Geen zorgen om zorgwerkers Wel zorgen om wie er zich zorgen om maakt

of er profijt uit wil trekken?

Zorgsymposium Aalst10 september 2009

Inhoud en aanpak Langs 40 beelden visueel een (in)zicht geven op vraag en aanbod van

zorgwerkers, met accent op het aanbod en de factoren die dit aanbod bepalen zoals - de tewerkstellingsevolutie de laatste 10 jaar - de leeftijdsverdeling per leeftijdsjaar - de doorgroeireserve - de deeltijdreserve - de reserve van de overkwalificatie - de reserve in de demografie en de jeugd - de reserve in de werkloosheid - de gouden reserve van de migratie - de reserve door het niet verlaten van de job - en wat met het 'tekort' aan verpleegkundigen?

Tot besluit

Het beeld moet de gedachte wekken, het inzicht geven in een fractie van

een seconde, zoals een plaatje in een stripverhaal, 40 minuten voor een

kleine honderd beelden

Aandeel in de tewerkstelling en aangroei van de tewerkstelling voor

- Gezondheidszorg, - Maatschappelijke dienstverlening mét en - Maatschappelijke dienstverlening zonder huisvesting

85,1% van alle werkenden in België zijn loontrekkend, 14,9% is zelfstandig in hoofdbezigheid

De (Non-Profit) tewerkstelling in België is zaak van werknemers en in mindere mate van vrije beroepen (8,6%)

Werknemersaantal groeit exponentieel in de Non-Profit, het aantal zelfstandigen stagneert

Loontrekkend: Tertiaire en quartaire sector zijn de groeisectoren 1998- 2008, de secundaire levert 1,5% in

In quartaire sector groeit de Welzijns- en Gezondheidszorg op10 jaar met 62,2% tot 533.964 werknemers

Lokale en Provinciale besturen (RSZ-PPO) groeien, maar zien ook werknemers vertrekken naar de ‘private’ Non-Profit

Grotere expansie in de Welzijnszorg (Maatschappelijke Dienstverlening) dan in Gezondheidszorg

Uitbreidingsvraag

De evolutie van de tewerkstelling (de laatste 10 jaar) is de belangrijkste indicator voor de inschatting van de toekomstige vraag, dwz de uitbreidingsvraag.

Noor: voortgaande op de nieuwe NACE-rev2 code van 2008 werden de aantallen van de 1000 Nace-codes van 1997-2007 omgezet naar de nieuwe code zodat er een quasi-continuiteit van deevolutie werd gecreerd.

Ziekenhuizen, ondanks 'beddenstop', zijn goed voor 45.836 nieuwe arbeidsplaatsen op 10 jaar tijd

In de Maatschappelijke Dienstverlening zijn de diensten 'zonder huisvesting' het extreem expansief

'Instellingen' voor Ouderen- en Gehandicaptenzorg breiden gestadig hun aanbod uit, minder voor Jeugdhulp

Diensten voor persoonsgerichte hulpverlening zijn grote groeiers, gedeeltelijk door 'statistische' herschikking

Aandeel commercialisering, dwz winstoogmerk en private

toeeigening van winst

in welzijns- en gezondheidszorg

Beperkte impact van 'commercialisering' in een sector die al verregaand 'geprivatiseerd' is, zonder winstoogmerk.

Leeftijdsverdeling Non-Profitsectoren in België (per leeftijdsjaar) en het Vlaamse gewest (categorieën van 5 jaar)

De leeftijdsstuctuur per leeftijdsjaar om de werknemers-aantallen op te volgen in de tijd. Vertrekpunt 1997

Iedereen 8 jaar doorschuiven van 1997 naar 2005, in de veronderstelling niemand in dienst of uit dienst, behalve 65+

Als daarop de werkelijke situatie 2005 uitzetten, dan ziet men waar er instroom was en waar er uitstroom geweest is

Als hetzelfde beeld opgemaakt wordt voor de andere loontrekkenden zie je vanaf 43 jaar enkel uitstroom

De zelfstandigen in Welzijn en Gezondheid: artsen, verpleegkundigen, paramedici – vasthoudend maar oud

De Non-Profit tewerkstelling in het Vlaamse gewest 1998-2008,

evoluties op 10 jaar tijd

Actueler cijfers voor Vlaanderen met leeftijdscategorieën van 5 jaar: 1998+10 jaar -2008 Welzijn en Gezondheid

In een statische beeld een forse doorgroei en uitbreiding over alle leeftijden en 'n nieuwe piek tussen 25 en 35 jaar

Onderwijs waar uitstroom in begin carrière ook gecompen-seerd wordt door sterk verhoogde instroom 25-35 jaar

Statisch beeld aangroei onderwijspersoneel en de nieuwe piek 25-35 jarigen die de pensioenuitstroom compenseert

Doorgroeireserve in de non-Profitvolgens planningsmodel

Pro-actief scenario

De doorgroeireserve zorgt, bij gelijke instroom nog tot 2023 voor een aanzienlijke potentiële reserve in alle sectoren

Aandeel 55+ in Openbare Dienst is 14,2%, 14,1% in Onderwijs en 7,9% in de Non-Profit (2008)

18,9% is 55+ in Openbaar Bestuur, 9,1% in Algemene Diensten en 11,4% in Sociale Zekerheidsinstellingen

Aandeel 45+ is 39,5% in ziekenhuizen, 9% 55plus. Huidige tewerkstellingspiek van 50 jarigen is 65 binnen 15 jaar.

Uitstroom eindeloopbaan en wat te doen

De in- en uitstroom per leeftijdsjaar als % evolutie 2008 tav het beginaantal 1998+8jaar geprojecteerd op een as

Op een kortere tijdsperiode 2003-2005 kan de impact van de ADV eindeloopbaan goed geobserveerd worden

Bijkomend verlof is de enige maatregel die ouderen effectief langer doet werken – ADV in Non-Profit werkt

Eindeloopbaansimulatie met 48 bijkomende verlofdagen dagen op 58/59 jaar en 72 dagen vanaf 60 jaar

De kost van 48 bijkomende verlofdagen is ¼ van de kost van een uittreder, de kost van 72 dagen is er 1/3 van

De deeltijdreserve in de non-Profit

De deeltijdreserve – buffer om pieken en dalen op te vangen – instrument van personeelsbeleid + vrije keuze

Ook in de private ziekenhuizen is deeltijd arbeid bij vrouwen uitgesproken (27,4% van potentieel)

De "procreatieve" reserve in de Non-Profitsector

Gezondheids- en Welzijnssectoren (RSZ) zorgen met 14,1% tewerkstelling voor 37% vh moeder- en vaderschapsverlof

Tijd voor Zorg een immer actueel onderzoek

In 2000 ging een 24h op 24h vergelijkend onderzoek door naar zorgtaken en zorgpersoneel in een representatieve steekproef van zorgafdelingen in ziekenhuizen, bejaardenhomes, thuiszorg en gehandicapteninstellingen. Het is vooralsnog het enige onderzoek dat een beeld geeft van de aard van de zorgtaken en de zorgberoepen die ze toebedelen.

Men kan er van uitgaan dat de tijdsbesteding van zorgverleners aan zorg- en patiëntgerichte taken op 9 jaar tijd niet gevoelig gestegen is.

De vraag naar een update van dit onderzoek na 10 jaar werd tot nu toe niet opgevolgd.

Aard zorgtaken roept om sterkere aflijning beroepsuitoe-fening bij Verpleging, Verzorgenden en Logistiek assistent

De reserve van de overkwalificatie in de zorg – Beroeps-profiel Verzorgenden en Logistiek Assistent toepassen?

De reserve van de werkloosheiden het langer werken door de werkloosheid

Werkloosheid als reserve, aflossing of uitweg. Non-Profit biedt uitzicht aan oude en nieuwe werkzoekenden

Tijdelijke, deeltijdse en voltijdse overstap naar werkloosheid houdt werknemers langer aan het werk

Deeltijdse Loopbaanonderbreking en Tijdskrediet, een structurele ondersteuning voor de sector

Als % op de totale werkloosheidsimpact in de non-Profit komt een duidelijker beeld naar voor van de statuten

De impact van werkloossystemen in het Vlaams gewest als % op de bevolking (werkzaamheidsgraad)

Werkloosheid in alle statuten in het vlaamse gewest op 100% van de werklozen per leeftijdsjaar - 2008

De reserve van UVW en het deeltijds werken bij gebrek aan voltijds werk

UVW en deeltijds werkenden in Vlaanderen met behoud van werkloosheidsrecht wegens ontbreken voltijds werk

Arbeidsmobiliteit door gelijke verdiensten in enerzijds de Gezondheidszorg,

anderzijds de Welzijnszorg

De aantrek van verpleegkundig personeel is naar de toekomst ook gewaarborgd door aantrekkelijke barema’s

In de Welzijnszorg is de loonspanning voor alle beroepscategorieën gelijk, het zijn evenwijdigen met

eenzelfde 'carrièreperspectief.

Verzorgende in de Gezondheidszorg verdient op 30 jaar tijd 10% minder dan een collega in de Welzijnszorg - Deze

situatie legt een rem op voldoende aantrek verzorgenden

Het barema Bachelor in de Welzijnszorg werd opgemaakt als as van het barema verpleegkundige A1 en daar werden

alle andere barema's evenwijdig langs getrokken

Doortrekken van ancienniteitsverhogingen tot het einde

van de loopbaan

Toekennen tweejaarlijkse verhogingen na 27 jaar anciënniteit verpleegkundige A1 kost 2,7% op de loonmassa van 43 jaar

Immigratie zal de komende decennia de vervanging van personeeleen groter draagvlak geven.

Acceptatie van hoofddoek in onderwijs en werk binnen enkele jaren 'evidence

based' ?

Wie denkt dat we het met de immigratie gehad hebben vergist zich, de immigratie komt pas goed op gang.

Aangroei vreemdelingen (migratie- + °saldo vreemde-lingen + overgang wachtregister asiel) in Vlaams gewest

Werkzaamheidsgraad in het Vlaams gewest naar statuut van afkomst – 2007 – Enquete naar arbeidkrachten

% op de bevolking van de diverse groepen naar geslacht en naar afkomst bij de 15-64-jarigen (EAK-2007)

De Gouden Reserve bij de niet-actieve Belgen en vreemdelingen in het Vlaamse gewest (EAK – 2007)

Non-Profit is een 'witte' sector, niet alleen van werk en woede - Gemiddeld 1% allochtonen tewerkgesteld

Het aanbod van zorgpersoneel. De verpleegkundigen zijn op post

Is en zal de instroom van verpleegstudenten voldoende zijn om de vraag te voldoen? Ja, als de zusterstrijd stopt.

In % op de referentiebevolking van 18 jaar heeft de ‘A1’ en ‘A2’ verpleegopleiding een absolute piek bereikt in 08/09

En wat als de instroom van 2006/2007 doorgetrokken wordt in een laag scenario (80%) en hoog (= instroom) ?

Planningsmodel verpleegkunde en vroedkunde

• “Ingeval van lage aanbodscenario’s zijn er amper genoeg verpleegkundigen, hoge aanbodscenario’s zouden de instroom op een niveau tillen dat het dubbele is van de instroom die nodig is.

Daarenboven werd voor de vraagzijde een eerder hoog scenario gehanteerd.

Wij hanteren hoge vraagscenario’s om niet het gevaar te lopen dat men de instroom zou gaan beperken, want het handhaven van de instroom op een hoog niveau is nodig”

aldus Prof. Jozef Pacolet in 2006

Reserve in onderwijs en opleidingvan zorggerichte beroepen

Aantrek en aandeel Non-Profit in werk en opleidingsaanbod - in %

Aantrek zorggerichte richtingen secundair en verpleegkunde in % op 17 jar. (sec.) en 18 jarigen (verpl.)

De VDAB is een sterk merk voor kwalificerende vorming en opleidingen in de Non-Profit-sector - 2008

(Om)scholing van laaggeschoolde werkzoekenden tot polyvalent verzorgenden en verpleegsters

UVW en deeltijds werkenden in Vlaanderen met behoud van werkloosheidsrecht wegens ontbreken voltijds werk

De afbouw van het Betaald Educatief verlof is een van de grote hiaten in het Belgische sociaal model - vooral voor

werknemers in langer lopende opleidingen

De Vlaamse overheidsinvesteringen in volwassenenopleiding

Gezondheids- en Welzijnsberoepen

De eeuwig durende erkenningsstop van het reguliere Volwassenonderwijs doet de Non-Profit de das om.

In het hoger volwassenenonderwijs is de Non-Profit quasi afwezig - is de (commerciële) en dure privé hier aan zet?

Aandeel werkenden in Non-Profitopleidingen van de VDAB bedraagt 0,05% - opleidingen werknemers/werkg. samen

Het is ooit anders geweest: evolutie aantal werknemers uit Non-Profit in de werknemersopleidingen VDAB 1996-2007

Aandeel werkzoekenden in Non-Profitopleidingen VDAB bedraagt 7,0% terwijl aandeel in tewerkstelling 20% is

Het aandeel van de Non-Profit in het totaal aantal opleidingsuren VDAB bedraagt 24,9%, vooral door de langdurende opleidingen

verzorgden en verpleegkunde

En hoe staat België op de Europese ladder van aantal verpleegkundigen met 15 verpleegkundigen per 1000 inwoners - Tot voor kort sprak het OESO over 7 op 1000 in België;

De OESO heeft z’n cijfers voor België geupdated in het Health rapport 2009 van juni: 155.488 actieve verpleegkundigen in Belgium.

De verpleegkundigen zouden ondanks verhoogde instroom zeer vlug het beroep verlaten - Een van de vele

onuitroeibare stadslegendes

Op 100 verpleegkundigen zijn er na een jaar nog 91 in dienst, slecht 1 op 100 verlaat het beroep.

Europees onderzoek Nurses Early Exit Study - 2006 waaruit de verpleegster te voorschijn komt als zeer beroepsgetrouw

Aan het NEXT onderzoek namen een 15-tal landen deel - De bevraging gebeurde in het begin van het onderzoek, bij het verlaten van het werk en 12 maanden na het verlaten

en na 12 maanden voor wie bleef werken.

En het tekort aan verpleegkundigen?

Wel, daar hebben we niet over gehad. Er is een dynamiek op de arbeidsmarkt van verpleegkundigen waarbij het 'tekort' een manier is om werknemers en instellingen in concurrentie met elkaar te stellen. Het is een instrument van HRM, van (over)kwalificatie-management, van verwerving van individuele of groepsvoordelen en ook wel van specifieke en niet altijd goed verdeelde of beschikbare kwalificaties.

Een auto, een abonnement op telenet of een bongobon - à rato van160€ per maand, dat is de manier waarop Jan Portaels Verpleegkundigen wil aantrekken. En krijgen de andere personeelsleden ook zo'n budget, en waarom geen betere dynamiek met Brusselse verpleegscholen?

Het verloop in een voorziening is een waardemeter voor 'stabiliteit' en zekerheid - Het geeft aan hoe dikwijls een

voorziening naar de 'markt' moet gaan voor personeel - Uit de sociale balans 2007 putten we de in- en uitschrijvingen in

het personeelsregister in 107 ziekenhuizen in België

Het belang van de uitzendbureaus voor een sector is een temperatuurmeter voor dwingend tekort -ook in Non-Profit?

Tot Besluit België en daarom ook Vlaanderen is uniek wat de Welzijns- en

Gezondheidszorg betreft van z'n inwoners en het menselijk potentieel dat hiervoor ingezet wordt.

Het is georganiseerde solidariteit waar de markt, commercialisering, differentiëreng van verdiensten en deregulering maar in minieme mate impact op gehad heeft. Hierin spelen mee:

- De mutualiteiten als grote bewakers van de niet- commerciële 'privatisering' - De vakbonden als dynamische factor in het tot stand brengen en behouden van goede verdiensten, aandacht voor einde loopbaan en combinatie werk en gezin.

- Het onderwijs in Vlaanderen als zeer flexibel gegeven dat een volledige doorstroom met vele brugjes aanbiedt in het geheel van beroepsopleidingen die de Non-Profitsectoren nodig heeft. Zowel voor verpleegkunde, verzorgenden als logistieke assistentie bestaan er unieke trajecten die ten allen tijde het nodige personeel kunnen toeleveren.

En laat ons enkel zorgen maken wie deze fundamenten wil aantasten en openbreken voor het winstoogmerk omdat de internationale markt zijn oog heeft laten vallen op Gezondheid en Welzijn, na de energie, de post en het openbaar vervoer en andere publieke diensten.

En ook wie roept om meer efficiëntie en effectiviteit van de publieke dienstverlening moeten hun kaarten duidelijk(er) op tafel leggen: zijn zij protagonisten van de markt en winst of van een doelgerichte en spaarzame overheid die welzijn en gezondheid kwalitatief aan de beste voorwaarden en zonder winstoogmerk aanbiedt aan haar bevolking?

Jan Hertogen, Aalst, 10 september 2009