In hoeverre is de Europese Unie een politiek succes?

In hoeverre is de Europese Unie een politiek succes?

Marijn Pool Ingeleverd in december 2016 Marecollege 11b Economie en Maatschappij Gekozen profielvak: Economie Cijfer: 8,5 Begeleiding door Willem-Jan de Vroom, Harm Jonker en Mare Riemersma

In hoeverre is de Europese Unie een politiek succes

door Marijn Pool

Inhoudsopgave

Inhoudsopgave 1

Inleiding 2

De Europese Unie 3

Politiek succes? 6

Problematiek binnen de Europese Unie 8 Vertrouwen 10 Macht van lobbyisten en bedrijven ten opzichte van de burger 14 Handelsverdragen 17

Samenvatting 21

Conclusie 22

Discussie 23

Procesverslag 24

Bronnen 25

Bijlage:

1. Interview met Amy Verdun 2. Onderzoeksplan 3. Logboek

1


door Marijn Pool

Inleiding De Europese Unie, de Euro en al haar integraties zijn voor mij de normaalste zaak van de wereld, ik ben er immers mee opgegroeid. Ik kan mij bijvoorbeeld niet anders herinneren dan dat wij met Euro’s betalen. Echter vraag ik mij al sinds een jaar voor het schrijven van dit profielwerkstuk af wat Europa heeft geleid naar de Europese Unie. In die tijd heb ik veel nagedacht over de problemen waar de Europese Unie last van heeft en wat daar mogelijke oplossingen voor zijn. De Europese Unie is een heel breed onderwerp en er valt oneindig veel over te vertellen. Politiek is een veelbesproken onderwerp aan tafel in mijn familie en ik ben het daardoor erg interessant gaan vinden. Met het maken van dit profielwerkstuk probeer ik er achter te komen in hoeverre is de Europese Unie een politiek succes is. Daarnaast probeer ik een beeld te scheppen wat de Europese Unie soms in de weg zit en draag daar mogelijke oplossingen voor aan. Aan de hand van de geschiedenis, meningen en problematiek wil ik graag een beter inzicht geven in het functioneren van de Europese Unie op politiek gebied. In dit verslag wil ik een overzicht geven en verder ingaan op de volgende drie kwesties: Ten eerste de macht van lobbyisten en bedrijven ten opzichte van de burger, ten tweede vertrouwen en ten derde de handelscontracten zoals T-TIP en CETA. De kwestie vertrouwen komt voort uit mijn onderzoek bij het vak Maatschappijleer waar ik zelf onderzoek deed naar het vertrouwen van jongeren in de Europese Unie. Vertrouwen blijkt een belangrijk element voor de politiek en het maatschappelijk middenveld en speelt daarmee een grote rol in de Europese Unie. Ook regelde ik een interview met Amy Verdun (Jean Monnet Chair Ad Personam, Hoogleraar Professor Politicologie en Hoofd van de Vakgroep Politicologie aan de University of Victoria), wat de start was van dit onderzoek. Voordat ik begon met het maken van dit verslag stelde ik de volgende hypothesen:

- De problemen die Europa bedreigen zijn voor de EU in haar huidige vorm niet beheersbaar.

- Onder de bevolking van de EU ontbreekt het aan voldoende draagvlak voor de besluiten die door de Europese Commissie worden genomen.

- In de EU ontbreekt het aan de juiste democratische controle.

2


door Marijn Pool

De Europese Unie De Europese samenwerking kwam na de oorlog tot stand om nieuwe oorlogen te voorkomen (Europese Unie, 2016). De macht van de Europese Unie is uitgebreid om de handel te bevorderen en grotere problemen op te lossen (Tweede Kamer, 2014). Inmiddels zijn 28 landen lid, maar ooit begon het bij zes landen die in 1950 samen de Europese Gemeenschap voor Kolen en Staal oprichtten. Een aantal jaar later werd de Europese Economische Gemeenschap opgericht om op meer gebieden samen te kunnen werken (Europese Unie, 2016). In 1967 werd uit de EGKS, EEG en Euratom de Europese Gemeenschap opgericht (Europa Nu, 2016). In 1992 werd het verdrag van Maastricht ondertekend door de twaalf lidstaten van dat moment. Een onderdeel was het Verdrag betreffende de Europese Unie. Met de ondertekening van dit verdrag over onder andere over veiligheid, doelen en instellingen werd de Europese Unie een feit. (Europa Nu: Verdrag betreffende de Europese Unie). Een ander belangrijk onderdeel van het verdrag van Maastricht zijn afspraken om een Economische en Monetaire Unie te creëren. Het plan werd in drie stappen uitgevoerd. Ten eerste werd de kapitaalmarkt geopend waardoor iedereen in de hele unie, waar men wil, een rekening en een hypotheek kan openen. Vervolgens werd het Europees Monetair Instituut gesticht, nu bekend als de Europese Centrale Bank. Als laatste werd de gezamenlijke munteenheid Euro ingevoerd (Europa Nu: Economische en Monetaire Unie). Vanaf 1 januari 1999 was de Euro de officiële munt in elf Europese landen (Duitsland Instituut, 2002). In de loop der jaren hebben steeds meer landen zich bij de Europese Unie aangesloten. Hieronder is op de kaart goed te zien hoe de groei van de Europese Unie is verlopen.

Peter Moens, 2015

3


door Marijn Pool

De lidstaten werken op steeds meer gebieden samen en er worden steeds meer beslissingen in Europees verband genomen. Op dit moment worden meer dan de helft van de nieuwe wetten in Nederland opgesteld vanwege Europees beleid. Er wordt samengewerkt op het gebied van internationale criminaliteit, milieu en handel (Tweede Kamer, 2014). De unie werd opgericht om handel en economie te verbeteren, maar inmiddels heeft zij er een heel aantal doelen bij. Zo wordt er naast milieu en criminaliteit gewerkt aan rechten van burgers, vrijheid, veiligheid, rechtvaardigheid, werkgelegenheid en consumentenbescherming (Europa Nu: Europese Unie). Het maken van een nieuwe wet binnen de Europese Unie begint met een initiatief van de Europese Commissie. Vervolgens debatteert het parlement over het voorstel en voert eventueel wijzigingen door. Daarna nemen zij samen met de Europese Raad een beslissing over invoering van de wijziging. Bij goedkeuring treedt hierna de wet, binnen de aangegeven termijn in werking. Hier geldt echter één uitzondering: Nationale parlementen kunnen binnen acht weken na publiceren van het voorstel door de Europese Commissie laten weten dat het voorstel niet in overeenstemming is met het subsidiariteitsprincipe (Het vinden dat de Europese Unie hier zich niet mee bezig zou moeten houden) (Europa Nu: Handelsbeleid). Voordelen van de Europese Unie zijn dat er door toenemende samenwerking meer vrede, stabiliteit en economische groei is gecreëerd door het verdwijnen van grenzen. Nadelen zijn de kosten van 4,7 miljard, beperking van de nationale soevereiniteit en het niet meer kunnen devalueren van de munt in tijden van concurrentievermindering (Europa Nu: Voor- en nadelen van de Europese Unie). De Europese Unie heeft een aantal kenmerken. Naast de Euro als munteenheid heeft de Europese Unie het motto, de hymne, de vlag en de Europadag (Europese Unie, 2016).

Peter Moens, 2015

4


door Marijn Pool

De Europese Unie heeft nagenoeg een vijfde van de wereldhandel in handen en is de grootste im- en exporteur ter wereld (Europa Nu: Handelsbeleid). Stabiliteit en vertrouwen zijn van wezenlijk belang voor voor de Europese Unie. In Nederland is er onder sommige partijen weinig vertrouwen, andere partijen zien juist het voordeel van de EU (EenVandaag: Standpunten politieke partijen over Europa). Landbouw is een heel belangrijk en beladen politiek onderwerp van de Europese Unie. Er zijn veel bekende problemen zoals de melkplas en de boterberg. Deze problemen ontstonden doordat boeren altijd een minimumprijs kregen waardoor ze bleven produceren. Ook waren er vaak subsidies voor uitbreiding. Tegenwoordig wordt er in deze sector meer waarde gehecht aan veiligheid, kwaliteit en milieu. Dat wordt gewaarborgd door vaste prijzen en bedrijfstoeslag (Europa Nu: Landbouw). Volgens Amy Verdun hebben we gekozen om ons te verenigen omdat je als kleiner land vrijwel machteloos bent. De EU is ook een manier om te reorganiseren. Zonder de EU was er wel iets anders gekomen, al was het maar om oorlog te voorkomen. Samenwerking is volgens haar dan ook noodzakelijk.

5


door Marijn Pool

Politiek succes? De politiek geeft vorm aan de manier waarop mensen samenleven en omvat eigenlijk alles wat te maken heeft met het besturen van een land. Wat een succes is ligt wat ingewikkelder. In de Van Dale staat succes omschreven als ‘goede afloop, uitkomst of uitslag’ en ‘iets dat goed afloopt’. “Succes wordt gezien als de afronding van een bepaald proces en niet zozeer als doel op zich. Als je op deze manier naar succes kijkt, is het iets dat de uitkomst kan zijn van elke manier van proberen of van elke handeling.” Succes kun je overal in hebben of het nou iets simpels is of zoiets belangrijks als het besturen van 28 landen. “Succes is de mate waarin je in staat bent de doelen te verwezenlijken die je jezelf stelt.“ Omdat zelf kan bepaald worden door een persoon wat zijn of haar doelen zijn is succes een mening en dus een relatief begrip (Carrieretijger: Succesvol zijn) Wanneer iets een politiek succes is, is zo mogelijk nog lastiger te bepalen, de meningen over of iets een succes is zullen altijd verdeeld zijn. Wel kan gekeken worden naar welke factoren invloed hebben op deze mening. Amy Verdun vindt Europa nu al een politiek succes, ze zegt dat ze het nu al ongelooflijk vindt dat er zoveel landen met een oorlogsverleden, verschillende talen en een enorm verschil tussen arm en rijk samenwerken. Als je bedenkt dat je dit in Europa voor elkaar krijgt zonder oorlog, is nu al ongelofelijk ondanks dat het nog niet af is. “Het kan alleen nog beter worden”. Of de Europese Unie stand houdt vindt ze moeilijk om te zeggen. “Het zou natuurlijk goed kunnen dat het instort maar de EU heeft ook de crisis overleeft.“ Ook Joseph Weiler stelt dat de Europese Unie een succes is, maar dat de democratie voor een belangrijk deel ontbreekt. In het volgende citaat roemt hij het succes van Europa: ,,Europa is de enige plek waar mensen uit verschillende landen zich vrijwillig aan gemeenschappelijke regels onderwerpen, maar hun eigen nationale identiteit houden. En waar ze hun buurman bovendien uitdrukkelijk zijn eigen identiteit gunnen, zelfs als die buurman de anderen ooit bezet heeft, zoals de Duitsers met bijvoorbeeld de Hollanders hebben gedaan van 1940 tot 1945. Zo'n voorbeeld van tolerantie vind je nergens anders, niet in de geschiedenis, niet in de wereld.'' Hij laat weten dat veel Europeanen zich niet tot de Europese Unie voelen aangetrokken maar er wel in zitten. Hij geeft als voorbeeld de Polen die volmondig instemden met de toetreding in een referendum maar bij de Europese Parlementsverkiezingen maar weinig op kwamen dagen. Daaruit concludeert hij dat burgers zich niet betrokken voelen bij de Europese Unie. Dat burgers weinig invloed kunnen uitoefenen is volgens hem zowel op democratisch, als politiek vlak niet goed (Kees Versteegh, 2004). Een bestuursvorm waarin de belangrijkste beslissingen worden genomen door een niet direct gekozen raad kan worden gezien als ondemocratisch. Een niet democratisch bestuur van democratische landen komt volgens Catarina Principe (een Portugese activiste) voort uit het feit dat landen onder andere soeverein willen blijven, hun eigen

6


door Marijn Pool

controle op het banksysteem willen behouden en belangrijke sectoren van de economie willen naturaliseren (Caterina Principe, 2016). Een voorbeeld daarvan in Nederland is Europort; de Rotterdamse haven die er vaak niet in slaagt goed samen te werken met de Antwerpse haven. Zo mislukte de samenwerking omtrent het gezamenlijke havenbeheer in Duisburg aldus Eddy Bruyninckx (Pieter Lalkens, 2016). Een goede factor om succes te meten is, door te kijken naar in hoeverre men tevreden is over iets. In het geval van de Europese Unie ontbreekt die tevredenheid onder de burgers. Dit valt te zien aan de vele politieke partijen in Nederland (en daarbuiten), die veel steun krijgen van de bevolking vanwege hun anti-EU beleid. Uit de laatste peilingen blijkt dat PVV de grootste partij in Nederland zou kunnen worden (Maurice de Hond, 2016). Na de bestrijding van de islamisering van de samenleving is het verlaten van de Europese Unie het tweede speerpunt van het verkiezingsprogramma van de PVV. In het verkiezingsprogramma worden daar overigens geen verdere toelichtingen over gedaan (PVV: Verkiezingsprogramma 2017-2021). Ook andere opkomende partijen als bijvoorbeeld de SP zien Nederland ook liever zonder de Europese Unie. Zij geven als redenen dat de schuldencrisis de schuld van de Europese Unie zou zijn en dat ze de democratie en verzorgingsstaat niet willen opofferen door de macht aan Brussel over te dragen (SP: Europees beleid). Dat het volk zich niet vertegenwoordigd voelt komt wellicht deels doordat de Europese Unie geen grondwet heeft. In 2004 werd de invoering van de Europese Grondwet geblokkeerd door een negatieve uitslag van referenda in Nederland en Frankrijk. Met de invoering van deze Grondwet zou het Europees Parlement meer gezag hebben gekregen. Er zou daardoor een betere controle zijn gekomen en die ontbreekt nu dus nog steeds. Daarnaast zou er met de nieuwe grondwet meer samengewerkt kunnen worden op militair gebied en zou de EU een betere vertegenwoordiging in de VN kunnen krijgen (Europa Nu: Hoofdpunten uit de Europese Grondwet). Volgens het RTL Nieuws ontstond er wantrouwen doordat er met ruim 60% tegen de Europese Grondwet werd gestemd en deze toch in aangepaste vorm werd aangenomen (RTL Nieuws, 2016). De Europese Unie wil graag zichtbaar zijn in internationale conflicten. In 1995 werd het Proces van Barcelona gestart waarin de Europese Unie en veertien andere landen het Euromediterrane Partnerschap vormden. Uiteindelijk kwam er door gebrek aan eensgezindheid van de EU-lidstaten van de samenwerking weinig terecht. De Europese Unie heeft de kans gemist om op het juiste moment aanwezig te zijn. Er was uiteindelijk geen brede Europese strategie voor de regio en er bestond een kloof tussen het vermogen van de regio en de verwachtingen van de Europese Unie (Sarah Wolff, p 83-95 van Nederland als Lidstaat: eindelijk normaal?).

7


door Marijn Pool

Problematiek binnen de Europese Unie De vraag of de Europese Unie uit elkaar kan vallen is geen taboe meer. De keuze van de Britten voor de Brexit, de vluchtelingencrisis, de houding van Poetin en de problematiek van de Eurozone zetten de Europese Unie onder druk. De Europese Unie kan uit elkaar vallen maar de handel zorgt ervoor ervoor dat er altijd iets over zal blijven. “De handelsbelangen zijn te groot om helemaal terug naar af te gaan”, zegt Rem Korteweg van het in Londen gevestigde Centre for European Reform. Adriaan Schout, hoofd EU-studies van Instituut Clingendael, denkt dat de Europese Unie zijn glorie zal behouden, maar acht het belangrijk dat Europa meer macht krijgt over zijn lidstaten. Nederland zou zich moeten aansluiten bij landen die mee willen in een hervorming van de Europese Unie. Hij stelt dat de Europese Commissie zal trachten haar macht te vergroten. "Het vertrouwen van mensen in hun land is onvoorwaardelijk. Voor de EU gaat dat niet op.”, stelt Janis Emmanouilidis van het European Policy Centre. Het gevolg hiervan is protest van de lidstaten (Stephane Alonso en Wilmer Heck, 2016). Protest van de lidstaten tegen de Europese Commissie en alle problematiek schaadt het vertrouwen. Binnen de Europese Unie zijn er tal van problemen. In dit verslag wordt een overzicht van de grootste problemen op het moment gegeven en zal verder in worden gegaan op de punten die mij het meest interesseren. De onderwerpen die worden toegelicht zijn de macht van lobbyisten en bedrijven ten opzichte van de burger, het belang en ontbreken van vertrouwen in de EU en de discussie rond de handelsverdragen T-TIP en CETA. Uit de volgende figuur blijkt de ernst van de problemen, minder dan 45% van de EU-burgers in 2012 vonden het lidmaatschap een goede zaak.

Uit Nederland als Europese Lidstaat: eindelijk normaal? p 40

8


door Marijn Pool

Een aantal belangrijke interne bedreigingen zijn de verschillen tussen arm en rijk, en deels daardoor meningsverschillen tussen de verschillende landen, de Griekse crisis, werkeloosheid, klimaatverandering, terrorisme, grensoverschrijdende criminaliteit, belastingontduiking, de Brexit (Europa Nu: Hot Issues) en de beïnvloeding van beleid door lobbyisten (Europa Nu: Beïnvloeding van beleid). Voorbeelden van externe bedreigingen van de Europese Unie zijn de vluchtelingenstroom vanuit Afrika, de burgeroorlog in Syrië, de opkomst van de Islam in Afrika en het midden-oosten en de politieke ontwikkelingen in Rusland en Turkije. De toetreding van dat laatste land en landen als Bosnië en Herzegovina staan onder druk. Daarnaast is er binnen de EU veel onenigheid over de de handel met Amerika en de handelscontracten die dit verder zouden moeten reguleren (Europa Nu: Hot Issues). De onenigheid over deze zaken, zowel binnen de lidstaten en tussen de lidstaten onderling verzwakken het aanzien van de EU.

9


door Marijn Pool

Vertrouwen Het vertrouwen in de politiek is een belangrijk onderwerp in maatschappelijke discussies en sociale wetenschapsliteratuur. Men heeft het idee heeft dat we in een vertrouwenscrisis zitten. In de boeken ‘Making democracy work’ van Putnam (1993) en ‘Trust’ van Fukuyama (1995). komt het belang van vertrouwen naar voren: “Economisch is het basisidee dat men met wederzijds vertrouwen sneller tot transacties komt en deze soepeler verlopen.” Bovendien wordt ook gesteld dat burgers maatschappelijke problemen met vertrouwen sneller op kunnen lossen (Rijksoverheid, 2007). “Vertrouwen is de uitdrukking van een band tussen subject (dat vertrouwt) en object (dat wordt vertrouwd), waarbij het subject in de kern onzeker is over of kwetsbaar is voor het (toekomstig) gedrag van het object.” Vertrouwen in de politiek draait om onzekerheid. Er is alleen vertrouwen als er ook iets mis kan gaan, hoe groter de kans iets mis kan gaan, des te moeilijker is het om vertrouwen te scheppen, maar tegelijkertijd ook hoe zinvoller het vertrouwen is (Tom van der Meer, 2015). “Het percentage EU-burgers dat zegt vertrouwen te hebben in de Europese Unie is gestegen tot 33 %. Het vertrouwen in de nationale regeringen is stabiel gebleven op 27 %.” (Europese Commissie, 2016). Dat het vertrouwen laag is valt goed te zien in de volgende figuur. Alleen de steun voor de euro is redelijk maar op de meeste vlakken scoort de Europese Unie onvoldoende. Op de horizontale as is de tijd in jaren aangegeven en op de verticale as het vertrouwen in percentages.

Uit Nederland als Europese Lidstaat: eindelijk normaal? p 41

10


door Marijn Pool

De Nederlandse burger heeft iets meer vertrouwen in de Europese Unie dan in de Tweede Kamer zo blijkt uit een studie van het CBS naar sociale samenhang (CBS, 2015). Volgens World Values Survey is democratie als bestuursvorm ontzettend populair en groeit deze populariteit nog steeds; er waren nog nooit zoveel democratieën in de wereld als nu. In de Europese Unie heeft volgens Eurobarometer heeft slechts 31% van de bevolking nog vertrouwen. Het is zelfs zo dat twee derde tot drie kwart van de burgers de belangrijkste instellingen wantrouwt (David van Reybrouck, 2013).

Recentelijk hield Jan Terlouw in de uitzending van het VARA-programma De Wereld Draait Door een pleidooi om meer te vertrouwen in de de politiek. Zijn pleidooi begint met de herinnering dat in zijn jeugd iedereen bij elkaar naar binnen kon. Er hingen touwtjes uit de brievenbus zodat kinderen maar ook volwassenen bij elkaar naar binnen konden lopen. Door het gebrek aan vertrouwen zijn deze verdwenen. Hij geeft het voorbeeld van een ondernemer die hem vertelde dat wat hij vroeger met een handdruk bekrachtigde nu met vijf contracten moet worden bevestigd. Ook noemt Terlouw de Brexit die voortkomt uit een vertrouwensprobleem. Het is volgens velen niet goed voor Engeland om alleen verder te gaan, alleen is daar het vertrouwen in Europese Unie verdwenen. Hij stelt dat het klimaatprobleem een politiek probleem is, energie kan allang met de zon worden opgewekt. Ook is het volgens hem nauwelijks een economisch probleem want er ontstaat namelijk veel werkgelegenheid. Als we het niet doen kost het ons later alleen maar meer. In de ogen van Terlouw moet de politiek het voortouw nemen bij het oplossen van het klimaatprobleem. De politiek moet uitdragen dat zij het publieke belang steunen om zo het vertrouwen terug te winnen (De Wereld Draait Door, 2016)

Uit eigen onderzoek blijkt dat veel jongeren van zichzelf vinden dat zij weinig kennis over de Europese Unie hebben. Dit lijkt overigens geen direct effect te hebben op het vertrouwen. Wel zien we terug dat hoe meer kennis de respondenten hebben over de Europese Unie deste democratischer zij deze vinden.

De respondenten werden gevraagd hoeveel vertrouwen zij hebben in de Europese Unie, hoe zij hun eigen kennis inschatten en in hoeverre de Europese Unie democratisch en belangrijk is. Deze vragen werden gesteld om meer diepgang aan het onderzoek te geven. Door het vergelijken van deze gegevens is gekeken of er een verband was tussen kennis en vertrouwen. Meer of minder vertrouwen wordt ook vergelijken bij jongeren die de Europese Unie minder of meer democratischer en belangrijker vinden. Ook wordt er een vergelijking gemaakt van de cijfers van vertrouwen van de hele Nederlandse bevolking ten opzichte van jongeren.

De geïnterviewden vonden de vraag of de Europese Unie democratisch is vaak lastig. Ze kwamen vaak tot de conclusie dat zij deze wel democratisch vonden vanwege het stemrecht. Ook gaven zij aan door gebrek aan kennis het moeilijk te vinden er een

11


door Marijn Pool

goed antwoord op te geven. “Elk land is goed vertegenwoordigd dat maakt het naar mijn idee wel democratisch.” “Europa is heel democratisch ingesteld, alles wordt gerecheckt en dat vind ik wel fijn.”

Het aantal Nederlanders dat vertrouwen heeft in de Europese Unie is zoals eerder gezegd iets meer dan 53%. (Eurostat, 2014). Van de ondervraagde jongeren heeft ongeveer 22% weinig tot geen vertrouwen, 40% zit in het midden en 38% heeft veel tot heel erg veel vertrouwen. Het verschil in vertrouwen is groot, dat blijkt uit het onderzoek. De geïnterviewden gaven de volgende redenen: “Ik vertrouw dat ze weten wat ze doen, maar ik heb niet altijd het idee of alles wat ze doen verstandige beslissingen zijn.” “Ik vind wel dat het goed is dat de EU er is en heb vertrouwen dat het wel op een goede manier loopt.”

De Zwitserse politicoloog Hanspeter Kriesi raadt Nederland aan om het Zwitserse referendumsysteem grotendeels over te nemen. Hij stelt: "De uitkomsten van referenda in Zwitserland gaan vaak tegen mijn wil in, maar de democratische malaise in Europa valt niet te ontkennen. Onderdeel daarvan is dat burgers door machtsoverdracht aan de EU het gevoel hebben dat hun nationale parlement machteloos is geworden.” Ook voor de Europese Unie ziet hij mogelijkheden: "In de praktijk worden over het EU-lidmaatschap niet voortdurend referenda gehouden. Zwitserland heeft na een referendum in 1992 besloten de relatie met de EU via bilaterale verdragen te regelen en niet toe te treden. Dat zal voorlopig zo blijven. Om de EU te laten functioneren zouden over EU-onderwerpen Europabrede referenda kunnen worden gehouden, waarbij een meerderheid van de EU-bevolking en een meerderheid van de staten is vereist. Voor gevoelige onderwerpen, zoals uitbreiding van de EU of buitenlands beleid, zou de instemming van alle nationale bevolkingen vereist kunnen zijn.” Hij laat verder weten dat in Zwitserland het vertrouwen in de politiek aanzienlijk hoger is dan bijvoorbeeld in Nederland (Wilmer Heck, 2016). De geïnterviewde jongeren gaven alle zes aan niet voor open te staan voor een Europese federatie. “Ik zou er wel voor openstaan maar ik weet niet of het zin heeft. Nu heb je onenigheid tussen verschillende landen en dan heb je onenigheid binnen een land. Door de verschillende culturen, visies denk ik niet dat het mogelijk is en dat het niets oplost” “Federatief lijkt me een slecht idee omdat er heel veel verschillende culturen talen etc zijn” Verder worden als redenen nog gegeven het verliezen van soevereiniteit en nationaliteit en het ontstaan van angst bij andere grote machten als Amerika en Rusland. Toen ik Amy Verdun vroeg naar of zij de de Europese Unie democratisch vond vertelde zij dat de Europese Unie er nog niet is maar dat het bestaat uit democratisch bestuurde landen. Ze stelt dat als er op het Europese bestuur direct wordt gestemd de burgers meer het gevoel krijgen dat de politiek ver van hen af staat. Dit komt doordat veel belangrijke beslissingen steeds verder weg worden genomen. Ze vertelde aan mij dat

12


door Marijn Pool

ze momenteel onderzoekt of de Europese Unie meer federatief zou moeten zijn. Daarna vertelde ze mij dat Europa voor een deel federatief is en ze noemt de Europese Unie een pseudo federale staat. Dat baseert ze uit het feit dat er wel al een centrale regering, bank, ombudsman en wetgevingen zijn. Ook keek ze naar Canada waar, zoals eerder genoemd, ook veel verschillen zijn tussen de provincies. Ik vroeg haar of Canada meer federatief zou moeten worden en daarop antwoordde zij volmondig “ja” en “hetzelfde geldt ook voor Europa”. Bij mij was het idee opgekomen om een kleiner federatief Europa te beginnen. Toen ik haar vroeg of dat succesvol zou zijn vertelde zij dat dit zeker kan maar dat dit idee in het verleden ooit is afgewezen en het daardoor niet waarschijnlijk is. Het werd om de eenheid te bewaren en geen landen buiten te sluiten. Verder liet ze weten: “Het is zeker een mogelijkheid om de problemen op te lossen en het zou zeker succesvol kunnen zijn, maar je weet niet wat het effect is van zo'n grote verandering.” Onder degenen die de Europese Unie wat democratischer vinden is er meer vertrouwen aanwezig maar zelfs de ondervraagden die de Europese Unie heel democratisch vinden hebben nog niet veel vertrouwen. Hiermee lijkt kennis over de Europese Unie toch enige invloed te hebben op het vertrouwen in deze instantie. Naarmate men de Europese Unie democratischer vindt wordt deze ook belangrijker gevonden. Een van de geïnterviewde stelde over het belang van de Europese Unie: “De EU is heel belangrijk, zeker wat betreft handel. Door de open grenzen is heel wat minder gedoe over import en export en de kosten ervan. Ook scheelt het heel erg als je op vakantie wil en je kan zonder al te veel gehannes de grens over.” Een andere geïnterviewde stelde: “Ik denk dat het belangrijk is om een soort verdrag met elkaar te hebben om samen te kijken hoe we de wereld beter kunnen maken. Ik denk ook dat het een valkuil kan zijn, als je kijkt naar bijvoorbeeld bondgenoten in oorlogen dan zijn dat altijd best wel zwakke schakels. Bondgenoten vergroten vaak oorlogen, de EU is dat ook, dat vind ik niet zo goed.” “Bij geschiedenis hoor ik vaak vervelende dingen, voor mijn gevoel is het nu veel beter en denk dat dat ook deels door de Europese Unie komt.” “Ik vind het goed dat er geen invoerrechten betaald hoeven worden, wat ik minder goed vind is dat een land niet zelf alles mag beslissen en ook zich aan wetten van andere moet houden.”

Jongeren hebben weinig vertrouwen in de Europese Unie in vergelijking met de rest van de Nederlandse bevolking. Wel moet hierbij worden vermeldt dat veel jongeren stellen dat ze weinig kennis hebben. Het overgrote deel van hen (40%) weet niet of zij de Europese Unie vertrouwt. Gezien het reeds genoemde belang van vertrouwen kan dit een groot probleem vormen.

De Europese consumentenagenda wil het vertrouwen vergroten door verbetering van handhaving, kennisverspreiding, veiligheid en consumentenrechten (Europese Commissie, 2012).De Europese Unie is bijvoorbeeld met het privacyschild EU-VS

13


door Marijn Pool

gekomen. Hierin staan strenge wetten voor bedrijven in de VS die de burger beschermen tegen de negatieve gevolgen voor privacy bij handelsverdragen.

14


door Marijn Pool

Macht van lobbyisten en bedrijven ten opzichte van de burger Europees beleid wordt beïnvloed door bedrijven en lobbyisten, dit vormt een probleem voor het eerder genoemde vertrouwen. In Brussel zijn waarschijnlijk meer dan duizend handelsverenigingen en daarnaast 750 non-gouvernementele en 500 commerciële organisaties gevestigd. Ook zijn er nog een heleboel regionale overheden, advocatenkantoren en adviesbureaus in Brussel actief. Daarmee zitten er honderden organisaties in het lobbycircuit. In 2013 hebben bedrijven uit Nederland meer dan 80 miljoen geïnvesteerd en in totaal zou er 1 miljard euro worden betaald aan het lobbyen in Brussel. De allergrootste partij is opvallend genoeg non-europees; de Amerikaanse kamer van koophandel gaf hier namelijk het meeste geld uit. De VS heeft daarmee invloed op onze wetten. Dat er veel gelobbyd wordt komt omdat Europese regelgeving veel invloed heeft op onze maatschappij. Veel bedrijven en organisaties zien kansen om hun invloed uit te oefenen op de besluitvorming en proberen dan ook hun belangen te behartigen (Europa Nu: Beïnvloeding van beleid). Om de transparantie te waarborgen moeten alle lobbyisten zich inschrijven in het transparantieregister inschrijven met daarin door wie ze betaald worden en met welk budget (Europese Unie, 2016). Het is goed dat lobbyisten van het bedrijfsleven, actiegroepen, etc de Europarlementariërs hun idealen te laten zien om meer inzicht te krijgen wat er speelt. Er gaan helaas wel een aantal dingen mis. In 2011 gingen journalisten van de Sunday Times undercover en boden honderdduizend euro om een bepaalde wijziging aan te brengen aan een nieuwe wet. De volksvertegenwoordigers wilden hier wel aan meewerken. In 2013 kwam er een nieuw schandaal waar de tabakslobby probeerde het verbod op mentholsigaretten tegen te houden. Het budget voor het lobbyen is vanuit het bedrijfsleven op bijna alle gebieden groter dan de andere groepen. Hierdoor is het evenwicht van macht verstoord. Bedrijven kunnen vaker hun mening laten horen en hebben daarmee meer invloed. Het lobbyen is volgens Joe McNamee, de directeur van European Digital Rights, naast toegenomen ook agressiever geworden. Hij stelt dat met deze Amerikaanse stijl de parlementariërs snel beïnvloed raken. Een ander probleem is dat Europese politici vaak bedrijven hun zin geven zodat zij later een goede baan kunnen krijgen. Kantoren in Brussel willen graag een oud europees ambtenaar hebben, die hen in het verleden heeft geholpen, dat straalt ook nog eens extra macht uit. Een goed voorbeeld hiervan is Wim van de Camp, deze CDA'er diende maar liefst 132 amendementen in. Er zijn maar 4 van de 754 europarlementariërs die meer meer afzwakkende amendementen indienden. Al deze voorstellen komen overeen met de belangen van DigitalEurope. Eenmaal was er zelfs geen wijziging aan de formulering. Hieruit blijkt dat hij zich laat lenen door dit bedrijf.

15


door Marijn Pool

Sophie in ‘t Veld vermoedde dat de VS het bedrijfsleven beschermde om zelf de toegang tot persoonsgegevens van EU-burgers te kunnen blijven houden. In juni 2013 kreeg, ze gelijk. The Financial Times kwam er achter dan de Amerikaanse regering voorkwam dat er een verbod kwam voor Europese bedrijven om hun data te delen met ‘derde landen’. Jan Philipp Albrecht stelt dat er ontzettend veel amendementen worden ingediend, het is goed dat er daardoor naar vele kanten van problemen kan worden gekeken maar de praktijk laat zien dat bedrijven veel meer invloed kunnen uitoefenen. De mening van de bedrijven wordt veel vaker herhaald en doorgedrukt. Politici worden vaak overtuigd door oude collega’s en daarmee worden nieuwe regelgevingen die vooral in het voordeel van de burger en het nadeel van de bedrijven zijn vaak niet (volledig) worden doorgevoerd. Albrecht schat dat 90 procent van lobbyisten van het bedrijfsleven komt. Hij vindt dat de belangen evenredig moeten worden vertegenwoordigd maar hoe dat zou moeten laat hij niet weten (Tomas Vanheste en Maurits Martijn, 2013). Zoals hierboven genoemd zijn er nu al problemen doordat bedrijven veel macht hebben in Europa. Actiegroepering Greenpeace probeert met zijn lobby het invoeren van het handelscontract T-TIP te voorkomen. Zij zijn bang dat lobbyisten van grote bedrijven straks veel te makkelijk, ten koste van de natuur, meer winst kunnen maken. Dit omdat de regelgeving soepeler wordt en daarmee grip op grote bedrijven nog verder verdwijnt. De problematiek van deze handelscontracten worden verderop in het verslag worden behandeld (Greenpeace Belgium: De macht voor de lobbyisten). Shell, het Brits-Nederlandse oliebedrijf is qua omvang ongeveer net zo groot als de gehele Griekse economie. Dit geeft grote bedrijven als Shell vaak de mogelijkheden de regelgevingen van de Europese staten te ontlopen. Het bedrijf is zo verspreid over verschillende landen dat het geen last heeft van bijvoobeeld milieuheffingen en bonusplafonds. Ook zien bedrijven steeds vaker de kans om staten voor de rechtbank te slepen om zo toch te kunnen blijven doen wat zij willen. De enige manier om nog de grip op deze bedrijven terug te krijgen is volgens sommige door verdere Europese Integratie. Dit lijkt echter niet erg realistisch zo blijkt ook uit de eerder genoemde resultaten van mijn onderzoek naar vertrouwen. Er is geen vertrouwen in verdere integratie; burgers met hun landen willen hun soevereiniteit niet verder inleveren. “Zonder democratische tegenkrachten geldt al snel niet meer de gelijke macht van het stemrecht (‘one man one vote’), maar de ongelijke macht van het geld (‘one euro one vote’)” Volgens de politicologen Peter Mair en Fritz Scharpf en de socioloog Wolfgang Streeck zijn het weghalen van de politiek uit marktordenings- en monetairbeleid al sinds de Eurocrisis een belang van de politieke elite. De Nederlandse politieke partijen GroenLinks en PvdA willen hier graag wat aan doen. Zij willen de nu nog machtige bedrijven inperken. GroenLinks wil dit samen met haar zusterpartijen in het Europees Parlement bereiken. Zij hebben echter daar niet genoeg steun voor. Ewald Engelen is bang dat GroenLinks, Europa niet onder de machtsgreep van de bedrijven uit kan krijgen (Ewald Engelen, 2013).

16


door Marijn Pool

Ook lobbyisten willen verandering. Milos Labovic een lobbyist in Brussel gaf als reactie op een artikel in de volkskrant waar deskundige werden gevraagd hoe de Europese Unie zou moeten veranderen zijn eigen mening in drie voorstellen. Hij stelt dat het maken van wetten niet meer in de achterkamers van de Europese Commissie en de Raad van het parlement moet gebeuren maar meer transparantie aan te brengen door dit openbaar te maken. Zijn tweede punt is dat de democratie moet worden hersteld door directe verkiezingen en door macht te geven aan het parlement om commissarissen weg te sturen. Zijn derde punt is dat veel vreemde compromissen zijn gesloten zoals het verhuizen naar Straatsburg. Het verdrag van Lissabon moet volgens hem dan ook worden vervangen om de ‘valse start’ te herstellen ( Milos Labovic, 2016). Als bedrijven veel macht hebben gaan er dingen mis. Dat valt te concluderen uit de uitzending van het programma Zembla. In de uitzending Hormoonverstoorders werd aandacht besteed aan stoffen als bisfenol a. Hormoonverstoorders zitten onder andere in blikverpakkingen, crèmes en pesticiden die gebruikt worden in de landbouw. Steeds meer onderzoeken wijzen op de gevaren van bisfenol a. Deze stof kan eierstok- en teelbalkanker veroorzaken en kan leiden tot aantasting van de hersenontwikkeling tijdens de zwangerschap. In Denemarken was het al verboden, maar toen er in ook Frankrijk een verbod op werd ingesteld, publiceerde de Europese voedselveiligheidsautoriteit EFSA dat de stof niet schadelijk zou zijn. In dat stuk bleven 91 studies waar het gevaar van de stof werd aangetoont buiten beschouwing. In Nederland wordt de stof nog steeds gemaakt en gebruikt in verpakkingen van producten. Nederland wacht namelijk op beleidsvoering uit Europa. Er is echter geen Europees beleid doordat het proces wordt verstoord door de bedrijfslobby van chemische industrie zo bleek uit mailwisselingen tussen de Europese Commissie en een aantal bedrijven. De commissie besloot door de druk van de bedrijven tot een kosten-batenanalyse en deze wordt gesponsord door de industrie. Het zal hierdoor nog lang duren tot er regelgeving komt in Europa. Hiermee is goed te zien wat voor machtspositie de lobbyisten hebben in Europa. Dat bedrijven proberen macht uit te oefenen is volgens D66 europarlementariër G. J. Gerbrandy logisch maar dat de commissie er zo gevoelig voor is vindt hij zeer kwalijk. De kosten van de mensen die hierdoor ziek worden in Europa zijn berekend op 157 miljard euro dat is vele malen meer dan de winst van de industrie (Zembla: Hormoonverstoorders). De macht van bedrijven dreigt nog groter te worden door handelsverdragen, dit wordt apart behandeld in het hoofdstuk handelsverdragen op de volgende pagina.

17


door Marijn Pool

Handelsverdragen Handelsverdragen zijn een groot probleem waar de Europese Unie mee kampt. In dit hoofdstuk zal ik verder ingaan op de voor en nadelen van de verdragen T-TIP, CETA en TiSA. Het Transatlantic Trade and Investment Partnership (T-TIP) is een beoogde samenwerkingsovereenkomst tussen de Verenigde Staten en de Europese Unie. Het samenwerkingsverband zal alle handelsbelemmeringen zoals importheffingen wegnemen. Volgens het Office of the United States Trade Representative zal door het kunnen verkopen van Amerikaanse goederen in de Europese markt meer werkgelegenheid ontstaan. Zij stellen dat er meer dan 13 miljoen banen komen door de transatlantische handel (Office Of the United States Trade Representative: Transatlantic Trade and Investment Partnership). Het verdrag met de Verenigde Staten zou het grootste handelsverdrag ooit moeten worden. De onderhandelingen gaan alleen erg moeizaam zo bleek uit de geheime documenten die Greenpeace publiceerde (Nieuwsuur, 2016). Er is veel te doen over bijvoorbeeld de voedselveiligheid en milieu. Deze publicatie kwam mee met het grote lek rondom het Trade in Services Agreement (TiSA); een derde naam die op dook tussen de handelsverdragen. Over TiSA wordt onderhandeld door wel 23 partijen. Hier zitten onder andere de Europese Unie, de Verenigde Staten, Nieuw-Zeeland en Japan bij. Greenpeace publiceerde de documenten die zij van dit verslag in handen kregen omdat zij vinden dat transparantie en het klimaat moet worden gewaarborgd. Als TiSA zou worden ondertekend blijft er volgens Greenpeace namelijk weinig over van het klimaatakkoord wat in 2015 in Parijs werd ondertekend (Greenpeace, 2016). Naast het handelsverdrag met de Verenigde Staten en TiSA is er ook een verdrag met Canada; het Comprehensive Economic and Trade Agreement (CETA) deze werd in oktober 2016 ondertekend door de Europese Commissie en Canada. Als het verdrag ook nog word goedgekeurd door het Europese Parlement dan treed het in werking (Joop, 2016). Als CETA in werking treedt komen 99% van de bestaande tarieven voor handel te vervallen, zo stelt de Europese Commissie. Dat zou 500 miljoen euro per jaar schelen voor exporteurs in Europa. Volgens de Europese Commissie blijven de Europese regelgeving tegen hormoonvlees en genetisch gemodificeerd voedsel van kracht, ook voor de import van Canadese producten. Door de verhoogde concurrentie zouden mensen banen kunnen gaan verliezen maar door de economische groei zou het er ook meer kunnen opleveren. De Commissie is er minder stellig in dan vroeger en zegt nu dat het kan leiden tot banen en niet meer dat het ook gebeurd (Stephane Alonso, 2016). Minister Ploumen zei dat CETA Nederland tussen de 600 miljoen en 1,2 miljard euro per jaar oplevert (Europa Nu: CETA: Handelsverdrag EU-Canada).

18


door Marijn Pool

Over T-TIP en CETA zegt Amy Verdun het volgende: Tussen Amerika, Mexico en Canada is er een samenwerking die NAFTA heet. In Canada waren veel mensen er tegen vanwege milieu en arbeidsproblemen. Dat viel erg mee, de Canadese overheid is wel een aantal keer aangeklaagd vanwege het niet volgen van de regels maar dat is relatief weinig. Als je niet een handelsverdrag maakt dan doen ze het zelf, zoals in Nederland bij de belastingdienst. Dan kunnen dus alleen grote bedrijven een verdrag maken en nu kunnen ook kleinere bedrijven er van profiteren. Wel moeten er goede regels zijn. De diepere integratie helpt de zwakkeren. Zelf ben ik wel bang voor de bedrijven uit Amerika die zich niet aan onze milieuwetten hoeven houden. Daarop zegt ze dat daar wel regels voor zijn maar het is nog niet waterdicht. Volgens ons ministerie van Economische Zaken kan T-TIP ons veel geld opleveren. Een heel aantal producten kunnen wij in de Verenigde Staten gaan verkopen, ook vallen de importtarieven weg waardoor er in totaal tussen de 1,4 en de 4,1 miljard euro verdiend kan worden. Ook stelt het ministerie dat de economie door meer aansluiting zal groeien en er meer banen zullen ontstaan (Jolande van de Beld en Anouk van Kampen, 2015). T-TIP zal de koopkracht door economische groei laten toenemen, door de grotere handel ontstaat meer winst die wordt geïnvesteerd waardoor meer banen ontstaan. (Rijksoverheid: TTIP: handelsovereenkomst tussen Europese Unie en Verenigde Staten) Handelsverdragen kunnen veel geld op gaan leveren. Dat zou goed gebruikt kunnen worden aangezien de huidige geldschepping erg risicovol lijkt. Zo bleek uit het televisieprogramma Tegenlicht van de VPRO daar werd laatst aandacht besteed aan het economische experiment waar de Europese Unie op het moment mee bezig is. De ECB koopt namelijk leningen op om zo geld te scheppen. Op deze manier komt er elke maand 80 miljard euro bij. De ECB hoopt met dit experiment de economie te kunnen redden. Lord Adair Turner (voormalig voorzitter van de werkgeversorganisatie in Engeland) zegt dat de schuld alleen maar heen en weer blijft schuiven, niet meer meer verdwijnt en dat deze alleen maar stijgt. De oplossing is ofwel door meer geld te scheppen of de schulden kwijt te schelden. Het geld sijpelt nu langzaam de economie in, alleen blijft het grootste deel blijft uit de handen van de burgers en ondernemers. De economie moet er eerst weer bovenop komen voordat de inflatie kan worden afgebouwd (Tegenlicht: Geldscheppers). Daar zouden handelsverdragen wellicht aan bij kunnen dragen. Eerder toonde ik het gevaar aan wat volgens velen kan ontstaan door teveel macht bij bedrijven. De handelscontacten tussen de Europese Unie, de Verenigde Staten en Canada kunnen grote bedrijven meer macht opleveren. Investeerders krijgen namelijk door T-TIP de mogelijkheid om overheden voor het internationaal arbitragetribunaal te slepen als deze de regels van het handelsakkoord overtreden. Deze verdragsrechten zijn bekend onder de naam Investor-State Dispute Settlement (ISDS) (Jesse Frederik, 2015).

19


door Marijn Pool

“Arbitrage bij geschillen tussen multinationals en overheden is pas controversieel geworden tijdens onderhandelingen tussen de EU en de Verenigde Staten over een handelsverdrag. Het gaat om geschillenbeslechting buiten normale rechtbanken om. Tegenstanders vrezen dat multinationals zo te veel invloed krijgen en dat overheden afzien van nieuwe wetgeving uit angst voor schadeclaims van bedrijven.” (Joop, 2016) Letterlijk tegen alle handelsbelemmeringen kunnen investeerders claims indienen. Dit kan bij onteigening maar ook bij verbieden van bepaalde producten en nieuwe wetten die de consument en het milieu beschermen. Tegen deze rechtbank is het ook niet mogelijk om in hoger beroep te gaan. De rechtbank zelf bestond al maar door het ondertekenen van TTIP met het onderdeel ISDS zullen meer claims moeten worden uitgekeerd (Jesse Frederik, 2015). Een ander gevaar is het ontstaan van regulatieve samenwerking. Dit houdt in dat nieuwe wetten eerst worden beoordeeld door vertegenwoordigers van bedrijven voordat deze in de parlementen worden besproken. Het idee hierachter is dat wetten eerst worden getest door experts echter kunnen ministeries dat nu ook al alleen raken we volgens STOP-TTIP de grip erop kwijt. Handelsbelemmeringen worden dus verboden, de staat mag niet preventief producten verbieden. Dat mag pas als aangetoont kan worden dat het echt schadelijk. Nu is dat nog andersom; een bedrijf mag pas iets verkopen als het bewezen is dat het niet schadelijk is. Doordat er in één klap veel concurrentie bijkomt vrezen velen dat de werkloosheid enorm zal stijgen en ook de rechten van de arbeiders in gevaar zullen komen. Verder kunnen geprivatiseerde bedrijven in de zorg en het openbaar vervoer naar grote waarschijnlijkheid niet meer een staatsbedrijf worden door verandering van overheidsbeleid. Een nadeel is dat alle onderhandelingen over T-TIP geheim blijven en internationale bedrijven te veel macht hebben. Dit valt af te leiden uit dat bij 92% van de bijeenkomsten voor de onderhandelingen investeerders waren uitgenodigd maar bij heel weinig gelegenheden vertegenwoordigers van consumenten en vakbonden werden uitgenodigd. Door zowel T-TIP als CETA zal er meer ongelijkwaardigheid ontstaan. De grootverdieners zullen met hun multinationals alleen maar winst maken en zullen zich daarmee nog meer differentiëren van minder grote bedrijven en burgers (STOP-TTIP: Korte Introductie). Amerikaanse techbedrijven hadden goede hoop dat door deze verdragen de Europese privacyregels niet meer zouden gelden en zij makkelijker data konden delen. Daar zijn echter de onderhandelingen over gestopt. “De EU onderhandelt met de VS niet over privacybescherming.” aldus het ministerie van Economische Zaken. Het symbool van de tegenstanders is de angst voor chloorkippen. Kippenvlees mag in de Verenigde Staten worden ontsmet met chloor. Als T-TIP in werking treed mag dit ook in Europa worden verkocht. Hetzelfde geldt voor genetisch gemodificeerd voedsel en make-up die getest wordt op dieren. Deze producten mogen dan nog niet gemaakt worden in de Europese Unie maar wel worden verkocht (Jolande van de Beld en Anouk van Kampen, 2015).

20


door Marijn Pool

De Verenigde Staten, Canada en Mexico hebben al een soortgelijk handelsverdrag genaamd het North American Free Trade Agreement (NAFTA). Sinds dit verdrag is de productie in de VS met 258% gestegen (Office of the United States Trade Representative: North American Free Trade Agreement). Echter zijn er in de VS wel veel banen verloren gegaan doordat de productie delen door lagere kosten naar Mexico zijn verplaatst. In Mexico zijn veel boeren hun baan kwijt geraakt en in de VS worden werknemers van fabrieken minder goed betaald. (Kimberly Amadea, 2016)

21


door Marijn Pool

Samenvatting De Europese samenwerking ontstond om te voorkomen dat er nieuwe oorlogen zouden komen en om de handel te bevorderen. Het europees verbond groeide van zes naar 28 landen en maakte heel wat naamswisselingen door. Er worden inmiddels gezamenlijke afspraken gemaakt over vele uiteenlopende onderwerpen. Daarnaast heeft de Europese Unie een vijfde van de wereldhandel en is het de grootste im- en exporteur ter wereld geworden. Voordelen die vaak genoemd worden zijn de toenemende samenwerking, vrede, stabiliteit en economische groei en veel genoemde nadelen zijn de hoge kosten, het verliezen van soevereiniteit en het ondemocratische karakter. Over of iets een politiek succes is zullen de meningen verdeeld blijven. Zo vindt Amy Verdun Europa een succes door wat het heeft bereikt. Joseph Weiler stelde dat er echter wel een belangrijk deel van democratie ontbreekt. Tevreden is men niet over Europa zo blijkt uit de verkiezingsprogramma’s van partijen die het goed doen in de peilingen. De Europese burgers voelen zich niet vertegenwoordigd en door het ontbreken van draagvlak kunnen er vaak niet de juiste beslissingen worden genomen. Dit schaadt weer het vertrouwen dat ook weinig is terug te vinden. Uit eigen onderzoek blijkt dat er ook onder jongeren in Nederland weinig vertrouwen is. Steeds meer mensen roepen dan ook op om het vertrouwen te herstellen. De Europese Unie tracht haar vertrouwen te vergroten maar wordt daarin tegenwerkt door het bedrijfsleven en lobbyisten. De lobbyisten proberen de macht van hun cliënten te vergroten en werken Europese besluitvorming daardoor vaak tegen. Bedrijven proberen daarnaast meer vrijheid te krijgen door middel van handelsverdragen. Deze handelsverdragen zouden de Europese Unie veel geld op kunnen leveren en wellicht verlossen van haar huidige economische problemen, echter brengt dit ook veel gevaren mee. Zo zijn er veel gevaren op het gebied van milieu en gezondheid maar ook de macht van bedrijven die zal toenemen.

22


door Marijn Pool

Conclusie Er is weinig vertrouwen in de Europese instellingen en dat resulteert in weinig draagvlak voor verandering. Hierdoor is de Europese Unie zwakker, wat het vertrouwen weer aantast. Weinig vertrouwen lijkt er dus voor te zorgen dat het probleem alleen maar groter wordt. Ook onder jongeren is er weinig vertrouwen wat zorgelijk is voor de toekomst. Het probleem ligt erg complex; het vertrouwensprobleem lijkt te worden veroorzaakt door een tekort aan vertrouwen in de huidige bestuursvorm. Het bestuur is dan wel democratisch gekozen maar de Europese ambtenaren blijken niet voldoende weerstand te kunnen bieden tegen de macht van lobbyisten en de controle op de Europese Commissie schiet tekort. Bedrijven proberen hun macht te vergroten door middel van handelsverdragen maar daar is veel weerstand tegen vanwege onder andere de gevaren voor milieu en gezondheid. Doordat er transparantie ontbreekt over de inhoud van en onderhandelingen over deze verdragen ondermijnt dit het toch al gebrekkige vertrouwen in deze verdragen en daarmee in de Europese Unie. Naar bedrijven wordt veel geluisterd, dit maakt dat de Europese Unie op economische gebied wellicht een succes kan worden genoemd, dit ondanks haar grote geldproblemen. In de huidige constructie met beperkte macht van het Europees Parlement en de vrijwel autonoom opererende Europese Commissie zal de burger zich onvoldoende vertegenwoordigd voelen en dus weinig vertrouwen blijven houden. De Europese burger voelt zich niet vertegenwoordigd en is lang niet altijd voor lidmaatschap. Een succes kan de Europese Unie pas genoemd worden als er tevredenheid heerst. Bij alle drie de gestelde hypotheses van dit onderzoek kan worden vastgesteld dat deze zijn uitgekomen. Gebrek aan vertrouwen lijkt het alles omvattende probleem te zijn binnen de Europese Unie. De Europese instanties zijn er tot dusver niet in geslaagd het vertrouwen te herstellen en zal dat naar grote waarschijnlijkheid zonder grote hervormingen ook niet lukken. Hieruit concludeer ik dat de Europese Unie geen politiek succes kan noemen.

23


door Marijn Pool

Discussie Dit profielwerkstuk legt de essentie van de Europese problematiek bloot en de vinger op de zere plek. Belangrijke oorzaken hiervan worden behandeld. In een vervolgonderzoek moet er wel rekening mee worden gehouden dat niet alle problemen van de Europese Unie in dit profielwerkstuk aan bod zijn gekomen. Het lijkt mij duidelijk dat het vertrouwensprobleem in een vicieuze cirkel zit en dit probleem alleen kan worden opgelost door grote hervormingen. Concrete oplossingen voor dit probleem zijn niet behandeld. Deze zouden in een vervolgonderzoek naar het vergroten van het vertrouwen in Europa behandeld kunnen worden.

24


door Marijn Pool

Procesverslag De start van het profielwerkstuk was in april 2016 met als begeleider Willem-Jan de Vroom. De eerste drie maanden heb ik gewerkt aan het zoeken van bronnen, het opstellen van een onderzoeksplan en hield ik een interview met Amy Verdun, een politicologe met veel kennis over Europa en de Europese Unie. Ik kwam in contact met haar via een familielid die, nadat ik verteld had over mijn onderzoek, mij vroeg of ik een goede persoonlijke bron wilde hebben. Na de zomervakantie ben ik verder gegaan met mijn profielwerkstuk door meer bronnen te raadplegen. Bij de periode maatschappijleer moesten wij een onderzoek doen, dit besloot ik te koppelen aan mijn profielwerkstuk, zodat de tijd efficiënter gebruikt kon worden. Ook begon ik met het schrijven van het profielwerkstuk. Naast veelvuldig gebruik van het internet heb ik ook een boek gelezen en een aantal uitzendingen van TV-programma’s over dit onderwerp bekeken. Doordat er twee keer een leraar van school is gegaan die mij begeleidde in het proces heb ik drie begeleiders gehad, dit was echter geen probleem, gezien ik met alle drie goed overweg kon. Ondanks de vele andere opdrachten, die veel tijd innamen, zoals bijvoorbeeld een betoog, een kunstanalyse en de praktische opdracht voor wiskunde, die naast het profielwerkstuk gemaakt moesten worden, ben ik zeer tevreden met het eindresultaat. Ik heb er zelf veel van geleerd en ik hoop dat anderen met het lezen of tijdens het luisteren naar mijn presentatie dit ook ondervinden. De planning had wat van mijn kant wat beter gekund zodat ik op het einde niet zoveel meer had hoeven te doen. Verder was het misschien nog goed geweest om aandacht te besteden aan hoe groot de macht van lobbyisten is in bijvoorbeeld de Verenigde Staten en Canada. Tijdens het werken aan het onderzoek neigde ik er steeds meer naar dat de Europese Unie toch wel een politiek succes zou zijn. De uiteindelijke conclusie van mijn onderzoek werd bij mij pas duidelijk op het moment dat ik mijn verslag ging samenvatten. Het werd mij toen pas echt duidelijk waardoor veel problemen niet zomaar opgelost kunnen worden.

25


door Marijn Pool

Bronnen Tweede Kamer (2014), Het belang van de EU voor Nederland Beschikbaar op tweedekamer.nl Voor het laatst geraadpleegd op 26 oktober Eenvandaag, Standpunten politieke partijen over Europa Beschikbaar op eenvandaag.nl Voor het laatst geraadpleegd op 26 oktober Europa Nu, Voor en nadelen van de Europese Unie Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 26 oktober Europa Nu, Hot issues Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 26 oktober Europa Nu, Handelsbeleid Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 oktober Europa Nu, Handelsbeleid Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 oktober Standaard-Eurobarometer (2016), Het publiek staat achter de politieke prioriteiten van de Europese Commissie Beschikbaar op europa.eu Voor het laatst geraadpleegd op 27 oktober Europese Unie, De geschiedenis van de Europese Unie Beschikbaar op europa.eu Voor het laatst geraadpleegd op 19 november Europa Nu, Europese Economische Gemeenschap (EEG) Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 19 november Europa Nu, Verdrag betreffende de Europese Unie (VEU) Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 19 november Europa Nu, Economische en Monetaire Unie (EMU) Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 19 november

26


door Marijn Pool

Europa Nu, Landbouw Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 19 november Europa Nu, Beïnvloeding van beleid Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 19 oktober Tom van der Meer (2015), Afkeer van politiek waarom het vertrouwen in de tweede kamer lager is dan in de EU Beschikbaar op stukroodvlees.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 oktober CBS (2015) Meer vertrouwen in EU dan in tweede kamer Beschikbaar op cbs.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 oktober Heck, W. (2016), “Referenda vergroten het vertrouwen”, in: NRC 09-07-16 Beschikbaar op nrc.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 oktober Labovic, M. (2016), Europa moet anders; voorstellen van een lobbyist, in: Joop 14-08-16 Beschikbaar op joop.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 november Europese Commissie (2015), Een nieuwe Europese consumentenagenda – meer vertrouwen en sterkere groei door de consument centraal te stellen in de interne markt Beschikbaar op europa.eu Voor het laatst geraadpleegd op 27 oktober Eurostat (2014), Level of citizens' confidence in EU institutions Beschikbaar op europa.eu Voor het laatst geraadpleegd op 29 oktober Duitsland Instituut (2002), De jaren negentig: naar een monetaire Unie Beschikbaar op duitslandinstituut.nl Voor het laatst geraadpleegd op 20 november Europa Nu, Europese Unie (EU) Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 20 november Europese Unie, EU-symbolen Beschikbaar op europa.eu Voor het laatst geraadpleegd op 20 november Moens, P. (2015), De Europese Unie: 500 miljoen mensen – 28 landen Lidstaten van de Europese Unie Kandidaat-lidstaten en potentiële kandidaat- lidstaten, (Presentatie) Beschikbaar op slideplayer.nl

27


door Marijn Pool

Voor het laatst geraadpleegd op 20 november Versteegh, K. (2004), Europa is een succes, jammer dat het niet democratisch is, in: NRC 23-10-04 Beschikbaar op nrc.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 november Principe, C. (2016), Hoe we de Europese Unie moeten begrijpen, op: Ander Europa 31-08-16 Beschikbaar op andereuropa.org Voor het laatst geraadpleegd op 27 november Lalkens, P. (2016), Antwerpse haven breekt lans voor samenwerking met Rotterdam, in: Financieel Dagblad 04-01-16 Beschikbaar op fd.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 november Alonso, S. en Heck, W. (2016), Hoe zou de val van de EU er uit zien?, in: NRC 27-01-16 Beschikbaar op nrc.nl Voor het laatst geraadpleegd op 27 november Peil.nl, Zetelverdeling 2e kamer per 4-12 t.o.v. 27-11 Beschikbaar op peil.nl Voor het laatst geraadpleegd op 4 december PVV, Verkiezingsprogramma 2017-2021 Beschikbaar op pvv.nl Voor het laatst geraadpleegd op 4 december SP, Europees beleid Beschikbaar op sp.nl Voor het laatst geraadpleegd op 4 december Van Reybrouck, D. (2013), Europa gelooft steeds minder in democratie, in: De Correspondent Beschikbaar op: decorrespondent.nl* Voor het laatst geraadpleegd op 6 december Terlouw, J. (2016), Pleidooi van Jan Terlouw, in: De Wereld Draait Door 30-11-16 Beschikbaar op: dewerelddraaitdoor.vara.nl Voor het laatst geraadpleegd op 6 december Vanheste, T. en Martijn, M. (2013), Hoe een machtige lobby onze privacy onder druk zet, in: De Correspondent Beschikbaar op: decorrespondent.nl* Voor het laatst geraadpleegd op 7 december

28


door Marijn Pool

Engelen, E. (2013), Is Europa wel opgewassen tegen het grootkapitaal?, in: De Correspondent Beschikbaar op: decorrespondent.nl* Voor het laatst geraadpleegd op 7 december Greenpeace Belgium, De macht voor de lobbyisten Beschikbaar op: greenpeace.org Voor het laatst geraadpleegd op 7 december Europese Unie (2016), Transparantie en de EU Beschikbaar op: europa.eu Voor het laatst geraadpleegd op 7 december Office of the United States Trade Representative: North American Free Trade Agreement (NAFTA) Beschikbaar op: ustr.gov Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Schout, A. en Rood, J. (2013), Nederland als lidstaat: eindelijk normaal?, Den Haag: Boom Lemma uitgevers. Amadeo, K. (2016), 6 Problems With NAFTA, in The Balance 30-11-16 Beschikbaar op: thebalance.com Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Frederik, J. (2015), Het handelsverdrag tussen de VS en EU geeft bedrijven onnodig veel macht, in: De Correspondent Beschikbaar op: decorrespondent.nl* Voor het laatst geraadpleegd op 9 december NOS (2016), TTIP-leaks: VS en EU zijn er nog niet uit, in Nieuwsuur 02-05-16 Beschikbaar op: nos.nl Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Rijksoverheid, TTIP: Handelsovereenkomst tussen Europese Unie en Verenigde Staten Beschikbaar op: rijksoverheid.nl Voor het laatst geraadpleegd op 9 december STOP-TTIP, Korte Introductie Beschikbaar op: stop-ttip.org Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Greenpeace (2016), Greenpeace onthult geheime documenten handelsverdrag TiSA, 19-09-16 Beschikbaar op: greenpeace.nl Voor het laatst geraadpleegd op 9 december

29


door Marijn Pool

Van de Beld, J. en Van Kampen, A. (2016), Vijf redenen waarom TTIP je wel iets moet kunnen schelen, in: NRC 03-03-16 Beschikbaar op nrc.nl Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Alonso, S. (2016), Wat is er met de Walen afgesproken? En nog 14 vragen over CETA, in: NRC 24-08-16 Beschikbaar op nrc.nl Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Joop (2016), CETA is - voor nu - een feit: Canada en EU tekenen verdrag in België, 30-08-16 Beschikbaar op joop.nl Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Europa Nu: CETA: Handelsverdrag EU-Canada Beschikbaar op europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 9 december Tegenlicht (2016), Geldscheppers Beschikbaar op: vpro.nl Voor het laatst geraadpleegd op 10 december Zembla (2016), Hormoonverstoorders Beschikbaar op: vara.nl Voor het laatst geraadpleegd op 10 december Europa Nu, Hoofdpunten uit de Europese Grondwet Beschikbaar op: europa-nu.nl Voor het laatst geraadpleegd op 11 december RTL Nieuws (2016), Waarom Rutte treuzelt over het Oekraïne-referendum, 29-06-16 Beschikbaar op: rtlnieuws.nl Voor het laatst geraadpleegd op 11 december Carrieretijger, Succesvol zijn Beschikbaar op carrieretijger.nl Voor het laatst geraadpleegd op 11 december Delen van dit profielwerkstuk komen uit eigen onderzoek naar in hoeverre jongeren vertrouwen hebben in de Europese Unie. *Artikelen van ‘De Correspondent’ zijn niet vrij toegankelijk mocht er behoefte zijn in inzage kan ik daar eventueel voor zorgen.

30

In hoeverre is de Europese Unie een politiek succes?

Documents

Transcript of In hoeverre is de Europese Unie een politiek succes?