Hoe groot is het normalemaatschappelijke risico?

2014, Eindhoven/RotterdamProf mr. B.P.M. van Ravels

Inleiding

Wat is het actuele belang van de beantwoording van deze vraag?

- Toepassing beginsel van de gelijkheid voor de openbare lasten

- Toepassing planschaderecht Wro: art. 6.2. Wro

- Eerste lid: zelfstandige betekenis

- Tweede lid: minimum-forfait bij indirecte planschade

- Introductie Wet nadeelcompensatie : titel 4.5 Awb: wanneer ?

Enige misverstanden

- Het normaal maatschappelijk risico kan ‘worden gezien als de gemiddelde (= normale) kans (= risico) dat een situatie verandert, rekening houdend met alle relevante omstandigheden (= maatschappelijke situatie)’

- Bij indirecte planschade dient voor wat betreft de invulling van het normale maatschappelijke risico van het wettelijke minimum van 2% te worden uitgegaan, tenzij bijzondere omstandigheden nopen tot afwijking van dit uitgangspunt.

-Verrekening van normaal maatschappelijk risico kan in de regel plaats vinden door een korting op het schadebedrag toe te passen van tussen de 15 en 25 %

4

Schema: vereisten aansprakelijkheid

• Schadeoorzaak: rechtmatige uitoefening van publiekrechtelijke bevoegdheid of taak-> ja

• Daardoor schade veroorzaakt -> Ja

• Abnormale last: de daardoor veroorzaakte schade dient buiten het normale maatschappelijke risico of het normale ondernemersrisico te vallen-> Ja

• Speciale last: de schade dient een benadeelde in vergelijking met anderen onevenredig te treffen->Ja

• Risicoaanvaarding -> Nee

• Vergoeding van schade anderszins verzekerd? Nee

• Dan: Nadeelcompensatie, tenzij schade niet beperkt of anderszins eigen schuld

Afbakening normale maatschappelijke risico

Hoe dient de omvang van het normale maatschappelijke risico te worden bepaald?

Typisch juistenantwoord: het hangt er van af !

Waarvan?

Van alle van belang zijnde omstandigheden van het geval

6

Wijze van bepaling omvang normaal maatschappelijk risico

Alle relevante omstandigheden van het geval zijn van belang (open norm), zoals:

• de aard van de overheidshandeling

• het gewicht van het daarmee gediende belang

• in hoeverre die handeling en de gevolgen daarvan voorzienbaar zijn voor de derde die als gevolg daarvan schade lijdt

• de aard van de toegebrachte schade

• de omvang van de toegebrachte schade

Aard van de schadeoorzaak

Bijvoorbeeld aard van aantasting van fundamentele rechten (bijvoorbeeld eigendomsrecht):

- ontneming eigendom

- plicht inbreuk op exclusieve gebruiksrecht te dulden

- beperking gebruiksmogelijkheden eigendom

- (indirecte) aantasting genot eigendom

Bij laatste 2 typen aantasting (bijvoorbeeld planologische maatregelen of verkeersbesluiten): normale maatschappelijke ontwikkeling?

8

Normale maatschappelijke ontwikkeling?

Factoren : aard van de schadeveroorzakende maatregel en voorzienbaarheid in abstracto :

Standaardoverweging in planschadekwesties

“Van belang is onder meer of de planologische ontwikkeling als een normale maatschappelijke ontwikkeling kan worden beschouwd waarmee de benadeelde rekening had kunnen houden in die zin dat die ontwikkeling in de lijn der verwachtingen lag, ook al bestond geen concreet zicht op de omvang waarin, de plaats waar en het moment waarop deze ontwikkeling zich zou voordoen”.

Vergelijkbare overwegingen in (andere) nadeelcompensatiekwesties

9

Normale maatschappelijke ontwikkeling?

- Criterium: in lijn der verwachtingen: ook in oudere planschaderechtspraak

- Geen vereiste: concrete beleidsvoornemens die openbaar gemaakt zijn (anders dan bij risicoaanvaarding)

- Geen vaste peildatum voor voorzienbaarheid (anders dan bij risicoaanvaarding)

Normale maatschappelijke ontwikkeling?

- Sluit de nieuwe planologische ontwikkeling aan op de (feitelijke) plaatselijke situatie?

- Past deze binnen het ruimtelijk beleid van de gemeente?

- Wat is de mate van aantasting van de bestaande stedenbouwkundige structuur en van bestaande woonklimaat?

- Kan de planologische ontwikkeling (in het algemeen) als een normale maatschappelijke ontwikkeling worden beschouwd ?

Normale maatschappelijke ontwikkeling?

Verkeersmaatregelen en werkzaamheden aan infrastructuur:

Hoofdregel“dat als uitgangspunt geldt dat het treffen van een verkeersmaatregel als hier aan de orde als een normale maatschappelijke ontwikkeling moet worden beschouwd, waarmee een ieder kan worden geconfronteerd en waarvan de nadelige gevolgen in beginsel voor rekening van betrokkene behoren te blijven”.

Normale maatschappelijke ontwikkeling?

Uitzondering:

“ Dat neemt niet weg dat zich feiten en/of omstandigheden kunnen voordoen waardoor een individueel belang ten gevolge van een dergelijke maatregel zodanig zwaar wordt getroffen dat het uit die maatregel voortvloeiende nadeel redelijkerwijs niet ten laste van betrokkene dient te blijven. Dat sprake is van een dergelijke situatie dient in beginsel door betrokkene aannemelijk te worden gemaakt”.

Normale maatschappelijke ontwikkeling?

Voorbeelden van uitzonderlijke omstandigheden bij werkzaamheden aan infrastructuur:

– Abnormale omvang of lange duur

- Abnormale ernst van de ingreep: tijdelijk verminderde bereikbaarheid, of (betrekkelijk unieke) volledige wegafsluiting gedurende een relatief lange periode.

- Plotselinge en drastisch ingrijpende maatregel.

- Abnormaal hoge frequentie werkzaamheden / kort na elkaar

- Abnormaal gelet op locatie

- Abnormaal gelet op aan betreffende economische activiteit inherente nadelen (bv weggeboden onderneming)

14

Normale maatschappelijke ontwikkeling

Stel: schadeoorzaak is op zichzelf geen normale maatschappelijke ontwikkeling -> betekent niet zonder meer dat gehele schade buiten nmr valt

Veelal percentuele korting op schadebedrag.

- bij tijdelijke infrastructurele maatregelen die leiden tot afsluiting , feitelijke periode afzetten tegen “normale” periode van afsluiting wegens regulier onderhoud

- mate waarin, in een bepaalde omgeving / op een bepaalde locatie, rekening moet worden gehouden met het treffen van bepaalde nadelige maatregelen

Kortingspercentage

-Bijv. Paul Krugerbrug-uitspraken (jaren ‘80): betrokkene mocht er niet vast op rekenen dat situatie ongewijzigd zou blijven (20% korting)

-Tendens naar hogere kortingen: aanvankelijk doorgaans kortingen tussen 15 en 25%. Inmiddels ook hogere kortingen: 50% (schiphol)

-Weging van relatieve omvang van schade speelt daarbij geen rol. Deze gaat (soms impliciet) aan toepassing van korting vooraf.

16

Normale maatschappelijke ontwikkeling

Stel: schadeoorzaak is op zichzelf normale maatschappelijke ontwikkeling -> betekent niet zonder meer dat schade binnen nmr valt.

M.n. aard en omvang van schade kunnen tot ander oordeel leiden.

Relatieve omvang van schade

- Welke relatie?

Percentuele drempel

• Overstijgt waardevermindering een zodanig percentage van de waarde van object vóór het ontstaan van de schade, dat dit nadeel geacht kan worden het nmr te overstijgen? Planschade: minimum-forafait 2%; afhankelijk van omstandigheden ook hogere drempels aanvaardbaar, bijv. 5% (Schiphol)

• Overstijgen extra kosten een zodanig percentage van de totale kosten, dat deze kosten geacht kunnen worden het n.o.r te boven te gaan? 15%?

• Overstijgt de omzetderving op jaarbasis een zodanige percentage (15%) van omzet op jaarbasis over referentiejaren, dat dit nadeel geacht kan worden het n.o.r. te boven te gaan?

Percentuele drempel

Filiaalbedrijven / solobedrijven

Waartegen gederfde omzet (winst) afzetten?

Normale omzet (winst) op jaarbasis van getroffen filiaal?

Of:

Normale omzet (winst) op jaarbasis van rechtspersoon; economische eenheid?

Economische eenheid

Wijzen van bepaling nmr

- Ad hoc / casuïstisch

- Al dan niet met gebruikmaking van in cijfer uitgedrukte drempel en/of korting

- Drempel (al dan niet in cijfer/percentage uitgedrukt)

- Korting

- Combinatie korting / drempel

- Vaste wijze van bepalen

- Drempel

- Korting

- Combinatie korting / drempel

- Aanvaardbaar met het oog op uniformiteit en de voorspelbaarheid ; komt rechtszekerheid ten goede; altijd beoordelen of bijzondere omstandigheden tot afwijking nopen

Wijzen van bepaling nmr

- Ad hoc / casuïstisch

- Al dan niet met gebruikmaking van in cijfer uitgedrukte drempel en/of korting

- Drempel (al dan niet in cijfer/percentage uitgedrukt)

- Korting

- Combinatie korting / drempel

- Vaste wijze van bepalen

- Drempel

- Korting

- Combinatie korting / drempel

- Aanvaardbaar met het oog op uniformiteit en de voorspelbaarheid ; komt rechtszekerheid ten goede; altijd beoordelen of bijzondere omstandigheden tot afwijking nopen

Wie bepaalt omvang nmr?

- Wetgever, bestuur of rechter?

- Zuivere rechtsvraag of politiek-bestuurlijke vraag?

- De vaststelling van de omvang van het normaal maatschappelijk risico of normaal ondernemersrisico is in de eerste plaats aan het bestuursorgaan. Deze komt beoordelingsvrijheid toe.

- In Wro (zeer) ten dele wetgever:

art. 6.2., lid 2 Wro: minimumforfait Wro

- De bestuursrechter toetst de besluitvorming op rechtmatigheid en daarmee dus ook aan het égalitébeginsel.

- Hogere motiveringseisen naar mate drempel of korting hoger is