De verrijzenis van Van EyckEen revelatie, een wedergeboorte: de eerste gerestaureerde panelen van het ‘Lam Gods’ worden bij hun terugkeer unaniem op superlatieven onthaald. Geert Van der Speeten

De acht panelen van het gesloten veelluik ‘De aanbidding van het Lam Gods’ zijn in hun oorspronkelijke luister hersteld.   foto’s Sint-Baafskathedraal Gent www.lukasweb.be – Art in Flanders vzw, foto Hugo Maertens / Dominique Provost

De acht gerestaureerde buitenluiken van het Lam Gods hangen opnieuw op hun vaste plek in de Sint-Baafskathedraal in Gent. Gisteren vierden ze hun blijde intrede, tot zondagavond zijn ze gratis te bezichtigen.

De panelen zijn teruggekeerd van een restauratie die twee jaar langer duurde dan voorzien en 650.000 euro meer kostte. Maar het resultaat is verbluffend. Het altaarstuk in gesloten toestand, voor veel toeschouwers nochtans de minst attractieve kant, stráált. De kleurenweelde en de detaillering vallen meteen op. Door de sterkere dieptewerking winnen de panelen ook aan ruimtelijke illusie.

In plaats van de vergeelde vernis van de schilderijen af te halen en retouches aan te brengen waar nodig, zoals oorspronkelijk voorzien, gebeurde de restauratie een pak grondiger. ‘We dachten altijd dat we naar de originele Van Eyck keken’, zegt Bart De Volder, coördinator van het project. ‘Maar zowat zeventig procent bleek overschilderd. We vonden zelfs zeventiende-eeuwse lagen.’

Spinnenweb

 Een projectie toont hoe vergeelde luiken van het ‘Lam Gods’ transformeren tot een helder ensemble: hallucinanter kan deze wedergeboorte niet in beeld gebracht worden

Het origineel dat naar boven kwam, verraadt de sublieme schilderstechniek van de gebroeders Van Eyck. De panelen met de opdrachtgevers, de koopman Joos Vijd en zijn echtgenote Isabella Borluut, tonen niet langer bloedeloze, vergeelde gezichten. Het gewaad van Borluut was onder een sluier van donkere schaduwen verstopt. Nu pronkt het weer met zijn felle roodtinten en elegant gedrapeerde volumes. Opmerkelijk detail: in een van de nissen dook een geschilderd spinnenweb op.

De mantel van de sibille onderging een gedaanteverandering. Bleek dat hij volledig overschilderd was met een lichtblauwe tint. Mooi is ook het effect dat Van Eyck bereikt met grisaille. De beelden van Johannes De Doper en Johannes De Evangelist, onderaan op het veelluik, lijken door het spel van licht en schaduw écht van marmer.

De toestand voor en na de restauratie wordt uit de doeken gedaan in een tentoonstelling in het Caermersklooster. Je vindt er ook een projectie op groot formaat, die vier jaar restauratie comprimeert in twee minuten. Hoe vergeelde luiken transformeren tot een helder ensemble: hallucinanter kan deze wedergeboorte niet in beeld gebracht worden.

De mantel van de sibille onderging een gedaanteverandering. Bleek dat hij ooit volledig overschilderd was met een lichtblauwe tint. ©

Scalpel

De restauratie van het Lam Gods, door een team van het Koninklijk Instituut van het Kunstpatrimonium, is een werk van lange adem. Ze zou aanvankelijk in drie fasen gebeuren en vijf jaar duren. De eerste fase ging in 2012 van start.

Gaandeweg ontdekten de restaurateurs dat de originele verflaag letterlijk overwoekerd was. Bij een cruciaal overlegmoment in 2014 lag het voorstel van een expertencommissie op tafel om grondiger te werk te gaan. Er kwam een fiat om extra tijd en extra middelen uit te trekken.

Centimeter per centimeter legden de restaurateurs met scalpel onder een stereomicroscoop het origineel boven. ‘Op een goede dag haalden we een vierkant van vier centimeter bij vier’, zegt De Volder. Lacunes en versleten zones werden geretoucheerd. Zoals dat moet volgens de jongste methodes, zijn alle toevoegingen gedocumenteerd en omkeerbaar.

Het is wonderlijk hoe de restauratie ook een visuele harmonie tussen de panelen onderling wist te bereiken. Het resultaat is een hernieuwde kennismaking met een topstuk van de Westerse cultuur.

‘Alle overzichtswerken van het Lam Gods zullen na de restauratie gedateerd zijn’, zo formuleerde deputé Jozef Dauwe het. ‘We zullen ze kunnen weggooien.’

©

Alle foto’s zijn ©

Interieur met stadsgezicht:voor het eerst sinds lang weer met opgeklaarde hemel. ©

Hoe moet het verder?

De restauratie van de binnenpanelen gaat binnenkort van start. Het beroemde centrale luik is intussen al verhuisd naar het atelier in het Museum voor Schone Kunsten (MSK).

Fase 2 en 3 krijgen een deadline mee. In 2020 opent een Van Eyck-tentoonstelling in het MSK, de kathedraal krijgt ook een nieuw bezoekerscentrum. Ludo Collin, rector van Sint-Baafs, drong er gisteren op aan dat de restauratie verder volgens het originele lastenboek verloopt. Zijn argument luidt dat er bij de middenpanelen al eerder overschilderingen weggehaald zijn.

Betekent dit dat de restauratie versneld moet gebeuren? ‘Wat positieve druk kan geen kwaad’, denkt minister van Cultuur Sven Gatz (Open VLD). ‘Maar het lijkt weinig waarschijnlijk dat het veelluik in 2020 volledig klaar zal zijn voor toeristische ontsluiting. De eerste ronde verliep traag, maar wel goed. Wij wachten op nieuwe bevindingen van het restauratieteam om te beslissen of dat opnieuw zo moet.’

Eerder zei Gatz al in het Vlaams Parlement dat de regering zich medio 2018 zal moeten beraden over nieuwe keuzes. Voor bijkomende restauratiewerken wil hij een financiële oplossing zoeken.

Volgens coördinator Bart De Volder circuleren er al een aantal werkhypothesen, maar hij wil niet op de politieke beslissing vooruitlopen. ‘Onze eerste resultaten zijn onze troeven’, zegt hij. ‘Het zou jammer zijn om jaren expertise te laten verloren gaan.’ (gvds)

BRON: De Standaard e-versie 13 okt 2016