Griezels in de klas - Hoe een meelworm een torretje wordt | 1 |

Griezels in de klasInleidingWelkom bij het project meelwormen in de klas. Jullie hebben de meelwormen gekregen van

NME-centrum De Klyster of van Pingo & Pet.

De natuur in de klas brengen is altijd erg aantrekkelijk. In dit geval moet je rekening houden met wat

hilariteit. Als kinderen voor het eerst meelwormen zien, vinden ze dat vaak een beetje vies. Ze zien er

ook niet echt aantrekkelijk uit maar vertel de kinderen dat er niets engs aan is. Ze prikken of bijten niet,

ze stinken niet en glibberen niet. Vraag de kinderen om ze beter te bekijken. Laat ze eens in de bak ruiken

en misschien durft iemand al wel een meelworm op de hand te houden.

Vertel vervolgens dat je hebt gehoord dat hun uiterlijk helemaal gaat veranderen naar verloop van tijd

(ongeveer 7 weken). De kinderen zullen gelijk vragen waarin ze dan veranderen. Maar vertel ze nog niks.

Doe alsof jij het ook niet weet en dat jullie geduldig zullen afwachten wat er gaat gebeuren. Achter in de

klas kun je een hoek inrichten waar je de meelwormen in een bak zet. Je kunt ook ieder kind een grote

glazen pot mee laten nemen en de meelwormen verdelen.

Na een paar dagen wint de nieuwsgierigheid. De kinderen vinden de meelwormen helemaal niet meer

eng of vies!

Veel plezier!

Marjolein Staal en Ragna van Sonsbeek

NME-Centrum De Klyster en Pingo & Pet

Griezels in de klas - Hoe een meelworm een torretje wordt | 2 |

Wat hoort bij dit project• deze lesbrief

• doosje meelwormen

• doosje brinta

• doosje havermout

• doosje beschuit

• doosje meel

Wat moet u zelf regelen• aquarium van plastic of glas *• loep *• appel

• water

• wc-papier

• voor ieder kind een grote glazen pot (of per tweetal)

• theelepeltjes en kwastjes om de wormen op te pakken

• voor een experiment: voedsel waar geen meel in zit zoals: suiker, groente, zout etc.

• werkbladen kopiëren

• materiaal voor de lessen

* Via de websites van de Klyster en Pingo & Pet kunnen aquaria, loepjes en loeppotjes

worden gereserveerd.

Aan het eind van het project kunnen de meelwormen, poppen of kevers buiten vrijgelaten worden.

Voor wie is dit project bedoeldGroep 5 tot/met 8 van de basisschool.

EvaluatieWe zijn benieuwd naar uw mening over dit Natuur in de Klas-project. Wilt u het digitale

evaluatieformulier na afloop invullen? Het kost u 2 minuutjes van uw tijd. U vindt het formulier

op www.klyster.nl en www.pingo-pet.nl onder Uurnatuur > evaluatieformulier

Griezels in de klas - Hoe een meelworm een torretje wordt | 3 |

Het project “Natuur in de klas: meelwormen in de klas” is een initiatief van NME-Centrum De

Klyster en samengesteld door Pyke Kroes en Marjolein Staal. Met een bijdrage van Dineke en

Marcel Prins. De Klyster is het intergemeentelijk Centrum voor Natuur en Milieu-educatie van de

gemeenten Dongeradeel, Dantumadeel en Kollumerland c.a.

De lesbrief is bestemd voor de scholen uit de klysterregio die lid zijn van De Klyster en voor scholen

uit de regio van Pingo & Pet.

Derden mogen niet zonder voorafgaande toestemming gebruik maken van ons educatief materiaal.

VragenBel dan met NME Centrum De Klyster 0511-425555 en spreek de voicemail in.

U wordt z.sp.m. teruggebeld. Of mail info@klyster.nl

Referenties en nuttige info:Kijk voor filmpjes op de volgende beveiligde link van you tube

1. www.youtube.com/watch?v=ExioF_ypHpw (meelwormen)

2. www.youtube.com/watch?v=ao2MEC-FXkw (solo meelworm)

3. www.youtube.com/watch?v=gZBOCPLXTEA (opzetten van de bak deel 1)

4. www.youtube.com/watch?v=LrwdE5MXT40 (opzetten van de bak deel 2)

5. www.youtube.com/watch?v=gyO_YeSC0yQ (tor kruipt uit pop)

6. www.youtube.com/watch?v=VrK1CtzrKoI (poppen)

7. www.youtube.com/watch?v=RDwTn9U_Lxg (tor net uit pop gekropen)

8. www.youtube.com/watch?v=_uLd93f3K_w (torren)

Griezels in de klas - Hoe een meelworm een torretje wordt | 4 |

Achtergrondinformatie De meeltor is een kever uit de familie zwartlijven of Tenebrionidae. De kever zelf is niet zo bekend,

de larve (meelworm) is veel bekender. De meelworm leeft in de natuur van vermolmd hout, maar hij

houdt ook van tarwemeel. Hij is dan een plaag voor graan- en meelverwerkende bedrijven. Meel-

wormen worden in dierenwinkels verkocht als voedsel voor vogels, spinnen, reptielen en als visvoer.

Meelwormen zijn dus de larven van de meeltor en eigenlijk geen wormen. Zo ondergaan meel

wormen een volledige metamorfose net zo als rupsen.

Levenscyclus De meeltor heeft zoals alle kevers vier stadia:

1. het ei

2. de meelworm (de larve)

3. de meelwormpop

4. de meeltor

Het larve stadium is weer onderverdeeld in verschil-

lende stapjes, iedere vervelling wordt de larve groter.

Alleen de volwassen kevers kunnen zich voortplanten.

Het eiDe vrouwelijke meeltor kan 100-300 eitjes leggen in enkele maanden tijd. Ze leggen ze vaak ergens

onder maar begraven ze niet. De eitjes zijn spierwit en goed zichtbaar, maar ook heel kleverig, waar-

door er materiaal uit de omgeving aan blijft plakken. Hierdoor zijn de eitjes goed gecamoufleerd.

De eitjes zijn ongeveer 1,5 mm lang en komen na een week uit. De larve die dan verschijnt is 2 mm.

Een belangrijke vijand zijn de kevers en larven zelf, deze eten graag de eigen eitjes.

De meelwormMeelwormen zijn wormachtige larfjes die groter worden en bij een lengte van ongeveer 4 cm gaan

verpoppen. Meelwormen vervellen meerdere malen tijdens hun groei. Alleen vlak na het vervellen,

kunnen ze groeien. De meelworm is vlak na de vervelling eerst wit en verkleurt later naar goudbruin.

Al na een paar dagen kunnen er een heleboel velletjes liggen. Dit zijn de vervelde delen van een

meelworm.

Het pantser van de meelworm bestaat zoals bij alle insecten uit chitine. Een pas vervelde, witte

meelworm heeft echter nog een zachte chitinelaag en is dan het kwetsbaarst. Een opgegeten net

vervelde meelworm is veel makkelijker verteerbaar dan een al uitgehard exemplaar.

Griezels in de klas - Hoe een meelworm een torretje wordt | 5 |

De meelwormpopDe meelwormpoppen zijn het derde stadium. Meelwormpoppen komen na ongeveer 2 tot 3 weken

uit en dan verschijnen de meeltorren. Poppen hebben geen voedsel nodig.

De meeltorDit is het volwassen stadium van de meelworm.

De net verpopte kever is eerst spierwit, na

enkele minuten geelbruin, na een uur roodbruin

en na enige dagen diepzwart. De meeltor is een

zwart kevertje van 10-18 mm. Hij heeft harde

dekschilden en vliegt zelden. Alleen meeltorren

kunnen zich voortplanten. De vrouwtjes torren

beginnen ongeveer na twee weken eitjes te leggen.

Dit kunnen ze ongeveer drie maanden volhouden.

Elk vrouwtje kan een paar honderd eitjes leggen.

Na twee à drie maanden sterft de kever. Uit de

door het kevertje gelegde eieren komen weer

de goudbruine meelwormen

VerzorgingZowel de meelwormen als de torren, eten meelproducten zoals brood, havermout, brinta, en koek-

jes. Meelwormen hebben het meeste voedsel nodig want zij groeien het hardst. Meeltorren hebben

iets hards nodig om hun tanden aan te knagen. Daarvoor kun je een paar takjes in de bak doen.

Meelwormen kun je prima in een aquarium houden. Natuurlijk is ook een grote glazen bak of grote

glazen pot (appelmoes) heel geschikt. Je vult het met havermout, zaagsel en zemelen. Regelmatig zet

je een fris stukje appel, wortel of komkommer op een schaaltje in de bak. Zo wordt de vochtvoor-

ziening goed in stand gehouden. Ze gedijen het best op kamertemperatuur. Voor de kinderen is het

een leuke opdracht om uit te zoeken wat ze wel en niet eten en hoeveel.

Griezels in de klas - Hoe een meelworm een torretje wordt | 6 |

Lessuggesties Lessuggestie 1: Introductie en inrichten van aquarium

Materiaal: • werkblad 1: wat is dit?

• werkblad 2: inrichten van de meelwormenpot (voor ieder kind kopiëren);

• filmpje 3 en 4 (zie pag. 3); digitaal schoolbord;

• aquarium, grote glazen potten (voor ieder kind 1);

• brinta; havermout;

• meelwormen;

• wc-papier, theelepeltjes en kwastjes om de wormen te pakken en water.

Werkvorm: introductie a.h.v. werkblad en filmpjes: klassikaal. De leerkracht demonstreert

de inrichting van het aquarium, daarna mogen de kinderen zelfstandig aan de

slag.

Tijdsduur: 30 minuten

Uitvoering: 1. Laat de kinderen werkblad 1 zien en stel vragen. Wat zijn dit voor

beestjes? (foto’s van meelwormen) Heeft iemand ze wel eens gezien?

Wat weten de kinderen zelf over meelwormen? Waar leven ze?

Wat eten ze? Hebben sommige mensen/bedrijven ook last van deze

dieren? Waarom?

2. Laat de kinderen de filmpjes zien. In de filmpjes wordt het aquarium

ingericht.

3. De leerkracht richt het aquarium in.

4. Deel werkblad 2 uit. De leerlingen volgen de stappen op het werkblad

en richten hun eigen pot in.

Lessuggestie 2: VerzorgingMaterialen: • werkblad 3: verzorgen van de meelwormen

• werkblad 4: verzorging van de meeltorpoppen

• werkblad 5: verzorging van de meeltorren

(alle werkbladen kopiëren voor de leerlingen)

Werkvorm: individueel

Tijdsduur: iedere dag een paar minuten

Uitvoering: Verzorg de meelwormen zoals aangegeven is op werkblad 3, 4 of 5

(afhankelijk van de stadia). Werkblad 4 kun je de kinderen geven als de worm

in een pop is veranderd en werkblad 5 gebruik je als een pop een beestje is

geworden.

Griezels in de klas - Hoe een meelworm een torretje wordt | 7 |

Lessuggestie 3: Observeren, opdrachten en proefjesMaterialen: • wit en zwart papier, potlood, kleurpotloden, loep, theelepeltjes, kwastjes

• meelwormen, eetbare en niet eetbare spullen

• werkblad 6 t/m 13 (kopiëren voor de leerlingen)

• een computer met internet

Werkvorm: klassikaal en individueel

Tijdsduur: iedere week 15- 20 minuten

Uitvoering: Je kunt de acht verschillende opdrachten op de werkbladen zowel klassikaal

als in groepjes of individueel laten uitvoeren. Volg de instructies op de werk-

bladen. Iedereen kan tegelijk aan de slag, maar je kunt er ook voor kiezen om

de kinderen de opdracht op een zelfgekozen moment te laten doen.

Werkbladen 6 t/m 11 gaan over meelwormen en poppen.

Werkblad 12 gaat over de meeltor.

Werkblad 13 gaat over recepten met meelwormen.

Het duurt ongeveer zeven weken voordat de eerste meeltor er is. Daarom

kun je iedere week één opdracht laten maken. Het is leuk als de kinderen hun

opdracht mooi versieren want zo heeft ieder kind aan het eind een mooi

opdrachtboekje.

Lessuggestie 4: Afsluiting meeltorrenraceMaterialen: meerdere vellen papier

Werkvorm: klassikaal

Tijdsduur: 20 minuten

Uitvoering: Elke deelnemer neemt een A4-tje en vouwt deze zo dubbel dat je twee

omhoogstaande randen krijgt met een plakstrook aan de zijkant. Met deze

plakstrook kunnen alle banen parallel aan elkaar geplakt worden. Je kan een

wedstrijd doen wie zijn meeltorren het eerst de baan van het begin tot het

eind heeft gelopen. Een variatie is dat elke baan een nummer krijgt en men van

te voren inzet op de tor die volgens hem gaat winnen. Ook met meelwormen

is deze race uit te voeren .

De kinderen vullen iedere dag, indien nodig, werkblad 6 in.

Wat moet je doen om je eigen meelwormenpot in te richten?

Nodig: glazen pot, havermout, brinta, meelwormen, wc papier, water

1. Neem een pot.

2. Doe een laagje havermout in de pot.

3. Doe een laagje brinta in de pot.

4. Doe de meelwormen er bij.

5. Over de wormen leg je een laagje wc-papier.

6. Maak het wc-papier voorzichtig nat door er wat druppels water op te sprenkelen. Dit kun je doen door je hand even onder de kraan te houden en de druppels van je hand op het wc-papier te laten vallen.

Nodig: brinta, havermout, meel, water, appel, klein schaaltje

1. Iedere dag kijk je even onder het papier in de bak.

2. Op maandag, dinsdag, woensdag en vrijdag geef je wat eten of water.

3. Als een worm in een raar ding is veranderd, vraag dan aan je juf of meester naar werkblad 4.

4. Als een pop een beestje is geworden vraag dan aan je juf of meester naar werkblad 5.

Nodig: boterbakje

Als de worm in een raar ding is veranderd, moet je dan iets doen?Nee hoor, je hoeft dan eigenlijk niets te doen.

Dit zijn poppen. Misschien ken je dit wel van vlinders. Dat zijn eerst rupsen en gaan zich dan verpoppen.Meelwormen doen dat dus ook.

De poppen kun je nu in een apart bakje doen. Zoals in een boterbakje.

Poppen hebben geen voedsel of water nodig. Waarom niet?

...........................................................................................................

Zorg er goed voor dat de poppen niet nat worden.

Nodig: havermout, meel, brinta, wortel, appel, takjes, wc papier, water

De pop is in een beestje veranderd.

Dat beestje is een tor, een meeltor!De metamorfose (verandering) van de meeltor is nu klaar.

1. Zet de meeltor terug in de glazen pot met brinta, havermout en meel;2. Leg een takje in de pot;3. Leg er wc papier overheen;4. Maak dit wc papier nat net zoals bij de meelwormen;5. Kijk iedere dag onder het papier;6. Houdt het papier vochtig;7. Geef de tor wortel en een appel;8. Geef de tor een klein beetje brinta, meel en havermout.

Nodig: potlood, vergrootglas of loep

Eigenlijk klopt de naam meelworm niet. Waarom is dit een verkeerde naam? .........................................................................................

Kijk eens goed naar de meelworm. Lijkt hij op een worm? ..................................................................................................................

Een worm leeft onder de grond, heeft geen duidelijke kop, heeft geen poten, is zacht en glibberig.

Ga met een vergrootglas of opzetloep de meelworm eens goed bekijken.

Heeft hij pootjes en hoeveel? ........................................

Heeft de meelworm ogen? ........ oren? ........ voelsprieten? ........ gaatjes? ........ bulten?een staart? .........Hoe ziet zijn mond eruit? ...........................................................................................................

De meelworm heeft een lijf dat in stukjes is verdeeld. Ieder stukje heet een segment. Hoeveel segmenten tel je? ...............

Doe alsof je een meelworm door een super vergrootglas bekijkt en maak er dan een tekening van.Je kunt hem eerst met een grijs potlood tekenen en daarna inkleuren. Succes!

Nodig: eetbaar en niet eetbaar voedsel voor de meelworm, papier, theelepeltje

Kijk eens goed in de wormenbak!

Waar eten de meeste wormen van? ..............................................................................................................

Kun je zien of ze kunnen bijten? .....................................................................................................................

Ruik eens in de bak. Stinkt hij ook? ...............................................................................................................

Zie je poepjes? .................................................................................................................................................

Maak twee verschillende bakjes met eetbare en niet eetbaar voedsel voor de meelworm. Bedenk wat eetbaar is en wat niet.

Pak nu een papier en schep met een theelepeltje wat eetbare en niet eetbare op het papier.Schep met een theelepeltje een paar wormen uit de bak en zet ze op het papier.

Bedenk wat er zal gebeuren. ........................................................................................................................

Gaan ze meteen naar het eetbare voedsel? ........ of lopen ze maar wat? ..............

Hoe reageren ze op het niet eetbare voedsel? .......................................................................................

Klopt het wat je van tevoren had bedacht? .............................................................................................

Wat vindt de meelworm van zijn voedsel? .............................................................................................

Probeer het nog een (volgende) keer met ander voedsel.

Kijk nog eens goed in de meelwormenbak!

Wat hebben de meelwormen voor kleur? .............. en zijn ze allemaal hetzelfde van kleur? ..............

Zie je ook een donkere? .............. en kun je ook een hele lichte vinden? ..............

Waarom zijn ze zo verschillend van kleur? ...................................................................................................

Waar eten de meelwormen nu het meest van? ............................................................................................

Was dat de vorige keer ook al zo? ..................................................................................................................

Hebben meelwormen wel eens dorst? ............................................................................................................

Waarom denk/weet je dat? ..............................................................................................................................

Kunnen meelwormen klimmen? .......................................................................................................................

Om deze vraag te beantwoorden ga je het uitproberen.Denk er om dat de experimenten wel meelworm vriendelijk zijn!

Nodig: potlood, vel papier, loep, evt. microscoop

Bekijk de meelwormen nog eens goed.

Zijn ze allemaal even groot? ..........................................................................................................................

Hoe groot is de grootste? ...............................................................................................................................

Teken hieronder je grootste meelworm en teken hem precies even groot als hij in werkelijkheid is.

Neem nu een wit vel papier en schep met een eetlepel wat brinta en havermout uit de bak.Strooi dit uit over het papier.Kijk eens of je ook kleine meelwormen kunt vinden. Hoe klein is de kleinste?Teken hieronder je kleinste meelworm. Teken hem precies zo klein als hij in werkelijkheid is.

Pak nu een opzetloep en kijk of je nog een kleinere meelworm kunt vinden.Teken hem hieronder op ware grootte.

Hebben jullie op school een microscoop? Misschien kun je hiermee nog kleinere meelwormpjes vinden.

Hoe komen die hele kleine meelwormpjes daar eigenlijk? Wat denk je?

................................................................................................................................................................................

Is er bij jullie al een meelworm helemaal veranderd?Hij is nu een pop geworden.

Doe weer alsof je de pop met een vergrootglas bekijkt en maak er een tekening van.Teken eerst met een grijs potlood je pop en ga hem daarna inkleuren.

Hebben de poppen allemaal dezelfde kleur?

................................................................................................................................................................................

Hoe zou het komen dat ze niet allemaal dezelfde kleur hebben?

................................................................................................................................................................................

Liggen de poppen helemaal stil of bewegen ze af en toe?

................................................................................................................................................................................

Hoeveel poppen zijn er intussen bij jullie? ........................

Is er al een pop uitgekomen? ........................

Wat kwam eruit? ................................................

Weet je hoelang de pop een pop is geweest? Wat denk je? ........................................................................

Heb je al gezien wanneer een pop uitkomt? ........................................................................

Als je dat nog niet hebt gezien dan moet je drie of vier keer per dag even in de bak kijken.Je kunt dan ook mooi zien welke kleur de tor eerst heeft.

Lijkt de tor op de worm en de pop? Wat vind jij? ........................................................................

Doe alsof je de meeltor weer onder een vergrootglas bekijkt en maak er een mooie tekening van. Teken eerst met en grijs potlood en kleur hem dan in.

Trouwens…..weet je al hoe dat zit met die hele kleine meelwormpjes? Weet je al waar die vandaan komen?

Je hebt intussen ontdekt dat de naam meelworm eigenlijk geen goede naam is. Hij heet dan ook meeltor. Het is een insect!

En zoals veel insecten dat hebben, heeft ook de meelworm verschillende stadia. Eerst is het een eitje 1 worm 1 pop 1 tor. Dit noem je een metamorfose. De meeltor legt eitjes en dan begint de hele cyclus weer opnieuw.Teken de cyclus.

We hebben al eerder vastgesteld dat worm eigenlijk niet een goed woord is. Larve is een beter woord.Je krijgt dus eigenlijk: larve 1 pop 1 insect 1 eitje 1 larve 1 pop 1 insect 1 eitje enz., enz.

Iedere larve ziet er niet hetzelfde uit.Bij een vlinder is de larve een rups.De larve van de mug, een muggenlarve, is een beestje in het water.De larve van het lieveheersbeestje is een zwart roofmonstertje.

Het is dus eigenlijk wel logisch dat die larven er niet hetzelfde uit zien. Er komen heel verschillende insecten uit.

Hier nog een paar laatste vragen. Waar blijven de vervellingen van de wormen? ....................................................................................................

Wat gebeurt er met de dode torren? ...................................................................................................................

Eten ze dan toch niet alleen maar meel, havermout en brinta? .......................................................................

Zijn het dan toch niet alleen vegetariërs? ............................................................................................................

Misschien kun je met een microscoop kijken of de meeltor eitjes heeft gelegd.Pak uit de bak van de bodem een beetje brinta en verspreid dat op een stukje zwart papier.Leg dat vervolgens voorzichtig onder de microscoop.

Zie je iets? ...............................................................................................................................................................

Je hebt nu al veel geleerd over de meelworm, de pop en de meeltor. Maar weet je dat je meelwormen ook kunt eten? Er worden steeds meer lekkere recepten met meelwormen bedacht.

“Het smaakt naar nootjes, maar dan met pootjes”

Zoek op internet een lekker recept met meelwormen.Je kunt zoeken op: recepten met meelwormen.

Lijkt het je lekker? ...................................................................................................................................................

Waarom wel/niet? ...................................................................................................................................................

Waarom eten mensen meelwormen? ...................................................................................................................

.....................................................................................................................................................................................

(Als je het antwoord niet weet kun je het op internet opzoeken!)