GEHEIMCOMITÉ VERENIGDE INLICHTINGENDIENSTEN NEDERLAND. GEHEIM

Ex. Nr. /KA 913/83

Bijlage: 1 (ex.nr. / )

Betreft S Rapportage over Joegoslavië

*s-Gravenhage, 25 juni 1958.

Aangezien de recente politieke ontwikkelingenrond Joegoslavië de vraag, welke houding door het Westenten opzichte van dit land moet worden aangenomen, weder-om actueel heeft doen worden, heeft het C.V.I.N. een be-schouwing aan genoemde ontwikkelingen gewijd, welke ikUwer Excellentie hierbij, door tussenkomst van hetComité Verenigde Chefs van Staven, moge aanbieden.

Afschrift van dit rapport - vergezeld van even-tueel commentaar van het Comité Verenigde Chefs van Sta-ven - zal ik op de gebruikelijke wijze aan de leden vande ministerraad doen toekomen.

De Voorzitter van het C.V.I.N.,

Aan;de Minister-Presidentd.t.k.v. het Comité Verenigde Chefs van Staven

i.a.a. de Chef van de Luchtmachtstafde Chef van de Marinestafde Chef van de Generale Staf

Archief

K/10

ex.nr. 1n ii 2

II II

i» nII II

O

4K

Van dit schrijven zijnCOMITÉ VERENIGDE CHEFS dit ±S

VAN STAVEN

. . ' , /̂ 9*ü/P£L j n twee^ exemplaren; ' '/

's-Gravenhage, 1 1 juli 195995

Nr

Bijlagen:

8-125 ALéén

GEHEIM

Onderwerp: Rapportage over Joegoslavië.

Hierbij moge ik Uwer Excellentieaanbieden het schrijven van de VoorzitterC.V.I.R. van 25 juni 1958, no. KA 913/83met bijlage rapportage over Joegoslavië',met welke bijlage het Comité VOS zich kanverenigen.

Typ: GRGoll:^

De Voorzitter Comité VerenigdeChefs van Staven,

v/d de Chef Gezamenlijke Staf,De Generaal-Majoor,

A ^̂ ,. P.J. van Dijk),AAN:

Zijne Excellentie de Minister-President, ex.nr. 1-Archief ex.nr. 2

\e bij beantwoording datum en nummer te vermelden

11.14-5000 * 730598 - 160

COMITÉ VERENIGDE INLICHTINGENDIENSTEN NEDERL

P H FJi« uu u.

AND GEHEIM

KA 913/83 Ex.nr./

Enige beschouwingen over__d_e recente politieke ontwikke-lingen rond Joegoslavië.

SAMENVATTING.

Sedert de zomer van 1955, toen van Russischezijde de vriendschapshand naar Joegoslavië werd uitgesto-ken, is de verhouding tussen de "beide landen niet zoslecht geweest als thans. In de afgelopen drie jaar hebbende verhoudingen wel regelmatig wijzigingen ondergaan, dochde ideologische tegenstellingen zijn nog nimmer zo scherpgeformuleerd als nu. Dit houdt evenwel niet in, dat op hetterrein van de buitenlandse politiek Joegoslavië een anderstandpunt inneemt dan het communistische "blok. Nog mediomei j.l., dus tijdens het hoogtepunt van de discussie,verklaarde Belgrado zich nog nadrukkelijk voor de Russische"buitenlandse politiek. Uit de ontwikkelingen van de laatstejaren valt op te maken, dat de kritiek zowel van de .Sowj et-Unie als van China aan het adres van de Joegoslavischerevisionisten scherper wordt, als de binnenlandse verhou-dingen in eerstgenoemde beide landen een meer gespannenkarakter vertonen. Mogelijk is ook thans weer het conflicteen aanwijzing voor interne moeilijkheden in de Sowj et-Unieen China.

De uitstoting in 1948 van Joegoslavië uit hetKominform is één van de belangrijkste naoorlogse politiekegebeurtenissen. Het titoïsme werd in de wereld een begripen het monolietische karakter van het communisme kreegeen gevoelige slag. Het is evenwel ook gebleken, dat hettitoïsme slechts een wezenlijke inhoud kan krijgen in eenland, als het met de nationale aspiraties is verbonden.De Westelijke wereld en in het bijzonder de Verenigde Sta-ten hebben materiële en ook wel morele steun aan het TITO-regiem verleend. De Verenigde Staten hebben in niet onbe-langrijke mate tot de opbouw van het Joegoslavische legerbijgedragen. Toch staat niet vast, dat de Joegoslavischelegerleiding in geval van een wereldconflict deze strijd-krachten zal inzetten ter verhindering van een Russischeopmars naar de Noord-Italiaanse laagvlakte. Momenteel kanworden aangenomen, dat Joegoslavië' in een militair con-flict tussen Oost- en V/est voorshands een neutrale positie <zal trachten in te nemen. Ongetwijfeld heeft de steun vande Westelijke landen ertoe bijgedragen, dat Joegoslaviëzijn politieke onafhankelijkheid ten opzichte van de Sowjét-Unie heeft behouden.Het is in het belang van de Westelijke wereld, dat Belgradoin deze positie blijft verkeren. Het titoïsme moet een be-grip in de wereld blijven, opdat het verwarring kan blijvenstichten in de ideeënwereld van de communisten, zowel inhet Oosten als in het Westen. Voorts verstoort het de een-heid in het communistisch blok en toont het landen, diestreven naar een radicale wijziging van hun sociaal-econo-misch stelsel in marxistische zin, dat zij daardoor nietnoodzakelijk een satelliet van Moskou behoeven te worden.

- 2 -

- 2 - GEHEIM

I. De verhouding tussen Joegoslavië en de U.S.S.R..

V/as de verhouding tussen Joegoslavië en deU.S.S.R. sedert de uitstoting in 1948 van eerstgenoemdeuit het Oominform tot de dood van STALIN (1953) "bepaaldvijandig, het duurde nog tot zomer 1955, eer - van Russischezijde - de werkelijke vriendschapsband werd uitgestoken.Ondanks de wisselwerking tussen aantrekking en afstoting,die toen sedert zomer 1955 het beeld der Joegoslavisch-Russische betrekkingen ging beheersen, hebben de Joegosla-ven zich sinds die verzoening op het terrein der interna-tionale politiek in praktisch alle meningsverschillen aande kant van de Sowjet-Unie geschaard. Zo werd een jaar ge-leden een campagne voor onmiddellijk verbod van kernproe-ven gelanceerd. Deze proeven werden in het Zuidslavischeparlemenf'oorlogsmisdaden in vredestijd" genoemd (Borbavan 13-6-1957). Het debat over Hongarije in de VerenigdeNaties werd door het partijblad Politika van 15-9-1957 alseen "propagandaveldslag" gekwalificeerd. Joegoslavië stemdedan ook samen met het Sowjetblok tegen de resolutie derWesterse mogendheden. Het plan van de Poolse minister vanBuitenlandse Zaken RAPAGKI ondervond de volle ondersteu-ning van Belgrado en ijveraars voor een topconferentie wa-ren in dezelfde stad gezeteld. In diezelfde tijd werd hetvoorstel voor een atoomvrije zone op de Balkan gelanceerd,kwam het voorstel om de Amerikaanse militaire hulp te be-ëindigen en werd de Russische propaganda en infiltratie inhet Midden-Oosten gesteund. Een nieuw standpunt ten aanzienvan het Pact van Warschau nam men in en normale betrekkin-gen met Oost-Duitsland werden aangeknoopt.

Hoewel het in de zomer van 1955 leek alsof de ver-houdingen met de Sowjet-Unie, zowel op partij- als staats-niveau., geheel waren hersteld, vertoonden zich al weldrasymptonen, die erop wezen, dat de relaties toch niet zohartelijk waren. Nog vóór de Hongaarse opstand had hetCentraal Comité van de CPSU aan de leden van de partij ende andere communistische partijen een brief gezonden, waar-in werd verklaard: "de Bond van Joegoslavische Communistenis geen honderd procent marxist!seh-leninistische organisa-tie, omdat hij zekere sociaal-democratische tendenzen ver-toont". Hierna kwamen de gebeurtenissen in Polen en Honga-rije, die Belgrado dwongen zich duidelijk uit te spreken..Op 11 november hi.eld TIIO een rede in Pula over internatio-nale problemen, in het bijzonder de verhoudingen tussenJoegoslavië en de andere communistische landen. In deze redeverwierp de maarschalk de beschuldigingen, als zou Zuid-Slavië voor de gebeurtenissen in Polen en Hongarije verant-woordelijk zijn. Hij stelde, dat de Russische interventiein Hongarije in strijd was met de besluiten van het bekende20e Partijcongres. Toch verdedigde hij dit ingrijpen, omdathet het socialisme in dat land waarschijnlijk gered had ener, hoewel ook arbeiders aan de opstand hadden deelgenomen,slechts een keuze was tussen socialisme en contrarevolutie.In zijn gesprek op 30 december 1956 met Joegoslavischejournalisten wekte TITO enige verbazing door te stellen,dat de betrekkingen tussen partijen gescheiden gehoudenmoesten worden van die tussen de staten, opdat ideologischemeningsverschillen geen belemmering voor een goede samen-

GEHEIM

werking met de U. S. S. R. 'op staatkundig terrein zouden zijn.In een interview met het Tsjechische partijblad "Rude Pravo"waarschuwde CHROESJTSJOW op 1 januari 1957 echter, kenne-lijk op de Zuidslaven doelend, tegen hen die onder het mas-ker der vriendschap,, onder het vaandel der strijd voor hetsocialisme aan de splijting der socialistische gelederenwerken en zo, nolens volens, de imperialisten een dienstbewijzen. Een scherpe aanval op Joegoslavië kwam daarnatijdens het bezoek van een Hongaarse regeringsdelegatieonder leiding van KADAR aan Moskou. Zowel KADAR als BOEL-GANIN stelden de gebeurtenissen in Hongarije opnieuw voorals een imperialistische samenzwering en betichtten deZuidslavische Volksrepubliek van deelneming daaraan. Bel-grado gaf hierop in Borba van 5 april 1957 bij monde vanhet lid van het Centraal Comité der partij BEGOVIC eensnijdend antwoord, waarin te kennen werd gegeven, dat deSowj et-Unie het voorbeeld voor RAKOSI was geweest en datde invloed, die zij in Hongarije had uitgeoefend tot denoodlottige gebeurtenissen van oktober-november 1956 hadgeleid. Op 18 april sprak RANKOVIC tijdens de 5e plenairezitting van de Socialistische Bond van het Werkende Volkvan Joegoslavië echter de hoop uit, dat tussen de socialis-tische landen tenslotte toch het tijdperk van oprechtesamenwerking zou mogen beginnen.De verhouding werd in de loop van de volgende maanden in-derdaad aanmerkelijk beter. De Prawda verklaarde op 1 juni1957, dat de meningsverschillen in bepaalde ideologischekwesties geen hinderpaal voor een samenwerking tussen deVolksrepubliek Joegoslavië en 'de U. S. S. R. konden betekenen.Op 20 juni legde Borba er de nadruk op, dat tegenover deovereenstemming met de Sowj et-Unie in internationale vraag-stukken, ideologische kwesties niet zo belangrijk waren.

Toen CHROESJTSJOW zijn strijd om de macht tegende vijanden van de partij, MALENZOW, MOLOTOW en KAGANOWITSJ,voerde, stonden de leiders van het Zuidslavische volk ge-heel achter hem (eind juni 1957). Begin augustus 1957 had-den TITO en CHROESJTSJOW een ontmoeting in Roemenië, waar-bij over de betrekking van staat en partij der beide lan-den gesproken werd. Vooral die kwesties, die een verderesuccesvolle ontwikkeling der wederzijdse betrekkingen be-lemmerden, stonden op het programma. Uitdrukkelijk werdgesteld, dat "de versteviging der eenheid en broederlijkesamenwerking der communistische en arbeiderspartijen en dervolkeren van alle socialistische landen, der vredelievendekrachten van de gehele wereld en de eenheid der internatio-nale beweging van bijzondere betekenis zijn".

Opnieuw echter viel een schaduw over de verhou-dingen toen, tijdens een bijeenkomst in Moskou van verte-genwoordigers van communistische partijen, die aan demacht zijn, de Joegoslavische leiders KARDEIJ en RANKOVIC,hoewel zij aan de besprekingen hadden deelgenomen, weiger-den de zogenaamde "verklaring der 12 partijen" van 22 no-vember 1957 te tekenen, omdat deze de revisionisten eengevaar voor het communisme noemde.

Deze onenigheid in het socialistische kamp vorm-de een hindernis voor het voor deze maand geplande 7e con-gres der Bond van Joegoslavische communisten.

- 4 -

- 4 - GEHEIM

Volgens de statuten had dit congres in het na-jaar van 1956 moeten plaatshebben. De gebeurtenissen indie tijd in Polen, die het nieuwe "bewind van G-OMULKA brach-ten en de Hongaarse opstand maakten het houden van het 7econgres echter onmogelijk. Dit werd naar het najaar van1957 verschoven. Tenslotte werd het congres op 22 aprilvan dit jaar gesteld. Om dit de nodige luister bij te zet-ten, waren reeds geruime tijd tevoren uitnodigingen gezon-den aan alle communistische partijen om afgevaardigden vanhet hoogste niveau aanwezig te doen zijn. Op 5 april j.l.deden de Russen de Zuidslavische leiders in een schrijvenweten, dat zij geen partij delegatie zouden zenden, tenzijBelgrado- zijn partijprogram, dat het op 14 maart 1958 pu-bliceerde, zou wijzigen. De Joegoslaven brachten hieropwel enige wijzigingen aan, doch deze lagen vooral op hetvlak der formulering. Tenaanzien van de principes werdenechter geen concessies gedaan. Het gevolg hiervan was, datde kritiek eerst goed loskwam, zie het Russische partij-blad "Kommunist" van 18 april. Raast andere punten stondenvooral de volgende programmapunten aan de Sowjet-kritiekbloot: a. de verdeling van de wereld in twee blokken en deinternationale situatie; b. de leidende rol van de Sowjet-Unie en c. het revisionisme en nationaal communisme. Tenaanzien van het onder a. genoemde verwijt de Moskouse"Kommunist11 de Joegoslaven, dat zij in hun theorie overhet bestaan in de wereld van twee tegenover elkaar staandeblokken geen onderscheid maken en het Oostblok evenzeerafkeuren als het Westerse en dat beide politiek-militairworden genoemd. De verschillen, die de twee sociale syste-men scheiden, worden volgens Moskou niet in acht genomen.In zijn antwoord stelt Belgrado, dat het een onafhanke-lijke politiek buiten de bestaande blokken wil voeren,teneinde tot een brede internationale samenwerking en eenversterking der wereldvrede te geraken. Het komt enigszinstegemoet door te zeggen: "De Bond van Joegoslavische Commu-nisten is van mening, dat het Pact van Warschau en soort-gelijke maatregelen der socialistische landen een natuur-lijke defensieve reactie vertegenwoordigen tegen de vor-ming van het Atlantisch Pact'l TITO noemt echter op 22 april,toen de Russen toch niet op het congres verschenen, de NATOgerechtvaardigd als gevolg van de "Russische dictatuur",V/at de sub b. genoemde leidende rol van de Sowjet-Unie be-treft, deze wordt door de .Zuidslaven niet erkend. "De juist-heid van .een of andere ideologie of een of andere vormvan opbouw van het socialisme hangt alleen van haar prak-tische toepassing en niet van haar goedkeuring door een ofander internationaal forum af", met andere woorden hetsocialisme wordt alleen goed toegepast, als met de omstan-digheden in elk land op zich wordt rekening gehouden enniet als alleen maar de Russische versie wordt opgelegd,omdat alle andere aan de leiband lopen.

Moskou antwoordde hierop verontwaardigd: "ledereobjectieve geest moet erkennen, dat de U.S.S.R. de belang-rijkste aanslagen van het internationale imperialisme opzich doet concentreren, wanneer deze alle staten van desocialistische wereld wil besmetten. De onbaatzuchtigehulp der Sowjet-Unie aan deze staten, opdat zij hun onaf-hankelijkheid verzekeren en de verworvenheden van het so-cialisme ontwikkelen, hegemonie noemen, betekent een bre-ken met het proletarisch internationalisme.

- 5 -

- 5 - GEHEIM

Over revisionisme en nationaal socialisme (sub c)is het Kremlin evenmin te spreken. Het wordt TITO en zijnmedewerkers aangewreven, dat zij voorstaan, dat ieder landlangs een eigen weg tot het socialisme komt zonder op degemeenschappelijke trekken te letten, die alle landen, diehet socialisme opbouwen, karakteriseren, zonder gebruik temaken van de ervaring van alle socialistische landen, dievan het grootste belang en universele waarde is.

RANKOVIC viel op het congres over deze critiekuit en zeide: "De laatste tijd hoort men opnieuw verhalenover de onverzoenlijke strijd tegen het revisionisme vande Bond van Joegoslavische Communisten. Het feit van hetbestaan van verschil "l.p-p.de opvattingen over zekere vraag-stukken betreffende theorie en praktijk van het socialismeterzijde latend, vraagt de gewone man bij ons zich terechtaf, wat voor een politiek het wel is van een land, dat zichniet als hoofdzaak de zorg voor eigen volk en voor het ei-gen socialisme voor ogen houdt, doch als hoofddoel' stelthet regelen der zaken bij de Joegoslavische communisten,door zich in de binnenlandse aangelegenheden van Joegosla-vië te mengen". V/as deze hele kritiek en het weerwoord innogal gematigde stijl gevoerd, op 28 april j.l. kwam dePrawda met een artikel, waarin het revisionisme, zonderJoegoslavië te noemen, met grote felheid werd aangevallen.Tijdens een vertrouwelijk gesprek op 24 april liet TITO opde vraag, hoe Joegoslavië de aanval op haar programma zag,zich evenwel als volgt uit: "Er staan in ons program eenaantal dingen, die voor de Russen intern uitermate pijn-lijk zijn, maar die ook voor wat hun partij-organisatie-systeem, noem het proletarisch internationalisme, pijnlijkzijn. Ons program tast namelijk in zoverre hun systeem aan,dat het de communistische wereld opensplijt. Wanneer ditdoor de communistische wereld aanvaard zou worden, dan ishet ideologische monopolie, het centrale gezag van Moskougebroken en dat.betekent, dat er een aantal zelfstandigebewegingen ontstaan, die de geslotenheid van het Oostelijkblok stuk maken. Hierom is het ons ook begonnen, namelijkopensplijting van het Oostelijke en Westelijke blok".

Op 5' mei brak het geweld echter goed los. HetChinese partijblad Jen Min Jih Pao publiceerde een aanvalop -Belgrado, die in hevigheid aan de dagen van het Comin-form deed denken (zie elders).

De Prawda waarschuwde op 9 mei j.l., dat men vande verhoudingen tussen socialistische staten niet kon ver-wachten, dat zij beter werden, als de relaties tussen departijen in die staten slechter werden. Te verstaan werdgegeven, dat de U.S.S.R. wel eens de economische hulp zoukunnen inhouden. Vooral de afhankelijkheid van Amerikaanseeconomische hulp was een doorn in het oog. Langs diploma-tieke weg werd op 11 mei het bezoek van de president derU.S.S.R., maarschalk WOROSJILOW, te Belgrado afgezegd.

Evenzo werd de bijeenkomst van de gemengd Joego-slavisch-Russische Commissie voor technisch-wetenschappe-lijke samenwerking die eind mei, begin juni zou plaats-hebben, geannuleerd.

Dit was één van de gevolgen van het verwerpen vanhet "ultimatum", dat op 11 mei door de Sowjet-ambassadeurwerd overhandigd en waarin werd gewaarschuwd, dat de rela-ties gespannen zouden blijven, indien de Zuidslaven hunonafhankelijke politiek niet zouden herzien.

- 6 -

- 6 - GEHEIM

Sindsdien is een polemiek aan de gang die, zoverte beoordelen, nog lang zijn einde niet heeft gevonden.Gezien de felheid van de kritiek op zaken van zeer prin-cipiële aard, ligt het in de lijn, dat de spanning tussenJoegoslavië enerzijds en de overige communistische landenanderzijds nog aanmerkelijk zal toenemen.

II. De verhouding tussen Joegoslavië en enige andere communis-tische landen.

V/at de "betrekkingen tussen Zuid-Slavië en deoverige communistische staten "betreft, verdienen die metChina, Albanië en de Duitse Democratische Republiek vermel-ding. De verhouding met Polen is reeds in een eerder rap-port vermeld.

Van de stichting van de "Volksrepubliek China inseptember 1954 af hebben de Joegoslavische leiders het ideegekoesterd, dat MOA TSE-TUNG en zijn aanhangers zich zosnel mogelijk van de voogdij van Moskou zouden losmaken eneveneens een "eigen weg naar het socialisme" zouden gaan be-wandelen. In oktober 1956 verklaarde het lid van het Cen-traal Comité VESELINOV naar aanleiding van zijn bezoek aanhet 8e congres van de Chinese Communistische Partij, datzijn pleidooi aldaar voor de "eigen weg naar het socialisme"met zeer veel sympathie door de Chinezen was ontvangen.De nodige ouvertures van TITO's kant werden echter door deChinezen niet of ternauwernood beantwoord. Jarenlang bleefde situatie echter zo, dat Belgrado elke glimlach van Chine-se zijde als een bewijs van instemming begroette. Toen ineen radio-uitzending van Peking op 1 november 1956 van"gerechtvaardigde wensen van het Hongaarse volk" sprake was,werd dit in Belgrado als politieke eensgezindheid gezien.Deze illusie ging aan het einde van hetzelfde jaar echterin rook op. Op 29 december 1956 publiceerde het Chinesepartijblad "Jen Min Jih Pao" een artikel, waarin gesteldwerd, dat TITO door in zijn rede te Pula (11 november 1956)een onderscheid tussen stalinisten en anti-stalinisten temaken, gepoogd had de communistische wereldbeweging tesplijten. Tevens werd KARDiüK' vanwege zijn rede van 7 de-cember, waarin hij een analyse van de gebeurtenissen inHongarije gaf, aangevallen. Het Chinese artikel was vanmening, dat de beide Joegoslavische leiders veel te verwaren gegaan, dat zij zich in de binnenlandse aangelegen-heden van Hongarije hadden gemengd en daardoor verwarringin de rijen van het internationale communisme hadden ge-sticht, hetgeen de imperialisten tot voordeel had gestrekt.De reactie van Zuidslavische zijde op deze aantijgingenwaren bijzonder gematigd. Belgrado trachtte hoe dan ook deverhouding met Peking in een sfeer van vriendschap te hou-den. Hoe dit de Joegoslaven echter thans nog mogelijk zalzijn, is wel een zeer twijfelachtige vraag.

Immers de felste aanval naar aanleiding van het7e congres der JCP kwam van Chinese zijde. In hun bladJen Min Jih Pao van 5 mei j.l. gooiden de Chinezen de Zuid-slavische communisten voor de voeten, dat hun ontwerp-partijprogram volledig in de kaart van de imperialistenspeelde. Zo werd ten aanzien van het programmapunt, dat

- 7 -

- 7 ~ . GEHEIM

over de groter wordende rol van de "burgerlijke staatspreekt en een geleidelijke overgang van kapitalisme naarsocialisme mogelijk acht, het verwijt gemaakt, dat destaatstheorieën van MARX en LENIN werden verloochend. Ditwerd revisionistisch genoemd. De resolutie van het Comin-form van 194-8, waarMj Zuid-Slavië werd uitgestoten, wasprincipieel wel juist geweest, doch in de uitwerking daar-van waren fouten geslopen.

In de rol, die de Joegoslavische leiders inoktober-november 1956 ten aanzien van Hongarije, o.a. doorhun steun aan NAGY, speelden, hadden dezen, aldus Peking,getracht de eenheid van het socialistische kamp, onder hetmom van oppositie tegen het stalinisme, te treken.

Eenzelfde teneur meenden de Chinezen in het hui-dige Joegoslavische partijprogramma te kunnen ontdekken.Belgrado reageerde prompt met een artikel in "Kommunist"van 9 mei, waarin de Chinezen o.a. van tekstvervalsingen,foute voorstelling van gebeurtenissen en stemming makentegen "non-conformisten" werden beschuldigd.

Joegoslavië wenste de beginselen van gelijkheid,vrijheid van inzicht en waarlijk socialistisch internatio-nalisme te handhaven.

Op het 8e partijcongres van de Chinese Communis-tische Partij op 23 mei werd de kritiek op meergenoemdpartijprogram nogmaals geformuleerd en werd het anti-marxistisch en revisionistisch genoemd. Een verklaring waar-om de Chinese Communistische Partij tot dusver de meestprincipieel-agressieve houding tegen Belgrado heeft aange-nomen, is wellicht te vinden in het feit, dat in China demeeste gevaren voor het regiem aanwezig waren. Men denkeslechts aan het uit de hand lopen der "honderd bloemen"-theorie en katastrofale misoogsten van het vorig jaar.

Gingen de gevoelens van de meeste Oosteuropesesatellieten ten opzichte van Joegoslavië heen en weer metdie van Moskou, die van Albanië zijn steeds constant ge-bleven, namelijk openlijke vijandschap. Een eindeloos aan-tal beledigingen en grensincidenten over en weer beheersentot op heden het beeld tussen de twee staten.

De verhouding met Oost-Duitsland, die aanvanke-lijk zeer koel was en thans op een nog lagere temperatuuris, is een korte tijd aanmerkelijk beter geweest. Op 4 ok-tober 1957 werd de DDR namelijk de facto en op 15 oktoberde jure door de Jougoalctvische Volksrepubliek erkend. Eenovereenkomst tussen de DDE, Rusland en Zuid-Slavië kwamtot stand met betrekking tot het oprichten van aluminium-werken in laatstgenoemd land. Deze werken zijn thans ech-ter opgeschort. De Sowj et-adviseurs, die aan de opbouw er-van in Montenegro deelnamen, zijn half mei "met vacantie"gegaan.

III. Een enkel aspect van de verhouding van Joegoslavië en hetWesten.

Over de verhouding van Joegoslavië tot de Y/.es-terse landen kan in het kort gezegd worden, dat de laatst-genoemden toenadering zoeken, zodra Moskou zich grievendover het Balkanlo.nd uitlaat en zich distanciëren bij ie-der geluid van toenadering tussen beide Slavische landen.Met name geldt dit voor de houding van de Verenigde Staten,die in het algemeen dit criterium hanteren bij het vast-

- 8 -

- 8 - , GEHEIM

stellen van de grootte van de economische' hulp aan TITO,die deze hulp echter alleen aanvaardt, indien verder geenvoorwaarden worden gesteld. Sprekend in deze was de Ameri-kaanse reactie op de erkenning door Belgrado van de DDR,Een week na genoemde erkenning werd de hulp in revisie ge-nomen. Ruim een maand later besloten de Joegoslaven demilitaire hulp -af te wijzen en op 16 december 1957 werdeen overeenkomst met de Verenigde Staten gesloten ter be-ëindiging hiervan.

Doch ook TITO's houding ten aanzien van hetWesten wordt bepaald door de aard van zijn verhouding metMoskou. Is deze gespannen, dan doet TITO uitkomen, datsteun van het Westen hem welkom zou zijn. Zo prees hij op15 juni j.l. in een grote rede de Amerikaanse hulp envoegde daaraan toe; "Er is geen eerlijk mens in Joegosla-vië, die niet zal toegeven, dat deze hulp nuttig was ....'.De Amerikaanse tarwe is niet slechter dan de Russische, diewij niet krijgen".

IV. Enkele opmerkingen over de verhouding van Joegoslavië ende neutrale landen.

Zowel op politiek als economisch terrein achtJoegoslavië een samenwerking met Aziatisch-Afrikaanse lan-den bijzonder belangrijk.

Terwijl het politiek gezien voorgeeft een bemid-delende rol in het wereldgebeuren te willen spelen, lopenzijn activiteiten parallel met de belangen van het commu-nistisch blok.

Telkens wordt tegenover de onderontwikkelde lan-den op hetzelfde anti-kolonialisme en anti-imperialismegehamerd. Typerend in dit verband was de verklaring vanTITO op 30 juni van het vorig jaar in een interview meteen Amerikaanse radio-omroep, waarin hij een veroordelingover het Pact van Bagdad uitsprak. Dit pact veroorzaakteonenigheid tussen, de Arabische- staten. Hij voegde hieraantoe, dat de vrees voor een "communistisch gevaar in hetMidden-Oosten absurd is, gezien het feodale karakter vanhet merendeel der regiems, die daar heersen".

Ook op economisch terrein tracht Zuid-Slaviëvaste voet in genoemde landen te verkrijgen. Vooral de le-vering van wapens io Lierbij een belangrijke factor. Mendenke slechts aan de transporten naar Algerije en Indonesië.

V. Enige aspecten der binnenlandse politieke situatie.

Over de binnenlandse situatie van Joegoslavië 'kan niet gezegd worden, dat zij zeer rooskleurig is. Departij, die naar buiten toe de laatste tijd twee manifes-taties van kracht heeft getoond, de verkiezingen voor hetfederale parlement (Skupstina) op 23 maart j.l. en het 7econgres (22 april), is in werkelijkheid in vrij grote moei-lijkheden. De verkiezingen leverden natuurlijk het bekenderesultaat, dat ook in andere communistische landen gewoon-te is (96,7 % van de uitgebrachte stemmen op de enig moge-lijke candidaten) en het congres nam het ontwerpprogrammavan de partij met algemene stemmen aan, maar toch wierpen

^ 9 -

- 9 - GEHEIM

niet alleen de twisten met de overige communistische we-reld, maar ook interne kwesties schaduwen op het leven vanhet regiem. Men denke daarbij aan de kritiek op de partij,die te weinig nieuw "bloed opnam, doordat de plaatselijke.partijbonzen er een "closed shop" van maakten. Op velenvan deze bonzen werd de ernstige aanmerking gemaakt, datzij hun functies misbruikten om zich te verrijken. Deze ensoortgelijke lieden vormden het beeld, dat DJILAS de in-spiratie gaf voor zijn boek "De Nieuwe Klasse". Dit werk,waarin geschilderd wordt, dat een nieuwe heersende boven-laag is ontstaan, die vervreemd is van de massa waar zijuit voortkwam, is een wel zeer felle kritiek op leidendekringen in Joegoslavië.

Dat oppositie tegen het TITO-regiem niet alleenvan de kand van DJILAS c„s. kwam, blijkt wel uit hetgeenKRAJNOVIC, president van het Centraal Comité van de Kroa-tische Volksjeugd op een van 10 tot 12 december 1957 ge-houden zitting van het Centraal Comité van de Joegoslavi-sche Volksjeugd naar voren bracht. KRAJNOVIC gaf een over-zich van de aantallen jongeren van universiteiten, middel-bare scholen en andere instituten, en de straffen die de-zen voor politieke vergrijpen gedurende 1957 hadden gekre-gen. Voor de universiteiten werd het getal 1300 genoemd,terwijl voor de andere instellingen de aantallen veel hogerlagen.

Deze groep veroorzaakte het regiem allereerstuit zuiver politieke motieven (verlangen naar vrijheid)veel last, maar toch waren ook economische motieven nietvreemd aan vele interne spanningen. In de herfst van 1957was een wet voorgesteld om de lonen aanmerkelijk te ver-hogen om zodoende de levensstandaard omhoog te brengen.Deze wet had echter na doorvoering het verrassende effect,dat de prijzen der consumptie-artikelen met een hogerpercentage stegen dan de lonen, hetgeen in het ,begin vandit jaar tot. verhoogde onrust aanleiding gaf.

Op 18 februari kondigde de regering een over-haaste prijsstop af.

Ten aanzien van de binnenlandse oppositie dientook die van de Stalinisten gereleveerd te worden, getuigede recente plaatsgevonden hebbende arrestaties. Toegegevenmoet worden, dat deze oppositie vrij onbetekenend is.

Een bijzonder onderwerp in de binnenlandse toe-stand is nog steeds de verhouding tussen kerk en staat.In tegenstelling met de aanvankelijk aangenomen houdingvan vervolging, tracht het regiem de laatste tijd de diver-se kerken geheel voor zijn karretje te spannen.

Dit is in sterke mate bij de Orthodoxe Kerkreeds gelukt. Deze kerk, altijd al sterk nationaal en ophet landscentrum aangewezen, werd door vele faciliteitennog meer gebonden. Het episcopaat werd hoge onderscheidin-gen verleend en kreeg de beschikking over geldmiddelen enpubliciteitsmogelijkheden voor o.a. wederzijdse bezoekender kerkhoofden der andere orthodoxe landen over en weer.

Het kan dan ook gezegd worden, dat een en anderde loyaliteit van deze kerk ten opzichte van TITO's regiemzeer heeft versterkt. Het tegengestelde is het geval metde Rooms-Katholieke Kerk. Hoewel de regering tracht om doorhet instituut der zogenaamde "vooruitstrevende priesters"vat op de katholieke clerus te krijgen, is dit -tot hedenslechts in geringe mate gelukt. Onder het episcopaat zijn

- 10 -

- 10 - GEHEIM

slechts drie min of meer zwakkeren, die echter nog nietzo ingekapseld zijn, dat zij hand en spandiensten verlenenten "behoeve van een, uiteindelijk door TITO gewilde, na-tionale katholieke kerk. De Rooms-Katholieke Kerk "blijftdaarom sterk vervolgd. Er zitten thans nog circa 240 pries-ters in gevangenissen..Geruchten omtrent een mogelijk con-cordaat tussen Vaticaan en Belgrado worden door laatstge-noemde opzettelijk gelanceerd, teneinde verwarring in ka-tholieke gelederen te zaaien. Het Vaticaan heeft echteruitdrukkelijk laten weten, dat van enige toenadering, laatstaan concordaat, geen sprake kan' zijn zolang kardinaalSTEPINAC niet in zijn volle waardigheid is hersteld.

In de binnenlandse situatie als geheel heefthet regiem met moeilijkheden zowel op politiek, economischals godsdienstig terrein te kampen. Op grond van informa-ties kan worden gesteld, dat de grote meerderheid van de"bevolking uit nationalistische overwegingen achter TITOstaat in zijn verzet tegen Moskou, doch eveneens staatvast, dat de Joegoslaven het totalitaire regiem afwijzen.Onlusten, die begin juni van dit jaar in Zagreb plaats-hadden, waren in dit verband wel zeer tekenend.

-o-o-o-o-o-

25 juni 1958K/10