De DooDstrafDe doodstraf is een van de meest onmenselijke straffen

die vandaag de dag nog kan worden opgelegd. 57 landen

verspreid over de wereld hanteren de doodstraf nog. In al

die landen kan zij worden opgelegd voor moord, in sommige

ook voor bijvoorbeeld fraude, drugshandel, overspel,

homoseksualiteit of hoogverraad.

Deze tentoonstelling, samengesteld door Amnesty

International, laat de gruwelijke realiteit van de doodstraf

zien. De doodstraf discrimineert, minderjarigen worden

geëxecuteerd en terdoodveroordeelden wachten soms

tientallen jaren op hun executie. Ook worden er nog steeds

onschuldige mensen ter dood gebracht. De doodstraf is een

ernstige schending van het recht op leven. Ieder mens heeft

dat recht. Daarom zegt Amnesty International: ‘Niemand

verdient de doodstraf, in geen geval!’

De DooDstraf en het internationale rechtIn 1948 werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens

aangenomen door de Verenigde Naties. Met de gruwelen van de

Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen, bedachten de

opstellers ervan: ‘Dit nooit meer’.

De Universele Verklaring geeft in dertig artikelen de verschillende

mensenrechten weer. Iedereen heeft deze rechten, ongeacht waar je

woont, wie je bent, waar je in gelooft of hoe je er uit ziet. De doodstraf

is een schending van twee artikelen van de Universele Verklaring.

Foto:

Professor Hashem Aghajari verliet in 2004 de gevangenis van

Teheran, nadat het Hooggerechtshof van Iran het doodvonnis tegen

hem had vernietigd. Aghajari was twee jaar eerder veroordeeld

voor godslasterlijke uitspraken. Hij had Iraniërs opgeroepen hun

geestelijk leiders niet klakkeloos te volgen.

© Morteza Nikoubazl/Reuters

Artikel 3:

‘Een ieder heeft het recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid

van zijn persoon.’

Aangezien de doodstraf het leven van een mens ontneemt, wordt

deze straf gezien als een mensenrechtenschending.

Artikel 5:

‘Niemand zal onderworpen worden aan folteringen, noch aan een

wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing.’

De doodstraf is zowel fysiek als geestelijk een marteling voor de

terdoodveroordeelde. Als het ophangen van een vrouw aan haar

armen totdat zij ondraaglijke pijn lijdt terecht als marteling wordt

omschreven, hoe moet het dan worden genoemd als zij wordt

opgehangen aan de nek totdat zij dood is?

De DooDstraf in De werelD

140 landen die de doodstraf in de wet of de praktijk hebben afgeschaft

57 landen die de doodstraf nog uitvoeren.

legenDa

1. china DuizenDen

2. iran 388+

3. iraK 120+

4. sauDi-arabië 69+

5. VerenigDe staten 52

De DooDstraf in De werelDaantal executies in 2009: een negatieVe top Vijf

Amnesty International heeft over 2009 geen schatting gemaakt van het aantal executies in China. Gegevens en aantallen over de doodstraf zijn

staatsgeheim waardoor er weinig bekend is. Door een lage schatting zou China onze cijfers kunnen misbruiken om te laten zien dat het aantal execu-

ties meevalt, terwijl we zeker weten dat China nog steeds verreweg het grootste aantal executies uitvoert.

Iran is een van de landen in het Midden-Oosten waar de doodstraf met grote regelmaat wordt uitgevoerd. De Islamitische wetgeving speelt hierbij

een belangrijke rol. Hieruit is bijvoorbeeld afgeleid dat iemand die overspel pleegt door steniging om het leven moet worden gebracht.

Ook executeert Iran nog steeds minderjarigen.

Veel executies in Saudi-Arabië vinden in het openbaar plaats. Het komt regelmatig voor dat vrouwen in een vol stadion een nekschot krijgen, of

dat mannen op een groot plein, omringd door publiek, worden onthoofd met een zwaard. In Saudi-Arabië krijgen relatief veel buitenlanders de

doodstraf. Dit zijn vaak arme migranten die geen goede rechtsbijstand kunnen betalen en dikwijls niet weten wat er in de bekentenis staat die ze

ondertekenen.

Met Japan is de Verenigde Staten het enige Westerse land dat de doodstraf uitvoert. Discriminatie speelt in de VS een belangrijke rol. In

Philadelphia bijvoorbeeld is de kans op de doodstraf voor een zwarte verdachte vier keer groter dan voor een blanke. Executies vinden er plaats

door middel van gifinjectie. Dit wordt gepresenteerd als ‘menselijke methode’. Maar executies mislukken regelmatig, wat onmenselijk is.

Het aantal executies in Irak nam in 2009 enorm toe. Ook zitten er meer dan negenhonderd mensen in de dodencel die geen beroep meer

tegen hun vonnis kunnen indienen. Amnesty International maakt zich zorgen om het grote aantal oneerlijke processen dat aan deze vonnissen

voorafging.

VerenigDe statenIn 1976 bepaalde het hooggerechtshof in de VS dat de doodstraf

niet in strijd is met de Amerikaanse grondwet. Verschillende staten

voerden de doodstraf daarom weer in. Sindsdien zijn er al meer dan

1100 mensen ter dood gebracht, waarvan 37,6 procent in ‘The Kil-

ler State’ Texas.

Ruim de helft van de Amerikanen is voorstander van de

doodstraf. De autoriteiten noemen deze strafmaat rechtvaardig en

afschrikwekkend. Cijfers spreken dit tegen: in de afgelopen twintig

jaar lag het aantal moorden in de staten die de doodstraf hanteren

ruim vijftig procent hoger dan in staten zonder doodstraf.

Iemand kan in de VS alleen ter dood veroordeeld worden als de

schuld ‘beyond reasonabe doubt’ vaststaat. Toch komt het vaak

voor dat een terdoodveroordeelde onschuldig blijkt. Sinds 1977

zijn er in de VS 138 mensen daarom vrijgelaten. Sommigen

hadden al vele jaren in een dodencel doorgebracht.

De doodstraf is willekeurig in de VS

De lokale politiek, de locatie van het misdrijf en de openbare

aanklager hebben grote invloed op de toepassing van de doodstraf.

Voor hetzelfde misdrijf waarvoor je in Texas de doodstraf krijgt,

krijg je die in New Mexico niet.

De doodstraf discrimineert in de VS

Etniciteit speelt een belangrijke rol bij de doodstraf in de VS.

Vooral de etniciteit van het slachtoffer lijkt van grote invloed te

zijn op het wel of niet opleggen van de doodstraf. De kans is

bijna vier keer zo groot dat iemand de doodstraf krijgt voor de

moord op een blank persoon dan op een zwart persoon.

De doodstraf treft onevenredig vaak zwakkere groepen in de VS

95 Procent van de gevangenen op death row kan geen advocaat

betalen. De staat wijst hun advocaten toe. Deze hebben vaak

geen ervaring met doodstrafzaken, krijgen onderbetaald of zijn

niet capabel. Er zijn zaken bekend waarbij de advocaat tijdens

de zitting – onder invloed van drugs – in slaap viel, of zich

überhaupt niet had ingelezen op de zaak.

Foto:

Terdoodveroordeelde in een dodencel in Pontiac, Illinois.

© AP Photo/Stf

Terdoodveroordeelden in de VS mogen een wensenlijstje voor hun laatste maaltijd indienen. Op basis van enkele van die lijstjes maakte fotograaf James Reynolds de fotoserie Last suppers. Roken, Eddie Lee Mays’

laatste wens, is niet toegestaan.

v.l.n.r., v.b.n.o.: Gary Mark Gilmore, Utah State Prison, Utah, 1977; Lewis Gilbert, Oklahoma State Penitentiary, Oklahoma, 2003; Louis Jones Jr, Terre Haute Federal Correctional Complex, Indiana, 2003; John

Wayne Gacy, Stateville Correctional Center, Illinois, 1994; Jackie Barron Wilson, Texas State Penitentiary, Texas, 2006; James Hudson, Greensville Correctional Center, Virginia, 2004; Thomas Treshawn Ivey, Broad

River Correctional Institution, South Carolina, 2006; Victor Feguer, Iowa State Penitentiary, Iowa, 1963; Eddie Lee Mays, Sing Sing Correctional Facility, New York, 1963 © James Reynolds

De getuigen bij de executie van Troy Davis wachten in een restaurant tegenover de gevangenis op nieuws over zijn executie. Onder hen zijn Davis’ moeder (links), zijn advocaten en een Amnesty-medewerkster. In

2008 kreeg Troy Davis drie keer een executiedatum te horen, maar die werd telkens verplaatst; eenmaal slechts twee uur voordat de executie zou plaatsvinden. Davis kreeg in 1991 de doodstraf voor de moord op

een politieagent. Zeven van de negen getuigen tegen hem veranderden nadien hun getuigenis en er is geen fysiek bewijs tegen hem. Amnesty International voert al jaren actie voor hem. In augustus 2009 besloot het

Amerikaans Hooggerechtshof dat Davis een nieuwe hoorzitting krijgt. © Scott Langley

JapanJaarlijks worden er in Japan een stuk of tien mensen

geëxecuteerd. Er heerst grootschalige geheimhouding

rondom de doodstraf. Wanneer een executie zal plaatsvinden

wordt niet van tevoren bekendgemaakt, zelfs niet aan de

terdoodveroordeelde of diens familie. Een terdoodveroordeelde

krijgt ’s morgens op de dag van zijn executie pas te horen dat

dit zijn executiedag is. Dit moet een psychische marteling zijn,

aangezien de terdoodveroordeelde elke dag wakker wordt met

het idee dat vandaag weleens zijn laatste dag zou kunnen zijn.

Dat Japan de doodstraf toepast is opmerkelijk. Over het

algemeen hebben landen die dat doen een groot aantal

geweldsdelicten en/of een laag sociaal-economisch niveau. Voor

Japan geldt dat niet. Toch zijn er in de afgelopen jaren steeds

meer mensen ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. In Japan

kun je de doodstraf vrijwel alleen voor moord krijgen.

De omstandigheden in Japanse gevangenissen zijn

slecht en worden hevig bekritiseerd door zowel nationale

als internationale organisaties. De situatie waarin

terdoodveroordeelden zich bevinden is nog extremer. Zij zitten

geïsoleerd opgesloten zonder contact met medegevangenen

of de buitenwereld. Zij mogen geen activiteiten buiten hun

cel ondernemen, zoals sporten. Ook komt het vaak voor dat

terdoodveroordeelden tientallen jaren moeten wachten op

hun executie. Deze omstandigheden zorgen ervoor dat veel

terdoodveroordeelden psychische klachten krijgen.

Foto:

Een bewaker in de gevangenis van Onomichi, Japan

© Jeremy Sutton Hibbert/Rex

Iwao Hakamada, een voormalig bokser, werd in 1966 opgepakt in het plaatsje Shimizu. Hij werd beschuldigd van het ombrengen van de baas van de fabriek waar hij werkte en diens vrouw en

kinderen. Tijdens zijn proces gaf Hakamada aan dat hij gedurende zijn verhoor was geslagen en mishandeld en daarom een bekentenis had afgelegd. Toch werd hij schuldig bevonden en ter dood

veroordeeld. Na 43 jaar zit Hakamada nog steeds in de dodencel. Al 29 jaar heeft hij geen celgenoot, televisie of andere vormen van afleiding. In 2007 verkondigde een van de drie rechters dat hij

altijd geloofd heeft dat Hakamada onschuldig was. Maar op 73-jarige leeftijd wordt Hakamada nog steeds elke morgen wakker met het idee dat vandaag zijn laatste dag kan zijn. © private

iranSinds de oprichting van de Islamitische Republiek Iran in 1979

zijn er duizenden mensen terechtgesteld. Onder hen is een groot

aantal politiek tegenstanders van het regime. De islamitische

Sharia-wetgeving schrijft zelfs voor niet-gewelddadige misdrijven

zoals het drinken van alcohol, anti-islamitische activiteiten,

ontrouw en homoseksualiteit de doodstraf voor.

Een groot aantal executies vindt in het openbaar plaats in

Iran. Ophanging, het toebrengen van een nekschot, maar ook

het stenigen van terdoodveroordeelden gebeurt in het bijzijn

van soms honderden toeschouwers. Met name executie door

middel van steniging is uitzonderlijk wreed en volgens Amnesty

International vooral gericht op het verergeren van mensenleed.

Er zijn zelfs wetten die bepalen hoe groot een steen moet zijn:

‘Tijdens de steniging mag de steen niet zo groot zijn dat hij de

terdoodveroordeelde in een of twee worpen doodt, maar ook

niet zo klein dat hij geen steen mag heten.’ Steniging wordt met

name opgelegd aan mensen die overspel hebben gepleegd.

Hoewel Iran partij is bij het Kinderrechtenverdrag dat het

opleggen van de doodstraf aan minderjarigen verbiedt, worden er

nog steeds minderjarigen ter dood veroordeeld en geëxecuteerd.

Sinds de jaren negentig zijn er tientallen jongeren die nog geen

achttien jaar oud waren opgehangen of gestenigd.

Foto:

Amnesty-activisten demonstreren op 6 mei 2009 bij de Iraanse

ambassade in Londen tegen de executie van Delara Darabi, een

paar dagen daarvoor. Darabi werd in 2003 veroordeeld wegens

moord. Ze was toen zeventien jaar. In eerste instantie bekende

ze, omdat ze dacht haar vriend zo te redden van de doodstraf.

Later trok ze haar bekentenis in. Amnesty vindt dat haar proces

niet eerlijk is verlopen. © AI

In 2005 werden Mahmoud Asgari en Ayaz Marhoni, zestien en achttien jaar oud, publiekelijk opgehangen. Volgens Amnesty International werden de jongens terechtgesteld omdat zij homoseksueel waren. © reporters

Toeschouwers bij een openbare ophanging van vijf mannen in Iran © AP

wit-ruslanDWit-Rusland is het laatste land in Europa en de voormalige

Sovjetunie dat de doodstraf nog uitvoert. Hoewel in de grondwet

is vastgelegd dat de doodstraf uiteindelijk afgeschaft zal

worden, is het nog niet zo ver. De Europese Unie dringt aan op

afschaffing. Zij ziet dat als een van de voorwaarden voor nauwere

samenwerking.

In Wit-Rusland bestaat veel geheimhouding rondom de

doodstraf. Zelfs de terdoodveroordeelden zelf horen slechts

enkele minuten van tevoren dat zij ter dood worden gebracht.

Daardoor leven zij in constante angst voor het moment van hun

executie.

Deze onzekerheid geldt ook voor hun familieleden, die pas

achteraf, soms zelfs met aanzienlijke vertraging, van de executie

horen. Zij krijgen bovendien niet te horen waar het lichaam

begraven ligt. Ook de samenleving in het algemeen wordt geen

informatie verstrekt over het aantal opgelegde doodstraffen en

executies.

In de rechtsgang is eveneens veel geheim. Doodstrafprocessen

vinden meestal plaats achter gesloten deuren. Advocaten

tekenen een verklaring dat ze niets over het proces bekend

zullen maken. Het is niet ongebruikelijk dat de schuld van de

beklaagde vooraf als vaststaand wordt beschouwd. Marteling

is een regelmatig terugkerend middel om bekentenissen af te

dwingen.

Daarnaast bestaat er vaak onvoldoende mogelijkheid om tegen

de uitspraak in beroep te gaan. Gratieverzoeken kunnen worden

gericht aan president Aleksandr Loekasjenka. Slechts één enkele

keer sinds zijn aantreden in 1994 willigde hij een verzoek in.

Foto:

Simulatie van een nekschot; de executiemethode die Wit-

Rusland toepast © AI.

Een dodencel in Minsk, Wit-Rusland © AI

chinaChina voert meer gerechtelijke executies uit dan alle andere

landen die de doodstraf toepassen samen. Hoeveel het er

precies zijn weten we niet, aangezien de Chinese autoriteiten

weigeren de statistieken openbaar te maken. Volgens

openbaar verkrijgbare informatie die Amnesty International

verzamelde waren er in 2008 in ieder geval 1.718 executies.

Voor ten minste 68 vergrijpen kun je in China de doodstraf

krijgen. Hieronder vallen ook niet-gewelddadige vergrijpen als

fraude, verduistering en drugshandel.

Amnesty International betwijfelt of de procesgang bij

terdoodveroordelingen altijd eerlijk verloopt. Hoewel

politieagenten volgens de wet niet mogen martelen, doen zij

dat vaak toch om ‘bekentenissen’ te verkrijgen. Verdachten

hebben vaak pas toegang tot een advocaat nadat zij verhoord

zijn en rechters gaan er meestal bij voorbaat vanuit dat

de verdachte schuldig is. Bovendien vindt de veroordeling

meestal plaats achter gesloten deuren en zijn zowel het

vonnis als de executie gehuld in geheimzinnigheid.

Ook discriminatie en onderdrukking spelen een rol. Vooral

armen, minderheden, migranten en mensen die zich

verzetten tegen de regering zijn vaak het slachtoffer van het

onrechtvaardige rechtssysteem. De doodstraf is een makkelijk

middel om politieke oppositie de kop in te drukken.

Foto:

In China kunnen terdoodveroordeelden op twee manieren

worden geëxecuteerd. Het komt regelmatig voor dat zij bij

de handen geboeid in een rij zitten en een nekschot krijgen.

Op dit beeld uit een anonieme video-opname ziet u de

voorbereidingen voor een dergelijke executie. Deze executies

vinden vaak plaats op openbare pleinen of in sportstadions.

Daarnaast worden er in China omgebouwde bussen gebruikt

als mobiele executiekamers. In de bus krijgt de gevangene

een dodelijke injectie. © AP

Deze mannen worden tijdens een openbaar proces ter dood veroordeeld. Op de borden om hun nek staan hun namen en de tekst ‘moordenaar’. 23 december 2006, Zhuzhou, in het zuiden van China. © REUTERS / China Daily

sauDi-arabiëIn Saudi-Arabië voldoet de rechtspraak niet aan de interna-

tionale standaarden voor een eerlijk proces. Het proces vindt

plaats achter gesloten deuren en de verdachte heeft geen

recht op juridische vertegenwoordiging. De verdachte is vaak

niet eens op de hoogte van de strafeis of van het vonnis. De

veroordeling kan gebaseerd zijn op bewijsmateriaal verkregen

door marteling of misleiding. Dit alles verhoogt de kans dat een

onschuldige wordt geëxecuteerd.

Op veel misdrijven die in onze samenleving niet eens

strafbaar zijn, staat in Saudi-Arabië de doodstraf: geloofsafval,

homoseksualiteit, overspel, hekserij. Ook mensen die hun recht

op vrijheid van meningsuiting gebruiken lopen het risico de

doodstraf te krijgen op grond van ‘sabotage’ of ‘corruptie op

aarde’. Vooral buitenlandse arbeiders vormen een kwetsbare

groep in Saudi-Arabië. Zij worden gediscrimineerd en krijgen

sneller de doodstraf. Ongeveer de helft van het aantal

geëxecuteerden in Saudi-Arabië is buitenlander. Buitenlanders

worden vaak misleid tot het tekenen van een bekentenis die zij

niet begrijpen omdat ze geen Arabisch spreken. Ook hebben

ze vaak geen toegang tot een advocaat of tot het consulaat van

hun land.

Executies worden op wrede wijze uitgevoerd in Saudi-Arabië.

Vrouwen krijgen de kogel in stadions en mannen worden

terechtgesteld door middel van onthoofding op een openbaar

plein. Vaak wordt het lichaam van een man na de onthoofding

gekruisigd en tentoongesteld bij wijze van afschrikking.

Executies worden meestal uitgevoerd op vrijdagmiddag tijdens

het gebed. Zij trekken vele toeschouwers.

Foto:

Toeschouwers bij een openbare executie in Riyad, 2007

© flickr.com / cc / Cyclops-Optic

Stills uit een met een mobiele telefoon gemaakt filmpje van een onthoofding in Saudi-Arabië, 2008.