GS Samenvatting Compleet

64
H1: Periode 1477-1555, De Nederlanden onder Habsburgs gezag Sinds 1477 stonden De Zuidelijke Nederlanden, Holland en Zeeland onder Habsburgs gezag. Door verovering en verering waren in 1543 ook alle andere Noord-Nederlandse gewesten onder het gezag v/d Habsburgse vorst Karel V gekomen. Door vererving werd Karel V ook koning van Spanje en heer v/d Habsburgse erflanden. gevolg hiervan maakten de Nederlanden sinds 1516 deel uit v/h Spaanse rijk. Karel werd tot keizer v/h Duitse Rijk verkozen (1519) als opvolger van zijn grootvader Maximiliaan. §1 In de Nederlanden, Frankrijk en Engeland pogen vorsten hun macht te vergroten Late ME begon in Europa een strijd om macht en invloed tussen vorsten aan de ene kant en adel en opkomende burgerij aan de andere kant. De vorsten probeerden hun positie te verstevigen door een politiek van centralisatie (streven naar een centraal bestuur dat boven de lokale besturen stond). Filips de Goede, hertog van Bourgondië (regeerperiode 1419- 1467) begonnen met centraliseren v/h bestuur in zin gewesten door het instellen v.d Staten Generaal. - Filip de Goede moest zich houden aan de rechten v. Adel, geestelijkheid en stedelijke burgerij van ieder gewest. - Filip zorgde ervoor dat gewesten afgevaardigden stuurden naar 1 gezamenlijke vergadering v/d Staten-Generaal; die v/d Staten-Generaal. De eerste vergadering v/d Staten- Generaal werd in 1464 in Brugge gehouden. In Frankrijk lukte het de koningen zich steeds meer macht toe te eigenen. Daar ontstonden de eerste ideeën over absolute macht v/d Koning. Koning Frans I bv. Riep de Franse Staten- Generaal(parlement) geen enkele keer bij elkaar. - Lokale adellijke bestuurders werden steeds meer verdrongen door Koninklijke ambtenaren. In Engeland bleef de rol v/h parlement traditioneel sterk, het parlement vormde een tegenwicht tegen de vorstelijke macht. Het Engelse parlement bestond uit het Hogerhuis, waarin de hoge adel en de hoge geestelijkheid zitting hadden, en het Lagerhuis, waarin de lagere adel en de burgerij vertegenwoordigt waren.

description

Gs

Transcript of GS Samenvatting Compleet

Page 1: GS Samenvatting Compleet

H1: Periode 1477-1555, De Nederlanden onder Habsburgs gezag

Sinds 1477 stonden De Zuidelijke Nederlanden, Holland en Zeeland onder Habsburgs gezag. Door verovering en verering waren in 1543 ook alle andere Noord-Nederlandse gewesten onder het gezag v/d Habsburgse vorst Karel V gekomen. Door vererving werd Karel V ook koning van Spanje en heer v/d Habsburgse erflanden. gevolg hiervan maakten de Nederlanden sinds 1516 deel uit v/h Spaanse rijk. Karel werd tot keizer v/h Duitse Rijk verkozen (1519) als opvolger van zijn grootvader Maximiliaan.

§1 In de Nederlanden, Frankrijk en Engeland pogen vorsten hun macht te vergrotenLate ME begon in Europa een strijd om macht en invloed tussen vorsten aan de ene kant en adel en opkomende burgerij aan de andere kant. De vorsten probeerden hun positie te verstevigen door een politiek van centralisatie (streven naar een centraal bestuur dat boven de lokale besturen stond).Filips de Goede, hertog van Bourgondië (regeerperiode 1419-1467) begonnen met centraliseren v/h bestuur in zin gewesten door het instellen v.d Staten Generaal.

- Filip de Goede moest zich houden aan de rechten v. Adel, geestelijkheid en stedelijke burgerij van ieder gewest.

- Filip zorgde ervoor dat gewesten afgevaardigden stuurden naar 1 gezamenlijke vergadering v/d Staten-Generaal; die v/d Staten-Generaal. De eerste vergadering v/d Staten-Generaal werd in 1464 in Brugge gehouden.

In Frankrijk lukte het de koningen zich steeds meer macht toe te eigenen. Daar ontstonden de eerste ideeën over absolute macht v/d Koning. Koning Frans I bv. Riep de Franse Staten-Generaal(parlement) geen enkele keer bij elkaar.

- Lokale adellijke bestuurders werden steeds meer verdrongen door Koninklijke ambtenaren.

In Engeland bleef de rol v/h parlement traditioneel sterk, het parlement vormde een tegenwicht tegen de vorstelijke macht. Het Engelse parlement bestond uit het Hogerhuis, waarin de hoge adel en de hoge geestelijkheid zitting hadden, en het Lagerhuis, waarin de lagere adel en de burgerij vertegenwoordigt waren. Koning kon geen belasting opleggen zonder toestemming v/h parlement Koning Hendrik VII en zijn opvolgers slaagden er echter vaak in het parlement naar hun hand te zetten.

§2 De Nederlanden onder Habsburgs gezagKarel V zet de centralisatiepolitiek voort Karel V organiseerde het bestuur in de Nederlanden de centralisatiepolitiek van zijn voorganger door te voeren;

- Benoemde een landvoogd- Benoemde 3 centrale raden: De Raad van State, de Raad van Financiën en de

Geheime Raad. Raden adviseerden hem en zorgden mede voor uitvoering van zijn beleid.

De Raad van State; zette samen met Landvoogdes het regeringsbeleid uitGeheime Raad; Belangrijkst, Hij was belast met de uitvoering van v/h beleid. Daardoor had de Geheime Raad veel meer dan de Raad van State te maken met de lokale overheden, die de wetten en vervorderingen moesten toepassen. De Geheime Raad

Page 2: GS Samenvatting Compleet

bestond vooral uit Juristen op wie Karel volledig kon vertrouwen, in andere 2 raden vooral Hoge Edelen zaten die meer op eigen belang uit gingen.De Raad van Financiën; bestaande uit hoge Edelen en juristen, voerde het financiële beleid (zorgde er bv voor dat Staten-Generaal voor een bede bijeen werden geroepen.

Landvoogd(es) en de 3 raden vormen samen in de hoofdstad Brussel een centrale regering voor alle gewesten.

Karel V verhoogt telkens de belastingOm zijn inkomsten te vergroten verhoogde hij telkens de beden(belasting).Karel V hief belasting op producten, accijnzen op verkoop van bier, wijn, zout, haring en laken (wollen stoffen).Het verhogen v/d belasting viel niet altijd in goede aarde. In 1540 nam Karel V de moeite van Madrid naar zijn geboortestad Gent te reizen om landvoogdes in belastingconflict bij te staan. Karel nam de stad met een legertje in. Hij liet een aantal leiders v/d opstand terechtstellen en trok alle priveleges v/d stad in. Vanzelfsprekend moest de stad alsnog betalen.

Filips II volgt Karel V op, Habsburgse rijk wordt gesplitst1555 deed Karel V afstand vd troon. Hij trok zich terug in het klooster van San Yuste waar hij 3 jaar later overleed.

- In Spanje en de Nederlanden werd hij opgevolgd door zijn zoon Filip II.- Habsburgse Rijk werd gesplitst in een Oostenrijks en een Spaans deel. vanaf

dat moment was er sprake van “Oostenrijks” en “Spaanse” Habsburgers .- Nederlanden vielen onder Spaanse, later in 1713 kwamen zij onder bestuut van

Oostenrijkse Habsburgers.Zie in boek bestuur v/d Nederlanden onder Karel V en Filips II

§3 Economische kern in de Zuidelijke Nederlanden, maar Holand komt opVlaanderen en Brabant van oudsher de kerngewestenKerngewesten v/d Nederlanden waren van oudsher Vlaanderen en Brabant. Vergeleken met Frankrijk, grote delen van Engeland en de andere gewesten in de Nederlanden waren deze gewesten sterk verstedelijkt. Tegen eind v/d 15e eeuw leefde al 40% v/d bevolking in steden.Vlaamse Handelssteden zoals Brugge, Gent en Ieper maakten deel uit van een Internationaal handelsnetwerk dat het Oostzeegebied, Italië, Frankrijk en Engeland omvatte.In 16e eeuw werden de Vlaamse steden overvleugeld door de Brabantse havenstad Antwerpen, die uitgroeide tot het grootste handelscentrum van West-Europa. Brabant was veruit het grootste gewest, het strekte zich uit van den Den Bosch tot Brussel.

De opkomst van HollandSteden in Holland waren relatief klein, Omstreeks 1500 had Antwerpen 45.000 inwoners, terwijl Leiden toen grootste stad er 14.000 had.De voedselvoorziening v/d Hollandse steden werd sterk bedreigd door lage opbrengsten v/d landbouw in 16e eeuw. De voedselvoorziening werd echter op peil gebracht doordat Hollandse kooplieden goedkoop graan uit het Oostzeegebied (vooral Polen de Baltische landen) gingen importeren. Daar had de lokale adel veel grootgrondbezit. Boeren produceerden in dienst v/d adelijke landheren grote

Page 3: GS Samenvatting Compleet

hoeveelheden goedkoop graan. Moedernegotie, omdat graanhandel de eerste belangrijkste vorm van handel was.Men slaagde er ook in landbouw winstgevend te maken door middel van specialisatie en commercialisering. Boeren gingen zich specialiseren in producten die ze konden verkopen; zij schakelden over van producten voor eigen gebruik op producten voor de stedelijke markt of export. zuivelproducten en handelsgewassen (die alleen voor de handel waren bestemd) zoals vlas, hennep en koolzaad.

Karel V profiteert v/d welvaart v/d Hollandse stedenKarel voerde oorlogen tegen Frankrijk, het Osmaanse (Turkse) rijk, de protestantse vorsten in het Duitse rijk en een aantal Noord-Nederlandse gewesten. Door toenemende welvaart v/d Hollandse steden waren die in staat hoge belastingen op te brengen en flink bij te dragen in de kosten die Karel V maakte in zn oorlogen.Karel V maakte meer gebruik van Hollandse steden dan van steden in Vlaanderen, Brabant, die gewesten stonden alleen maar toe dat hun belastinggeld werd gebruikt voor de verdediging tegen Frankrijk aan de grenzen van Vlaanderen.Maar Holland probeerde tegenprestaties te krijgen van Karel V:

- zoveel mogelijk regionale autonomie (zeggenschap over plaatselijke aangelegenheden)

- Holland wilde invloed krijgen in de andere gewesten v/d Noordelijke Nederlanden.

De Staten van Holland wezen Karel V erop dat hij zijn oorlogen in de Nederlanden vooral voerde met Hollands belastinggeld.

§4 Godsdienstige conflicten ontstaanDe vorsten proberen de godsdienst te bepalenAls gevolg van discussies rondom het ware en zuivere geloof en de situatie in de Katholieke Kerk ontstond in het begin v.d 16e eeuw binnen de Kerk een hervormingsbeweging. Deze hervormingsbeweging had de volgende oorzaken:

- Hervormingsgezinden vonden dat het ware en zuivere geloof alleen in de Bijbel, en vooral in het Nieuwe Testament, te vinden was.

- Ook hadden hervormers kritiek op de macht en rijkdom v/d kerk- En op slechte levenswijze van veel geestelijken

De leiding v/d Katholieke Kerk keerde zich tegen het streven naar hervorming. Daardoor leidde de hervormingsbeweging tot een breuk in het Christendom tussen Katholieken en Protestanten. ontstonden verschillende andere christelijke kerken.Reformatie= splitsing in Christelijke kerk aanhangers reformatie = protestantenBelangrijkste hervormers; Duitse Monnik Maarten Luther en de Franse geleerden Johannes Calvijn (Jean Calvin). In NL kreeg de leer van Calvijn, het calvinisme, de meeste aanhangers.De Vorsten wilden eenheid in hun staat handhaven om chaos te voorkomen en stonden daarom meestel slechts één godsdienst toe. Aanhangers van andere religies werden vervolgd.

Godsdienstvervolging in West-EuropaIn de Nederlanden vervolgd Karel V de protestanten. 1517 begon Luther met kritiek op protestanten. Al in 1521 vaardigde Karel V op de Rijksdag in Worms (Rijnland-Palts) het

Page 4: GS Samenvatting Compleet

Edict van Worms uit, dat gold voor zijn hele rijk. Daarin verbood hij het drukken, verspreiden of bezitten van Luthers geschriften. Op een geldboeting tot eeuwige verbanning. 1522 centraliseerde Karel de vervolging van protestanten in de Nederlanden door het instellen van een Nederlandse Inquisitiekerkelijke recherche Moesten Ketters (protestanten) opsporen.De plakkaten (wetten) tegen het protestantisme werden steeds strenger. Hoogtepunt werd bereikt in het Bloedplakkaat van 1550.In Duitsland was een aantal vorsten Luthers gewordenweigerden vervorderingen van Karel tegen het protestantisme uit te voeren. Karel had geen succes met oorlog tegen die vorsten.Met de Vrede van Augsburg in 1555 werd hij gedwongen om in Duitse gebieden waar de lokale vorst Protestants was, de protestantse eredienst toe te staan. Machthebbers konden dus bepalen welke godsdienst in hun gebied was toegestaan.Karel V ervoer de Vrede van Augburg als een enorme nederlaag voor zijn politiek, want handhaving v/d eenheid onder de christenen was een van zijn belangrijkste doelen. Deze nederlaag beïnvloedde besluit om datzelfde jaar afstand te doen vd troon ten gunste van zijn zoon Fillips.

In Frankrijk vervolging ProtestantenIn Frankrijk werden protestanten (voornamelijk volgelingen van Calvijn, hugenoten genoemd) vervolgd. Opmerkelijk was dat groot deel v/d adel Hugenoot werd.

In Engeland wordt de Anglicaanse Kerk StaatskerkIn Engeland werd in 1534 de Anglicaanse Kerk onder druk van Koning Hendrik VIII door het parlement tot staatskerk uitgeroepen. aanleiding conflict Koning / Paus Een verzoek van Hendrik VIII om hem echtscheiding toe te staan van zijn vrouw Catharina van Aragon, een tante van Karel V, was door de paus onder invloed van Karel V afgewezen. Hendrik VIII erkende daarop het gezag v/d paus niet meer, maakte de Katholieke kerk in Engeland los van het gezag v/d paus en liet zich door het parlement tot hoofd v/d Kerk benoemen. Anglicaanse kerk Alle bezit v/d katholieke kerk (kerken, kloosters, landerijen) werd tussen 1536 en 1541 onteigend en tot staatseigendom verklaard. - Kloosters vervielen - kerkelijke landerijen werden verkocht aan de lagere adel en gegoede burgerij.

Conflict binnen de Engelse staatskerkOntstond conflict binnen kerk tussen degene die de Church of England wilden hervormen tot een ‘zuiver’ protestantse KerkPuriteinen genoemd, en degenen die zoveel mogelijk katholieke instellingen en rituelen wilden behouden. Onder de minderjarige koning Edward VI, zoon en opvolger van Hendrik VIII, was de macht aanvankelijk in handen van Edwards protestantse Oom. Zijn poging om overal in Engeland de Church of England als enige kerk in te voeren stuitte op groot verzet in het nog altijd grotendeels katholieke Cornwall. Somerset liet de opstand oor het leger onderdrukken, waarbij veel doden slachtoffers vielen. Edward ging overal in het land katholieken vervolgen.Edward werd opgevolgd door zijn oudere halfzus Maria. Zij was streng katholiek en wilde de katholieke kerk dan ook herstellen. Voerde weer wetten tegen ketters in. min. 287 protestanten op brandstapel brachten.

Page 5: GS Samenvatting Compleet

Bijnaam bloody mary.Werd opgevolgd door protestantse halfzus Elisabeth.

H2 Inleiding

In 1555 vormden de Nederlanden een gesloten geheel ten opzichte van het buitenland. In 1559 sloot Filips II vrede met Frankrijk. De grenzen bleven ongewijzigd.Vanaf 1572 veranderde de situatie voortdurend, in dat jaar kwamen Holland en Zeeland in opstand en verdreven het Spaanse gezag. De spaanse troepen maakten zich weer meester van de opstandige steden buiten Holland en Zeeland.

In 1576, bij de Pacificatie van Gent (vredesverdrag en bongenootschap) tussen de niet-opstandige gewesten en Holland en Zeeland. Er werd besloten de Spaanse troepen met vereende krachten uit de Nederlanden te verdrijven. Wat betreft de godsdienstkwestie werd de status quo gehandhaafd: er zou gewetensvrijheid zijn, de calvinistische kerk zou de heersende zijn in Holland en Zeeland, de katholieke in de overige gewesten. hierdoor leken de Nederlanden weer één geheel te vormen.

In 1579 werden de Nederlanden door de Unies van Atrecht en Utrecht globaal verdeeld in een zuidelijk en noordelijk deel, met in het midden een groot gebied dat tot geen van beide Unies behoorde.Tot de Unie van Atrecht hoorden de Waalse gewesten.Tot de Unie van Utrecht hoorden de gewesten Holland, Zeeland, Groningen, Friesland, Drenthe, Overijssel en Gelderland. Het middengebied bestond grotendeels uit Vlaanderen en Brabant. Landvoogd Parma werd erkend door de unie van Atrecht, dat werd zijn machtgebied, vandaar uit veroverde hij de ene na de andere stad, daardoor veranderde de grens tussen het Spaanse en ‘vrije’ gebied van jaar tot jaar.

In 1558 riepen de gewesten van de Unie van Utrecht hun gebied uit tot een zelfstandige republiek: de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden (tijdens de Opstand tegen het Spaanse gezag de Tachtigjarige Oorlog, ontstond eind 16e eeuw in het noorden de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. De Republiek bestond uit de gewesten Friesland, Groningen, Drenthe, Overijssel, Gelderland, Utrecht, Holland en Zeeland.; in feite dus 8 gewesten, maar Drenthe werd niet meegerekend, omdat het niet vertegenwoordigd was in de Staten-Generaal).De Zuidelijke Nederlanden bleven Spaans bezit en zouden te maken krijgen met aanvallen van Frankrijk en de Republiek.------------------------------------------------------------------------------------------H2 §1In 1558 vertrok Filips II voorgoed naar Spanje landvoogdes: halfzus Margaretha van Parma.Filips II z’n politiek van centralisatie en vervolging van protestanten gingen door.In de Nederlanden ontstond opstandigheid tegen FIlips II en zijn landvoogdes:

- onvrede over de hoge belastingdruk- de centralisatiepolitiek- strenge godsdienstpolitiek

Page 6: GS Samenvatting Compleet

Tegen de centralisatiepolitiek van Filips II hadden vooral de elites in de steden en gewesten grote bezwaren, omdat zij er hun autonomie door dreigden te verliezen.

Vooral de strenge vervolging van protestanten veroorzaakte veel onrust. Om de rust in hun gewesten te herstellen probeerden de lagere edelen in 1566 via een smeekschrift Filips II over te halen de vervolging(en) te matigen. In april 1566 een groep van ong. 200 lagere edelen bieden een smeekschrift aan Margaretha aan Zij belooft minder streng de plakkaten te zullen uitvoeren.Smeekschrift= door lagere edelen aan landvoogdes Margaretha van Parma aangeboden schrift, waarin werd verzocht de vervolging van protestanten te matigen (april 1566)

Maar doordat Margaretha niet zo hard meer optrad, durfden calvinisten zich aan openlijke acties te wagen:

- Hagenpreken; godsdienstige bijeenkomsten op het platteland- Beeldenstorm; het met geweld vernielen of verwijderen van heiligenbeelden,

schilderijen en andere kostbaarheden uit de kerken. op die manier moest de kerk worden ‘gezuiverd’ van katholiek ‘bijgeloof’ en geschikt worden voor de protestantse eredienst. (augustus 1566 Vlaanderen)

De landvoogdes slaagde er echter in overal de orde te herstellen, maar voor Fillips II was dit niet genoeg :

- Fillips II wilde verantwoordelijken voor de Beeldenstorm straffen en stuurden daartoe de Hertog van Alva met een leger naar de Nederlanden (1567).

- Filips II verving Margaretha van Parma als landvoogdes door Hertog van Alva.- Alva ging de protestanten strenger vervolgen. Hij richtte een centrale rechtbank

op, de Raad van Beroerten (beroerten=onlusten, door Alva in 1567 ingestelde rechtbank. Die tot taak had degenen die zich met de Beeldenstorm of andere opstandige activiteiten hadden ingelaten, te veroordelen. De raad sprak ong. 1300 doodvonnissen uit en werd daarom door het volk de ‘Bloedraad” genoemd.) om de beeldenstormers en allen die verdacht werden van opstandigheid op te sporen en te straffen.

In de eerste helft van de 16e eeuw waren de meeste Nederlandse protestanten aanhangers van de Duitse hervormer Maarten Luther, die in 1517 met de Hervorming begon. In de tweede helft van de 16e eeuw drongen de ideeën van Calvijn in de Nederlanden door. De meeste protestanten in Nederlanden werden toen calvinist.

Door de Beeldenstorm en de komst van Alva werd de kloof tussen de edelen en landsheer Fillips II vergroot;

- Twee hoge edelen, de graaf van Egmont en de graaf van Horn, die beiden lid waren van de Raad van State, werden door de Raad van Beroerten veroordeeld en in 1568 op de markt in Brussel onthoofd.

- Willem van Oranje (1533-1584) werd door landvoogd Alva ontslagen als stadhouder.

Het conflict liep uit op een oorlog die pas in 1648 zou eindigen: de Tachtigjarige oorlog.Het eerste succes van de opstand (1568) onder leiding van Willem van Oranje was de toevallige inname van Den Briel door watergeuzen* op 1 april 1572. (=Mensen die door Alva naar Engeland zijn gevlucht). De Geuzen namen daarna de macht over in enkele Hollandse en Zeeuwse steden.

Page 7: GS Samenvatting Compleet

Willem van Oranje, in 1572 door de Staten van Holland en Zeeland benoemd tot stadhouder, deed in datzelfde jaar opnieuw vanuit Duitsland een inval richting Brussel, maar ook nu kwam de grotendeels Katholieke bevolking niet in opstand, dit was deels te wijten aan het optreden van Oranjes (protestantse) Duitse huursoldaten. In Roermond de eerste stad die zij innamen, vermoorden zij 14 karthuizer monniken en plunderden zij kerken en kloosters. (23 juli 1572)Bloedbruiloft (Bartholomeusnacht); benaming voor de nacht van 23 op 24 augustus 1572 toen in Parijs duizenden hugenoten door katholieken werden vermoord. De hugenoten waren in Parijs ter gelegenheid van het huwelijk van de hugenoot Hendrik van Navarra met een zus van de Franse (Katholieke) Koning.

De strijd leidde tot politieke en godsdienstige verdeeldheid in de Nederlanden:- Het Spaanse leger heroverde alle opstandige steden behalve een aantal steden in

Holland en Zeeland.- Op godsdienstig gebied ontstond er een tegenstelling tussen de gewesten waar

het katholicisme heerste en die waar het calvinisme de enig toegestane godsdienst was (Holland en Zeeland).

Na jaren probeerden de gewesten samen een oplossing voor de oorlogssituatie en de godsdienstige tegenstellingen te vinden Pacificatie van Gent, 1576Dat was een vredesverdragen en tevens een bondgenootschap van Holland en Zeeland enerzijds en de overige gewesten anderzijds. Bij de onderhandelingen ging het om:

- Het vertrek van de Spaanse troepen. Dat doel werd bereikt; de Spaanse landvoogd Don Juan, halfbroer van Filips II, stemde ermee in de troepen terug te trekken.

- Een gezamenlijk standpunt over godsdienstige kwesties. Daarover werden de gewesten het niet eens. Radicale katholieken en radicale calvinisten weigerden concessies te doen om to godsdienstige verdraagzaamheid te komen. Daarom werd bij de pacificatie besloten de bestaande te handhaven.

De godsdienstkwestie leidde echter al spoedig tot het mislukken van de Pacificatie van Gent:

- In strijd met de Pacificatie maakten calvinisten zich van de macht meester in een aantal Vlaamse steden, waaronder Gent, Brugge en Ieper. Zij verboden er het katholicisme.

- Als reactie daarop sloten drie Waalse gewesten (Henegouwen, Artois en Waals-Vlaanderen) in 1579 een verbond, de Unie van Atrecht. Deze unie sloot vrede met Spanje en erkende de hertog van Parma, een zoon van Margaretha van Parma als landvoogd.

- Korte tijd na de Unie van Atrecht kwam de Unie van Utrecht (in 1579) sloten de noordelijke gewesten en enkele zuidelijke steden de Unie van Utrecht, een bondgenootschap ter verdediging tegen Spaanse troepen. Dat was het begin van de zelfstandigheid van de Noorderlijke Nederlanden. Door de Unies van Atrecht en Utrecht waren de gewesten en een aantal Vlaamse en Brabantse steden, waaronder Gent en Antwerpen. Het doel was verdediging tegen de troepen van Parma.

- Gewesten die zich bij geen van beide Unies hadden aangesloten, werden door Parma heroverd.

Page 8: GS Samenvatting Compleet

- Door de Unies van Atrecht en Utrecht waren de gewesten verdeeld geraakt. Dit tot ongenoegen van Willem van Oranje die zich sterk had ingespannen om de pacificatie van Gent tot stand te brengen.

In de jaren 1580-1581 werd de breuk tussen Fillips II en de opstandige gewesten definitief:

- In 1580 verklaarde Filips II Willem van Oranje wegens hoogverraad vogelvrij. Wie hem zou doden, zou door de koning beloond worden. Met deze vogelvrij verklaring was de breuk tussen de vorst en de opstandige gewesten een feit.

- Tot dan toe hadden de gewesten steeds volgehouden dat het verzet niet tegen de koning zelf gericht was, maar tegen diens slechte raadgevers. Velen waren er in die tijd van overtuigd dat de koning zijn macht van God had gekregen (het Droit Divin). Daarom vond men opstand tegen de koning niet geoorloofd. In 1581 echter zetten de opstandige gewesten hun vorst Fillips II af met het Plakkaat van Verlatinghe (besluit van de Staten Generaal waarin de trouw aan Filips II als wettig vorst werd opgezegd 1581). Volgens dit plakkaat hebben onderdanen het recht een andere vorst te kiezen als hun vorst zich als een tiran gedraagt.

De opstandige gewesten zochten in 1581 naar een andere vorst Katholieke hertog van Anjou mislukte, hij werd vermoord de meeste Gewestelijke staten zagen meer in hulp van het protestantse Engeland graaf van Leicester als landvoogd naar de opstandige Nederlanden Koningin Elizabeth gaft hem Engelse troepen mee geen succes tegen de troepen van Parma. raakte in gevecht met Holland omdat hij de zijde koos van de radicale calvinisten, terwijl de Hollandse regenten in godsdienstzaken voor verdraagzaamheid waren keerde in 1587 terug naar UK in 1588 besloten de opstandige gewesten zonder vorst verder te gaan;

- De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden was ontstaan.

Deductie van Vrancken; een geschrift dat dienst moest doen als een juridische rechtvaardiging om geen vorst meer te zoeken 1587. De Deductie/bewijs, was op verzoek van Oldenbarnevelt en de Staten van Holland gesschreven door François Vrancken, pensionaris (juridisch adviseur) van de stad Gouda. Vrancken bewees met historische argumenten dat de soevereiniteit in Holland van oudsher niet bij een vorst, maar bij de Staten had gelegen.

§2 Willem van Oranje zag in dat verdraagzaamheid en de acceptatie van een mee rpluriforme samenleving een mogelijkheid kunnen zijn voor herstel van de orde. Pluriforme samenleving; van katholieken en protestanten.Om de katholieken en calvinisten met elkaar te verzoenen stelde hij in 1578 een religievrede voor; zowel Katholicisme als het calvinisme moest worden toegestaan in steden en dorpen waar meer dan honderd gezinnen dat wilden> maar ze wezen dit af.Het verzet tegen het Spaanse gezag had een betrekkelijk kleine groep orthodoxe protestanten de ruimte een belangrijke rol te spelen in de opstand;

- Zij waren weliswaar een minderheid, maar waren beter georganiseerd dan de andere bevolkingsgroepen

- Hun calvinistische geloof bood inhoudelijke steun voor hun strijd tegen het spaanse gezag. Voor hen was het niet alleen een politieke strijd maar vooral een strijd voor het ware geloof.

Page 9: GS Samenvatting Compleet

Dit sloot niet aan bij de denkbeelden van Willem v Oranje

In de opstandige gewesten werd er aanvankelijk op veel plaatsen korte metten gemaakt met het katholicisme. Kerken en kloosters werden onteigend, priesters en monniken verdreven en soms gedood.Vrijheid van geweten; Vrijheid om te geloven wat men wil, maar niet om dat geloof ook openlijk te tonen en te beoefenen.Vrijheid van eredienst; vrijheid om iedere godsdienst openlijk te tonen en te beoefenen.De Calvinistische gereformeerde kerk; een bevoorrechte positie, maar zij was geen staatskerk.Willem v Oranje veranderde de naam vd kerk in 1816 in de Nederlandse Hervormde kerk. Herstelde zich weer in 1892.

Volledige godsdienstvrijheid kwam er niet, katholieken mochten niks meer zoals hun kerken waren protetstants geworden, huwerlijk werd niet erkend, priesters werden iet goetgelaten, mochten geen openbare ambten meer bekleden.

Door de scheuring van de kerk in UK werden na de dood van Hendrik VIII eerst katholieken en daarna protestanten vervolgd. Doordat Elisabeth I (1558) de troon bestijgt kwam er in UK meer stabiliteit in de godsdienst. > ze maakte een einde aan de kettervervolging, en vestigde het protestantisme ondanks de druk van de paus in Spanje. In 1588 stuurde Filips II een grote oorlogsvloot, de Armada om Elisabeth I af te zetten en in UK het katolicisme te herstellen.Armada; Spaanse vloot, door Filips II in 1588 uitgezonden om samen met het leger van Parma UK aan te vallen. De onderneming mislukte volledig door acties van Engelse schepen en zware stormen.

In Frankrijk bestreden Hugenoten en katholieken elkaar, de hugenoten werden vanaf het begin vervolgd door de katholieke koningin, maar veel hoge edelen werden hugenoot. Vanaf 1560 werd er met wisselend succes strijd geleverd tussen hugenoten en katholieken.

Hendrik van Navarra won de burgeroorlog. Hij maakte voorlopig een einde aan het conflict tussen katholieken en hugenoten door;

- zelf katholiek te worden, meerderheid was Katholiek- het edict van Nantes uit te vaardigen; kende veel rechten toe aan de hugenoten,

waardoor zij een staat gingen vormen. In 1685 trok Lodewijk XIV het edict in. Daarna gingen hugenoten op de vlucht.

- En om te voorkomen van een hugenootsverzet tegen zijn centralisatiepolitiek.

§3 Vanaf het aantreden van Filips II stond de economie van de Nederlanden in dienst van het Spaanse rijk. De economische maatregelen van Filips versterkten het verzet tegen zijn centralisatie politiek;

- De opbrengsten van de vaste belastingen werden vooral gebruikt om de vele oorlogen van Filips II te bekostigen.

- Tot 1559 voerde Filips II oorlog met Frankrijk. Hij stelde een handelsblokkade tegen Frankrijk in. De kooplieden in de Nederlanden leden schade door dit handelsverbod.

Page 10: GS Samenvatting Compleet

- Alva probeerde nieuwe vaste belastingen, zoals de tiende penning in te voeren. Dit tastte de autonomie vd gewesten aan. De tiende penning was een omzetbelasting van 10% op roerende goederen, te vergelijken met BTW. Door het grote verzet lukte het Alva niet.

Tijdens de opstand begon voor de Noordelijke Nederlanden een economische groei:- De groei vd stedelijke bevolking en de ‘oostzeehandel’ leidden in de zeegewesten

Zeeland, Holland en Friesland tot verdere uitbouw van een gecommercialiseerde landbouw die zich richtte op de stedelijke markt in de Nederlanden.

- Door het ontbreken van een feodale traditie (adellijk grondbezit, verplichtingen van boeren aan adellijke landheren) hadden de boeren in de zeegewesten mogelijkheden tot schaalvergroting.

- De nijverheid profiteerde van de groeiende handel. Voor de handel waren bijv schepen nodig waardoor scheepwerven, zeilmakerijen en touwslagerijen tot bloei konden komen. De handelsgewassen vd Hollandse boeren waren grondstoffen voor de nijverheid.

In 1585 heroverde de Spaanse landvoogd Parma de grootste handelsstad vd Nederlanden: Antwerpen. Als reactie sloten holland en zeeland de schelde af. Waardoor handel in Antwerpen onmogelijk werd. > een groot deel vd bevolking trok weg. Na de val van Antwerpen groeide Holland, vooral Amsterdam uit tot het centrum vd Europese handel.

Gunstig voor de noordelijke Nederlanden was dat de concurrentie van Engeland en Frankrijk bleef:

- Hoewel in de UK de lagere adel zich meer op de commerciële handel ging richten, bleef het grootgrondbezit op het platteland daar de belangrijkste bron van de welvaart.

- De Engelse kooplieden richtten zich niet zozeer op de Europese handel maar vooral op de internationale handel met gebieden buiten Europa.

- In Frankrijk bleef de machtige adel zich voornamelijk richten op traditionele landbouw.

- Terwijl rond 1588 de politieke situatie in de republiek tot rust kwam, kampte Frankrijk met burgeroorlogen.

De economie vd republiek werd echter geschaad door de grote autonomie van steden en gewesten. > konden bijv. tol heffen op de wegen of de invoer van bepaalde goederen beperken.> daardoor vormde de republiek geen economische eenheid maar was er rond 1588 van vele stedelijke en regionale economieën die van elkaar gescheiden werden door onder andere tolbarrières en gewestelijk handelsbeperkingen.Tolbarrières: tol heffen bemoeilijkte de handel. De republiek beston rond 1588 uit vele stedelijke en regionale economieën die van elkaar gescheiden werden door onder andere tolbarrières en gewestelijke handelsbeperkingen.

Alleen Holland en zeeland vormden een gezamenlijke markt door het beleid van koopliedenregenten (een kleine groep rijke kooplieden die de steden bestuurden). >onderhielden banden tussen steden in de 2 gewesten door hun familierelaties en persoonlijke kennissenkring.

H3 §1

Page 11: GS Samenvatting Compleet

De republiek werd een statenbond: bond van grotendeels zelfstandige staten/gewesten. > samenwerking geregeld door Staten-Generaal.

de samenwerking betrof vooral buitenlandse politiek, defensie en de financiën. Ieder besluit moest worden genomen door algemene stemmen, recht van veto.Gewestelijke staten regelden kerkelijke zaken, belastingen en rechtspraak.Stadhouder Maurits, raadspensionaris Johan van Oldenbarneveldt zette zich in het bijzonder in om de handelspositie vd republiek te versterken.

Nadat Stadhouder Willem van Oranje in 1584 in Delft was vermoord, volgde zijn zoon Maurits (1567-1625) hem als stadhouder op.De jonge republiek bleek stand te kunnen houden tegen Spanje. Van grote invloed hierop waren de volgende omstandigheden:

- De spaanse financiën raakte uitgeput ten gevolge van de ondergang van de Armada in 1588 en de voortdurende oorlog tussen Spanje en Frankrijk.

- Filips II vond zijn oorlog tegen Frankrijk belangrijker dan het onderwerpen van de opstandige Nederlandse gewesten. Parma’s troepen vochten daardoor meer in Noord-Frankrijk dan in de Nederlanden.

In 1609 werd de oorlog tegen Spanje onderbroken door het twaalfjarig bestand; wapenstilstand met Spanje, 1609-1621. Voor de Spanjaarden kwam het bestand goed uit, voor hun andere oorlogen hadden zij veel geld en mankracht nodig.

Naarmate de beslissing over voortzetting van het bestand dichterbij kwam, nam de religieuze en politieke verdeeldheid in de republiek toe.- Voorstanders van voortzetting van het bestand waren Johan van Oldenbarneveldt en de staten van Holland, want het zou gunstig voor de Hollandse handel en het zou de defensie-uitgaven sterk verminderen.- Tegenstanders van de voortzetting van het bestand waren stadhouder Maurits en de andere gewesten. Maurits vreesde dat Spanje tijdens het bestand zijn troepen zou versterken. Voor de andere gewesten was een belangrijk motief: het veroveren van meer gebieden in het zuiden om er de ‘ware’ religie (Calvinisme) te vestigen.De godsdienstige verdeeldheid viel in grote lijnen samen met de politieke verdeeldheid.

De rechtbank was samengesteld door de Staten-Generaal. Volgens Johan was dit een inbreuk op de soevereiniteit van de gewesten, volgens hem kon alleen een Hollandse rechtbank over hem oordelen. 12 mei 1619 werd Johan ter dood veroordeeld en de volgende dag op het binnenhof onthoofd.

De gevolgen vd onthoofding van Johan van Oldenbarneveldt waren:- De bevestiging vd overheersende positie van stadhouder Maurits en de Staten-

generaal. Overeenkomstig hun wens werd na afloop van het bestand de strijd tegen Spanje hervat, 1621.

- De benaming landsadvocaat werd gewijzigd in raadspensionaris en tot 1653 speelden de raadspensionarissen geen grote rol meer. In dat jaar werd Johan de Witt raadspensionaris.

Frederik Hendrik van Oranje (1584-1647), de jongste halfbroer van Maurits, volgde Maurits na diens dood op (1625). Onder zijn bewind werd de positie van stadhouder en van de republiek (Staten-Generaal) verder versterkt:

Page 12: GS Samenvatting Compleet

- Frederik Hendrik werd niet zoals Maurits, bevelhebber van de afzonderlijke legertjes van de gewesten, maar bevelhebber van het hele leger van de republiek, dat voortaan het ‘staatse’ leger werd genoemd. De term staats betekend van de Staten Generaal.

- Frederik Hendrik stond niet meer onder het gezag van de gewestelijke staten van ieder gewest, maar van de Staten-Generaal.

- De positie van de Staten-Generaal werd ook sterker, doordat de Staten van Holland minder tegenwicht konden bieden, want de Hollandse steden waren door conflicten tijdens het twaalfjarig bestand verdeeld geraakt (in orthodoxe en vrijzinnige steden).

Frederik Hendrik veroverde Brabant, Vlaanderen en Limburg.

In 1596 hadden Engeland en Frankrijk de soevereiniteit van de republiek al erkend door het drievoudig verbond tegen Spanje te tekenen. Hiermee verbonden de drie landen zich om gezamenlijk tegen Spanje te strijden.Dit verbond viel echter al snel uit elkaar. De Franse koning Hendrik IV van Navarra kreeg te maken met een burgeroorlog tussen Katholieken en Protestanten. Om die strijd het hoofd te kunnen bieden zag hij zich in 1598 genoodzaakt vrede met Spanje te sluiten: Vrede van Vervins. De Engelse koning Jacobus I Stuart (volgde Hendrik VIII op) sloot in 1603 uit geldgebrek eveneens vrede met Spanje.

Dertienjarige oorlog; een grote Europese oorloge tussen Katholieke en protestanten, die zich afspeelde in Oostenrijk, Duitsland en de Zuidelijke Nederlanden 1618-1648. Het werd een strijd om de macht op het Europese vasteland Franrijk, Denemarken en Zweden sloten zich aan bij de protestanten en Spanje bij de katholieken.Europees gezien werd deze oorlog veel belangrijker dan de tachtigjarige oorlog:

- De tachtigjarige oorlog ging tussen 2 landen, Spanje en de Republiek. Terwijl in de dertigjarige oorlog veel meer landen elkaar bestreden: De habsburgse erflanden, vorstendommen in het Duitse Rijk, Frankrijk, Spanje, Denemarken en Zweden.

- Er werd in veel meer gebieden gestreden: Oostenrijk, Duitsland en de Zuidelijke Nederlanden.

En de legers die door deze gebieden trokken, plunderden en verwoestten op grote schaal. > Veel inwoners gingen op de vlucht,bv naar de republiek

Steeds meer landen mengden zich in de strijd, om godsdienstige en politieke motieven: de macht in Europa.

Met Engeland werden de banden hechter;- Elisabeth I had de republiek openlijk gesteund tegen Spanje, bijv door in 1585 de

graaf van Leicester met een troepenmacht naar de republiek te sturen- Koning Karel I bevond zich in ernstige financiële problemen en hij was financieel

afhankelijk van het parlement. Hij wou met steun van de republiek zijn zelfstandigeheid behouden.

- In 1641 huwde Karels 9-jarige dochter Mary Stuart met Frederik Hendriks 14-jarige zoon Willem.

Karel kwam in conflict met het parlement, waardoor een burgeroorlog uitbrak. Parlement won, Karel ter dood.

Page 13: GS Samenvatting Compleet

Vrede van Munster/Vrede van Westfalen, maakten een einde aan zowel de tachtigjarige oorlog als de dertigjarige oorlog. Spanje, Oostenrijk, Republiek, Frankrijk en Zweden. Republiek wou erkend worden als internationaal onafhankelijke staat. Spanje had neergelegd dat Schelde dicht bleef.

Kleine landen als Portugal en de Nederlanden wisten vanaf het einde van de Middeleeuwen een voorsprong op bijv grotere staten als Frankrijk en Engeland te verwerven. De voorsprong was vooral te danken aan 3 factoren:

- De grotere staten als UK en Frankrijk waren nog in opbouw en hadden daardoor vooral aandacht voor binnenlandse politiek.

- Tijdens die opbouw bleven de grotere staten een traditioneel economisch beleid voeren, gericht op traditionele kostbare producten als tin (Engeland) en zijde (frankrijk); daardoor bleef het volume van hun handel achter.

- In de Nederlanden werd door een slagvaardig beleid op economisch gebied een voorsprong op grotere staten als Frankrijk en UK verworven. Handel en handel overzee werd gemoderniseerd.

Rond 1600 republiek internationale handel> opgericht werd Amsterdamse Wisselbank (1609) en de Amsterdamse Beurs (koopmansbeurs, informatiecentrum, leningen, verzekeringen, scheepsruimte of pakhuizen (1611).

De koopvaardijvloot van de republiek werd de grootste van Europa. Havens in Holland, Zeeland en langs de Zuiderzee het grootste deel van de Europese vrachtvaart. Tot de factoren die daarop van invloed waren, behoorden;

- kooplieden gingen onderling samenwerken - de handel van de republiek groeide

Stapelmarkt; producten uit allerlei landen werden aangevoerd, opgeslagen in pakhuizen en vervolgens doorverkocht.

Holland haalde de specerijen uit Portugal.Door enkele factoren ontstond tegen het einde van de 16e eeuw bij Hollandse kooplieden de behoefte aan een eigen handelsroute naar Indië:

- De Portugese aanvoer liep toen sterk terug, onder andere door het optreden van Britse kapers in de Zuidelijke Atlantische oceaan.

- De Hollandse scheepvaart op Portugal werd getroffen door een embargo, dat Filips II in 1585 instelde.

Gevolg; aandeel van de Hollandse kooplieden in de specerijen sterk terug. > daardoor eigen handelsroute naar Indië.Compagnieën van Verre/voorcompagnieën; tijdelijke ondernemingen voor de duur van één reis.

VOC 1602 Johan van Oldenbarneveldt > Molukken: Specerijen. Later thee en textiel. Handelskapitalisme; het kapitalisme van de VOC, omdat de ondernemers kooplieden waren.VOC en WIC publiekprivaat; organisatie zowel kenmerken hadden van een privéonderneming als van een overheidsonderneming.

WIC: Goud en ivoor; West-Afrika

Page 14: GS Samenvatting Compleet

Zout; Carïbisch gebiedBont: Noord-Amerika

WIC: driehoekshandel, Republiek, West-Afrika en Amerika. Slavenhandel en kaapvaart. Slaven, goud en ivoor van W-A naar Amerika. Amerika plantageproducten naar de Republiek. WIC 1621

Geschiedenis H4 Periode 1648-1702:De Republiek ontstaat als internationaal erkende staat

InleidingFrankrijk en Spanje hadden in 1648 geen vrede gesloten. In de Spaanse Zuidelijke Nederlanden ging de oorlog door tot 1659. Spanje moest bij de Vrede van de Pyreneeen Artesië (Artois) aan Frankrijk afstaan. OLV Lodewijk XIV heeft Frankrijk tussen 1672 en 1713 in drie oorlogen geprobeerd zijn grondgebied aanzienlijk uit te breiden in noordelijke richting. De drie oorlogen = coalitie oorlogen

- De eerste coalitie oorlog, ook wel Hollandse Oorlog genoemd. Eindigde met Vrede van Nijmegen.

- De tweede coalitie oorlog eindigde met de Vrede van Rijswijk. Lodewijk XIV erkende daarbij Willem III als koning van Engeland en moest alle veroveringen op Spanje prijsgeven.

- De derde coalitie oorlog, ook Spaanse Successie-Oorlog genoemd, eindigde met de Vrede van Utrecht.

1702 overleed Willem III en het tweede Stadhouderloze tijdperk begon.Willem III was tijdens zijn leven de belangrijkste Europese leider in de strijd tegen Frankrijk. Willem kan ondanks dat hij het einde v/d 3e oorlog niet meemaakte (hij viel in Engeland van zijn paard) het einde van die oorlog als sluitstuk van zijn politiek zien.

§1 De Republiek krijgt Frankrijk en Engeland als tegenstanders

Tijdens Vrede van Munster Republiek op het hoogtepunt van haar macht, ondanks de binnenlandse problemen.

- in de loop v/d Tweede helft v/d 17e eeuw zou de politiek en economische positie v/d Republiek in toenemende mate worden bedreigd door Engeland en Frankrijk.

Machtsverhouding tijdens het eerste Stadhouderloze Tijdperk (1650-1672)1647 Stadhouder Frederik Hendrik overleden. Zoon volgde hem op als stadhouder Willem II. Die overleed al in 1650 op 24-jarige leeftijd aan de pokken.Zoon van Willem II werd 2 weken na dood van zijn vader geboren als Willem III. Op aandringen van de Staten van Holland benoemde de gewesten geen nieuwe stadhouder. (behalve Friesland en Groningenhadden eigen stadhouder)

Stadhouders waren in de ogen v/d Hollandse regenten oorlogszuchtig, terwijl oorlog erg duur was en de handel schaadde.

Eerste Stadhouderloze tijdperk van 1650 tot 1672.

Page 15: GS Samenvatting Compleet

Over de inrichting v/d Republiek als statenbond met of zonder stadhouder en de mate van soevereiniteit v/d gewesten onenigheid tussen Staatsgezinden en Oranjegezinden

Staatsgezinden wilden geen stadhouder en legde de nadruk op soevereiniteit v/d Staten van ieder gewest. alleen zo kon de ware vrijheid worden gewaarborgd.

Oranjegezinden wilden een stadhouder uit het Huis van Oranje. Willem Frederik van Nassau (stadhouder van Friesland en Groningen) moeten zijn.

Zij vonden dat soevereiniteit bij de S-G moest liggen.Vooral Hollandse Regenten Staatsgezind.Oranjegezinden vooral in het Oosten v/h land en de lagere burgerij.

Bij een conflict in 1618 tussen Maurits en Johan van Oldenbarnevelt had Holland verloren. Ging om politiek en een godsdienstig conflict.In 1650 stond politiek centraal en had Holland geen sterke stadhouder. Holland wel sterk in S-G. Werd besloten geen stadhouder te benoemen.

De Republiek werd vanaf 1653 tot 1672 geleid door Raadspensionaris Johan de Witt. Ondanks verdeeldheid, functioneerde de Republiek goed dankzij de bestuurlijke kwaliteiten van lokale regenten en staatsmanschap van De Witt.

- Landsbelang stond meestal voorop- Soms Hollandse belangen- Hij legde de nadruk op vloot (Was nodig om Hollandse handelsbelangen te

beschermen)

Frankrijk wordt een centraal bestuurd land onder Lodewijk XIV absoluut vorst1661 nam Lodewijk XIV (1638-1715) persoonlijk de regering over. hij slaagde erin van Frankrijk centraal bestuur land te maken, waarin vorst absolute macht had.

- Beriep zich op het droit divin (koning bij gratie gods), het goddelijke recht van de koning om te heersen.

- Beschouwde zijn minisisters als zijn dienaren- De provincies werden bestuurd door zijn interdanten (koninklijke ambtenaren)

moesten macht adel en burgerij doen krimpen- Verzet werd onderdrukt mbv lettres de cachet, geheime Koninklijke bevelen tot

arrestatie en gevangnehouding zonder proces.Strenge censuur moest voorkomen dat kritiek of afwijkende meningen zich verspreiden.Lodewijk XIV; gaf kortste samenvatting van zijn positie: L’état, c’est moi (de staat dat ben ik)

In Engeland wint het parlement de strijd tegen de koningIn Engeland Koning Karel I poogde zich tot absolute vorst. Hij was in 1625 zijn vader opgevold Jacobus I. Karel I slaagde er niet in voldoende financiën toegewezen te krijgen door het parlement, hij was in strijd met parlement. Karel I regeerde als absoluut vorst van 1629 tot 1640 zonder parlement.

- Karel hief op eigen houtje belastingen ontoereikend geworden omdat Schotten in opstand kwamen

- Daarom riep hij parlement bijeen in 1640- Parlement bleek zeer vijandig te zijn en eiste meer rechten. Karel arresteerde

persoonlijk 5 v/d belangrijkste parlementsleden. werd dit de aanleiding van een burgeroorlog.(1642-1649)

Page 16: GS Samenvatting Compleet

Burgeroorlog tussen aanhangers van Koning en die van het parlement werd gewonnen door Parlement. Koning Karel I werd verslagen, ter dood veroordeeld, onthoofd in 1649.

- Voorlopig einde aan monarchie, Generaal van parlementsleger Oliver Cromwell, greep de macht. Hij liet zich Lord Protector noemen, regeerde als dictator.

Republiek kiest geen partij (neutraal) tijdens Engelse burgeroorlog.- Willem II in 1641 getrouw met dochter van Karel I, prinses Mary.- Holland wil de handel niet schaden, door oorlog te voeren met Engeland.

Overwinning staatsgezinden- Holland/ Johan de Witt zorgde voor dat Staten van Holland de Acte van Seclusie

(uitsluiting) aannamen (1654). = Sloot de Oranjes uit van het stadhouderschap van Holland. De Wit deed dit op aandringen van Cromwell, die angstig was dat Oranjes Britse koningsgezinden zou helpen, om hun macht terug te krijgen. vandaar dat hij deze acte eiste.

1660 monarchie hersteld, Acte ingetrokken.

Na dood Cormwell in 1658 veranderde de regeringsvorm van Engeland:- werd weer parlement gekozen, in 1660 herstelde ze de monarchie, de

Restauratie. de zoon van Karel I werd koning Karel II Stuart.- Karel II ging akkoord met voorwaarde dat macht koning beperkt zou zijn en de

Financiën door parlement zou worden geregeld.

De republiek wordt bedreigd door de opkomst van Frankrijk en EngelandTweede helft v/d 17e eeuw werd positie v/d republiek in toenemende mate bedreigd door opkomst van Engeland en Frankrijk

- Lodewijk XIV wilde Frankrijk uitbreiden (Natuurlijke grens= de Rijn, Zuidelijke Nederlanden aan rijk toevoegen Frankrijk voert bijna constant oorlog met Spanje en Republiek.

- Engeland ging republiek op handelsgebied bedreigen. Voerde 2 handelsoorlogen Eerste handelsoorlog 1652-1654 Tweede handelsoorlog 1655-1667

- Buitenlandse politiek van Johan de Witt was er op gericht Engeland en Frankrijk tegen elkaar uit te spelen.

Ontstaat een conflict tussen Oranje- en Staatsgezinden: Staagsgezinden (zeegewesten) willen vloot versterken ter bescherming van

handel. Zagen in Engeland grootste gevaar, waren voorstander van pro-franse politiek.

Oranjegezinden (landgewesten) wilden landleger versterken tegen Frankrijk. Hadden voorkeur voor pro-engelse politiek.

Ondanks de politiek van Johan de Witt werd er een verbond gesloten. (1622)- sloot verbond met Frankrijk tegen Engeland- sloot verbond met Engeland tegen Frankrijk in 1668.

grote verontwaardiging van Lodewijk XIV

In het Rampjaar 1672 lijkt de Republiek ten onder te gaanPolitiek van de Witt om Frankrijk en Engeland tegen elkaar uit te spelen lukte velen jaren. eind toen Lodewijk XIV en Karel II Stuart in 1672 gezamenlijk de republiek aanvielen.

Page 17: GS Samenvatting Compleet

- Doel v/d voorafgaande Engelse Handelsoorlogen en de Franse tarievenoorlog was de handel v/d Republiek terug te dringen.

De tarieven waren invoerheffingen van minsiter Colbert. leverde niet voldoende resultaat op, verklaarde Frankrijk en Engeland in april 1672 de oorlog aan de Republiek.

Bisschoppen van Keulen en Münster sloten zich daarbij aan. zij maakten aanspraak op bepaalde gebieden in oosten en noorden v/d Republiek

Oorlogsverloop was zeer ongunstig v/d Republiek. Buitenlandse troepen veroverde snel het zuiden, midden en oosten v/d Republiek. Alleen Friesland, Holland en Zeeland waren niet bezet. (Waterlinie)Fransen werden tegengehouden door de Hollandse waterlinie= Verdedigingslinie van forten en ondergelopen polders van Naarden tot Gorkum. ontstond paniek onder bevolking, men verwachtte dat Fransen slechts tijdelijk werden tegengehouden.

Oranjegezinden verweten de regenten dat ze de Republiek hadden verraden. Ze begonnen oproeren in Steden (opstand) Staatgezinden , die wilden onderhandelen met Lodewijk XIV, werden in hun huis

aangevallen door Oranjegezinden , die de strijd wilden voortzetten en eisten dat Willem tot stadhouder zou worden benoemd.

Oranje heeft aanhang ondanks Stadhouderloos tijdperk)

In veel steden werden staatgezinde regenten met geweld afgezet. 4 augustus trad Johan de Witt als raadspensionaris af. 20 augustus werden hij en zijn broer Cornelis in Den Haag door een volks

menigte gelyncht. Spontane volkswoede Gezegde uit die tijd was: De regering is ‘radeloos’, het volk ‘redeloos’ en het land ‘reddeloos’. Het jaar 1672 = Rampjaar

Maar dan keren de kansenNaast de Hollandse Waterlinie waren er verschillende andere factoren die ertoe bedroegen dat de kansen gingen keren; Republiek gered doordat:

- Twee nog niet bezette gewesten, Holland en Zeeland, benoemde in juli Willem III tot stadhouder. later ook andere gewesten. Met zijn steun wisten de regenten zich te handhaven.

- Holland/Zeeland: stelden veel geld ter beschikking voor landleger- Landoorlog: Willem III goede militair, bevelhebber v/h leger- Zeeoorlog: Michiel de Ruyter (uitstekende admiraal) stopt Engelse Inval)- Spanje en Oostenrijk vallen Frankrijk aan Fransen genoodzaakt zich terug te

trekken. (december 1674)- Engeland sluit vrede (februari 1674)

§2 De Republiek samen met Engeland tegen Frankrijk Op gebied van binnenlandse politiek sloot Willem III aan bij de bestaande situatie in de S-G en de overheersende positie v/d regenten.

- als straf voor gebrek verzet in ramjaar 1672: Staten van Utrecht, Gelderland, Overijssel kreeg Willem III benoemingsrecht.

Willem III richtte zijn aandacht vooral op internationale situatie in Europa Willem III dé tegenstander Lodewijk XIV- leidde 3 coalitieoorlogen

Page 18: GS Samenvatting Compleet

Na terugkeren v/d Franse troepen bleven de Republiek en Frankrijk in oorlog 1673

Lodewijk XIV wilde Zuidelijke (Spaanse) Nederlanden ververoveren en inlijven Stadhouder Willem II wilde dat juist voorkomen Z-N vormden buffer tussen de

Republiek en Frankrijk. Zijn grote angst was dat Z-N in handen van Frankrijk kwam.

Daarom coalities tegen Frankrijk Eerste coalitie was die met Spanje en Oostenrijk 1673

1678; Vrede van Nijmegen getekend door S-G, maakte einde aan 1e coalitie oorlog tegen de zin in van Willem III, hij wilde oorlog voortzetten.

1685; ontstond anti-Franse stemming in de Republiek Lodewijk XIV trekt Edict van Nantes in.

- Veel Hugenoten hierdoor naar Republiek en Engeland- Anti-Franse stemming in Republiek- Meer steun voor Willem III

Glorious Revolution en bondgenootschap met EngelandEngeland: Opvolger van Karel II Jacobus IIEr kwam echter zo veel verzet tegen hem dat hij werd afgezet.Jacobus II (Katholiek) verzet tegen zich;

- hij paste de wetten tegen de katholieken niet toe- benoemde katholieken op hoge posten

Meerderheid v/h parlement was Protestant , dit ging in verzet. Jacobus verdaagde het parlement 1685.

1688; Jacobus een zoontje (mannelijke opvolger) vreesden veel Engelsen dat ze nog langer katholieke koning zouden hebben.1677 Willem III trouwt met Maria Stuart dochter van Jacobus II Parlement stuurt uitnodiging naar Willem III en zijn vouw Maria Stuart (toen nog wettig opvolgster)1688 stak Willem III met toestemming van S-G met zijn leger over naar Engeland.- Jacobus II liet het niet op grote veldslag aankomen Vluchtte naar Frankrijk (december 1688)

- Engelse parlement verklaarde dat Jacobus II afstand van de troon had gedaan.- Het riep Willem III en Maria Staurt uit tot Koning en Koningin

Glorious Revolution= De vlucht van koning Jacobus II en de overwinning van het parlement.

1689; bondgenootschap gesloten tussen Engeland en Republiek in de vorm van Personele Unie.Personele Unie; is vereniging van twee of meer staten doordat zij dezelfde persoon als staathoofd hebben.

Page 19: GS Samenvatting Compleet

1689; Bill of Rights, verklaring die Willem III en Maria bij hun troonbestijging moesten ondertekenen.Bill of Rights; - de machten v/h parlement uitgebreid Engeland definitief parlementaire Monarchie; waarin parlement laatste woord had.

Glorious Revolution maakte langdurige protestantse coalitie tegen Frankrijk mogelijk, sloten zich niet alleen aant. protestantse Duitse vorsten maar ook Katholieke vorsten van Oostenrijk en Spanje.To zijn dood was hij de leider van de coalitie-oorlogen. (speelden zich af in geheel Zuidelijke Nederlanden)

1702; overleed Willem III in Engeland na een val van zijn paard. Begin Tweede stadhouderloze tijdperk 1702-1747(net als in 1650 namen de Staten van Holland het initiatief om geen stadhouder te benoemen.)

§3 De Republiek verliest haar economische voorsprongMercantilisme van Frankrijk en Engeland benadeelt de handel v/d RepubliekDe economische voorsprong die de Republiek had opgebouwd, kon met de opkomst v Engeland en Frankrijk in de 2e helft v/d 17e eeuw niet worden vastgehouden.Mercantilisme (Protectionisme) = bescherming van eigen economie door de staat. Door; 1. Heffen van invoerrechten voor buitenlanders 2. Bescherming eigen economie.

Mercantilistische maatregelen van Frankrijk en Engeland waren;- Frankrijk verhoogd olv Colbert minister van Financiën ( onder Lodewijk XIV) de

invoerrechten sterk. 1664 en 1667 - Engelse parlement nam 1651 Acte van Navigatie aan, die Hollandse handel en

nijverheid benadeelde.

Na opheffing v/h Spaanse handelsembargo bij de Vrede van Munster 1648 hadden Hollandse schepen handel + Middelandse Zeegebied van Engelse overgenomen.Acte van Navigatie; daarin werd bepaald dat alleen Engelsen schepen goederen in Engeland mochten invoeren.

Mercantilisme leidt tot handelsoorlogen met Engeland Engelse Mercantilistische politiek leidde tot 2 handelsoorlogen;

1e Engelse oorlog (1652-1654) - Verloren in Noordzee olv Maarten Harpertszoon Tromp Gewonnen in Middelandse Zee en Azië

- Oorlog eindigde nadelig, verloor koopvaardij- en vissersschepen Republiek werd gedwongen Acte van Navigatie te aanvaarden.

2e Engelse Oorlog 1665-1667 Engeland verovert Ned. Amerikaanse kolonie Nieuw- Nederland in N-Amerika.

Republiek verovert Suriname. De Ruyters tocht naar Chatham via Medway naar Brits Vlaggenschip, de Royal

Charles, hij verovert het en neemt het mee.Vrede van Breda(1667); werd besloten dat landen hun veroveringen mochten houden, zodat Suriname Nl kolonie werd ook werd bepaald dat Acte van Navigatie werd versoepeld.

Page 20: GS Samenvatting Compleet

Einde 17e eeuw; economie v/d republiek steeds slechter.- handelsinkomsten werden minder minder geld voor leger (landsverdediging)- Republiek maakt schulden door velen oorlogen

§4 Tolerantie in de RepubliekMeeste regenten waren voor gewetensvrijheid en vonden censuur en vervolging van andersdenkenden onwenselijk;

- Censuur en vervolging van andersdenkenden niet uitvoerbaar door godsdienstige verdeeldheid

- Censuur en vervolging niet uitvoerbaar want dat was schadelijk voor handel- Controle, censuur en vervolging in de Republiek niet uitvoerbaar want centraal

gezag ontbreekt.

Wel verbod op boeken achteraf:- van godsdienstige aard (op aandringen van predikanten)- Met kritiek bevriende staatshoofden

H1 Het ontstaan van de Verenigde Staten

§1 Britse kolonies komen in opstand tegen het moederland

1775; Kwamen 13 Britse kolonies aan de Oostkust van Noord-Amerika uit ontevredenheid over het Britse bestuur in opstand;

- de koloniën hadden geen vertegenwoordigers in het Britse parlement- de Britse regering voerde nieuwe belastingen in; invoerrechten op suiker, glas,

papier en thee.

1773 bepaalde Britse regering dat alleen de Britste Oost-Indische Compagnie thee mocht invoeren in Amerika, gooiden Kolonisten de thee van de Schepen in de haven van Boston= Boston Teaparty. Leidde tot de onafhankelijkheidsoorlog (Vrijheidsoorlog) (april 1775-september 1983)

4 juli 1776; Declaration of Independance (onafhankelijkheidsverklaring);Hierin werd onder andere verklaard dat ieder volk recht heeft om tegen zijn vorst in opstand te komen en dat alle mensen gelijk geschapen zijn en bepaalde onvervreemdbare rechten hebben; recht op leven, vrijheid en het nastreven van geluk.

1776= 13 Britse kolonies verklaren zich onafhankelijk; De Verenigde Staten van Amerika 4 juli is nog steeds in USA Amerikaanse belangrijke nationale feestdag.

1783; Vrede, Groot-Brittannië en de VS sluiten vrede; Groot-Brittannië erkent onafhankelijkheid van de VS.Bij de Vrede verwierven de 13 opstandige koloniën de afhankelijkheid en ook al het land ten oosten van de Mississippi.(Florida nog niet dat werd door Engeland aan Spanje afgestaan in ruil voor Gibraltar).

Page 21: GS Samenvatting Compleet

§2 Founding Fathers ontwerpen de grondwet v/d VSNa oorlog werd er door de voormalige Britse kolonies naar nieuw geschikt politieksysteem gezocht.1783; 55 afgevaardigden v/d voormalige kolonies in Philadelphia bijeen om een grondwet op te stellen. Zij werden later met opstellers v/d Declaration of Independence, de Founding Fathers genoemd (stichters v/d VS)Founding Fathers hoorden allen tot gegoede burgerij.

- Voorzitter v/d vergaderingen was George Washington, rijke planter uit Virginia, die legeraanvoerder in de Onafhankelijkheidsoorlog was geweest en die in 1789 de eerste president v/d VS zou worden.

1787; Founding Fathers werden het eens over een nieuwe grondwet.1789; Nieuwe grondwet (=constitutie) treedt in werking, gebasseerd op de trias politica van de Franse filosoof Montesquieu Deze leer houd de verdeling en scheiding v/d macht in drieën; wetgevende, uitvoerende en een rechtsprekende macht.

Deze 3 machten moeten elkaar controleren en ervoor zorgen dat niet 1 persoon (president) of kleine groep alle macht in handen krijgt. = cheks and balances

- Wetgevende Macht (Capitol Hill), Congres:o huis van afgevaardigdeno Senaat

- Uitvoerende macht (White House), Federale regering:o OLV de President

- Rechterlijke Macht (Supreme Court), Hooggerechtshofo 9 rechters

De bevoegdheden en functies v/d President vd VS (ambtstermijn= 4jaar)- Staatshoofd en regeringsleider- Opperbevelhebber v/d strijdkrachten- Benoemt ministers en topambtenaren (met goedkeuring van Senaat)- Benoemt rechters v/h Hooggerechtshof (met goedkeuring van Senaat)- Kan door het Congres aangenomen wetten tegenhouden met een Veto (=ik

verbied) - Kan wetten voorstellen aan Congres- Bepalend v/h buitenlandse beleid v/d VS

Congres bestaat uit twee Kamers; de Senaat en het Huis van Afgevaardigden.In de Senaat is iedere staat vertegenwoordigd door twee leden.In het Huis van Afgevaardigden is iedere staat vertegenwoordigd naar het aant. inwoners.

Grondwet v/d VS heeft de macht vd President beperkt door bevoegdheden van:- Congres:

o moeten wetten, begrotingen en belangrijke benoemingen goedkeuren of afkeuren

o kan impeachment-procdure* tegen president starten, president uit zijn ambt zetten.

Page 22: GS Samenvatting Compleet

o Mag Veto vd President opheffen door middel v 2/3 meerderheid in beide kamers. (Senaat+Huis v Afgevaardigden)

o Alleen Congres heeft het recht de oorlog aan een land te verklaren, ook moet het Congres toestemming geven voor alle militaire uitgaven.

*impeachment-procedure= beschuldigings- procedure

Hooggerechtshof heeft hoogste rechterlijke macht;- toetst wetten aan de grondwet - wetten nietig verklaren

Grondwet mag niet worden gewijzigd. Grondwet werd ‘heilig’ verklaard; er mogen geen veranderingen in worden aangebrecht. Wel mag de grondwet met 2/3 meerderheid in beide Kamers worden aangevuld door middel van amendementen. Bijv. Vrijheid van godsdienst, drukpers, en meningsuiting vastgelegd in het eerste Amendement in 1791. Bekendste aanvullingen in de grondwet zijn ;

- afschaffing vd slavernij (1865)- het algemeen kiesrecht vd mannen (1870)- het algemeen kiesrecht vd vrouwen (1920)- bepaling dat president maar 1x herkozen mag worden (1951)

De VS vormen een Unie, bestaande uit deelstaten. De regering vd Unie= Federale regering.

Federale overheid bevoegd op:- Buitenlandse politiek- Financiën - Defensie- Economische verkeer tussen de deelstaten

De afzonderlijke deelstaten hebben, naast de grondwet vd Unie, ieder hun eigen grondwet. Geeft hun grote mate van autonomie.Regering deelstaat: Veel vrijheid in organisatie

- Onderwijs- Politie- Rechtspraak

deelstaten kunnen mbv eigen nieuwe wetgeving proberen de amendemetnen en federale wetten te omzeilen.

§3 Politieke partijenEerste helft 19e eeuw hoorden de presidenten tot de Whig-Partij (liberalen) of Democratische Partij (Conservatieven)

1854; richtten tegenstanders uitbreiding vd slavernij naar het Westen nieuwe partij op, de Republikeinse Partij. veel Whigs sloten hierbij aan.Vanaf dan zouden alle presidenten tot de Democratische of de Republikeinse Partij horen.

Republikeinen

Page 23: GS Samenvatting Compleet

1854; oprichting Republikeinse Partij. vooral veel in het Noorden, waar industrie opkwam.Belangrijke politieke uitgangspunten:

- in Burgeroorlog kozen ze voor; Afschaffing vd Slavernij, zo kwamen ze meer dan de Democraten op vd Zwarten.= Afrikaanse Amerikanen.

- Voor free labor (vrije arbeid); arbeiders moesten vrij met elkaar kunnen concurreren, slavenarbeid werd als schadelijk gezien vd economische positie vd andere arbeiders

- Voor krachtige federale overheid, die industrie beschermd- Voor invoerrechten, voor bescherming industrie VS

Aanhangers vd Republikeinen; blanken onder de burgerij in het Noorden en zwarte deel vd bevolking.

Veranderingen karakter en standpunten vd Republikeinse partij vanaf 1880, Eind 19e eeuw begin 20e :

- tegen komst v nieuwe immigranten- tegen een regulerende (veranderende) overheid op economisch gebied- voor een regulerende overheid om moreel gebied. (bv. Verbieden van alcohol,

voorbehoedmiddelen, abortus en euthanasie, en later het beschermen vd ‘goeden zeden’ in films door afgedwongen censuur.

Republikeinse Partij werd conservatiever, behoudender geworden.Aanhangers: Mensen uit de gegoede burgerij en uit het bedrijfsleven.

Democraten:Democratische Partij was vooral partij v/h agrarische ZuidenBegin 19e eeuw ontstaan Democratische Partij.Politieke uitgangspunten:

- tegen een sterk regulerende federale overheid, zo min mogelijk bemoeienis vd overheid.

- Zo veel mogelijk rechten vd deelstaten- handhaving vd slavernij en na de Burgeroorlog vd overheersing vd blanken in het

ZuidenAanhangers; vooral Blanken in het Zuiden en zwarte deel vd bevolking

Eind 19e /begin 20e eeuw verandering van karakter en standpunten vd Democratische Partij:

- voor een sterk regulerende federale overheid op sociaal economisch gebied, Ze vonden dat overheid moest ingrijpen op economisch en sociaal gebied

- voor opbouw verzorgingsstaat- voor bescherming sociaal zwakke groepen

Democratische Partij is voor Big Government= een grote rol vd overheid en daarom een groot ambtenarenapparaat.Aanhangers; Arbeiders, boeren en zwarte bevolkingsdeel.

Zowel de Democratische Partij als de Republikeinse Partij hebben een behoudende en een vooruitstrevende vleugel.

H2 Periode; 1865-1918: Industrialisatie, sociale spanningen en expansie

Page 24: GS Samenvatting Compleet

§1 Industrialisatie in de 19e eeuw, veranderingen in de samenlevingGunstige omstandigheden voor een snelle industrialisatie na 18651820; Industrialisatie begint in het Noordoosten van de VS1865; Einde Amerikaanse burgeroorlog, Unie is behouden, VS gaan samen op weg.na burgeroorlog versnelde het industrialisatieproces

Na 1865 versnelling vd industrialisatie en verstedelijking;Aantal gunstige omstandigheden;

- Natuurlijke grondstoffen/hulpbronnen.- Goedkope arbeidskrachten beschikbaar door toestroom van miljoenen

immigranten- Succesvolle en energieke ondernemers

Nationale economische groei sterk bevorderd door:- enorme uitbreiding van het spoorwegennet, 1830 oost-en west kust met elkaar

verbonden in 1869.- nieuwe communicatiemiddelen; de telegraaf(lijn) 1846;1e telegraaflijn in VS.

o telegraaf was apparaat dat via koperdraad elektrische signalen overbracht, door alfabet van punten en strepen.

- politiek van economisch liberalisme vd federale overheid

Verandering in karakter v/h bedrijfsleven eind 19e eeuw;- Corporaties, trusts en kartels verdringen veel kleine familiebedrijven- Massaproductie dankzij technologische vernieuwingen

Corporaties=grote ondernemingen waarvan aandeelhouders eigenaar waren te vergelijken met NV’s in NL.Kartels en trusts waren samenwerkingsverbanden van corporaties in dezelfde sector, bedoeld om concurrentie tegen te gaan en een monopoliepositie te verwerken. Kartels ondernemingen zelfstandig, trusts gemeenschappelijke leiding)

Schaduwzijde industrialisatie (negatieve gevolgen);- grotere sociale en etnische tegenstellingen in de explosief groeiende steden

verschillen arm rijk, blank zwarten, Echte amerikaan was WASP; white, Anglo-Saxon, Protestant.

- grote ondernemers krijgen, met steun vd federale overheid, meer politiek-economische invloed

- toenemende corruptie- kleine zelfstandigen lijden onder oneigenlijke vormen van concurrentie- minder aandacht vd positie van arbeiders en boeren

door invoeren van arbeidsbesparende machines waren minder arbeiders nodigwerkloosheid

In landbouw ontstond overproductie door enorme uitbreiding vh landbouwgebied naar het westen en door de mechanisatie(landbouwmachines) daalden de inkomens.

De overheid grijpt maar in beperkte mate inIn haar sociaal-economisch beleid ging de federale overheid uit van de principes v/h 19e-eeuwse economische liberalisme. Hield in dat de overheid niet of nauwelijks moest ingrijpen.

Page 25: GS Samenvatting Compleet

- tot eind 19e eeuw deed overheid weinig aan oplossing sociaal-economisch beleid vd boeren, arbeiders(industrie) en kleine ondernemers

- Grote ondernemers kregen wel steun vd federale overheidDe industrie in de noordoostelijke staten werd door een tariefpolitiek beschermd.Tariefpolitiek(invoerrechten op industrieproducenten) was gericht op bescherming vd eigen industrie tegen concurrentie uit het buitenland. (UK)

Arbeiders en boeren verenigen zich in organisaties geschoolde arbeiders richten diverse vakbewegingen op.1886; American Federation of Labor (AFL) verenigt een aantal vakverenigen.AFL geleid door Nederlands afkomstige sigarenmaker Samuel Gompers. streefden naar hogere lonen, verkorting vd werktijden en verbetering vd arbeidsomstandigheden.- Krachtiger protest bij arbeidsconflicten over verslechterende werkomstandigheden.- Betoging/stakingen en de tegenacties van bazen en overheid lopen steeds vaker uit op geweld.

De aanhang vd AFL werd niet groot, in 1920 waren er 1 op de 20 arbeiders lid van vakbond. Sociale spanningen nemen verder toe, vooral in de steden;

- opinie keert zich meer en meer tegen de vakbeweging- afkeer v/h socialisme groeit- Grote weerstand vd ondernemers tegen de activiteiten van vakbonden, als er

ontslagen zouden vallen waren vakbonden het eerst aan de beurt.- De ondernemers kregen bij het onderdrukken van stakingen meestal steun vd

overheid- Ook vakbonden zelf hielden het aantal leden beperkt. Wilden voor eigen

geschoolden leden opkomen. Voor ongeschoolden vrouwen, zwarten en Aziatische immigranten was het niet mogelijk om toegelaten te worden.

De aanhang vd AFL werd niet groot, in 1920 waren 1 op de 20 arbeiders lid van een vakbond doordat;- het toenemen vd weerzin vd publieke opni

1891;People’s Party, agrarische beweging dat op platteland ontstond door boeren. Aanhangers populisten standpunten;

- verzet tegen nieuwe industriële Amerika, vasthouden aan het kleinstedelijke Amerika

- landbouw modernisering en commercialisering; zich meer richten op het maken van winst door productie vd martk dan v/h eigen bestaan.

Voor modernisering waren landbouwmachines nodig en voor commercialisering was vervoer van groot belang. De populisten eisten daarom nationalisatie vd banken en de spoorwegen want;

- vd aanschaf van landbouwmachines waren boeren afhankelijk vd banken die vooral hun eigen voordeel op het oog hadden

- vh transport van hun producten waren de boeren afhankelijk vd spoorwegen. Die konden door hun monopoliepositie hun vervoersprijzen zo hoog vaststellen dat boeren niet of nauwelijks konden betalen.

In de steden ontstaat in de jaren ’90 de brede Progressive Movement;

Page 26: GS Samenvatting Compleet

Acties vanaf jaren tachtig stichting van opvanghuizen in sloppenwijken voor immigranten en armen. Standpunten;

- nieuwe industriële Amerika opvoeden en democratiseren- tegen de groeiende macht van de grote ondernemingen- de industriële VS democratiseren- de macht vd grote ondernemingen beperken- sociale chaos voorkomen

Misstanden worden via onderzoeksjournalisten in de populaire pers openbaar gemaakt.

Politiek-maatschappelijke vraagstukken vd Progressive Movement;- Hoe kon het ideaal vd VS van (economische) vrijheid en (maatschappelijke)

gelijkheid een eeuw later leiden tot een samenleving die weliswaar de machtigste economie vd wereld had, maar ook een grote maatschappelijke ongelijkheid kende tussen de verschillende bevolkingsgroepen?

- Moest de overheid iets doen aan de economische en maatschappelijke ongelijkheid?

De republikeinse president Theodore Roosevelt (1901-1909) raakt geïnspireerd door de maatschappelijke discussies en de golf van hervormingsbeweging en;

- kiest voor een krachtige rol vd overheid- vervolgt bedrijven die hun macht misbruiken 1906 spoorwegtrust van J.P

Morgan en de olietrust van John D. Opgesplitst in een klein aantal bedrijven.

De democratische president Woodrow Wilson (1913-1921) slaagt erin regels en wetten aangenomen te krijgen door het Congres die de macht van grote industriële bedrijven beperkt en monopolievorming tegengaat.Beide presidenten streefden naar;

- vrijheid vh individu - een industriële samenleving creëren die meer dan alleen materialistische

waarden verdedigt.Kregen beide ook te maken met tegenwerkingen vh congres.

1917; VS ging meedoen in de Eerste Wereld Oorlog.Grote gevolgen voor het economisch beleid vd overheid,

- groeiende overheidsuitgaven- grotere overheidsbemoeienis door overschakeling naar oorlogseconomie

Juli 1917, oprichting War Industries Board WIB met verregaande bevoegdheden;- industriële productie afstemmen op oorlogvoering- industriële productie afstemmen op de gevolgen vd oorlog vd Amerikaanse

markt.De Board wees grondstoffen toe, stelde productiequota vast en verhoogde lonen om stakingen te voorkomen.1918; Einde WOI, betekent ook einde vd WIB en de sterke overheidsbemoeienis met de economie.

§2 De strijd voor burgerrechten (1865-1918)Na de onafhankelijkheid werd de slavernij in de Noordelijke staten geleidelijk afgeschaft Maar in het Zuiden werden weer meer slaven ingevoerd na de uitvinding vd cotton gin door Eli Whitney in 1793.

Page 27: GS Samenvatting Compleet

Cotton gin= eenvoudig houten apparaat, waarmee de zaden uit ruwe katoen verwijderd kon worden. door deze uitvinding weer meer vraag naar katoen in Engelse textielindustrie breidde de katoenteelt in het Zuiden vd VS zich sterk uit en daarmee de slaven. Slavernij werd weer winstgevend.

Slavernij wordt mede oorzaak Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865)Duizenden slaven vluchten vanuit het Zuiden naar het Noorden , velen van hen vechten mee met de legers vh Noorden.

1860; Eerste Republikeinse president, Abraham Lincoln, Zuidelijke staten wilden hem niet erkennen. Belangrijke reden;

- Vrees dat Lincoln slavernij zou afschaffen

Zuidelijke Staten scheidden zich af vd VS en richtten eigen staat op Confederate States of Amerca CSA. bloedige oorlog van Noord tegen Zuid. = Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865)Hoofddoel Lincoln tijdens Burgeroorlog; VS als Unie behoudenNevendoel; afschaffing vd slavernij.1863; Emancipatie Proclamatie=afschaffing slavernij door regering1865; Einde Amerikaanse Burgeroorlog

13e amendement bij de grondwet, Slavernij wordt verboden in alle deelstaten in de VS.voormalige slaven(=freedmen ) moesten gelijke rechten krijgen;

- 1868 ,14e amendement op de grondwet dienden de burgers in elke staat ongeacht ras of kleur, gelijk behandeld en beschermd te worden door de wet

- 1870, 15e amendement; iedere burger vd VS heeft stemrecht en mag dit door geen enkele deelstaat ontzegd worden op grond van ras, huidskleur of omdat hij eerder slaaf is geweest.

ook zwarte mannen krijgen kiesrecht.Amendementen op de grondwet geven ex-slaven gelijke rechten1865; oprichting ku-klux-klan (KKK)= geheime en terroristische oranisatie van blanken die na de Amerikaanse burgeroorlog is opgericht in het Zuiden. Doel is om dmv intimidatie en geweld de zwarte bevolking (freedman) te beletten gebruik te maken van hun nieuwe rechten.

1865-1877; in de Zuidelijke staten periode van de Reconstructieeind 1866 behaalden de Republikeinen 2/3 meerderheid in het congres, doordat veel Zuidelijke Democraten het kiesrecht was ontnomen. Tot tegenzin vd gematigde republikeinse president Andrew Johnson besloot de radicale Republikeinse meerderheid in het congres tot een reconstructie vh Zuiden.Noordelijke troepen;

- bezetten verslagen zuidelijke staten- proberen rechten vd voormalige zwarte slaven (Freedmen) te beschermen

Zuidelijke blanken werken reconstructie tegen;- Met allerlei middelen probeerden ze de zwarten te verhinderen om te gaan

stemmen.- Oprichting Ku-Klux-Klan

Page 28: GS Samenvatting Compleet

1877; Noordelijke troepen trekken zich terug uit het Zuiden (Zuidelijke krijgen succes)= einde reconstructie.De politieke, economische en sociale situatie vd zwarte bevolking verslechteren;

- Ku-klux-klan terroriseert de Freedmen- Jaren 1880 en 1890: Jim Crow (= spotnaam voor zwarten) wetten aangenomen in

de zuidelijke deelstaten. Zuidelijke deelstaten gaven vormen van discriminatie en segregatie een wettelijke basis door de Jim Crow-wetten 1880-1890 maakten gebruik van een bepaling in de grondwet die de deelstaten het recht gaf aanvullende bepalingen op de grondwet van hun eigen deelstaat in te voeren. Deze deelstaatwetgeving maakte het zwarten onmogelijk om gebruik te maken van hun rechten;

- kiezers moeten in de staat zijn te lezen, te schrijven en de grondwet te begrijpen- Huwelijken tussen blanken en zwarten zijn verboden- Treinen, wachtkamers, trams, restaurants, parken moeten worden gesplitst in

aparte afdelingen voor blanken en zwarten. Ook onderwijs moest worden gesplitst.

Pas in de jaren ’60 vd 20e eeuw werden de segregatie-wetten op initiatief vd president John F. Kennnedy en Lyndon B. Johnson opgeheven.

Ontstaan van wettelijk vastgestelde segregatie (blank en zwart zoveel mogelijk te scheiden), in 1896 bevestigd door uitspraken vh Hooggerechtshof dat gescheiden voorzieningen voor blank en zwart niet in strijd zijn met de grondwet mits de voorzieningen vergelijkbaar zijn. (‘Seperate but equal’)

Merendeel vd Freedmen blijft, vaak noodgedwongen, in het zuiden voor de plantage-eigenaren werken, nu als sharecroppers (=delers in de oogst). De nadruk blijft liggen op het verbouwen van katoen. Een ernstige depressie in de landbouw zorgt voor grote problemen vd Freedmen, economisch en in hun rechtspositie.

Eind 19e eeuw; Booker T. Washington protesteert tegen politieke en economische achterstelling vd zwarte bevolking. Hij zet zich in voor scholen waar zwarten een vakopleiding kunnen volgen. (1881)Door scholing en goed gedrag dwingt de zwarte bevolking vanzelf respect af. Booker T. Washington (1856-1915) geboren als zoon van een slavin op een plantage in Virginia en een blanke vader. werd leider van een stroming die meende dat de zwarte bevolking door goed gedrag respect moesten verdienen.Kritiek op Booker T. Washington; hij zou zich te veel voegen naar een racistische samenleving,Tegenstanders Washington, zoals W.E.B. Dubois, kiezen een andere weg;

- zwarte moeten zichzelf actief emanciperen en;- over de hele wereld samenwerken voor gelijke rechten

1909; oprichting vd ‘National Association for the Advancement of Colored People’ (NAACP) bestrijden van discriminatie en segregatie dmv ;

- rechtszaken - demonstraties,

Page 29: GS Samenvatting Compleet

Met acties behaalde NAACP maar beperkt succes, toch nam de waardering voor organisatie onder velen toe en steeg ledenaantal.Federale overheid steunt de strijd tegen segregatie niet. zij vreesden om de steun vd blanke kiezer te verliezen.

§3 Het buitenlands beleidBuitenlandse politiek vd VS werd vaaf begin sterk bepaald door isolationisme;

- VS streefden naar afzijdigheid in Europese aangelegenheden- Europa mocht zich, op zijn beurt, ook niet bemoeien met Amerika Monroe-

doctrine 1823; Monroe-doctrine, naar president James Monroe. VS wilden niet dat Europese staten zich zouden mengen in de binnenlandse aangelegenheden. Monroe-doctrine bedoeld als waarschuwing tegen Spanje en Engeland.

Manifest Destiny (klaarblijkelijke bestemming) in de 19e eeuw; Grootste deel 19e eeuw richtte VS zich op de territoriale uitbreiding vd eigen staat in Noord-Amerika, vd Oostkust tot de Westkust. Frontier schoof steeds verder op.Frontier=de grens door blanke Amerikanen in cultuur gebrachte gebieden.Nieuwe gebieden in het westen, territoria genoemd. Stonden onder bestuur vd federale regering.Manifest Destiny;

- opschuiven vd frontier naar het westen door pioniers (ideaal van Free Labor)- ontwikkelen en ontsluiten van eigen continent.

Expansie naar het westen werd sterk bevorderd door de aanleg van spoorwegen. Na burgeroorlog begonnen twee spoorwegmaatschappijen met de aanleg v/e spoorlijn, dwars door het continent. 1869 ‘ontmoeten’ de lijnen elkaar. Met opening vd transcontinentale spoorlijn waren west en oostkust met elkaar verbonden.

Tweede helft vd 19e eeuw; industriële revolutie maakte vd VS een economische wereldmacht. Daardoor was politiek van internationale afzijdigheid niet langer meer mogelijk. In het buitenlandse beleid gingen nu economische, politieke en ideologische overwegingen een rol spelen, meestal tegelijkertijd vaak moeilijk van elkaar te onderscheiden;

- Economisch ging het om afzetgebieden voor producten uit de VS, om grondstoffen voor industrie vd VS en ook om plantages in Midden-Amerika

- Politiek ging het om het uitbreiden vd macht over de rest van Amerika en om mee te doen met het verkrijgen van invloed in Azië(vooral Japan, China, Filepijnen)

- Ideologisch ging het om hulp aan volken tegen het buitenlandse onderdrukking en om verbreiding v/h christendom.

1853; De VS spelen beslissende rol in de opening van Japan.Buitenlands beleid vd VS gebaseerd op een mix van economische, politieke en ideologische motieven. ‘Open Door Policy’ Toenemende invloed op de wereldmarkt, bijv China.

Na openstelling van Japan door Perry in (1853-1854) ondernamen VS lange tijd geen activiteiten in Azië. Veranderde aan het eind vd 19e eeuw.

- Open Door Policy - De Filippijnen worden een kolonie van VS (1898)

Page 30: GS Samenvatting Compleet

1883; Het congres stemt in met de plannen voor de bouw van een nieuwe moderne vloot.1898; De Spaans-Amerikaanse Oorlog, Tweede helft vd 19e eeuw kwamen in de Spaanse kolonie Cuba herhaaldelijk opstanden tegen Spaanse gezag. 1898 ontplofte en zonk er een marineschip vd VS in de haven van Havanna Amerika verklaard oorlog aan Spanje

- Cuba wordt protectoraat vd VS,- Filippijnen worden Amerikaanse kolonie

1903; Cuba wordt onafhankelijk, De VS verwierven het recht vd aanleg van het Panamakanaal. Het kanaal had vd VS grote economische en militaire betekenis;handels en oorlogsschepen hoefden niet meer de lange tocht rond Zuid-Amerika te maken.Door de Spaans-Amerikaanse oorlog werd de politiek-strategische positie vd VS in het Caribische gebied en in de Stille Oceaan versterkt.

Nadat president McKinley in 1901 was omgekomen bij moord aanslag door een anarchist vice-president Theodore (Ted) Roosevelt president.Hij had als commandant van een afdeling vrijwillig cavalerie deelgenomen aan de oorlog op Cuba.Buitenlandse politiek van Theodore Roosevelt is gericht op de VS als wereldmacht;

- ging door met kolonisatie van Filippijnen- leverde belangrijke bijdrage aan ontstaan Panama kanaal- bemiddelde tijdens de Russisch-Japanse oorlog (1905)- 1906 leverde hij belangrijke bijdrage aan oplossing conflict Duitsland Frankrijk- stuurde troepen naar Cuba om daar een opstand neer te slaan- zette vloot en troepen steeds vaker in om belangen vd VS in Azië

kort gezegd;- Actieve politiek en financieel-economische betrokkenheid in Europa en Azië;- Op militaire wijze opkomen vd bescherming van Amerikaanse belangen in Azië

en het Caribisch gebied tegenover Europese mogendheden.

1914; De Eerst Wereldoorlog breekt uit, VS blijft neutraal1915; De Lusitania getorpedeerd; Engels passagiersschip (Lusitania) wordt door Duitse onderzeeër getorpedeerd (doorboren)128 VS burgers dood. President Roosevelt drong aan op oorlogsverklaring Duitsland.

- onbeperkte duikbotenoorlog van Duitsland, ieder schip van welke nationaliteit ook, dat op weg was naar Engeland, Frankrijk of Italië werd getorpedeerd.

- Zimmermann-telegram, Duits minister v Buitenlandse Zaken roept Mexico op tot een bondgenootschap en een oorlogsverklaring aan de VS. Mexico ging niet in op aanbod. werd onderschept door Engeland en gepubliceerd in de New York Times. meest directe oorzaak v/h opgeven vd neutraliteit.

2 april 1917 vroeg President Woodrow Wilson het Congres om een oorlogsverklaring. “ De wereld moet veilig gemaakt worden voor een democratie’’ oftewel “ to make the world safe for Democracy”1917; Verklaard VS oorlog aan Duitsland

Page 31: GS Samenvatting Compleet

Hoofdstuk 3 Geschiedenis VSPeriode 1918-1945; Industrialisatie, economische crisis en een wereldoorlog§1 Industrialisatie en verandering in de samenleving

1917; De Russische revolutie, communisten (Bosjewieken) komen aan de machtMet als gevolg

- Dreiging van een proletarische wereldrevolutie =- Aanhang van kleine communistische en socialistische partijen in de VS groeit.

1919-1920; “ Red Scare” in de VS = anst voor een ‘rode’ communistische revolutie.1919 Arbeiders staken op grote schaalDe reactie vd Federale Overheid was hierop; arresteren van vermeende cumministen, waarbij burgerrechten worden geschonden. Na 1 mei 1920 nam de Red Scare geleidelijk af, de invloed vd ‘Progressive Movement’ nam na de 1e Wereld oorlog af.

Nieuw economisch tijdperk olv vd RepublikeinenRepublikeinse presidenten vd jaren ’20;1921-1923; Warren Harding president vd VS1923-1929; Calvin Coolidge president vd VSHadden enige overeenkomsten;

- waren beide Republikein- hebben beide een blind vertrouwen in ondernemers- geloven beide heilig in het vrije marktmechanisme

Groeiende welvaart in de jaren ‘20. Amerikaanse economie in de jaren ‘20

- concentratie van bedrijven in (nieuwe) industrietakken, bv de snelgroeiende elektrotechnische industrie in de nieuwe industrietakken, de snelgroeiende elektrotechnische industrie (ijskasten, stofzuigers, wasmachines, radio etc), ging de concentratietendens onverminderd door; talloze kleine bedrijven werden weggeconcurreerd, overgenomen door grote bedrijven of fuseerden met andere bedrijven.

- Welvaart nam in de jaren ’20 sterk toe, groei productiviteit dankzij rationalisatie en meer efficiency (betere organisatie). hierdoor daalden producten in prijs en stegen de lonen.

Met als gevolg dat er een sterke groei v/d welvaart en ontwikkeling vd consumptiemaatschappij. (=samenleving waarin verbruiksartikelen in overvloed worden aangeboden en gekocht)Enorme toename vd consumptie-uitgaven; extra aangewakkerd door;

- steeds effectievere reclame, door kranten, radiostations - de aantrekkingskracht van nieuwe producten zoals stofzuigers, koelkasten en

vooral auto’s.- Enorme stijging vh aanbod van nieuwe elektrotechnische producten

Page 32: GS Samenvatting Compleet

- Aanmoedigen en vergemakkelijken van het lenen van geld- Nieuwe mogelijkheid om op afbetaling te kopen- Stijging vd lonen

Door de welvaart was er een groeiend optimisme en geloof in ‘New Capitalism’ (modern productieproces) Het geloof dat uitbuiting van arbeiders en armoede zullen verdwijnen waardoor socialisme overbodig wordt.

Door de opkomst vd massamedia (radio) bereikt het vooruitgangsgeloof van het ‘New Capitalism’ een groot publiek

- het vertrouwen in de toekomst vd Amerikaanse economie blijft groeien - groei vd consumptie, in toenemende mate met geleend geld; - aandelenhandel wordt populairder, toenemende speculatie

De Federale overheid en de publieke opinie hebben in de jaren ’20 te weinig oog voor de zwakke plekken en de structurele economische problemen in de Amerikaanse economie:

- structurele werkloosheid in de textielindustrie, de spoorwegen en de mijnbouw- grote problemen in de landbouw overproductie- ongelijke inkomensverdeling- productiegroei in de industrie is groter was dan de inkomensstijging vd

consumenten (overproductie)- speculatie in aandelen

1929; Beurskrach in Wallstreet = Black Thursday 24 oktober 1929, daalden de koersen op de beurs in NYC in Wall street dramatisch. Met als gevolg dat iedereen zijn aandelen probeerden te verkopen, waardoor de koersen nog verder zakten.De Beurskrach had gevolgen;

- Financiële crisis, recessie en begin vd Grote Depressie in Amerikao bankencrisis, diverse banken kunnen hun verplichtingen niet meer

nakomen, een aantal banken gaan failliet;o veel ondernemingen, in zowel de industrie als de landbouw, gaan faillieto enorme groei van werkloosheid

- Voor Europa ook gevolgen;o De VS stoppen met leningen aan Europese landeno Amerikaanse banken eisen het in de Eerste Wereld Oorlog aan de

geallieerden geleende geld terugo De Amerikaanse vraag naar Europese producten neemt snel af

Hier door slaat de economische crisis over naar Europa en de rest van de wereld

Onder President Hoover verergert de crisis1929-1933; De Republikein Herbert Hoover president vd VS

- Hoover blijft vertrouwen op ondernemers en het vrije marktmechanisme.o Liet de overheid op beperkte schaal ingrijpen, terwijl hulp op grote schaal

nodig was om sociale en economische problemen het hoofd te bieden o Sociale en Economische problemen worden hierdoor veel erger

WERKLOOSHEID IN DE VERENIGDE STATEN 1929-1933

Page 33: GS Samenvatting Compleet

Jaar Aantal Percentage1929 1.550.000 3.2%1931 8.020.000 15.9%1933 12.830.000 24.9%Roosevelt bestrijdt depressie met zijn eerste New Deal1933-1945; Democraat Franklin D. Roosevelt president vd VSDe ‘kaarten’ moesten opnieuw geschud worden en uitgedeeld.Roosevelt kiest voor een actieve rol vd Federale overheid en start uitvoerig economisch programma; New DealHij had als doel “Relief’ (hulp), ‘Recovery’ (herstel) en ‘Reform’ (hervorming) van de Amerikaanse economie.

Enkele maatregelen en wetten in het kader vd New Deal;- Openbare werken;- Financiële steun aan boeren die vrijwillig minder produceren- Reorganisatie van banken- Samenwerking tussen ondernemers en tussen overheid en ondernemers

stimuleren- Versterking vd vakbonden

New Deal lokt kritiek uit van;1. Zakenlieden, - Hogere belastingen en overheidsuitgaven- Aantasting economisch liberalisme- Versterking vakbonden

zij vonden het ‘communistisch’ en spraken van een ‘Red New Deal’ met veel te veel ingrijpen door de overheid

2. Hooggerechtshof;- Sommige New-Deal-maatregelen zouden in strijd zijn met de grondwet en de

vrijheid van de burgers- Angst voor een te sterke positie van de president

Hooggerechtshof keurt sommige New-Deal-Wetten af. Roosevelt probeert de macht vh Hooggerechtshof te verminderen Roosevelt wordt beschuldigd van communistische sympathieën

1935: Begin vd Tweede New Deal, minder gericht op herstel,meer op maatschappelijke hervorming.

Amerikaanse kiezers hebben meer vertrouwen in de crisisaanpak van president Roosevelt.In november 1936; Roosevelt wordt herkozen met de grootste meerderheid ooit behaald in de Verenigde Staten. Roosevelt gaat door met de tweede New Deal en overheidsinvesteringen:Hij had als doel;

- Verder terugdringen van de werkloosheid- Maatschappelijke hervormingen

Conservatieven coalitie van zuidelijke Democraten en Republikeinen blokkeren steeds meer wetsvoorstellen vd regering Roosevelt.

Page 34: GS Samenvatting Compleet

Er was Angst voor;- groeiende overheidsschuld- groeiende invloed van de staat op de economie;- groeiende macht vd president

1937; Werkloosheid in de VS is gedaald naar veertien procent Roosevelt gaat bezuinigen, met als reden;

- Overheidsschuld niet verder laten oplopen- Actieve rol vd overheid in de economie verkleinen

Werkloosheid stijgt weer enkele procenten Eerste successen vd Nieuw Deal gaan voor een groot deel weer verlorenConclusie; De Amerikaanse economie is nog niet hersteld vd crisis.1939; Legde Roosevelt zich bij hun eis neer, de New Deal was ten einde.

Werkloosheid in de Verenigde Staten 1940-1945Jaar Aantal Percentage1940 8.120.000 14.6%1942 2.260.000 4.7%1945 1.040.000 1.9%

In de Tweede Wereldoorlog verdwijnt de depressieHoge werkloosheid verdwijnt pas tijdens de Tweede Wereldoorlog De Verenigde Staten schakelen over op oorlogseconomie, verdubbeling vd productie.Met als gevolg;

- Door de enorme uitbreiding vd industrie en door de dienstplicht verdween de werkloosheid bijna geheel

- enorm tekort aan arbeidskrachten- Net als tijdens de Eerste Wereldoorlog wordt een beroep gedaan op vrouwen- Macht van de vakbonden neemt verder toe

§2 In de strijd voor gelijke burgerrechten wordt door de zwarten weinig bereiktDe zwarte bevolking levert een bijdrage aan de Eerste Wereldoorlog

Tijdens de Eerste Wereldoorlog;o Zwarte mannen vechten mee in Europa, dienden het leger van VSo Zwarte mannen en vrouwen werken mee in de oorlogsindustrie

- Segregatie blijft na de Eerste Wereldoorlog bestaan, zwarte soldaten worden gescheiden gehouden van de blanken en ingedeeld in ‘eigen’, zwarte legeronderdelen.

Zwarte bevolking wordt strijdbaarder tijdens en na de Eerste Wereldoorlog, met als gevolg;

- meer radicale onlusten in de jaren twintigo meer stakingen en demonstraties voor gelijke rechten

Tijdens het Interbellum (periode tussen de Eerste Wereldoorlog en de Tweede Wereldoorlog) nam vanuit de zwarte bevolking het aant. acties tegen segregatie en discriminatie sterk toe.Een aantal organisaties steunt de zwarte bevolking op sociaal, economisch en juridisch gebied;

- organiseren protestacties, demonstraties en stakingen

Page 35: GS Samenvatting Compleet

- voeren van rechtszaken- opzetten van solidariteitsgroepen

Blanke tegenstanders gebruiken geweld tegen zwarten (racisme)o lokale overheden zetten politie en leger in

Geweld tegen zwarten wordt door de rechterlijke macht in het zuiden meestal niet veroordeeld. - Zwarte arbeiders worden soms gebruikt om stakingen te breken. Groepen blanke arbeiders keren zich tegen de zwarte bevolking.

Tot teleurstelling vd zwarten bleef segregatie en racisme na de Oorlog bestaan.Een deel van de zwarte bevolking ontvlucht het platteland in het zuiden van VS, Zwarte bevolking trekt naar de steden in het noorden vd VS, ze dachten daar beter werk te vinden/krijgen en minder armoede. Zij kamen echter terecht in armoedige woonwijken. Er ontstonden getto’s in steden.De zwarte bevolking verricht vaak ongeschoold werk en krijgt daarvoor minder betaald dan blanke collega’s.

1929-1933; groot deel vd zwarte bevolking wordt werkloos door de Grote depressieVoordeel New Deal; uitkeringen zijn voor zwarten vaak hoger dan het loon dat ze kregen met werken. Uitkeringsinstanties besluiten zwarte werklozen een lagere uitkering te geven dan blanken. President Roosevelt grijpt niet in Roosevelt wilt de steun van de blanke kiezers niet verliezen

Bij rechtszaken worden zwarten zwaarder gestraft of vals beschuldigd. Jury’s bestaan vrijwel geheel uit blanken, zowel in het noorden als het zuiden.Jaren’30; in 37 staten worden zelfhulporganisaties opgericht. Met als doel, de organisaties ondersteunen arme Amerikanen, vooral de zwarten en werklozen.

Meer gelijkheid in het leger vd VS, maar segregatie blijft bestaan tot 1948Ook in de Tweede Wereldoorlog vechten zwarte soldaten mee in de legers vd VS. Federale regering zet legerleiding onder druk om de positie van zwarte soldaten te verbeteren. Rechtsgelijkheid voor blanken en zwarten groeit binnen de strijdkrachten.Evenals na de Eerste Wereldoorlog hoopten de zwarte soldaten na de Tweede Wereldoorlog op een verbetering van hun positie.

§3 Isolationisme in buitenlandse beleid wordt door WO II doorbroken11 november 1918 maakte een wapenstilstand een einde aan de Eerste Wereldoorlog. Maar in 1919 werd de Vrede pas officieel getekend bij Verdrag van Versailles.1918; President Wilson presenteert zijn toekomstvisie voor vrede in een Veertienpuntenplan.Hoofdpunten;

- erkenning van het zelfbeschikkingsrecht van volkeren (=recht van ieder volk om over staatkundig lot te kunnen beslissen.)

- ondertekenaars vd vrede moeten actief samenwerken aan een internationale rechtsorde

Page 36: GS Samenvatting Compleet

- afzien van oorlog als middel bij (territoriale) conflicten;- de oprichting van een Volkenbond om de internationale rechtsorde (vrede) te

handhaven. (=internationale organisatie die de vrede en veiligheid in de wereld zou handhaven)

1919; De Vrede van Versailles ondertekend, Wilson speelt een hoofdrol bij de onderhandelingen.

Wilsons ambities gingen een groot deel van zijn landgenoten te ver. De VS gingen weer een isolationistische politiek volgen, in de tradities vd Monroe-leer.

Amerikaanse Congres verwerpt het vredesverdrag;- De VS willen geen internationale verplichtingen aangaan voor de toekomst- De VS willen zich richten op de binnenlandse politiek en economische belangen

Met als gevolg;o De VS worden geen lid vd Volkenbondo De VS keren terug naar politiek van isolationismeo De VS voeren een protectionistische politiek

Volledige terugkeer naar het isolationisme bleek in de jaren’20 onmogelijk. De politieke en economische belangen vd VS in de wereld waren te groot geworden.

- De VS zijn een wereldmacht geworden die zich, uit eigenbelang, soms met internationale ontwikkelingen moet bemoeien.

- De VS voeren een imperialistische economische politiek in LatijnsAmerika- Militair ingrijpen is daarbij op kleine schaal geen probleem

Roosevelt kiest voor een nieuwe opstelling ten opzichte van Latijns-Amerika; ‘Good Neighbour Policy’= streven naar meer eenheid tussen Amerikaanse staten en nauwere economische samenwerking, onder meer door leningen te geven

- Politiek van Isolationisme krijgt voorkeur boven imperialisme- De economische crisis brengt aandacht terug naar het binnenland

o Militair ingrijpen buiten de VS wordt impopulairo Nauwere economische samenwerking met regeringen in Latijns-Amerikao Verstrekken van leningen aan regeringen in Latijns-Amerika

Jaren twintig; Opkomst vh fascismeJaren dertig; Fascistische regimes van Japan, Italië en Duitsland sluiten een verbond. Bedreiging voor ‘Open Door Policy’ vooral in Azië.

Roosevelt zet de isolationistische politiek onverminderd voortGroeiende afkeer bij de Amerikanen om betrokken te raken bij internationale conflicten.1935; Neutraliteitswet van kracht =wet die verscheping van wapens aan oorlogvoerende landen verbood, zo wilde Congres voorkomen dat de VS door het leveren van wapens aan een Europees land in oorlog zelf ook bij die oorlog in betrokken zou raken.

VS blijven aanvankelijk neutraal bij het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog en de Duitse en Japanse expansies.

De VS hebben belang bij een Engelse overwinning in de strijd tegen het fascisme.

Page 37: GS Samenvatting Compleet

- 1941; Het congres keurt de ‘Lend-Lease Act’ goed =wet die het mogelijk maakte

goederen te lenen of verpachten aan geallieerden.- 1941; Roosevelt en de Britse premier Winston Churchill sluiten het Atlantisch

handvast.=formuleerden hun oorlogsdoelen in atlantisch handvast.Hoofdpunten;- streven naar collectieve veiligheid- ontwapening- zelfbeschikkingsrecht- economische samenwerking- vrijheid op zee

7 december 1941; Japanse aanval op Pearl Harbor =Amerikaanse vlootbasis op Hawaï. vormde aanleiding van de oorlog. VS verklaren oorlog aan Japan.Duitsland en Italië verklaren oorlog aan de VS.

Februari 1945; Conferentie van Jalta tussen Roosevelt, Churchill en Stalin (de grote Drie)Onenigheid over;

- herstelbetalingen van Duitsland aan SU- de landgrenzen en toekomstige regering van Polen- politieke toekomst van Duitsland- de betekenis van het begrip invloedssfeer

Meningsverschillen leiden tot spanningen en toenemend wantrouwen tussen de VS en de SU.

Wel afspraken over;- de Russische oorlogsverklaring aan Japan- de oprichting vd VN

Conferentie van Jalta leidt tot oprichting VN. De Verenigde Naties moeten een centrale rol spelen in het handhaven van een nieuwe internationale rechtsorde.In het buitenlands beleid; De VS achten een internationale rechtsorde van groot belang voor de veiligheid vd VS.

Hoofdstuk 4Periode 1945-1965: Industrialisatie, sociale spanningen en Koude Oorlog§1 Industrialisatie en veranderingen in de samenleving

1945; Demobilisatie verloopt zonder problemen = ontslag uit het leger en terugkeer in de burgermaatschappij.1944; GI Bill = aangenomen wet, die ex-soldaten recht op verdere scholing of omscholing bood en op leningen om bijv een huis te kopen of een zaak te starten.Gi= populair woord voor soldaten vd VSGi Bill maakt sociale mobiliteit en consumptieve bestedingen van oorlogsveteranen mogelijk. Amerikaanse economie komt niet in een depressie, oorlogsindustrieën schakelen eenvoudig over op productie van duurzame consumptiegoederen.

Jaren’50: Amerikaanse economie groeit sterk;

Page 38: GS Samenvatting Compleet

- impuls babyboom (=geboortegolf in de VS en andere westerse landen in de periode van 1946 tot ongeveer 10 tot 20 jaar daarna)

- nieuwe productietechnieken en automatisering snelle toename vd arbeidsproductiviteit en massaproductie toenemende welvaart, vooral voor de blanke arbeiders

April 1945: President Roosevelt overlijdt, vicepresident Harry S. Truman volgt hem op.1945-1953: De Democraat Truman president vd VS

New Deal beleid wordt voorgezet.1946: De Republikeinen winnen de Congresverkiezingen Republikeinen hebben de meerderheid in het congres Nieuwe plannen van democraat Truman worden deels geblokkeerd.November 1948; Truman wint onverwachts de presidentsverkiezingen. Truman start Fair Deal (=voortzetting van New Deal)

- Conservatieve meerderheid in het Congres blijft nieuw beleid tegenwerken.

1953-1961; De Republikein Dwight D. Eisenhower president vd VS.Er kwam een groei van het militair-industrieel complex (=bundeling vd belangen vd politieke leiders, de militaire leiders en de wapenindustrie.)

De New Deal en Fair Deal blijven, in afgezwakte vorm, gehandhaafd:o De Democraten behalen meerderheid in het Congreso Gematigde politiek van president Eisenhower

Wel wordt de afhankelijkheid vd publieke sector verminderd; einde aan loon- en prijscontroleminder subsidies voor boeren

Jaren ’50 en ’60: De VS groeien uit tot een welvarende consumptiemaatschappij. klassentegenstellingen verminderen.Maar er kwam ook kritiek op de massaconsumptiemaatschappij

- Econoom J.K. Galbraith waarschuwt voor:o Te weinig overheidsbeleid in de publieke sectoro De nadelen van de consumptiemaatschappij (milieuschade.)

- Gallbraith pleit voor verbetering van de kwaliteit van het bestaan dmv verbetering van het onderwijs.

1961-1963: De Democraat John F. Kennedy president vd VSBeleid van Kennedy; de ‘New Frontier’, beïnvloed door de opvattingen van Galbraith.Hij had als doel;

- Verenigde Staten in beweging krijgen door het activeren vd ‘oude’ pioniersgeest;- Investeren in een ruimtevaartprogramma- Bestrijden van armoede- Sociale welvaart verhogen

hij deed dit dmv Actieve rol vd overheid in lijn met de politiek vd Democraten Roosevelt en Truman.Meeste voorstellen van Kennedy worden geblokkeerd door een in meerderheid conservatief Congres.

1963: Moord op Kennedy, tijdens een bezoek aan Dallas (Texas), vicepresident Lyndon B. Johnson volgt hem op.

Page 39: GS Samenvatting Compleet

Johnsons ‘Great Society’ deels mislukt door de oorlog in Vietnam1963-1969; Democraat Johnson president vd VSJohnson kondigt, in lijn met de democratische traditie, de ‘War on Poverty’ aan. (= strijd tegen de armoede)1964: Johnson wint de verkiezingen met het politieke programma vd “Great Society” =plan om slechte leefomstandigheden, armoede, medische zorg, onderwijs te verbeteren.

De Democraten behalen ook de meerderheid in het Congres. Johnson krijgt wetsvoorstellen wel aangenomen.Na 1964: Het Great Society programma loopt vast door bezuinigingenOplopende kosten voor de Vietnamoorlog.Groeiende kritiek van de protestgeneratie op het beleid.Er ontstond veel onrust in de samenleving.

- Maatschappelijke discussie en toenemende kritiek op:o De consumptiemaatschappijo De regulerende rol van de overheid en de verzorgingsstaat.

§2 ontwikkeling van de burgerrechten (1945-1965)Beleid van president Truman;

- de zwarte bevolking beschermen- steun geven aan het streven naar gelijke rechten voor zwarten en blanken.

maatregelen die discriminatie bij de federale overheid verbieden.Segregatie in het zuiden en wettelijke ongelijkheid blijven bestaan.

Jaren’ 50:- steeds meer blanke Amerikanen accepteren een gemengde samenleving- aantal zwarte burgers in de nieuwe middenklasse groeit.

De ‘Civil Rights Movement’ boekt successen in de zuidelijke statenStrijd vd ‘Civil Rights Movement’ wordt feller. (=burgerrechtenbeweging, zette zich in om gelijke burgerrechten voor alle Amerikanen)

NAACP gaat door met procederen, zet burgerbeleid van voor de oorlog voort.o 1954; NAACP boekt grote succes met rechtszaak ‘Brown vs Board of

Education of Topeka’ segregatie in het onderwijs is niet langer toegestaan 1995; NAACP-lid Rosa Parks weigert in de bus voor een blanken gereserveerde

plaats af te staan. Ze wordt gearresteerd en veroordeeld. Dominee Martin Luther King en de NAACP starten een succesvolle busboycot in Montgomery.Segregatie in openbaar busvervoer wordt afgeschaft M.L King wordt een leidende figuur in de strijd voor gelijke burgerrechten. Hij legt de nadruk op geweldloos verzet; Door middel van;

- Boycotten- Sit-ins- protestmarsen

Blanke reactie in de Zuidelijke staten

Page 40: GS Samenvatting Compleet

In de Zuidelijke staten wordt verschillend gereageerd op de geweldloze strijd van M.L King en zijn aanhangers. De meerderheid vd blanken verzet zich tegen de opheffing van segregatie en gelijke burgerrechten;Blanken gingen dmv;

molesteren van zwarte betogers Ku-Klux-Klan wordt actiever met terroriseren van zwarte Amerikanen.

1957; Dwingen in Little Rock, hoofdstad van de staat Arkansas, negen zwarte leerlingen toelating aft tot een witte school. De gouverneur en nationale garde van Arkansas houden, in strijd met de uitspraak van het Hooggerechtshof en dreigend geweld, de zwarte leerlingen voor de ingang van de school tegen. De nationale en internationale media (televisie) besteden veel aandacht aan de gebeurtenissen in Little Rock. President Eisenhower stuurt Federale leger naar ArkansasDit met als motief;

- De Amerikaanse grondwet moet worden nageleefd- Bloedbad voorkomen

Hierdoor kunnen de zwarte kinderen van Little Rock naar de ‘witte’ school. Zwarte bevolking voert dankzij dit succes, en deels met steun van blanken, het aantal protestacties op. Televisiebeelden van de strijd en het geweld rond segregatie gaan de wereld over.Met als gevolg dat in 1963; President Kennedy de ‘Civil Right Act’ introduceert. ter ondersteuning liep in augustus 1963 een mars naar Washington van zwarte en blanke Amerikanen samen.

- Zij hadden als doel het Amerikaanse Congres ervan overtuigen de Civil Rights Act aan te nemen.

o Martin Luther King houdt zijn historische toespraak; “I have a dream”November 1963; Moord op Kennedy, vicepresident Johnson volgt hem op.1964; Johnson slaagt erin de Civil Rights Act aangenomen te krijgen door het Congres.1965; Congres neemt de ‘Voting Rights Act” aan. officieel einde aan de wettelijke ongelijkheid voor de zwarte bevolking.

Vanaf midden ‘jaren 60; radicalisering van de ‘Civil Rights Movement’;Met als gevolg;

- een groeiende aanhang voor de ‘ Nation of Islam’ (=organisatie van zwarte moslims, organisatie wilde door srijd tegen de blanke en christelijke samenleving vrijheid vd zwarten bereiken. Als radicale beweging zette zij zich af van het geweldloze verzet. bekendste leider Malcolm X

- ontstaan van de Black Panther beweging (=overtuiging onder zwarte jongeren dat niet het krijgen van burgerrechten het doel was, maar het grijpen van de vrijheid)

De oorzaak hiervoor was, door het falen van de “Great Society”; geen gelijke kansen voor zwart en blank, ook niet na het aannemen vd Civil Rights Act. Zomer 1965; gewelddadige strijd in Los Angeles tussen gezagshebbers en groepen jongeren uit het zwarte getto.1965-1968; ‘Four long hot summers’ in verschillende grote Amerikaanse steden; groepen zwarte jongeren trekken uit de getto’s trekken plunderend, brandstichtend en blanken terroriserend rond.

Page 41: GS Samenvatting Compleet

§3 De VS als supermacht in de Koude Oorlog (1945-1965)juli 1945; Conferentie van Postdam (=vervolg op conferentie van Jalta)President Truman en Sovjetleider Stalin stellen zich hard op tegenover elkaar; geen overeenstemming over de toekomst van Duitsland en Europa.Redenen daarvoor waren;

- VS vrezen de groeiende politieke en militaire macht vd SU in Europa- Veel Amerikanen zijn van mening dat de VS in het interbellum te laat zijn

opgetreden tegen de fascistische mogendheden en willen die ‘fout’ niet maken tegenover communistische SU

- VS zien de SU als een gevaar voor de vrije kapitalistische en democratische wereld

- De wee belangrijkste overwinnaars van de Tweede Wereldoorlog vertegenwoordigen twee tegengestelde ideologische systemen.

Verenigde Staten Sovjet-UnieIdeologisch IdeologischDemocraten met meerpartijenstelsel en vrije verkiezingen

Communisme onder leiding van de communistische partij; geen vrije verkiezingen

Samenleving waarin het individu centraal staat

Samenleving waarin het collectief centraal staat

Belangrijkste waarden zijn vrijheid en individuele ontwikkeling

Belangrijkste waarden zijn gelijkheid en solidariteit

Economisch EconomischKapitalisme met vrij ondernemerschap Door de staat geleide planeconomie

Augustus 1945; VS werpen twee atoombommen op Japan- Japan dwingen tot snellere overgave- Het militaire overwicht van de VS tonen aan de SU

Spanningen nemen toe tussen de VS en de SU.

1945; Oprichting van de Verenigde Naties (VN)Hun doel was geweld tussen landen (oorlogen) voorkomen.De twee belangrijkste organen van de VN zijn;

- Algemene Vergadering (alle landen die lid zijn van de VN)- De Veiligheidsraad, bestaande uit vijf permanente leden met vetorecht

(=ikverbied) en tien niet permanente leden.Het vetorecht wordt tijdens de Koude Oorlog vaak gebruikt, dan wel misbruikt. Effectief optreden van de VN wordt bijna onmogelijk.

Beide supermachten, de VS en de SU, willen na de Tweede Wereldoorlog hun invloedssfeer in Europa uitbreiden. wederzijds wantrouwen tussen de supermachten groeit, oa door;

- ontstaan van de Koude Oorlog (=benaming vd gespannen verhouding tussen het kapitalistische Westen olv de VS en het communistische Oostblok olv de SU.)

- IJzeren Gordijn dwars door Europa (=- Duitse Deling (=als gevolg vd onoverbrugbare meninsverschillen over de

toekomst van Duitsland tussen de westelijke geallieerden en de SU werd in 1949

Page 42: GS Samenvatting Compleet

de Bondsrepubliek Duitsland opgericht (BRD). Snel daarna stichtte de communisten in de bezettingszone vd SU de Duitse Democratische Republiek (DDR))

Het westen en Oosten zien elkaar als vijanden Wapenwedloop (= streven naar een koppositie op gebied van militaire technologie en/of grootste aantal wapens.

Westen ziet Communistische landen als vijandbeeld;- Dictatuur van één partij en soms één persoon- Geen vrijheid maar onderdrukking- Willen communistische wereldrevolutie- Vernietiging vd christelijke beschaving- Vernietiging vh kapitalisme- Moskou heeft alle communistische partijen en groepen in de wereld in haar

macht

Communistische landen zien Westen als vijandbeeld;- uitbuiting vd arbeiders- Kapitalisten/ondernemers hebben de macht- Willen de wereld economisch in hun macht krijgen; imperialisme

VS stellen zich op als de nieuwe wereldleider Belang vh militair-industrieel complex groeit.1947; Communistische dreiging in Griekenland en Turkije Truman-doctrine (=Harde opstelling/bestrijden tegen het communisme vd SU)

- Containmentpolitiek (=indammen van de communistische SU)- Marshallplan (=Europees herstelprogramma, dat werd gefinancierd door de VS)

1948; invoering vd Duitse Mark in de westerse bezettingszones van Duitsland en Berlijn SU blokkeert toegangswegen tot West-Berlijn, omdat SU wil bewerkstelligen dat de westerse bezettingsmachten West-Berlijn verlaten. Bevoorrading van West-Berlijn dmv een Amerikaanse luchtbrug April 1949; Oprichting vd NAVO (=de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie , bondgenootschap tussen landen in Noord-Amerika en West-Europa.

De VS kiezen met het NAVO-lidmaatschap voor een politiek van collectieve veiligheid.Mei 1949; SU heft de Berlijnse Blokkade op (=SU blokkeren alle wegen naar Berlijn) bezettingsmachten blijven in Berlijn

1949; De Westelijke geallieerden richten de Bondsrepubliek Duitsland BRD op Oprichting van de Duitse Democratische Republiek (DDR) in de Sovjetzone Duitse deling wordt definitief

1949; De SU beschikt over een eigen atoombomOktober 1949; De communistische leider Mao roept de Volksrepubliek China uit Groeiende angst in de VS voor de uitbreiding van het communisme in Azië President Eisenhower is overtuigd van de dominotheorie (=wanneer in 1 rij dominostenen 1 omvalt, vallen de andere ook om. Zo kwamen volgens Eisenhower ook de andere landen om, na 1 volgen er meer)

Page 43: GS Samenvatting Compleet

De VS gaan de conainmentpolitiek ook toepassen in Azië

1950; Communistische Noord-Korea valt het Westers georiënteerde Zuid-Korea binnen. begin Koreaoorlog (=oorlog tussen Communistische Noord-Korea en door de VS gesteunde Zuid-Korea.) De VS stellen in de veiligheidsraad voor een VN-leger naar Korea te sturen De SU is tegen, maar boycot in de periode de Veiligheidsraad. De Veiligheidsraad besluit een VN-leger naar Korea te sturen onder opperbevel van de VS

1953; Einde van de Koreaoorlog. De grenstussen Noord- en Zuid-Korea is vrijwel gelijk gebleven.1954; Franse troepen lijden een verpletterende nederlaag tegen de Vietminh (=opgerichte beweging van Vietnamese communisten en nationalisten in 1941 olv Ho Chi Minh) Frankrijk en Noord-Vietnam sluiten wapenstilstand akkoorden van Genève De VS nemen de rol van de Franse over, omdat de VS vrezen voor uitbreiding van het communisme van Noord- naar Zuid-Vietnam. Eerste helft vd jaren’50; de angst in de VS voor de invloed en macht van het communisme wordt extreem groot;

- Senator Joe McCarthy start de jacht op communisten; McCarthyisme- De VS waarschuwen voor het gebruik van nucleaire wapens tegen het

communistische agressie;- De rol en invloed van het militair-industrieel complex wordt nog groter

1956; Sovjetleider Nikita Chroesjtsjov introduceert de politiek van de vreedzame coexistentie. De verhouding tussen de SU en de Volksrepubliek China verslechtert1957; SU slaagt er als eerste in een satelliet in een baan rond de aarde te brengen. De Koude Oorlog breidt zich uit tot de ‘strijd’ om de ruimte. De regering Kennedy start een ambitieus ruimtevaartprogramma.Doel; VS willen als eerste een man op de maan brengen.

1959; Cubaanse Revolutie olv Fidel Castro (=in begin 1959 slaagden rebellen op Cuba erin de pro-Amerikaanse dictator Batista te verjagen en een nieuw regime te vestigen)toenemende spanning tussen de VS en CubaFidel Castro zoekt steun bij de SUHandelsverdag tussen SU en Cuba1961; VS ondersteunen een militaire actie tegen Fidel Castro De aanval wordt afgeslagen door de Cubaanse troepen van Castro

1961; De SU en de DDR bouwen de Berlijnse Muur rond drie Westerse bezettingszone.Ze wilden de stroom van de Oost-Duitse vluchtelingen naar West-Berlijn tegengaan.De Amerikaanse president Kennedy reageert gematigd kritisch, want Kennedy is niet uit op een confrontatie tussen de VS en de SU.

1962; SU installeert raketten op Cuba. Vanuit de raketbasis op Cuba, onder controle van Sovjetofficieren, kan een gebied met een straal van 2000 mijlen bestreken worden.

Page 44: GS Samenvatting Compleet

Cubacrisis (=confrontatie tussen SU en VS, omdat SU kernraketten op Cuba had geplaatst) Kennedy neemt risico van een (nucleaire) oorlog door een zeeblokkade rond Cuba SU Chroesjtsjov haalt de raketten weg van Cuba. De VS en SU zetten stappen om de kans op een toekomstige nucleaire oorlog te verkleinen.

Na vertrek van de Franse troepen ontvangt Zuid-Vietnam financiële en militaire ondersteuning van achtereenvolgens Eisenhower, Kennedy en Johnson.Probleem voor de VS is het ondemocratische karakter vd regering van Zuid-Vietnam.De in Genève afgesproken Vietnamese verkiezingen worden niet gehouden;

- VS vrezen dat de verkiezingen niet eerlijk zullen verlopen- VS vrezen voor een overwinning voor de communisten

Begin jaren ’60; Noord-Vietnam en de oppositie tegen de regering van Zuid-Vietnam worden militair en politiek sterker.De regering van Johnson overweegt drie opties voor de kwesties Vietnam:Optie Gevolg Keuze; Voor of Tegen1 Terugtrekken Gezichtsverlies in de

WereldTegen

2 Nucleaire middelen inzetten

Risico dat Derde Wereldoorlog (met Atoomwapens) uitbreekt

Tegen

3 Actief militair ingrijpen Meer Amerikaanse soldaten (beperkte oorlog) naar Vietnam

Voor

1964; Het Tonkin-incident leidt tot de Tonkin-resolutie oorlog in Vietnam escaleert1965; President Johnson stuurt de eerste grondtroepen naar VietnamDe VS beginnen met het systematisch bombarderen van doelen in Noord-Vietnam Amerikaanse strijdkrachten gaan direct deelnemen in de Vietnamoorlog 1965-1968; De Amerikaanse troepensterkte in Vietnam wordt verdrievoudigd naar meer dan een half miljoen soldaten Amerikanen raken massaal betrokken bij de Vietnamoorlog,maar een militaire overwinning blijft uit.De Vietnamoorlog krijgt veel aandacht vd media en wordt de eerste televisieoorlog;

- de protesten binnen de VS worden steeds feller- groeiende verdeeldheid binnen de Amerikaanse samenleving- massale protesten in Westerse landen

de VS moeten opnieuw hun rol op het wereldtoneel herzien.