1 485

Referenties 1 486

psychiatrie 1491

Voedingsadviezen bij gebruik van MAO-remmers 1 493J.A. Melissen-Leeuwen en J.C. Pruissen-Boskaljon

1 Inleiding 1 4932 Depressie 1 4943 Behandeling van depressie 1 4954 MAO-remmers en tyramine 1 4965 Aandachtspunten met betrekking tot de

voeding 1 4976 Conclusie voor de praktijk 1 498

Referenties 1 499Bijlage: patienteninformatie 1 500

Voeding en psyche 1 506Dr. M.J.A.J.M. Hoes

1 Inleiding 1 5062 Invloed van voeding op de psyche 1 5072.1 Vitamine B1 1 5072.2 Vitamine B12 1 5082.3 Foliumzuur 1 5092.4 Serine en glycine 1 5092.5 Omega-3-vetzuren 1 5 1 02.6 Cholesterol 1 5 1 02.7 Cafeıne en chocolade 1 5 1 0


2.8 L-tryptofaan 1 5 1 03 Psychiatrische stoornissen en voeding 1 5 1 13.1 Depressie 1 5 1 13.2 Anorexia en boulimia nervosa 1 5 1 23.3 Alcoholisme 1 5 1 23.4 Psychose 1 5 1 23.5 Stress 1 5 1 33.6 Dementie 1 5 1 33.7 Aandachtstekort/hyperactiviteitsstoornis 1 5 1 34 Aanbevelingen voor de praktijk 1 5 1 4

Literatuur 1 5 1 4

Voedingsadviezen bij lithiummedicatie 1 5 1 6J.A. Melissen-Leeuwen en J.C. Pruissen-Boskaljon

1 Inleiding 1 5 1 62 Bipolaire stoornis 1 5 1 73 Behandeling met lithium 1 5 1 83.1 Werking 1 5 1 83.2 Bijwerkingen 1 5 1 84 Aandachtspunten met betrekking tot de

voeding 1 52 15 Conclusies voor de praktijk 1 523

Literatuur 1 524

Alcohol: misbruik en afhankelijkheid 1 526P.H. Lemmens

1 Inleiding 1 5262 Definities alcoholmisbruik, afhankelijkheid en

verslaving 1 5273 Prevalentie 1 5284 Etiologie en gevolgen 1 5294.1 Ontstaan van overmatig alcoholgebruik 1 5294.2 Gevolgen van overmatig alcoholgebruik 1 5295 Diagnostiek 1 5296 Voedingstoestand 1 5307 Behandeling 1 5328 Rol van de dietist 1 5339 Conclusie 1 534

Literatuur 1 534

longziekten 1557

Inhoud 35

Voeding bij chronische longziekten 1 559Dr. E.P.A. Rutten en Prof.dr.ir. A.M.W.J.Schols

1 Inleiding 1 5592 Pathologie 1 5603 Gevolgen van gewichtsverlies en spieratrofie

bij COPD 1 56 14 Vaststelling en prevalentie van een gestoorde

voedingstoestand bij COPD 1 5624.1 Gewichtindices 1 5624.2 Gewichtsverloop 1 5624.3 Lichaamssamenstelling 1 5625 Oorzaken van gewichtsverlies en spieratrofie

bij COPD 1 5635.1 Verlaagde voedselinname 1 5635.2 Verhoogd energiegebruik 1 5645.3 Gestoorde eiwitstofwisseling 1 5645.4 Gestoorde oxidatieve stofwisseling 1 5656 Behandeling 1 5656.1 Voedingssuppletie 1 5656.2 Lichamelijke training 1 5667 Praktische implementatie van voedingsthe-

rapie bij COPD 1 5677.1 Screening en stappenplan 1 5677.2 (Voedings)interventie 1 5677.3 Effecten van de behandeling 1 5698 Ten slotte 1 570

Literatuur 1 570

Chylothorax en het MCT-dieet 1 572M.G. Brandt

1 Inleiding 1 5722 Vetzuren 1 5723 Chylothorax en mct-dieet 1 5743.1 Indicatie 1 5743.2 Chylothorax 1 5743.3 mct-dieet 1 5744 Richtlijnen mct-dieet 1 5754.1 Dieetkenmerken 1 5754.2 mct-producten 1 5764.3 Acceptatie van het dieet 1 5775 Rol van de dietist 1 577


6 Conclusie 1 577Literatuur 1 577

decubitus en voeding 1579

Decubitus en voeding 1 58 1Prof. dr. J.M.G.A. Schols

1 Inleiding 1 5822 Prevalentie 1 5823 Pathofysiologie en etiologie 1 5844 Risico-inschatting, preventie en behandeling 1 5865 Voedingsstatus 1 5876 Voedingsinterventie 1 5896.1 Voedingssupplementen 1 5927 Rol van de dietist 1 5958 Besluit 1 596

Referenties 1 596

hersenaandoeningen 1599

Voeding bij epilepsie 1 60 1D.A.J.E. Lambrechts, C.M. Troost en S. vanGenuchten-Gessner en A. Commissaris

1 Inleiding 1 6022 Prevalentie 1 6023 Pathologie 1 6024 Klinische verschijnselen 1 6035 Etiologie 1 6066 Behandeling van epilepsie 1 6076.1 Medicatie 1 6076.2 Chirurgie 1 6096.3 Nervus-vagusstimulatie 1 6097 Voedingsproblemen bij epilepsie 1 6097.1 Voedingsproblemen door epileptische activiteit 1 6097.2 Interactie tussen voeding en anti-epileptica 1 6 1 07.3 Effect van anti-epileptica op het lichaamsge-

wicht (zie tabel 1) 1 6 1 07.4 Rol van de dietist 1 6 1 18 Dieetbehandeling: het ketogeen dieet 1 6 1 18.1 Het klassieke ketogeen dieet 1 6 1 68.2 Het ketogeen dieet met MCT 1 6 1 88.3 Het gemodificeerde Atkinsdieet (MAD) 1 62 1

Inhoud 37

8.4 Ketogeen dieet met laagglykemische index 1 6238.5 Samenvatting 1 6249 Epilepsie en alternatieve voeding 1 62510 Conclusies voor de praktijk 1 625

Referenties 1 625

smaak- en reukstoornissen 1629

Voeding bij smaak- en reukstoornissen 1 63 1Dr. H. Jager-Wittenaar, Prof. dr. A. Vissinken Dr. R. van Weissenbruch en Prof. dr. A.van Nieuw Amerongen

1 Inleiding 1 6321.1 Prevalentie 1 6322 Smaak- en reukstoornissen 1 6332.1 Anatomie 1 6332.2 Fysiologie 1 6372.3 Pathologie 1 6442.4 Gevolgen van smaak- en reukstoornissen 1 65 12.5 Behandeling van smaak- en reukstoornissen 1 6523 Dieetbehandeling bij smaak- en reukstoor-

nissen 1 6553.1 Anamnese 1 6553.2 Algemene voedingsadviezen 1 6554 Psychosociale aspecten 1 66 15 Conclusie voor de praktijk 1 663

Referenties 1 663


Informatorium voor Voeding en Diëtetiek978-90-368-0508-7/1.pdf · 1 Inleiding 43 2 Fysiologie van...

Documents

Transcript of Informatorium voor Voeding en Diëtetiek978-90-368-0508-7/1.pdf · 1 Inleiding 43 2 Fysiologie van...