Visies is een uitgaVe Van elan expertisecentrum nummer 2|2011 BlZ 24

24Kennis is niet alleen macht, kennis is ook kapitaal. Kennis - en dan met name de uit-wisseling ervan - is het grootste kapitaal waarover organisaties kunnen beschikken. Dat geldt voor hamburgergigant McDonald’s in dezelfde mate als voor een willekeurige cliëntenraad. Die uitwisseling van kennis vindt plaats via netwerken en het principe van giftuitwisseling.1 Iets wat in de onder-handeling tussen individuen en groepen een concrete waarde - fysiek of niet - vertegen-woordigt en waar partijen voordeel bij heb-ben. Kennis alleen is echter niet genoeg. Er is ook een stelsel van contacten, een net-werk nodig om de uitwisseling mogelijk te maken. Dat netwerk vormt op zich al een vorm van kapitaal, een sociaal kapitaal. Een blik op de lijst van honderd meest invloedrij-ke mensen in het Nederlandse zakenleven en je begrijpt het belang van kennisuitwisse-ling. Mensen, mannen vaak, die elkaar van-uit allerlei netwerken op de hoogte houden van zaken die er toe doen. En niet voor niks. Quid pro quo, voor wat hoort wat, is niet alleen een platte ruil maar ook een mecha-nisme om actie binnen sociale netwerken in gang te zetten. Dan is het om te beginnen nodig dat je je bewust bent van de waarde die je vertegenwoordigt, dat je beseft dat je wat te bieden hebt. Als dat besef eenmaal is ingedaald kun je je gaan bekommeren om het uitwisselingsaspect. Een ingewikkeld en allesbehalve vanzelfsprekend proces want hier spelen elementen als onzekerheid en asymmetrie een grote rol: ik weet wel dat ik bepaalde kennis en deskundigheid heb maar is die ook interessant voor jou?

gehoor uitlegt dat het achterhalen van de objectieve waarheid een illusie is in dit domein van het recht. Toch is iedereen na afloop tevreden over de waarde van de bij-eenkomst, de zoveelste op rij sinds het Oudernetwerk in 2009 van start ging. Ouders met vaak negatieve ervaringen in de jeugd-zorg besloten in dat jaar de handen ineen te slaan en hun opgedane ervaringen ten dien-ste te stellen van andere ouders. Alleen dat feit al – ouders in de jeugdzorg die zich ver-enigen - is opmerkelijk. De wereld van de jeugdzorg is er een van veel leed. Teleurstelling, machteloosheid, woede en onbegrip kenmerken veel verhalen in de jeugdzorg. Mensen worden hier vaak geraakt op hun meest intieme en kwetsbare plek: hun kind. Dat uitgerekend deze mensen zich organiseren en van zich laten horen geeft de burger moed. Zoals bij alle ervaringsdeskun-digheid is het ook bij het Oudernetwerk de kunst geweest om met enige afstand naar de eigen geschiedenis te kijken, afscheid te nemen van de nare ervaringen zonder die overigens te vergeten en het goede te bewa-ren. Inmiddels biedt het Oudernetwerk een succesvol Maatjesproject en een goedlopen-de Helpdesk aan. Er is veel interesse vanuit andere provincies voor dit initiatief van vrij-willigers dat door Zorgbelang Gelderland op afstand ondersteund wordt. Een wezensken-merk van het Oudernetwerk is hun blijvende bereidheid het gesprek aan te gaan met instanties, instellingen en beslissers op het gebied van jeugdzorg. Waar veel ouders die met jeugdzorg te maken krijgen hun teleur-stelling of boosheid niet meer uiten en zich

tijdens de onlangs gehouden regionale debatten (winter 2010/2011) stond de partici-patie van kwetsbare groepen prominent op alle agenda’s. Het bereiken en betrekken van aanzienlijke delen van de bevolking die traditio-neel niet vooraan staan als het erom gaat hun geluid te laten horen blijft een uitdaging van formaat voor instellingen en gemeen-ten. een eerste stap in deze opgave is wellicht af te stap-pen van de term kwetsbaar. twee hoopvolle voorbeelden van groepen die traditioneel niet vooraan staan maar die niet bepaald kwetsbaar genoemd kunnen worden en zich daardoor ook niet aan-gesproken voelen.

Het belang van het juiste idioom in het discours over participatie

Hoezo kwetsbaar?

ervaring is deskundigheidEen vrieskoude zaterdagmiddag in Ede. In een stampvolle zaal van een wijkcentrum houdt het Oudernetwerk Jeugdzorg Gelder-land een bijeenkomst over waarheidsvinding in de jeugdzorg. De gemoederen lopen hoog op als een voormalige kinderrechter haar

afwenden, zoekt het Oudernetwerk de dia-loog juist op. In marketingkringen heet dit de ideale klant: iemand die het hartgrondig met je oneens is, je niet naar de mond praat maar wel met je in gesprek blijft: McDonald’s droomt hiervan ...Het Oudernetwerk heeft heel goed begrepen

Dat uitgerekend deze mensen zich organiseren en van zich laten horen geeft de burger moed

Visies is een uitgaVe Van elan expertisecentrum nummer 2|2012 BlZ 25

25

PAUL WEKKER

Voetnoten:

1 A.R. van der Eijk: Netwerken nader onderzocht: Kennisuitwisseling, giften en prestaties; dissertatie 2009.

2 Zorgbelang heeft aan het begin van dit jaar een workshop georganiseerd in samen-werking met Elan voor organisaties die meer migranten in hun ledenbestand en kader willen opnemen. Daarbij kwam dit fenomeen duidelijk aan de oppervlakte.

dat het belangrijk is je te presenteren in de wereld. Te laten weten dat je er bent, dat je deel wilt nemen en bij wilt dragen aan de ontwikkelingen. Dus wordt er gepraat met lokale, provinciale en zelfs landelijke politici, deelgenomen aan bijeenkomsten waar jeugdzorg op de agenda staat en worden er voordrachten gehouden. In de komende jaren gaan gemeenten de regierol overne-men van de Provincie op het terrein van jeugdzorg. Inkoop, beoordeling en handha-ving van kwaliteit van jeugdzorg wordt een gemeentelijke taak. Dat is geen opgave waar licht over gedacht moet worden. Jeugdzorg is een ingewikkelde tak van sport, met heel wat gecompliceerde regelgeving en moeilijk meetbare effecten. Het cliëntenperspectief bij die opgave kan bij uitstek goed verwoord worden door het Oudernetwerk. Wat zijn voor cliënten belangrijke zaken bij de aange-boden zorg? Waar lopen ouders tegenaan in hun contact met jeugdzorg? Hoe verlaag je drempels die ouders en jongeren ervaren? Maar niet alleen dat. Ervaringsdeskundigen zijn als geen ander in staat de kwaliteit van zorg te beoordelen. Zij kunnen de vraag beantwoorden of de aangeboden zorg het gewenste effect heeft gehad en of het voor ze gewerkt heeft. Door ervaringsdeskundigheid op waarde te schat-ten en het een plek te geven in het totale proces vergroot de professional zijn effectivi-teit. Het negeren van ervaringsdeskundigheid

ontneemt de professional voor een deel het zicht op het effect van zijn handelen. Geen serieuze professional zal dat willen.

Wmo avant la lettre?Een moskeebestuur nodigde Zorgbelang enige tijd geleden uit om iets te komen ver-tellen over de Wmo. Daar hadden ze inmid-dels zoveel over gehoord maar wat was dat nou precies en wat konden zij ermee? Civil society leverde geen blik van herkenning op, maar de vonk sloeg wel over op het moment dat er gesproken werd over bevorderen van betrokkenheid in straat en buurt tussen men-sen. Ondersteuning van mensen die het zwaar hebben, bezoeken en helpen van ouderen, activiteiten voor jongeren, warme maaltijden op vrijdag voor dak- en thuislozen en andere behoeftigen. En dat allemaal mogelijk gemaakt door een heel leger van vrijwilligers. Wat dacht Zorgbelang eigenlijk dat de moskee al jarenlang deed? Conclusie van die middag was dat de moskee wel een

rol voor zichzelf zag als sociale partner in het Wmo-beleid van de gemeente, mits daar wat gerichte coaching en training bij kwam kij-ken. Participatie van migranten in vertegenwoor-digende lichamen blijft nog steeds ver achter bij de participatie van andere groepen. Dat ligt deels aan onwennigheid met de Nederlandse overlegcultuur maar ook deels aan de andere manier waarop migranten zich organiseren2, namelijk meer op etniciteit of religieuze achtergrond dan op thema of rechtstreeks belang. De rol van de moskee is in dit proces van belang. Men moet zich rea-liseren dat er gesloten en open moskeeën zijn. Het verschil zit in de mate waarin de moskee ruimte biedt aan sociaal-maatschap-pelijke activiteiten en daarin ook transparant is. Natuurlijk is de moskee in de eerste plaats een religieuze plek waar de islamiti-sche bevolking haar geloof belijdt. En ja, het vormt wellicht ook een ijkpunt voor behoud van normen, waarden en identiteit. Zolang dat ijkpunt niet al het andere in de weg zit kan het ook een plaats zijn waar sociaal-maatschappelijke activiteiten gestalte krijgen en aandacht wordt gegeven aan schooluitval, criminaliteit, gezondheidsthema’s, het door-breken van isolement van vrouwen in de moslimgemeenschap. Hierbij is het van

De vonk sloeg over toen het gesprek kwam op betrokkenheid in straat en buurt

∏ Kwetsbaar?

Ja / nee / misschien

(doorhalen wat niet van

toepassing is).

Visies is een uitgaVe Van elan expertisecentrum nummer 2|2011 BlZ 26

26

belang dat de moskee zich openstelt voor de buitenwereld, faciliteert dat ontmoeting plaatsvindt en actief op zoek gaat naar samenwerking met instellingen, ook autoch-tone. De moskee waar wij te gast waren biedt haar jeugd huiswerkbegeleiding aan. Aanvankelijk gebeurde dat door de eigen vrijwilligers en toen dat steeds moeilijker ging werd een overeenkomst gesloten met de Pabo in de buurt. De moskee realiseert zich dat goede contacten met andere maat-schappelijke organisaties de integratie bevor-

fessionals van instellingen momenteel de enigen die de weg naar binnen weten te vin-den. De moskee beseft dat openheid over wat daarbinnen gebeurt op den duur zijn vruchten gaat afwerpen. Zij kiest ervoor een rol te willen spelen in de buurt door activi-teiten te organiseren waaraan iedereen mee kan doen. Op die manier is het voor andere instellingen en beleidsmakers interessant om te weten dat er een netwerk beschikbaar is waarvan gebruik gemaakt kan worden als je het op de juiste manier aanspreekt.

instellingen moeten van hun kant bereid zijn de dialoog aan te gaan. Zowel het Oudernet-werk als de moskee behoren traditioneel tot groepen die wij als kwetsbaar plegen te omschrijven. Alleen de term kwetsbaar is op geen van beide echt van toepassing. Ze zijn zich allebei bewust van het kapitaal dat ze in zich dragen. Beide groepen beschikken over deskundigheid op hun eigen gebied en een indrukwekkende achterban. Beide verdienen lof voor het feit dat ze erin geslaagd zijn een manier te vinden om hun ongenoegen res-pectievelijk hun bestaansrecht zo in te rich-ten dat een groot deel van de bevolking daar profijt van kan hebben. Dat is een prestatie op zich en door de nadruk te leggen op hun kwetsbaarheid doen we ze onbewust tekort. Ze zouden er meer aan hebben wanneer zij in hun kracht werden gezet door hen toe-gang te verschaffen tot netwerken waar ze door wat voor reden dan ook nog geen toe-gang toe hebben. Op nog meer glazen pla-fonds zit niemand te wachten. Misschien moeten we ons om te beginnen eens gaan beraden over de term kwetsbaar? l

Paul Wekker is werkzaam bij Zorg-belang Gelderland als programma-coördinator kwetsbare burgers. Dit team activeert de meest kwetsbare groepen in de Gelderse samenleving om de regie over hun eigen leven in handen te nemen.

...door de nadruk te leggen op hun kwetsbaarheid doe je beide partijen tekort

deren. Als er gezondheidsvoorlichtingen zijn stelt zij haar ruimte beschikbaar voor de hele buurt en ook al vindt de autochtone buurtbe-woner de weg naar de moskee nog niet, het bestuur blijft doorwerken aan het wegwer-ken van die drempel. Zo zijn er geregeld rondleidingen voor geïnteresseerden en bij-eenkomsten waarbij de vooroordelen over de islam worden toegelicht. Het is essentieel dat de deuren open blijven, ook al zijn pro-

Kwetsbaar overboord?Het is vooral aan ondersteuningsinstellingen om ervoor te zorgen dat er een gelijkwaardi-ge uitwisseling tussen professionals en bur-gers kan plaatsvinden. Voor het Oudernet-werk betekent dit dat zij intensief onder de aandacht van gemeenten en instellingen moet worden gebracht. De moskee als verza-melpunt voor sociaal-maatschappelijke acti-viteiten verdient erkenning als zodanig en

∏ Kwetsbaar? Ja natuurlijk / gedeeltelijk / tijdelijk / niet per se

(doorhalen wat niet van toepassing is).

Het belang van het juiste idioom in het discours over participatie

Hoezo kwetsbaar?