Generatie- solidariteit...Dossier deMens.nu Magazine | 1 d o s s i e r U I T N E EM - B A R K E A T...

Dossier deMens.nu Magazine | 1

dossier UITNEEM-BARE KATERN24 PAGINA’S

Generatie-solidariteit

2 Intergenerationele solidariteitOude wijn in nieuwe generaties

6 Veranderingen in onze pensioenenMinister Van Quickenborne geeft tekst en uitleg

10 Waar komt je pensioen vandaan?Interview met Yves Stevens

12 Groene ombudspersoon geeft stem aantoekomstige generaties

16 De toekomst van de gezondheidszorg:kijken bij de kiwi’s?Dirk Van Duppen over het betalen van dure ge-neesmiddelen in moeilijke tijden

20 Kinderen van hun generatieHuisarrest of overleg: beïnvloedt tijdsgeest ouder-kindrelatie?

22 Als jong en oud elkaar ontmoeten… Vrijzinnig humanistische verenigingen brengen ge-neraties samen

Springen jong en oud in debres voor elkaar?

Springen jong en oud in debres voor elkaar?

2 | deMens.nu Magazine Dossier

oor de vergrijzing van de sa-menleving neemt het aandeelouderen in stijgende lijn toe.2010 was een kanteljaar: de eer-

ste babyboomers bereikten de pensi-oenleeftijd. Vanaf dit jaar zal devergrijzing in sneltempo stijgen en demaatschappelijke agenda voor enkeledecennia bepalen. De relatief ouderwordende bevolking zorgt ervoor dathet beleid vanuit verschillende niveausinzet op de solidariteit tussen de gene-raties. Naast het pensioendebat wordt2012 dan ook gekleurd door het Euro-pees jaar van ‘actief ouder worden ende solidariteit tussen de generaties’.De Europese beleidsmakers willen hetthema van intergenerationele solidari-teit onder de aandacht brengen en na-denken over toekomstgerichtebeleidssporen die generaties bindenen niet scheiden.

Dossier: Generatiesolidariteit

Leen Heylen, VONK3, Katholieke Hogeschool Kempen Dimitri Mortelmans, CELLO, Universiteit Antwerpen

IntergenerationeleOude wijn in nieuwe generaties


De afgelopen decen-

nia is het aantal ge-

neraties samen in

leven nog nooit zo

groot geweest.

Waarom zou intergenerationele solida-riteit een probleem zijn? Is het vergrijzen van de bevolking de enigereden om een Europees jaar te organiserenrond intergenerationele solidariteit? Hetwerkt zeker inspirerend maar een compo-nent die ook een belangrijke rol speelt is desterke wijziging van de gezinssamenstellingen de daarbij horende intergenerationele fa-milierelaties. Niet alleen de verouderingmaar ook de individualisering van onze sa-menleving en de daaruit voortvloeiende wij-zigingen in relatievormen hebben een sterkeimpact op het hedendaagse familieleven.Vaak rijst de vraag of al deze veranderingengeen negatieve impact hebben op de soli-dariteit binnen de familie. Doemdenkerswaarschuwen ons voor de totale ineenstor-ting van een eeuwenoud solidair familiesys-teem en vatten dat onder de watapocalyptische term ‘het einde van de fami-lie’. Maar is de soep werkelijk zo heet?

Omdat we als bevolking langer leven, is hetook heel normaal geworden dat meerderegeneraties naast elkaar in leven zijn. De af-gelopen decennia is het aantal generatiessamen in leven nog nooit zo groot geweest.De tijd dat mensen tijdens hun levensloopdoorbrengen als grootouder of zelfs over-grootouder was nog nooit zo lang. Naastdie toename in aantal generaties, heeft hetdalende kinderaantal er bovendien voor ge-zorgd dat het gemiddeld aantal kinderenbinnen elke generatie afnam.

Maar ook in haar woonvorm kende de fami-lie sterke veranderingen. Zo nam het aantal

huishoudens waarin meerdere generatiessamenwonen af. Dit zorgde onder meervoor een toename van het aandeel alleen-wonende ouderen. Die evolutie is op zicheen grond van bezorgdheid. Families zou-den de zorg voor elkaar niet meer opnemen(De Koker, Jacobs, & Lodewijckx, 2007).Dat de arbeidsmarktparticipatie van vrou-wen tijdens dezelfde periode toenam,voedde deze bezorgdheid. Vrouwen nemenimmers traditioneel binnen families de zor-gende rol op zich. Deze rol zou in het ge-drang komen door hun toenemendearbeidsmarktparticipatie.

Het goede nieuws is dat deze bezorgdheidonterecht blijkt. Verschillende onderzoekenweerlegden het denkspoor van een totaleteloorgang van de intergenerationele solida-riteit. De opkomst van de welvaartsstaat

Wat is intergenerationele solidariteit?De familie vormt één van de belangrijksteplaatsen waarbinnen intergenerationele so-lidariteit vorm krijgt. In deze bijdrage probe-ren we het wetenschappelijk denken overintergenerationele solidariteit kort te schet-sen en de veranderende rol van familiesdoorheen de jaren een plaats te geven. Webeginnen daarbij met het omschrijven vanhet thema. Het is immers niet mogelijk omintergenerationele solidariteit onder éénkleine paraplu te vangen. Intergenerationelesolidariteit is een begrip met verschillendelagen en betekenissen. De Amerikaanse au-teurs Bengtson & Roberts (1991) omschrij-ven het begrip als volgt: “een manier om hetgedrag en de emoties die gepaard gaanmet de interactie, cohesie, gevoelens ensteun tussen ouders en hun kinderen,grootouders en hun (achter)kleinkinderen,doorheen hun relaties op lange termijn weerte geven”. Deze definitie geeft aan dat soli-dariteit een combinatie is van gevoelens(emoties) én gedrag. Een tweede cruciaalelement is dat het uiteraard om generatiesmoet gaan. Er zijn vele vormen van solidari-teit maar hier gaat het expliciet om relatiestussen familieleden. Er valt ook veel te zeg-gen over het idee van ‘generatie’ maarBengtson & Roberts houden het op de klas-sieke generaties van grootouders, kinderenen kleinkinderen. Tot slot is er sprake vanlange termijn. De gevoelens en daden vanwederzijdse betrokkenheid manifesterenzich niet op enkele weken of tijdens één te-levisie-uitzending maar gedurende eenlange periode. Intergenerationele solidariteitis een kwestie van verbonden levenslopen.

“ “

solidariteit


Bijna 60 procentvan de Belgische50-plussers staatwel eens in voor de opvang vanzijn/haar klein -kinderen; bijna 50procent doet ditwekelijks.

kennen op eenzaamheid. Wat steunverle-ning betreft, moeten ze bovendien vaker re-kenen op horizontale banden (bijvoorbeeldmet broers of zussen). Het aantal potentiëlesteunverleners waar ze op kunnen rekenenligt gemiddeld lager (Heylen, 2011).

Op- en neerwaarts gaat de stroom Intergenerationele steun heeft duizend-en-een gezichten. Net zoals wij tot nu toededen, wordt intergenerationele steun vaakverengd tot opwaartse steun, namelijk dezorg voor ouders op leeftijd die niet meerverder kunnen. Het is belangrijk om in eendossier over intergenerationele steun te be-nadrukken dat het concept veel meer om-helst dan enkel ouderenzorg. De steun looptbovendien verre van alleen opwaarts.

Volwassen kinderen zijn weliswaar, naast departner, één van de belangrijkste mantelzor-gers wanneer het op de zorg voor ouderenneerkomt. De oudere generaties zijn echterook belangrijke steunverleners. In de eersteplaats is opvoeden al een vorm van interge-nerationele solidariteit. Maar ook de ouderegeneraties verlenen steun aan de jongeregeneraties. Financiële steun bijvoorbeeld, bijde aankoop van een woning. Een tweedevorm van neerwaartse hulp is de opvangvan kleinkinderen. Zo staat bijna 60 procentvan de Belgische 50-plussers wel eens invoor de opvang van zijn/haar kleinkinderen;bijna 50 procent doet dit op wekelijkse basis(Igel & Szydlik, 2011). Die grootouder zalmisschien niet voltijds voor de kleinkinderenzorgen maar de steun voor het jonge gezinis er daarom niet minder welkom door.

Veranderende relatievormen De toename in echtscheiding, hertrouw enalleenstaande ouders resulteerde er boven-dien in dat gezinsvormen vandaag niet meerte vatten zijn onder de noemer van het kern-gezin. Dit heeft niet alleen implicaties voorhet gezinsleven op zich, maar ook voor derelaties tussen de verschillende generatiesbinnen de familie. Stiefouders of -kinderenkomen steeds vaker voor. Vaak heerst ernog onduidelijkheid over de invulling van derollen binnen deze families. Welke verplich-tingen en verantwoordelijkheden heeft een

maakt dat ouderen voor zorg beroep kun-nen doen op professionele zorg, vaak incombinatie met zorg door familieleden. Ookde toename van het aandeel alleenwonendeouderen hoeft niet noodzakelijk problema-tisch te zijn. Immers, ook ouderen sprongenmee op de kar van individualisering. Dewens om op latere leeftijd zo lang mogelijkzelfstandig te blijven wonen, vormt een ui-ting van deze wens tot meer autonomie.

Dat het gemiddeld aantal gezinsleden bin-nen één generatie afnam, hoeft bovendienook niet nefast te zijn voor de zorg voor ou-deren. Onderzoek toont immers aan dateen kleiner aantal kinderen net de kans opinformele zorg doet toenemen (Herlofson &Hagestad, 2001). Ook het feit dat verschil-lende generaties minder vaak onder ééndak leven, is niet noodzakelijk negatief voorde onderlinge contacten. De contactfre-quentie met kinderen of kleinkinderen ligtnog steeds hoog bij ouderen. De eenzaam-heid nam bovendien niet toe binnen de ou-dere generaties (Heylen & Mortelmans,2009).

Hierbij mogen we echter niet uit het oog ver-liezen dat niet iedereen intergenerationelerelaties ter beschikking heeft. Zo weten wedat kinderloze ouderen een hoger risico

“ “Dossier: Generatiesolidariteit


grootouder bijvoorbeeld ten aanzien vaneen stiefkleinkind? En gaat het zakcentjemet Nieuwjaar in gelijke mate naar het eigen(biologische) kleinkind en het niet-biologi-sche kleinkind?

Nieuwe gezinsvormen in de middengeneratiebetekenen echter niet noodzakelijk een af-name van intergenerationele steun. Bijna 60procent van de alleenstaande gescheidenmannen met kinderen jonger dan 13 jaar krij-gen bij de kinderopvang hulp van hun ouders.Deze percentages liggen significant hogerdan bij gehuwde of gescheiden mannen meteen nieuwe partner. Ook woont bijna één optien van de Vlaamse alleenstaande geschei-den mannen samen met zijn ouders. Voor al-leenstaande gescheiden vrouwen geldt datze vaker financiële steun van hun ouders krij-gen. Wat het geven van steun aan ouders be-treft, bestaat er bovendien weinig of geenverschil naar de burgerlijke staat van het vol-wassen kind (Mortelmans & Corijn, 2011;Mortelmans et al., 2011).

Maar ook binnen de oudere generaties komennieuwe relatievormen steeds vaker voor. Zonam het aandeel gescheiden ouderen afgelo-pen decennia sterk toe. Een scheiding binnende oudergeneratie zou een negatieve impacthebben op de kwaliteit van intergenerationelerelaties, vooral ten aanzien van de vader. Cij-

fers voor Vlaanderen tonen echter dat er, wathet ontvangen van steun betreft, weinig ver-schillen bestaan naar partnerstatus van de ou-dere generatie. Wel krijgen opvallend meeralleenstaande gescheiden vrouwen praktischehulp van hun volwassen kinderen (Mortelmanset al., 2011).

Roestvrije bandenDat familierelaties afgelopen decenniasterke veranderingen kenden, staat als eenpaal boven water. Dit heeft logischerwijzeook implicaties voor de vorm en invullingvan intergenerationele solidariteit binnen defamilie. Hierbij is het van belang te bena-drukken dat deze veranderingen niet nood-zakelijk negatief zijn voor deintergenerationele solidariteit. Ouders en

volwassen kinderen, grootouders en klein-kinderen steunen nog vaak op elkaar, ookbinnen nieuwe gezinsvormen. De steun enhulp tussen familieleden verandert voortdu-rend van vorm, soms in de meest verras-sende gedaanten zoals een kleinzoon dieeen Facebook-account opzet voor opa ofde grootmoeder die een leesmoeder wordtin het eerste leerjaar. Mensen zijn geïndivi-dualiseerd en familiebanden zijn solidair ge-bleven. We zullen onze samenleving zienverouderen maar die solidaire banden zullennaar ons gevoel niet roesten.

Bronnen

- Bengtson, V. L., & Roberts, R. E. L. (1991).Intergenerational solidarity in aging families:an example of formal theory construction.Journal of Marriage and the Family, 53, 856-870.

- De Koker, B., Jacobs, T., & Lodewijckx, E.(2007). Recente ontwikkelingen in gezinnenen families: implicaties voor de ouderenzorg(1975-2005) Ouderen in Vlaanderen van1975 tot 2005: een terugblik in de toekomst(pp. 31). Antwerpen.

- Herlofson, K., & Hagestad, G. O. (2001).Challenges in moving from macro to micro:Population and family structures in ageingsocieties. Demographic Research, 24(10),337-370.

- Heylen, L. (2011). Oud en eenzaam? Eenstudie naar de risicofactoren voor sociale enemotionele eenzaamheid bij ouderen. (Doc-tor in de Sociale Wetenschappen ), Univer-siteit Antwerpen, Antwerpen.

- Heylen, L., & Mortelmans, D. (2009). Suc-cesvol ouder worden? Sociale participatie inVlaanderen en Europa. In B. Cantillon, K.Van den Bosch & S. Lefebure (Eds.), Oude-ren in Vlaanderen en Europa. Tussen vermo-gen en afhankelijkheid (pp. 125-153).Leuven / Den Haag²: Acco.

- Igel, C., & Szydlik, M. (2011). Grandchild careand welfare state arrangement in Europe.Journal of European Social Policy, 21(10),210-234.

- Mortelmans, D., & Corijn, M. (2011). Op-groeien en schoollopen vanuit nieuwe ge-zinscontexten. In G. De Ruytter (Ed.), Gezinen school: de kloof voorbij, de grens gezet?Leuven: Acco.

- Mortelmans, D., Pasteels, I., Bracke, P.,Matthijs, K., Van Bavel, J., & Van Peer, C.(Eds.). (2011). Scheiding in Vlaanderen Leuven/ Den Haag: Acco

Solidaire banden tussen generaties zullen niet roesten.“ “


e pensioenenkwestie is een hot topic dezerdagen. De hervormingen in het systeemlaten niemand onberoerd. Ze belangen danook iedereen aan: van de jongere die langer

zal moeten werken tot de vijftiger die aftelt naar zijnrustige, oude dag. Maar wie pensioenen zegt, heefthet helaas ook over een ingewikkelde materie. Hetspoor bijster? We legden een lijstje met prangendevragen voor aan minister van Pensioenen VincentVan Quickenborne (Open Vld). Ook peilden we bijhem naar de solidariteit tussen mensen.

Sarah Van Gaens

Veranderingen inonze pensioenenMinister Van Quickenborne geeft tekst en uitleg

foto: © Steff Gilissen



dit de enige weg is om ervoor te zorgen datook voor hen pensioenen verzekerd wor-den. Maar ook van gepensioneerden krijg ikpositieve reacties. Hen geven we de moge-lijkheid om na een lange loopbaan onbe-perkt bij te verdienen.

Zullen de tweede en derde pensioenpij-ler (nvdr: zie kaderstuk) ooit de eerste -zo goed als - volledig vervangen? Een stoel is alleen maar stabiel als hij vierpoten heeft. En dat is ook de sterkte vanons Belgisch pensioensysteem met zijnvier pijlers: het wettelijk pensioen, het aan-vullend pensioen, het pensioensparen enhet huizenbezit. In een repartitiestelsel,waartoe ons huidig wettelijk pensioen be-hoort, financier je de pensioenen die nu uit-betaald worden met bijdragen van demensen die nu werken. Hierdoor is dit sys-teem beter bestand tegen financiëleschokken (bijvoorbeeld tijdens een econo-mische crisis). Kapitalisatiestelsels zijn danweer beter bestand tegen demografischeschokken. In een kapitalisatiestelsel sparenmensen zelf voor hun eigen pensioen vanmorgen. De twee stelsels houden elkaar inevenwicht. Om die reden moeten we metde pensioenhervorming het wettelijk pen-sioen versterken en tegelijkertijd inzettenop het verbreden en verdiepen van detweede pijler.

Mensen met een pensioenspaarfonds(derde pijler) beleggen hun geld in aan-delen en obligaties. Het lijkt logisch datde staat hen niet te hulp schiet wanneer

Langer werken

In het nieuwe regeerakkoord werden depensioenleeftijden opgetrokken. U zei aldat er een tweede hervormingsronde zalkomen in 2014, als u geen minister vanPensioenen meer bent. Hoeveel langerzullen we uiteindelijk moeten werken? In ons land moeten we er vooral voor zor-gen dat we de leeftijd optrekken waaropmensen definitief stoppen met werken. Weraken nu niet, zoals in heel wat andere lan-den, aan de wettelijke pensioenleeftijd. DeOESO (nvdr: Organisatie voor EconomischeSamenwerking en Ontwikkeling) heeft bere-kend dat mensen in ons land gemiddeld op59,1 jaar met pensioen gaan. Dat is tevroeg. Daarom hebben we beslist om tegen2016 de leeftijd van het vervroegd pensioenstelselmatig op te trekken van 60 naar 62jaar. Ook de loopbaanvoorwaarde verlengenwe stapsgewijs van 35 naar 40 jaar. Maar erzullen, in volgende regeringen, nog maatre-gelen getroffen moeten worden om de ge-middelde reële pensioenleeftijd zo dichtmogelijk bij 65 jaar te brengen. Vergeet nietdat dit gemiddelde in 1970 nog 64 jaar was.

Solidariteit

Waarom steigeren mensen bij het horenvan uw hervormingsplannen? Zijn weniet voldoende solidair met elkaar?Ik ben ervan overtuigd dat een overgrotemeerderheid van de mensen deze hervor-mingen steunt. Heel wat jongeren weten dat

Eerste pijler: Het wettelijk pensioen.

Tweede pijler:Aanvullend pensioensparen via dewerkgever.

Bekendste mogelijkheden:• Een pensioenfonds: Er wordtvoornamelijk belegd in obligaties.De belegging gebeurt door de -meestal grote - onderneming zelf.

• Een groepsverzekering: Ookhoofdzakelijk obligaties. De be-legging gebeurt door een externeverzekeraar.

Derde pijler:Het individueel aanvullend pensi-oen.

Bekendste mogelijkheden: • Een pensioenverzekering • Een pensioenspaarfonds (beleg-gingen)

• Individuele levensverzekeringen

Vierde pijler:Huizenbezit.

De meest besproken

pensioenpijlers

De volgende decennia zullen we enkel

maar meer inspanningen moeten leveren

om de pensioenen te verzekeren.“ “


komen ze inderdaad niet aan sparen toe,maar ze investeren bijvoorbeeld wel in eeneigen huis of appartement. Dat is evengoedbelangrijk voor hun oude dag.

Garanties

Op 29 december 2011 kopte De Tijd:“De schuldencrisis veroorzaakt een te-kort bij 14 pensioenfondsen”. Het gaathier over de tweede pijler. Hoe ernstigis dit probleem?Pensioenfondsen en verzekeringsmaat-schappijen moeten genoeg geld opzij zet-ten: zowel op korte termijn om deaanvullende pensioenen van nu uit te beta-len, als op lange termijn om de aanvullendepensioenen van later te kunnen garanderen.De Autoriteit voor Financiële Diensten enMarkten (FSMA) ziet daar streng op toe. Alsde FSMA vindt dat een pensioenfonds teweinig geld in kas heeft, dan legt ze een her-stelplan op. Het aantal herstelplannen vanpensioenfondsen is serieus teruggelopen in2011, een jaar dat nochtans een heel moei-lijk financieel jaar was. Eind 2010 haddenvijftig fondsen een herstelplan lopen. Eind2011 waren er nog maar veertien fondsenmet een dergelijk plan. Een kleine minder-heid, als je weet dat er in ons land 230 pen-sioenfondsen zijn. Daarnaast is het ook zodat de werkgever financieel moet bijsprin-gen als het pensioenfonds of de groepsver-zekering te weinig fondsen heeft om aan depensioenverplichtingen te voldoen.

Hoe garandeert de staat dat iedereendie nu een pensioenverzekering afsluit(derde pijler), zijn geld op het einde vande rit ook effectief in handen heeft? Verzekeringsondernemingen worden scherpin de gaten gehouden door de NationaleBank van België. Dat toezicht mag je echtniet onderschatten.

zij een kapitaalverlies lijden. Maar hetgaat wel om het pensioen van die men-sen. Zullen we dus in die logica kunnenvolharden?Een pensioenspaarfonds is een vorm vanbeleggen. Daarbij geldt dus het principe datje winst kunt maken, maar ook verlies kuntlijden. Dat is nu eenmaal eigen aan beleg-gen. Soms win je, soms verlies je. Voor wiemeer zekerheid wil hebben over zijn rende-ment, bestaan er onder de derde pijler pen-sioenspaarverzekeringen en individuelelevensverzekeringen.

De werkende mens moet nu sparenvoor drie pijlers van zijn pensioen.Jonge werknemers hebben echterreeds moeite om bijvoorbeeld eeneigen woning te betalen. Rusten degrootste lasten niet op de zwaksteschouders? In de meeste gezinnen zijn vandaag tweevolwassenen aan het werk. De eerste jaren

Dossier: Generatiesolidariteitfoto: © Steff Gilissen


Ik ben ervan overtuigd dat een

overgrote meerderheid van de

mensen deze hervormingen

steunt.

“ “

Toekomst

Kunnen, met de huidige hervormingen,jongeren later hetzelfde pensioen krij-gen als de gepensioneerden van nu? Het regeerakkoord bevat een langetermijn-strategie om ons sociaal model overeindte houden en de pensioenen te versterken.Die strategie moet werk maken van driespeerpunten: een begroting onder con-trole zodat we buffers kunnen inbouwenvoor de vergrijzing, meer mensen langeraan de slag zodat de basis waarop depensioenen rust veel breder is en uiteinde-lijk een aantal hervormingen in het pensi-oensysteem zelf. Die strategie zijn wevolop aan het uitvoeren. Alle partners bin-nen de regering zijn ervan overtuigd datdeze maatregelen noodzakelijk zijn. Er isvoldoende politieke wil om deze hervor-mingen door te voeren.

En de generatie daarna?Ik wil dat de overheid de pensioenen op lan-gere termijn verzekert. Maar daar zijn welhervormingen voor nodig. Iedereen moeteen tandje bijsteken.

Zal het probleem van de pensioenen inde toekomst nog groter worden? De Studiecommissie voor de Vergrijzingheeft voorgerekend welke budgettaire in-

spanningen de volgende decennia nodigzijn om de pensioenen te verzekeren. Vanhet totale bedrag dat we op een jaar met z’nallen verdienen gaat nu al bijna 10 procentnaar de wettelijke pensioenen. In 2030 zoudat 13,3 procent worden en in 2060 14 pro-cent, dat is één zevende van het budget. Devolgende decennia zullen we dus enkelmaar meer inspanningen moeten leverenom de pensioenen te verzekeren.

Wat mogen we verwachten van het Zil-verfonds, dat in 2001 werd gecreëerdom de toenemende vergrijzing op tevangen? Het Zilverfonds zou de uitbe-taling van de toekomstige pensioenenverzekeren, zonder een verhoging vande inhoudingen.Vanaf de oprichting tot het moment dat definanciële crisis uitbrak, is er in het Zilver-fonds in totaal 14,03 miljard euro gestort.De huidige reserves zullen op de vervalda-tum van alle beleggingen meer dan 23,6miljard euro bedragen. Volgens de Euro-pese regelgeving kan dat geld pas ingezetworden voor de vergrijzing als we destaatsschuld onder de 60 procent bren-gen. (nvdr: In 2010 bedroeg deze 96,8 pro-cent, Bron: Belgisch Agentschap van deSchuld)

Handen vol

Wat plant u verder nog te doen als mi-nister van Pensioenen?Bij de voorstelling van mijn beleidsnota inhet parlement heb ik tien pensioenwervenvoorgesteld. Enkele voorbeelden hiervanzijn de uitbouw van de aanvullende pensi-oenen, langer werken werkbaar maken, dearmoede bij ouderen bestrijden en de pen-sioenen van vrouwen hervormen. Hier zal ikmijn handen vol aan hebben.

Het is al sinds 1980 geleden, met HermanDe Croo, dat een liberaal de portefeuillevan pensioenen beheerde. Wat is hetverschil tussen een socialist en een li-beraal als minister van Pensioenen?Ik ga altijd uit van mijn eigen kracht en dekracht van liberalen is dat ze hervormerszijn. Misschien is het niet toevallig dat hetpensioendossier in beweging komt met eenliberale minister van Pensioenen.

foto: © Steff Gilissen


e beschouwen ons pensioen als een ver-worven recht. Logisch, de huidige genera-ties hebben nooit anders gekend. Vandaag

staat een grote groep zestigplussers te trappelenom op pensioen te gaan. Voor wie na hen komt, zaldie uitkering er waarschijnlijk anders uitzien. YvesStevens, professor Pensioenrecht aan de KU Leuven en de Universiteit Antwerpen ManagementSchool (UAMS), legt uit waar het pensioen van-daan komt en schetst het huidige probleem. Eenkant-en-klare oplossing blijkt niet voorhanden.

Waarkomt jepensioenvandaan?

Sarah Van Gaens

Interview metYves Stevens


“De eerste pensioenenwaar we zeker van kunnen

zijn, waren er voor de oud-legionairs van het

Romeinse leger.”


de jaren ‘50 beslist om over te schakelennaar een repartitiesysteem. Dat was toeneen logische beslissing omdat men eenhoge inflatie had (nvdr: zie kaderstuk).

Hoe is het pensioenprobleem ont-staan?Met de komst van de anticonceptiepil is hetaantal geboortes vanaf 1967 afgenomen.Pas vanaf de jaren ‘80 is men zich bewustgeworden van het probleem. Maar toen wistmen nog niet hoe groot de demografischeimpact zou zijn. Heel wat factoren kunnennamelijk een invloed hebben op de demo-grafie.

Welke acties werden er sindsdien on-dernomen?Tussen 1997 en 2009 trok Jean-Luc Dehaenede gewone pensioenleeftijd van vrouwen opvan 60 naar 65 jaar. In 2003 maakte men metde Wet op de Aanvullende Pensioenen (WAPof de Wet Vandenbroucke) het sparen voor detweede pijler (nvdr: aanvullend pensioenspa-ren via de werkgever) toegankelijker. Daar-naast creëerde Johan Vande Lanotte in 2001het Zilverfonds om tegen 2010 het financiëleprobleem van de vergrijzing op te vangen. Dewerking hiervan is echter nooit op kruissnel-heid gekomen. Ten slotte focuste het Gene-ratiepact van 2005 zich op loopbaanbeleid entewerkstelling, eveneens zonder veel succes.

Hoe zou u het huidige probleem aan-pakken?Het is nooit op voorhand duidelijk wat debeste oplossing is, omdat we niet wetenhoe de toekomst er op demografisch eneconomisch vlak uit zal zien. Evenmin kun-nen we van de ene dag op de andere vansysteem veranderen, want dan moet de ac-tieve bevolking voor beide systemen geldafdragen. Het is bovendien fout te gelovendat er één juiste oplossing bestaat.

Kapitalisatie: Je spaart zelf voor je oudedag. Risico? Door inflatie of hyperinflatiekan de waarde van je kapitaal dalen. Omdit te vermijden zijn bij de tweede pensi-oenpijler (pensioensparen via de werkge-ver) wettelijk verplichte buffers ingebouwd.Natuurlijk kan bij een ernstige economi-sche crisis de buffer toch doorbroken wor-den. Bij de derde pijler (het individueelaanvullend pensioen) zijn de regels minderstreng.

Repartitie: Je draagt via je sociale zeker-heidsbijdragen af voor de oudere genera-tie. Dit is de eerste pensioenpijler; hetwettelijk pensioen. Risico? Wanneer jij oppensioen gaat, kunnen er te weinig wer-kenden zijn (door een tanende economieen/of door een te kleine populatie in dezeleeftijdscategorie) voor de hoeveelheid ge-pensioneerden, of is de toegevoegde eco-nomische waarde (TEW) van wat deactieve bevolking produceert te laag. DeTEW is de meerwaarde die een productkrijgt na behandeling, min de kostprijs.

Conclusie: Je pensioen kan enkel gega-randeerd worden in economisch goede tij-den (de overheid moet geld hebben om ineen kapitalisatiesysteem te steken of omde pensioenen uit te betalen) en wanneerde groep gepensioneerden niet te om-vangrijk is. Welk systeem het beste is,hangt af van de kans op de vermelde risi-co’s op dat moment. Vandaag zitten wequa volume nog steeds voor ongeveer 97procent in een repartitiesysteem. De derdepijler heeft slechts een heel klein volume.

Hoe zijn pensioenen ontstaan? Pensioenen kwamen er overal eerst voor hetoverheidspersoneel. De eerste pensioenenwaar we zeker van kunnen zijn, waren er voorde oud-legionairs van het Romeinse leger. Zijkregen na hun dienst een stuk grond met eenhoeve en slaven buiten het Romeinse Rijk. Devolgende fase vond plaats rond de 16de en17de eeuw, toen enkele Europese landen eendeel van de koopvaardij subsidieerden, waar-uit de koopvaardijpensioenen ontstonden.Vervolgens was het Napoleon die des rétraitesvoorzag voor zijn soldaten. Maar de eersteechte pensioenen als geldbedragen werdenpas uitbetaald na de Franse Revolutie, rond1800. In 1812 (in het gebied waar het huidigeBelgië toe behoorde) kwam de eerste pensioen-wet voor ambtenaren tot stand. Deze werdvolledig gefinancierd door de staatskas. Debasiswet voor de ambtenarenpensioenendateert vandaag nog steeds uit 1844.

In 1850 werd de Algemene Lijfrentekas(ALK), de voorloper van de ASLK, opgerichtom aan de rijken de kans te bieden om eenpensioentje bijeen te sparen. Vanaf 1872werd in België de wettelijke pensioenvoor-ziening in de private sector ingevoerd. Ditwas echter louter op vrijwillige basis en ge-beurde aan de hand van het kapitalisatie -stelsel (nvdr: zie kaderstuk). Voor elke 0,2cent die betaald werd door de werknemer,legde de overheid 0,1 cent bij. Maar omdatde mensen geen geld hadden, werd ditslechts een mager succes. Pas in de jaren1920 werden de burgers door middel vanbelastingen verplicht om aan pensioenspa-ren te doen.

Wanneer is men overgeschakeld naareen repartitiesysteem?In de periode na de Tweede Wereldoorlogvond er met de heropflakkerende economieeen babyboom plaats. Door deze economi-sche en demografische groei heeft men in

Kapitalisatie of repartitie?

De anticonceptiepilheeft impact op onze

pensioenen.


oed twintig jaar geleden leefden we ineen wereld vol hoop. Het ijzeren gordijnwas gevallen en de weg lag open voor

het uitstippelen van een duurzame toekomst vooronze planeet. Anno 2012 blijft duurzame ontwik-keling echter een motor die sputtert. Nationalebelangen domineren milieu-tops, de toekomstigegeneraties blijven in de kou staan. Maar moetenwe geen rekening houden met zij die na onskomen? De liefdadigheidsinstelling World FutureCouncil denkt alvast van wel en pleit daaromvoor een ombudsman voor de ongeborenen.

Olivier Beys

Groene ombudspersoongeeft stem aan toekomstige generaties

Sándor Fülöp neemt het in het Hongaarse

parlement op voor onzenakomelingen.



Wij lenen vaak van de toe-komst om de schulden vanhet verleden te betalen.

Khalil Gibran (1883 - 1931)

Libanees-Amerikaanse dichter Khalil Gibranvat het probleem voor toekomstige gene-raties samen. Volgens de liefdadigheidsin-stelling World Future Council moeten onzenakomelingen echter niet wanhopen. Metde campagnetitel Future Justice is de in-stelling pleitbezorger van een ambassa-deur voor toekomstige generaties.Catherine Pearce, die het project in goedebanen leidt, mikt haar pijlen onder meer opde Rio+20-conferentie. De wereld moet erkennismaken met Sándor Fülöp, de Hon-gaarse ombudsman voor onze nakomelin-gen.

Het Hongaarse model inspireerde reeds onsland. Kristof Calvo en Thérèse Snoy van deGroen-Ecolofractie schreven begin oktober2011 een wetsvoorstel om ook in België eenombudspersoon voor toekomstige genera-ties aan te duiden. “Echte duurzame ontwik-keling moet weer hoger op de politiekeagenda staan”, verduidelijkt Calvo. “DeWetstraat heeft zich de afgelopen jaren tevaak laten gijzelen door communautairedossiers en dagjespolitiek. Ik denk daaromaan een onafhankelijke ambassadeur die detoekomstige generaties een stem kan gevenin het politieke en maatschappelijke debat.Die persoon moet dicht bij de parlementairewerking staan door het geven van adviezenen het maken van rapporten.”

ConcreetMaar wat houdt dat nu in, zo’n ombudsper-soon? Catherine Pearce en Sándor Fülöplichten het concept toe.

Pearce: “Heel wat moeilijke beslissingenomtrent milieukwesties worden door dekorte termijnvisie van vele politici niet, of zeerlangzaam, genomen. Bovendien is heel watinformatie voor burgers en het middenveldniet beschikbaar. Mede daardoor wordt hetmaatschappelijk engagement van mensenveel te weinig aangemoedigd. Beleidsmakersveronderstellen vaak ten onrechte dat weeerst de economie uit het slop moeten halenvooraleer we de rest aanpakken. Duurzaam-heid zou echter aan de basis moeten liggenvan elk beleid. Nu zie je dat een leefmilieude-partement vaak beslissingen neemt die ach-terhaald zijn of niet stroken met die vanandere departementen, omdat ze geïsoleerdstaan en te weinig gewicht hebben. Wij den-ken dat een ombudspersoon voor toekom-stige generaties tot op zekere hoogte eenantwoord kan bieden op die problemen.”

Fülöp: “Ik ben geen beroepspoliticus. Meernog, ik ben volstrekt onafhankelijk van deoverheid. Maar als vertegenwoordiger vaneen parlementair orgaan bevind ik me tochin het centrum van de macht, en dat ver-hoogt in grote mate mijn prestige. Zoals de

In 1992 werd in een opperbeste sfeer in Riode Janeiro een batterij internationale con-venties, principes en een actieplan gete-kend die de ecologische rijkdom op aardezouden vrijwaren. Vandaag is het optimismeechter sterk bekoeld. De economisch-finan-ciële, sociale en ecologische crisissen slaanhard toe. Solidariteit, ook tussen generaties,is minder vanzelfsprekend in een wereldwaarin een kleinere koek onder een groei-ende bevolking moet worden verdeeld.

Om aan die uitdagingen tegemoet tekomen, besloot de Algemene Vergaderingvan de Verenigde Naties om twintig jaar naRio een nieuwe internationale top rondduurzame ontwikkeling te organiseren. Dievindt plaats in juni dit jaar en gaat officieusdoor het leven als Rio+20. De wereld komter opnieuw samen voor de moeizame zoek-tocht naar een hernieuwd politiek engage-ment en duurzame oplossingen voornieuwe uitdagingen in de 21ste eeuw. Aller-lei landen en belangengroepen stomenreeds geruime tijd delegaties klaar om hunslag thuis te halen. Een groep heeft echterletterlijk en figuurlijk geen stem: de toekom-stige generaties.

Ombudsman“Wij lenen vaak van de toekomst om deschulden van het verleden te betalen.” De

“ “


litiseerd te zijn: niet alleen worden ze doorde politiek aangeduid, de leden komen uitde partijen zelf. Met mijn relatief kleine stafheb ik al heel wat kunnen bereiken op kortetermijn, soms meer dan andere instellingen.Zo hebben we op vlak van ruimtelijke orde-ning veel groene ruimte gered en we heb-ben mensen de juridische middelengegeven om zich te beschermen tegenstadslawaai. Toen grote hoeveelheden gif-tige modder ontsnapten nabij het Hon-gaarse Kolontár in oktober 2010, legden wijheel wat juridische gebreken bloot bij de au-toriteiten die instonden voor het beherenvan de reservoirs.”

Grillige golvenDit soort ingrepen beperkt de parlementairemacht. Dat dit niet vanzelfsprekend is, be-wijst het werk van Shlomo Shoham, tussen2001 en 2006 de allereerste commisaris

eerste Zweedse ombudsmannen in devroege 19de eeuw houd ik me bezig methet behandelen van klachten en voer ik par-lementair onderzoek uit, in het bijzonder alsgrondwettelijke rechten geschonden wor-den. Ik ben de geknipte man om nationaleof lokale milieuconflicten aan te pakken dieandere instellingen niet kunnen of durvenaankaarten.”

Hongarije is niet het enige land met dit idee.Zo heeft Israël tussen 2001 en 2006 eenCommissie voor toekomstige generaties ge-kend, Finland heeft een parlementair Comitévoor de Toekomst en ook Nieuw-Zeelandtelt zijn variant.

Fülöp: “Parlementaire comités hebben denodige macht, maar ze zijn minder profes-sioneel uitgebouwd dan het bureau van eenombudsman. Ze lopen ook het risico gepo-

We merken dat

steeds meer mensen

en politici gewonnen

zijn voor ons idee.

Catherine Pearce

“ “De giftige modderstroomin Kolontár (Hongarije) in2010: een geknipte klusvoor de ombudsman.


foto: © Globovision


Met mijn relatief kleine staf hebik al heel wat kunnen bereikenop korte termijn, soms meer danandere instellingen.

Sándor Fülöp

“ “

voor toekomstige generaties in de Israëli-sche Knesset. Hij weet heel goed waaromhij niet herverkozen werd: “Parlementsledenzagen hoe sterk hun macht beknot werd.Daarom deden ze er alles aan om het ambtweer af te schaffen. Ondanks de traditie vanhet publieke debat in Israël zijn ze daarin ge-slaagd.” Na Shohams ontslag in 2006 heefthet Israëlische parlement geen opvolgeraangeduid.

Ook Sándor Fülöp vaart mee op de grilligegolven van de politiek. Hongarije heeft methet aantreden van de regering Orban heelwat democratische principes aan de kantgeschoven. De politieke greep op onafhan-kelijke instellingen werd sinds 1 januari 2012groter dankzij een nieuwe grondwet. De in-vloed op het grondwettelijk hof en de natio-nale bank maar ook de censuur op demedia behoren tot de opvallendste voor-beelden. Minder bekend is dat er ook steviggesnoeid werd in de bevoegdheden van degroene ombudspersoon.

Fülöp: “In de eerste plaats ligt dat aan decentralisatie van de macht door de hui-dige regering. Mogelijk spelen ook econo-mische kortetermijnbelangen een rol. Water ook van zij, met de nieuwe wet word ikondergeschikt gemaakt aan een alge-

mene Commissaris voor FundamenteleRechten. Daardoor heb ik veel minder ju-ridische wapens achter de hand. Noch-tans wordt het recht op een gezond milieuin de nieuwe grondwet veel sterker bena-drukt. Dan lijkt het me tegenstrijdig omeen onafhankelijke ombudspersoon te de-graderen tot een adjunct.”

Pearce: “Zijn bureau en personeel is afge-slankt en zijn macht werd inderdaad inge-perkt. Belangrijk is echter dat hij er nog steedsis. Bovendien heeft hij uitstekende relatiesmet het middenveld. Mogelijk krijgt hij zijn be-voegdheden in de toekomst wel terug.”

Hoge Commissaris voor de Toekom-stige GeneratiesVanuit verschillende hoeken krijgt het ideevan een ombudsman meer internationalesteun. “Bij heel wat jongeren die pleitenvoor een toekomstgerichte visie leeft ditidee heel sterk”, zegt Ben Vanpeperstraete,voorzitter van Rio+twenties, een door deVN erkende organisatie die jongeren actiefbetrekt bij het Rio+20-proces. “In haarvoorstellen voor Rio+20 maakt de belan-gengroep Jeugd en Kinderen dan ook eenprioriteit van de ombudspersoon, zowelop nationaal als op internationaal niveau.” Voorstanders zijn ook in de hogere rangen

te vinden. De directeur van het Milieupro-gramma van de VN (UNEP) Achim Steinerbijvoorbeeld. “We hebben al instellingen diezich met het milieu bezighouden maar alspuntje bij paaltje komt, hebben we ook men-selijke aanspreekpunten nodig. Ook op hetniveau van gemeenschappen of bedrijvenkunnen ombudspersonen een rol vervullen.”

Fülöp: “Op nationaal niveau gebeurt hetaf en toe dat economische of kortzichtigepolitieke belangen de bovenhand krijgen.Daarom is een internationale tegenhan-ger onmisbaar als morele en professio-nele steun. Hij kan het idee van eenombudsman ook verder promoten. Door-dat hij de link is tussen het globale en hetlokale kan iedereen ter wereld in principebij hem terecht.”

Pearce: “Een internationale ombudsper-soon kan de brug slaan tussen de verschil-lende mensen en groepen die op lokaal eninternationaal bezig zijn rond het thema. Netzoals de Hoge Commissaris voor de Men-senrechten van de VN, zou er een HogeCommissaris voor de Toekomstige Genera-ties moeten komen. We merken dat steedsmeer mensen en politici gewonnen zijn voorons idee. We zien de toekomst dus wat datbetreft rooskleurig in.”


e economie zit in het slop. Om extra te bespa-ren is menig minister verwoed op zoek naarlaaghangend fruit en eenmalige toevalstreffers.

We zitten echter op ons tandvlees, en structurelemaatregelen dienen zich aan. Zo ook in de gezond-heidszorg, traditioneel een gulzige slokop binnen hetBelgische budget. Zullen we die zorg in de toekomstzowel voor jong als oud nog kunnen garanderen? DirkVan Duppen, huisarts bij Geneeskunde voor het Volk inDeurne, denkt van wel. Hij voert al ruim een decenniumstrijd tegen te dure geneesmiddelen met het beproefdekiwimodel als voornaamste wapen.

Olivier Beys

De toekomstvan de gezond-heidszorg:kijken bij dekiwi’s?

Dirk Van Duppen over hetbetalen van dure geneesmid-delen in moeilijke tijden



De ongezonde levens-verwachting neemtvooral onderaan de sociale ladder toe.

in het parlement een tsunami aan kritiek isgekomen. Het kiwimodel bleef desondankseen stok achter de deur en dat heeft ge-werkt. Een primeur in België en Europa was2005-2006, toen voor het eerst in de socialegeschiedenis de kosten in absolute cijferszijn gezakt met veertig miljoen euro.

Waarom zijn de prijzen dan opnieuwgestegen in 2007-2008?Dat kwam ten eerste door het peperdurevaccin tegen baarmoederhalskanker. Dekostprijs bedroeg 375 euro, en werd bijnavolledig terugbetaald. Ook de dure kanker-medicatie had een sterke invloed. Vorig jaarkwam er echter een tweede ‘kiwiknik’,omdat de Vlaamse en Franse Gemeen-schap het vaccin tegen baarmoederhals-kanker met een aanbestedingsprocedurehebben aangekocht, volgens het kiwimodeldus. Daardoor is de prijs gezakt tot slechts52 euro per stuk. Zelfs met de kosten vangratis verspreiding aan tienermeisjes be-spaart het RIZIV 17 miljoen euro. En dat bo-venop het redden van heel wat levens. Datis toch een geweldig resultaat? Bovendiengaat het om een product dat nog steeds inpatent is en door slechts twee producentengemaakt wordt. Zoiets kan enkel door onzegemeenschappelijke koopkracht te gebrui-ken als hefboom.

Het kiwimodel blijkt een succesformuleom de kosten te drukken, getuige hetvaccin tegen baarmoederhalskanker.Waarom is het dan zo moeilijk om ditmodel algemeen in te voeren?Je moet weten dat tegen het kiwimodel degrootste lobbycampagne ooit is gevoerd in

ons land. Een vertegenwoordiger vanpharma.be heeft dat in een onbewaakt mo-ment zelfs expliciet bevestigd aan een the-sisstudente van de Universiteit Antwerpen.Het orgelpunt was de nacht van 22 maart2005, toen gestemd werd over een wets-voorstel van toenmalig minister van Volks-gezondheid Demotte. Het kiwimodel zoutoegepast worden op een reeks kaskrakerszoals statines (nvdr: bloeddrukverlagers)met een geschatte besparing van 540 mil-joen euro als gevolg. In de late uurtjes werdplotseling een reeks amendementen inge-diend door Yolanda Avontroodt (VLD), inwerkelijkheid echter neergepend door defarmaceutische industrie. Deze heeft uitein-delijk bijna 100 miljoen euro op tafel gelegdom het voorstel te verwateren tot een ‘kiwi-moes’. Ze stelde zelfs een taks op haaromzet voor. Kan je je dat voorstellen, de in-dustrie die zelf vraagt om zwaarder belastte worden? Uiteindelijk heeft men dat ge-slikt. Desondanks zorgde de hete adem vanhet kiwimodel voor sterke prijsdalingen in dejaren daarop.

Voor maagzuurremmers, antischimmel-middelen en antibiotica gaat de over-heid elke maand het goedkoopsteproduct aanduiden. Goed idee?Dat is weer zo’n halfslachtige maatregel metveel perverse effecten als gevolg. Zo moe-ten chronische patiënten elke maand een

Men zegt dikwijls dat de kosten vanonze gezondheidszorg ontsporen.Klopt het dat behandelingen steedscomplexer en dus duurder worden?De behoeften van veel mensen worden inieder geval steeds minder gelenigd. Toen ikvijfentwintig jaar geleden afstudeerde, be-stond het remgeld uit een symbolische bij-drage van de patiënt. Inmiddels zijn we totdriemaal zo rijk geworden, maar wat blijktuit de Nationale Gezondheidsenquête van2008? 14 Procent van de Belgen zegt datze het afgelopen jaar gezondheidszorg heb-ben uitgesteld om financiële redenen. In2004 was dit nog 10 procent, in 1999slechts 8 procent. Vandaag heb ik patiëntendie zich in de schulden steken om hospita-lisatiefacturen af te betalen, ook al ontwijkenze de vele supplementen die tegenwoordigschering en inslag zijn. Ook palliatieve thuis-zorg is stilaan onbetaalbaar geworden voorveel mensen.

Zijn het vooral de sociaal zwakkerendie de impact voelen?Ja, vooral onderaan de sociale ladderneemt de ongezonde levensverwachtingtoe. Maar iedereen voelt de prijsstijgingen.De geneesmiddelenuitgaven zijn steil geste-gen vanaf het midden van de jaren ’90. Tot2004 gingen ze omhoog met 10 procentper jaar. Dat is enorm. Tussen 2005 en 2007maakten we echter een eerste ‘kiwiknik’mee zoals dat heet bij het RIZIV. De over-heid heeft geprobeerd de kosten in de handte houden via het kiwisysteem (nvdr: zie ka-derstuk). Men heeft toen een aantal half-slachtige maatregelen genomen om deprijzen te drukken, waarop in de media en

“ “


Neels van pharma.be goed voor dertig-duizend jobs. Geen overheidsbemoei-enis dus, of zij kunnen weleensvertrekken.Acht op de tien geneesmiddelen in Belgiëworden geïmporteerd. De enorme meerkostdie wij betalen aan dergelijke medicijnen ver-dwijnt rechtstreeks in de zakken van aandeel-houders van multinationals die in België nietaan onderzoek en ontwikkeling doen. Met hetkiwimodel kiest men het beste product aande beste prijs per subklasse, waardoor dewildgroei aan producten die weinig verschillenmaar wel veel geld kosten vermeden wordt.Daardoor valt met het kiwimodel ook de drijf-veer voor marketing grotendeels weg. Numoeten multinationals het product immers inde pen van artsen krijgen. Marketing maakttot 30 procent van de verkoopprijs van ge-neesmiddelen uit. Als dat wegvalt komen erextra middelen vrij om onderzoek te doennaar echte innovatieve geneesmiddelen inplaats van kopieën die niet of nauwelijks beterzijn. Dat geld kan ook naar de zorgsectorgaan in het kader van de vergrijzing.

Voor dit soort besparingen bestaat volgensmij een breed draagvlak. Ik wil benadrukkendat ze wel ten goede moeten komen van depatiënt. Het is weinig gekend, maar de Eu-ropese Commissie heeft Griekenland recentopgelegd om het kiwimodel toe te passen.Niet voor de burgers, maar om de puttenvan de bankiers te vullen. We moeten netkost wat kost onthouden waar die puttenvandaan komen, want anders is de patiëntalweer de dupe.

Een ander, vrij controversieel, bespa-ringsvoorstel kwam onlangs van Jean-Jacques Cassiman, voorzitter van deVlaamse Liga tegen Kanker. Hij zei dat“we de dure kankerbehandelingen moe-ten afbouwen, en dokters moeten op-houden te doen alsof een duurgeneesmiddel zoveel beter is, terwijl heteigenlijk alleen een korte levensverlen-ging oplevert”. Bent u hiermee akkoord?Niet helemaal, maar Cassiman heeft weleen punt. Het is absurd om onnodige en

ander merk gebruiken. Dat leidt op termijntot dubbel gebruik. Als men dan toch iederemaand zoekt naar het goedkoopste middel,waarom hanteert men dan geen aanbeste-ding voor drie jaar? Men maakt het systeemdermate ingewikkeld om toch maar het ki-wimodel te vermijden. Hetzelfde geldt voorVande Lanottes voornemen om prijsverge-lijkingen met onze buurlanden te organise-ren. Het achterliggende idee is dat degemeenschappelijke koopkracht gebruiktwordt om de prijzen te drukken. Gebruikdan toch gewoon het kiwimodel.

De industrie is er niet voor gewonnen.Zo is de farma-industrie volgens Leo

Tegen het kiwimodel

is de grootste lobby-

campagne ooit

gevoerd in ons land.

“ “Dossier: Generatiesolidariteit

Een stijgende trend: tot 14 procent van deBelgen heeft in 2007 gezondheidszorg uitgesteld om financiëleredenen.


Gezondheidszorg moet nodiggedecommercialiseerd worden.“ “

dure behandelingen uit te voeren bij oude-ren waarbij niet zozeer de levenskwaliteitvan de patiënt primeert, maar eerder de in-komsten uit machines of geleverde presta-ties. Ik wil het debat nuanceren met eengoed voorbeeld. Het beste en populairstegeneesmiddel tegen borstkanker is hercep-tine. Het is het resultaat van vijftien jaar on-derzoek van vier universiteiten en NationalInstitutes of Health in de Verenigde Staten.Nu, onder Reagan heeft het Congres deBayh-Dole Act gestemd. Bij het ontdekkenvan beloftevolle stoffen zijn universiteitendaarom verplicht om privé-partners te zoe-ken om ze verder te ontwikkelen en te com-mercialiseren. Voor herceptine heeft hetbedrijf Genentech een investering van 240miljoen euro gedaan, waarna de multinatio-nal Roche er een licentie op heeft genomen.In België verkoopt Roche herceptine aan35.000 euro voor één jaarbehandeling, watin geen enkele verhouding staat tot de in-vestering die Roche er zelf in heeft gedaan.Het is eerder de prijs die men vermoedt datde staat, markt of vrouw met borstkankerbereid is te betalen. Dit systeem leidt totexorbitante uitgaven voor ons en 2 à 3 mil-jard euro extra jaaromzet voor Roche.

Waar trekt u de grens? Wanneer is eenbehandeling te duur?Die grens is niet duidelijk afgebakend, wantniet elke bejaarde is dezelfde. Mijn principeis dat je garandeert dat ieder mens, onge-acht zijn situatie, de behandeling kan krijgendie hij nodig heeft. Daarnaast moet je tot eendialoog komen met de patiënt. In de ‘pa-tiëntgerichte geneeskunde’ informeert dearts zijn patiënten op correcte en eerlijkewijze over alle mogelijkheden in zijn situatie.

Dan wordt geprobeerd om een commonground te vinden. Wat zijn de wensen, ver-wachtingen van de patiënt, wat zijn de voor-delen en nadelen verbonden aan eenbehandeling of aan het stoppen van alle be-handelingen? Pas dan nemen arts en patiënteen gemeenschappelijk besluit. Meestal zieik dat die beslissing zeer redelijk en billijk is.Dit alles gebeurt nu nog veel te weinig.

Hoe komt dat? Is het te wijten aan the-rapeutische hardnekkigheid of ligt hetaan winstbejag?Er zitten vaak commerciële motieven achter,maar psychologische factoren spelen zekerook mee. Artsen willen iets dóen voor hunpatiënten, behandelen. Met patiëntgerichtegeneeskunde kan je je daar als arts tegenwapenen. Er bestaan genoeg competentie-cursussen voor. Alleen wordt dat onvol-doende gedaan, zeker door specialisten.

Denkt u werkelijk dat zo’n training hetprobleem van onnodige behandelingenzal oplossen?Je moet op verschillende aspecten inwer-ken. Training is één zaak. Anderzijds is zorggeen koopwaar. Gezondheidszorg moetdus gedecommercialiseerd worden. Mo-menteel gebeurt net het omgekeerde, metals argument dat het niet meer betaalbaaris als we het niet aan de markt overlaten.Maar wat zie je? Ziekenhuizen worden be-drijven. Zodra je marktdenken invoert in degezondheidszorg leidt dat automatisch toteen tweesnelhedengeneeskunde.

Van Duppen beschreef het kiwimodel al in2004 in De Cholesteroloorlog. Waaromgeneesmiddelen zo duur zijn.

Het geneesmiddelenbeleid en de voorlich-ting van de bevolking in Nieuw-Zeeland(nvdr: Een kiwi is een bijnaam voor eenNieuw-Zeelander) zijn in handen van éénpolitiek en commercieel onafhankelijkoverheidsinstituut: Pharmac. Het stelt eenlijst samen van geneesmiddelen die opvoorschrift verkrijgbaar zijn. Men kiest hetbeste product aan de beste prijs per sub-klasse en subsidieert dit. Daarnaast biedthet instituut enkele alternatieven aan, dieechter terugbetaald worden aan de prijsvan het goedkoopste referentieproduct.Als de arts bevestigt dat een patiënt eenmiddel niet verdraagt, dan betaalt de over-heid het duurder alternatief wel terug.Nieuwe, duurdere producten waarvan nogniet is bewezen dat ze beter zijn wordenniet terugbetaald. Het beslissingsproces isna te kijken via internet en is dus zeertransparant.

Dit systeem vermijdt de wildgroei aan pro-ducten die weinig verschillen maar wel geldkosten aan onderzoek, ontwikkeling, er-kenning en marketing. Bovendien kostenmedicijnen in Nieuw-Zeeland 50 procent à70 procent minder in vergelijking met Bel-gië. Dat lukt door een openbare aanbeste-ding uit te schrijven op basis van hetgeschatte aantal medicijnen dat Pharmacnodigt denkt te hebben. Men laat dus demarkt werken om de laagste prijs te bedin-gen. Dit heet een behoeftegestuurd beleid,in tegenstelling tot het aanbodgedrevensysteem waarin bedrijven de (hogere) prij-zen bepalen.

Het kiwimodel¿Qué?



e Millennials. Het zou de naam kunnen zijn van eensuccesvolle postrockband, maar het is de generatie van

de 21ste eeuw, het zijn de jongeren van nu, de volwasse-nen van morgen. Geboren ná 1982, na de generatie X en debabyboomers. Ze zijn ambitieus én pragmatisch, sterk indivi-dualistisch én tegelijkertijd sociaal gericht. Ze willen hard wer-ken én veel vrije tijd. Maar hoe zit het met de relatie tussendeze generatie Y en haar ouders? En is die nu zo anders danvijftig jaar geleden?

nu tussen ouders en kinderen volop onder-handeld.

Vrij, maar niet vrijblijvendMaarten (22) woont nog thuis. “Ik kan tegenmijn ouders alles kwijt. Ze hebben mij veelvrijheid gegeven. Ik mocht mijn eigen keuzesmaken. Vrij dus, maar niet vrijblijvend. Voor

kinderen veel minder de behoefte voelen omte rebelleren. Ze hebben nog maar weiniggeheimen voor ma en pa, en hóeven dezeook niet meer te hebben: openheid, eerlijk-heid en verantwoordelijkheid zijn de nieuwesleutelwoorden. Terwijl jongeren vroeger uithet raam klauterden om uit te kunnen gaan(men zegge en schrijve jaren ’70), wordt er

Jawel, zo blijkt uit de vele studies en trend-rapporten over de Millennials. Met hun ou-ders hebben de jongeren van tegenwoordigeen hele andere relatie dan de traditioneleouder-kindverhouding, die hun verwekkersdoorgaans zelf gekend hebben. De moedersen vaders anno nu ontpoppen zich meer alsde coach van hun kinderen, waardoor deze

Kinderen van hun generatie

Huisarrest ofoverleg:beïnvloedt tijdsgeest ouder-kindrelatie?

Jasmien Peetersvrijzinnig humanistisch consulent huisvandeMens Mechelen

Neil en Bieke, kleinzoon en grootmoeder.


traditioneel. Wij hadden als kinderen niets inde pap te brokken. Vaders wil was wet. Punt.Mijn vader was een gezagsfiguur, hij be-paalde alles. Afstand en controle waren desleutelwoorden. Dat wás gewoon zo. Tegen-spreken kwam bij ons niet op. Ik ben jonggetrouwd, omdat dat toen de enige manierwas om thuis weg te kunnen. Toen ik laterzelf moeder werd, heb ik het anders aange-pakt. Ik heb voor een andere opvoedingsstijlgekozen. Communicatie met mijn tweedochters was heel belangrijk. Misschien wasik zelfs wat laissez-faire.”

Generatie Z De volgende generatie is ondertussen in demaak: generatie Z zit op de schoolbanken. Het zijn ‘open wereldburgers’. Althans, datwillen de trendbureaus ons toch graag doengeloven: een beetje Zeitgeist research (watjongeren bezig houdt anno 2012) kost bijmarktonderzoeker Trendwolves 285 euro. Dekassa rinkelt. Ook Dimitri Mortelmans, socioloog aan deUniversiteit Antwerpen, plaatst een kantteke-ning. “Marketingmensen vinden elke tien enondertussen zelfs elke vijf jaar een nieuwegeneratie uit. Vaak gaat het hier niet zozeerom een generatie maar om een groep tienersdie blijkbaar anders kijkt naar de sociale wer-kelijkheid dan de vorige groep tieners. Of ersteeds sprake is van een duurzame wijzigingvan houdingen, die doorheen de levensloopopvallend blijven verschillen, durf ik te betwij-felen.”

“Kinderen van nu houden

van luxe en overdaad, ze

tonen geen respect meer

voor ouderen en houden

van kletspraatjes in

plaats van lichaamsbewe-

ging. Kinderen zijn kleine

dwingelanden en hebben

in het gezin geen onder-

danige houding meer. Ze

spreken hun ouders

tegen… en tiranniseren

hun leerkrachten.”

De Griekse filosoof

Socrates, ongeveer 2.500

jaar geleden.

de keuzes die ik maakte, moest ik mij immersinzetten. Soms vond ik de bemoeienissenvan mijn moeder en vader lastig, maar ik hebook geleerd om vol te houden. Ik denk wel dat er dingen veranderd zijn. Voormijn ouders was de familie nog heel belang-rijk. Mijn moeder spreekt bijvoorbeeld methaar zussen af, en niet met vriendinnen. Voormij zijn mijn vrienden belangrijker.”

Neil (14,5) deelt een kangoeroewoning metzijn ouders en zijn grootmoeder: “Ik heb eengoede relatie met mijn ouders. Ik heb wel vol-doende ruimte nodig om alleen te kunnenzijn. Mijn ouders zijn mijn vrienden niet. Mijnvrienden, die kies ik zelf. Mijn moeder envader laten me redelijk vrij. Alleen als het overmijn schoolresultaten gaat, zijn ze heelstreng. Ze vinden het belangrijk dat ik laterop een goede manier in de maatschappij kanleven. Gezag of dialoog? Een beetje van bei-den, denk ik. Ik weet dat wij als kinderen nuongelooflijk veel vrijheid hebben. Maar die au-tonomie kunnen we aan. Ik denk dat je kin-deren niet teveel moet verwennen, dan loopthet wel los. Ik heb een eigen gsm, maar ikbetaal zelf een deel van de belkosten. Ik vind de waarden van mijn ouders goedewaarden. Als ik erover nadenk, heb ik hunwaarden overgenomen. Wij doen alles metde fiets en eten vegetarisch en biologisch.Dat ga ik later ook zo doen.”

Vaders wil is wetEen contrast met zijn grootmoeder Bieke(67): “Mijn relatie met mijn ouders was heel

De jeugd vantegenwoordig...

Socrates

Wij kunnen autonomie aan.

Neil (14,5)“ “



ver intergenerationelesolidariteit wordt veelgeschreven dezer dagen.Het thema is, nu het pensi-

oendebat hevig woedt, bran-dend actueel. Maar solidariteit kanenkel ontstaan wanneer mensenvan verschillende generaties elkaarontmoeten. Hoe? Bij bijvoorbeeldvrijzinnig humanistische verenigin-gen. Zij brengen, via socio-cultu-rele activiteiten, jongeren enouderen samen.

zijn… aan bod. Hoewel het vooral om deontmoeting gaat, is enige diepgang nodigom tot een waardevol gesprek te komen. Tij-dens de ontmoetingsmomenten filosofeertmen immers over de generatiegrenzen heenover deelaspecten van het leven. Het is bo-vendien belangrijk dat iedereen kan deelne-men. Daarom worden de groepjes zo gelijkmogelijk verdeeld. Dit kan echter ook inhou-den dat er twee of drie jongeren praten metéén senior, die meestal het vaakst aan hetwoord is. Sommige activiteiten worden ookiets creatiever ingericht, zoals het maken vaneen film of het schrijven van een tekst.

wat vooroordelen hebben over elkaar. Tij-dens de activiteit mochten de deelnemersmet post-its tekstballonnetjes plakken opeen reeks foto’s van senioren en jongeren.Daaruit werden vier thema’s gekozen waar-over men in groep kon praten.

Grenzeloze gesprekkenWegens het grote succes van deze activitei-ten organiseert HVV Oost-Vlaanderen sinds2007 elk jaar een aantal intergenerationelegespreksmomenten. Daarbij komen levens-thema’s zoals geluk, levenskwaliteit, seksu-aliteit en intimiteit, eenzaamheid en single

In 2007 organiseerde de Humanistisch-Vrijzinnige Vereniging (HVV) in Oost-Vlaan-deren een intergenerationele activiteit. Diekwam er nadat Nancy De Blieck, lector aande vakgroep Sociaal Werk van de Hoge-school Gent, voorstelde om haar studentenen de Grijze Geuzen samen te brengen. Tij-dens gespreksmomenten discussieerdende jongeren en de seniorentak van HVVover hun inspraak in de samenleving. Eenandere activiteit focuste op de beeldvormingvan de andere generatie met als vertrek-vraag ‘Hoe diep is het water?’. Het ideeheerst immers dat jongeren en ouderen heel

Als jong en oud elkaar ontmoeten…

Vrijzinnig humanistischeverenigingen brengengeneraties samen

Liza JanssensDe affiche van de themaweek Oude verhalen, jonge dromen.


loof vroeger en nu, een uitgave van HVV enhet August Vermeylenfonds, met de steunvan de Koning Boudewijnstichting en de In-stelling voor Morele Dienstverelening (IMD)Oost-Vlaanderen. Nadien werd hier een dvdvan gemaakt.

In Oost-Vlaanderen organiseerde men laterook een themaweek Oude verhalen, jongedromen. Dit werd georganiseerd door HVV,het August Vermeylenfonds, het Willemsfonds,Hujo, het Geuzenhuis en Mong Rosseel vande Vieze Gasten. Aan Mong Rosseel werdgevraagd om een toneelstuk te creëren overhet thema. Na het bijwonen van heel wat in-tergenerationele gesprekken heeft hij demonoloog Van pukkels en rimpels gemaakt,waarin hij afwisselend een zestiger, een ze-ventiger en een tachtiger speelt. Daarnaastvond er een fotografiewedstrijd plaats en or-ganiseerde Hujo een mensenbib, waarbij inplaats van boeken mensen met interessante

verhalen konden ontleend worden. Tot slotwoonden geïnteresseerden een aperitiefge-sprek met de cartoonist Peter van Straatenbij.

VerrijkendMaar het intergenerationele verhaal stoptniet na gesprekken en een themaweek. Opde planning staat de activiteitenreeks Gelukin tijden van crisis. Deze zal plaatsvinden in2013 op verschillende locaties in Oost-Vlaanderen. Voor de organisatie zorgt HVVOost-Vlaanderen in samenwerking met deHogeschool Gent.

Zowel jongeren als senioren houden eengoed gevoel over aan de activiteiten. Het isdé gelegenheid om elkaar beter en diep-gaander te leren kennen. De ontmoetingmet een andere generatie werkt verrijkenden versterkt het sociaal weefsel.

Oude verhalen, jonge dromenNaast de Oost-Vlaamse gespreksactiviteitenontstond op nationaal niveau het idee om eendocument humain te maken. Peter Algoet,educatief medewerker en coördinator celEducatie en Maatschappij bij HVV, hoordeeen oudere vertellen over zijn vrijzinnige op-voeding. Hij besefte: ouderen dragen be-langrijke verhalen met zich mee, die bij hetuitsterven van deze generatie verloren gaan.Zoals de Engelse schrijver Joseph Conrad alzei “Ieder mens die sterft, is een museumdat brandt.” Het document humain was ge-boren: tien oudere mensen die vrijzinnig hu-manistisch zijn grootgebracht en tiensenioren met een katholieke voorgeschiede-nis werden geïnterviewd over levensbe-schouwing. Tegelijkertijd verzamelden eenaantal leerkrachten niet-confessionele ze-denleer soortgelijke verhalen van jongerennu. Die teksten zijn verwerkt in het boekOude verhalen, jonge dromen. Over (on)ge-

1 Mong Rosseel, maker vanVan pukkels en rimpels. foto: © Ronny De Schuyter

2 De cover van het boekjeOude verhalen, jonge dro-men.

3 Een activiteit rond beeldvor-ming: wat vinden de genera-ties nu echt van elkaar?

4 Jong en oud leren elkaarkennen.

5 Een gespreksmoment tussenjongeren en senioren.

1 3

4

5

2

Generatie- solidariteit...Dossier deMens.nu Magazine | 1 d o s s i e r U I T N E EM - B A R K E A T...

Documents

Transcript of Generatie- solidariteit...Dossier deMens.nu Magazine | 1 d o s s i e r U I T N E EM - B A R K E A T...