ER

RATA

Errata 10e drukBij het opmaken van de tiende druk van het boek “Films Maken” is helaas op het allerlaatste moment technisch iets fout gegaan, waardoor het hoofdstuk “genres” is omgewisseld met het hoofdstuk “montage”. Op zich geen probleem, maar de index, de inhoudsopgave en enkele verwijzingen kloppen hierdoor niet. In dit document vindt u een correcte. volledige inhouds-opgave en index, en als laatste een lijst van teksten waarin de verkeerde verwijzingen zijn gecorrigeerd.

Onze excuses voor het ongemak.

QQleQ Dramaprodukties.

InhoudsopgavE

Woord vooraf ...................................... 008

stel... ....................................................... 011

Camera .................................................. 013

Basisprincipes van het filmen en fotograferen ........................................ 014Bediening .......................................... 020Scherpstellen .................................... 031Apparatuurkeuze .............................. 034Videocamera of fotocamera? ........... 039Je camera als partner ....................... 042Samenvatting .................................... 043

het shot ................................................ 045

Kaders ............................................... 046Camerastandpunt en perspectief .... 049Point of View ..................................... 053“Niet in de camera kijken!” ................ 055Beeldcompositie ............................... 056Beeldcompositie voor gevorderden . 060Lenzen .............................................. 066Zoomen ............................................. 070Camerabewegingen ......................... 072Bewegingen binnen het beeld .......... 077Niet geplande shots .......................... 078Vorm en inhoud ................................. 080Samenvatting .................................... 082

decoupage ........................................... 085

Geschiedenis .................................... 086Eén of meer camera’s? ..................... 089Plattegrond ........................................ 091Basisprincipes .................................. 093Decoupage speelfilm ........................ 106Twee decoupagemethoden ............... 118Stijl ...................................................... 121Storyboard ........................................ 122

Shotlist .............................................. 130Tips voor de beginner ........................ 131Openings-sequentie, titels ............... 132Voorbeeld fictie decoupage ............. 133Decoupage documentaire ................. 141Samenvatting ..................................... 144

grip ......................................................... 147

Samenvatting ..................................... 157

geluid ..................................................... 159

Functies van geluid en muziek .......... 160Soorten geluid .................................... 162Dynamiek ........................................... 162Geluidsapparatuur ............................. 163Opname ............................................. 169Geluidscontinuïteit ............................. 178Geluid achteraf ................................. 182Geluidsmontage en nabewerking .... 184Samenvatting ..................................... 189

Licht ........................................................ 191

Functies van licht ............................... 192Licht en video ..................................... 193Lichtopbouw fictie .............................. 198Lichtopbouw documentaire .............. 206Lampen ............................................. 208Hulpmiddelen ..................................... 211Effecten en sfeer ................................ 214Aanschaf- en huuradviezen .............. 218Samenvatting .................................... 220

Scenario fictie .................................... 223

Wat is een scenario? ........................ 224Drama ............................................... 230Structuur speelfilm ............................ 234Personages ....................................... 250Toets je verhaal ................................. 256

Beeldend schrijven ........................... 266Dialoog .............................................. 270Samenvatting .................................... 275

Regie Fictie ........................................... 279

Stijl van de film .................................. 280Op de set ........................................... 282Acteursregie ...................................... 283Casting .............................................. 285Repeteren ......................................... 288Scènes analyseren ........................... 292Acteurs ondersteunen ...................... 296Dialoog .............................................. 302Interactie ........................................... 303Werken met amateurs ...................... 307Kinderen ............................................. 310Figuranten .......................................... 310Samenvatting ..................................... 311

acteren voor de camera ................... 313

Leren acteren ..................................... 315Bezieling ............................................. 317Techniek ............................................ 320Jezelf uit de weg helpen ................... 333Op de set ........................................... 335Castings ............................................ 336Samenvatting .................................... 337

scenario en regie documentaire ... 339

Op zoek naar de waarheid ............... 340Documentairegenres ........................ 342Visueel bewijs ................................... 343Het schrijven van een documentaire 347Opnames .......................................... 357Interviews .......................................... 362Reconstructies .................................. 366De uitdagingen van een documentaire 367Het echte werk .................................. 368Samenvatting .................................... 369

productie ............................................... 371

Taakverdeling .................................... 371Breakdown fictiefilm .......................... 377Breakdown documentaire ................ 381Organisatie ....................................... 382Locaties ............................................. 384

Draaischema fictiefilm ...................... 385Draaischema documentaire ............. 388Call sheets ........................................ 388Vastgelegde toestemming ................ 390Een productie opzetten ..................... 391Financiering ...................................... 395Distributie en marketing .................... 397Samenvatting .................................... 401

opnameleiding ................................... 403

Opnameprotocol ............................... 404Administratie op de set ..................... 406Tijdsplanning ..................................... 408Samenvatting ..................................... 411

genres .................................................... 413

Comedy .............................................. 414Horror ................................................. 418Thriller/suspense .............................. 420Tragedie, (melo)drama en romantiek 422Actie/misdaad ................................... 425Kinderfilms ........................................ 431Whodunnits ....................................... 431Overige genres ................................. 435Samenvatting .................................... 435

Montage ................................................. 437

Montageprincipes ............................. 438Het montageproces bij fictiefilms ..... 447Het montageproces bij documentaires 450Videomontage .................................. 456Non-lineair monteren ........................ 459Beeldnabewerking ............................ 473Leren monteren ................................. 476Samenvatting ..................................... 476

appendix a Meer leren .................. 479

Appendix B Begrippenlijst ........... 481

Literatuurlijst ...................................... 488

Index ...................................................... 489

LIT

ER

ATU

UR

LIJS

T488

ascher en pincus, The Filmmaker’s Handbook 1999, Plume Books, NY ISBN 978-0-452-27957-5

Beukenkamp, De verborgen Schrijver 2003, International Theatre & Film Books, Amsterdam ISBN 978-90-6403-629-3

Bloch, Fadiman en peyser, Handleiding voor Scenaristen 1990, Centrum voor Informatie over Audiovisuele Middelen CIAM, Brussel ISBN 90-71778-06-1

Field, Hoe schrijf ik een scenario 1988, Het Wereldvenster, Houten ISBN 90-269-4381-4

Figgis, Digital film-making 2007, Faber and Faber, London ISBN 978-0571-22625-2

hampe, Making documentary films and reality videos 1997, Henry Holt and Company, LLC, New York ISBN 978-0-8050-4451-5

Johnstone, Impro for Storytellers

1999, Faber and Faber, London, ISBN 978-0-571-19099-7

Katz, Film Directing Shot by Shot 1991, Michael Wiese Productions, Studio City, ISBN 978-0-941188-10-4 Film Directing Cinematic Motion, 2nd edition 2004, Micheal Wiese Productions, Studio City, ISBN 978-0-941188-90-6

Knasterhuis (proper), Wel, en ook/grote Jaap Knas t-erhuis filmwoordenboek 1989, De Bezige Bij, Amsterdam, ISBN 90-234-5316-6

Levy, Making a Winning Short 1994, Owl Books, New York, ISBN 978-0-8050-2680-0

Mamet, A Whore’s Profession (On Directing Film) 1994, Faber and Faber, London, ISBN 978-0-571-17076-0

oosthoek en Revoort, Basisboek televisiemaken 1995, Wolters Noordhoff, ISBN 978-90-01-66637-8

schuurmans, Professionele videofilms maken 2006, Sdu uitgevers bv, Den Haag, ISBN 978-90-12-11522-3

segers, Creating Unforgettable Characters 1990, Henry Holt and Company, New York, ISBN 978-0-8050-1171-5

stevens, Bedrijfsfilms maken 2015, Stevens audiviusals, Tegelen ISBN 978-90-823777-0-5

Truffaut, Hitchcock 1985, First Touchstone, New York, ISBN 978-0-671-60429-5

vorhaus, The Comic Toolbox 1994, Silman-James Press, Los Angeles, ISBN 978-1-879505-21-6

Weston, Directing Actors 1996, Micheal Wiese Productions, Studio City, ISBN 978-0-941188-24-1

LiteratuurlijstIk heb mij voor dit boek door de volgende boeken laten inspireren. Meer over sommige van deze boe-ken vind je op www.filmmaken.nl/boeken. Alle boeken (of nieuwere drukken) zijn, mits nog leverbaar, te bestellen via www.filmboekhandel.nl.

IND

Ex

489

Index2.0 audio 185, 187, 4705.1 audio 185, 187–188, 471100 Hz televisies 198720p, 1080i, 1080p etc 018, 020

aAandachtspunt 440–441, 443

beeld uit trekken 442–443gulden snede 062

Aandacht sturen 118aandachtspunten 442contrasten 063door geluid 161door licht 192, 195lijnen 060scherpteverlegging 033

Aangesneden kader 482Academy ratio 482Accu 021, 038

opladen 387Achtergrond 063–064, 099

belichten 199Achtervolgingen 428–431

filmen in auto 154–157Acteerstijlen 331–332, 417Acteren 313–337

acteerstijlen 331–332, 417ademhaling 329audities. Zie Castingsbeat 318bezieling 317–337castings 321, 336–337concentratie 321doel 318–319dronkenschap 331ego 333–337elementaires 323emoties 327feedback 316

fysieke reacties 326gedachtespoor 327–328gezichtsuitdrukking 328hyperrealistisch 331inlevend 331James Bond 326, 327karakterdossier 318karikaturaal 332klemtonen 321leren acteren 315–337less is more 317, 329lichaamshouding 328mening 306–307Method Acting 313mood board 318muzikaliteit 327naturalistisch 331ontspanning 321, 334onzekerheid 333opdelen van scène 327reageren 322–323research 318Stanislavski 313stem 316stemvolume 322subtekst 319–320techniek 320–337technische aanwijzingen 336tekstbeheersing 321tekst uitspreken 321verantwoordelijkheid 335voorbereiding 333vooronderzoek 318zelfbewustzijn 333zelfcensuur 334zuchten 329

Acteursamateurs 307blanco’s 307, 366terugkijken 406vinden 285–286

Acteursregie 283–310beat 295camera 055casting 285dialoog 302, 303doel 293–295, 301emoties 293, 294, 297, 299–300,

301, 307eye locked 301figuranten 310fysiek 290–291, 306improvisatieopdrachten 288,

290, 293interactie 303–307karakterdossier 290kinderen 090, 310, 394lezingen 289lopen en stoppen 032mise-en-scène 111–112opbouw 300overacteren 297repetitie 288rolinterview 290scène-analyse 293schakelpunten 295–296, 420sidecoaching 298soap 293status 052, 098, 100, 291, 304–

306subtekst 296, 303vijf W’s 293vooroordelen 306–307

Actie! 405Actiefilm 133, 425–431Actiescènes 426–427Ademhaling 329ADR. Zie NasynchronisatieAfstoppen 214Akoestiek 161, 166, 169, 170, 175,

180–181, 185Aktes 234–242

IND

Ex

490

Amateurs 307–309casten 286

Amerikaanse methode 119Anamorphic 482Antagonist 233, 255, 426Apparatuur

aanschafadviezen 034–043Arena 236, 262Aristoteles 234Art director 374, 383As 093–094

bewegingsas 094, 095dramatische 093, 095kijkas 094verleggen 096

Asfout 094, 098, 099Aspect ratio 017Associative producer 376Auditie. Zie CastingAura 201Auteurs-film 224Auteursfilm 373Auto

filmen in 428–431Auto, filmen in 154–157Autofocus 022–023

scherpstellen met 031Auto Gain Control 025

BBackfocus 031Backlight 024Backstory 243–244, 245, 258, 270Barndoor 213Basisprincipes van het filmen 014Batch capture 463Batterijen. Zie AccuBear on the beach 248Beat 295Bediening videocamera’s 020–030Bedrijfsfilms 355Beeld

100 Hz 198achtergrond 063–064, 099beeldverhouding 017breedbeeld 017

field doubling 198grain 025interferentie 019, 198interlaced 198interlacing 019kleurruis 025Moiré-effect 198nabewerking 471–472trillend beeld 198

Beeldcompositie 056–059, 060–065, 069

bij beweging 077diepte 064–065, 069driehoekscompositie 062–063gulden snede 061ooghoogte 058sterke punten 061

Beeldcorrectie 474Beeldformaat. Zie BeeldverhoudingBeeldhoek 091, 092Beeldkwaliteit 018, 019, 036, 037Beeldmanipulatie 471Beeldnabewerking 473Beeld uit trekken 096, 442–443Beeldverhouding 028, 036

Academy ratio 482Beeldversterker 025Beeldverversing 439Beeldvulling 056Beesten, Boten en Baby’s 381Begrippenlijst 481Begroting 377–381, 381Best Boy 482Betrekkingsaspect 011, 087–088,

248, 439Bewegingen binnen beeld 077Bewegingsas 094, 095Bewegingsonscherpte 019Bijgeluiden

documentaire 180gewenst 179–180ongewenst 178–179

Bioscoopvertoning 397–398Blanco’s 307, 366Blikrichting 325, 326Blimp 166, 167Blu-ray

audio 185

Bontjasje 166Boom 165Boomcheck 175Boom in beeld 165, 175Boomschaduw 177Boten 386Botsingen 090Bouncen 211Brandpuntsafstand 066Breakdown 377–381, 379Breedbeeld 017Budget 121–122Buitenlicht 193, 204

CCall sheets 388–390, 390Camcorder. Zie CameraCamera 013–043, 403–411

accu 021als partner 042autofocus 022–023Auto Gain Control 025backfocus 031backlight 024bediening 020–030beelden per seconde 018beeldkwaliteit 036, 037beeldversterker 025bescherming 021CCD 037CMOS 037diafragma 014–015, 023–025,

037DSLR 039, 039–042, 167dynamisch bereik 196filmen in auto 154–157FireWire 460, 483flare 016focus 022, 022–023, 031focus pulling 031–033fotocamera. Zie DSLRfps, frames per second 018gain 025geluid apart 171–178geluid synchroniseren 172, 173HDMI 460

IND

Ex

491

HDSLR 039–042. Zie DSLRIEEE 1394 460, 483ISO 025lenzen 016, 036leren kennen 042meercameratechniek 089–090microfooningang 037monitor 027ND-filters 213objectief 016, 036operator 374opnameknop 029opnameprotocol 405opslagruimte 019polarisatiefilter 156, 213promistfilters 213regels 021safe area 027sandwichplaat 030scherpstellen 014–015, 022–023,

031–033scherptediepte 014–015schoudercamera 034shoulder mount 149sluitertijd 015–016, 206smartphone als camera 040–042spiegelreflexcamera 014, 039stabilizer 030, 038statief 147stoppen 406stop-truc 086taakverdeling 374tegenlicht 024UV-filter 213verloopfilters 213voeding 018witbalans 028zebra stripes 025zoeker 016, 026–027, 028, 031,

035zonnekap 016zoomen 016, 025–026

Camerabeweging 072–077choreografie 078crab 073crane 074, 152documentaire 079dolly 073, 149

handheld 072–073hoogwerker 074jib 074, 152lift 073pan 068, 073rijder 073–074, 149slider 148snijden in 440steadycam 074steadycam alternatief 151suspense 081tempo vertraagt 121tilt 073tracking shot 073vertekening 068zip-pan 073zoomen tijdens 072

Camerafilters 156, 213Camerastandpunt 049–053

betekenis 050–053decoupageregels 093–094kikvorsperspectief 050, 052objectief en subjectief 050, 102,

111vogelperspectief 050, 052vorm en inhoud 080–081

Capturen 463–464Cardioïde 164Car mount/car rig 154Casting 285–288

doen 336geluid 287typecasting 286voorbereiden 321

Casting director 383Catering 383, 392CCD 037Choreografie 078Chroma key 019, 475Chroma subsampling 019Clapperboard. Zie klapbordClapperloader 405Claus 226, 482Clichés 264, 265Cliffhanger 249Climax 300

documentaire 353fictie 240–242

Clip 463, 464Close-up 046, 048

geluid 180CMOS 037Color bit depth 019Color grading. Zie KleurcorrectieComedy 414–417

stijlen 417Comic relief 243Compressie 019Condensatormicrofoon 163Conflict 231–232, 354–355Confrontatie-scène 240Continue montage 438Continuïteit

filmen in auto’s 156geluid 161, 178–181licht 192montage 443script/continuity 407

Contracten 393Contrastomvang 036, 196–197Cookie. Zie KoekeloerisCo-producent 395Coverage 119, 176Coveren 119, 130, 139Crab 073Crane 074, 152, 155Creatief producent 371, 372–375,

374Crisis 239, 240Cropping 473Crosscutting 445Crossfade 405, 406, 466, 468Crowd funding 397CU. Zie Close-upCue 483Cukaloris. Zie KoekeloerisCursor 467Cursussen 479Cut. Zie LasCut! 405Cutaway 101–102, 142, 143, 443

in interviews 143

IND

Ex

492

dDailies 406Dasspeldmicrofoon 156, 165–169,

169Day-for-night. Zie Night-by-dayDeadcat 166Decor 280Decoupage 085–143, 291

aandachtspunt 440–441aandacht sturen 118achtervolgingen 428–431actiescènes 426–427Amerikaanse methode 119as 093–094asfout 098as verleggen 096betrekkingsaspect 011, 087–088bewegingsas 094, 095budget 121–122coverage 119coveren 139cutaways 101–102, 142, 143documentaire 141–143draaiboek 385dramatische as 093, 095, 102establishing shot 100, 161Europese methode 118–119gebruik van close-ups 048, 446geïsoleerde shots 116geschiedenis 086–089Griffith, D.W. 088–089hoogtepunt 106in scenario 225inserts 119interviews 143jump cut 445kijkas 094look off 054mastershot 119matching shot 100, 112, 114mise-en-scène 111–112, 291overlappende shots 116perspectief 112–113plattegrond 091–093re-establishing 100schakelpunten 098, 106

shotlist 130–131, 141, 385Shot/tegenshot 113shotwissel 439speelfilm 106–118springer 099stijl 121–122storyboard 122–130time-lapse 445tips 131–132titels 132–133vierde wand 055vragen 104–105wanneer shotwissel 439

Detailshot. Zie Extreme close-upDetective 236, 237, 239, 246, 249,

431–435Diafragma 014–015, 023–025, 037

open- en dichtklappen 024Dialoog 270–274

acteursregie 302–303decouperen 100, 113, 116geluidsopname 176, 178herhalingen 274in auto 156informatie 272monteren 445–446ritme 273stiltes 274subtekst 272taalgebruik 271–272vormgeving in scenario 226

Dichtklappen 176Dichtlopen 014Diepgang 232Dieptewerking 068Dieren 386Diffuusfilters 212Diffuus licht 195, 211Digibeta 483Digital Cinema 018Dimmers 212Direct geluid 162Direct licht 211Director of photography 374Director’s cut 280Distributie 397–400

bioscoopvertoning 397–398dvd verkoop 399

filmfestivals 399uitzendingsrechten 399video on demand 399

DM & E 186Documentaire 339–368

begin 353camerabewegingen 079cameravoering 078–080climax 353cutaways 101–102, 142, 143decoupage 141–143doorwerking 353dramatisch conflict 354–355epiloog 353gedragstudie 342, 351geloofwaardigheid 452–453geluid 170, 174, 180genres 342–343grime 394integriteit 341–342interviews 143, 344–345, 362introductie 353kinderen 362, 394licht 206–207, 350montage 450omgang met subject 360–361onzichtbare wand 080, 350,

359–362productie 381, 384, 388, 390, 393reconstructie 342, 350–351, 366research 349, 352scenario 347–357scenario (uitgewerkt) 355slice of life 342structuur 352–354taakverdeling 384toestemming 390treatment 356–357uitgangspunt 348visueel bewijs 340, 343voice-over 346, 455waarheid en werkelijkheid 340zoektocht 342, 351–352zoomen 079

Doel 231–232, 259, 290, 292–296Dogma 072, 089, 483Dolly 073, 149DoP. Zie Director of Photography

IND

Ex

493

Draaiboek 130–131, 385Draaischema 385–388Drama 016, 230–234, 422Dramatic irony 248Dramatische as 093, 095, 102

verleggen 096Driehoekscompositie 062–063Driepuntsbelichting 199–202Drones 151DSLR 039, 039–042

geluid bij 167Dutch Tilt 047Dvd

audio 185Dynamiek 162–163Dynamisch bereik 036, 196Dynamische microfoon 163

EECU. Zie  Extreme close-upEdit Decision List 458Editor 437, 447EDL. Zie Edit Decision ListEenheidsworstlicht 195Effectgeluid 162, 182Einde 258Eindtitels 133ELS (Extreme Long Shot) 046Emotie 089, 159, 162, 204, 252, 262,

266, 269–270, 274, 292–296, 299–300, 307, 326, 425

ontboezemingen 425Emotioneel object 269ENG 481En-toen-en-toenverhaal 238, 261Epiloog 353Establishing shot 076, 100, 161Europese methode 118–119Executive producer 376Expositie 236ExT. 226Extract edit 468Extreem totaal 046Extreme Close-up 045, 046Eye locked 301

FFactie 343Fantoomvoeding 163Feedback 450, 452Female 169Festivals 399Field doubling 198Figuranten 180, 279, 310Fill 200Filmfestivals 399Film-look

field doubling 198promist filter 213scherptediepte 015, 039

Filmmuziek 160, 162, 183–184, 422Film noir 483Film-style en video-style edits 468Filmtaal 088, 267Filters 212Financiering 395–397

amateurproducties 395, 397crowd funding 397

FireWire 460, 483Fisheye 068Flare 016, 201Flashback 267, 270Flash forward 483Focus 022–023, 031Focus puller 374Focus pulling 031–033Foley 183, 469–470Fondsen 395Format 484Fotocamera. Zie DSLRFps, frames per second 018, 019,

458, 463Frame 458Fresnellampen 208Frost 212

gGaffer 484Gaffertape 168Gain 025

Gedragstudie 342, 351Geintje 444Geïsoleerde shots 116Geloofwaardigheid 452–453Geluid 159–189, 171–178, 374

2.0 1855.1 185aandacht sturen 161aanschafadviezen/apparatuur

171–178actiescènes 428ADR. Zie Nasynchronisatieakoestiek 161, 166, 169, 170, 175,

180–181, 185akoestische continuïteit 180–181apart opnemen 167, 171, 171–178auto-scènes 156bij fotocamera’s 040bijgeluiden 178–179, 180blimp 167bontjasje 166boom 165boomcheck 175boomschaduw 177buiten beeld 161, 182casting 287continuïteitssuggestie 161contrast 163coverage 176direct 162documentaire 170, 174, 180dynamiek 162–163effectgeluid 162, 182emotionele suggestie 160en licht 202foley 183functies 160–161gaffertape 168geluidsniveau 176gesloten opname 180guide track 038, 173, 183, 470hengel 165, 169kanaal 186, 471koptelefoon 167, 168locatiegeluid 162Lockit 173low budget 172meersporenrecorder 168

IND

Ex

494

met smartphone (iPod) 169, 172microfoons 163–164, 168–169mini-jacks 168mixage 185–186, 471mixer 167, 171mono vs stereo 171muziek 162, 183–184, 418, 422muziekrechten 184nabewerking 184nasynchronisatie 183, 185, 469ondersteken 444open opname 180opname 169–178opnameprotocol 405opnemen op smartphone of iPod

169pan 471PCM recorder 172plaatsbepaling 161plopkap 166pluggen 168problemen 177richtmicrofoon 164ruis 175samenvoegen met beeld 168,

172–178, 173set noise 182, 185, 188, 299sfeergeluid 162, 182stereo 171stilte 163storing 178stuk sterkte 176surround 186synchroniseren 168tekstoverlap 176–177temp-muziek 184, 445timecode 173Timecode Buddy 173voice-over 162, 185, 470voortrekken 444, 469werking 159–160wild guide 183wilds 182windbescherming 166, 178xLR 168–169

Geluidscontinuïteit 178–181Geluidseffecten 183Geluidskwaliteit 174–175

Geluidsmontage 184, 469Geluidsrecorder 167Geluidssporen 167, 184Genres 413–435

actiefilm 133, 425comedy 414detective 236, 237, 239, 246, 249,

431documentairegenres 342–343Dogma 072, 413, 483drama 422factie 343gedragstudie 342, 351kinderfilms 431komedie 332melodrama 422misdaad 425, 426mockumentary 343overige 435reconstructie 342, 350–351, 366romantiek 422, 424–425romantische komedie 423slasher 420splatter 420thrillers 420tragedie 422whodunnits 236, 237, 239, 246,

249, 431zoektocht 342, 351–352

Geräuschemacher. Zie FoleyGeschiedenis 086–089Gesloten opname 180Getrokken shot 102Gezichten belichten 198Gimbal

Grip 150Glimmertjes 217Grads 213Grain 025Green screen 205. Zie ook Chroma

keymotion blur 206sluitertijd 206

Griffith, D.W. 088–089Grime 394Grip 147–157

car mount 154crane 155

drones 151, 152–157filmen in auto 154–157gimbal 150–157Russian arm 155shoulder mount 149slider 148stabilizer 150statief 029, 147steadycam 150

Groothoeklens 066–070beeldhoek 092

Guide track 038, 173, 183, 470Gulden snede 061Gun in the drawer 247, 249

hHalogeenlampen 219Handheld 072–073, 079Happy end 232Harde las 444Hard licht 195, 211Haspels 210–211HD 039–042. Zie High DefinitionHDMI 460HDSLR 039, 039–042. Zie DSLRHDTV 017–018, 481HDV 481Hengel 165, 169

boom 165boomschaduw 177problemen 177shockmount 169storing 178

Hengelenboomcheck 175geluidskwaliteit 174–175

High Definition 017–018, 035Hitchcock 098, 120, 241, 248, 254,

255, 264, 418, 420, 421, 425Hoofdlicht. Zie KeyHoofdplot 242Hoofdruimte 057–058Hoogtepunt 106Hoogwerker 074Hook 257Huilscènes 204

IND

Ex

495

Hypercardioïde 164

IIEEE 1394 460, 483Impedantie 169Improvisaties 320Incasseren 326Incheckfout 269Indirect licht 211IN- en UIT-punten 467

tijdens capture 463Insert 119, 468INT. 226Interactie 303–307Intercut 445Interferentie 019, 198Interlacing 019, 198Internet 183Interviews 143, 344–345, 362–366Investeerders 396Invullicht. Zie FilliPhone/iPod/iPad

als camera 040–042als klapbord 173geluid opnemen 169, 172

Iris 014ISO 025

JJib 074, 152Jump cut 099, 445

KKader 016, 046–049

aangesneden 482beeldcompositie 056, 060–065beeldvulling 056betekenis 048close-up 046, 048

Dutch Tilt 047extreem totaal 046extreme close-up 045, 046getrokken shot 102hoofdruimte 057–058kneeshot 045, 046medium 046medium close 045, 046Medium Long Shot 046one shot 047ooghoogte 058–059Over Shoulder 047, 050, 058, 069single shot 047suspense 081three shot 047totaal 046, 048two shot 047wijd 046

Kanaal 186, 471Karakterdossier 250–256, 290Karikaturaal acteren 332Keiharde sergeant 056Key 216Kijkas 094Kikvorsperspectief 050, 052, 428Kill your darlings 249Kilometers 392Kinderen 090, 310, 362, 386, 394,

431Kinderfilms 431Klapbord 173, 405

app 173Kleding 280Kleur

warm en koud 194Kleurbalans. Zie witbalansKleurcorrectie 193, 194, 471–472,

473Kleurenbalk 028Kleurfilters 212, 219, 220Kleurruis 025Kleurtemperatuur 193Klodder 323Klokken 484Kneeshot 045, 046

Koekeloeris 217Koptelefoon 167, 168Korte films 244–245Koud licht 194Krachtstroom 209Kuleshov-effect 011, 088, 104, 297,

300

LLampen 208–211, 218, 219, 220

barndoor 213dimmers 212fresnel 208goedkope alternatieven 219halogeenlampen 219LED 208LED lampen 218redhead 218reflectorlampen 219spreiden en spotten 218statieven 208–209, 219, 220sterktes 218tl 220

Las 438, 456harde las 444

Late-in 245, 246L-cut. Zie Verschoven lasLED lampen 218LED-lampen 208Lenzen 016, 036, 066–070

beeldhoek 092fisheye 068groothoeklens 067–068lange lens 068macrolens 022normaallens 067scherptediepte 069schoonmaken 021telelens 066, 068, 069vaste 066vertekening 067, 068wijde 067zoomen 025–026

IND

Ex

496

zoomlenzen 070–072Leren monteren 476Lezingen 289LFE, Low Frequency Effects 185,

188Lichaam 328Licht 014, 191–221, 218–220

afstoppen 214autoscènes 156barndoor 213bewegende personen 203bij filmen in auto 156bouncen 211brandgevaar 210–211buitenlicht 193, 204continuïteit 192contrast 196–197daglicht 193diffuus 195, 211diffuusfilters 212dimmers 212direct 211documentaire 206–207, 350doel 192door raam 216driepuntsbelichting 199–202effecten 214–218en geluid 202fill 200filters 212fresnellampen 208frost 212gekleurd 194gezichten 198, 421glimmertjes 217grads 213green screen 205hard 195, 211hoofdlicht. Zie Keyindirect 211interviews 365invullicht. Zie Fillkey 216kleurfilters 212, 219, 220kleurtemperatuur 193

koekeloeris 217krachtstroom 209kunstlicht 193lampen 208–211, 218LED-lampen 208maskers 217nacht-effect 156, 214–215ND-filters 213Night-by-day 216onderbelichting 014, 023–025, 196ooglicht 203, 215overbelichting 014, 023–025, 025,

196plaatje piep 201, 212polarisatiefilter 213promistfilters 213reflectorlampen 219schaduw 195, 203slagschaduw 195, 200soorten 195spotjes 219spreiden en spotten 218spun 212statieven 208–209stof 201stoppen 209–210stroom 209–210tegenlicht 201tl-licht 191, 193, 195, 202, 206, 220totalen uitlichten 202–203tv-schijnsel 217–218tweepuntsbelichting 202verlengsnoeren en haspels 210–

211verloopfilters 213videozon 208vlag 213vuur 217warm en koud 194water 217wedges 213witbalans 193zacht 195, 211zonsondergang 193zwart- en grijsfilters 213

Lichtkleur 193Lichtopbouw 198–206Lift 073Lift edit 468Lineaire montage 456–457Line producer 376Locatiegeluid 162Locatiemanager 383, 385Locaties 350, 357, 377, 384–385Locatiescout 384Lockit 173Long Shot 046Look off 054Loop 469Lossless compressie 040Lossy compression 019LS. Zie  Long ShotLuistershot 143

MMacGuffin 425Machtsverhouding. Zie StatusMacrolens 022Make up. Zie GrimeMale 169Marketing 397–400Maskers 217Masterclip 464Mastershot 119Matching shot 100, 112, 114MC. Zie  Medium CloseMedium 046Medium Close 045, 046Medium Long Shot 046Medium Shot 046Meercameratechniek 089–090

draaiboek 130schakelen 090

Meersporenrecorder 168Mélies, George 086Melodrama 422–425Menigtes filmen 069Mening 306–307

IND

Ex

497

Method acting 313Micorofoon

windbescherming 178Microfoon 163–164

aanschafadviezen 168–169blimp 167bontjasje 166condensatormicrofoon 163dasspeldmicrofoon 165, 169dynamische microfoon 163fantoomvoeding 163hengel 165impedantie 169plopkap 166positioneren 174richten 175shockmount 169shotgun microphone 164windbescherming 166zendmicrofoon 166

Microfoonkeuzedocumentaire en bedrijfsfilm

170–171fictie 170

Misdaad 425–431, 426Mise-en-scène 085, 111–112, 144,

291Mixage 185–189, 280, 471

LFE, Low Frequency Effects 185, 188

ruimtelijkheid 187Mixer 167, 171

fantoomvoeding 163MLS (Medium Long Shot) 046Mockumentary 343, 485Moiré-effect 198Monitor 027, 033Montage 437–477

aandachtspunt 440–441, 443aandacht sturen 442aanschafadviezen 460ADR. Zie Nasynchronisatiebatch capture 463beeldcorrectie 474

beeld en geluid synchroniseren 172, 173

beelden per seconde 018beeldmanipulatie 471beeldnabewerking 471–472, 473beeld uit trekken 442–443betrekkingsaspect 011, 439capturen 463–464chroma key 019, 475clip 463, 464clips inlezen 463continue montage 438continuïteit 443covering 139cropping 473crosscutting 445crossfade 466, 468cursor 467cutaways 443decoupage 085delete 468dialoog 445–446director’s cut 280documentaire 450–456EDL, Edit Decision List 458effectief 448extract edit 468feedback 450, 452fictie 447film-style en video-style edits 468FireWire 483foley 469–470fps, frames per second 018geluid 184, 469geluid voortrekken 444, 469guide track 183, 470harde las 444hardware 460–461hook (achteraf) 258IEEE 1394 483in beweging snijden 439IN- en UIT-punten 463, 467insert 119, 468intercut 445interviews 143

jump cut 099, 445kleurcorrectie 471–472, 473las 438, 456leren monteren 476lift edit 468lineair 456–457loskoppelen 469mixage 471montagescript 139nabewerking 184–189nasynchronisatie 183, 185,

469–470non-lineair 456–457, 459off-line/on-line 458ondersteken 444op muziek 445overlay track 466overwrite of overlay 468pre-roll 485principes 438real time 468regisseursinbreng 280renderen 468, 472resing up 462, 463ripple edit/delete 468rolling edit 468ruwe montage 449, 456, 468single/dual roller trim 468software 461, 461–476software checklist 461splice 468spotten 448springer 099stabilisatie 474taakverdeling 447temp-muziek 184, 445timecode 173, 458–459time-lapse 444–445timeline 465titels 132–133, 447, 466, 472track 465trim 467, 468trim joint 468verantwoordelijkheid 447verschoven las 444

IND

Ex

498

voice-over 455, 469–470voorbereiding 448waarom snijden? 439wanneer snijden? 439werkkopie 458wild guide 183

Montagescript 407, 448–449Montagesequentie 161, 445Mood board 318Motion blur 206, 474Motorzoom 070MS. Zie Medium ShotMuziek 160, 162, 183–184, 418, 422

temp-muziek 184, 445Muziekrechten 184

nNacht 156, 214–215Nasynchronisatie 183, 185, 469–471ND-filters 213Nier 164Night-by-day shoot 216Noddy 143Non-lineaire montage 456–457, 459

on-line/off-line 458Normaallens 066, 067

beeldhoek 092NTSC 018Nuit américaine. Zie Night by dayNylonkous 213

oObjectief 066Objectief (lenzenstelsel) 016, 036Objectief, subjectief 048, 050, 102,

111Obligate scène 240Off-line 458Off screen 226Ogen 301–302Onderbelichting 014, 023–025, 196

Ondersteken 444One shot 047On-line 458Ontboezemingen 425Ontdooiing 423Ontploffingen 090Onzichtbare wand 080, 350, 359–

362Ooghoogte 058–059Ooglicht 203Open einde 242Openingsscènes 107Openingstitels 132Open opname 180Operator 374Opname

crossfade, fade-in 405crossfade, fade-out 406terugkijken 406

Opnameknop 029Opnameleiding 374

klapbord 173, 405montagescript 407pick-up 407terugkijken 406

Opnameprotocol 404–406Organisatie 382–384O.S . Zie  Off ScreenOTS. Zie Over The ShoulderOut of character 254Overacteren 297Overbelichting 014, 023–025, 025,

196Overlapjes 119Overlappende shots 116Overlay track 466Over The Shoulder 047, 050, 102,

113loze ruimte 058met drie mensen 116perspectief 069

Overwrite of overlay 468

pPAL 018Pan 068, 073

geluid 471zip-pan 073

Paraplu 211PCM recorder 172Personages 250–256

out of character 254psychologie 252–253

Persoonlijke ruimte 056Perspectief 049–053, 112–113, 129

betekenis 050–053dieptewerking 068

Pick-up 407Piep 212Pilot 485Pixels 026Plaatje piep 201, 212Plaatsbepaling 161Planning

benodigde tijd opnames 386breakdown 377call sheets 388, 390draaischema 385, 386

Plattegrond 091–093, 133en storyboard 123, 124–130

Player 485Plopkap 166Plot 242

comic relief, spiegelplot, tegen-plot 243

Plotpoint 236–237, 239–240, 263Pluggen 168Point of attack 244, 245

in scène 245Point of no return 236Point of View 053–054, 081, 102

niet in de camera kijken 055Polarisatiefilter 156, 213Postproductie 280, 382POV. Zie  Point of ViewPrebegroting 372

IND

Ex

499

Premisse 263, 264Preproductie 279, 374, 382Pre-roll 485Producent 279, 280, 371, 372, 374,

395–400co-producent 395creatief 371, 372–375, 374uitvoerend 371, 374, 375–376

Productie 279, 371–401Beesten, Boten en Baby’s 381begroting 377–381, 381bij amateurs/no budget 376breakdown 377call sheets 388, 390distributie 397–400documentaire 381, 384, 388, 390,

393draaischema 385, 386dvd en online verkoop 399een - opzetten 391film op televisie 399financiering 395locatiemanager 385locaties 377, 384–385marketing 397–400organisatie 382planning 377, 379, 385, 386prebegroting 372props 378, 383runner 383sales agent 399screentime 380–381special effects 379taakverdeling/verantwoordelijkhe-

den 371–377toestemming 390

Productieassistent 404Productieleider 371, 374, 376, 403Progressive 019Promistfilters 213Props 378, 383Protagonist 231, 250–256, 258–260

identificatie 254–255

QQFHD (Quad Full HD) 018

RRails 073Raw 019, 036Reacties 322–324Real time 468Reconstructie 342, 350–351, 366–

367Redhead 218Reel 458Re-establishing 100Reflecties 156Reflectorlampen 219Regel van derden. Zie sterke puntenRegie 279–285

acteurs. Zie Acteursregieauteurs-filmers 224casting 285director’s cut 280documentaires 357–369figuranten 310improvisaties 320locaties 384–385montage 280, 447, 450op de set 282opnameprotocol 404, 406projectie 300repetitie 288scène-analyse 293scènes 292stijl van de film 280

Regieaanwijzingen 226Rekwisieten. Zie PropsRelaties 256, 260–261Renderen 468, 472Repetitie 288–292, 404–406Research 262, 349, 352Reserveshot 102Reshoot 449

Resing up 462, 463Resolutie (beeldkwaliteit) 017, 018,

019, 486Resolutie (scenario) 240, 242R’G’B’ 481Richtmicrofoon 164Rijder 073–074, 149Rode lampje 090Rode rozen 293Rolinterview 290Rolling edit 468Romantiek 243, 422–425Romantische comedy 263Ruimtelijkheid 187Ruis 175Rule of thirds. Zie sterke puntenRunner 383Rushes 406, 447Russian arm 155Ruwe montage 449, 456, 468

sSafe area 027Sales agent 399Sandwichplaat 030Saving grace 255Scenario 223–277, 374

aktes 234–236alledaagsheid 257antagonist 233, 255, 426arena 234, 236, 262backstory 243–244, 258, 270bear on the beach 248beeldend schrijven 267–270begin 257clichés 264, 265cliffhanger 249climax (documentaire) 353climax (fictie) 240–242comic relief 243conflict 231–232confrontatie en climax 240–242crisis 239, 240

IND

Ex

500

derde akte 240dialoog 270–274documentaire 347–357documentaire - uitgewerkt 355doel 231–232, 232, 259dramatic irony 248eerste akte 236, 243–244eigenheid 257einde 258emoties 266, 269–270, 274,

423–424en decoupage 225en-toen-en-toenverhaal 238, 261expositie 236flashback 267, 270flash forward 483gun in the drawer 247, 249happy end 232hoofdplot 242hook 257identificatie 254–255informatievoorsprong of -achter-

stand 248–249introductie 236karakterdossier 250–256korte films 244–245late-in 245, 246lay-out 225lengte 225misdaad 426ontdooiing 423ontwikkeling 237–239oorzaak en gevolg 238, 242opbouw 261open einde 242out of character 254personages 250–256plot 242plotpoint 236–237, 239–240, 263point of attack 244, 245point of no return 236premisse 263, 264protagonist 231, 250–256, 258–

260relaties 256, 260–261

research 250, 262resolutie 242resolutie/afwikkeling 240saving grace 255scène 229scènekop 226screentime 225sequentie 230set-up/pay-off 246–247slice of life 259slugline 226spiegelplot 243step-outline 486structuur documentaire 352–354structuur fictie 234–250subplot 241, 242subtekst 272symbolen 269synopsis 486tegenplot 243tijdsverloop 247–248time-lapse 444–445timelock 247toetsen 256–266treatment 487tweede akte 237–239verwachting/verrassing 248–249vormgeving 225‘want anders’ 260

Scène 229analyse 293beat 295hoogtepunt 106openingsscènes 107regisseren 292schakelpunten 098, 106, 295–296,

327slugline of scènekop 226time-lapses 445vloeiende overgang 444

Scenische synopsis 486Schaduw 195Schakelen 090Schakelpunten 098, 106, 295–296,

327, 420

Scherpstellen 014–015, 022–023, 031–033, 069

autofocus 022–023Scherptediepte 014–015, 031, 069Scherpte en diafragma 069Scherpte verleggen 031–033, 069Schmieren 297Schnitt 456Schoudercamera 034Screentime 225

per draaidag 380–381Script. Zie ScenarioScript/continuïteit 406–407, 448

pick-up 407set noise 183slatelist 407

SECAM 018Sequel 242Sequentie 230Setdressing 280Set noise 182, 185, 188, 299Set-up/pay-off 246–247Sfeergeluid 162, 182, 183Sfeersuggestie 160, 192Sfx. Zie Special EffectsShockmount 169Shot 045–083

focus 022focus pulling 031reserve 102scherptediepte 014–015

Shotgun microphone 164Shotlist 130–131, 385

voorbeelden 141Shotwissel 439

asregel 094springer 099

Shoulder mount 149Shutter speed. Zie SluitertijdSidecoaching 298Single/dual roller trim 468Single play 486Single Shot 047Sjoemelen 320Slagschaduw 195, 200

IND

Ex

501

Slasher 420Slate 405, 406–407Slatebord 405Slatelist 407

set noise 183Slice of life 259, 342Slider 148Slugline 226Sluitertijd 015–016, 206Smartphone

als camera 040–042als klapbord 173geluid opnemen 169, 172

Snelkoppelplaat. Zie SandwichplaatSoap 121

acteursregie 293belichting 089cliffhanger 249meercameratechniek 089

Soft focus 486Special effects 379Spelregie. Zie  ActeursregieSpiegelplot 243Spiegelreflexcamera. Zie DSLRSpielerei 460Splatter 420Splice 468Sponsoring 396Spoor. Zie TrackSpotjes 219Spotten 218, 448Springer 099

in de achtergrond 099Spun 212Stabilisatie tijdens montage 474Stabilizer 030, 038, 150

fysiek 150Stand-in 486Stanislavski 313Statieven 029–030

lamp- 208–209, 219lift 073pan 073sandwichplaat 030tilt 073

zuiderkruis (rijden) 149Status 052, 098, 100, 304–306Steadycam 074, 150

alternatief 151Step-outline 486Stereo 171Sterke punten 061Stijl 077, 098, 107, 121, 121–122,

280–281, 439kaders 048tempo 245vorm en inhoud 080

Stills 383Stiltes 163, 274Stof 201Stoppen 209–210Stop-truc 086Storyboard 122–130

camerabewegingen in 124uiterlijk 123–124

Stroom 209–210Studio

meercameratechniek 090Stuk sterkte 176Stunts 427Subclip 464Subplot 241, 242Subsidies 395Subtekst 272, 296, 303Surround geluid 185Suske en Wiske 249Suspense 081, 420–422

camerabewegingen 076close-up 048

Symbolen 269Synopsis 486

TTaakverdeling 279, 280, 382

documentaire 384Take 405, 406–407

pick-up 407Teaser 486

Tegenlicht 024, 201Tegenplot 243Tegenshot 113Tekst 086Telelens 066–070

beeldhoek 092menigtes filmen 069

Temp-muziek 184, 445Terugkijken op de set 406The Method 313Three Shot 047Thrillers 420–422Tics 322Tilt 073Timecode 173, 458–459Time-lapse 444–445, 445

binnen scène 445Timeline 465Timelock 247Titelkaarten 086Titels 132–133, 447, 466, 472TL-licht 028, 191, 195, 220

bij documentaires 206kleurtemperatuur 193nabootsen 202

Totaal 046, 048geluid 180in kleine ruimte 067uitlichten 202–203

Track 184, 465Tracking shot 073Tragedie 422–425Trailer 487Tralies 217Treatment 356–357, 487Trim 467, 468Trim joint 468Tweepuntsbelichting 202Two Shot 047, 114

getrokken 102Typecasting 286

IND

Ex

502

uUitvoerend producent 371, 374,

375–376Uitzendrechten 399USB 460UV-filter 213

vVaste lenzen 066Verantwoordelijkheden 374Verleggen as 096Verlengsnoeren 210–211

geluid 168Verloopfilters 213Verschoven las 444Vervoer 383Verzekeringen 393Video

720p, 1080i, 1080p etc 018, 020anamorphic 482chroma subsampling 019color bit depth 019compressie 019contrastomvang 036, 196–197film-look 015, 198, 213fps, frames per second 018, 458,

463NTSC 018PAL 018progressive 019raw 019, 036resolutie 017, 018, 019, 035, 486

Video on demand 399Videozon 208Viewfinder 028Vijf W’s 293Vimeo

audio 185Vishengel 169Visie 319Visueel bewijs 340, 343–347

Vlag 213Vliegtuig 178Voeding 018Vogelperspectief 050, 052Voice-over 162, 185, 226, 346, 455,

469–470Vooroordelen 306–307Voyeurisme 052, 076Vuureffect 217

WWaarheid 340–342‘Want anders’ 260Warm licht 194Watereffect 217Wedges 213Wendingpunt 236Werkkopie 458Whodunnit 232, 236, 237, 239, 246,

249, 431–435Wie, waar, wanneer, wat, waarom

293Wijd 046Wild guide 183Wilds 182Windbescherming (microfoon) 166,

178Witbalans 028, 193–194Witten 028, 193

XxLR plug 037, 168–169

YYouTube

audio 185

ZZacht licht 195, 211Zebra stripes 025Zendmicrofoon 166Zendmicrofoons 165Zip-pan 073Zoeker 016, 026–027, 028, 031, 035

afstellen 028zebra stripes 025

Zoektocht 342, 351–352Zombies 016Zonnekap 016Zonsondergang 193Zoomen 016, 025–026, 070–072

backfocus 031binnen shot 070–071digitaal 026documentaire 079en rijden tegelijk 070motorzoom 037, 070optisch 026tijdens camerabeweging 072

Zoomlenzen 070Zuiderkruis 149Zwartfilters 213

ER

RATA

De correcties zijn vetgedrukt.

pagina 047, rechter kolom, midden: Om je op weg te helpen vind je in Appendix B (pagina 481) een overzicht van alle belangrijke afkortingen en termen.

pagina 059, bovenaan: Soms valt er dan wat van het hoofd buiten het beeld, maar dat is niet erg. Een min of meer vaste ooghoogte is ook van belang voor een soepele montage (zie aandachtspunten op pagina 440).

pagina 073, midden: Je monteert de ene zip-pan halverwege aan de andere vast en het lij kt of het één zip-pan is. Dit zien we vaak in montagesequenties (zie pagina 161 en pagina 445) [...]

pagina 096, midden: Trek bij een bewegingsas de beweging het beeld uit of in (zie pagina 442). Al is de bewegende persoon of het voertuig maar één beeldje buiten beeld: het is voldoende mits de asfout niet al te flagrant is.

pagina 119, bovenaan: Bovendien snijden sommige momenten soepeler dan andere (zie pagina 439).

pagina 183, onder kopje “nasynchronisatie (ADR)”: Hoe je de nasynchronisatie in de praktijk aanpakt vind je op pagina 469.

pagina 280, onder kopje “postproductie”: Dat betekent niet dat hij er constant bij zit, maar dat hij regelmatig beoor-deelt wat de editor heeft gedaan en beslist of het anders moet. Zie ‘het montageproces’ op pagina 447.

pagina 281, onder kopje “karikaturaal”: In de karikaturale stijl wordt alles vergroot tot buiten het realisme. Het wordt een soort stripverhaal. Zie ook pagina 323 en pagina 417.

pagina 405, in kader. Er zijn ook andere technieken om geluid en beeld(en) synchroon te leggen (zie pagina 173), zoals timecode generators, maar voor het geval daar iets mis mee gaat kun je tijdens de opnames [..]

pagina 406, linker kolom: Inhoudelijk kun je een shot vaak niet goed beoordelen, omdat de opname nog te vers is (zie ook ‘spotten’ op pagina 448).

pagina 458, links onderaan: (zie ‘beeldkwaliteit en opslagruimte’ op pagina 019).

pagina 459, midden linker kolom: Daarom werken de meeste professionals het liefste met een écht unieke timecode tijdens de opname bij zowel beeld als geluid (als dat apart wordt opgenomen). Ze hebben, indien nodig, tij-dens de opnames speciale timecode generators. (Zie ook pagina 173.)

pagina 462, onde kopje ‘software instellen’: Zie ook “Beeldkwaliteit en opslagruimte” op pagina 019.

pagina 464, midden rechter kolom: De volgende stap is het synchroon leggen van eventueel apart opgenomen ge-luid. (Zie ook pagina 171 en verder.)

pagina 465, bovenaan: Daarna kun je de zaak synchroniseren door middel van die markers. Zie ook pagina 173.

overige errata