1 1

g e l e z e n e n -­goedgekeurd g e l e z e n e n -­goedgekeurd g e l e z e n e n -­goedgekeurd g e l e z e n e n -­goedgekeurd

KA

TH

O’s

ca

hie

rs |

nr

25

| 2

011

| V

.U.

La

riss

a D

eb

lau

we

Au

teu

r: A

lan

Ve

ys,

pro

jec

tgro

ep

: L

ab

ell

en

va

n c

urs

usm

ate

ria

al

*: gelezen en goedgekeurd

32

Gelezen en goedgekeurd

auteur: Alan Veys en de projectgroep ‘Labellen van cursusmateriaal’

Voorwoord

Deze Katho cahier is het resultaat van het project ‘Gelezen en goedgekeurd’ dat proefdraaide in

2010-­2011 binnen het departement Sociaal-­agogisch werk -­ IPSOC. Drie docenten uit de opleiding

Bachelor in de Maatschappelijke Veiligheid lieten hun zelfgeschreven cursus aftoetsen aan

het kritisch oog van werkveld, studenten en collega’s. Deze bundel schetst het verloop van dit

experiment.

De ambitie van deze tekst is niet om een best practice naar voor te schuiven. Het is wel een

neerslag van hoe het reviseren van een zelf ontwikkelde cursus kan georganiseerd worden en onze

ervaringen tijdens dit proces. Hiermee willen we handvaten aanreiken aan andere departementen,

opleidingen en docenten die een gelijkaardig proces wensen door te maken. Door het neerschrijven

over het eigen ontwikkeld cursusmateriaal.

Dank

In de eerste plaats wil ik Bart Vandenbogaerde, Barbara Verdonck en Claudine Van der

Hoogerstraete bedanken. Deze docenten durfden het aan hun cursus aan een kritische externe

blik te onderwerpen. Eva Cornelis, Martine De Cock en Kries Vanoverberghe stonden borg voor

een kwalitatieve didactische feedback op de deelnemende cursussen. De experten Ignaas Devisch

Anne Martens, Peter Mertens, Dirk Pype en Ann Vandenbroucke bezorgden deze cursussen een

toetssteen met het werkveld en de brede maatschappelijke context. Paul Crevits, Famke Deprins,

Veerle Dupont, Riet Vanderstichele en Hannelore Verzele wil ik bedanken voor hun input en

feedback op dit project. Het cahier ‘kwaliteitsvolle leermiddelen’ van Kathleen Delameilleure en de

gesprekken met Bart Dhaenens waren een goede bron van inspiratie om met dit project van start te

gaan.

Zonder de medewerking van al deze mensen, had het project geen kans van slagen. Muchisimas

gracias!

54

Inleiding

Aanleiding voor het projectEen handboek dat in de handel verkocht wordt, wordt geschreven door één of meerdere auteurs,

nagelezen en becommentarieerd door evenzoveel kritische redactieleden en geredigeerd door een

gespecialiseerde ploeg taalkundigen van de uitgeverij die het werk uiteindelijk op de markt brengt.

Het departement Sociaal-­agogisch werk -­ IPSOC heeft een traditie in home-­made of zelf ontwikkeld

cursusmateriaal. Handboeken worden gebruikt waar mogelijk, maar 80% van het cursusmateriaal

wordt ontwikkeld door de vakdocenten zelf. Vakdocenten hebben immers hun expertise en kennen

de doelgroep waardoor een cursus op maat van de student geschreven kan worden. Het schrijven

van een syllabus of cursus is een éénmansproject, zelfs wanneer het samengesteld wordt door

meerdere auteurs, dan nog is ieder verantwoordelijk voor zijn/haar hoofdstuk. Geen of weinig

feedback van de doelgroep, geen kritische blik van een redactieraad en geen lezing door een

buitenstaander zijn de gevolgen.

Er zijn in de hogeschool en de opleiding goede handleidingen voor kwalitatief cursusmateriaal,

sjablonen en studiewijzers voorhanden. Daarnaast zijn er de jaarlijkse evaluaties van het

cursusmateriaal door studenten. Met dit project willen we verder gaan.

De huidige handleidingen voor kwalitatief cursusmateriaal kijken enkel door de bril van de

docent: is het didactisch in orde, of m.a.w. is er een inhoudstafel en wordt het sjabloon gebruikt?

Helderheid in schrijven, correctheid en inhoudelijke volledigheid betreft, goede voorbeelden,

boeiende schrijfstijl, vermijden van overlap, voortbouwen op andere cursussen, goede referenties

en bronnenlijsten,… dat kan je niet met zo’n handleiding alleen realiseren. De student-­evaluatie

van het cursusmateriaal die via vragenlijst of mondeling door de docent wordt opgevraagd is vaak

globaal en algemeen. Ze zegt niets over de diverse voorbeelden die gebruikt worden, de opbouw

van de cursus, het gebruik van de cursus, …. Kortom, docenten moeten vaak eigen ervaringen en

opzoekingswerk inbrengen om hun cursusmateriaal te actualiseren. Ze kunnen zich niet beroepen

op een redactieploeg die de toets voor hen maakt.

Dat zoveel vakdocenten zelf een cursus schrijven en hier ook zeer veel tijd aan besteden, zegt iets

over de gedrevenheid en ambitie om maatwerk te leveren. Dit project is geen pleidooi voor nog

meer werk voor de vakdocent noch een verdoken en van bovenuit gestuurde evaluatie van het

bestaande cursusmateriaal.

VisieDit experiment heeft de ambitie om een experiment op te zetten om de onderwijsvisie te aarden.

In deze visie op leren is de docent een auteur en ontwikkelaar van stimulerende leeromgevingen

voor zijn of haar studenten. Essentieel bij het leerproces is de inzet van eigentijds en leerkrachtig

studiemateriaal. Het werkveld en de maatschappij als volwaardige partners in dit proces betrokken.

Hun inbreng moet een permanente toetssteen voor de ontwikkelde leeromgevingen zijn. Maar

heeft de docent ook effectief tijd om na te gaan of zijn cursusmateriaal aan deze toets doorstaat?

En kan deze verantwoordelijkheid louter op de docent afgewend worden?

Het ondersteunen van de docent staat in dit experiment centraal. Er worden tijd en middelen

vrijgemaakt om de docent bij te staan in het aftoetsen van zijn of haar zelf ontwikkelde

cursusmateriaal. Het zoeken van experten uit het werkveld, mededocenten en studenten wordt

gefaciliteerd door projectcoördinator (mededocent) en hoeft niet meer door de docent zelf

opgevolgd te worden. Hierdoor wordt de noodzakelijke ruimte vrijgemaakt opdat de welwillende

docent ook effectief kan overgaan tot aftoetsen en bijwerken van de cursus.

In het volgende deel wordt een stappenplan uit de doeken gedaan. We maken de opsplitsing tussen

het niveau van het management (opleidingscoördinator) en de niveau van de docent om duidelijk

te maken welke stappen ondernomen kunnen worden.

Stappenplan voor het management

I. Bepalen van cursussen die deelnemen aan het project

(Opleidings-­ of departementaal niveau)

Welke cursussen worden gekozen om de toets te doorstaan? Bij de start van het project zal dit

eerste vraag zijn. Hieronder worden een aantal principes opgesomd die onze keuze bepaalden.

1. VrijwilligheidWe kozen er in eerste instantie voor om de keuze van de cursus bij de docent te leggen. De docent

kiest dus zelf of hij al dan niet zijn cursus wil herwerken. Als het herwerken van de cursus gebruikt

wordt als evaluatie-­ of functioneringstool, dan schiet dit zijn doel voorbij. Deelnemen aan dit

project is een voldoende garantie op kwaliteit Het is geen goed idee om een soort examen te

maken waarop een docent kan slagen of niet slagen. Het gaat erom dat een docent zijn/haar werk

laat nalezen door externen.

76

Intrinsiek verwachten we natuurlijk dat docenten met de commentaren iets doen. En dat zullen ze

ook, want het is ondenkbaar dat een docent, die vrijwillig vraagt om mee te werken, nadien niets

zou doen met de commentaren.

Het kwaliteitslabel mag geen verplichting worden voor elke vakdocent, opgelegd door het

departement. Het is een vrijblijvend engagement van de individuele docent of vakgroep. We zijn

ervan overtuigd dat de bovenvermelde argumenten én het effect van een zachte competitie, de

vakdocent zal overtuigen.

2. Belang voor het werkveld.Alle vakken en opleidingsonderdelen zijn belangrijk voor het werkveld. Toch zullen bepaalde

onderdelen meer inspelen op de actualiteit dan anderen. Idealiter worden alle cursussen binnen

een opleiding om de vijf jaar gereviseerd. Door het aspect ‘werkveld’ in rekening te brengen, is het

mogelijk prioriteiten aan te brengen.

II. Vrijmaken van tijd en middelen

en aan te schrijven. Een niet te onderschatten tijdsinvestering waarvan moeilijk kan verwacht

worden dat de docent hier zomaar ruimte voor heeft. Het is dus essentieel dat de docent

ondersteund wordt indien deze beslist zijn of haar cursus te laten reviseren. Een schatting op basis

van onze ervaringen leert dat een projectcoördinator die 5% vrijgesteld wordt, dit proces voor een

vijftal cursussen kan organiseren.

Naast het inzetten van tijd, moet eveneens nagedacht worden aan het belonen van de revisors.

Zij steken hun tijd in het nalezen en becommentariëren van de cursus. Binnen de opleiding dient

worden nagegaan wat haalbaar is. In ons experiment beloonden we de studenten met twee

cinematickets. Het bedanken van de experten werd opgevat als een netwerkmoment waarbij op

een informele manier de banden tussen opleiding en werkveld kunnen worden aangehaald. Ook de

didactische experten uit het departement worden hiervoor uitgenodigd.

Stappenplan voor de projectcoördinator

Op zoek naar een spiegel

worden? In het beste geval heb je zelf voldoende contacten in het werkveld die je kunnen

helpen om de cursus te verbeteren. Indien dit niet het geval is, dan kan je te rade gaan bij

expertisecentra of collega’s. Het sjabloon in bijlage 1 kan je inspiratie geven om deze mensen te

contacteren.

student die er vorig jaar door was? Kies je enkel de primussen van de klas? Of mogen de

studenten die het moeilijker hebben ook hun zegje doen?

Opgelet: Wij kozen er voor om enkel cursussen te laten reviseren van vakken die door studenten

volledig afgewerkt werden. Een 2e jaarsvak werd dus beoordeeld door de huidige derdejaars.

Voor cursussen uit het laatste jaar van een opleiding is het niet steeds evident om studenten

terug te vinden die kunnen/willen meewerken. Via de alumniwerking kan gepoogd worden om

alsnog studenten te vinden.

zoek in de eigen rangen. Enkele mededocent -­beducht voor hun didactische kwaliteiten-­ werden

aangesproken om de cursussen van hun collega’s in alle vertrouwelijkheid door te lichten.

Een tip: probeer bij je zoektocht outside of the box te denken. Bij dit proefproject werd een

kruisverbanden gelegd worden waarbij bijv. vakken uit verpleegkunde bepaalde experten uit

het departement Sociaal-­agogisch werk -­ IPSOC kunnen gebruiken, didactische experten in de

Lerarenopleidingen, enz.

Eenmaal de revisoren gevonden zijn, kan overgegaan worden tot het beoordelen van de cursus.

Maar wat bepaalt een goede cursus?

Bepalen toetsingscriteria

Wat zijn nu de criteria die bevraagd dienen te worden? Tijdens dit project werd de

projectcoördinator aangestuurd door een stuurgroep die zich o.a. boog over dergelijke uitdagingen.

98

cursus moet voldoen. Het vastleggen van deze criteria is een delicaat en subjectief gegeven.

Daarom werden de criteria in de stuurgroep van dit project bepaald.

Wanneer de stuurgroep nadacht over de belangrijkste criteria botsten we al snel op deze

student tot student en van expert tot expert. Ondanks de veel verschillende en soms tegenstrijdige

visies op ‘goed cursusmateriaal’ kwam de stuurgroep tot een consensus.

Enkele reeds bestaande documenten boden een welgekomen eerste leidraad nl. het zelfevaluatie

document en het Katho cursus sjabloon (beide te vinden op My Toledo onder de community ‘Katho

nieuws’ -­ Leermiddelen en binnenkort ook op KATHOnet).

Ondanks de verschillende meningen in de stuurgroep, was er een grote consensus over wat

belangrijk is. Een stimulerende cursus moet qua lay-­out aan enkele minimale voorwaarden

voldoen, moet up-­to-­date zijn, moet begrijpelijk en boeiend zijn, enz. De lijst van criteria die

tijdens dit project werden gebruikt wordt hieronder opgesomd.

Vorm

tekeningen (of verschillende media).

Inhoud

inzicht.

beroepsuitoefening.

Structuur

onderwijswerkvorm, leermiddelen (bv. gebruikte boek of syllabus, artikels, enz), te bereiken

competenties, de begeleiding en de manier van evalueren.

moet bereiken.

onderwerp te lezen.

storend ervaren?

Didactisch

vaardigheden of attitudes.

toepassingsgerichtheid, etc).

studenten.

Al deze criteria werden vervolgens in een overzichtelijke vragenlijst gegoten die de docent kan

gebruiken om aan de revisoren te bezorgen. Deze vragenlijsten zijn in bijlages 2-­4 terug te vinden

is, of kunnen op eenvoudig verzoek naar alan.veys@katho.be digitaal bezorgd worden.

1110

Uitvoering

In de volgende fase contacteert de projectcoördinator de betreffende personen. Het opzet en

deadline worden gecommuniceerd (zie bijlage 1 voor een sjabloon);; de cursus en vragenlijst worden

doorgestuurd naar inhoudelijk expert, student en didactisch expert.

competenties enz.) voor ogen houden.

Als alle deelnemers hun vragenlijst hebben ingevuld, dan worden deze best als basis voor een

gesprek gebruikt. Men kan er voor opteren om de ingevulde vragenlijsten direct door te geven aan

de docent, maar een persoonlijk onderhoud, waarin de antwoorden worden toegelicht, zal meer

kwalitatieve feedback geven. De revisoren kunnen hun antwoorden nuanceren, tips geven, enz.

Eenmaal deze gesprekken afgerond zijn, kan de docent beginnen aan het bijwerken van de cursus.

In onze proeftuin werd van de docent een inspanningsverbintenis gevraagd. Er werd dus niet

meer nagegaan of de docent daadwerkelijk alle suggesties ter harte genomen heeft. We laten de

eindverantwoordelijkheid over de inhoud van de cursus bij de docent en gaan er van uit de hij best

geplaatst is om over de geschiktheid van de adviezen te oordelen.

In het project was tevens een kwaliteitslabel ingeschreven. De docenten die hun cursus bijgewerkt

hebben, kunnen nadien hun cursus voorzien van een kwaliteitslabel en korte bijhorende tekst om

dit te duiden (zie bijlage 5)

Kritische succesfactoren

Een aantal aspecten in dit project vragen om een doordacht aanpak.

moeten de feedback te zien krijgen. Dit is geen evaluatietool!

didactische experten niet overbevraagd worden op opleidings-­ of departementsniveau.

je inhoudelijke en didactische experten als je dit duurzaam wil implementeren

Richting voor verdere exploratie

werd gemaakt omwille van de beperkte omvang van dit proefproject. Om dit proces verder

te optimaliseren, kan overwogen worden om de vragenlijsten te digitaliseren zodoende de

verwerkingstijd te verminderen voor docenten.

om het aspect taal grondiger te bevragen.

staat laat zijn cursus doorlichten. Kan beleidsmatig gesteld worden dat elke cursus om de

zoveel jaar dient doorgelicht zonder aan de fundamenten van vrijblijvendheid te raken?

eveneens uitgerold worden in afstandsonderwijs.

zelden of nooit overleg. Het in kaart brengen van deze gemeenschappelijke inhouden, zou

kunnen leiden tot het opstarten van een lerend netwerk voor docenten op Katho niveau. Overleg

1312

Tijdlijn academiejaar

Sept

embe

r O

ktob

er

Nov

embe

r M

aart

Apr

il/m

ei

Juni

/juli/

augu

stus

2011

Reeds verschenen KATHO Cahiers:

-­ nr 0 Nieuwe vormen van examineren en toetsen in student-­en competentiegericht onderwijs-­ nr 1 Pluralisme & Identiteit, Uitdagingen voor een katholieke hogeschool-­ nr 2 Leren van competenties via cases-­ nr 3 Zelfsturend werken aan de competenties d.m.v. portfolio-­ nr 4 Enjoy Learning: een breed en veelkleurig concept-­ nr 5 Activerende hoorcolleges: de traditie herdacht-­ nr 6 ‘Tastend in de toekomst’ over identiteit binnen pluraliteit-­ nr 7 Evalueren en quoteren-­ nr 8 ePortfolio-­ nr 9 Digital storytelling-­ nr 10 Studiewijzer-­ nr 11 Kennisvalorisatie: van visie tot praktijk-­ nr 12 Tips en tools voor de digitale didactiek-­ nr 13 gekregen... om niet... Gegeven-­ nr 14 Uitdagingen afstandsonderwijs-­ nr 15 Mobile learning?! Ambisties! En ambivalenties?-­ nr 16 Tips en tools voor de digitale didactiek – deel 2-­ nr 17 Taal is een aardig ding-­ nr 18 Om warmte gaan wij een leven-­ nr 19 Personeelsevaluatie-­ nr 20 Kwaliteitsvolle leermiddelen-­ nr 21 Hoger onderwijs van morgen-­ nr 22 Bouwstenen voor het onderwijs van morgen-­ nr 23 Op weg naar een toets(ings)beleid-­ nr 24 Praktijkgericht onderzoek: een grote sprong voorwaarts

g e l e z e n e ngoedgekeurd g e l e z e n e ngoedgekeurd g e l e z e n e ngoedgekeurd g e l e z e n e ngoedgekeurd