PrijsuitreikingMOLENAAR-AWARD

Gespot tijdens de open dag:onze nieuwe voorzitter

DICK POUWELS

FEEST: Jan Denissen spreekt 5 jubilarissen toe die 25 jaar in dienst zijn

Studenten organiseren HAS DIERDAY

nummer 3december 2010

3e jaargang

inhoudsopgaveeditorialFlorieke KoersDuurzaam werken

verslagManon de KortHAS Die®Day

achtergrondFlorieke Koers Debat om studen-tenstad beter opde kaart zetten

verslagIneke van Meggelen enFlorieke Koers ZonWindKas inspi-ratiebron voor stu-denten

nieuwsFlorieke KoersEnvironmentalethics geslaagdinternationaal project

verslag Florieke Koers Molenaar Award2010

internationaalLaura Lap Partneruniversi-teiten van HASDen Bosch

achtergrond/fotocollageEtienne de LingResultaten studie-beurzen 2010/Open dag

interviewFlorieke Koers Nieuwe voorzitterbezoekt open dagHAS Den Bosch

rubriekenict beats P6fotocollage P7estafettecolumn P17you’ve got mail P24mmm... P25nieuws en agenda P26nieuwe gezichten P27

P3 P4-5 P8-9

P10-11 P12 P13

P14-15 P16-17 P18

P19

serieFlorieke KoersDuitse studentenin Nederland

2

verslagJan Denissen 5x25 jaar bij HASDen Bosch

achtergrondJ. Denissen, D. Loth &F. Koers Nieuwe lectoren

P20-21 P22-23

Nummer 3December 2010Maandelijks magazine van hogeschool HAS Den Bosch,HAS KennisTransfer enAnton Jurgens Institute

cled materiaal. En daar zijn we blij mee! Want zo kunnenwe meehelpen aan het leefbaar houden van onze planeet(en dit is geen reclamepraatje). En voor wie zelf ook nogiets extra’s wil doen aan duurzaamheid op kantoor, hier wattips om snel duurzamer te werken: • Zet je computer en beeldscherm na een werkdag uit.

Helemaal uit. Dat klinkt misschien logisch, maar kijk naeen lange werkdag maar eens rond in een leeg kan-toor: lang niet iedereen doet het.

• Loop je vaak even bij je bureau vandaan? Stel dan indat je computer na een bepaalde tijd overgaat op deslaapstand. En heb je een leuke sceensaver gedown-load? Schakel die dan uit, een computer met eenscreensaver gebruikt al snel tien keer meer energiedan een computer in slaapstand

• Kies er eens voor om af en toe thuis te werken. Vooralals je ver weg woont, want al die kilometers zorgen voorheel wat vervuiling. Of pak eens wat vaker de fiets, noggoed voor de lichaamsbeweging ook.

• Let op met kopjes koffie en thee. Het is niet zo datmokken altijd beter zijn dan bekertjes uit de automaat.Je zou denken dat het steeds opnieuw gebruiken vanje eigen, stenen mok beter is dan de wegwerpbeker-tjes. Maar het hangt ervan af of bekertjes worden her-gebruikt en hoe mokken worden schoongemaakt.

• Print alleen als het niet anders kan. En als het niet an-ders kan, print dan dubbelzijdig.

• Doe net als thuis het licht uit als je als laatste een ruimte verlaat. Dat kan lang niet overal, maar misschienkun je wel de thermostaat iets lager zetten?

Veel duurzaam leesplezier! Florieke

(Bron tips: www.vkbanen.nl )

editorial

Colofon:Hoofdredactie: Florieke Koers, HAS Den BoschEindredactie: Lindsay Kemps-Saitch, HAS Den Bosch Fotografie cover: Margriet Hoffmans, HAS Den Bosch Ontwerp: Studio Jean Philipse, Sint MichielsgestelDruk: Drukkerij Tielen, BoxtelOplage: 600

Vragen of opmerkingen over deze HAS Beats? Mail ze naar hasbeats@hasdb.nlWil je weten wanneer de deadline voor de volgende HAS Beats is? Kijk op intranet: Afdelingen/ Communicatie & PR/ HAS Beats.

Duurzaamheid. We kunnen er niet meer omheen met z’nallen. Het is ‘in’. Maar het is ook broodnodig, willen we onzeplaneet in stand houden zoals ie nu is. Tik duurzaamheid inbij Google en je krijgt: duurzame ontwikkeling, portal duur-zaamheid, Dag van de duurzaamheid, cradle tot cradle,duurzaam nieuws, duurzaam ondernemen, energiebespa-ring, Nationale Coalitie van de Digitale Duurzaamheid, klimaatcongres, scholen voor duurzaamheid, Nederlandwordt groenland, duurzame vacatures, dossier duurzaam-heid, samenwerken aan duurzaamheid, duurzaamheid inactie, Duurzaamheid Scoort!, Nacht van de duurzaamheid,vis en duurzaamheid, Volkswagen en duurzaamheid, Duur-zaamheid Strategie Scan, Apeldoorn voorop in duurzaam-heid… Tja, en zo kan ik nog 75 pagina’s doorgaan. Dat zegtwel genoeg. Het ZLTO-gebouw is als deze HAS Beats uit-komt inmiddels open en het kantoor met A-label behoorttot de duurzaamste kantoorgebouwen van Nederland. Bijvoorbeeld: de hoeveelheid licht die aan de zonnige zuid-gevel het gebouw binnenkomt, is relatief klein. Tempera-tuurschommelingen door het jaar heen blijven zo beperkt.Maar ook zijn de nieuwste technieken toegepast om zuinigmet water, elektriciteit en warmte om te gaan. Daarnaast is,specifiek voor het interieur, gekeken naar duurzame pro-ductietechnieken, levensduur en gebruikstoepassingen.Maar ook wij HAS Den Bosch blijven niet achter: zo zijn wesinds kort overgestapt op natuurvriendelijk papier voor alons briefpapier, onze enveloppen, visitekaartjes, uitnodi-gingen, flyers, en andere uitingen op communicatiegebied.En dus ook voor de HAS Beats. Sinds de vorige editie kunje het FSC-keurmerk op deze pagina terugvinden. Dit betekent dat de nieuwe grondstoffen die worden gebruiktom dit papier te maken, uit verantwoord beheerd boskomen. En het papier bestaat niet alleen uit nieuwe mate-rialen, het bestaat gedeeltelijk of zelfs geheel uit gerecy-

3

Duurzaam werken

fsc logo

4

Om 17.00 uur werden de gasten ontvangen met koffie eneen HAS blue bone pupcake! Na deze heerlijke versna-pering werden de gasten uitgenodigd voor een tweetalinspirerende lezingen verzorg door lector DiergezondheidPaul Overgaauw en de eigenaar van Alpaca International:John Peeters. Beide sprekers lieten zien hoe belangrijksamenwerking is in deze jonge dierhouderijsector. Het verrukkelijke eten werd verzorgd door het ‘kookstel’Jan en Conny Buwalda, die werden bijgestaan door eenteam van enthousiaste Dier- en veehouderij-studenten.Samen voorzagen zij de gasten van een heerlijk diner. Enkele hoogtepunten waren de amuse van Brabantsehertenpaté, hete sprinkhanen in tempurabeslag en eensmeuïg chocolade cakeje met kokosijs.

Passie of geld verdienen?Na het diner werden de gasten verdeeld in groepen envonden er ongedwongen tafelgesprekken plaats rondomthema’s als dierenwelzijn, diergezondheid en onderne-merschap. Eén van de stellingen, die erg populair was

onder de deelnemers, luidde: ‘passie en geld verdienengaan niet samen’. Het merendeel van de genodigden washet hier absoluut niet mee eens. In deze sector heb je namelijk vooral passie nodig om je product of dienst tekunnen verkopen, omdat de branche voornamelijk emo-tiegedreven is.

Na afloop werd de gasten gevraagd in één woord dezebijeenkomst te omschrijven. Enkele genoemde termenwaren: Inspirerend • Smakelijk • Boven verwachting • InnoverendGeslaagd • Gevarieerd publiek • Goed initiatief • Gezel-lig • Voor herhaling vatbaar • Onverwachts • Toekomst

De organisatie kijkt terug op zeer geslaagde avond en wilvia deze weg nogmaals haar hartelijke dank uiten aan allemedewerkers en studenten die een bijdrage hebben ge-leverd aan deze succesvolle avond, in het bijzonder aande studenten van de module Event Organisation, zonderhen was deze avond niet mogelijk geweest.

Op donderdag 18 november 2010 vond de allereerste HAS Die®Dayplaats. De avond stond in het teken van kennismaken, verbinding zoekenen samenwerken. Het was een vervolg op de succesvolle borrel op AnimalEvent 2010, in mei vorig jaar.

HAS Die®Day: kennismaken, verbinding zoeken en samenwerken

Tekst: Manon de KortFoto’s: Margriet Hoffmans

“Beide sprekerslieten zien hoe

belangrijk samenwerking

is in dezejonge dier-

houderijsector”

verslag

5

Q: Maar daar gaat afdeling ICT toch niet over?A: Je slaat de spijker op zijn kop. Vanuit het onderwijs zelfzal gezocht moeten worden naar balans tussen voor-hoede- en achterhoede, moment van invoering, begelei-ding van docenten en studenten en beschikbaarheid vanICT-middelen. Vanuit ICT kunnen we bijdragen door in degaten te houden welke ontwikkelingen er op dit gebiedgaande zijn, zowel vanuit techniek als gebruikersper-spectief. En als het moment daar is, dan zorgen wij datwe klaar zijn voor levering en ondersteuning van ICT-mid-delen.

Q: En hoe organiseer je dat zoeken naar balans dan?A: Vanuit het management team wordt op dit moment eenoverlegstructuur opgezet waarbij vertegenwoordigers vande opleidingen/sectoren, HAS KennisTransfer, Anton Jur-gens Institute en ICT regelmatig afstemmen met betrek-king tot ontwikkelingen, wensen en suggesties. Daaruitvolgen weer projectvoorstellen voor invoering van ICT-op-lossingen ten behoeve van het onderwijs. Hierover meerin een volgende HAS beats.

Q: Da’s interessant, wanneer krijgen we een I-pad?A: Goeie vraag en mooi voorbeeld. Twee stellingen: 1. Een I-pad is gewoon een soort laptop met touchscreenen volgend jaar loopt de helft van de studenten met zo’nding, niks bijzonders.2. Een tablet-PC biedt nieuwe mogelijkheden op het ge-bied van interactie tussen docent/coach en student, les-materiaal en manier van studeren en zal het heleonderwijs op zijn kop zetten.Er worden maandelijks hele congressen georganiseerdover dit onderwerp. De waarheid zal wel ergens in hetmidden liggen en iedereen snapt dat je hier niet binneneen week beleid op kunt formuleren. Zoals we er nu meeomgaan, is dat er een klein projectgroepje aan de slaggaat: de voorhoede. Het experiment loopt in overleg methet managementteam en andere betrokken afdelingen.De projectgroep krijgt ook een opdracht mee om alle as-pecten vanuit de hele HAS te bekijken en niet alleen van-uit de eigen opleiding, groep of module. Als we het gevoelhebben dat alle aspecten zijn belicht tegen de HAS-ach-tergrond, kan er een keuze gemaakt worden hoe we ‘inprincipe’ binnen HAS Den Bosch met I-pads omgaan.

Q: Mug of olifant?Wedervraag: wat houdt het midden tussen mug en oli-fant? De uitdaging voor de organisatie en ICT zit ‘m in hetbalanceren tussen onderwijsdoelstellingen (vraag) engadgetpraat (technologiepush). Als het om koorddan-sende olifanten gaat is één ding duidelijk: je moet eenheel stevig koord hebben, lees ‘beleid’. Ook hierover meerin een volgende HAS beats.Terug naar de wedervraag: als je een enkele I-pad alsmug voorstelt, en een lokaal met 40 ingebouwde touch-screens in het bureau als olifant, dan zal de waarheid er-gens in het midden liggen. Of het dan een ezel, een koeof een zwarte labrador wordt, kan nu nog niemand voor-spellen.

Meer info op http://intranet.hasdb.nl/ict.

ICT Beats is een rubriek over hetwel en wee van ICT binnen hogeschoolHAS Den Bosch. In deze editie: onderwijsen ICT

Q: Dansende olifanten?A: Nou kijk, als een dansende olifant uit balans raakt, dandreunt dat even na, zeg maar. Zeker als het een koord-dansende olifant betreft. Onderwijs is zo’n breed en zwaarbegrip. Daar draait het binnen HAS allemaal om. Maar ICTis ook een breed en soms zwaar begrip. Breng dat maareens met elkaar in balans.

Q: Is dat nu niet in balans dan?A: Dat hangt af van aan wie je het vraagt. Sommige docenten zouden bijvoorbeeld meer ICT-middelen willengebruiken dan er op dit moment mogelijk is. Anderen vin-den de ontwikkelingen op ICT-gebied veel te snel gaan.Voorbeeld: bij HAS Den Bosch nemen we nog geen col-leges op met als doel om ze als video via internet weer tepubliceren. Sommige docenten zouden het nu al leuk vin-den, andere moeten er niet aan denken. Ooit komt er eenmoment waarop je als hogeschool waarschijnlijk geenkeuze meer hebt. Als we de komende twee jaren nietsdoen op dit gebied, dan kan dat tot imagoschade vanHAS Den Bosch leiden. Als we dit volgende maand al zouden invoeren, dan zouden we tegen veel weerstand inde organisatie aanlopen. Discussie over nut en noodzaak,kloof tussen voorhoede en achterhoede, angst en en-thousiasme, best lastig om een goede balans te vinden.

ict beats Tekst: Jurriejan Smits

Onderwijs en ICT: koorddansende olifanten

6

fotocollageStad en streekontwikkeling

viert 10-jarig lustrum Foto’s: Monique Huberts

7

inspirerend. gezellig. kleurrijk. enthousiast. veelzijdig. ongedwongen. bijzonder. bevlogen. puur. betrokken.

8

Paul Rüpp van Avans was er, en wethouders Bert Pauli en Bart Eigeman. Daarnaast wat mensen van de politiekepartijen en de gemeente, wat mensen van Cultuurnet-werk, een kennismakelaar van de gemeente Tilburg enenkele studenten van studentenverenigingen GremioUnio en Animoso. Een klein groepje dus. “Veel studentenwaren er afgelopen donderdag niet aanwezig bij hetdebat over Den Bosch als studentenstad”, stond in stu-dentenkrant Punt van Avans. Ze namen ook nog een Twitter-bericht op van oud-Avansstudent en gemeente-raadslid Ufuk Kahya: “Jammer, weinig studenten op symposium Den Bosch Studentenstad. Prof's en be-stuurders aan het woord”.

Thuis blijven wonenGediscussieerd werd er wel van harte, en dat resulteerdeonder meer in een flink verhaal in het Brabants Dagblad.“De hogescholen groeien al jaren op rij”, schrijft de krant.“Toch is Den Bosch niet echt een studentenstad. Wellichthoudt de goede bereikbaarheid dat juist tegen.” En in-derdaad, Den Bosch is goed bereikbaar en ligt vrij cen-

traal in het land. Relatief weinig studenten gaan op ka-mers. Op HAS Den Bosch is dit maar 15%. De rest reist open neer. “Bijna 50% van onze studenten komt uit de regio(Brabant, Zeeland, Limburg) en dan zijn de afstandengoed te doen”, vertelt Anja van de Ven van Studentzaken.“Maar ook studenten van verder weg reizen vaak op enneer. Bij sommige studenten komt dit, omdat de oudersthuis een bedrijf hebben en zij daarin meewerken, somsblijven ze gewoon liever thuis wonen. Ook spelen de kos-ten die op kamers wonen met zich meebrengt mee. Endoordat er vrij weinig studenten wonen, is er voor de studenten die er wel zitten weinig te doen.” Volgens dekrant vertrekt het overgrote deel van de studenten na destudie weer, vooral omdat betaalbare starterswoningenin Den Bosch schaars zijn. En huisvesting is een voor-waarde voor een goede studentenstad.

Geen universiteitDocent Koen Verhoeven hield tijdens het debat eenpraatje over de relatie tussen onderwijs en het bedrijfs-leven, en hoe HAS Den Bosch daarin staat. Daarnaast

Begin oktober barstte in Den Bosch een discussie los omtrent het wel ofniet willen zijn van een studentenstad. PvdA en D66 organiseerden daaromsamen met studentenvereniging Gremio Unio een debat op HAS DenBosch over dit onderwerp. Zij nodigden docent Koen Verhoeven uit om tekomen spreken. De opkomst was helaas niet zo hoog. Heeft het debat tochiets opgeleverd?

Debat om studentenstad beter op de kaart zetten

Tekst: Florieke KoersFoto’s: Gremio Unio achtergrond

Een klein groepje, maar toch een flinke discussie tijdens het debat over Den Bosch studentenstad.

9

achtergrond

hoorde hij uiteraard het debat aan. “Je zou kunnen zeg-gen dat er bij de verschillende partijen allerlei ideeënleven over hoe Den Bosch een betere studentenstad zoukunnen zijn. Niet alleen het probleem van huisvestingwerd daarbij besproken, maar ook bijvoorbeeld de mo-gelijkheid goedkoop te kunnen eten in de stad en het feitdat het weinig echte activiteiten voor studenten zijn. Deverschillende partijen gaven aan dat het erop lijkt of degemeente niets zichtbaars doet om dit te verbeteren.”Wethouder Bert Pauli stelt in het Brabants Dagblad ookdat Den Bosch maatregelen voor jongeren zichtbaardermoet maken. “Er zijn dancefeesten in de Brabanthallen.Dat doen we heus niet voor de oudere Bosschenaren”,zo meldt hij in het Brabants Dagblad. Volgens Koen gafde gemeente ook aan dat er wel meer activiteiten in DenBosch specifiek voor studenten georganiseerd zoudenmogen worden, maar legt het initiatief hiervoor bij de stu-dentenverenigingen en hogescholen. “KennismakelaarPieter Siebers stipte nog een ander probleem aan”,voegde hij er nog aan toe. “Den Bosch heeft helemaalgeen historie als studentenstad en geen universiteit. Sie-

Wethouder Bert Pauli neemt het woord.

“Den Bosch scoort als studentenstad slechter dan andere Brabantse steden”

bers vroeg zich af of Den Bosch het wel in zich heeft stu-dentenstad te zijn.” Koen ziet dat alle partijen positiefstaan tegenover Den Bosch als studentenstad. “Maar nie-mand pakt voor mijn gevoel vooralsnog de handschoenop. Dat is jammer, want we moeten er wel wat voor doen,of het nou bij de Bossche geschiedenis hoort of niet.”

Werk aan de winkelD66 meldde na afloop op haar website dat het debatveel reacties heeft opgeleverd. “Den Bosch scoort alsstudentenstad slechter dan andere Brabantse steden,blijkt uit onderzoek van Avans. Duidelijk is dat er nog veelwerk aan de winkel is om Den Bosch als studentenstadbeter op de kaart te zetten”, schrijven ze. “Diverse sug-gesties passeerden de revue om deze achterstand wegte werken. Nu is het zaak hieraan concrete invulling tegeven. Wethouder Pauli beloofde het onderwerp te be-spreken met de rest van het college. PvdA en D66 gaande komende periode gebruiken om de verschillendeplannen verder uit te werken en aan de orde te stellen inde gemeenteraad.”

10

“Er werden in totaal 42 inzendingen ontvangen van overde hele wereld”, vertelt Ineke. “De beste tien ontwerpengingen door naar de tweede ronde en er werd een be-drag beschikbaar gesteld waarmee de bedenkers hunidee verder konden uitwerken. De drie beste ontwerpenzouden in de derde ronde daadwerkelijk gerealiseerdworden, zij het op kleine schaal (maximaal 500 m2) enook zou de werking ervan getest worden. In de vierderonde zouden de drie ontwerpen dan op praktijkschaalkunnen worden gebouwd.”

Het idee: de ZonWindKas“Ik werd door mijn broer Geert gebeld die voorsteldesamen deel te nemen onder de naam van zijn bedrijfThermotech”, vervolgt Ineke. “Aanleiding voor dat tele-foontje was dat hij als werktuigbouwkundig ingenieuralles van energie weet, maar weinig van planten en tuin-bouw. Doordat hij niet in de sector werkt en dus van bui-ten de sector naar deze uitdaging keek, kon hij een

creatief idee tot stand brengen, zonder een standaard-kas in gedachten te hebben: een innovatieve, energie-producerende kas. Hij had mij nodig om in die energie-producerende kas ook nog planten te kunnen produce-ren. Door samen te brainstormen werd het idee voor deZonWindKas geboren: een kas waarbij in het dek zonne-energie wordt vastgelegd in water en als hoogwaardigewarmte wordt opgeslagen voor een later moment.

In de ZonWindKas is een innovatief lamellenscherm geïn-stalleerd dat de zonnestraling absorbeert en de energieverzamelt in de vorm van water van 65°C. Direct zonlichtkan worden voorkomen door de lamellen te sluiten. Eenspeciale buffer onder de kas slaat het warme water opvoor hergebruik in de winter. In de praktijk kan een wind-molen de benodigde elektriciteit leveren.

Uit: Verslag eindresultaten onderzoek Wageningen UR.

De tuinbouw is een sector die zeer innovatief is, maar die ook innoveertvanuit bestaande kennis. Het ministerie van LNV en het Productschap Tuin-bouw (PT) hebben in het kader van het project ‘Kas als energiebron’ in2005 een ontwerpwedstrijd uitgeschreven om echt vernieuwende ideeënte verzamelen. Ineke van Meggelen en haar broer Geert deden eraan meeen hun idee bleek een van de drie beste inzendingen. Een prestatie die alsgrote inspiratiebron kan dienen voor de studenten Tuinbouw en akker-bouw.

ZonWindKas inspiratiebron voor studenten

Tekst: Ineke van Meggelen en Florieke KoersFoto’s: Ineke van Meggelenverslag

“Het is eenwaanzinnigeervaring dat

iets wat je metje broer aan

de keukentafelontwerpt ookecht gebouwd

wordt”

Geert en Ineke in hun ZonWindKas.

11

Inspiratiebron“Eind oktober 2010 is de derde ronde afgesloten”, zegtIneke. “De energieprestaties van de drie winnende kas-sen blijken helaas minder goed dan verwacht, of andersgezegd: de kosten liggen hoger dan momenteel verant-woord is. De kas zal daarom niet op praktijkschaal wor-den gebouwd. Er vindt nu nog vervolgonderzoek plaats,als alle onderzoek is geweest en geen aanpassingenmeer worden voorzien, worden de ontwerpen gesloopt.Dat was in de wedstrijdvoorwaarden opgenomen. Is ookafhankelijk van eventuele nieuwe ontwerpen die wordenaangeboden. Ruud Lubbers gaf als voorzitter van de juryaan dat de sector veel geleerd heeft van de ontwerp-wedstrijd en de ontwerpen die zijn gebouwd en waarmeeonderzoek is gedaan: er zijn nog veel nieuwe mogelijk-heden waar je in eerste instantie misschien niet aan zoudenken. Voor Geert en mij was het vooral de lol van hetontwerpen, de discussies met de onderzoekers van Wa-geningen UR, de vele belangstelling vanuit binnen- enbuitenland en de aandacht van belangrijke mensen alsminister Verburg en de afsluiting van de wedstrijd dit na-jaar met Ruud Lubbers (voorzitter van de jury), Tjibbe

verslagWinnaar tweede ronde“In de eerste ronde eindigde de ZonWindKas op dezesde plaats, waarna we HAS KennisTransfer hebben gevraagd mee te denken. Hun belangrijkste bijdrage isgeweest het zoeken van een partner in de kassenbouw-sector die de kas zou kunnen en willen realiseren. De kasis ontwikkeld voor schaduwminnende gewassen, daaromreageerde de sector wat behoudend. De gedachte datde kas niet geschikt is voor bijvoorbeeld tomatenpro-ductie, zorgde voor veel afwijzingen. Maar Gakon zag eennieuwe uitdaging na een al gerealiseerde drijvende kaswel zitten. Het bedrijf had namelijk al eens bij wijze vangrap een kas op water gebouwd, die staat nog bij de vei-ling in Naaldwijk. In het voorjaar van 2007 bleek de Zon-WindKas in de tweede ronde het winnende ontwerp tezijn, mede dankzij de realistische benadering en het nietgebruiken van aquifers, dat is opslag van laagwaardigewarmte in diepe zandlagen in de ondergrond. De demo-kas werd voor de testfase in Bleiswijk geplaatst, samenmet de andere twee demo’s die in de tweede ronde ge-selecteerd waren. Vanaf begin 2009 is er onderzoek ge-daan in de ZonWindKas, in eerste instantie met depotplant anthurium. De resultaten waren veelbelovend, ener wordt nu een extra jaar onderzoek gedaan met de pot-plant spatiphyllum.”

Joustra en Nico van Ruiten, die ons nog lang bij zal blij-ven. Het is een waanzinnige ervaring dat iets wat je metje broer aan de keukentafel ontwerpt ook echt gebouwdwordt. Voor de Tuinbouw en akkerbouw-studenten is heteen inspiratiebron om verder te kijken dan hun eigen we-reldje. Alleen breed over de schutting kijkend doe je echtvernieuwende ideeën op!”

Meer weten? Lees het eindverslag van het onderzoek vanWageningen UR op intranet onder de newsbeats!

In de ZonWindKas verliep de teelt van potanthuriumsprima en de energieprestatie was goed. Telers waren ergenthousiast over de variabele beschaduwingsfactor diede lamellen in het kasdek bieden en de snelheid waar-mee er op wisselende weersomstandigheden kan wor-den gereageerd. Het belangrijkste knelpunt is de zeerhoge kostprijs van de kas. De goed geïsoleerde warmte-opslag buffer is erg duur en kan alleen binnen zeven jaarworden terugverdiend bij een gasprijs van meer dan 90cent. Het bedenkers van de kas gaan daarom nu inten-sief op zoek naar alternatieve vormen van warmte-op-slag.

Uit: Verslag eindresultaten onderzoek Wageningen UR.

In de kas staan schaduwminnende planten.

Zo werkt de ZonWindKas.

Daardoor heeft hij ook de leermodule ‘Inleiding in de Mi-lieuethiek’ bij HAS Den Bosch kunnen verbeteren, onder-deel van de opleiding Milieukunde.Ook heeft hij metcollega’s een boeiende opzet kunnen maken voor eenvergelijkbare module bij de nieuwe opleiding ToegepasteBiologie. Studenten houden zich dan bezig met feitelijkewetenschappelijke ontwikkelingen waar ze ethische re-flectie op loslaten. Dat is een leuke combinatie. Het pro-ject loopt inmiddels ten einde en het boek is uitgekomenin maar liefst zeven talen. De e- training die je kunt vol-gen aan de hand van het boek, staat op internet, ook inzeven talen. De waardering voor het boek is groot bij le-zers in verschillende landen. Studenten uit alle landen tes-ten de training, ook die scoort goed.

Het Europese project Environmental Ethics is geslaagd. Partners uitzeven landen ontwikkelden een digitale leeromgeving op het gebied vanmilieu-ethische reflectie: een website, een boek, een CD-rom en een e-training. Alle in het Engels én in de talen van de alle partners. Het projectricht zich daarbij in het bijzonder op studenten in een praktijkgerichte on-derwijsomgeving en de beroepsgroep waar deze studenten vervolgensterechtkomen. Kees Vromans, docent op Hogeschool HAS Den Bosch,heeft zich als een van de partners bezig gehouden met het schrijven vanhet boek en het ontwikkelen van de e-training.

Wat is milieuethiek?Bij milieuethiek denk je na over het handelen van men-sen ten opzichte van natuur en milieu.Het blijkt dat natuuren milieu bestaan uit verschillende elementen, van diertot dode materie. Dus houdt milieuethiek zich bezig metmenselijk handelen ten opzichte van dieren, planten,micro-organismen, water, bodem, lucht, zeeën, rivieren enlandschappen. Milieuethiek komt in het bijzonder om dehoek kijken als dat handelen problematisch wordt.

Meer weten? www.env-ethics.com of mail naar Kees Vromans:VC@hasdb.nl

De cover van het boek dat in zeven talen verschijnt.

nieuws

Environmental ethics geslaagd internationaal project

12

Tekst: Florieke KoersFoto: Kees Vromans

13

Tot nu toe is Helen erg tevreden over de opleiding Toe-gepaste Biologie. “We hebben al in de eerste weken veelpraktische ervaringen kunnen opdoen en heel veel ge-leerd”, vertelt ze enthousiast. “In Duitsland wordt van deopleidingen in Nederland gezegd dat ze heel praktischzijn en de studenten beter op hun beroep voorbereidendan de vergelijkbare Duitse opleidingen. En Nederlands isvoor Duitsers niet zo moeilijk te leren, daarom was voormij de keus naar Nederland te komen niet zo’n moeilijke.Ik had genoeg tijd om naast school en het paardrijdendat ik in Duitsland veel deed, de taal onder de knie te krij-gen.”

Dieren én planten interessantHelen wil later een baan waar ze met planten of dieren temaken heeft, daarom heeft ze voor Toegepaste Biologiegekozen. “Na mijn afstuderen wil ik het onderzoek in, maarik weet nog niet precies op welk gebied. Eigenlijk vond ikdieren altijd erg interessant, maar nu ben ik ook steedsmeer in planten geïnteresseerd. We zullen zien hoe mijninteresses zich de komende jaren ontwikkelen. Tot nu toevind ik het leukste aan de opleiding het buiten zijn en daarzelf onderzoek doen. Minder leuk vind ik dat we na heteerste blok meteen alweer in andere groepen zijn inge-deeld. Ik begon me net op mijn gemak te voelen in mijnPGO-groepje en de medestudenten beter te leren ken-nen en nu zit ik weer met heel veel nieuwe mensen in eengroep. Maar ja, dat hoort er nu eenmaal bij.”

FietspadenHet grootste verschil tussen Nederland en Duitsland? “Datis natuurlijk de taal. Daarnaast vind ik de mentaliteit vande mensen in Nederland anders. De mensen hier zijn heelvriendelijk en minder formeel dan de Duitsers. Maar hetleven in Nederland is wel duurder dan in Duitsland: de ka-mers, de levensmiddelen, de sportverenigingen… En watik erg leuk vind aan Nederland zijn de fietspaden. Eigen-lijk alles is goed met de fiets bereikbaar. Ik heb naast mijnopleiding ieder week badmintonles. Verder ga ik vaakwandelen, meestal gewoon naar een cafeetje in het centrum. En binnenkort krijg ik mijn piano, dan zal ik heelveel piano spelen. Ik heb het dus lekker druk.”

Broertje van negenIk ga meestal één of twee keer per maand een weekendjenaar huis om mijn vrienden en familie te zien, vooral mijnklein broertje van negen jaar, die het helemaal niet leukvindt dat ik zo ver weg ben. Ik had in het begin heel erglast van heimwee en tussendoor ook nog soms. Vooral alsik wat langer thuis ben geweest, bijvoorbeeld met vakan-ties. Ik ben heel benieuwd hoe het verder gaat met destudie en vooral met de stages. In het derde jaar moetenwe op twee plekken stage gaan lopen, zowel in het binnen- als in het buitenland. Dat wordt vast een heleleuke tijd. Op dit moment ben ik van plan na de studieweer terug naar Duitsland te gaan, maar je weet nooit watof wie je tegenkomt en wat er dan gebeurt!”

Veel van de buitenlandse studenten die in Nederland studeren, komenuit Duitsland. Zij vinden het Nederlandse onderwijs prettig omdat het klein-schaliger en informeler is. Ook bij HAS Den Bosch zijn ze te vinden. In eendriedelige serie ontdekt de HAS Beats hoe het voor deze studenten is eenopleiding bij HAS Den Bosch te doen. Deze keer deel 2: Helen-TheresHauck is eerstejaars Toegepaste Biologie bij HAS Den Bosch. Ze komt uitSpeyer, dat ligt zo’n 450 km. van Den Bosch, en is 19 jaar oud.

Duitse studenten in Nederland

serie

Helen-Theres Hauck: “Ik had genoeg tijd om

naast school en het paardrijden dat ik in Duitsland veel deed, de taal onder de knie

te krijgen.”

Tekst: Florieke KoersFoto: Helen-Theres Hauck

Helen-Theres Bauck met haar paard.

14

15

De Molenaar Award is een initiatief van vakblad De Mole-naar. De prijs is dit jaar voor de vierde keer uitgereikt enwordt toegekend aan een persoon die zich de afgelopenjaren heeft ingespannen om de graanverwerkende endiervoederindustrie op een hoger niveau te krijgen. Dekeuze om de award bij HAS Den Bosch uit te reiken waseen bewuste. “Diervoeding is een belangrijk onderdeel vanhet leerplan van de opleiding Dier- en veehouderij”, steldeJan Denissen, sectordirecteur bij HAS Den Bosch en dag-voorzitter, tijdens zijn inleiding. “Nog vrij weinig studentenmaken van diervoeding hun specialisme en met het in huishalen van dit evenement willen we aan het bedrijfslevenlaten zien dat we hier graag verandering in brengen. Ik zouwillen zeggen tegen hen: geef onze studenten de kans uit-dagende projecten te doen in het beroepenveld.”

Insecten in de voedselketenBijzonder waren de hapjes die Food Design-studentenhadden gemaakt en die tussen allerlei kruiden in pottenop de tafels stonden: sprinkhaanlolly’s in caramel ge-doopt en meelwormkoekjes. De jury van de award, be-staande uit Aalt Dijkhuizen, Henk Flipsen, Menno Thomasen Loek de Lange, deed uitgebreid uit de doeken wat zijeen geschikte kandidaat acht voor de Molenaar Award,en kreeg daarnaast een aantal stellingen voorgeschoteld.Een ervan was: ‘Passen insecten in onze voedselketen?’Verschillende meningen passeerden de revue. Kritischenoten: hoe moeilijk het is de westerse wereld te laten

wennen aan het eten van insecten en dat er beter onder-zoek gedaan kan worden naar andere eiwitalternatievenen het ontwikkelen van een hogere productiviteit van be-staande grondstoffen. Maar ook waren positieve geluidenzoals het feit dat er al onderzoek wordt gedaan naar voe-der voor insecten, en dat wennen aan het eten van in-secten niet zo moeilijk is als het de productverwerkendeindustrie betreft.

Open houdingYvan Dejaegher kreeg de Molenaar Award toegekendvoor zijn grote verdiensten voor de sector in België envoor zijn inspanningen om de diervoederindustrie inter-nationaal en in de keten op de kaart te zetten. Er is veelgerealiseerd in de diervoederindustrie als het gaat om deinvulling van maatschappelijke thema’s en dilemma’s voorde sector. Dejaegher heeft daar met zijn open houdingeen belangrijke bijdrage aan geleverd. De twee anderegenomineerden die op de shortlist waren beland, kregenbeiden de tweede prijs. Ad Kemps van Coppens Dier-voeding werd geprijsd om het ontwikkelen van velenieuwe marktconcepten en zijn inspanningen op het ge-bied van diergezondheid in de varkenshouderij. Hink Per-dok van Provimi werd tweede vanwege de jonge mensendie hij aan de lopende band enthousiast probeert temaken voor de sector, maar ook vanwege de product-verbeteringen die hij heeft doorgevoerd en het vergrotenvan de kennis in de sector.

Yvan Dejaegher, directeur-generaal van de Belgische mengvoederfede-ratie (Bemefa), heeft de Molenaar Award 2010 gewonnen. Deze prijs werd24 november uitgereikt bij hogeschool HAS Den Bosch tijdens het sympo-sium ‘Van Molenaar tot Kok’.

Molenaar Award 2010 uitgereikt bij hogeschool HAS Den Bosch

verslag

“Diervoeding iseen belangrijk onderdeel van

het leerplan vande opleiding Dier-en veehouderij”

Tekst: Florieke KoersFoto’s: Margriet Hoffmans

De genomineerden Yvan Dejaegher, Ad Kemps en Hink Perdok.

16

Voor Neeltje Bekkers en Laura Lap de ideale gelegenheidhun kennis op te frissen tijdens de vele workshops en ses-sies. Maar bovenal was het doel op een heel efficiëntemanier en zonder veel reizen verschillende (potentiële)partneruniversiteiten van HAS Den Bosch te ontmoeten.Op de conferentie waren meer dan tien partneruniversi-teiten aanwezig. Op deze pagina een impressie van departneruniversiteiten die we ontmoet hebben en de ma-nier waarop de samenwerking met hen eruit ziet.

Samenwerking met partnerscholenOp dit moment heeft HAS Den Bosch meer dan dertigactieve partnerscholen verspreid over de verschillendeopleidingen. Met name de Green Business School isgoed vertegenwoordigd, omdat zij Engelstalig onderwijsaanbiedt. Echter, samenwerken kun je op allerlei manie-ren, dus de andere opleidingen doen ook mee. Demeeste partnerscholen zijn universiteiten, waarmee wesamenwerken binnen het Europese Life Long LearningProgram. Binnen dit programma vinden diverse uitwis-selingen plaats tussen studenten (stage, studie, doubledegree, inkomend en uitgaand), en docenten en staf

(inkomend en uitgaand). Ook voeren we soms met part-neruniversiteiten projecten uit, al dan niet met de betrokkenheid van studenten (bijvoorbeeld Creativity inthe Green Space, van Tuin- en landschapsmanagement).Maar er zijn ook partners op mbo-niveau waarmee we intensieve contacten hebben voor doorstroom van studenten naar ons Engelstalig onderwijs. Dit gebeurt bijvoorbeeld in Letland en Estland. In Polen en Duitslandzijn er eerste contacten.

Laura Lap, Mobility Coordinator Als Mobility Coordinator is Laura nauw betrokken bij alleuitwisselingen. Zij is momenteel aan het investeren in decontacten met partneruniversiteiten en zal het komendejaar de mogelijkheden voor studenten en collega’s inzichtelijk maken. We zien dat studenten vaker met vragen komen over de mogelijkheden voor uitwisse-lingsprogramma’s. Nu is dat nog iets wat Laura met destudent individueel bekijkt. In de loop van volgend jaarzal International Office een voorlichtingsbrochure voorstudenten uitbrengen waarin de mogelijkheden per universiteit toegelicht worden.

September jongstleden vond de jaarlijkse conferentie van de EuropeanAssociation for International Education plaats, ditmaal in Nantes (Frank-rijk). Op deze conferentie ontmoeten meer dan 3600 professionals op hetvakgebied internationalisering in het hoger onderwijs elkaar en wisselenzij kennis uit over nieuwe ontwikkelingen en beleidslijnen.

Partneruniversiteiten van HAS aanwezig op conferentie

Tekst: Laura Lapinternationaal

De conferentie waar Neeltje Bekkers en Laura Lap naartoe gingen, werd gehouden in Nantes, Frankrijk.

17

Szent István University in Gödöllo, HongarijeDit is een redelijk nieuwe partneruniversiteit van HAS DenBosch. Derdejaars student Dier- en veehouderij AnneliesHut volgt dit jaar een deel van haar onderwijsprogrammain Hongarije. Haar vriend, afgestudeerd aan de opleidingBedrijfskunde en agribusiness, is in Hongarije een var-kensbedrijf begonnen.

HAMK, FinlandMet deze hogeschool werken diverse opleidingen binnenHAS Den Bosch al jaren actief samen. Zowel op het ge-bied van studentuitwisseling als voor docenten- en stafmobiliteit. Dit studiejaar gaan diverse collega’s lesge-ven op HAMK, en bovendien volgen vier studenten Tuin-en landschapsmanagement/ Landscape Design er dit semester onderwijs.

Universitat Autonoma de Barcelona, SpanjeDe coördinator van deze universiteit was ook aanwezig.Met haar bespraken we de samenwerking met de facul-teit Veterinary Sciences en Food Technology. Jaarlijksgaat een aantal studenten Voedingsmiddelentechnologienaar Barcelona voor een stage op de universiteit. Ookkomen door bemiddeling van collega Annette van Koo-ten studenten in Nederland stage lopen bij onder meerCampina en DMV.

University of The Fraser Valley (FVU), CanadaNiet alleen zochten wij onze partners op, ook werden wijvoorafgaand aan de conferentie (onverwachts) benaderddoor de FVU uit Canada. Zij wilden ons graag ontmoetenom een samenwerking op te starten. In de FVU-regiowonen veel Nederlandse emigranten en staat de Neder-landse sector goed bekend. Na een aantal gesprekkenzijn we enthousiast over de mogelijkheden geworden.De samenwerking zal gericht zijn op stage, onderzoek,studenten- en docentenuitwisseling en doorstroom vanafgestudeerden van de FVU naar onze opleiding Horti-culture and Business Management. In het voorjaar zullenNeeltje Bekkers en Joris Fiers deze en andere Canadeseuniversiteiten gaan bezoeken voor docentschappen ende bekrachtiging van de samenwerking.

Thompson River University, CanadaTRU is al een tijdje een partner van HAS Den Bosch, metname op het gebied van stagesamenwerking. Ook dezeuniversiteit zal in het voorjaar tijdens het gecombineerdebezoek aan Canada bezocht worden.

Hochschule Osnabrück, DuitslandOok deze hogeschool is al jaren een partner van HAS DenBosch. Op verschillende vlakken wordt samengewerkt,met name bij de opleiding Tuinbouw en akkerbouw. Bijzonder is het Double Degree Program, waarin vierde-jaars studenten een heel jaar uitgewisseld worden en nasuccesvolle afronding beide diploma’s ontvangen.

estafettecolumnKunst en kunde? Wetenschap en kunst? Kun je hetleren? Nicole Segers vroeg me wel heel veel. Ja, ik denkdat je alles kunt leren. Ook kunst maken. Maar of je ergoed in bent is een tweede. Ik ken veel mensen dieKunst hebben gestudeerd maar waarvan ik niets in mijnhuis wil hebben. Iets wetenschappelijks zie ik er ook nietin. Nee, ik ben van de emo flow; je voelt iets van binnen,je beheerst het ambacht of de techniek en de combi-natie van die twee zorgt voor de creatie. Zonder emoflow geen goede kunst. Een kunstzinnige creatie vertelteen verhaal. De omgeving waarin je leeft bepaalt vaakhet verhaal. En, daar is meestal niks wetenschappelijksaan. Daarvan zag ik onlangs een prachtig voorbeeld. Ophet IDFA werd de documentaire ‘The World according toIon-B’ vertoond. Dit meesterwerk gaat over een 62-jarigezwerver uit Boekarest. Hij slaapt al jaren bij een vuilnis-verzamelplaats. Daar knipt hij uit gevonden tijdschriftenplaatjes en maakt er fascinerende collages van. Die be-waart hij in talloze koffers waartussen hij slaapt. De kof-fertjes met inhoud zijn onlangs ontdekt door eengaleriehouder en hangen nu te pronken in Basel. Gere-nommeerde kunstenaars zijn weg van zijn werk. Ion-B,de zwerver, verkeerde mijn inziens jarenlang in een emo-flow. Ik denk ook dat armoede en onderdrukking totgoede kunst leidt. Ik heb een jaar in een armoedigePoolse studio geschilderd met jonge Poolse kunste-naars en twee jaar op de kunstacademie in Poznanrondgelopen. Ik heb daar prachtig werk gezien, gemaaktmet weinig middelen. De kunstenaars daar worden ge-dwongen om creatief te denken. Het grafisch werk vanPoolse kunstenaars is van uitzonderlijk hoog niveau. Ge-maakt in het communistische tijdperk, meestal in het ge-heim en met weinig middelen. Dat maakt je creatief!Misschien dat Mireille Gijsbers daar ook wat van gezienheeft tijdens haar trip naar Rusland?

Geen kunst zonder de

emo flowTekst: Marjo Baeten

Foto: Nicole Segers

Marjo Baeten

“Op dit moment heeft HASDen Bosch meer dan dertig

actieve partnerscholen verspreid over de

verschillende opleidingen”

We kunnen erg tevreden zijn met de inzet van de deel-nemende studenten, ze hebben op leuke wijze contactgemaakt met de scholieren en hen enthousiast gemaaktom een opleiding aan HAS Den Bosch te komen volgen.Tijdens de studiebeurs in Eindhoven zijn er in totaal 140registratiekaarten ingevuld. In Utrecht vroegen 172 leer-lingen naar informatie. Er werd vooral veel interesse ge-toond in de opleidingen Food Design & Innovation,Toegepaste Biologie, Dier- en veehouderij en LandscapeDesign.

De studiebeurzen die wij jaarlijks bezoeken, zijn alweer achter de rug: deOnderwijsbeurs Zuid-Nederland was op 1 en 2 oktober in Eindhoven en deStudiebeurs Utrecht op 14, 15 en 16 oktober. Hierbij een klein overzicht vande verkregen resultaten.

Tekst: Etienne de Ling

Aantal geïnteresseerden per opleiding: Studiebeurs UtrechtFood Design & Innovation 37Voedingsmiddelentechnologie 31Bedrijskunde en agribusiness 26Dier- en veehouderij 34Milieukunde 16Toegepaste Biologie 62Tuin- en landschapmanagement 13Stad en streekontwikkeling 14Landscape Design 42Tuinbouw en akkerbouw 4Horticulure & Business Management 3Floral Design & Business Management 5

Onderwijsbeurs Zuid-NederlandFood Design & Innovation 51Voedingsmiddelentechnologie 31Bedrijfskunde en agribusiness 20Dier- en veehouderij 31Milieukunde 18Toegepaste Biologie 43Tuin- en landschapmanagement 20Stad en streekontwikkeling 19Landscape Design 25Tuinbouw en akkerbouw 6Horticulture & Business Management 2Floral Design & Business Management 7

achtergrond

Resultaten studiebeurzen 2010

“Er werd vooral veel interessegetoond in de opleidingen Food Design & Innovation,

Toegepaste Biologie, Dier- en veehouderij en

Landscape Design”

18

fotocollageRuim 500 registraties van

potentiële studenten op open dag

13 november 2010Foto’s: Margriet Hoffmans

19

“Levendig en goed verzorgd”, dat was de reactie van defamilie Pouwels op de vraag wat hun eerste indruk van deopen dag was. “Dat had ik ook verwacht”, voegde Dickeraan toe. “Maar het is leuk om te zien dat het ook echt zois. Het is de eerste keer dat ik in zo’n nieuw gebouw komte werken. Dat is goed voor de inspiratie, vind ik.” Dickwoont met zijn vrouw Karolien, vier kinderen (Hans van 14,Lieke van 12, Dianne van 9 en Peter Jan van 6) en twee ko-nijnen (Witje en Brownie, allebei 1) in Leusden. Hij zalstraks zo’n driekwartier moeten reizen. “Dat lijkt wel ver,maar eigenlijk wordt het reizen voor mij alleen maar rus-tiger. Nu werk ik voor Wageningen UR op verschillendeplekken in het land en zit veel op de weg. Dat wordt straksminder.” Karolien is politiek actief als gemeenteraadslidin Leusden voor de Christenunie. “Ik ben mijn loopbaanooit begonnen bij een hbo-instelling in Zwolle. Dat Dicknu bij een hogeschool gaat werken, vind ik heel bijzon-der. Mijn werk als gemeenteraadslid ervaar ik als heel bij-zonder. Je duikt als het ware in je eigen woonplaats enzoekt het beste voor die mensen die er wonen. Het mooi-ste vind ik nog het traject van besluitvorming: je hebt zo-veel verschillende partijen met een eigen standpunt enuiteindelijk neem je toch samen één beslissing.”

BloemetjesDick heeft heel veel zin om te beginnen bij HAS DenBosch. “Ik zit nu nog in de fase van afsluiten bij Wage-ningen UR, maar ondertussen begin ik al steeds meer ge-voel bij HAS Den Bosch te krijgen. Ik kende de instellingnatuurlijk al, want Wageningen UR werkt regelmatigsamen met HAS Den Bosch. Twee jaar geleden zei ie-mand al eens tegen mij dat HAS Den Bosch wel iets voormij zou zijn. Vanaf toen ben ik de organisatie scherpergaan volgen. En nu is het zover! Het is een dynamische,innovatieve club die goed verankerd is in de sector. Ik benheel benieuwd hoe het allemaal zal gaan lopen.” Eengrote hobby van Dick blijkt het op de foto zetten van wildebloemetjes. “Al vanaf dat ik een jongetje van 10 was, hadik belangstelling voor het groeien en bloeien van plantenen bloemen. Sinds een jaar of zes zet ik ze op de foto. Inmiddels heb ik al zo’n 500 verschillende wilde bloemengefotografeerd.” “En duurzaamheid vind ik belangrijk”,verklapt hij nog gauw aan het einde van het gesprek. “Ikben twee jaar geleden alles digitaal gaan doen, voor mijdus een papierloos kantoor!” Binnenkort zien we Dickwaarschijnlijk alweer: hij is namelijk uitgenodigd om hetKerstontbijt bij te wonen op 23 december.

Hij was voor het eerst bij HAS Den Bosch als nieuwe voorzitter van hetCollege van Bestuur, nou ja, even dan. Want Dick Pouwels begint pas inzijn nieuwe functie op 1 februari 2011. De open dag op 13 november 2010was voor hem, zijn vrouw Karolien en twee van zijn vier kinderen de uit-gelezen mogelijkheid om met eigen ogen te komen aanschouwen wat erbij HAS Den Bosch allemaal te beleven valt.

Nieuwe voorzitter bezoekt open dag HAS Den Bosch

interview

“Twee jaar geleden zei

iemand al eenstegen mij dat

HAS Den Boschwel iets voor mij zou zijn”

Tekst: Florieke KoersFoto: Margriet Hoffmans

Dick Pouwels met zijn vrouw Karolien, dochter Dianne en zoon Peter Jan.

20

“Wat zijn de overeenkomsten van deze mannetjes ofbeter kerels eigenlijk?”, vroeg Jan Denissen zich in zijnspeech aan de mannen af. “Juist; alle vijf van het man-nelijke geslacht en allemaal iets meer of minder dan 25jaar in dienst. Van voor de patatgeneratie, van niet zeuren,aanpakken. En waarschijnlijk nog meer overeenkomsten.Want dames en heren: ze hebben allemaal een ietwattechnische studie gedaan. Dus allemaal Beta-kerels enzeker geen Alpha-mannetjes. Verder? Iedereen weet na-tuurlijk dat deze vijf jubilarissen allemaal iets met hardlo-pen hebben. Althans met hard en met lopen. Tony heefteen scooter die eigenlijk heel ‘hard loopt’ maar als ie datdoet krijgt ie een bekeuring. Het is namelijk een snors-cooter. Tony ‘loopt’ binnen de opleiding voorop als hetom ict gaat, hoewel… De 15 euro die hij drie jaar geledenop zijn prepaid-abonnement zette, is nu nog nauwelijksgebruikt. Ja ja…Tony symboliseert het wenkend per-spectief voor de opleiding als het gaat social communi-cation via internet. Herman dan: ’loopt’ zich het vuur uit desloffen voor studenten en collega’s en gaat er altijd ont-zettend ‘hard’, deskundig en betrokken tegenaan.”

Cradle-to-cradle“Pieter is een ‘harde’ Zeeuw”, vervolgde Jan, “maar jehoeft maar naar hem te kijken en dan zie je dat het niet

zo’n vaart ‘loopt’, dan lijkt ie eerder een zachtmoedige gemoedelijke Vlaming. Maar, ga je met Pieter aan degang dan ‘loop’ je toch regelmatig tegen zijn Zeeuwseonverzettelijkheid aan. Kortom, een echte Zeeuws-Vla-ming. Jan tenslotte slaat ‘hard’ op de tennisbaan. ‘Loopt’snel warm voor heel veel zaken en moet ervoor wakendaarmee niet vast te lopen. En Peter dan, vraag je je mis-schien af. Daar kunnen we het eigenlijk niet over heb-ben. Die ‘loopt’ te ‘hard’ van stapel. Die is pas komendvoorjaar 25 jaar in dienst. Typisch Peter trouwens er voltegenaan te gaan, maar bij nader inzien het gas er weerwat van af te halen, want dan is ie bang dat ‘hardlopers’doodlopers zijn. Allemaal iets met ‘hard’ en ‘lopen’.Daarom een passend cadeau: loopschoenen. Iedereenweet dat goeie loopschoenen niet voor niks zijn. Tochheb ik voor ieder een nog behoorlijke linker hardloop-schoen. De rechter zijn versleten, ik loop namelijk eenbeetje scheef. Win -win- win dus! Ik een opgeruimde ga-rage en jullie hoogwaardig hardloopmateriaal en HASDen Bosch een bijdrage aan het cradle-to-cradle imago.”Jan maakte er een nog wat langere speech van, en be-dankte de heren tenslotte voor hun inzet. “Geniet ervanvanavond”, sloot hij zijn speech af, “en blijf nog lang bijons.” De foto’s getuigen van het gezellige feestje datdaarna losbarstte!

1 oktober 2010 was een bijzondere dag voor hogeschool HAS Den Bosch.Er werd namelijk een feestje gevierd: maar liefst vijf collega’s van de op-leiding Dier- en veehouderij vierden hun 25-jarig jubileum: Peter Jacobs,Jan Robben, Herman Jilesen, Tony Williams en Pieter Vereecken.

5 x 25 jaar bij HAS Den Bosch

Tekst:Jan Denissen Foto’s: Jan Robben

“Van voor de patatgeneratie,van niet zeuren,

aanpakken”

verslag

V.l.n.r. Tony Williams, Pieter Vereecken, Peter Jacobs, Herman Jilesen en Jan Robben.

21

22

“Het Lectoraat Diergezondheid bestrijkt een breed terrein,maar het doel is om van hieruit netwerken, projecten enkennis te ontwikkelen op het gebied van gezondheid vanmens (zoönosen) en dier”, vertelt Paul over zijn lector-schap. “Dit ter ondersteuning van de opleidingen Dier- enveehouderij en Toegepaste Biologie. Met mijn landbouw-kundige en veterinaire achtergrond kan zowel de ziekte-kunde als de preventie binnen het lectoraat vorm krijgen,waarbij de nadruk ligt op het voorkomen dat dieren enmensen ziek worden.” Binnen het lectoraat van Hoge-school HAS Den Bosch worden er in samenwerking methet bedrijfsleven, de overheid en kennisinstellingen initia-tieven genomen voor het verrichten van praktijkonderzoek

en het ontwikkelen en implementeren van op de praktijkgerichte diergezondheidsmaatregelen.

Creatieve en werkbare oplossingenOnderwijs, en met name praktijkprojecten gericht op hetgoed omgaan met dieren in het belang van de volksge-zondheid, verschaft de studenten en docenten van de ba-cheloropleidingen Dier- en veehouderij en ToegepasteBiologie niet alleen de noodzakelijke kennis, maar ook inzicht in hoe in samenwerking met diverse partijen crea-tieve en werkbare oplossingen bedacht kunnen worden.Het is belangrijk om de kennis van de interactie tussenmens en dier in de moderne, verstedelijkte westerse sa-

Hogeschool HAS Den Bosch heeft twee nieuwe lectoren: Paul Overgaauwis tot lector Diergezondheid benoemd en Annet Roodenburg tot lector Voeding en Gezondheid. Het lectoraat Diergezondheid richt zich op de ontwikkeling en implementatie van diergezondheidsmaatregelen om problemen van infectieziekten bij dieren voor de volksgezondheid te voorkomen. Het lectoraat Voeding en Gezondheid houdt zich bezig met de ontwikkeling en positionering van gezonde voedingsproducten.

Nieuwe lectoren Diergezondheid en Voeding en Gezondheid

Tekst: Jan Denissen, Domingo Loth en Florieke Koers

“Het lectoraatVoeding en Gezondheidhoudt zich

bezig met de ontwikkeling en

positionering van gezonde

voedings-producten”

achtergrond

Annet Roodenburg

23

menleving te vergroten, zowel op het gebied van de vee-houderij als van gezelschapsdieren, proefdieren en die-ren in de natuur. De recente ervaringen met zoönosen inde veehouderij (influenza, MRSA, Q-koorts), maar ook bijgezelschapsdieren ( papegaaienziekte), laten zien dat deimpact op de samenleving zeer groot is. Daarnaast reali-seert de maatschappij zich steeds meer de gevaren vanongebreideld gebruik van antibiotica in de dier- en vee-houderij.

Effecten van infectieziektenPaul (53) heeft na zijn studie Dier- en veehouderij aan deCAH Dronten en zijn dierenartsenopleiding en promotieaan de faculteit Diergeneeskunde te Utrecht uitgebreidwerkervaring opgedaan in het bedrijfsleven, bij de over-

heid, in het onderwijs en in het onderzoek. Op dit moment is Paul als dierenartsmicrobioloog en parasitoloog ei-genaar van een veterinair adviesbureau. Daarnaast is hijals parttime wetenschappelijk medewerker verbondenaan het Institute for Risk Assessment Sciences (IRAS), bijde faculteit Diergeneeskunde, divisie Veterinaire Volks-gezondheid te Utrecht. Ook is hij nog regelmatig prakti-serend in een gezelschapsdierenpraktijk. Centraal in hetwerk van Paul staan de effecten van infectieziekten bijdieren op de volksgezondheid (zoönosen).

ConsumentAnnet Roodenburg (46) heeft na haar promotie bij deleerstoelgroep Humane Voeding aan Wageningen Uni-versity uitgebreide ervaring opgedaan in onderzoek enmanagementfuncties bij Unilever. Op dit moment is zijvanuit Unilever gedetacheerd bij de leerstoelgroep Gezondheidswetenschappen van de Vrije Universiteit inAmsterdam. “Sinds ik in 1996 als voedingskundig weten-schapper bij Unilever begon, ben ik bezig met de vraag:hoe kunnen we het aanbod van voedingsmiddelen zo gezond mogelijk maken?”, stelt Annet. “Mijn visie is datantwoorden zijn te vinden op het snijvlak van vier verschillende disciplines: voeding en gezondheid (welkenutriënten zijn relevant voor de volksgezondheid), le-vensmiddelentechnologie (zoeken van technologischeoplossingen), wetgeving (wat is toegestaan) en consu-mentenwetenschappen (wat wil de consument). Ik wildeze visie in dit lectoraat aan HAS Den Bosch vormgeven door mijn bijdragen te leveren aan de kenniskring,het onderwijs, business cases en diverse netwerkactivi-teiten.”

Business casesVoedingsproducten zullen steeds meer de functie gaaninvullen om het lichaam gezond te houden en te be-schermen. Producten worden steeds meer gepersonali-seerd. Succes wordt bepaald door een complex van

achtergrond

“Het lectoraat Diergezondheid richt zich op de ontwikkeling en implementatie van

diergezondheidsmaatregelen om problemen van infectieziekten bij dieren voor de

volksgezondheid te voorkomen”

samenhangende aspecten. Het lectoraat richt zich op hetontwikkelen van een praktijkgerichte aanpak om degroeiende kennis op het gebied van humane gezondheid effectief te vertalen naar duurzame innovaties in de ketenvan voedingsmiddelenproductie. De pijlers in het lecto-raat zijn de consument, voeding en gezondheid.

Hogeschool HAS Den Bosch integreert ‘gezonde voeding’in food-gerelateerde bachelor- en masterstudiepro-gramma’s. Samen met agro- en foodbedrijven, collega-instellingen en partijen uit de sector worden businesscases ontwikkeld. Deze multidisciplinaire aanpak biedtstudenten en docenten om naast gedegen kennis, competenties te ontwikkelen die in een omgeving van(open) innovatie uiterst waardevol zijn.

Paul Overgaauw

24

Perry en Marc over…“Alles beginnt mit Kultur”

Marc toch,

Barbaar. Hooligan. Ajax-fan. Kruiper. Worm. Lelijke hond. Leraar. Vrolijke gast. Leuke collega.Fijne vent. Partner in crime. Zullen we vanaf nu afspreken dat ‘cultuur’ niet betekent dat jealles mooi moet vinden? Volgens mij pik je uit cultuur wat jou raakt en niet wat je mooi ‘moet’vinden. Geen dag zonder Bach, maar de goede man componeerde in de 18e eeuw. Wie leest ernog literatuur uit die tijd? Wie kent gebouwen uit die tijd? Zo ook voor de muziek. Muziekheeft een beperkte houdbaarheidsdatum. Dat de musici geen contact met je zochten, is voormij geen probleem. Ook niet dat je wilde klappen, maar niet durfde. Luister lekker naar PinkFloyd en schaam je niet. Er rijmt ook niks fatsoenlijks op ‘floyd’. Cultuur blijft een kwetsbaarbegrip. We waren laatst met een groep collega’s in het Landschaftspark Duisburg-Nord. Moetje echt gaan zien. Dirk Buesching, de bedenker en succesvol manager van het park, leidde onsrond. Wat was volgens hem het sleutelbegrip voor het succes van het park? ‘Alles beginnt mitKultur’. Iedereen die er toen bij was, zal beamen dat hij gelijk heeft. Alles begint met denken,verbeelden, omschrijven, horizon verbreden. Onze studenten lijden aan infobesitas. Toch heb-ben wij de taak ze kritisch te laten denken. We zijn met een groepje collega’s in gesprek metde Argumentenfabriek over hoe onze studenten de goede informatie kunnen vinden, ordenenen beoordelen. Dat begint met leren denken. In PointWise zijn we een heel eind op weg. Den-ken moet, elke dag. Cultuur is daarvoor een drager. Laten we ons er sterk voor maken dat cul-tuur niet afbrokkelt. Muziek van Bach moet uitgevoerd en begrepen worden. Muziek vanPink Floyd ook. Maar zonder conservatorium geen André Rieu, zonder kamerkoor geen musi-cal, zonder Hermans geen Simone van der Vlugt. Luister, kijk, lees, spreek. Elke dag.

Perry

Beste Perry,

Mijn laatste concertbezoek was aan de ‘Akademie fur Alte Musik Berlin’. En het was oud:Johan Sebastian Bach (1685-1750). Een zesdelige kroonjuweel waarin de hoogtepunten vande barokke concertoliteratuur zijn gebundeld. Ja ja, hoor ik je denken. Of niet natuurlijk.Bach klinkt in ieder geval intelligent. Maar helaas voor mij te hoog gegrepen en niet begre-pen. Dit muziekgenre krijgt mensen muisstil (misschien is dit iets voor onze studenten). Hetkuchen, boeren en het laten van scheten werd ingehouden tot de kleine pauzes tussen de zesconcerto (voor de kenners BWV 1046-1051). Een concerto bestaat uit drie delen: Allegro, An-dante, en Presto (BWV 1049).Tussen deze ‘partituren’ (niet juist, maar toch een mooi woord)is een kort intermezzo. Je snapt dat ik vol overgave wilde applaudisseren. Nog net op tijd be-hoedde ik mezelf voor een afgang. Je uit je enthousiasme alleen na elk ‘Concerto’. Tussendoorblijf je gewoon introvert nagenieten tot de muzikanten weer terugkomen van het toilet enstarten met het volgende deel. Ik leek wel een adhd’er tussen deze intellectuelen. Genietenzonder non-verbale expressie. Dat moet ik nog leren. De ‘band’ zocht niet één keer contactmet me. Onderling was er ook geen complimentje of boze blik te bespeuren. De instrumentelecohesie daargelaten. Ik ben een cultuurbarbaar. Geen enkele herkenning haalde ik uit dezetoch cultureel belangrijke stukken. Soms schoot een reclameriedeltje door mijn hoofd. Verderniets. Ik schaamde me. Geen opvoeding genoten, of in ieder geval, in deze ambiance, de ver-keerde. Ik hoorde hier blijkbaar niet. Voor mij is dit het genre, de strohalm waar conservatiefintellectueel Nederland zich aan vasthoudt (?), te moeilijk en te hoog gegrepen. Geef mijmaar de fossielen van Pink Floyd. Ik weet het, luisteren is nooit mijn sterkste kant (geweest).

Groeten Marc

>>> Perry van Kerkhoven 11/17/2010 14:16 >>>

>>> Marc Maas 11/17/2010 10:50 >>>

you’ve got mail

mmm…

Receptuur voor 10 hapjes

Kalfshaas250 gram kalfshaasknoflookrozemarijnpeperzoutolijfolie

Hak de knoflook en rozemarijn, strooi op de kalfsmuis ensmeer in met peper en zout. Bak aan in de olijfolie engaar in de oven tot de kern ongeveer 60 graden is. Rol inplastic en laat afkoelen en opstijven in de koelkast.

Gembervinaigrette50 gram sjalot10 gram knoflook50 gram verse gember100 gram sushi-azijn100 gram druivenpitzout

Sjalot, knoflook en gember ragfijn snipperen. Aanzettenin een beetje olie. Als het zacht is azijn toevoegen en aande kook brengen. Daarna van het vuur halen en glad sta-ven. Af laten koelen en olie toevoegen.

Wortel en rettich½ winterwortel½ rettich

Julienne snijden en koud bewaren. Kalfshaas dun snij-den. Insmeren met de gembervinaigrette en de wortel enrettich hiermee inrollen.

Overjarige kaascrème75 gram melk35 gram oude kaas1 gram gelatine20 gram slagroomzout

Deze maand een receptuur van Food Design-studenten Ralph Geerts en Dalila Sayd. Zij hebben vanuit studievereni-ging Foodture twee recepten voor hapjes ontwikkeld die op vrijdag 26 november tijdens de officiële opening van 1931Congrescentrum Brabanthallen gepresenteerd werden. Food Design-studenten krijgen vaker de vraag van bedrijvenom hapjes te bedenken en te maken voor evenementen. Foodture gaat bij een interessante aanvraag aan de slag metbij het evenement passende hapjes.

Kalfshaas met gember, wortel en rettich enespuma van overjarige Genneperhoeve-kaas met krokante speksjalotten

Koken met Roos en Eva

Tekst en foto: Roos Leufkens en Eva Arts

25

Melk verwarmen tot 70 graden. Kaas raspen en oplossenin de warme melk. Gelatine toevoegen. Laten stollen inde koelkast en room toevoegen.

Speksjalotten10 sjalotringenair (sosa) (gemalen buikspek)bloemeiwitzout

Panneer de sjalotringen en gebruik de air als paneer-meel. Frituur in hete olie en bestrooi met zout.

PresentatieDe kalfshaas kan plat gelegd worden of rechtop ge-plaatst worden. Spuit het schuim er à la minute bij samenmet de sjalotringen.

Ook zijn er positieve beoordelingen peropleiding:• Bedrijfskunde en agribusiness, 1e

plaats in de categorie agrarische bedrijfskunde

• Dier- en veehouderij, 1e plaats in de categorie dier- en veehouderij

• Plattelandsvernieuwing, 1e plaats in decategorie plattelandsvernieuwing

• Voedingsmiddelentechnologie, 2e plaats in de categorie voedingsmid-delentechnologie

• Tuinbouw en akkerbouw, 3e plaats in de categorie tuin- en akkerbouw

• Milieukunde, 2e plaats in de categoriemilieukunde

Meer weten? www.keuzegids.org

HAS Den Bosch komt regelmatig in hetnieuws. Op deze pagina een kort over-zicht. Op intranet kun je de volledige ar-tikelen lezen onder HAS in het nieuws.

Studenten bloggen over deKempenconferentieStudenten van HAS Den Bosch en VanHall Larenstein schreven als 'social re-porters' impressies van de Kempen-conferentie. Je kunt de blog lezen opde website van Netwerk Platteland:www.netwerkplatteland.nl/blog

Gehandicapten zijn geenzeurpietenGehandicapte studenten zijn soms en-thousiaster dan andere studenten overhun docenten en opleiding. Ze ergerenzich alleen wat vaker aan de organisatie,blijkt uit nieuw onderzoek. In het hbokrijgt de HAS Den Bosch de meestewaardering van gehandicapte studenten.Van: punt.avans.nl, 12 november 2010

Hoger onderwijs en mbo inzuiden in opmarsWat eerder al op Onderwijs Brabantwerd gesignaleerd is nu ook bevestigdin de nieuwe Keuzegids HBO 2011: dehogescholen in het zuiden, en in het bij-zonder in Brabant, staan aan de top ofzijn met een opmars bezig. Maar ook detwee universiteiten en twee mbo-scho-len doen in hun sector mee in de kop-groep, blijkt uit ander onderzoek.Van: Onderwijsbrabant.nl, 17 november2010

26

of mail Patricia de Cocq! Op 21 december om 21.25 uur wordt dewetenschap achter het project 'deVliegkunstenaars' uitgelegd bij LabyrintTV. Heb je altijd al willen weten hoe die-ren en planten in staat zijn om te vlie-gen en te zweven dan moet je vooralkijken! In de uitzending zullen zeerwaarschijnlijk ook spectaculaire highspeed beelden van kolibries te zien zijn.

Filmevenement ‘Taste thewaste’ op 23 december De Kerst komt eraan en dan gaan wemet z’n allen weer gezellig rond de tafel.Maar wist je dat ieder supermarktfiliaaljaarlijks tonnen voedingsmiddelen weg-gooit? En dat is nog niet alles, want inde hele foodsector wordt verschrikkelijkveel voedsel verspild: van grond totmond. Daarom houdt HAS Den Boschop 23 december van 15.30-17.00 uur eenfilmevenement met paneldiscussie metals thema ‘Taste the waste’. Met aantalfilmcollages en documentaires laten wezien hoe honger en het verspillen vanvoedsel naast elkaar kunnen bestaan,maar ook wat we daartegen kunnendoen. Onder leiding van FrederikePraasterink, lector Duurzame Wereld-voedselvoorziening discussieert hetpanel over de relatie honger en onder-voeding in ontwikkelingslanden en ver-spilling van voedsel overal ter wereld,dus ook in Nederland. De discussie iseen echte publieksdiscussie, dus allebezoekers van het filmevenement wor-den uitgenodigd om mee te praten.Leden van het panel zijn: • Chantal Vrijhof, docent Voeding &

Gezondheid, projectleider Kantine vande Toekomst

• Jacques van Outrieve, Europadeskun-dige, Belgische Boerenbond

• Maartje Vullings, Koninklijke Fruitmas-ters Groep en Youth Food Movement

• Frank van Oorschot, specialist interna-tionale zaken binnen ZLTO

Studenten en medewerkers kunnen zichaanmelden via de mail: WJo@hasdb.nlOok partners van medewerkers zijn wel-kom!Meer weten over het onderwerp?www.tastethewaste.nl http://www.wereldvoedseldag.nl/downlo-ads/brochure_minder_afval_min-der_honger.pdf

HAS 4e beste middelgrotehogeschool in KeuzegidsWas Hogeschool HAS Den Bosch vorigjaar tweede in de categorie kleine ho-gescholen, dit jaar zijn we vierde in decategorie middelgrote hogescholen.Dat werd vanmiddag bekend met hetuitkomen van de Keuzegids HBO 2011.

Newsbeats

HAS in het nieuws

nieuws & agenda

Wil je goed op de hoogte blijven vanwat er allemaal speelt in en om deHAS? Kijk regelmatig op intranet en dewebsite en lees het nieuws als eerste!

Hoger Onderwijs Brabantbundelt krachtenDe gezamenlijke instellingen voorHoger Onderwijs in Brabant (Avans,Fontys, UvT, TU/e, HAS en NHTV) pre-senteerden op woensdag 10 novemberhet Hoger Onderwijsplan aan het Col-lege van Gedeputeerde Staten. Dit iseen bijdrage aan de Investerings-agenda voor Brabant van het provincie-bestuur Noord-Brabant. Het BrabantseHoger Onderwijs heeft zijn handen in-eengeslagen om gezamenlijk inhoud tegeven aan met name de kennis en in-novatieagenda van de provincie en on-derschrijft daarmee de stelling van deprovincie dat Noord-Brabant een ken-niseconomie van betekenis heeft die ernationaal en mondiaal toe doet. De pro-vincie kent een sterke onderwijs- en on-derzoekssector met zes grotehbo-instellingen en twee universiteitenop een relatief klein oppervlak. Datbiedt kansen indien er goed samenge-werkt wordt tussen onderwijs, onderne-mers en overheid. Het Hoger OnderwijsBrabant staat voor die samenwerking.

Vliegkunstenaars winnaarAcademische Jaarprijs 2010De winnaars van de Academische Jaar-prijs 2010, de Vliegkunstenaars, gaanmet het prijzengeld van honderddui-zend euro het publiek mee laten doenaan wetenschappelijk onderzoek vande manier waarop vogels, insecten enzelfs zaadjes vliegen. Het enthousiasteteam, (waar adjunctdirecteur Patricia deCocq aan deelneemt), onder leiding vanDavid Lentink, onderzoeker aan Wage-ningen University, onderdeel van Wage-ningen UR, investeert daartoe hettoegekende bedrag grotendeels in deaanschaf van supersnelle filmcamera'swaarmee belangstellenden de vliegbe-wegingen in de natuur in detail gaanvastleggen.Wil je weten waar dit project over gaatof er beelden van zien? Kijk op intranet

Vertaalwerk? International Office helpt bij het

bemiddelen van een gekwalificeerde vertaler!

Kijk voor meer informatie op Intra-net onder Afdelingen/

International Office/Service

Je kunt je nog aanmelden voor hetHAS-Kerstontbijt op 23 december!

Loop even langs bij de Servicebalie en geef je op!

27

Wil Weg Markt 2 dec

OVO-ochtend, broodje HAS 7 dec

HAS Ondernemend Café 9 dec

Br(h)ashuis in Mazzeltof 17 dec

Fhealinccafé 21 dec

Filmevenement Taste the waste 23 dec

Kerstontbijt 23 dec

Kerstvakantie 24 dec - 7 jan

Nieuwjaarsborrel 7 jan

Agenda

Kunst bij HAS KennisTransfer

nieuwe gezichten

Nog tot de kerstvakantie te zien bij HAS KennisTransfer: een bij-zondere kunstcollectie gemaakt door Anne Bontje uit Maastricht,de moeder van collega Klaske van der Horst. Anne schildertsinds ongeveer tien jaar iconen., maar ook heeft zij zich toege-legd op het schilderen van bloemstillevens in de aquareltech-niek. In het jaar 1997 behaalde Anne haar diploma aan deKunstacademie te Maastricht in de disciplines ‘Plastische vorm-geving’ en ‘Schilderen’. Zij kreeg les van onder meer Han vanWetering en Ton Boelhouwer. Zij heeft schilderijen geëxposeerdin Kumulus, Centrum voor de Kunsten. In Kumulus gaf zij ookcursussen modelboetseren. Momenteel geeft zij modelboetse-ren in haar eigen atelier, Endymion genaamd, in Maastricht. Ookgeeft zij beeldhouw- en schilderlessen in Frankrijk.

Josephine de Vries, projectmedewerker onderwijs bij Food & Business per 2 september 2010

Stefan Hoeks, medewerker FiZa/

projectadministratieper 1 november 2010

Jessica Keijnemans,stagiaire HAS KennisTransferper 7 september 2010

Stijn Kroonen, practicumbegeleider

bij GBS per 15 november 2010

Martine Muijsers, projectmedewerker onderwijs bij Food & Business per 29 september 2010

nummer 3, december 2010