Wat – Hoe – Waarom?

Het inrichten van een terrarium

Nuttige adviezen

voor beginners

1 INLEIDING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 HET BELANGRIJKSTE EERST: WAAR KOMEN DE DIEREN VANDAAN? . . . . . . . . 3 HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.1 GROOTTE EN VORM VAN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.2 DE PLAATS VAN OPSTELLING VAN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3.3 HET KLIMAAT IN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 SOORTEN TERRARIUMS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.1 HET WOESTIJNTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4.2 HET REGENWOUDTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .4.3 HET MOERASTERRARIUM OF PALUDARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

OVERZICHT BODEMMATERIAAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5 TECHNISCHE APPARATUUR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.1 VERLICHTING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.1.1 WOESTIJNTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5.1.2 REGENWOUD- EN MOERASTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2 VERWARMING . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.1 WOESTIJNTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.2.2 REGENWOUD- EN MOERASTERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.3 VOCHTTOEVOER EN BEHANDELING VAN HET WATER . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5.4 LUCHTTOEVOER IN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6 HET VOEREN VAN DE TERRARIUMBEWONERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.1 HOE VAAK VOEREN? . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6.2 HET VOEREN VAN VLEESETERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6.3 HET VOEREN VAN WATERSCHILDPADDEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.4 HET VOEREN VAN PLANTENETERS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6.5 VITAMINEN EN MINERALEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .7 ONDERHOUD VAN HET TERRARIUM . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.1 SCHOONMAKEN . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7.2 NUTTIGE HULPMIDDELEN . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 GEZONDHEID . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8.1 KEUZE VAN DIEREN . . . . . . . . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8.2 QUARANTAINE . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9 PRODUCTOVERZICHT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Inhoud Blz.

1e uitgave 2004

Tekst: bewerkt aan de hand van een ontwerp

van Uwe Dost

Foto’s: Uwe Dost, Heiko Blessin, Dr. Rainer Keppler

Uitgegeven door

JBL GmbH & Co. KG

D-67141 Neuhofen

www.JBL.de

1233445579

1012121415161618182021212223242426262627272828

1 INLEIDING

In onze toenemend drukke levensomstan-digheden biedt een stukje natuur in dekamer veel mensen de mogelijkheid omzich aan het einde van een drukke dagdoor het observeren van huisdieren te ont-spannen. Bijvoor-beeld door in het dichtegroen van een kameroerwoud met watervalte duiken, of helemaal op te gaan in debewoners daarvan, bv. kleine anolissen,overdag actieve gekko’s en kleurrijke kik-kertjes. Al deze dieren gade te slaan bij huninteressante gewoonten is een bijzonderaangename bezigheid. Niet in de laatsteplaats, omdat de goed gesorteerde speci-aalzaak tegenwoordig de beschikkingheeft over een ruime keuze aan hoogwaar-dige technische apparatuur, diverse hulp-en voedermiddelen en een enorme hoe-veelheid informatie over het houden vanterrariumdieren voor de beginnende terrari-umliefhebber.

Dit handboekje kan en wil geen allesomvattende leidraad zijn op het gebiedvan de terrariumkunde maar een handighulpmiddel voor die mensen, die al lang

de wens koesteren een terrarium aan teschaffen. Het is de bedoeling van deauteurs om hen daarbij te helpen en tewijzen op welke manier de talrijke pro-ducten van JBL het onderhoud zinvol

kunnen vereenvoudigen. Met name ophet gebied van de terrariumkunde is hetechter absoluut noodzakelijk dat toe-komstige eigenaars van een terrariumeen zo nauwkeurig mogelijk beeld heb-ben van de eisen die de terrariumbewo-ners aan hun nieuwe leefomgeving stel-len. Door u zo goed mogelijk te verdie-

pen in de dieren kunt u in de praktijk veelonaangename verrassingen en teleur-stellingen voorkomen. In de gespeciali-seerde vakhandel vindt u de contactper-sonen die u daarbij van grote hulp kun-nen zijn. Daarnaast is de bestudering van

vakliteratuur en het uitwis-selen van ervaringen metandere liefhebbers van ter-rariums even belangrijkvoor uw hobby. Wij van JBL zijn eveneensvoortdurend bezig ommeer over de levensgebie-den van terrariumdieren teweten te komen. De bijzon-dere kennis die wij opdoentijdens de speciaal voor ditdoel georganiseerde JBLexpedities verwerken wijna onze terugkeer in hetbedrijf in nieuwe, nuttigeproducten. Na een serie

proeven zowel in ons eigen laboratoriumals bij specialisten worden deze produc-ten u uiteindelijk aangeboden via de spe-ciale verkoopschappen met JBL produc-ten in de dierenspeciaalzaak.

2 HET BELANGRIJKSTE EERST:

WAAR KOMEN DE DIEREN VANDAAN?

Droge rotsbiotoop met grote plaatselijke Agamen koesteren zich in de zon in hun Beekje in de schaduw van het regenwoud temperatuurverschillen leefmilieu

Het is in ieder geval de moeite waard omeens even stil te staan bij de vraag, waaruw toekomstige huisdieren vandaankomen. Hoe gedetailleerder de in te win-nen informatie, hoe natuurgetrouwerkunt u het leefmilieu in het terrariumnabootsen. Daar terrariumdieren bijnazonder uitzondering koudbloedige dierenzijn, is hun lichaamstemperatuur in te-genstelling tot de warmbloedigen afhan-kelijk van de omgevingstemperatuur ende intensiteit van de zon. Door zich opeen be-paalde manier te gedragen, bij-voorbeeld door een zonnebad te nemenof juist een koel plekje in de schaduw tezoeken, zijn de dieren in staat om hun

lichaam precies op die temperatuur in testellen, zodat hun spijsvertering en stof-wisseling het meest effectief werken. Omdit te bereiken gedraagt iedere diersoortzich op de hen eigen wijze.De houders van een terrarium moetenhier in ieder geval rekening mee houden.Op het eerste gezicht schijnen woestijn-bewoners in een heet klimaat te leven.Wie echter al eens in de woestijn isgeweest, weet uit eigen ervaring hoekoud het daar ‘s nachts kan zijn en zaldus proberen daar rekening mee te hou-

den bij de inrichting van het terrarium.Totaal anders is de situatie in een tro-pisch regenwoud: een relatief constantetemperatuur, een hoog vochtgehalte vande lucht en het ontbreken van sterk lichtbepalen de omstandigheden waaronderde dieren in de jungle leven. Hoewel veeldieren daar in bomen leven, maken zeactief van de mogelijkheid gebruik om zonu en dan een plekje in de zon te zoeken.

In de volgende hoofdstukken willen weaan de hand van twee representatievevoorbeelden nader ingaan op de inrich-ting, de technische apparatuur en de ver

zorging van een terrarium. Voor dit doelbekijken we enerzijds het woestijnterrari-um met zijn extreme temperatuurver-schillen en anderzijds het regenwoudter-rarium als één van de vele „jungles ach-ter glas“ die er zijn. Bij wijze van sprekenals ondersoort van het regenwoudterrari-um willen we het ook nog even hebbenover het paludarium of moerasterrariumdat min of meer de kenmerken van eenaquarium kan vertonen.

3 HET TERRARIUM

In de gespecialiseerde vakhandel wordttegenwoordig een ruim assortiment ter-rariums aangeboden, die ge-woonlijk uit met siliconenlijm aanelkaar verbonden glaspanelenbestaan. Aan de voorzijde kun-nen de panelen gewoonlijk wor-den opengeschoven. Kleine ter-rariums voor ongewervelde die-ren zijn daarnaast vaak voorzienvan een valdeur aan de voorzijdein plaats van schuifpanelen.Het zelf makenvan een terra-rium loont te-genwoordig slechts dan de moeite, wanneer bijvoorbeeld de glazen panelen voordeligverkrijgbaar zijn of wanneer het benodigdeformaat niet te koop is. Hout is eigenlijkalleen echt geschikt als bouwmateriaal

voor droge terrariums. Kunststofplaten zijnmeestal net zo duur als glas, maar hebbenals nadeel dat ze gauw troebel worden ofgevoelig zijn voor krassen, zodat glas nogaltijd als het ideale materiaal voor de terra-riumbouw moet worden beschouwd.

3.1 Grootte en vorm van het

terrariumGrootte, vorm en technische inrichting van het terrarium zijn afhankelijk van de natuur-lijke gewoonten, de lichaams-grootte en de bewegings-drang van zijn bewoners. Afgezien daarvan geldt in het algemeen:„hoe groter hoe beter“. De technische voorzieningen moeten in ieder geval zorgvuldig op de inhoud van de bak zijn afgestemd om

sterfte onder de bewoners alsgevolg van oververhitting te voorkomenwanneer de regeltoestellen eens uitval-len. Het verdient aanbeveling om de leef-ruimte met behulp van decoratieveobjecten zodanig te structureren dat dedieren weliswaar de mogelijkheid hebbenom zich te verstoppen, maar dat het

geheel toch over zichtelijk blijft en goedschoongemaakt kan worden. Bij op debodem levende dieren staat het bodem-oppervlak op de voorgrond, bij boombe-woners de hoogte van het terrarium.Gezien de ver uiteenlopende eisen vande dieren en de als gevolg daarvan nodi-ge aanpassingen, heeft het echter weinigzin om een strenge indeling in een kleinaantal genormaliseerde terrariumtypes temaken, te meer omdat de overgang vanhet ene terrariumtype naar het andere inveelgevallen ook nog eens geleidelijk is.

3.2 De plaats van opstellingvan het terrarium

Op enkele uitzonderingen na is iedereplek binnenshuis geschikt voor het plaat-sen van een terrarium. Zorg er echter welvoor dat de dieren goed vanuit eengemakkelijke stoel te zien zijn.Bovendien moet u rekening houden metde regelmatige onderhoudsbeurten: diemoeten gemakkelijk verricht kunnen wor-den zonder u in allerlei vreemde bochtente wringen.Om oververhitting te voorkomen mag hetterrarium verder niet direct in de zonstaan, bijvoorbeeld voor een raam.Zolderwoningen, die in de zomer ergwarm worden en ‘s nachts nauwelijksafkoelen, zijn niet geschikt voor het hou-den van hittegevoelige diersoorten. Bijuitzonderlijk grote terrariums kan tenslot-te het gewicht een rol spelen bij de keuzevan de meest geschikte locatie.

3.3 Het klimaat in het terrarium

Of de bewoners van een terrarium zichprettig voelen, hangt in de eerste plaatsaf van het klimaat in het terrarium. Alleenals u erin slaagt het leefmilieu in denatuurlijke omgeving van de dieren doorde juiste keuze van de technische voor-zieningen zo goed mogelijk na te boot-sen, zullen de dieren hun kenmerkendgedragspatroon vertonen en gezond blij-ven. De belangrijkste factoren, die hetklimaat in het terrarium bepalen, zijn detemperatuur (van de lucht en de bodem,met daarnaast enkele plaatsen met eenhogere temperatuur), het licht (verlich-tingsduur, lichtintensiteit en -kwaliteit),het vochtgehalte van de lucht en de be-en ontluchting. Net als in de natuur beïn-vloeden in het terrarium de afzonderlijkefactoren zich ook onderling en treden erin de loop van een etmaal schommelin-gen op. Hoe langer de verlichting en deverwarming aan staan, hoe meer het

vochtgehalte van de lucht afneemt. Met deze wetmatigheden moet rekening wor-den gehouden bij de keuze van het terra-rium. In een kleine bak is het klimaat aansterkere schommelingen onderhevig danin een grote en dient met behulp vancomplexe regeltechniek, respectievelijkdoor permanent regelend ingrijpen, zogoed mogelijk te worden bijgesteld. Ingrote bakken vinden veranderingen vande klimaatfactoren aanzienlijk langzamerplaats en deze hebben daarnaast hetvoordeel dat ze gemakkelijker in apartezones met een verschillend microklimaat

ingedeeld kunnen worden (bv. zones met de eigen temperatuur en vochtgehaltevan de lucht), zodat ieder dier een plekjekan vinden met de klimaatfactoren waar-in hij zich het prettigst voelt.

4 SOORTEN TERRARIUM

Als voorbeelden van de vele soorten terra-riums die er zijn, willen we er hier tweemet een zeer verschillend klimaat toelich-ten: het woestijnterrarium en het regen-woudterrarium. Als interessante variant vanhet klimaattype regenwoud komt daarnaastnog het paludarium oftewel moerasterrari-um ter sprake. Vanzelfsprekend bestaan eroneindig veel tussenvormen van deze kli-maten, maar wegens ruimtegebrek kunnenwe daar in dit bestek niet nader op ingaan.De geïnteresseerde lezer verwijzen wij naarde beschikbare informatie op dit gebied.

4.1 Het woestijnterrarium

Van het leefmilieu „de woestijn“ is ons inde eerste plaats bekend dat het er heetis. Maar bij nader inzien moet men vast-stellen dat de leefomstandigheden vanreptielen in de woestijn vooral wordengekenmerkt door de min of meer grotetemperatuurverschillen, waaraan de die-ren zijn blootgesteld, afhankelijk van deplek waar ze zich bevinden. ‘s Nachtsneemt de temperatuur daarnaast nogeens sterk af. Om de vereiste tempera-tuur voor de stofwisselingsprocessen enhet typerende gedrag (balts, vechten omeen bepaald territorium enz.) te bereikenen op peil te houden, verplaatsen woes-tijnbewoners zich bewust binnen hunleefruimte heen en weer van een warme,door de zon bestraalde plek naar eenkoeler plekje in de schaduw.

Wat men ook niet vergeten mag, is datwoestijnbewoners zo nu en dan een plekzoeken waar de temperatuur maarliefst50-60°C bedraagt, maar dat ze daarnooit de hele dag vertoeven. De verblijfs-duur onder de verwarmingsbron wordtonder natuurlijke omstandigheden beïn-vloed door de temperatuur van de luchten de beweging van de wind. In het voor-jaar als het koeler is en het vaak erg waait moeten de dieren veelal gedurende lange

tijd in de zon liggen om op de juiste“bedrijfstemperatuur” te komen. Inte-genstelling daarmee vermijden ze mid-den in de zomer als de temperatuur 38° Cbedraagt en het windstil is de felle zonom te voorkomen dat hun lichaamstem-peratuur tot boven de optimale tempera-tuur stijgt (bij veel woestijndieren tussen35-42° C). Voor wat de verwarming vanhet terrarium betreft, is het daarombelangrijk om de onregelmatige warmte-verdeling in de bak na te bootsen. De die-ren moeten zodra ze op temperatuur zijngekomen altijd de mogelijkheid hebbenom naar een koel plekje te verhuizen. Hetis dus de taak van de terrariumhouder omdoor juiste keuze van de technische hulp-middelen en het gebruik daarvan (bv.nooit de gehele bodem van het terrariumvan vloerverwarming voorzien) voor tezorgen, dat er klimaatverschillen ontstaanen geen gelijkmatig saunaklimaat. Daarbijzijn met name temperatuurverschillenbelangrijk. Geen enkel reptiel overleefteen basistemperatuur van 48° C.

Een woestijnterrarium zou er als volgt uitkunnen zien: elke soort zand is geschiktals bodemgrond. Onder de naamTerraSand levert JBL naar keuze rood,geel of wit zand. TerraSand rood wordtvochtig geleverd en kan worden gemo-delleerd. Als het droog is, heeft het eenzekere hardheid en biedt gravende dierenzó de kans om een hol te maken.Afhankelijk van de natuurlijke behoeftenvan de dieren kunt u het terrarium doormiddel van rotsen met of zonder hol degewenste structuur verlenen. Voor de vei-ligheid van de dieren verdient het aanbe-veling om de rotsen vast te plakken, bv.met JBL AquaSil, siliconenlijm vooraquariums. In grote terrariums kan hetgewicht van de rotsen problemen veroor-zaken. In dit geval zijn imitatierotsen vankunststof de oplossing. Deze zijn in despeciaalzaak verkrijgbaar. Droge stukkenhout zijn eveneens zeer geschikt om eenwoestijnterrarium aantrekkelijk te maken.

Korenslang op JBL TerraBark Luipaardgekko op TerraSand rood

Sterschildpadden op JBL TerraBark Halsbandleguaan (vrouwtje) op

JBL TerraSand rood

Een paar planten uit hete streken, bv.vetplanten, ronden het geheel perfect af.Cactussen zijn alleen geschikt als deco-ratieve objecten als ze van kunststof zijn,omdat de dieren zich aan de echte kun-nen verwonden. Als het terrarium alswoonruimte dient voor grote en/of actie-ve dieren, hebben levende planten wei-nig kans op overleven. Er zijn echter veleimitaties in de handel verkrijgbaar, dienauwelijks van echte te onderscheidenzijn.

Overzicht van de technische apparatuurin het woestijnterrarium (details, ziehoofdstuk 5 „Technische apparatuur“): � Verwarmingsmat: JBL TerraTemp � Controle van temperatuur en vocht

gehalte: JBL TerraControl � Verwarmingssteen: JBL ReptiTemp� Fluorescentielamp: JBL SOLAR

Reptil Sun � Warmtestraler: JBL ReptiHeat� Speciale fitting voor warmtestraler:

JBL TempSet � Warmtestraler: JBL ReptiRed

Een terrarium voor zonminnende land-schildpadden kan in principe op dezelfdemanier zijn ingericht als een woestijnter-rarium, alleen is zand niet geschikt alsbodemgrond. In dit geval is bv. JBLTerraBark een ideale bodembedekker.Voor meer informatie zie de literatuurover dit onderwerp en vraag het adviesvan een gespecialiseerde leverancier.

4.2 Het regenwoudterrarium

Bij het begrip regenwoudterrarium denktmen onwillekeurig aan een jungle achterglas en verbindt dit automatisch metwarme, vochtige lucht en een min ofmeer constante, „tropische“ tempera-tuur. In dit geval wijkt de voorstelling min-der af van de realiteit dan in het geval vanhet woestijnterrarium. Inderdaad behoort een relatief constante temperatuur van

om en nabij de 25 tot 30 °C, nauwelijafkoeling gedurende de nacht en eenrelatief hoog vochtgehalte van de luchttot de typische kenmerken van hetregenwoudklimaat. Het vereiste niveauvan het vochtgehalte en de temperatuurkunnen per diersoort verschillen. Ookwat dit onderwerp betreft, is het inwin-nen van de nodige informatie wezenlijkvoor een goede verzorging van het terra-rium en zijn bewoners.

Als bodembedekking in een regenwoud-terrarium zijn met name JBL TerraBasisen JBL TerraBark zeer geschikt. Bij hetinrichten van een regenwoudterrarium

spelen vooral planten een belangrijke rol.

Een groot assortiment geschikte plantenzijn in de vakhandel en in het gespeciali-seerde tuincentrum verkrijgbaar. In prin-cipe zijn al die planten die we ook op devensterbank in de woonkamer graag zienvoor de groenvoorziening van een regen-woudterrarium geschikt. Natuurlijk moetde grootte van de planten met debeschikbare ruimte in het terrarium har-moniëren. Als u van plan bent om dieren

met van hechtschijven en haakcellenvoorziene voeten aan te schaffen, bv.gekko’s, dan kunt u het beste plantenmet grote, gladde bladeren kiezen,omdat de dieren anders bijna uitsluitendop de wandpanelen van het terrarium zit-ten.

Als structuurgevende objecten in hetregenwoudterrarium kunt u kiezen uit aller-lei vochtresistente takken of stukkenschors van de kurkeik. De wortels die voortoepassing in aquariums worden aangebo-den, zijn eveneens zeer geschikt, omdat zegeen verandering ondergaan als gevolgvan water. In de handel is daarnaast een

ruim assortiment aan takken en liaanachti-ge objecten van kunststof of andere onver-teerbare materialen verkrijgbaar. Met bro-melia’s gedecoreerde takken zijn eenattractief gezicht in ieder regenwoudterrari-um. De zijpanelen en het achterpaneel vanhet terrarium kunt u natuurlijk ook in hetlandschap integreren.

Daarbij is het om het even of dat nugebeurt door het opplakken van platte ste-nen, met plantenele-menten van kokosve-zels, of met eigen crea-ties van bewerktStyropor‚ die u na vol-tooiing van een stabielelaag verf voorziet. Wathet regenwoudterrariumbetreft, kunt u uw fanta-sie geheel de vrije looplaten. U hoeft alleenmaar te bedenken,waar de dieren behoef-te aan hebben en of uwontwerp gemakkelijk isschoon te houden.

Water dat in bewegingis, bv. een waterval in verbinding met een meer of minder groot reservoir is eveneens inte-ressant en decoratief. Veel dieren, bijvoor-beeld kameleons, drinken bij voorkeurwater dat in beweging is. Bij het installerenvan waterbakken en watervallen moet u ernatuurlijk wel aan denken dat de dieren uithet water kunnen klimmen als ze – zij hetopzettelijk of onopzettelijk - in het waterterecht komen.

Rest ons als laatste decoratieobject noghet noemen van plastic planten. Die zijnzeer geschikt voor terrariums met relatiefzware dieren, bijvoorbeeld boompythonsen dergelijke, die levende planten na ver-loop van tijd plat drukken. Op dit gebiedheeft JBL onder de naam TerraPlantavoor iedere smaak een aantrekkelijkekeuze aan imitatieplanten.

Overzicht van de technische apparatuurin het regenwoudterrarium (voor details,zie hoofdstuk 5 „Technische appara-tuur“):� Verwarmingsmat: JBL TerraTemp � Regelen van temperatuur en vocht-

gehalte: JBL TerraControl � Ultrasoon nevelapparaat: JBL Foggy � Fluorescentielamp: JBL SOLAR

Reptil Jungle

� Warmtestraler: JBL ReptiRed� Waterpomp voor waterval:

JBL ProFlow mini� Binnenfilter voor waterlandschap:

JBL ProCristal

Waterval in het regenwoud Jonge boompython aan het verkleuren

4.3 Het moerasterrarium ofpaludarium

Het moerasterrarium of paludarium (afge-leid van het Latijnse „palus“ = moeras)bestaat in wezen uit een regenwoudterrari-um in combinatie met een aquarium. Ingrote moerasterrariums zijn adembene-mende tropische landschappen realiseer-

baar met een waterval, een beek of eenmeer. Voor het watergedeelte geldendezelfde verzorgingsregels, eisen aan deinrichting en technische apparatuur alsvoor gewone aquariums. In dit verbandattenderen wij op de vakliteratuur over ditonderwerp en op de andere delen uit dereeks JBL handboekjes „Wat – Hoe –Waarom?“. Moerasterrariums met een bij-zonder grote waterpartij of met alleen maareen eilandje dat als landgedeelte fungeert,zijn bij uitstek geschikt voor het houdenvan waterschildpadden. Veel waterschild-padden kunt u in de zomer in de vijver hou-den. Zorg er echter voor dat de vijver overeen solide omheining beschikt, wantwaterschildpadden zijn ware ontsnap-pingskunstenaars.

Overzicht van de technische apparatuurin het moerasterrarium (details, ziehoofdstuk 5 „Technische apparatuur“): Naast de producten voor een regen-woudterrarium heeft u nodig: � Aquariumverwarming: JBL ProTemp� Buitenfilter voor aquariums:

JBL CristalProfi

Waterschildpadden zonnebaden aan de rand van een vijver

Waterschildpad in een moerasterrarium

TerraBasisTijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders,

koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen,

anolissen, groene leguanen, kousebandslangen, land-

schildpadden, boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers,

vuurbuikpadden, vogelspinnen, schorpioenen,

daggekko’s, kameleons, kleine landschildpadden

TerraCoco compactdroge vorm: TerrraCoco

natte vorm: TerraBasis

TerraCoco humusTijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders,

koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen,

anolissen, groene leguanen, kousebandslangen, land-

schildpadden, boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers,

vuurbuikpadden, vogelspinnen, schorpioenen,

daggekko’s, kameleons

TerraCocoGrote reuzenslangen, grote varanen, grote wateragamen,

grote groene leguanen

TerraWoodGrote reuzenslangen, grote varanen, grote tejuhage-

dissen, grote wateragamen, grote groene leguanen

Voor ieder dier het meest

geschikte bodemmateriaal

TerraSand witBaardagamen, luipaardgekko’s, zandboa’s,

padhagedissen, kolonistenagamen, woestijn-

leguanen, stekelleguanen, stekelstaartvaranen,

doornstaartagamen, maskerleguanen,

woestijnschorpioenen

TerraSand geel; roodBaardagamen, luipaardgekko’s, zandboa’s,

padhagedissen, kolonistenagamen, woestijnleguanen,

stekelleguanen, stekelstaartvaranen, doornstaar-

tagamen, maskerleguanen, woestijnschorpioenen

TerraBark 0-5 mmTijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders,

koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen, anolissen,

groene leguanen, kousebandslangen, landschildpadden,

boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers, vuurbuikpadden,

vogelspinnen, schorpioenen, daggekko’s, kameleons

TerraBark 5-10 mmTijger-/koningspythons, korenslangen en graafadders,

koningsslangen, wateragamen, stekelnekagamen,

anolissen, groene leguanen, kousebandslangen, land-

schildpadden, boomkikkers, padden, giftige fluitkikkers,

vuurbuikpadden, vogelspinnen, schorpioenen,

daggekko’s, kameleons, grote landschildpadden

TerraBark 10-25 mmals TerraBasis, maar alleen voor grote dieren,

bv. boa’s, pythons, wateragamen, varanen,

groene leguanen, grote landschildpadden

5.1 Verlichting

Terrariumbewoners zijn koudbloedigedieren en dat betekent dat ze veel ster-ker zijn aangewezen op het licht, d.w.z.de kwaliteit en intensiteit van het licht,dan warmbloedige ongewervelden.Iedere activiteit, bv. het kouwen en door-slikken van voedsel, de spijsverteringmaar ook periodes van rust wordenbeïnvloed door de overgang van dagnaar nacht maar vooral ook door deintensiteit van het licht. Daar komt nogbij dat veel terrariumdieren licht associë-ren met warmte en daarom naar de licht-ste plek in het terrarium gaan als ze een„zonnenbad“ willen nemen. Hiermeemoet met name rekening worden gehou-den bij de verwarming van een woestijn-terrarium. Afhankelijk van het soort licht-bron die wordt toegepast verschilt delichtopbrengst en de kwaliteit van hetlicht. Fluorescentiebuizen geven bijvoor-beeld veel licht maar procederen maarweinig warmte, terwijl gloeilampen hetgrootste gedeelte van de opgenomen

energie in warmte omzetten en naar ver-houding maar weinig licht geven.

De vraag welke lichtkwaliteit voor eenterrarium het geschiktst is, is eenvoudigte beantwoorden, wanneer men zich opde natuur oriënteert: in de loop van mil-joenen jaren hebben dieren en plantenzich in een langdurig evolutieproces aan-gepast aan het licht van de zon. Als wehet spectrum van het zonlicht (bedoeldis dat deel van het zonlicht dat voor hetmenselijk oog zichtbaar is) onder de loepnemen, dan zien we dat de kleuren in hetspectrum heel gelijkmatig verdeeld zijn.Om die reden zijn voor toepassing in eenterrarium in wezen alleen lichtbronnengeschikt met een zo gelijkmatig mogelijkspectrum zonder ontbrekende kleuren.Die hebben eveneens het voordeel datplanten en dieren in hun volle natuurlijkekleurenpracht bewonderd kunnen wor-den. Bij toepassing van buisverlichtingbereikt u dit met zogenoemde fluores-centielampen met een volledig kleuren-spectrum, die bij JBL in twee uitvoerin-gen voor terrariums verkrijgbaar zijn:JBL SOLAR Reptil Sun en JBL SOLARReptil Jungle. Zogenaamde HQI lampenleveren eveneens een zeer uitgebalan-ceerd spectrum en zijn bijzondergeschikt als verlichting van grote terrari-ums. Gloeilampen worden gekenmerktdoor het hoge roodpercentage van hetkleurenspectrum, dat echter door middelvan gekleurd glas min of meer kan wor-den gecompenseerd.

Een wezenlijke rol bij de verlichting vaneen terrarium speelt daarnaast ultravioletlicht van het type UV-A en UV-B.Afhankelijk van de streek van herkomsthebben sommige terrariumdieren meer,andere minder ultraviolet licht nodig omzich prettig te voelen. UV-B brengt desynthese van vitamine D3 uit het voor-stadium D2 op gang. UV-A speelt een rolbij de ontwikkeling van kleurpigmenten.

5 TECHNISCHE APPARATUUR

Het kleurenspectrum van daglicht

Advies: Voor alle genoemde verlichtingsty-pen geldt dat de lichtopbrengst met kwa-liteitreflectoren, bv. JBL Solar Reflect,aanzienlijk kan worden verhoogd.Bijvoorbeeld de eenvoudig met clips aanalle standaard buislampen met een diame-ter van 26 mm aan te brengen reflecteren-de plaat JBL Solar Reflect van sterk,roestvrij hoogglansaluminium.

Het kleurenspectrum JBL SOLAR Reptil Sun

Met behulp van lampen met volledig kleurenspectrum JBL SOLAR Reptil Jungle komen de natuurlijke kleuren goed tot hun recht

Het kleurenspectrum JBL SOLAR Reptil Jungle

5.1.1 Het woestijnterrarium

Het leven in de woestijn wordt vooralgekenmerkt door het extreem felle licht datdaar voorkomt. Het ultraviolet licht van dezon kan tevens ongehinderd op de bodemen dus ook op de dieren schijnen. Daaromhebben woestijnbewoners zeer sterk lichtnodig met een hoog gehalte aan uv-licht.Met 36 % UV-A en 8 % UV-B licht geeft defluorescentielamp JBL SOLAIRE ReptilSun precies het gewenste intensieve UV-licht dat een woestijnterrarium nodig heeft.

Daar fluorescentielampen met een hoogpercentage UV-licht maar weinig licht vanhet zichtbare type geven, is een combina-tie van buizen met volledig spectrum eneen hoog percentage zichtbaar licht drin-gend aan te bevelen. JBL SOLAR ReptilJungle beantwoordt precies aan dezebeschrijving. Deze lamp geeft veel lichtvan het type met volledig spectrum binnenhet zichtbare bereik, maar bevat eengering percentage UV licht, namelijk 2 %UV-A en 0,5 % UV-B. Voor een woestijnter-rarium met een diepte van ca. 50 cm vol-staan 1 à 2 buizen JBL SOLAR Reptil Sunen 2 à 3

buizen SOLAR Reptil Jungle.De dieren kunnen alleen van het UV lichtprofiteren, wanneer JBL SOLAR ReptilSun binnen in het terrarium wordt aan-

gebracht, zodat de werking van het lichtniet door een glaspaneel wordt belem-merd. Men kan eventueel een draadkorfof iets dergelijks om de lamp aanbren-gen om de dieren tegen aanraken van debuizen te beschermen. Ongewervelden, bv. spinnen en schorpi-oenen, hebben trouwens geen UV-lichtnodig; voor deze dieren kan het zelfsschadelijk zijn.

3 x JBL SOLAR Reptil Jungle

2 x JBL SOLAR Reptil Sun met reflector

Ongewervelden, bv. vogelspinnen, hebben geen uv-licht nodig

5.1.2 Regenwoud- en moerasterrarium

Om goed te kunnen groeien hebben demeeste planten in een regenwoudterrari-um vooral voldoende licht met een volle-dig kleurenspectrum nodig.

Dit is met een overeen-komend aantal JBLSOLAR Reptil Junglebuizen op ideale wijze terealiseren. Omdat dierenuit het regenwoud, metname amfibieën, aan hetgedimde zonlicht onderde dichte vegetatiegewend zijn, hebben zijnaar verhouding weinigUV-licht nodig. Daar JBLSOLAR Reptil Junglemaar weinig UV-lichtbevat, is dit type verlich-ting ideaal voor dit doel.

Voor dieren die in minder sterk begroei-de gebieden van het regenwoud of aanhet water leven, bv. waterschildpadden,of dieren, die in de bomen leven en eenplek in de felle zon zoeken als ze daarbehoefte aan hebben, verdient het aan-beveling tevens een JBL SOLAR ReptilSun aan te brengen.

Verlichting in het regenwoud-

terrarium

1 x JBL SOLAR Reptil Sun

3 x JBL SOLAR Reptil Jungle

1x JBL SOLAR Reptil Sun

Verlichting in het regenwoud-terrarium

5.2 Verwarming

De verwarming in een terrarium moet altijdzo gedimensioneerd worden dat de dierengeen risico op oververhitting lopen, mochtde regeltechniek uitvallen. Dat wil zeggen

dat een klein terrarium bijvoorbeeld nietmet een te krachtige 100 Watt verwar-mingskabel met regelaar uitgerust magworden, omdat dit een kleinere vloerver-warming van maar 15 of 7,5 W nodig heeft.Het verwarmingseffect van de verlichtingmoet daar nog bij op worden geteld. Doorde verlichting uit te schakelen, verlaagt uautomatisch de temperatuur voor denacht.Advies: Om de warmtereflecterendewerking van een terrarium te verminde-ren en dus energiekosten te sparen, kun-nen de zijpanelen aan de buitenkant vanisolatiemateriaal worden voorzien omwarmteverlies tegen te gaan. Ook kunt uhet terrarium zelf op een laag piep-schuim plaatsen, bv. JBL AquaPad,zodat u warmteverlies tegen gaat entegelijk voorkomt dat de bodemplaatbarst als de ondergrond niet vlak is enhet niet de bedoeling is om het terrariumop een verwarmingsmat te plaatsen. Alsdit wel zo is, houdt u zich dan in iedergeval aan de desbetreffende instructies

om er zeker van te zijn dat voor voldoen-de luchtcirculatie onder de verwarmings-mat is gezorgd.

5.2.1 Verwarming in hetwoestijnterrarium

Zoals eerder vermeld, verbinden woes-tijndieren warmte met licht en zoekendaarom automatisch een goed verlichteplek om warm te worden. In het terrari-um moeten echter tegelijkertijd een aan-tal koelere plaatsen aanwezig zijn, zodatde dieren zodra hun lichaam de juistetemperatuur heeft bereikt zich daar terugkunnen trekken. In grote terrariums is ditgemakkelijker te realiseren dan in kleinedie al snel overal dezelfde temperatuurhebben. Het aanbrengen van verwar-mingselementen in een woestijnterrari-um zou als volgt kunnen geschieden: de

helft van de bodem wordt van een JBLTerraTemp verwarmingsmat voorzien.Plaats de mat nooit in het midden vanhet terrarium, omdat dit de weg naar eenkoeler plekje zou afsnijden voor dierendie zich in de andere helft van het terra-rium bevinden. Zonminnende dieren dieholen hebben kunnen zich hier aan dewarmte onttrekken door een gat te gra-

Isolatiemateriaal omwarmteverliezen tevoorkomen

Spot

Vloerverwarming (verwarmingsmat)

Isolatiemateriaal omwarmteverliezen tevoorkomen

ven. Aan de kant van de verwarmings-mat wordt – weer niet precies in het mid-den maar in de nabijheid van een zijpa-

neel - een spot (gloeilamp met reflector)aangebracht die als warmtestraler fun-geert en tegelijk voor het nodige licht

zorgt. Het licht van spots, die volgenseen speciaal procédé van gekleurd glaszijn vervaardigd, ziet er zeer natuurlijk uiten heeft goede kleurweergave-eigen-schappen (JBL product in voorberei-ding). Op deze wijze verkrijgt men eenaantal zones met ieder een andere tem-peratuur, van heet via gematigd tot rela-tief koel (dat deel van de bak dat niet ver-

warmd is). Net als in de natuur hebbende dieren hierdoor de mogelijkheid zichnaar een andere temperatuurzone te ver-plaatsen wanneer ze daar zin in hebben. In de behoefte aan een warm plekje vandieren die in het halfdonker leven of ‘snachts actief zijn, bv. luipaardgekko’s,kunt u voorzien met een warme steen,JBL ReptiTemp, vervaardigd van eenspeciaal materiaal dat de warmte gelijk-matig verspreidt. De oppervlakte van desteen wordt niet warmer dan een graadof 30 à 45 °C. Geschikte warmtestra-lingsbronnen zijn de van keramiekgemaakte warmtestralers JBLReptiHeat, die in de gewenste wattageen veilig geinstalleerd kunnen wordenmet behulp van de JBL TempSet(bestaande uit een keramiek fitting metkabel en schakelaar). Als matige verwar-ming en tevens verlichting, waarmee ude dieren ‘s nachts kunt bekijken, dienende rode gloeilampen JBL ReptiRed meteen aangepaste wattage. Kleinere terrari-ums kunt u met JBL ReptiBlue – eengloeilamp met gecorrigeerd kleurenspec-trum – overdag verlichten en tegelijk ver-warmen. De glazen bollen van JBLReptiBLue en JBL ReptiRed zijn nietgelakt maar van gekleurd glas vervaar-digd en verkleuren daarom niet, ook nietna langdurig gebruik.

Agamen aan het zonnebaden

Baardagamen koesteren zich in de warmte van een gerichte spotstraler in het terrarium

5.2.2 Verwarming in regen-woud- en moerasterrarium

De relatief constante temperatuur in eenecht regenwoud kunt u in een terrariumvan dit type met behulp van een „matigwarme“ vloerverwarming, bv. JBLTerraTemp, ideaal nabootsen. Alsgevolg daarvan krijgen de tropischeplanten „warme voeten“, hetgeen degroei positief beïnvloedt. De verlichtingzorgt er tevens voor dat het tropischeregenwoud in het terrarium van bovenwordt verwarmd. Bij grotere terrariums ishet daarnaast mogelijk om aan de bui-tenkant van

zijpanelen, die aan de binnenkant nietachter decoratieve objecten zijn verbor-gen, extra verwarmingsmatten aan tebrengen voor het geval dat de tempera-tuur niet het gewenste niveau bereikt. Alshet landschap uit grotere waterpartijenmet of zonder waterval bestaat, dan iseen dompelverwarmer voor gebruik inaquariums zeer aan te bevelen. Als hetterrarium als behuizing van waterschild-padden of andere zonminnende tropi-sche diersoorten dient, doet u de diereneveneens een groot plezier met een spotstraler als gecombineerde licht- enwarmtebron op een eiland in het water-gedeelte, zodat de dieren daar kunnen„zonnebaden“.

5.3 Vochttoevoer en behan-deling van het water

Naast licht en warmte zijn drinkwater, hetvochtgehalte van de lucht en de juistevochtigheidsgraad van het bodemmate-riaal de belangrijkste factoren van eennatuurgetrouw leefmilieu. Door adem tehalen maar vooral ook via de huid verlie-zen de dieren voortdurend vocht; ditgeldt voor reptielen maar in een nog veelhogere mate voor amfibieën, omdat dieeen zeer dunne huid hebben. Met namede laatstgenoemden nemen bijna al hetwater dat ze nodig hebben op via dehuid. In tegenstelling tot andere terrari-umdieren drinken ze bijna niets. Het isdaarom belangrijk om ieder terrarium,dus ook het woestijnterrarium, regelma-tig maar ten minste iedere ochtend metwater te besproeien. De reden hiervoor isdat het in streken waar het overdag ergheet wordt en ‘s nachts sterk afkoeltmeestal in de vroege ochtenduren mistigis of heeft gedauwd en dat veel dieren inhun dagelijkse behoefte aan water voor-zien door middel van de watercondensop hun lichaam en op voorwerpen.

Sommige diersoorten, bv. kameleons,geven de voorkeur aan water dat inbeweging is. Jonge dieren hebben vaakgenoeg aan de waterdruppels die na hetsproeien aan bladeren of inrichtingsele-menten blijven hangen, maar voor vol-

Verwarmingsmat

Aquariumverwarming

Vloerverwarming (verwarmingsmat)

Waterdruppels aan een boompython

wassen dieren is deze hoeveelheid watervaak niet voldoende. De oplossing is dande inbouw van een druppeltoestel dat dedieren gedurende lange tijd van watervoorziet. Hierdoor hebben ze dekans om zo veel te drinken als zezelf willen en als het nodig is kuntu vitaminen (bv. JBL TerraVitfluid) met het water vermengen.Er zijn echter nog andere moge-lijkheden om de dieren van bewe-gend water te voorzien, de keusis aan u: bijvoorbeeld met eenwaterval (JBL product in voorbe-reiding) of een kamerfontein, aan-gedreven met een JBL ProFlowMini waterpomp, of door inbouwvan een grote waterval tegen deachterwand van het terrarium, aangedre-ven met een JBL ProFlow Maxi water-pomp, inclusief watertank. Tenslotte ishet mogelijk om het vochtgehalte van delucht op te voerenmet een ultrasoonnevelapparaat, bv.JBL Foggy. Door

zacht waterte gebruiken(laag kalkge-

halte) kunt u de levensduur van hetapparaat overigens aanzienlijkverlengen.

Wat de terrariumliefhebber natuurlijk welmoet besteffen, is dat het aanbieden vanwater alleen niet voldoende is; als dediverse voorzieningen niet regelmatigworden onderhouden, zit u na korte tijdmet een onsmakelijke troebele soep metdaarin talloze kiemen die schadelijk kun-nen zijn voor de gezondheid van de die-ren. Drinkbakken zijn gemakkelijkschoon te houden, die hoeft u slechts

iedere dag af te wassen en met verswater te vullen. Het onderhoud van gro-tere waterpartijen in het terrarium, bv.

met een geïntegreerdewaterval, is echter vergelijk-baar met dat van een aqua-rium. Voor informatie overde juiste omgang met aquariumwaterverwijzen wij u naar de JBL handboekjes„Wat – Hoe – Waarom“ Deel 1 en 2. Denavolgende maatregelen zijn een kortesamenvatting hieruit: Nadat het waterge-deelte met kraanwater is gevuld, is hetraadzaam om het water met een zuive-ringsmiddel te behandelen (bv. JBLBiotopol T), dat eventueel aanwezigchloor onschadelijk maakt en schade-lijke stoffen, bv. zware metalen, bindt.Een filterapparaat dient eveneens teworden geïnstalleerd. Bij kleine aqua-riums tot ca. 50 l inhoud volstaat eenspeciaal binnenfilter voor aquariums,bv. JBL ProCristal. Als het aquariumgroter is, zou men echter eens over deaanschaffing van een buitenfilter moe-ten nadenken. Professionele buitenfil-ters zijn onder de naam JBLCristalProfi in de dierenspeciaalzaakverkrijgbaar. Net als bij een aquariummoet ongeveer 30 % van het waterom de 2 weken worden verwisseld en hetverse water vervolgens met JBLBiotopol T worden behandeld. Geziende enorme spijsvertering van water-schildpadden adviseren wij houders van

deze dieren een krachtige buitenfilter(JBL CristalProfi) aan te schaffen. Kiesaltijd een model van één maat groter daneigenlijk nodig is voor de grootte van hetbetreffende aquarium. Met EasyTurtleheeft JBL een product in haar assorti-ment dat de afbraak van deenorme hoeveelheden uit-werpselen van de water-schildpadden effectief ver-snelt en aldus verhindertdat het terrarium gaat stin-ken. Dit is te danken aan despeciaal gekweekte reini-gingsbacteriën die zich aande korrels van het mineralegranulaat bevinden. Diekunt u eenvoudig in hetwatergedeelte op debodem strooien of met debodemgrond vermengen.

5.4 Luchttoevoer inhet terrarium

Afhankelijk van het gebied vanherkomst van de dieren is debehoefte aan frisse lucht -evenalsalle andere eisen, die de dierenaan het klimaat stellen- bij iederediersoort anders. Moderne terrari-ums zijn meestal aan twee zijdenvan een ventilatierooster voor-zien, zodat de lucht goed kan cir-culeren. Het grote voordeel van

een onder de frontpanelen aangebrachtventilatierooster is dat het zicht op hetbinnenleven in het terrarium niet wordtbelemmerd. Als gevolg van de verwar-ming van de vloer met verwarmingsmat-ten of -kabels, de verlichting en dewarmtestralers wordt de lucht in het ter-rarium warm en stijgt op. Via de ontluch-ting, die zich meestal in het deksel vanhet terrarium bevindt, ontsnapt een deelvan de warme lucht, zodat frisse lucht viade openingen onder de frontpanelen kaninstromen. De luchtcirculatie zorgt er o.a.voor dat frontpanelen en inrichtingsob-jecten droog worden, respectievelijk blij-

ven. Zonder ventilatie in het onderstegedeelte van het terrarium raakt de luchtin een waterterrarium al vlug verzadigd,waardoor de zijpanelen beslaan. Om diereden zijn aquariums minder geschiktvoor het houden van terrariumdieren.

Door de ventilatievlakken in hetterrarium te vergroten of te ver-kleinen kan het vochtgehaltevan de lucht optimaal wordeningesteld, waardoor de aanwe-zige warmte in geringere hoe-veelheden en minder snel ont-snapt dan uit een aquarium datvan boven open is.

Om de dieren gezond te hou-den, moet u ze het soort voed-sel geven waar ze in de natuuraan gewend zijn.

De ventilatie van het terrarium

Dat is de enige manier om deficiëntiever-schijnselen (bv. rachitis) of ziektes alsgevolg van een verkeerde voeding (ver-vette lever, nierjicht) effectief tegen tegaan. Om de juiste samenstelling van hetvoedsel te kunnen bepalen is het belang-rijk om de natuurlijke eetgewoonten vande dieren te kennen. Veel dieren zijnvooral dol op voedsel dat ze in de natuurzelden vinden of slechts op bepaalde tij-den van het jaar. Zo lust een aantal plan-tenetende soorten ook wel eens eenstukje vlees. En als men terrariumdierenvolkomen onbekende voedingsmiddelengeeft, bv. in melk geweekt wittebrood,gekookte macaroni met gehakt of katten-voer zal een opmerkelijk aantal dierendat gulzig verorberen. Maar niet alles watde dieren vrijwillig eten is goed voor hun

Dit is niet geschikt voor terrariumbewoners

gezondheid. De reden dat groene legua-nen in het oerwoud geen kattenvoer etenis dus niet, dat ze de blikjes zo moeilijkopen krijgen, maar dat het er domwegniet is. Bedenk dus altijd, dat het niet ver-standig is om uit luiheid of overdrevenverwennerij uw dieren altijd hun zin tegeven en ze hun lievelingshapje voor te

zetten. Met de instelling ”dat lust hij zograag...“ bent u op de verkeerde weg.

6.1 Hoe vaak voeren?

Deze vraag is niet eenvoudig te beant-woorden. Per diersoort kan de hoeveel-heid voer per maaltijd en de tussenpozentussen de afzonderlijke maaltijden aan-zienlijk verschillen. Terwijl jonge dierengedurende de eerste weken meestaldagelijks moeten worden gevoerd, heb-ben volwassen dieren vaak aan 2 à 3maaltijden per week genoeg. Afhankelijkvan de soort en leeftijd hebben slangenmaar zelden voedsel nodig, terwijl kleinekleurrijke boomklimmende kikkers(Dendrobatiden) al na een paar dagenzonder voer allerlei problemen met hungezondheid krijgen. De hoeveelheid voermoet ook aangepast zijn aan de te voe-ren dieren. Veel dieren eten „op voor-raad“, omdat ze in de natuur rekeningmoeten houden met de in hun gebiedvan herkomst jaarlijks voorkomendeperioden van droogte waarin voedselschaars is. Ze weten natuurlijk niet dat zein het terrarium nauwelijks gevaar lopente verhongeren en dus stoppen ze zelfsdan niet met op voorraad te eten wan-neer hun verzorger hen permanent teoverdadig voert. Daarbij lopen woestijn-dieren meestal meer gevaar vet te wor-den dan dieren uit het regenwoud. Dierendie te veel voedsel krijgen worden sloom,hun geslachtsorganen kunnen vervetten,waardoor ze onvruchtbaar worden, of zegaan dood als gevolg van een niet meergoed werkend orgaan, bv. als de leverniet meer werkt omdat er te veel vet inopgeslagen is.

6 HET VOEREN VAN

TERRARIUMDIEREN

6.2 Het voeren van vleeseters

De meeste terrariumdieren worden tot devleeseters gerekend, omdat ze noglevende dieren in hun geheel opeten.Daar ze „geprogrammeerd“ zijn opbepaalde prikkels te reageren, bv. hetbewegen van hun buit of, met name bijslangen, de warmte van een tot buit ver-koren zoogdier of vogel, is het op enkeleuitzonderingen na erg moeilijk om ze aanvervangend voer te doen wennen.Slangen kun je vaak zodanig trainen datze ook dode dieren eten als die maareerst tot 37 – 40° C zijn verwarmd.

Tegenwoordig wordt in gespecialiseerdedierenzaken een breed assortiment aanlevende aasdieren verkocht, bv. sprink-hanen, kakkerlakken, veldkrekels, huis-krekels, vliegen, fruitvliegen, springstaar-

tjes, wormen, muggenlarven, wasmaden en kreeftachtigen. Desondanks is ditmaar een bescheiden keus vergelekenmet hetgeen de natuur de dieren te bie-den heeft. Om deficiëntieverschijnselente voorkomen is het daarom raadzaamom vaak van voedselsoort te veranderen,met andere woorden niet altijd krekelsvoeren. Tenslotte adviseren wij om de alsvoer gekochte insecten zelf nog eens toteen hoogwaardiger voer te veredelenvoordat ze aan de terrariumdieren wor-

den gegeven. Voor dit doel kunt u ze ongeveer een week of twee met een spe-ciaal voedingsmengsel, bv. JBLTerraCrick, dat zemelen, tuinkruiden,fruit, groente en mineralen bevat, „bij-mesten“, waardoor hun voedingswaardemerkbaar toeneemt. Immers, de kruiden,mineralen en voedingsvezels, die een

krekel heeft gegeten kort voordat hij zelfwordt opgegeten, worden door eenvleesetend dier, die vegetarisch voergewoonlijk links laat liggen, samen met

het „gevulde“ insect natuurlijkindirect mee opgegeten.

Eieretende slang eet wachtelei

Groene boompython bij het opeten van een rat

Baardagame eet weideplanten

In de zomer bestaat de mogelijkheid hetmenu van insectenetende dieren met zelfgevangen „weideplankton“ te variëren.Op intensief voor de landbouw benutteakkers, bv. na het besproeien vanonkruidverdelgingsmiddelen e.d., kunt unatuurlijk beter van het vangen vaninsecten afzien. Bovendien moet ubeschermde soorten weer vrijlaten. Doorde eigenaar van het land tevoren om toe-stemming te vragen, kunt u veel ergernisvoorkomen.

Advies: Mocht ondanks de meest voor-zichtige omgang met de insecten toch deeen of andere huiskrekel ontsnappen,kunt u deze zonder gebruik van giftigestoffen met een van aas voorziene val(JBL LimCollect) snel weer vangen.

6.3 Het voeren van water-

schildpadden

De meeste waterschild-padden zijn allesetersmet een uitgesprokenvoorliefde voor dierlijkvoer. Ze zijn vooral dolop vissen en alle anderedieren die in het waterleven. Zo nu en dan moeteen dode vis er ook aangeloven, en waterplantenen ander „groen“ eten zeten dele ook graag. Integenstelling tot demeeste andere terrariumbewoners etenwaterschildpadden ook „dood voer“. Omdie reden zijn ze gemakkelijk met indus-trieel toebereid voer tevreden te stellen.Hoewel ze zich als ware „vuilnisbakken“gedragen en alles opeten wat ze vinden,betekent dat niet dat u ze kattenvoermoet geven, hoewel dat vaak wordtgeadviseerd.

JBL heeft een ruim assortiment voe-dingsmiddelen dat precies in de fysiolo-

gische behoeften van waterschildpaddenvoorziet. Daarnaast komen vissen,kreeftachtige en algen op de eersteplaats van het lijstje met voedingsmidde-len, waaraan deze dieren de voorkeurgeven. Een mengsel van gedroogdezoetwatervlokreeftjes naast anderekreeftachtige en insecten, dat onder denaam JBL Schildkrötenfutter (schildpad-voer) wordt verkocht, is de klassiekeronder de voedermiddelen. JBL AGIL,dat de vorm heeft van drijvende sticks,evenals JBL TORTIL, dat uit langzaamop de bodem zinkende voedertablettenbestaat, zorgen voor een

afwisselend menu. Speciaal voor grote volgroeide waterschildpadden hebben we JBL ENERGIL ont-wikkeld. Het bevat gehelegedroogde vissen en kreeftjes,die de dieren niet in een keerdoor kunnen slikken en ze daar-door stimuleert zich natuurlijk tegedragen. Voor kleine schild-padden en schildpadbaby’s is erbovendien JBL RUGIL en JBLProBaby.

6.4 Het

voeren van

planteneters

Dieren die geheelof grotendeels vanplantaardig voed-sel leven, bv. groe-ne leguanen, chuc-kwalla’sen Euro-

pese landschild-padden, kan men inhet wild groeiendekruiden (o.a. paarde-bloemen, klaver, smal-

le weegbree),diverse soortensla en kiem-plantjes, fijn gemalen groente,maar ook gedroogde gemeng-de kruiden, stro- of rupskla-verkoeken geven.

Met IGU-VERT voor leguanenen AGIVERT voor landschild-padden beschikt JBL overtwee soorten kant-en-klaar

voer speciaal voor planteneters. Dezevoersoorten bevatten bewust alleenplantaardige ingrediënten met een hooggehalte aan ballaststoffen en weinigeiwit. Doornstaartagamen kunt u daar-naast ook diverse zaden geven, bv. uithet assortiment vogelvoer. In het alge-meen hebben typische planteneters omgezond te blijven voer nodig dat weinig

eiwit bevatmaar rijk is aanvoed ingsve-zels en andereballaststoffen.

6.5 Vitaminen en

mineralen

Als gevolg van hun veelal eenzijdigevoeding gedurende de kweek bevat-ten de dieren dieals voedings-middel te koopworden aange-boden meestalte weinig vitmi-nen en minera-len. Met behulpvan TerraVit P,een poedervor-mig vitamine-preparaat mettoegevoegde

sporenelementen,en MicroCalcium, eenzuiver calciumpreparaatzonder aanvullende stof-fen, geeft JBL u de moge-lijkheid vitaminen en cal-cium afzonderlijk toe tedienen. Hierdoor kan inzowel de calciumbehoeften van dierlijkvoedsel etende terrariumbewoners envan uitsluitend plantaardig voedsel eten-de dieren precies zoals in de natuur wor-den voorzien. Een natuurlijke en interes-sante methode van voeren biedt de JBLFeedingRock. Dit is een „voedselsteen“,die aan de bovenzijde geopend en metlevend voer kan worden gevuld. Eerstworden de aasdieren in de JBLCrickBox met JBL TerraVit P en/of JBLMicroCalcium „gepaneerd“. Vervolgensplaatst men de voedersteen boven op de

JBL CrickBox. Voor ditdoel zijn de twee openin-gen precies even groot.Door de voedselsteenvervolgens met deCrickBox om te draaien,vallen de dieren in desteen. Nu de CrickBoxverwijderen, het dekselop de steen plaatsen ende steen in het terrariumzetten.

Nadat het dopje aan dezijkant is verwijderd,komen de aasdieren van-zelf naar buiten. Als deterrariumbewoners nakorte tijd aan het systeemgewend zijn, zult u ze volverwachting voor de ope-ning op hun maaltijd zien wachten.Met behulp van het vloeibare vitamine-preparaat JBL TerraVit fluid kunt udrinkwater naar behoefte met vitaminenmengen. Als bepaalde dieren uitsluitendontdooide aasdieren te eten krijgen, bv.slangen, verdient het aanbeveling om

onmiddellijk voordat het aan de dierenwordt toegediend enkele druppels JBLTerraVit fluid op het ontdooide voer tedoen, vooral als het lang bevroren isgeweest en een groot gedeelte van zijnoorspronkelijke vitaminegehalte verlorenis gegaan.

Daarnaast zijn “schildpadzon” Schild-krötensonne Terra en Schildkröten-sonne Aqua twee vitaminepreparatenvan JBL die speciaal in de behoeften vanland- respectievelijk waterschildpaddenvoorzien.

Bij het toedienen van extra vitaminenmoet de aangegeven hoeveelheid altijdnauwlettend worden aangehouden, wantte veel is net zo schadelijk als te weinigen veroorzaakt een beschadiging van deorganen (hyperavitaminose).

7.1 Schoonmaken

JDe tijd die men dagelijks moet bestedenaan het schoonmaken van een terrariumhangt natuurlijk sterk af van de dier-soort(en) en het aantal dieren. Slangen,die maar om de 2 à 3 weken wordengevoerd en diersoorten, waarvan er maareen enkel exemplaar in het terrariumleeft, veroorzaken in het algemeen aan-zienlijk minder vuil dan dieren, die dage-lijks te eten krijgen en/of in grote groepenleven, bv. kikkers, waarvan er veelalenkele honderden tegelijk wordengekweekt.

Om een terrarium optimaal te kunnen rei-nigen, moet het ten eerste niet zo over-dadig worden ingericht dat het onover-zichtelijk wordt. Alle inrichtingsobjectenmoeten gemakkelijk verwijderd kunnenworden. In droge terrariums kunnenopgedroogde restjes voer en uitwerpse-len gemakkelijk worden verzameld meteen pincet, bv. JBL AquaTerra Tool P, oftang (JBL CombiFix). In vochtige terrari-ums moet het vuil er daarentegen meest-al samen met een beetje bodemgrondworden uitgeschept. Inrichtingsobjectenmoeten met een borstel en heet watervan aangekoekte uitwerpselen worden

ontdaan. Gebruik geen agres-sieve chemicaliën om de glazenruiten van het terrarium schoonte maken, omdat eventuele res-ten schoonmaakmiddel vergifti-gingen kunnen veroorzaken.Met borstels, sponzen, eenscherp mes (JBL Aqua-T

Handy of JBL Aqua-T Triumph) tegenhardnekkig vuil en lauwwarm water krijgtu alles schoon. Lelijke kalkranden ver-dwijnen al gauw met een zacht, „biolo-gisch“ reinigingsmiddel als JBLBioClean T glasreinigingsmiddel. Eendagelijkse schoonmaakbeurt van enkele

minuten is voldoende om een terrariumschoon te houden en voor een hygië-nisch leefmilieu van de bewoners zorgte dragen. Als men echter het schoon-maken te lang uitstelt, kan het alsgevolg van de onhygiënische omstan-digheden nodig zijn om het terrari-um in zijn geheel opnieuw in te rich-ten of is zelfs onnodig sterven vande bewoners mogelijk.

Voor grote waterreservoirs met ofzonder waterval in regenwoudterra-riums gelden dezelfde onderhouds-regels als voor aquariums (zie JBLhandboekjes „Wat - Hoe - Waarom, Deel1 en 2“).

7.2 Nuttige hulpmiddelen

Pincetten, bv. JBL AquaTerra Tool P1 enP2 of tangen als JBL CombiFix zijnbedoeld voor het verwijderen van uit-werpselen, dode aasdieren en anderezaken die men liever niet met de blotevingers aanraakt.

Met behulp van het onder de naam JBLFangnetz verkrijgbare vangnet kunnenzowel in het water levende (aquatische)als op het land levende grotere dieren in

het terrarium zelf of, als ereens één is ontsnapt, in dekamer worden gevangen zon-der risico van verwonding.

Met behulp van de slakkenvalJBL LimCollect kunt u ont-snapte aasdieren zonder veelmoeite vangen.

7 ONDERHOUD VAN HET TERRARIUM

Decoratieobjecten en andere voorwer-pen kunt u desinfecteren door ze in 70 %alcohol te plaatsen en minstens 5 minu-ten geheel ondergedompeld te laten lig-gen. Netten kunnen ook in een emmermet JBL Desinfekt worden gedesinfec-teerd.

Met een terrariumslot JBL TerraSafe,dat tussen de glazen schuifpanelengeplaatst moet worden, kunt u er zekervan zijn dat onbevoegden, bv. kleine kin-deren en huisdieren, het terrarium nietopen kunnen krijgen.

Ook terrariumdieren worden wel eensziek. Soms blijken nieuwe dieren ziekte-kiemen of parasieten meegebracht tehebben. Ziektes breken vaak pas uit als ude nieuwe bewoners al enige tijd in huishebt, omdat het enkele malen verplaat-sen naar een nieuw verblijf door de die-ren als stress wordt ondervonden, waar-door hun gezondheid wordt aangetast.Stress als gevolg van een niet optimaalklimaat in het nieuwe terrarium kan ookhet immuunsysteem van de dieren nade-lig beïnvloeden en een verschuiving vanhet evenwicht tussen de drager en deverwekker van een ziekte veroorzaken,hetgeen er uiteindelijk toe leidt dat deziekte de kop opsteekt. Als de dierenuiterlijke veranderingen of opvallendeveranderingen in hun gedrag vertonen, ishet de hoogste tijd om een op het gebiedvan de herpetologie gespecialiseerdedierenarts te consulteren. Om tot eenbetrouwbare uitspraak omtrent de oor-zaak van de ziekte te komen, zal dezeeen aantal proeven doen, omdat ver-schillende ziekteverwekkers of parasie-ten nauwelijks van elkaar te onderschei-den symptomen veroorzaken. Maar ookzal deze de ziekteverwekkers op eventu-ele resistenties onderzoeken om te kun-nen bepalen welke medicijnen nog werk-zaam zijn. In het algemeen kun je stellendat hoe eerder met de behandeling wordtbegonnen, hoe beter de kansen op gene-zing. Als de reserves van het aangetastedier eenmaal zijn verbruikt of als de lichamelijke toestand van het dier intussensterk is verzwakt, is het meestal te laat

om het weer aan te sterken, zelfs met debeste zorg en medicijnen.

8.1 Waar moet je op lettenbij het kiezen van de dieren

Om het ziekterisico van begin af aan zoveel mogelijk te beperken, is het verstan-dig om de dieren vóór aanschaf nauw-keurig te inspecteren. Let daarbij op devolgende punten: � Controle van de bek: De bek moetdicht zijn en mag geen tekens vanschuim of een kleverige huiduitslag ver-tonen.� Controle van de ogen: Controleer ofde huidplooien schoon zijn en de ogenniet te diep in de oogholtes liggen.

8 GEZONDHEIT

Luipaardgekko aan het vervellen

� Controle van de huid: Controleer dehuid op wonden, builen en andere opval-lende verschijnselen. � Controle van de poten: Controleer ofde tenen en voeten geheel met huid zijnbedekt. Als dit niet het geval is, bestaathet risico van ingesnoerde ledematen. � Controle van het schild bij schild-padden: Alleen bij heel jonge schildpad-den mag het schild week zijn. � Controle van de voedingstoestand:De huid mag niet te veel plooien verto-nen; de ribben en de ruggenwervelmogen niet te duidelijk te zien zijn. � Controle bij spinnen: Controleer ofhet dier alle 8 poten heeft. Witte, schim-melachtige plekken op het lichaam zijngeen goed teken, maar over een kaleplek aan het achterlichaam hoeft u zichgeen zorgen te maken.

8.2 Quarantaine

Doe een nieuwe aanwinst altijd eerst eenpoosje in een quarantainebak –en zorgdaarbij voor een optimale voeding en hetjuiste „klimaat“-, zodat u hem enige tijdgoed kunt observeren. Terwijl het dier inquarantaine is enkele malen monstersverzamelen van de uitwerpselen (om depaar dagen herhalen) en door een dieren-arts of een diergeneeskundig instituutlaten onderzoeken. Voorzorgsmaatre-gelen zijn tenslotte altijd beter dan gene-zen (voorzorg voorkomt nazorg!), vooralwanneer u al enkele dieren bezit. Als uitde proeven blijkt dat de uitwerpselenparasieten bevatten, moeten de aanwij-zingen van de dierenarts betreffende dejuiste dosering van het geneesmiddel ende duur van toediening nauwlettend wor-den nagekomen. Denk vooral niet :“veelhelpt veel“, want er zijn al ontelbare die-ren onnodig gestorven aan de gevolgenvan niet meer werkende organen, onder-dosering en te vroeg stoppen met debehandeling, omdat deze fouten totresistentie van de ziekteverwekkers heb-ben geleid.

Schildpaddenassortiment

JBL ProBaby Speciaal voer voor jonge waterschildpadden

JBL Rugil Voedselsticks voor kleine waterschildpadden

JBL Schildkrötenfutter Schildpadvoer voor waterschildpadden

JBL Gammarus Gereinigde vlokreeftjes

JBL Gammarus Navulpak voor de 1000ml bus

JBL Tortil Voedseltabletten voor waterschildpadden

JBL Energil Heerlijk tussendoortje met vis en kreeftjes

JBL Agil Voedersticks voor schildpadden

JBL Calcil Minerale voedersticks voor schildpadden

JBL Mampfi Pellets voor landschildpadden

JBL Agivert Zuiver plantaardige voedersticks voor landschildpadden

JBL Schildkrötensonne Aqua Multivitaminepreparaat voor waterschildpadden

JBL Schildkrötensonne Terra Multivitaminepreparaat voor landschildpadden

JBL Schildkrötenglanz Ter verzorging van het schild van landschildpadden

9 PRODUCTOVERZICHT

Verzorging van reptielen

JBL TerraVit fluid Vloeibaar multivitaminepreparaat voor terrariumdieren

JBL TerraVit Pulver Multivitaminen en spoorelementen in poedervorm voor

terrariumdieren

JBL MicroCalcium Calciumpoeder voor het bestuiven van voederinsecten

JBL CrickBox Mengbus voor het bestuiven van voederinsecten

JBL LimCollect Val voor huis- en andere krekels

JBL Biotopol T Waterzuiveringsmiddel voor terrariums

JBL Easy Turtle Tegen onaangename geurtjes in terrariums met waterschild-

padden

JBL BioClean T Biologisch reinigingsmiddel voor de glazen ruiten van terrariums

JBL Iguvert Volledig voer voor leguanen en andere plantenetende reptielen

JBL Ameiseneier Miereneieren

JBL TerraCrick Voer voor krekels en andere voederinsecten

Terrariumaccessoires

JBL AquaTerra Tool S Schaar

JBL AquaTerra Tool P1 Rechte pincet

JBL AquaTerra Tool P2 Hoekige pincet

JBL AquaTerra Tool SP Grindschepje en decoratiehulp

JBL CombiFix Plantentang

Technische apparatuur

JBL ReptiTemp Verwarmingssteen voor terrariums

JBL TerraTemp Vloerverwarming voor terrariums

JBL Premium-Thermometer Smalle precisiethermometer tot 0,5° C nauwkeurig

JBL Digitalthermometer Digitale thermometer

JBL Foggy Miniatuur ultrasoon nevelapparaat voor in een grot

JBL Foggy Ersatzteilset Reservemembraan & speciale sleutelset

JBL TerraSafe Slot om de schuifpanelen van het terrarium af te sluiten

Terrariumverlichting

JBL SOLAR Reptil Jungle Speciale fluorescentielamp voor dieren uit tropische regenwou-

den

JBL SOLAR Reptil Sun Speciale fluorescentielamp voor dieren uit de woestijn

JBL SOLAR REFLECT Plaatreflector voor buislamp

JBL ReptiBlue Daglichtgloeilamp voor terrariums

JBL ReptiRed Warme lamp / nachtverlichting voor terrariums

JBL ReptiHeat Straler van keramiek (gedimd licht) voor terrariums

JBL TempSet Speciale fitting voor straler van keramiek

Terrariumbodemgrond

JBL TerraBasis Bodemgrond

JBL TerraCoco Kokosspaanders, natuurlijke bodembedekking voor terrariums

JBL TerraCoco Compact Natuurlijke kokosspaanders in gecomprimeerde vorm

JBL TerraWood Beukenhouten spaanders, natuurlijke bodembedekking

JBL TerraSand Bodemgrond voor woestijnterrariums

JBL TerraBark Bodemsubstraat van de schors van pijnbomen

JBL TerraCoco Humus Natuurlijke kokoshumus, gecomprimeerd

Decoratieve objecten voor terrariums

JBL beschikt over een breed assortiment decoratieve objecten voor terrariums, o.a. van de doppen van

kokosnoten vervaardigde grotten, mangrovewortels en vele soorten plastic planten die bijna niet van echte

zijn te onderscheiden.

Wendt u tot uw terrariumspecialist voor meer informatie over de producten van JBL of kijk op internet on

der http://www.JBL.de.

Met JBL en uw dierenspeciaalzaak …

Uw speciaalzaak

Prijs

… altijd goed geadviseerd

NL

96226 8

4 V

er.00