Herdenken, vieren, herinneren. Handreiking voor gemeenten.

Herdenken vieren

herinnerenHandreiking voor gemeenten

Herdenken • vieren • herinneren

Inhoud

5 Voorwoord

7 Herdenken, vieren en herinneren in Nederland

11 4 en 5 mei

15 Herdenken in Nederland

19 Nationale Herdenking op 4 mei

25 Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei

29 Nationaal Comité 4 en 5 mei

Herdenken vieren

herinnerenHandreiking voor gemeenten

Voorwoord

oor het jaar heen – vooral in de maanden voorafgaand aan 4 en 5 mei – bereiken het Nationaal

Comité 4 en 5 mei veel vragen over herdenken, vieren en herinneren. Deze vragen worden

vooral gesteld door gemeenten en comités die betrokken zijn bij 4 en 5 mei. Het zijn vragen die

gaan over de Nationale Herdenking op 4 mei en de Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei,

de Dag van de Vrijheid. Daarnaast gaat het ook om meer algemene vragen of vragen over herdenken

van bepaalde groepen of gebeurtenissen. Een aantal onderwerpen komt daarbij regelmatig terug.

Daarom maakt het Nationaal Comité 4 en 5 mei deze handreiking.

In de handreiking besteden we aandacht aan uiteenlopende onderwerpen. De geschiedenis van herdenken

en vieren, van 4 en 5 mei, komt aan de orde, evenals de samenhang daartussen. We staan stil bij de

grondslag van de Nationale Dodenherdenking en bespreken de verantwoordelijkheidsverdeling tussen

de Rijksoverheid en het Nationaal Comité 4 en 5 mei en in afgeleide zin die tussen gemeenten en lokale

comités. Ook meer praktische zaken, zoals het vlagprotocol, passeren de revue. Deze handreiking is

daarmee vooral een naslagwerk voor iedereen die een rol vervult bij herdenken en vieren op lokaal

niveau.

Zoals de Rijksoverheid zich verantwoordelijk voelt voor de borging van herdenken, vieren en herinneren in

de samenleving, zo voelen – gelukkig – ook de meeste gemeenten zich verantwoordelijk voor de lokale

verankering van deze thema’s. Op nationaal niveau is het Nationaal Comité 4 en 5 mei sinds 1987

belast met het, binnen landelijke kaders, geven van vorm en inhoud aan herdenken, vieren en

herinneren. Lokaal zijn dat, onder auspiciën van de gemeenten, veelal 4 en 5 mei comités of Oranje-

verenigingen. Het samenspel tussen beiden is daarbij van wezenlijk belang. Deze handreiking kan ook

bij dat samenspel van betekenis zijn.

ir. J.M. Leemhuis-Stout

voorzitter Nationaal Comité 4 en 5 mei

Amsterdam, april 2013

Herdenken, vieren en herinneren

–5

–N

ation

aal Co

mité 4

en 5 m

ei

D


–7

–N

ation

aal Co

mité 4

en 5 m

ei

Halverwege de jaren tachtig van de twintigste eeuw

maakte het kabinet zich zorgen over het draagvlak

voor en de continuïteit van de Nationale Herdenking op

4 mei en de Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei.

De bezorgdheid gold ook de mate van samenhang tussen

deze dagen. In november 1987 werd bij Koninklijk Besluit

het Nationaal Comité 4 en 5 mei ingesteld.

Daarmee trok de regering ruim 42 jaar na het einde van de

Tweede Wereldoorlog de verantwoordelijkheid voor zowel

herdenken als vieren naar zich toe. Het Nationaal Comité

4 en 5 mei heeft de volgende taken:

• Het geven van richting aan de zingeving van herdenken

en vieren;

• De organisatie van de jaarlijkse Nationale Herdenking

op 4 mei;

• De organisatie van de jaarlijkse Nationale Viering van

de Bevrijding op 5 mei;

• Het voeren van een voorlichtingsbeleid dat tot doel heeft

de betrokkenheid bij en participatie aan herdenken en

vieren te vergroten;

• Het bevorderen van de afstemming van landelijke en

plaatselijke manifestaties.

Uitbreiding taken

In 2011 heeft het ministerie van VWS een aantal extra

taken op het gebied van herinneren overdragen aan het

Nationaal Comité 4 en 5 mei. Deze taken leidden tot ver-

breding van het werkterrein van het comité. Herdenken

en vieren zijn primair gerelateerd aan momenten, activi-

teiten en rituelen die herinneren vorm geven. Dit herin-

neren kan evenwel op tal van manieren vorm krijgen.

Herdenken, vieren en herinneren in Nederland

Binnen de infrastructuur van herdenken, vieren en herinneren heeft het Nationaal Comité 4 en

5 mei een belangrijke taak. Het Nationaal Comité is geen doel op zichzelf, maar een middel om

herdenken, vieren en herinneren, dat door de regering en het parlement als waardevol wordt

geacht, in de samenleving te verankeren. Deze brede maatschappelijke verankering komt ook

tot uiting in de brede samenstelling van het Comité. De leden van het Nationaal Comité worden

per Koninklijk Besluit benoemd, op voordracht van de minister-president en de staatssecretaris

van VWS.

‘Het is belangrijk de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog

levend te houden en te borgen dat er op grond van de

beginselen van ereschuld en bijzondere solidariteit

blijvend betekenis wordt gegeven aan het verhaal van

de oorlogsgetroffenen. Het belang van het levend houden

van de herinnering geldt niet alleen voor (nabestaanden

van) mensen die deze oorlog hebben meegemaakt, maar

juist ook voor nieuwe generaties. Generaties van nu en

later moeten betekenis kunnen geven aan alle facetten

van deze geschiedenis. De betekenis van het levend

houden van de herinnering aan de Tweede Wereldoorlog

ligt vooral in de relatie tot vraagstukken rond vrijheid,

rechtsstaat en democratie. Het ministerie van VWS zorgt

dat er een adequate infrastructuur is die dat mogelijk

maakt.’

(Rijksbegroting 2011)

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–8

–N

atio

naa

l C

om

ité

4 e

n 5

mei

Verantwoordelijkheden herdenken en vieren

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is alleen verantwoordelijk

voor de organisatie en het programma van de Nationale

Herdenking bij het Nationaal Monument in Amsterdam

op 4 mei. Gemeenten of lokale 4 en 5 mei comités dragen

verantwoordelijkheid voor andere herdenkingen die in

het land op 4 mei en andere data worden georganiseerd.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei wil wel, zoals in zijn

missie is verwoord, richting geven aan herdenken, vieren

en herinneren en mensen inspireren en verbinden. Or-

ganisatoren van deze herdenkingen kunnen bij het comité

terecht voor adviezen over vorm, opzet en invulling van

de herdenking.

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei is ook verantwoordelijk

voor de Nationale Viering van de Bevrijding. Sinds 1996

bestaat 5 mei uit drie verschillende onderdelen. Het och-

tendprogramma met als centraal onderdeel de 5 mei-

lezing, wordt ieder jaar samen met een andere provincie

georganiseerd. Het comité coördineert de veertien pro-

vinciale Bevrijdingsfestivals en organiseert het 5 mei-

concert als afsluiting van 5 mei. Dit concert wordt bijge-

woond door het staatshoofd en de minister-president.

Zoals de rijksoverheid zich verantwoordelijk voelt voor het

nationale en zorgt voor borging, geldt dat de gemeenten

zich verantwoordelijk moeten voelen voor het lokale.

Vrijwel alle gemeenten hebben herdenkingen, monumenten

die herinneren aan lokale oorlogsgeschiedenis en scholen

die aandacht besteden aan 4 en 5 mei. Gemeenten heb-

ben hierbij een belangrijke maatschappelijke taak en

kunnen hieraan een positieve bijdrage aan- leveren.


–1

1–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Traditie van onderop ontstaan

Al tijdens de Tweede Wereldoorlog vonden op verschillende

plaatsen in het land de eerste herdenkingen van oorlogs-

slachtoffers plaats bij kleine geïmproviseerde monumenten.

Na de oorlog is 5 mei aangewezen als dag om de

bevrijding van de Duitse en Japanse bezetting te herdenken.

Omdat het verzet vond dat eerst de doden herdacht

moesten worden voordat de bevrijding gevierd kon

worden, is de herdenking ontstaan aan de vooravond

van de viering van de bevrijding. Bij het ontstaan van 4

en 5 mei heeft het particulier initiatief een grote rol

gespeeld. Beide data zijn historisch bepaald; ze hangen

samen met het moment van de capitulatie van de Duitse

bezetter van Nederland op 5 mei 1945. Het gehele

Koninkrijk der Nederlanden was echter pas bevrijd op 15

augustus 1945, toen de Japanse bezetter van Neder-

lands-Indië zich overgaf en de Tweede Wereldoorlog ten

einde was.

In 1946 wees de rijksoverheid 4 en 5 mei aan als de dagen

waarop Nederland respectievelijk herdenkt en viert. Sinds

begin jaren zestig vindt de Nationale Herdenking, in

aanwezigheid van het staatshoofd, om 16.00 uur plaats

bij het Nationaal Monument op de Dam in Amsterdam.

Deze herdenking werd tot 1987 georganiseerd door een

privaat comité. 5 mei werd om de vijf jaar groots gevierd.

De organisatie van deze dag was in handen van een

comité dat van rijkswege werd ingesteld. In 1987 trok de

regering de regie over 4 en 5 mei naar zich toe en stelde

het Nationaal Comité 4 en 5 mei in. Sinds 1988 vindt de

Nationale Herdenking in Amsterdam, net als de meeste

herdenkingen op 4 mei, plaats om 20.00 uur. Door de

invulling van 4 en 5 mei te beleggen bij één organisatie

wilde de overheid beide dagen voor de toekomst borgen1.

Unieke traditie

In het verleden is verschillende keren gesuggereerd om 4 en

5 mei samen te voegen of om 5 mei samen te voegen

met Koninginnedag. Het bestaansrecht van 4 en 5 mei

wordt inmiddels niet meer betwist; het draagvlak voor

herdenken en vieren is al jarenlang groot en constant. In-

middels hebben 4 en 5 mei nadrukkelijk elk hun eigen ac-

cent. Op 4 mei staan we stil bij de oorlogsslachtoffers,

op 5 mei staat de vraag centraal hoe we vandaag de dag

omgaan met vrijheid en bij kunnen dragen aan vrijheid

en vrede elders in de wereld. 4 en 5 mei horen bij elkaar

als de dag bij de nacht; een unieke Nederlandse traditie.

Herdenken op 4 mei en vieren op 5 mei zijn evenwel niet

statisch, maar blijvend in ontwikkeling.

Andere landen

De Nederlandse traditie om op twee aparte momenten te

herdenken en vieren is bijzonder. Nederland was neutraal

tijdens de Eerste Wereldoorlog en kende vóór de Tweede

Wereldoorlog geen traditie van herdenken. Diverse landen

hadden een dergelijke traditie reeds sinds de Eerste Wereld-

4 en 5 mei

Herdenken op 4 mei en vieren op 5 mei kunnen rekenen op een groot draagvlak van de Nederlandse

bevolking. 4 en 5 mei zijn door particulier initiatief en zonder bemoeienis van de Rijksoverheid ontstaan.

Gemeenten speelden hierbij een belangrijke rol. Voor herdenken en vieren bestond kort na de oorlog een

aantal richtlijnen. Dit waren echter geen voorschriften. Iedereen kon op eigen wijze invulling geven aan de

lokale herdenking of viering.

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–1

2–

Nat

ion

aal

Co

mit

é 4

en

5 m

ei

oorlog. De datum van hun dodenherdenking is door de

Eerste Wereldoorlog bepaald. De veelal militaire slachtoffers

van daaropvolgende oorlogen en vredesoperaties worden

gemeenschappelijk op diezelfde datum herdacht. Deze

herdenkingen hebben gezien hun oorsprong (de Eerste

Wereldoorlog) vaak een sterk militair karakter. Slachtoffers

van de Sjoa worden in andere landen apart herdacht. In

Nederland worden alle Nederlandse oorlogsslachtoffers –

militairen en burgers – in gezamenlijkheid op 4 mei her-

dacht; het accent ligt daarbij niet op militairen.

4 en 5 mei: wat ligt vast?

De invulling van 4 en 5 mei, noch hetgeen wij herdenken

op 4 mei, is vastgelegd in wetgeving. Ondanks dat geen

dwingende voorschriften bestaan over de invulling van

4 en 5 mei, zijn er wel richtlijnen en daarmee houvast.

Deze gaan vooral over een aantal meer formele aspecten

van 4 en 5 mei.

Vlagprotocol | In de vlaginstructie die de rijksoverheid

heeft uitgevaardigd, staat vermeld hoe het vlagprotocol

voor 4 en 5 mei luidt. Op 4 mei hangt de Nederlandse

driekleur uit eerbied voor oorlogsslachtoffers vanaf 18.00

uur tot zonsondergang halfstok. Tijdens de herdenking

kunnen andere vlaggen, zoals de gemeentevlag, eveneens

halfstok worden gehangen. Voor 5 mei geldt dat gevlagd

wordt met de Nederlandse driekleur in top. De vlaginstructie

schrijft voor dat de vlaggen op 4 en 5 mei op gebouwen

van de rijksoverheid uithangen; lokale overheden wordt

gevraagd de vlaginstructie te volgen. Burgers zijn niet

verplicht om te vlaggen; het is immers een instructie en

geen gebod. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek 2012

blijkt dat een derde van de bevolking op 4 en 5 mei vlagt.

Winkeltijdenwet | De Winkeltijdenwet verplicht alle winkels

om op 4 mei vanaf 19.00 uur te sluiten. Op veel plaatsen

wordt om 20.00 uur twee minuten stilte in acht geno-

men. Het Nationaal Comité 4 en 5 mei roept bedrijven

en brancheorganisaties op om 20.00 uur stil te zijn en

te herdenken. Ook in de meeste openbare gelegenheden

wordt twee minuten stilte in acht genomen. Openbaar

vervoer staat twee minuten stil, op de snelweg mag je je

auto stil zetten om te herdenken en in vliegtuigen van

Nederlandse luchtvaartmaatschappijen worden de twee

minuten stilte eveneens aangekondigd. Gemeenten kun-

nen horecaondernemers en lokale vervoersbedrijven aan-

sporen om de twee minuten stilte in acht te nemen. In

de Winkeltijdenwet staat niets vermeld over de openings-

tijden van winkels op 5 mei.

5 mei als nationale feestdag | Sinds maart 1982 is 5 mei

een algemeen erkende feestdag geworden, net als tweede

kerstdag, tweede paasdag, Pinksteren en Hemelvaart.

In 1990 heeft 5 mei ook de status van nationale feestdag

39

In welke mate

vindt u het

belangrijk dat jaarlijks

op 4 mei wordt

stilgestaan bij

oorlogsslachtoffers

(n=925)

In hoeverre

vindt u het

belangrijk

dat jaarlijks

5 mei wordt

gevierd

(n=925)

gekregen. In Nederland kennen we twee nationale feest-

dagen: Koningsdag en 5 mei. Met uitzondering van Ko-

ningsdag, nieuwjaarsdag en 5 mei komen alle overige

feestdagen voort uit de christelijke traditie.

Vrije dag | Het feit dat 5 mei een nationale feestdag is

betekent niet automatisch dat het ook voor iedereen

een vrije dag is. Feestdagen en vrije dagen worden in

Nederland bij cao geregeld. In bepaalde cao’s, zoals de

cao voor rijksambtenaren, is 5 mei als een jaarlijkse

vrije dag opgenomen. In andere cao’s is 5 mei eens per

vijf jaar een vrije dag en in weer andere cao’s is niets

vastgelegd over 5 mei. Als geen afspraken zijn gemaakt

of als er geen cao is, beslist de werkgever. De wijze

waarop Bevrijdingsdag nu wordt georganiseerd maakt

het in principe voor iedereen mogelijk om op een of

andere wijze mee te doen. Uit het Nationaal Vrijheids-

onderzoek blijkt dat de meivakantie hiervoor geen be-

lemmering is.

Herdenken en vieren ook op zondag | De traditie van her-

denken op 4 mei en vieren op 5 mei is al snel na de

oorlog ontstaan. In eerste instantie werd wel geschoven

met de datum in verband met de zondagsrust of sjabbat.

Het besluit om de Nationale Herdenking en de Nationale

Viering van de Bevrijding altijd plaats te laten vinden op

4 en 5 mei werd in 1968 door de regering genomen,

omdat voor verschillende religieuze groeperingen de

rustdag op een andere dag in de week valt. Het Nationaal

Comité 4 en 5 mei houdt zich bij de organisatie van de

Nationale Herdenking en de Nationale Viering van de

Bevrijding aan het besluit uit 1968.

Oorlogsmonumenten | Gemeenten hebben tevens een ver-

antwoordelijkheid voor het beheer en behoud van oor-

logsmonumenten. Die staan immers veelal op gemeen-

tegrond. Goed beheer en behoud is een voorwaarde

voor het voortbestaan van deze plaatsen die een belangrijke

rol spelen bij herdenkingen. Oorlogsmonumenten kunnen

ook onderwerp van discussie worden wanneer ze aan-

gepast of verplaatst (moeten) worden. Ingrepen aan

oorlogsmonumenten kunnen gevoelig liggen. Het is dan

ook belangrijk dat binnen de gemeente gezocht wordt

naar een zo groot draagvlak bij hen die zich betrokkenen

voelen bij het monument. Bij het Nationaal Comité

kunnen gemeenten en andere organisaties advies krijgen

over het beheer en behoud van oorlogsmonumenten.

Draagvlak en aanwezigheid | Kenmerkend voor lokale her-

denkingen is dat elke herdenking deels vaste nationale

elementen en deels eigen gekozen elementen bevat.

Voor elke herdenking is het belangrijk dat voor de opzet

en invulling draagvlak bestaat bij de direct betrokkenen

en nabestaanden uit de lokale gemeenschap. De aanwe-

zigheid van het gemeentebestuur bij de herdenking en

de viering is daarbij van belang.

1 In het boek Breekbare Dagen, 4 en 5 mei door de jaren heen van

Jolanda Keesom (2012) is de geschiedenis van 4 en 5 mei sinds

de Tweede Wereldoorlog beschreven.


–1

3–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Lokale oorlogsgeschiedenis

Burgemeester Lucas Bolsius van Amersfoort: “Een les voor elke nieuwe

bestuurder: zorg ervoor dat je de lokale geschiedenis kent. Zo was

Amersfoort in mei 1940 nagenoeg een spookstad, als gevolg van een

grootscheepse evacuatie. Als ik bij 60-jarige huwelijken inwoners spreek,

komt dat nog regelmatig boven.”

Verschillende herdenkingen

Door het jaar heen worden veel historische gebeurtenissen

herdacht: de herdenking van de Februaristaking op 25

februari, de herdenking van het bombardement op Rot-

terdam op 14 mei of de herdenking van de razzia in

Putten op 2 oktober. Ook zijn er herdenkingen waarbij

stilgestaan wordt bij een specifieke groep, zoals Joodse

vervolgingsslachtoffers op Jom Hasjoa, de oorlogsslacht-

offers van de voormalige kampen Ravensbrück, Dachau

of Buchenwald, slachtoffers van Sinti- en/of Roma-ver-

volgingen of slachtoffers van Japanse kampen.

Deze herdenkingen worden bijgewoond door mensen die

veelal een persoonlijke betrokkenheid hebben bij het on-

derwerp of de groep. Voor hen is die ‘eigen’ herdenking

de belangrijkste herdenking en voor hen is de Tweede

Wereldoorlog dé oorlog. Door de afstand in tijd hebben

de meeste Nederlanders een minder directe en persoonlijke

band met bepaalde aspecten van de geschiedenis van de

Tweede Wereldoorlog. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek

blijkt dat een toenemend aantal Nederlanders op 4 mei

stilstaat bij oorlogsslachtoffers in het algemeen en niet

alleen bij slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog.

Verschillende herinneringen en monumenten

De herinneringen aan en de omgang met de Tweede We-

reldoorlog zijn niet statisch maar steeds in ontwikkeling.

Direct na de oorlog stond herdenken in het teken van

verzetsstrijders en militairen. Langzamerhand veranderde

dit en ontstond aandacht voor de Jodenvervolging. Weer

later kwam er ook aandacht voor de slachtoffers van de

oorlog in Nederlands-Indië, dwangarbeiders, vredesmissies

en Sinti en Roma. Deze ontwikkeling is eveneens terug

te zien in oorlogsmonumenten.


–1

5–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Herdenken in Nederland

De Nationale Herdenking op 4 mei is de algemene herdenking van Nederlandse oorlogsslachtoffers.

In bijna iedere gemeente vindt op 4 mei een herdenking plaats. Daarnaast vinden door het jaar

heen tal van specifieke herdenkingen plaats met aandacht voor een bijzondere (lokale)

historische gebeurtenis of een specifieke groep oorlogsslachtoffers. Deze herdenkingen vinden

plaats van september, de bevrijding van Zuid-Nederland, tot 15 augustus, het formele einde van

de Tweede Wereldoorlog in Zuidoost-Azië en ook voor Nederlands Indië. Al deze herdenkingen

en herinneringen komen samen op 4 mei bij de Nationale Herdenking.

Betrokken bij herdenken

“Nog elk jaar komen veteranen naar Arnhem om de

slag te herdenken”, vertelt Pauline Krikke, burge-

meester van Arnhem. “Sommigen van hen leven

van jaar tot jaar, met de hoop dat ze de volgende

herdenking weer kunnen bijwonen. Besef wel: ze

waren indertijd minimaal zo’n 17 jaar oud. Nu zijn ze

gemiddeld 85 jaar. Enerzijds zie je hun groep dan

ook kleiner worden. Anderzijds zie je verjonging: fa-

milieleden van veteranen nemen ‘de fakkel’ over.”

Eveneens drukbezocht zijn de lokale herdenkingsbij-

eenkomsten op 4 mei en – op Bronbeek – rond 15

augustus. “Ook daar zijn de emotie en betrokkenheid

onverminderd groot”, stelt Krikke vast.

�

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–1

6–

Nat

ion

aal

Co

mit

é 4

en

5 m

ei

In ons land zijn meer dan 3.500 oorlogsmonumenten op-

gericht. Daaronder zijn diverse algemene monumenten

die herinneren aan de Tweede Wereldoorlog of aan de

bevrijding. Maar veel monumenten herinneren een spe-

cifieke groep mensen of een bepaalde gebeurtenis, soms

verbonden met de plek waar het monument staat. Elk

dorp en elke stad heeft zijn ‘eigen’ monument(en). Alleen

al in Amsterdam staan meer dan 150 monumenten.

Twee bijzondere herdenkingen

Twee jaarlijkse herdenkingen in ons land nemen een bij-

zondere plaats in. De ene is de internationale Holocaust

Memorial Day (rond 27 januari, voorheen de Auschwitz-

herdenking) waarop wereldwijd, in navolging van de

oproep van de Verenigde Naties uit 2005, wordt stilgestaan

bij de vervolging van Joden, Sinti en Roma tijdens de

Tweede Wereldoorlog. De tweede bijzondere herdenking

is de herdenking van de capitulatie van Japan en het

officiële einde van de Tweede Wereldoorlog op 15 augustus.

Tijdens deze herdenking wordt stilgestaan bij de slachtoffers

van de oorlog in het voormalige Nederlands-Indië en

Zuidoost-Azië

Deze twee herdenkingen worden georganiseerd door res-

pectievelijk het Nederlands Auschwitz Comité en de

Stichting Herdenking 15 augustus 1945. Het Nationaal

Comité biedt beide vrijwilligersorganisaties ondersteuning

bij de organisatie van de herdenkingen.

N

ederl

anders

zonder

een

eigen

speci

fieke

herinneri

ng....... ....

..

vervo

lgingsslach

toffers

burgeroorlo

gsgetroffe

nen Europa

koopvaa

rdijpers

oneel

burgeroorlo

gsgetroffe

nen N

ederl

ands-I

ndië

verzet

sdeel

nemers

militair

en ......

Veel mensen hebben geen specifieke ervaring

met of herinnering aan de Tweede Wereld-

oorlog, echter de meeste Nederlanders voe-

len zich wel betrokken bij herdenken.

De Nationale Dodenherdenking op 4 mei

is voor hen dé herdenking. Deze mensen

denken bij het begrip oorlog niet alleen

aan de Tweede Wereldoorlog, maar ook of

vooral aan actuele oorlogen.

Diverse groepen oorlogsgetroffenen her-

denken tijdens meer dan twintig bovenre-

gionale herdenkingen gedeelde ervaringen

op een speciale dag in het jaar. Deze her-

denkingen worden georganiseerd door eigen

organisaties van oorlogsgetroffenen.

Voor ieder van deze persoonlijk betrokken

groepen is de eigen herdenking dé herden-

king. De Tweede Wereldoorlog is voor hen

dé oorlog.

Nationale Herdenking 4 mei

alle groepen komen hier samen


–1

7–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

4 mei in het land: één nationaal moment

De herdenking op 4 mei in Amsterdam bij het Nationaal

Monument op de Dam, in aanwezigheid van het staats-

hoofd, een vertegenwoordiging van de Staten-Generaal,

de Rijksministerraad en tal van andere autoriteiten, is

een bevestiging van het nationale karakter van de her-

denking op 4 mei. Het draagvlak voor 4 mei is al jaren

groot en constant. Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek

blijkt dat meer dan tachtig procent van de bevolking het

belangrijk vindt dat op 4 mei stil wordt gestaan bij de

oorlogsslachtoffers. Voorts is ongeveer tachtig procent

van mening dat de herdenking ook in de toekomst door

moet gaan.

Mensen kregen op heel verschillende wijzen te maken met

de Tweede Wereldoorlog, afhankelijk van wie ze waren,

waar ze voor stonden, wat ze deden of waar ze woonden.

Al die verschillende ervaringen worden weerspiegeld in

diverse herdenkingen door het jaar heen. Tijdens de Na-

tionale Herdenking op 4 mei komen al die verschillende

ervaringen samen en worden de doden gemeenschappelijk

herdacht.

Uit het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat in bijna alle

gemeenten op 4 mei wordt meegedaan aan de Nationale

Herdenking. Daarbij wordt stilgestaan bij de herinneringen

aan de Tweede Wereldoorlog in het algemeen en bij de

doden en de gebeurtenissen in de eigen gemeente in

het bijzonder. Elke gemeente kan daarbij een eigen

accent leggen. Binnen een gemeente vinden vaak meerdere

herdenkingen plaats bij verschillende monumenten. Ook

vinden op 4 mei herdenkingen plaats op bijzondere lo-

caties, zoals in de voormalige kampen Westerbork, Vught

en Amersfoort, maar ook in de Hollandsche Schouwburg

in Amsterdam.

Naast herdenkingen worden op 4 mei ook andere activiteiten

georganiseerd. Een voorbeeld van een nieuwe activiteit

op 4 mei is Theater na de Dam. Na de herdenking worden

in diverse Amsterdamse theaters voorstellingen gepro-

grammeerd met aan 4 mei gerelateerde thema’s. Het

project is zo succesvol dat het ook in andere steden na-

volging zal krijgen. Een ander voorbeeld van een activiteit

op 4 mei is het herdenkingsconcert dat Bevrijdingspop

Haarlem op 4 mei na 20.00 uur organiseert in de Haar-

lemmerhout.

Wie herdenken we?

Tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei herdenken we

ruim 250.000 Nederlandse oorlogsslachtoffers. Buiten-

landse slachtoffers of daders herdenken we niet. Het

memorandum (de tekst waarin is vastgelegd wie we her-

denken op 4 mei) is bewust algemeen geformuleerd om

alle verschillende (groepen) Nederlandse oorlogsslacht-

offers in te sluiten. Voor allen die achterbleven, is het

persoonlijke verdriet om de doden immers even groot.


–1

9–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Nationale Herdenking op 4 mei

4 mei is de dag waarop we in het hele land alle Nederlandse oorlogsslachtoffers herdenken. Het gaat daarbij

zowel om de Nederlandse oorlogsslachtoffers die zijn omgekomen tijdens de Tweede Wereldoorlog als om

degenen die zijn omgekomen in oorlogen en vredesoperaties waar Nederland bij betrokken was na de Tweede

Wereldoorlog. De slachtoffers van de Tweede Wereldoorlog blijven echter de basis van de herdenking.

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–2

0–

Nat

ion

aal

Co

mit

é 4

en

5 m

ei

Het memorandum luidt als volgt:

Tijdens de Nationale Herdenking herdenken wij allen

– burgers en militairen – die in het Koninkrijk der

Nederlanden of waar ook ter wereld zijn omgekomen

of vermoord sinds het uitbreken van de Tweede

Wereldoorlog, in oorlogssituaties en bij

vredesoperaties.

Herdenken we ‘allen’ | Het woord ‘allen’ in het memorandum

is bedoeld om te accentueren dat de herdenking betrekking

heeft op zowel militairen als burgers.

Waar ook ter wereld | De zinsnede ‘waar ook ter wereld’

heeft betrekking op het feit dat de meeste Nederlanders

tijdens de Tweede Wereldoorlog elders in de wereld zijn

omgekomen of vermoord: in concentratie- of vernieti-

gingskampen, in interneringskampen, bij dwangarbeid

of op zee. Of in andere landen bij vredesmissies of in

oorlogssituaties na de Tweede Wereldoorlog.

Sinds het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog | Al voor

de inval van nazi-Duitsland in Nederland zijn Nederlanders

omgekomen als gevolg van de Tweede Wereldoorlog.

Die begon tenslotte al op 1 september 1939. Ook deze

slachtoffers worden herdacht.

Omgekomen of vermoord | Tijdens de Tweede Wereldoorlog

zijn velen omgekomen door oorlogshandelingen. Joden,

Roma en Sinti zijn tijdens de oorlog vervolgd en vermoord

simpelweg om wie zij waren. Met het woord vermoord

wordt dit doelbewuste moorden aangeduid.

Oorlogssituaties en vredesoperaties | Op 4 mei herdenken

we ook Nederlandse militaire slachtoffers die in oorlogen

en conflicten na de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen.

Hiermee worden de militairen bedoeld die zijn omgekomen

in het voormalige Nederlands-Indië tussen 1945 en 1948,

tijdens de Koreaoorlog en tijdens vredesoperaties zoals

in Libanon en voormalig Joegoslavië.

Wijzigingen in memorandum

De herdenking is een ‘vaste’ traditie met herkenbare en

jaarlijks terugkerende elementen, zoals de twee minuten

stilte, de vlaggen halfstok, de kranslegging en het defilé.

Om een zo breed mogelijk draagvlak te behouden/creëren,

zijn vorm en inhoud permanent in ontwikkeling. Ook het

memorandum is in de afgelopen zeventig jaar een aantal

keer aangepast. Zowel door het Nationaal Comité 4 en 5

mei, dat in 1987 door de regering is ingesteld, als door

voorgaande (particuliere) comités.

In 1961 is het memorandum op initiatief van de veteranen

en in overleg met het ministerie van Defensie uitgebreid

met de (militaire) oorlogsslachtoffers die zijn omgekomen

in andere oorlogssituaties dan de Tweede Wereldoorlog

(politionele acties en Korea). In 1997 heeft het comité

de Nederlandse slachtoffers van de vredesoperaties aan

het memorandum toegevoegd. De inzet van Nederlandse

militairen bij internationale vredesoperaties vloeit recht-

streeks voort uit het besef dat Nederland zijn vrijheid na

de Tweede Wereldoorlog herwonnen heeft dankzij de

inzet van geallieerde militairen. De laatste aanpassing

Herdenken in Duitsland

Jaarlijks bezoeken medewerkers van de Neder-

landse ambassade in Berlijn, onder wie de

Nederlandse ambassadeur Marnix Krop, her-

denkingen in Duitsland: Ravensbrück, Ber-

gen-Belsen, Neuengamme, Sachsenhausen.

In laatstgenoemd concentratiekamp zijn naar

schatting 30.000 tot 50.000 mensen om het

leven gekomen, onder wie 1.400 Nederlanders.

Elke vierde mei vindt in Oranienburg – de ge-

meente waarin Sachsenhausen ligt – een her-

denking plaats. Begin deze eeuw stelde de

voorganger van Krop vast dat de belangstelling

voor de plechtigheid terugliep. “Ik heb gezegd:

de Nederlandse ambassadeur kan en mag

dit niet opgeven. Misschien dat zoiets over

vijftig of zestig jaar kan, maar nu niet. En ík

in ieder geval niet.” Metterdaad gaf Krop

nieuw elan aan de herdenking.

van het memorandum vond plaats in 2010. Het begrip

‘vermoord’ is toen toegevoegd. Daarmee wilde het comité

nadrukkelijk gehoor geven aan het appèl vanuit de Joodse

gemeenschap om het unieke karakter van de Holocaust

expliciet te benoemen.

Totstandkoming memorandum

De officiële omschrijving van wie we tijdens de Nationale

Dodenherdenking herdenken, is tot stand gekomen in

overleg en samenspraak met onder andere eigen orga-

nisaties van oorlogsgetroffenen. Eens in de vijf jaar staat

het Nationaal Comité 4 en 5 mei stil bij de opzet en in-

vulling van de Nationale Herdenking (en bij al zijn

andere taken). Daarbij wordt de vraag gesteld hoe toe-

komstbestendig de huidige opzet is. En er wordt rekening

gehouden met twee onomkeerbare ontwikkelingen: de

groeiende afstand in de tijd tot de Tweede Wereldoorlog

en het geleidelijk wegvallen van de eerste generatie oor-

logsgetuigen. Deze herijking neemt meer dan een jaar

in beslag, waarbij met tal van (direct betrokken) organi-

saties wordt gesproken.

Kranslegging Nationale Herdenking op de Dam

Het memorandum is de officiële tekst over wie herdacht

worden tijdens de Nationale Herdenking op 4 mei. Het

memorandum vormt de basis voor de Nationale Her-

denking en wordt uitgesproken tijdens de herdenking

bij het Nationaal Monument op de Dam. In de teksten

die worden uitgesproken tijdens de kranslegging wordt

aangegeven bij wie tijdens de Nationale Dodenherdenking

wordt stilgestaan, namelijk burgeroorlogsgetroffenen uit

Nederland en Nederlands-Indië, verzetsdeelnemers, ver-

volgingsslachtoffers, militairen en koopvaardijpersoneel.

Nadere duiding herdenking

De Tweede Wereldoorlog ligt bijna zeventig jaar achter

ons. ‘De oorlog’ is voor jongere generaties niet automatisch

de Tweede Wereldoorlog; zij denken bij oorlog veelal

aan actuele conflicten. In 2010 is daarom een toelichting

geschreven op het memorandum die de context van de

Nationale Herdenking nader duidt en de Tweede Wereld-

oorlog als fundament voor de herdenking herbevestigt.

Buitenlandse gasten

Tijdens de Nationale Herdenking worden Nederlandse

oorlogsslachtoffers herdacht. Bij de Nationale Herdenking


–2

1–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–2

2–

Nat

ion

aal

Co

mit

é 4

en

5 m

ei


–2

3–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

in Amsterdam worden alleen Nederlandse autoriteiten

uitgenodigd. Voor lokale herdenkingen op 4 mei en voor

herdenkingen op andere data kan dit anders zijn. Bij

specifieke plaatsen (bijvoorbeeld in de grensstreek) of

herdenkingen (bijvoorbeeld Jom Hasjoa, Holocaust Me-

morial Day, de bevrijding van Breda, 15 augustus) worden

sinds jaar en dag buitenlandse vertegenwoordigers uit-

genodigd; niet alleen van geallieerde landen maar ook

van de voormalige bezettende mogendheden, zoals

Duitsland. Wanneer Duitse vertegenwoordigers aanwezig

zijn bij deze herdenkingen, dan is dat uit respect voor

de Nederlandse oorlogsslachtoffers.

Verschil tussen herdenken en verzoenen

Verzoenen betekent dat je als land of als persoon bereid

bent om met voormalige vijanden in gesprek te gaan. Dat

je bereid bent het verleden onder ogen te zien en daarop

te reflecteren in het belang van een gezamenlijke vreed-

zame toekomst. Verzoenen betekent niet dat je moet ver-

geten of dat de pijn en de herinneringen aan het verlies

zijn verdwenen. Juist het jaarlijks gezamenlijk herdenken

biedt plaats en ruimte om het verdriet te delen en de do-

den te herinneren.

Wanneer de verzoening plaats heeft gevonden hoeft dat

proces niet telkens weer herhaald te worden. Dat zou be-

tekenen dat eerdere handreikingen en afspraken ‘beteke-

nisloos’ zijn. Duitsland toonde al in 1969 officieel zijn

respect aan de Nederlandse oorlogsslachtoffers toen

bondspresident Heinemann een krans legde bij het Na-

tionaal Monument op de Dam. Of individuen zich heb-

ben kunnen of willen verzoenen met het verleden, is

primair een persoonlijke afweging. Uit het Nationaal Vrij-

heidsonderzoek 2010 blijkt dat tachtig procent van de

Nederlanders van mening is dat de verzoening met

Duitsland heeft plaatsgevonden. Iets minder dan een

derde vindt dat de verzoening met Japan heeft plaatsge-

vonden. Voorts blijkt uit dat bijna negen op de tien Ne-

derlanders van mening is dat de Tweede Wereldoorlog

geen negatieve invloed (meer) heeft op hoe men over

Duitsers denkt. Meer dan negentig procent van de Ne-

derlanders zegt dit over Japanners.

Geen discussie op 4 mei

Gedenken in verbondenheid staat tijdens de herdenking op

4 mei voorop. Op alle andere dagen van het jaar kunnen

maatschappelijke discussies gevoerd worden. Op 4 mei

moeten die uit respect voor de doden bij voorkeur ver-

meden worden.

Veteranendag eerbetoon

Op 4 mei worden tijdens de Nationale Herdenking ook de

Nederlandse militairen herdacht die na de Tweede We-

reldoorlog in dienst van Nederland zijn omgekomen in

oorlogssituaties en bij vredesoperaties. In Nederland

zijn de maatschappelijke erkenning en waardering voor

militairen die worden uitgezonden om een bijdrage te

leveren aan vrede en vrijheid pas laat tot stand gekomen.

In 2005 is daarvoor de eerste Nederlandse Veteranendag

georganiseerd. Veteranendag vindt jaarlijks plaats op de

laatste zaterdag in juni, een moment dat samenhangt

met de verjaardag van wijlen prins Bernhard. Deze dag

is nadrukkelijk geen herdenking, maar eerder een viering

op een andere dag dan 5 mei.

4 mei na een gemeentelijke samenvoeging.

Burgemeester Maarten Divendal van De Ronde Venen: “Na de fusie met de gemeente Abcoude en Baambrugge bestaat

de gemeente De Ronde Venen uit acht kernen. Vier daarvan hebben een eigen traditie met een dodenherdenking. We

hebben een afspraak gemaakt dat ik persoonlijk elk jaar op 4 mei in een andere kern aanwezig zal zijn bij de

dodenherdenking. Ik vind het belangrijk dat leden van het college of ik als burgemeester acte de présence geven. Niet

alleen omdat ik het een gemeentelijke verantwoordelijkheid vind om de organiserende comités te ondersteunen. Maar

ook om respect te tonen voor de generatie die de oorlog nog zelf heeft meegemaakt en de jongere generatie te laten zien

dat stilstaan bij oorlogsslachtoffers een actuele betekenis heeft.”

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–2

4–

Nat

ion

aal

Co

mit

é 4

en

5 m

ei

Vieren door het jaar heen

De bevrijding van Zuid-Nederland in september 1944 wordt

jaarlijks in diverse steden gevierd, zoals op 18 september

de bevrijding van Eindhoven. Binnen deze herdenkingen

van de bevrijding is vaak veel aandacht voor de toenmalige

bevrijders. Deze vorm van vieringen is ook herkenbaar

op 5 mei in Wageningen, waar in 1955 voor het eerst de

ondertekening van de capitulatie van Duitsland groots

werd gevierd met onder andere een defilé van binnen-

en buitenlandse Tweede Wereldoorlog-veteranen.

5 mei na 4 mei

Met het herdenken van de slachtoffers van oorlogsgeweld

op 4 mei nog scherp voor ogen staan we op 5 mei stil bij

de bevrijding van Nederland en de vrijheid waarin we

sindsdien leven. Het draagvlak voor 5 mei is groot: drie-

kwart van de bevolking vindt het belangrijk dat 5 mei

jaarlijks wordt gevierd.

Daar waar 4 mei sinds jaar en dag lokaal (gemeentelijk)

verankerd is, heeft de viering van de bevrijding sinds

1990 vooral op provinciale schaal gestalte gekregen met

de veertien Bevrijdingsfestivals. Ook zijn er verschillende

feesten op 5 mei, zoals kinderfeesten.

5 mei: een drie-eenheid

De Nationale Viering van de Bevrijding bestaat sinds 1996

uit drie onderdelen, elk met een eigen accent, zowel in-

houdelijk als qua doelgroep en bereik. Het ochtendpro-

gramma wordt ieder jaar samen met een andere provincie

georganiseerd. Dit programma vormt een brug tussen

de herdenking op de avond ervoor en de feestelijkheden

op de middag en avond erna. Centraal staat de 5 mei-

lezing: een bezinning op de vraag hoe we vandaag de

dag omgaan met de vrijheid. De lezing sluit aan op het

jaarthema van het comité.

De veertien Bevrijdingsfestivals - één in elke provincie en

in Amsterdam en Den Haag - zijn grootschalige evene-

menten, door en voor jongeren, met een evenwichtige

balans tussen amusement (popmuziek) en inhoudelijke

activiteiten waarbij de viering van de vrijheid centraal

staat. Naar model van de Bevrijdingsfestivals in Wage-

ningen, Haarlem en Amsterdam heeft het comité zich in-

gespannen om vanaf 1993 in iedere provincie een festival

te organiseren. De Bevrijdingsfestivals zijn een samen-

werking tussen gemeenten, provincies en het Nationaal

Comité 4 en 5 mei.


–2

5–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Nationale Viering van de Bevrijding op 5 mei

Op 5 mei vieren we in het hele land de bevrijding van de Duitse en de Japanse bezetting van het

Koninkrijk der Nederlanden in 1945 en we vieren dat we sindsdien in Nederland in vrijheid

kunnen leven. Op deze Dag van de Vrijheid bezinnen we ons op de kwetsbaarheid van vrijheid

en we realiseren ons dat vrijheid niet vanzelfsprekend is maar inzet vraagt van iedereen. Nog

dagelijks vinden elders in de wereld oorlogen, gewapende conflicten en schending van mensen-

rechten plaats. Het is daarom óók de dag waarop we stil staan bij de onvrijheid elders in de

wereld en wat we zelf aan de vrijheid kunnen bijdragen.

Bevrijdingsdag en Dag van de Vrijheid

In 1996 besloot het Nationaal Comité aan het vieren van

de bevrijding expliciet het vieren van de vrijheid toe te

voegen. De reden daarvoor is dat het op 5 mei zowel

gaat om terugkijken naar de Tweede Wereldoorlog, als

om stilstaan hoe wij nu omgaan met de vrijheid. Ook

stellen we ons de vraag wat Nederland nu en in de toe-

komst kan bijdragen aan de vrijheid van anderen.

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–2

6–

Nat

ion

aal

Co

mit

é 4

en

5 m

ei

5 mei feest

Bevrijdingsdag is een feestdag, benadrukt burgemeester Ton Rombouts van Den Bosch. Maar wel eentje

die jong en oud moet uitnodigen om stil te staan bij grenzen aan vrijheid. “Het gaat mij vooral om de

geestelijke ruimte die je jezelf toe-eigent of met anderen deelt. Tolerantie bereiken we niet alleen door

onze kinderen verhalen over de Tweede Wereldoorlog te vertellen. Verdraagzaamheid zullen we vooral

moeten voorleven.”

De Nationale Viering van de Bevrijding wordt afgesloten

met het 5 mei-concert: een lichtklassiek concert in Am-

sterdam. De aanwezigheid van het staatshoofd, een ver-

tegenwoordiging van de Staten-Generaal en de Rijksmi-

nisterraad is een bevestiging van het nationale karakter.

5 mei in uw gemeente

Het vieren van 5 mei is, anders dan de traditie van

herdenken op 4 mei, minder sterk lokaal verankerd. Uit

het Nationaal Vrijheidsonderzoek blijkt dat in minder

dan een derde van de gemeenten slechts jaarlijks op 5

mei een viering wordt georganiseerd. Dit is niet verwon-

derlijk omdat de Viering van de Bevrijding vooral pro-

vinciaal is geborgd met de veertien Bevrijdingsfestivals.

Toch kan ook hier de gemeente een belangrijke stimule-

rende rol spelen. In de gemeentelijke communicatie

over 4 en 5 mei kan het eigen provinciale Bevrijdingsfestival

worden meegenomen. Bevrijdingsfestivals bieden graag

ruimte aan projecten van scholen of jongerenorganisaties

en staan zeer positief tegenover inhoudelijke projecten,

zeker als die uit de eigen provincie komen. Op elk Bevrij-

dingsfestival is ruimte voor gemeentelijke dichtwedstrijden

en debatten over vrijheid; voor jong muziektalent uit de

eigen provincie is een muziekpodium.

Een voorbeeld van een bijzondere lokale activiteit die in

het kader van 5 mei wordt georganiseerd is het Ope-

ningsconcert op 5 mei in Zwolle. Voor dit concert worden

de bewoners van verzorgingstehuizen, aanleunwoningen

en serviceflats uitgenodigd. Voor vervoer naar het concert

en een zitplaats wordt gezorgd. Het concert wordt geor-

ganiseerd door Bevrijdingsfestival Overijssel.

Vrijheid

Al is vrijheid op Curaçao niet met bevrijding

verbonden, toch was voormalig gouver-

neur Frits Goedgedrag alert op inbreuken.

“Onder het mom van vrijheid van me-

ningsuiting zie je hoe mensen anderen

kwetsen of schaden. Enkelen in Nederland

lopen daarin voorop. Maar ook in ons

land zie ik steeds vaker hoe in discussies

de grenzen van het betamelijke worden

opgezocht. Of ik daarop ingrijp? Ja, maar

nog niet genoeg naar mijn smaak. Dit is

een moeilijke periode met veel politieke

gevoeligheden, waarin de functie van

gouverneur niet onomstreden is. Som-

migen zien mij als vertegenwoordiger

van het koloniaal gezag. Om de vrijheid

te beschermen, moet je soms op eieren

lopen.”


–2

7–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Advies en onderzoek

Het comité organiseert bijeenkomsten waar organisatoren

van herdenkingen en vieringen door het uitwisselen van

ideeën inspiratie kunnen opdoen. Ook geeft het comité

twee magazines uit. In NC Magazine en Onderzoek Uit-

gelicht wordt informatie geboden over (onderzoek op

het gebied van) herdenken, herinneren, vieren, oorlog

en vrijheid. Beide bladen verschijnen twee keer per jaar.

In NC Magazine staan actuele ontwikkelingen over her-

denken, vieren en herinneren. In Onderzoek Uitgelicht

wordt wetenschappelijk onderzoek op het gebied van

herdenken, vieren en herinneren besproken als inspiratie

voor het werkveld dat zich bezighoudt met de Tweede

Wereldoorlog.

Het comité laat jaarlijks het draagvlak voor en de betekenis-

geving aan 4 en 5 mei onderzoeken in het Nationaal Vrij-

heidsonderzoek. Naast het draagvlakonderzoek wordt

een themaonderzoek uitgevoerd. Binnen dit themaon-

derzoek staat jaarlijks een ander thema centraal, bijvoorbeeld

het onderzoek naar het kennisniveau over de Tweede We-

reldoorlog. Eens in de vijf jaar doet het comité onderzoek

naar lokaal herdenken en vieren. U kunt het Nationaal

Vrijheidsonderzoek op de website van het comité lezen.

Jaarthema als richtinggevend accent bij het vieren

van de vrijheid

Vrijheid is een veelzijdig begrip. Daarom introduceert het

Nationaal Comité 4 en 5 mei iedere vijf jaar een meerja-

renthema, waaruit jaarlijks het jaarthema wordt afgeleid.

Het jaarthema inspireert om herdenken en vieren te ver-

binden aan de fundamentele vraagstukken rond vrijheid,

mensenrechten, rechtsstaat, democratie en (internationale)

rechtsorde. Het verbindt herdenken en vieren met de

actualiteit en het bevordert de samenhang tussen de

verschillende activiteiten op 4 en 5 mei. Organisatoren

van herdenkingen en vieringen en sprekers in het hele

land maken gebruik van het thema. Het thema loopt

ook als een rode draad door de activiteiten van het Nati-

onaal Comité 4 en 5 mei: bij de 5 mei-lezing en als in-

valshoek van debatten en activiteiten op de Bevrijdings-

festivals.

Communicatiemiddelen

De website van het comité – www.4en5mei.nl – is de

plaats waar men informatie kan vinden over 4 en 5 mei

en herdenken en vieren. Op deze website kan men ook

een lokale herdenking aankondigen in het herdenkin-

genoverzicht.


–2

9–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Nationaal Comité 4 en 5 mei

In 1987 heeft de regering het Nationaal Comité 4 en 5 mei ingesteld. Het is verantwoordelijk

voor het organiseren van vier activiteiten op 4 en 5 mei: de Nationale Herdenking in de Nieuwe

Kerk en op de Dam in Amsterdam, de 5 mei-lezing (elk jaar in samenwerking met een andere

provincie), de coördinatie van de veertien Bevrijdingsfestivals en het 5 mei-concert op de

Amstel. Het comité voert (publieks)onderzoek uit en ontwikkelt landelijke campagnes en

educatieve projecten. In opdracht van het ministerie van VWS voert het comité twee subsidie-

regelingen uit op het gebied van ‘oorlogsgetroffenen’ en ‘Educatie en Voorlichting’. Organisaties

actief op het terrein van herdenken en vieren kunnen bij het comité terecht voor inhoudelijke en

organisatorisch suggesties, handreikingen en advies.

Her

denk

en, v

iere

n en

her

inne

ren

–3

0–

Nat

ion

aal

Co

mit

é 4

en

5 m

ei

Internationale Vrijheid

Burgemeester Peter Rehwinkel van Groningen: “Als Tweede Kamer-lid maakte ik deel uit van de commissie

die de uitzending van militairen naar onder andere Srebrenica onderzocht. Vóór de Joegoslavië-oorlog

was ik nog in Dubrovnik en op de brug van Mostar. Zo’n herinnering laat je niet onberoerd. Als ik stilsta

bij vrijheid, heb ik het over internationale vrijheid.”


–3

1–

Natio

naal C

om

ité 4 en

5 mei

Het Nationaal Comité ontwikkelt diverse communicatie-

campagnes. Van deze campagnes kunnen organisatoren

van lokale herdenkingen of vieringen gebruik maken.

Postbus 51 campagne | In de weken voorafgaand aan 4 en

5 mei zijn op radio en televisie de Postbus 51 spots te

horen en zien. Deze campagne is de paraplu over alle

communicatiecampagnes en –uitingen van het Nationaal

Comité 4 en 5 mei. De campagne roept de Nederlandse

bevolking op mee te doen aan de herdenking op 4 mei

en de viering op 5 mei. De radio- en televisiespot kunnen

ook worden uitgezonden op de lokale radio of televisie,

op de lichtkrant in het gemeentehuis of de website van

de gemeente. In dezelfde stijl als de Postbus 51 campagne

laat het comité in huis-aan-huisbladen advertenties plaat-

sen met achtergrondinformatie over 4 en 5 mei.

2 minuten stilte campagne | Elk jaar maakt het comité

samen met de NOS nieuwe stiltespots. In deze spots

roepen bekende Nederlanders op om stil te zijn op 4

mei. Tevens verstuurt het comité zogenaamde stiltebrieven

aan bedrijven en brancheorganisaties met de vraag op 4

mei stil te zijn en herdenken mogelijk te maken. Ook ge-

meenten en organisatoren van herdenkingen en vieringen

kunnen van deze spots en brieven gebruikmaken.

Fakkelcampagne | Het comité roept alle Nederlanders op

om rondom 4 en 5 mei uiting te geven aan hun betrok-

kenheid bij 4 en 5 mei door de fakkel van de vrijheid te

dragen. Het comité heeft de ambitie om de fakkel te

laten uitgroeien tot de Nederlandse versie van de poppy.

In Groot-Brittannië wordt dit symbool in de aanloop

naar en op de herdenking van de Eerste Wereldoorlog

op 11 november gedragen. Gemeenten kunnen de be-

volking en bedrijven oproepen om de fakkel te dragen in

aanloop naar 4 en 5 mei. Medewerkers van de gemeente

kunnen de fakkel dragen om aan te geven dat zij zich be-

trokken voelen bij herdenken en vieren. De fakkel kan

besteld worden in de webshop van het comité.

Onderwijs | Het Nationaal Comité maakt voor het basis-

onderwijs educatieve programma’s. zoals Adopteer een

Monument en het Nationaal Aandenken. Binnen het

project Adopteer een Monument kunnen basisscholen

een oorlogsmonument adopteren en zo leren over lokale

oorlogsgeschiedenis en de traditie van herdenken. Het

comité ondersteunt scholen met lesmateriaal en een

bloemenbon waarmee ze een bloemstuk kunnen kopen.

Het Nationaal Aandenken is een educatief boekje over

oorlog, vrede en vrijheid voor leerlingen van groep 7. Op

de website www.lesmateriaaloorlogenvrede.nl is een uit-

gebreid overzicht van lesmaterialen over de Tweede We-

reldoorlog te vinden.

5 mei-lezing Gauck

Bondspresident Joachim Gauck van Duits-

land hield op Bevrijdingsdag 2012 in

Breda de 5 mei-lezing getiteld Bevrijding

vieren – verantwoordelijkheid nemen. Hij

zei onder andere: “We zien dat vrijheid

niet alleen altijd opnieuw bevochten

moet zijn, aan vrijheid moet ook altijd op-

nieuw vorm gegeven worden. Elke gene-

ratie staat voor de uitdaging om voor

zichzelf en zijn omstandigheden aan vrij-

heid, die in haar mooiste vorm als ver-

antwoordelijkheid moet worden gezien,

opnieuw inhoud te geven.”

Colofon

tekst: Nationaal Comité 4 en 5 mei

redactie: Onno Kronenberg, EMMA Communicatie

interviews: Eric Alink

vormgeving: Martijn Luns, Amsterdam

druk: Drukkerij Van Orsouw, Amsterdam

Fotoverantwoording

• omslag: Ministerie van Defensie

• p. 4: Ilvy Njiokiktjien

• p. 6: Indisch Monument, Den Haag, Ben van Bohemen/niod

• p. 8/9: 5 mei 2010, Roermond, Joël van Houdt

• p. 10: tijdelijk monument op de Dam, 1947, anp Photo / G. v.d. Werff

• p. 14: Ravensbrück monument, Amsterdam, Janita Sassen

• p. 17: Nooit meer Auschwitz, Amsterdam, Dick Simonis

• p. 18: Dodenherdenking bij Molen De Valk, Leiden, hh / Taco van der Eb

• p. 21: Joël van Houdt

• p. 22: Militaire Ereveld Grebbeberg, Rhenen, fotograaf onbekend

• p. 24: 5 mei 2008, Rotterdam, Joël van Houdt

• p. 27: Bevrijdingsfestival Overijssel, Zwolle, Hans van Eijsden

• p. 28: 5 mei-concert, Amsterdam, Joël van Houdt

• p. 30: Joël van Houdt

Het Nationaal Comité 4 en 5 mei heeft zijn best gedaan om de rechthebbenden

van het fotomateriaal op te sporen en hun toestemming te vragen voor

publicatie. Wie desondanks klachten of bezwaren heeft in verband met

auteursrecht, portretrecht, andere rechten, persoonsgegevens of privacy, wordt

verzocht contact op te nemen met het Nationaal Comité 4 en 5 mei.

Nieuwe Prinsengracht 89

1018 VR Amsterdam

telefoon: 020 - 718 35 00

e-mail: [email protected]

website: www.4en5mei.nl

Herdenken, vieren, herinneren. Handreiking voor gemeenten.

Documents

Transcript of Herdenken, vieren, herinneren. Handreiking voor gemeenten.