Danny Wildemeersch

Laboratorium voor Educatie en Samenleving

KU Leuven

Hoe positief omgaan met diversiteit in het onderwijs

Wat zie je?

Sommige dingen zien we anders, hoezeer we ook ons best doen

Wat zie je?

Anders, maar hoe?

Niks is wat het lijktAnders is anders, niet noodzakelijk slechter of

beter

-> Belang van ‘Traag Kijken’Neem tijd voor waarneming: observeerLeer het verhaal achter het beeld kennen:

participeerInterpreteer later en blijf her-interpreteren

De multiculturele samenleving daagt ons uitToenemende beleidsaandacht sinds de jaren

tachtigVeel lovenswaardige pogingen in diverse

praktijken: onderwijs, welzijn en hulpverlening, vorming en training, huisvesting, …Van naïef optimisme naar scepcis

Van naïef optimisme naar scepcis: de multiculturele samenleving is mislukt

Overheersend discours: inpassing of inclusie van wie buiten de samenleving staat of erbuiten dreigt te vallen

Interculturele praktijk een veelstromenland

‘Het is nuttig te beseffen dat een discours van insluiting – hoe goed bedoeld ook - niet altijd even welkom is en dikwijls als beklemmend en betuttelend wordt ervaren. Waarom is dat zo? Waarom roept het weerstand op? Wellicht is de belangrijkste reden erin gelegen dat de ‘geviseerde’ categorie zich door de bijzondere aandacht niet ten volle erkend weet, het gevoel heeft niet ‘gelijkwaardig’ te worden behandeld, in een minderheidspositie te worden gemanoeuvreerd. Goedbedoelde initiatieven tot inclusie van deze bijzondere categorie creëren een paradoxale situatie: ze lijken dikwijls de ervaring van uitsluiting te versterken, eerder dan die op te heffen. Dit fenomeen doet zich uiteraard niet enkel voor in de gezondheidszorg. Wanneer allochtonen hierover hun beklag doen, dan hangt dit samen met de aparte positie waarin ze terechtkomen - en waarbinnen ze zich soms ook verschansen - door een combinatie van sociale, culturele en economische uitsluitingsmechanismen’ (Wildemeersch & Verspaget, 2005)

Over de paradoks van uitsluiting door insluiting

COMPENSEREN EN INTERCULTURALISER

EN

TWEE WIJZEN VAN OMGAAN MET DE MULTICULTURELE

REALITEIT IN DIVERSE SECTOREN

WAT

Achterstand/onderverte-genwoordiging bepaalde groepen wegwerken die participatie aan specifieke maatschappelijke sectoren verhinderen (onderwijs, arbeidsmarkt, hulpverlening)

Gemeenschappelijke verkenning van en onderhandeling over de non-participatie in het maatschappelijk leven van specifieke groepen (onderwijs, arbeidsmarkt, hulpverlening)

Compenseren & Interculturaliseren

WAT

DOELEN• Positieve

discriminatie/gelijke kansen

• Maatschappelijke uitsluiting voorkomen/wegwerken

• Inpassen van nieuwkomers in niet-vertrouwde omgeving

• Drempels wegnemen die volwaardige participatie in de weg staan

• Sociale verantwoordelijkheid bij diverse actoren bevorderen

• Diversiteit/pluraliteit erkennen en waarderen

• Verkennen van de verwachtingen die aan nieuwkomers worden gesteld

• Kansen benutten om van elkaar te leren

Compenseren & Interculturaliseren

DOELEN

VOOR WIE ?

Voor specifieke individuen of groepen die door omstandigheden onvoldoende zijn toegerust tot participatie aan de samenleving

Alle betrokkenen die met kwesties van diversiteit te maken krijgen in de context(en) een contexten waar geen onmiddellijke oplossingen voorhanden zijn

Compenseren & Interculturaliseren

VOOR WIE ?

WERKWIJZEToegangsdrempels verlagenProfessionele expertise

inzake remediëring inzettenDeficits bij nieuwkomers

diagnosticeren/inventariseren

Hiaten in kennis en vaardigheden wegwerken via stimulerings-programma’s

Adequate houding bij nieuwkomers bevorderen

Dialogische context creërenVormen van vooringenmen-

heid onderzoekenExpertise inzetten i.v.m. in-

terculturele onderhandelingUitwisseling interculturele

ervaringen organiserenBestaande competenties als

uitgangspunt nemenDiversiteit contextualiseren Intercultureel curriculum

Compenseren & Interculturaliseren

WERKWIJZE

VISIE OP LEERPROCES

Functioneel leren: leren als acquisitie

Educatie = toeëigening van competenties adequaat bevorderen

Reflexief leren: leren als respons

Educatie = onderbreken identiteit + onderzoeken

Compenseren & Interculturaliseren

VISIE OP LEERPROCES

RISICO’SEenzijdig functionalismeEssentialiseren/

assimilerenDoelgroep zelf en niet de

situatie wordt het probleem

Mono-culturele normCulpabiliseringIndividualiseringDecontextualisering en

essentialisering

Eenzijdig culturaliserende benadering

Onvoldoende concreet en/of oplossingsgericht

Vrijblijvende verkenningDiversiteit herleiden tot

differentiatieDe illusie van

tweerichtingsverkeer

Compenseren & Interculturaliseren

RISICO’S

Compensatie perspectief & interculturaliseringsperspectief als heuristisch kader voor onderzoek

Ook bruikbaar voor de praktijk: helpt reflectie bij tot stand komen van beleid

Toepassingsmogelijkheid in verschillende maatschappelijke sectoren: onderwijs, zorg, opleiding, personeelsbeleid, etc..

Niet dichotimiseren: het gaat om complementaire benaderingen in een delicaat spanningsveld

Toepassingen

DAK XLEen concreet

voorbeeld

Een interculturele uitwisseling tussen een Brusselse en een niet-Brusselse school7 maanden lang gaat een Brusselse klas een band aan

met een klas buiten Brussel. Via maandelijkse uitwisselingen zorgen wij voor een inbreng in de klassen die hen uitnodigt om te werken met de diversiteit in hun klas. Met ons educatief pakket willen we de klassen stimuleren om via de rijkdom van de wereld rondom ons, de diversiteit in hun eigen klas beter te leren kennen. We ondersteunen de leerkrachten met maandelijkse lesbrieven, materialen en methodieken, vormingsdagen en coachingsmomenten.  

Het project wordt ingekleed met elementen uit “Wonen op het Dak”. Flor, het hoofdpersonage van het Dak, zal centraal staan tijdens de uitwisseling.

Gaat over culturele verschillen tussen allerlei soorten mensen en niet enkel over etnisch-culturele verschillen

Jongeren worden uit hun vanzelfsprekende leefwereld gehaald en in contact gebracht met wat voor hen anders of ongewoon is (stad-platteland, andere cultuur en levenswijze, verschillende talen)

Het is een actief proces waarbij allerlei psychische functies worden aangesproken: cognitief, motorisch, affectief

Het onderzoekt stereotypen, vooroordelen niet in abstracto, maar in zeer concrete, ludieke interacties

Het creëert een dialogische ervaringErvan uitgaand dat contact tussen mensen de

vooroordelen kan wegnemen en de stereotypen doorbreken

Veel elementen van het interculturaliseringsperspectief

De premisse van Allport’s theorie is, dat onder de juiste condities, interpersoonlijk contact een van de meest effectieve manieren is om vooroordelen te verminderen tussen leden van meerderheids- en minderheidsgroepen. De kans om te communiceren met anderen, kan leiden tot beter begrip en appreciatie van uiteenlopende standpunten die het leven van mensen mee bepalen. Ten gevolge hiervan kunnen vooroordelen, stereotypering en discriminatie afnemen. (Wikipedia, Engels)

Contact-hypothese Gordon Allportals uitgangspunt

Gelijke status: de afstand mag niet té groot zijn; in DAK XL wordt daar opzettelijk rekening mee gehouden in de selectie van de groepen

Gemeenschappelijke doelen: er moet iets zijn waar men gezamenlijk mee kan bezig zijn; in het project geven de jongeren vorm aan de opeenvolgende ontmoetingen

Mogelijkheid tot vriendschappelijke banden: de activiteiten zijn gericht op het verkennen van vriendschappen

steun van gezagsinstanties: de begeleiders (Studio Globo + leerkrachten) zetten gemeenschappelijk hun schouders onder de vormgeving van de uitwisseling

Vier voorwaarden voor het contact

CodaOver de

onherleidbaarheid van de verschillen

‘Eigenheid is niet iets waar ik los van sta en wat ik van op afstand kan beoordelen. Zij is iets dat mijn oordeel kleurt omdat ze (..) bepaalde dingen buiten mijn oordeelsbereik houdt. Ik kan de waarden van de ander, de argumenten die hij daarvoor geeft, het vocabularium dat hij daarbij hanteert, wel begrijpen. Maar uit dat begrijpen volgt niet dat ik begrip ervoor heb. De intellectuele toegang tot wat bijvoorbeeld de andere cultuur inhoudt, leidt er niet automatisch toe dat de vreemdheid van die cultuur verdwijnt. (..) Dat hiaat tussen begrijpen en begrip hebben heeft te maken met wie ik ben, met mijn eigenheid dus, een eigenheid die ik niet bezit, maar die mij veeleer bezet en die verhindert dat hetgeen voor de ander betekenisvol is, een kwestie van waarde, de moeite waard, dat ook voor mij is’. (Rudi Visker, uit Lof der Zichtbaarheid, 2007, p. 22)

Over ‘begrijpen’ en ‘begrip hebben‘

OVER DE ONEINDIGHEID VAN DE DIALOOG (BAKHTIN)De dialoog impliceert dat een ‘onherleidbaar

verschil’ tussen de stemmen blijft bestaanDaarom betekent de dialoog: het ontbreken

van een definitief laatste woord Subjecten worden onvermijdelijk,

voortdurend geconfronteerd met ‘andersheid’ en ‘vreemdheid’

Catharsis: de wereld is open en vrijMaar, er is veel ‘angst voor de vrijheid’,

waardoor ook weer houvast wordt gezocht in de zekerheden van het verleden

Met speciale dank aan Marius Snauwaert

Bedankt voor de aandacht