Het syndroom van Korsakov - Welkom... diagnostiek en... · • Bemoeizorg • GGZ-instelling ......

Het syndroom van Korsakov

Over diagnostiek en behandeling

29 september 2011

Elles Zwart

© 2011 - Elles Zwart - www.burozwart.nl1

donderdag 29 september 2011

http://www.burozwart.nl


Indeling

• Ideeën en ervaringen rondom het syndroom van Korsakov

• Het syndroom van Wernicke

• Het syndroom van Korsakov: kenmerken en diagnostiek

• Behandeldoelen

• Empathisch directieve benadering

• Syndroom van Korsakov en het tokensysteem

2© 2011 - Elles Zwart - www.burozwart.nl




• NPO: - lichte stoornissen uitvoerende functies- lichte inprentingsstoornissen- oriëntatie in tijd en plaats is goed- intellectuele vaardigheden conform verwachting- verder geen afwijkingen gevonden- ziektebesef aanwezig, ziekte-inzicht niet- fors alcoholmisbruik- cliënt zegt geen behoefte te hebben aan alcohol, dit blijkt ook

tijdens de opname, wil graag weg uit het verpleeghuis, wil naar huis, is hierin vasthoudend en overtuigend

• Mag deze bewoner naar huis?

Wat zou jij doen?





• Ervaringen?

• Dilemmaʼs?

- Alcoholgebruik

- Autonomie

- Afwegingen in kwaliteit van leven (risicoʼs)






5

Welke verdieping en/of verbreding moet dit cursusonderdeel je

brengen?

© 2011 - Elles Zwart - www.burozwart.nl





• Genoemd naar Sergei Korsakov die het syndroom als eerste beschreef in 1889

• Veroorzaakt door een tekort aan vitamine B1 (thiamine)

• In Nederland over het algemeen als gevolg van een alcoholverslaving





Ontstaan tekort B1 bij alcoholisten

• Door veel drinken afname hongergevoel ➔ verminderde voedselintake

• Zelfverwaarlozing: door verslaving weinig interesse voor gezond eetpatroon

• Frequent braken

• Beschadiging spijsverteringskanaal ➔ verminderde resorptie B1

• Beschadigde lever ➔ verslechterde opslag thiamine





Daarnaast

• Als gevolg van alcoholgebruik beschadiging van zenuwcellen en bloedvaten in het brein: kleine bloedingen en bloedvatveranderingen

• Door beschadigingen zenuwcellen en -vezels in hersenen ook cognitieve stoornissen





Thiaminetekort

• Effecten in acute fase: syndroom van Wernicke

• Effecten in chronische fase: syndroom van Korsakov






Het syndroom van Wernicke

10




11

• Verwardheid

• Klassieke trias

• Delier

• Wisselende sufheid

• Ernstige geheugenstoornissen

• Oogbewegingsstoornissen

• Atactisch looppatroon


Kenmerken syndroom van Wernicke





Tijdens " " " " " " Na

12

“Kijk naar links”




• Syndroom van Wernicke direct behandelen met vitamine B1

• Helft van mensen die het syndroom van Korsakov hebben, hadden eerst het syndroom van Wernicke


Het syndroom van Wernicke

13




Op het eerste gezicht niets aan de hand...



14




Cerebro-anatomische achtergrond

• Oorspronkelijke uitleg: frontaalkwab en het hippocampale circuit

• Nieuwe hypothese: zenuwbanen tussen kleine hersenen en frontaalkwab zijn aangetast





• DSM-IV-criteria

• Geheugenstoornissen

• Stoornissen in de executieve functies?


Kenmerken

16




• Stoornissen in chronologie

• Impliciet en expliciet geheugen

• Stoornissen in reproductie op lange termijn, korte termijn kan ook, hoeft niet

• Herkenning vaak relatief beter


Geheugenstoornissen

17




• Starten: initiatief

• Stoppen: persevereren

• Reguleren: planning

• Ziekte-inzicht


Executieve functies

18




• Wat viel op?

• Kenmerken syndroom van Korsakov?


Terugblik fragment




• Alcoholdementie? Wat is dat?

• Cognitieve stoornissen passend bij alcoholmisbruik?

Differentiaal diagnostiek






Neuropsychologische casuïstiek

• Casus 1

• Casus 2

• Eigen inbreng




Terug naar de openingscasus

23

• Afwegingen veranderd?





Terugblik

• Diagnostiek Wernicke

• Diagnostiek Korsakov

• Beeldmateriaal

• Casuïstiek






Over behandeling





• Door wie bepaald? Al dan niet met RM

• Balans tussen wil bewoner en behandelteam

• Activering ➔ persoonlijke hygiëne, voeding, dagritme, dagbesteding, zich nuttig voelen

Behandeldoelen in het verpleeghuis





Het syndroom van Korsakov buiten het verpleeghuis

• Verslavingsinstellingen, intern en extern

• Sociale opvang (pension, leger des heils, kerk)

• Extramurale zorg, gespecialiseerde thuiszorg

• RIBW

• Familie

• Dagbehandeling verpleeghuis

• Bemoeizorg

• GGZ-instelling (observatie, time-out)28





Rol psycholoog

• (Hoofd)Behandelaar

• Diagnostiek cliënt: (on)mogelijkheden in kaart brengen (gedrag en persoonlijkheid)

• Behandeling: alle behandelaars op één lijn, begeleiding team, individuele behandeling cliënt





• Werken als team, met elkaar

• Empathisch directieve benadering (ook wel 5 Kʼs)

• Tokensysteem

• Foutloos leren

Hoe doelen bereiken?





Overleg met degene die naast je zit

31

• Wat zijn de kenmerken van het therapeutisch milieu binnen jouw werksetting?

• Wat is de rol van psycholoog hierin?





Korte terugkoppeling

• Wat heb je geleerd van je collega?





De empathisch directieve benadering

• Wetenschappelijke onderbouwing?

• Werkzame elementen ➔ sturing geven bij executieve functiestoornissen en faalangst/onzekerheid

• Voorheen “de directieve benadering”

• Empathisch aan toegevoegd





De empathisch directieve benadering

• Kort

• Konsequent

• Kontinu

• Konkreet

• Kreatief





Voorbeelden• In therapeutisch leefmilieu: gebruik agenda,

afdelingsagenda aan muur, corveetaken volgens schema, etenstijden

• Benadering: aangepast aan bewoner met de Kʼs in achterhoofd ➔ korte zinnen, konkreet (aanwijzen), herinneren aan afspraken, vaste tijden etc.





Begeleiden team

• Regulier (wekelijks) omgangsoverleg


• Iedereen op één lijn

• Inrichting therapeutisch leefmilieu

• Gedragsproblemen, samenhangend syndroom van Korsakov en psychiatrische problematiek





Beloning als stimulans

Korsakovbewoners in beweging





Achtergrond

• Mensen die lijden aan Korsakov komen moeilijk in beweging (executieve functies)

• Empathisch directieve benadering komt hierin tegemoet

• Niet altijd afdoende





Welke mogelijkheden zijn er nog meer om gedrag te veranderen?





Gedrag veranderen

• Mogelijkheden binnen gedragstherapie

• Effecten van belonen, negeren en bestraffen van gedrag

• Negeren en straffen hebben geen positief effect op de motivatie (belangrijk!)

• Mensen zijn meer geneigd hun gedrag te veranderen als zij hiervoor worden beloond





Gedrag veranderen

• Geen onderzoek bekend naar belonen bij Korsakov

• Wel ervaring binnen psychiatrie en verslaving: bijvoorbeeld “tokens” verwerven om vrijheden te verdienen of ingezet als bekrachtigers bij het afleren van verslavingsgedrag

• Bij kinderen een veel gebruikte methodiek om gedrag in banen te leiden (bijv. ballenbak supernanny)

• Kortom: tokensystemen worden binnen verschillende settingen aantoonbaar succesvol toegepast





Uitleg tokensysteem





Kanttekeningen tokensysteem

• Autonomie bewoner?

• Kan iedere bewoner meedoen?

• Waarmee belonen?

• Kosten?





TokensysteemEen pilot

• Duur 6 weken

• Afdeling van 31 bewoners

• Deelname vrijwillig

• Bedrag van directie voor bekostiging beloningen





TokensysteemOnderzoeksvraag

• Doen bewoners meer activiteiten nadat tokensysteem is ingevoerd?





Activiteiten tokensysteem

• Uit zichzelf opstaan, 1

• Douchen, 1

• Bed opmaken, 1

• Arbeidstherapie, 3

• Shag inleveren, 1

• Fitness, 3

• Huiskamergesprek bijwonen, 5

• Deelname kookgroep, 5





Overzicht tokens• Vrije dag/geen corvee, 25

• Uitslapen op zaterdag/zondag, 50

• Extra wandeling, 50

• Chips, 15

• Drop, 15

• Mars, 15

• Tijdschrift, 100

• Krant, 50

• Half uur computer, 100

• Douchewaren, 100© 2011 - Elles Zwart - www.burozwart.nl

47




TokensysteemResultaten

• Geen toename in activiteiten in groep als geheel

• Wel duidelijke toename in activiteiten bij enkele individuele bewoners

• Meeste bewoners hebben methode als prettig ervaren





TokensysteemEnkele openstaande vragen

• Is effect tokensysteem afhankelijk van cognitieve vaardigheden?

• Is effect van tokensysteem gerelateerd aan persoonlijkheid?

• Is effect afhankelijk van het aantal opgenomen activiteiten?

• Is effect taakspecifiek?

• Is effect gerelateerd aan de duur van implementatie tokensysteem?

• ... nader onderzoek is gewenst© 2011 - Elles Zwart - www.burozwart.nl

49




Casus

• Meneer met het syndroom van Korsakov

• Ernstige cognitieve stoornissen

• Plast iedere nacht op de grond

• Niets helpt, wat nu?

• Tokensysteem?





Tokensysteem op maat

• Bij droge vloer altijd een beloning (koffie op bed)

• Bij vier dagen achtereen (film kiezen en kijken)

• Bij een week achtereen (extra wandeling)

-5

0

5

10

15

20

51

Nat

Droog





Het tokensysteem in jouw werksituatie

• Werk in groepjes van twee personen

• Werk ieder een tokensysteem uit voor een bewoner/cliënt





De resultaten

• Wat ging goed?

• Wat is nodig voor een goed plan?





Het syndroom van Korsakov en foutloos leren





Manieren van leren

• Trial-en-error

• Foutloos





Trial-en-error

• Beginnen met een taak

• Fouten maken

• Deze herkennen en corrigeren (probleem)

• Taakvervolgen

• Tot succes voltooid

• Later teruggrijpen op leerervaring: fouten herinneren en voorkómen (probleem)





Vraag

• Heeft het voorkómen van fouten een positief effect op de leerprestatie?





Foutloos leren

• Het aanleren van nieuwe vaardigheden waarbij het elimineren van fouten centraal staat





Foutloos leren effectief in volgende situaties

• Duidelijk expliciete geheugenstoornissen (maar mogelijk niet effectiever bij al te ernstige geheugenstoornissen)

• Afhankelijk van taak

• Stimulus - respons taak (rechtlijnig), zoals vaardigheden

• Waarbij normaliter ook expliciete leerprocessen betrokken zijn

• Als het gericht is op het individu en het maken van fouten echt voorkómen wordt





Voordeel foutloos leren

• In bepaalde gevallen is het een effectievere manier van leren t.o.v. trial-en-error.Als prestatie niet vooruitgaat blijkt dat mensen het een prettige manier van leren vinden, omdat het confrontatie met onvermogen vermijdt.





Pilot foutloos leren

• In koffiecorner kan foutloos leren worden toegepast

• Taakspecifiek

• Individueel

• Begeleiding, dus fouten kunnen voorkómen worden

• Past bij empathisch directieve benadering





Koffiecorner

• Handelingen opgedeeld in deelhandelingen

• Nauwe samenwerking psycholoog, ergotherapeut en SPHʼer

• SPHʼer begeleidt bewoners





Stappenplan koffiecorner

• Toegepaste principes:

- Begeleiding gericht op voorkómen van fouten

- Deelactiviteiten

- Mate van beheersing (individueel)





Resultaten tot nog toe

• Bewoners positief (komen graag, er is wachtlijst!)

• Individuele begeleiding noodzakelijk

• Door deze manier van begeleiding bestaat gevaar van overschatting door werknemers van de facilitaire dienst (meer van bewoners vragen dan zij aankunnen)

• Begeleiding facilitaire dienst is daarom noodzakelijk





Terugblik

• Beeldmateriaal

• Therapeutisch leefmilieu / psycholoog


• Tokensysteem

• Foutloos leren





Evalueren...





• Presentatie te downloaden via www.burozwart.nl

• [email protected]

Afsluiting





mailto:[email protected]

mailto:[email protected]



Het syndroom van Korsakov - Welkom... diagnostiek en... · • Bemoeizorg • GGZ-instelling ......

Documents

Transcript of Het syndroom van Korsakov - Welkom... diagnostiek en... · • Bemoeizorg • GGZ-instelling ......