Participatiemogelijkheden in het rechtProf. Dr. Frankie SchramProfessor aan het instituut voor de Overheid, faculteit sociale wetenschappen KU LeuvenGastprofessor faculteit PSW Universiteit Antwerpen

Inhoud• Participatiemogelijkheden in het gemeentedecreet

• Participatiemogelijkheden in sectorale regelgeving

• Openbaarheid van bestuur

• Specifieke openbaarheidsbepalingen

Participatiemogelijk-heden in het gemeentedecreet

Centrale Stelling• Artikel 3. De gemeenten verzekeren een burgernabije,

democratische, transparante en doelmatige uitoefening van de gemeentelijke bevoegdheden.

Ze betrekken de inwoners zo veel mogelijk bij het beleid en zorgen voor openheid van bestuur.

Titel VI – Participatie van de burger• Klachtenbehandeling

• Inspraak

• Voorstellen van burgers

• Verzoekschriften aan de organen

• De gemeentelijke volksraadpleging

Participatie binnen democratie

Participatie binnen democratie

Pe ndu le Conse nsus

Kie ze rs Partic ipatie

M aats c h ap p elijk e ad v ies r ad en

I n dire ct

D ire ct

Te lle n Pra te n

O p in iep e ilin g en

R ef er en d u m to w n m eetin g sp ar t ic ip a tiev e b u d g eter in g

Bu r g er p an elsd e lib er a tiev e p o llin g

s c h r if te lijk e c o n s u lta t ies ( g r een p ap er )

Participatieladder

Participatievormen en bestuursstijlen

Titel VI – Participatie van de burger• Klachtenbehandeling

– Heeft betrekking op de dienstverlening, niet op het beleid

– Onafhankelijk van de politiek - ambtelijk

– Op basis van een gemeenteraadsreglement

Titel VI – Participatie van de burger• Inspraak

– Artikel 199: De gemeenteraad neemt initiatieven om de betrokkenheid en de inspraak van de burgers of van de doelgroepen te verzekeren bij de beleidsvoorbereiding, bij de uitwerking van de gemeentelijke dienstverlening en bij de evaluatie ervan.

Titel VI – Participatie van de burger• Inspraak

– Artikel 200: alleen de gemeenteraad kan overgaan tot de organisatie van raden en overlegstructuren die tot opdracht hebben op regelmatige en systematische wijze het gemeentebestuur te adviseren

– Politici hebben geen stemrecht

– Organisatie door de gemeenteraad

Titel VI – Participatie van de burger• Voorstellen van burgers

– Artikel 200bis: De inwoners hebben het recht te verzoeken om de door hen in een gemotiveerde nota nader omschreven voorstellen en vragen over de gemeentelijke beleidsvoering en dienstverlening op de agenda van de gemeenteraad in te schrijven en om deze agendapunten te komen toelichten in de gemeenteraad. Ze voegen bij die nota eventueel alle nuttige stukken die de gemeenteraad kunnen voorlichten.

- quorumvereiste

- Artikel 200quinquies: De gemeenteraad doet vooraf uitspraak over zijn bevoegdheid ten aanzien van de in het verzoekschrift opgenomen voorstellen en vragen. Binnen zijn bevoegdheid bepaalt de gemeenteraad ook welk gevolg daaraan wordt gegeven en hoe dat wordt bekendgemaakt.

Titel VI – Participatie van de burger• Verzoekschriften

– Ieder heeft het recht verzoekschriften, door een of meer personen ondertekend, schriftelijk bij de organen van de gemeente in te dienen.

Verzoekschriften die een onderwerp betreffen dat niet tot de bevoegdheid van de gemeente behoort, zijn onontvankelijk.

– Gemeenteraad kan doorverwijzen (gemeenteraadscommissie of college)

– De verzoeker of, indien het verzoekschrift door meer personen ondertekend is, de eerste ondertekenaar van het verzoekschrift, kan worden gehoord door een orgaan van de gemeente. In dat geval, heeft de verzoeker of de eerste ondertekenaar van een verzoekschrift het recht zich te laten bijstaan door een persoon naar keuze.

Titel VI – Participatie van de burger• Verzoekschriften

– De gemeente verstrekt, binnen drie maanden na de indiening van het verzoekschrift, een gemotiveerd antwoord aan de verzoeker of, indien het verzoekschrift door meer personen ondertekend is, aan de eerste ondertekenaar van het verzoekschrift.

– Het huishoudelijk reglement van de gemeenteraad bepaalt de nadere voorwaarden waaronder dit recht wordt uitgeoefend en de wijze waarop de verzoekschriften worden behandeld.

Titel VI – Participatie van de burger• Gemeentelijke volksraadpleging

– Op eigen initiatief

– Op verzoek van de inwoners van de gemeente

– voor zover gesteund door ten minste– 20 % van de inwoners in gemeenten -15.000

– 3000 inwoners in gemeenten +15.000 en – 30.000

– 10 % van de inwoners in gemeenten met + 30.000

– Voor zover voldaan aan bepaalde formele vereisten– Aangetekende brief aan burgemeester en schepenen

– Verzoek met gemotiveerde nota + voorlichtingsstukken

– Indiening door middel van een formulier afgeleverd door de gemeente met bepaalde vermeldingen

– Controle door het college van burgemeester en schepenen

Budgethouderschap• Artikel 158: Het budgethouderschap = de toegekende

bevoegdheid tot beheer van een budget dat taakstellend is in die zin dat het een norm inhoudt waarvan de budgethouder de realisatie nastreeft.

• Artikel 159: § 4. Onder de voorwaarden die door de gemeenteraad vastgesteld worden, kan het college van burgemeester en schepenen het budgethouderschap met betrekking tot bepaalde budgetten betreffende projecten delegeren aan wijkcomités en burgerinitiatieven, ook voor aangelegenheden die het dagelijks bestuur te boven gaan. De gemeenteraad bepaalt minstens onder welke voorwaarden een wijkcomité en een burgerinitiatief als voldoende gedragen voor een wijk of voor de bevolking kunnen beschouwd worden.

Budgethouderschap• Dergelijke delegatie vervalt in ieder geval zes maanden na de

algehele vernieuwing van de gemeenteraad.

Het college van burgemeester en schepenen duidt in overleg met het betrokken wijkcomité of burgerinitiatief een personeelslid aan dat instaat voor de praktische uitvoering van het budgethouderschap bedoeld in het eerste lid.

Participatiemogelijk-heden in sectorale regelgeving

In milieuwetgeving• Openbaar onderzoek: gekoppeld aan bezwaarmogelijkheid

• Hoorzitting

• MER: terinzagelegging

• Verdrag van Aarhus: Het betrokken publiek wordt, bij openbare bekendmaking of, indien van toepassing, individueel, vroegtijdig in een milieubesluitvormingsprocedure, en op adequate, tijdige en doeltreffende wijze, geïnformeerd– Heeft enkel betrekking op specifieke activiteiten

In wetgeving ruimtelijke ordening• Openbaar onderzoek: gekoppeld aan bezwaarmogelijkheid

• MER: terinzagelegging

Openbaarheid van bestuur

Begrip• = verplichting die op een bestuur rust om

documenten/informatie ter beschikking te stellen van het publiek

• = rechtstoestand

Omvang• Bestuur?

• Bestuursdocument

Procedure• Afhankelijk van het betrokken bestuur

– Federaal bestuur:

– wet van 11 april 1994

– Wet van 5 augustus 2006 betreffende het recht van toegang van het publiek tot milieu-informatie

– Vlaams bestuur of besturen onder Vlaamse organieke bevoegdheid: decreet van 26 maart 2004

Procedure• Schriftelijk

• Geen belang nodig, tenzij documenten/informatie van persoonlijke aard

Uitzonderingen• Openbaarheidswetgeving bevat verschillende

uitzonderingsgronden– Formele uitzonderingsgronden

– Inhoudelijke uitzonderingsgronden

Steeds vereiste van motivering: afhankelijk van de aard van de uitzonderingsgrond

– Absolute uitzonderingsgronden: maar algemeen belangtest

– Relatieve uitzonderingsgronden: algemeen belang test

Principe van de gedeeltelijke openbaarmaking

Specifieke openbaarheids-bepalingen

Agenda van de gemeenteraad• Behalve in spoedeisende gevallen worden plaats, dag, tijdstip

en agenda van de vergaderingen van de gemeenteraad uiterlijk acht dagen voor de vergadering openbaar gemaakt op het gemeentehuis, zodat het publiek ervan kan kennisnemen op elk moment. Het huishoudelijk reglement bepaalt de nadere regels over de wijze van openbaarmaking.

Agenda van de gemeenteraad• Behalve in spoedeisende gevallen worden plaats, dag, tijdstip en

agenda van de vergaderingen van de gemeenteraad uiterlijk acht dagen voor de vergadering openbaar gemaakt op het gemeentehuis, zodat het publiek ervan kan kennisnemen op elk moment. Het huishoudelijk reglement bepaalt de nadere regels over de wijze van openbaarmaking.

• De gemeente is verplicht aan ieder natuurlijk persoon en iedere rechtspersoon of groepering ervan die erom verzoekt, de agenda van de gemeenteraad en de stukken die erop betrekking hebben, openbaar te maken door er inzage in te verlenen, er uitleg over te verschaffen of er een afschrift van te overhandigen overeenkomstig het decreet van 26 maart 2004 betreffende de openbaarheid van bestuur.

Vergaderingen van de gemeenteraad• § 1. De vergaderingen van de gemeenteraad zijn openbaar, behalve

als:1° het om aangelegenheden gaat die de persoonlijke levenssfeer raken. Zodra een dergelijk punt aan de orde is, beveelt de voorzitter de behandeling in besloten vergadering;2° de gemeenteraad met twee derde van de aanwezige leden en op gemotiveerde wijze beslist tot behandeling in besloten vergadering, in het belang van de openbare orde of op grond van ernstige bezwaren tegen de openbaarheid.

De vergaderingen over het organogram, de personeelsformatie, de rechtspositieregeling, het meerjarenplan en de aanpassingen ervan, het budget, een budgetwijziging of de jaarrekening zijn in elk geval openbaar.

Besluiten van de gemeenteraad• De gemeente is verplicht aan ieder natuurlijk persoon en

iedere rechtspersoon of groepering ervan die erom verzoekt, de besluiten van de gemeenteraad en andere bestuursdocumenten openbaar te maken door er inzage in te verlenen, er uitleg over te verschaffen of er een afschrift van te overhandigen overeenkomstig het decreet van 26 maart 2004 betreffende de openbaarheid van bestuur.

Besluit