Hoe raken mensen in de schulden?

Resultaten van CentiQ

Onderzoek

W. Fred van Raaij, Universiteit van

Tilburg, 18 maart 2010

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

2

Opzet van deze presentatie

Gebaseerd op onderzoek• Grootschalig publieksonderzoek onder 4280 consumenten, gepubliceerd

in 2008, en Publieksmonitor, oktober 2009.

Doelstelling • Inzichtelijk maken van leemten in het financieel inzicht van

Nederlanders.

Hoe?• Zelfrapportage van consumenten over hun financieel gedrag, kennis en

financieel inzicht.

Steekproef• Representatief voor alle Nederlanders van 18 jaar en ouder op de

kenmerken geslacht, leeftijd, opleiding, regio, etniciteit en internetgebruik.

Nadruk hierbij op segmenten met problematische schulden

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

3

Onderzoeksmodel Financieel Gedrag

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

4

Segmenten naar financieel inzicht

Gebaseerd op CBS (eind 2007) 12,4 miljoen Nederlanders van 18 jaar en ouder

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

5

Sterke en zwakke segmenten naar financieel gedrag en financieel inzicht

1 Financieel onbekommerd + + – + – + + +

2 Financieel ambitieus + + + + + + + +

3 Financieel degelijk + – + + – + + +

4 Financieel onzeker – + – – – – – –

5 Financieel zoekend – – + – + – + –

6 Financieel laconiek – – – – – – – –

7 Financieel ongeletterd – – – – + – – –

+ Sterk/bovengemiddeld t.o.v. de andere groepen

– Zwak/benedengemiddeld t.o.v. de andere groepen

Rondkomen

Sparen

Overzicht

Financieel beheer

Betrokkenheid

Kennis financiële producten

Weinig korte-termijn gericht

Met geld leren omgaan

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

6

Segment 4 - Financieel onzeker (2 mln)

Segment 4 (16%) Breed gespreid qua leeftijd: 25-54 jaar; samenwonend met/zonder kinderen;

modale opleiding, inkomen en vermogen.

EigenschappenBovengemiddeld sparen.Zwak financieel beheer.Slecht in rondkomen en overzicht.Gebrek aan controle over schulden en credit card.Onzekerheid over informatie en hun eigen beslissingen.

Wat is nodig?Hulp bij beslissingen en betrouwbare informatie zijn belangrijk.Onzekerheidsreductie; meer zelfvertrouwenBescherming tegen onverwachte financiële verliezenFinanciële buffer en plan voor de toekomst.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

7

Segment 5 - Financieel zoekend (2,2 mln)

Segment 5 (18%) Relatief veel vrouwen (60%), jongeren (25-35 jaar); lage opleiding, modaal

inkomen, geen vermogen, 17% etnische minderheid.

Eigenschappen Zwak financieel beheer.Slecht in rondkomen en sparen.Goed overzicht.Weinig korte-termijn gericht.Gebrek aan controle over schulden en credit card.Onzekerheid en spijt (over leningen). Hun ongerustheid dat ze niet over goede informatie beschikken. Ze zijn actief, betrokken en gemotiveerd.

Wat is nodig?Correcte informatie op de juiste tijd.Toename van zekerheid over beslissingen.Kennis van financiële producten, procedures en belastingen.Verbeter financieel beheer.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

8

Segment 6 - Financieel laconiek (1,9 mln)

Segment 6 (15%) Oververtegenwoordiging van vrouwen (60%), leeftijd 35-44, modaal inkomen,

relatief grote schulden, huishoudens met kinderen, 12% etnische minderheid.

Eigenschappen Slecht financieel beheer.Slecht in rondkomen en sparen.Zwak overzicht.Impulsiviteit: geld onmiddellijk uitgeven; geen uitstel van behoeftebevrediging.Gebrek aan controle over schulden en credit card.Laag op kennis en relevante informatie. Ze weten niet wat ze niet weten. Niet geleerd om met geld om te gaan.

Wat is nodig?Vergroot hun probleembesef. Creëer besef van financiële problemen.Verbeter financieel beheer en overzicht.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

9

Segment 7 - Financieel ongeletterd (0,6 mln)

Segment 7 (5%) Relatief veel jonge mensen, lage opleiding, laag inkomen, klein/geen vermogen,

relatief hoge schulden, 19% etnische minderheid (klein cluster).

Eigenschappen Erg zwak financieel beheer en financieel gedrag.Gebrek aan controle over schulden en credit card.Geringe impulsiviteit om geld uit te geven.Gebrek aan kennis en zekerheid.Niet geleerd om met geld om te gaan. Ze weten niet wat ze niet weten.

Wat is nodig?Toegang zoeken tot deze groep om hen te leren/helpen hun financiën te

managen. Het is niet te laat; dit segment is relatief jong en heeft een lange toekomst.Verbeter financieel beheer en overzicht.Goed advies is cruciaal voor hen.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

10

Rondkomen 1

Rondkomen betekent • Hoe vaak men in de afgelopen 12 maanden voor einde van de

maand geen geld meer had.• Rekeningen kunnen betalen en financiële verplichtingen kunnen

nakomen.• Kunnen rondkomen met huidig inkomen.• Forse inkomensdaling en/of onverwachte forse uitgave kunnen

opvangen.

Omvang van de problematiek• 9% (1,1 mln mensen) heeft telkens aan het eind van de maand

geen geld meer.• 3% (0,4 mln mensen) kunnen soms/zelden/nooit hun financiële

verplichtingen nakomen. • 7% (0,9 mln mensen) komen hun financiële verplichtingen vaak

met moeite na.• 16% (2 mln mensen) kunnen moeilijk tot zeer moeilijk met hun

huidige inkomen rondkomen• 41% (5,1 mln mensen) kunnen een onverwacht forse

inkomensdaling en/of uitgave niet opvangen.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

11

Rondkomen 2

Omvang van de problematiek41% (5,1 mln mensen) kan een onverwacht forse

inkomensdaling en/of uitgave niet opvangen. Deze problematiek is generiek, speelt in alle clusters, maar neemt toe van cluster 1 naar cluster 7:

• 17% in cluster 1 (financieel onbekommerd)• 24% in cluster 2 (financieel ambitieus) • 40% in cluster 3 (financieel degelijk) • 44% in cluster 4 (financieel onzeker) • 58% in cluster 5 (financieel zoekend) • 57% in cluster 6 (financieel laconiek) • 67% in cluster 7 (financieel ongeletterd)

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

12

Rondkomen 3

Belangrijkste determinanten van rondkomen

• Het versterken van het financieel beheer van mensen (budgetteren, overzicht hebben) heeft een positief effect op rondkomen.

• Het verhogen van het vermogen van mensen (toelagen) heeft een positief effect op rondkomen.

• Een verslechtering van de financiële situatie van mensen heeft een negatief effect op rondkomen. Het is van belang mensen minder kwetsbaar/gevoelig hiervoor te maken. Dit kunnen levensgebeurtenissen zijn zoals echtscheiding, ontslag/baan opzeggen en ernstige ziekte/ongeval.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

13

Overzicht 1

Overzicht betekent• Overzicht hebben van huishoudelijke uitgaven.• Regelmatig banksaldo checken.

Omvang van de problematiek• Overzicht hebben van de financiële situatie en mentaal

boekhouden zijn hulpmiddelen om in het kader van financieel beheer uit de financiële problemen te blijven/komen. Dit speelt met name bij de clusters 4, 6 en 7 (lage en middengroepen).

• Mentaal boekhouden (mental accounting) is uitgaven indelen in categorieën en voor elke categorie een limiet stellen.

• Voor mensen die wel kunnen rondkomen, is overzicht een hulpmiddel voor het geval dat ze in financiële problemen komen.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

14

Overzicht 2

Belangrijkste determinanten van overzicht

• Een goed financieel beheer leidt tot het hebben van een beter overzicht.

• Mentale boekhouding (categorisatie/indeling van uitgaven en limieten stellen) draagt bij tot een beter overzicht en beheersing van de uitgaven.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

15

Financieel onvoorbereid 1

Het is de combinatie van rondkomen en sparen die iemand financieel sterk of zwak maakt.

• 20% is financieel zeer zwak (clusters financieel ongeletterd en financieel laconiek).

De meeste Nederlanders zeggen te kunnen rondkomen met hun huidig inkomen, maar:

• 9% (1,1 mln) zegt telkens aan het eind van de maand geen geld meer te hebben.

• Met name de lage en middeninkomens zijn gevoelig voor een verslechtering van hun financiële situatie en kunnen dan minder goed rondkomen.

• 41% (5,1 mln) van alle Nederlanders van 18 jaar en ouder zegt niet te zijn voorbereid op een forse onverwachte inkomensdaling of uitgave.

• De kans op een forse inkomensdaling is redelijk groot, denk aan de financiële gevolgen van echtscheiding, (gedeeltelijk) opzeggen van een baan of ontslag, groot ongeval of ernstige ziekte.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

16

Financieel onvoorbereid 2

Het is van belang dat consumenten beter en sneller in staat zijn zich aan te passen aan een nieuwe, verslechterde financiële situatie door:

• Hun financiën op orde te brengen (financieel beheer), • Goed georganiseerd met hun geldzaken om te gaan, • Rekeningen op tijd te betalen, • Impulsaankopen te vermijden,• Sparen te verkiezen boven lenen.

• Een financiële buffer op te bouwen en in stand te houden.

• Sparen is een ‘verstandig’ financieel gedrag gebaseerd op financiële kennis en een lange-termijn horizon.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

17

Financiële opvoeding

Financiële opvoeding• Met geld hebben leren omgaan:

• Met geld leren omgaan van huis uit goed meegekregen. • Waarde van geld goed bijgebracht door ouders/leraren.• Ouders gingen zuinig met geld om.• Ouders konden goed met geld omgaan.

• Gestimuleerd zijn om een bijbaantje te nemen en zakgeld te krijgen.

Jong geleerd is oud gedaan• Mensen die een goede financiële opvoeding hebben gehad, zijn op

latere leeftijd financieel sterker. Ze hebben i.h.a. een goed financieel beheer, kunnen beter rondkomen, en sparen meer.

De feiten• 22% (2,7 mln) heeft niet van huis uit met geld leren omgaan.• 30% (3,7 mln) werd vroeger niet gestimuleerd een bijbaantje te

nemen. • 38% (4,7 mln) heeft vroeger geen zakgeld gekregen.

Speciale aandacht voor • Kinderen/jongeren met lage opleidingniveaus. • Kinderen van ouders die behoren tot de (zeer) zwakke groepen.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

18

Weinig kennis van financiële producten

Consumenten zeggen onvoldoende kennis te hebben over

• Financiële producten (38%; 4,7 mln.) • Pensioenen (47%; 5,8 mln.) • Aandelen, beleggen, opties en obligaties (47-53%)• Gebrek aan kennis neemt toe naarmate de consument financieel

zwakker is.• Mensen overschatten hun kennis.

Zeer beperkte interesse

• Slechts 20% van de respondenten heeft behoefte aan extra financiële kennis of informatie.

Problematiek

• Consumenten nemen niet altijd weloverwogen beslissingen, hebben niet altijd een lange-termijn horizon, en kunnen hierdoor voor onaangename verrassingen komen te staan.

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

19

Objectieve kennis

Objectieve kennis (quiz-score op zeven kennisvragen)

laag midden hoog% % %

1. Fin. onbekommerd 27,3 26,2 46,52. Fin. ambitieus 6,3 24,3 69,43. Fin. degelijk 50,6 30,4 19,04. Fin. onzeker 2,4 35,0 62,65. Fin. zoekend 80,9 17,1 2,06. Fin. laconiek 80,6 17,2 2,27. Fin. ongeletterd 94,6 5,0 0,5

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

20

Samenvatting: Financieel gedrag

FinancieelFinancieel

gedraggedrag

FinancieelFinancieel

gedraggedrag

PersoonskenmerkenPersoonskenmerken

SituatiekenmerkenSituatiekenmerken

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

21

Samenvatting: Persoonskenmerken

Kenmerken van personen en huishoudens

• Geslacht• Leeftijd• Opleidingsniveau• Inkomen en vermogen• Etniciteit• Samenstelling van het huishouden

• Onzekerheid over informatie en beslissingen (vooral segment 4)• (Gebrek aan) financiële kennis• ‘Niet weten wat je niet weet’• (Gebrek aan) financiële vaardigheden (budgetteren)• (Gebrek aan) financiële motivatie (om kennis te verwerven)• Impulsiviteit; geen uitstel van aankoop toestaan• Tijdhorizon (nu versus toekomst)

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

22

Samenvatting: Situatiekenmerken

Situatiekenmerken

• Verleid worden door aanbiedingen en verkooptrucs• Financiering van aankoop te gemakkelijk accepteren• Adviseur te gemakkelijk geloven• Adviseur niet vertrouwen

• 55% is het eens met de stelling ‘ik vertrouw adviseurs niet zo gemakkelijk’.

• (On)betrouwbaarheid van informatie• Productinformatie moeilijk te vinden• Productinformatie onduidelijk of moeilijk te begrijpen

Cen

tiQ - W

ijzer in

geld

zake

n

23

Samenvatting: Financieel gedrag

Financieel gedrag

• Financieel beheer (mental accounting, budgetteren)• Overzicht hebben (van saldo op betaalrekening)• Rondkomen• Sparen• Financiële buffer vormen/handhaven• Inkomensdaling of grote uitgave kunnen opvangen• Verplichtingen nakomen (huur) en rekeningen op tijd betalen• Controle over schulden en credit card• Impulsiviteit; geen uitstel van aankoop toestaan• (Geen) plan voor de toekomst (pensioen)