FORMATIEF TOETSEN IN DE KLAS: BEVORDERENDE EN BELEMMERENDE FACTOREN

CHRISTEL H.D. WOLTERINCK

WILMA B. KIPPERS

KIM SCHILDKAMP

CINDY L. POORTMAN

ONDERWIJS RESEARCH DAGEN, ROTTERDAM, 26 MEI 2016

Opbrengstgericht

werken

OGW Assessment

for Learning

AfL

Diagnostisch

Toetsen

DT

Focus op de

kwaliteit van

het leerproces

FORMATIEF TOETSEN ALS EEN PARAPLUBEGRIP

Gedetailleerd inzicht in

het leerproces en

leerresultaten

Behalen van

doelen en

resultaten

Figuur 1: Drie benaderingen formatief toetsen6 2Onderwijs Research Dagen 2016

3

DATAGEBRUIK IN HET ONDERWIJS (OGW)

DatagebruikDatagebruik

Verantwoording Verantwoording School

ontwikkeling

School

ontwikkeling Instructie Instructie

Figuur 2: Typen data gebruik3 Onderwijs Research Dagen 2016

Onderwijs Research Dagen 2016 4

VIJF STRATEGIEËN

Leerdoelen en

succescriteria

Leerdoelen en

succescriteria

Vragen stellen,

klassikale

discussie

Vragen stellen,

klassikale

discussie

FeedbackFeedback

Peer assessmentPeer assessment

Self assessmentSelf assessment

Mede-leerling

Docent

Leerling

Waar is de leerling nu?

Waar werkt de leerling naar toe?

Hoe komt de leerling daar?

ASSESSMENT FOR LEARNING

Figuur 3: Assessment for learning strategieën2

5

FACTOREN FORMATIEF TOETSEN

Formatief toetsen in

de klas

OGW

AfL

Formatief toetsen in

de klas

OGW

AfL

ToetsenToetsen

Docent Docent SchoolSchool

Leerling Leerling

Figuur 4: Beïnvloedende factoren formatief toetsen in de klas Onderwijs Research Dagen 2016

6

ONDERZOEKSVRAGEN

Onderzoeksvragen:

1. In welke mate en hoe wordt formatief toetsen (OGW en AfL)

gebruikt in de huidige lespraktijk?

I. volgens docenten?

II. volgens leerlingen?

2. In welke mate beïnvloeden attitude en kennis/vaardigheden van

docenten het gebruik van formatief toetsen (OGW en AfL) in de

klas?

3. Welke voorwaarden worden het vaakst aangeduid door docenten

als zijnde belangrijk om formatief te toetsen?

Onderwijs Research Dagen 2016

7

METHODE (1)

Onderwijs Research Dagen 2016

Kwantitatief onderzoek Kwalitatief onderzoek

Onderzoeksvraag 1 Vragenlijst

• 15 scholen

• 434 docenten

• 515 leerlingen

Interviews, checklists

• 4 scholen

• 12 docenten

Onderzoeksvraag 2 Vragenlijst

• 15 scholen

• 434 docenten

Onderzoeksvraag 3 Interviews, checklists

• 4 scholen

• 12 docenten

Tabel 1. Overzicht van de onderzoeksmethodologie

8

METHODE (2)

Onderwijs Research Dagen 2016

Schalen Aantal

items

Cronbach

alpha

OGW Datagebruik voor instructie 11 .89

AfL Leerdoelen en succescriteria 4 .76

Vragen stellen en klassikale discussie 6 .83

Feedback 5 .81

Peer- en self assessment 6 .82

Docent Kennis en vaardigheden 7 .81

Attitude 4 .83

Tabel 2. Betrouwbaarheid van de schalen in de vragenlijst

VRAGENLIJST FORMATIEF TOETSEN IN DE KLAS

Onderwijs Research Dagen 2016 9

METHODE (3)

Docent vragenlijst(bijna)

altijd

>90%

zeer

vaak

75%

regel

matig

50%

soms

25%

(bijna)

nooit

<10%

weet

ik

niet

Leerlingen worden betrokken bij het

bepalen van succescriteria (d.w.z.

vaststellen wanneer het leerdoel

gehaald is).

Leerling vragenlijst(bijna)

altijd

>90%

zeer

vaak

75%

regel

matig

50%

soms

25%

(bijna)

nooit

<10%

weet

ik niet

Ik word betrokken bij het bepalen van

succescriteria (d.w.z. vaststellen

wanneer het leerdoel gehaald is).

10

RESULTATENONDERZOEKSVRAAG 1: GEBRUIKTE STRATEGIEËN

Toepassing in de lessen

Figuur 5: Gebruikte strategieën voor formatief toetsen volgens docenten en leerlingen

(bijna)

nooit

<10%

soms

25%regelmatig

50%

zeer vaak

75%

(bijna)

altijd

>90%

Leerdoelen en succescriteria

Vragen en discussie

Datagebruik

Feedback

Peer/Self assessment

docent leerling

‘Ja, die self-

assessment

is heel lastig

en dat doe ik

eigenlijk in de

onderbouw

niet.’

Onderwijs Research Dagen 2016 11

RESULTATENONDERZOEKSVRAAG 2: DOCENTKENMERKEN

Tabel 3. Resultaten van de lineaire regressie analyse, invloed factoren op gebruik formatief toetsen in de klas

Kennis/Vaardigheden

β (p)

Attitude

β (p)

R2

Data gebruik .41 (.00) .08 (.20) .19

Leerdoelen en

succescriteria

.33 (.00) .05 (.42) .12

Vragen en

klassikale discussie

.33 (.00) .05 (.44) .12

Feedback .45 (.00) .18 (.00) .28

Peer en Self

assessment

.46 (.00) -.05 (.44) .20

Onderwijs Research Dagen 2016 12

RESULTATENONDERZOEKSVRAAG 3: VOORWAARDEN

Vijf belangrijkste voorwaarden:

1. Positieve houding van docenten

2. Specifieke feedback uit

assessments

3. Aansluiting assessments en het

curriculum

4. De rol van schoolleiders

5. Kennis en vaardigheden van

docenten

‘De veertig, vijftig

minuten moet

eigenlijk naar een

zeventig of tachtig

minuten rooster.’

‘Leerlingen moeten

op de hoogte zijn

van de lesdoelen.

Die lesdoelen komen

terug als toetsdoel.’

10

Meeste strategieën soms tot regelmatig gebruikt in de lessen

Leerlingen ervaren minder gebruik van de strategieën in de lessen

Strategie peer- en self assessment het minst gebruikt;

(bijna) nooit tot soms

Formatief toetsen is nog niet geïntegreerd in de dagelijkse

lespraktijk

13

CONCLUSIE EN DISCUSSIE

ONDERZOEKSVRAAG 1: GEBRUIKTE STRATEGIEËN VOLGENS DOCENTEN

EN LEERLINGEN

Onderwijs Research Dagen 2016

Onderwijs Research Dagen 2016 14

CONCLUSIE EN DISCUSSIEONDERZOEKSVRAAG 2 EN 3: DOCENTKENMERKEN EN VOORWAARDEN

Kennis/vaardigheden beïnvloedt gebruik van formatief toetsen in

de klas

Aandacht besteden aan voorwaarden om formatief te toetsen

Professionele ontwikkeling voor docenten in het gebruiken van

formatief toetsen is dringend nodig

Vragen?

15

BEDANKT VOOR UW AANDACHT

Assessment helpt ons onderscheid te maken tussen

onderwijzen en leren

Onderwijs Research Dagen 2016

Christel Wolterinck (c.h.d.wolterinck@utwente.nl)

Wilma Kippers (w.b.kippers@utwente.nl)

1: Bennett, R. E. (2011). Formative assessment: A critical review. Assessment in Education:

Principles, Policy & Practice, 18, 5-25. doi: 10.1080/0969594X.2010.513678

2: Black, P. & Wiliam, D. (2009). Developing the theory of formative assessment. Educational

Assessment, Evaluation and Accountability, 21(1), 5-31. doi: 10.1007/s11092-008-9068-5

3: Ebbeler, J., Poortman, C.L., Schildkamp, K., & Pieters, J.M. (2016). Effects of data use

intervention on educators’ use of knowledge and skills. Studies in Educational Education, 48, 19-

31. doi:10.1016/j.stueduc.2015.11.002

4: Heritage, M. (2007). Formative assessment: What do teachers need to know and do? Phi Delta

Kappan, 89(2), 140-145. doi: 10.1177/003172170708900210

5: Lysaght, Z., O’Leary, M. (2013). An instrument to audit teachers’ use of assessment for

learning, Irish Educational Studies, 32(2), 217-323. doi: 10.1080/03323315.2013.784636

6: Van der Kleij, F. M., Vermeulen, J. A., Schildkamp, K., Eggen, T. J. H. M. (2013, November).

Data-based decision making, assessment for learning, and diagnostic testing in formative

assessment. Keynote presentation at the conference of the European Association for Educational

Assessment, Paris, France.

7: Van der Kleij, F. M., Vermeulen, J. A., Schildkamp, K., & Eggen, T. J. H. M. (2015). Integrating

data-based decision making, Assessment for Learning, and diagnostic testing in formative

assessment. Assessment in Education: Principles, Policy & Practice. doi:

10.1080/0969594X.2014.999024

16

LITERATUUR

Onderwijs Research Dagen 2016