Balans van 5 jaar fietsbeleid

04

Nieuwsbrief

Tochtje plannen03

07Fietsen 2.0

Ledenmagazine van de FietsersbondDriemaandelijks tijdschrift nr. 77 maart-mei 2014P708377 | Afgiftekantoor Gent X | V.U. Jan Treunen, Oude Graanmarkt 63, 1000 Brussel

Hang deaffiche op!

Inhoud

Editoriaal

03 Passie voor de fiets Oscar van den Bogaard: “Op de fiets zie je nieuwe verbanden”

Tips Tochtje plannen

04 Reportage Balans van vijf jaar fietsbeleid

06 Fietscultuur Voor- en nadelen van fietstechnologie

07 In de buurt De kracht van cijfers

In het wild Bike Experience

08 Iedereen op de fiets

Motiveer werk-gevers en collega’sMet Bike to Work stimuleert de Fietsers-bond bedrijven om meer werknemers op de fiets krijgen (en te houden). Het is een online platform waarop je punten bijeen fietst. Die fietspunten kun je inruilen tegen allerlei kortingsbonnen en gratis producten. Jaarlijks geven twee wedstrijden een extra duwtje in de rug. In de nieuwe brochure vind je de vele mogelijkheden en voordelen van het pakket.

Colofon

De Fietsersbond is de belangenvereniging voor fietsers in Vlaanderen en Brussel en maakt van de fiets een logische keuze voor iedereen, van individu tot politicus.

WORD LID: schrijf 30 euro (voor het hele gezin) of 23 euro (voor één persoon) over op het rekeningnummer BE34 7895 8364 6590, BIC: GKCCBEBB met vermelding ‘nieuw lid’. Je vindt alle ledenvoordelen op www.fietsersbond.be/ledenvoordelen

WORD SCHENKER: stort je bijdrage op het rekeningnummer BE25 5230 8048 1682, BIC: TRIOBEBB met vermelding ‘gift’. Giften vanaf 40 euro zijn fiscaal aftrekbaar. Meer info op www.fietsersbond.be/giften

Wil je deze nieuwsbrief enkel digitaal ontvangen? Mail info@fietsersbond.be met vermelding ‘nieuwsbrief digitaal’ en je lidnummer.

Concept en coördinatie: Fietsersbond vzw Redactie: Fietsersbond vzw Fotografie: Stefan Dewickere - Fietsersbond vzw Vormgeving: Kliek Creatieve Communicatie Druk: drukkerij Perka Oplage: 8.000 ex. V.U.: Jan Treunen, Oude Graanmarkt 63, 1000 Brussel - info@fietsersbond.be - tel. 02 502 68 51

Alles uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, openbaar gemaakt of geciteerd mits bronvermelding ‘Fietsersbond ledenmagazine’. Deze uitgave werd gedrukt op milieuvriendelijk papier.

Sponsor van de Fiestersbond

‘Moeder aller verkiezingen’ lees ik wel eens in de kranten. En inderdaad, op 25 mei vallen de regionale, federale en Europese verkiezingen samen. We mogen dromen dat er een aantal jaren aanbreken van politieke rust, zonder onderbreking door tussentijdse verkiezingen.

Dit is een uitgelezen kans voor onze politici om keuzes te maken die op korte termijn misschien gevoelig liggen, maar op langere termijn een meer-waarde bieden voor de samenleving.

Kiezen voor een fiscaliteit die duurzame mobiliteit beloont.

Kiezen voor gezonde, comfortabele en veilige fietsroutes voor iedereen.

Als fietsers merken we vaak genoeg dat we onze ruimte zelf moeten opeisen. We krijgen die niet op een gouden schoteltje aangeboden. Maar als we onze plaats zelfbewust innemen, merken we wel het effect.

Wie in het midden van een rotonde rijdt, wordt gezien. Wie zijn mond opendoet in een vergadering, wordt gehoord. Wie overal in het straatbeeld aanwezig is, wordt serieus genomen.

Vandaag maken we onze stemzichtbaar. Met een affiche aan ons raam, overal in het land.

Hang ‘m op!

Als we de ruimte zelfbewust innemen, heeft

dat effect”

“

Wil jij ook fietspunten verzilveren? Is jouw werkgever al aangesloten bij Bike to Work? Of ken je organisaties die mogelijk geïnteresseerd zijn? Bezorg hen in een paar klikken de nieuwe brochure via fietsersbond.be/biketowork

!

2

Oscar van den Boogaard: “Ik bekijk de wereld in functie van waar je kan fietsen. Het is de ideale manier om je te verplaatsen. Voor mij is het ook een vorm van flaneren. Ik vind het heerlijk om een stad per fiets te verkennen.”

Krijg je tijdens dat flaneren ook inspiratie voor je boeken?“Inderdaad. Het blijft me verwonderen hoe je door de specifieke snelheid van de fiets een stad kan beginnen lezen. Je kan vrij associëren en legt nieuwe verbanden. Je gaat anders denken. Dat werkt natuurlijk alleen als je je veilig voelt.”

Hoe valt het je mee als fietser in België?“Verschrikkelijk. Toen ik in 1988 naar Brussel verhuisde, ben ik na korte tijd gestopt met daar te fietsen. Ik had geen zin om mijn leven te riskeren. Nu woon ik in Latem, daar fiets ik in het dorp. Ook in Gent valt het goed mee, maar ertussen ligt een brug die ik weiger te gebruiken.”

Passie voor de fiets Tips

Op de fiets zie je nieuwe verbanden“

”

Over die brug schreef je in De Standaard. Ben je een literaire activist?“Als een grens wordt overschreden, moet je als burger, als gemeenschap reageren. In België vindt men een grote mond niet netjes, maar zo verandert er niets. Op die brug is er niets voorzien voor fietsers en voetgangers én scheuren de auto’s langs je heen. In Nederland hadden buurtbewoners al lang geprotesteerd, hier was ik de enige. Uiteindelijk is de snelheidslimiet wel verlaagd naar 50 km/u, maar het is nog altijd te gevaarlijk.”

Je verblijft veel in Berlijn. Is het daar zo erg als in Brussel?“Neen, in Berlijn zit ik voortdurend op de fiets. Net als in Nederland is fietsen in Duitsland iets vanzelfsprekends. In België is het een sport of een politiek statement. Je moet in elk geval bereid zijn om een martelaar te worden.”

Zie je dan geen beterschap?“Toch wel. In Londen, Parijs, New York zie je dat de fiets de toekomst is. Ook in Brussel is er wel iéts veranderd. Misschien waag ik me binnenkort eens op zo’n deel-fiets, om de nieuwe situatie te polsen.”

Meer info en links: fietsersbond.be/routeplannersi

”Zonder grote mond verandert er niets“

Oscar van den Bogaard:

> Naam: Oscar van den Bogaard Leeftijd: 49 Woonplaats: Sint-Martens-Latem Beroep: schrijver

Tochtje plannenDe dagen worden langer en lentegeuren vullen de lucht. De wereld is weer klaar voor langere fiets-tochten. Maar hoe plan je die tochten? In de 21ste eeuw doe je dat online, bijvoorbeeld met deze routeplanners.

Google Maps Al staat de fietsfunctie nog niet op punt, voor functionele fietsroutes is Google Maps heel handig. Sattelite- en Street View leuk om te zien waar er groen is of om verkeerssituaties in te schatten.

Knooppunter / Fietsnet Knooppuntkaarten van de provincies kun je kopen met ledenkorting, maar de online versie is helemaal gratis en je kan er je route op berekenen.

Grote Routepaden Langs het knooppuntennetwerk zie je vaak bordjes met LF-routes. Deze lange-afstandsroutes lopen van Duitsland tot Spanje, maar zijn ook een goede basis om kortere tochten te plannen.

Route You Op Route You vind je topografische kaar-ten en kun je kiezen tussen de mooiste of de snelste fietsroute, met of zonder onver-harde wegen. Klik dan gewoon twee keer op de kaart en pas eventueel de route nog aan met je muis.

GPSies Hier kun je je eigen fietsroute helemaal zelf uittekenen (of tracken) en delen. De routes van anderen geven inspiratie.

Open Cycle Map – Open Route Service Open Street Map is de Wikipedia van de online kaarten. Open Cycle Map is de fiets-versie ervan. Het knooppuntennetwerk, functionele fietsroutes en trage wegen zijn erin geïntegreerd. Als kaart zijn ze heel overzichtelijk en toch ook erg gedetail-leerd (zie foto). Om routes te berekenen kun je terecht bij Open Route Service.

Mobiel en offline Fietsen met je smartphone kan al eens teleurstellen als je bereik of batterij niet optimaal zijn. Gelukkig zijn er (gratis of goedkope) navigatie-apps met kaarten die je ook offline kan gebruiken, zoals Galileo (iPhone) en OsmAnd (Android).

Als je de romans, toneelstukken of krantencolumns van Oscar van den Bogaard leest, merk je hoe internationaal én hoe Hollands hij is. Hij zegt waar het op staat. En hij is een fietser, per definitie.

3

Aanloop tot het echte werkBalans van vijf jaar fietsbeleid

Wat heeft de overheid de voorbije vijf jaar gedaan voor fietsers? Mogen we tevreden zijn over het fietsbeleid in Vlaanderen en Brussel? Hebben de verschillende regeringen geluisterd naar de Fietsersbond? We blikken terug en geven meteen ons huiswerk mee voor de nakende verkiezingen.

Reportage

Ook nog in ons memorandum

Ruimtelijke ordening Mobiliteit gaat in eerste instantie over plaatsen waar mensen naartoe willen (of moeten). Al die bestemmingen moeten op fietsafstand van mekaar liggen, in een omgeving waar de fietser zich thuis voelt.

30/50/70 Snelheid en onveiligheid gaan hand in hand, dat is pure fysica. De Fietsersbond wil dat de volgende regering het 30-50-70 principe invoert. Hoe dichter fietsers en auto’s bij mekaar in de buurt komen, hoe lager de snelheidslimiet. Je kan niet overal ineens mooie, afgescheiden fietspaden leggen, maar een paar nieuwe snel-heidsborden en wegmarkeringen voor komen op korte termijn al veel ongevallen.

Sensibilisering en onderzoek Experts weten dat de fiets een multi-pil is tegen allerlei kwalen én voordelig is voor de economie, het milieu enzovoort. Ook de media berichten hier vaak over. De overheid doet hier weinig mee. De Fietsersbond verwacht een actievere rol van de overheid om fietsen te promoten in het gezondheids beleid, met campagnes en door onderzoek naar concrete cijfers.

Een belangrijke eis uit ons vorige memorandum is de voorbije legis-latuur gerealiseerd. Alle inves-

teringen in fietsinfrastructuur zijn nu gebundeld en elk jaar investeert het Vlaams Gewest hierin 100 miljoen euro. Je merkt ook effectief dat er heel wat kilometers fietspad en fietsweg zijn bijgekomen - vaak van goede kwaliteit, met bruggen en tunnels,...

Minpunt is dat de nieuwe fietspaden en -wegen vooral makkelijke kilometers zijn. De moeilijke stukken raken maar traag gerealiseerd, toch zijn het juist die ontbrekende delen die een fietsroute onderuit halen.

FIETSROUTESDat de focus is verlegd van fietspad naar fietsroute is een tweede belangrijke verwezenlijking van de Fietsersbond. Vlaams minister van Mobiliteit Crevits neemt het woord graag in de mond en ook andere beleidsmakers maken zich het fietsroutedenken steeds meer eigen. In de praktijk merken we even-eens positieve tekenen met hier en daar aandacht voor zwakke of ontbre-kende schakels.

Nu moet het echte werk gebeuren. De functionele fietsroutes zijn nog lang niet klaar en fietsers kennen ze ook niet.

De investeringen zullen moeten verdub-belen, anders duurt het nog tot 2030 voor de belangrijkste routes overal in orde zijn.

Ook op andere vlakken moet men nog een tandje bijsteken (zie o.a. kaderstuk). Van alle verplaatsingen in Vlaanderen blijft het fietsgebruik hangen rond de 12,5 à 13 %. We kunnen een fietsbeleid pas geslaagd noemen als het ook leidt tot een groter aandeel fietsers in de dagelijkse verplaatsingen.

4

Hang de affiche aan je raam!

Mobiliteit is een belangrijk thema in de aanloop van de verkiezingen. Je kan het lobbywerk van de Fietsersbond enorm versterken door de kracht van de fiets zicht-baar te maken. Hang de affiche aan je raam en toon dat fietsers ook kiezers zijn!

Bedrijfswagens zijn nog altijd veel

voordeliger dan fiet-sen naar het werk”

“

BRUSSELIn Brussel zijn de cijfers op het eerste zicht hoopgevend. Beleidsmakers ver-kondigen er bijna euforisch dat het aan-tal fietsers ieder jaar met 10 % groeit. Die stijging brengt het totaal helaas nog altijd niet boven de 5 %.

De Brusselse regering had beloofd om alle gewestwegen befietsbaar te maken. De uitwerking op het terrein is teleurstellend en de definitie van ‘befietsbaar’ blijkt ook erg rekbaar. Verder sleept de aanleg van geweste-lijke fietsroutes al 20 jaar aan. Voor een groot deel zijn ze nu wel bewegwij-zerd maar door het sluipverkeer en de onaangepaste omgeving is het er vaak geen pretje om te fietsen.

Het is duidelijk dat een grotere kritische massa niet genoeg is om van Brussel een veilige en aangename fietsstad te maken. Met de voorstellen van de Brusselse fiets-verenigingen kan men op korte tijd wel ‘een grote sprong voorwaarts’ maken.

FIETSERS BELONENDe federale regering heeft de voorbije legislatuur absoluut niets gedaan om de fiets fiscaal te promoten in het woon-werkverkeer. Bedrijfswagens blijven zeer voordelig voor werkgever en werknemer, met alle gevolgen van dien voor de mobiliteit, veiligheid, luchtkwaliteit enz. De Fietsersbond vindt het hoog tijd om deze kromme situatie recht te trekken.

> Eén voorbeeld van de vele nieuwe kilometers fietspad (Jan van Rijswijcklaan, Antwerpen)

> Het fietsroutedenken is nog niet overal doorgedrongen op het terrein. Hoe steek je vanaf dit mooie fietspad over om linksaf de brug op te gaan? (Merelbekestraat, Melle)

De woon-werkfietser én zijn werkgever verdienen een eerlijke beloning, o.a. via een mobiliteitsbudget. Essentieel daarbij is dat duurzame vervoersmiddelen (en dus zeker de fiets!) voordeliger moeten worden dan niet-duurzame. Waar er voor infrastructuur een eerste aanloop is gebeurd, moet het fiscaal systeem nog fundamenteel van koers veranderen.

5

Fietscultuur

Fietsen 2.0Voor- en nadelen van fietstechnologie

Als ik het lampje van het achterlicht van mijn nieuwste fiets vervang stoot ik op een printplaatje. Aan de

hydraulische schijfremmen heb ik nog niet durven raken. Als ik ooit aan een e-bike toe ben zal ik het plezier van zelf sleute-len helemaal missen. Ben ik de enige?

OUWE TROUWE MECHANICAIk zie fietsers teruggrijpen naar een fiets als een puur mechanisch ding waar je als gebruiker nog vat op hebt. Iets dat je niet hoeft weg te gooien omdat herstel-len duurder is dan vervangen. Iets dat je bovendien vaak zelf kan herstellen. Dat zijn de mensen met rechttoe rechtaan bakfietsen, less is more randonneurs of naakte fixies.

Zijn het nostalgici? Voeren ze een achterhoedegevecht tegen de opgang van cardanassen, carbonframes, pedaal-assistentie en automatische schakelingen? Of, omgekeerd: zijn al die gesofistikeerde componenten wel nodig bij een object waarvan de basis zo lang overeind is gebleven? We laten de discussie over de high tech fiets nog even sudderen en kijken naar de vernieuwingen eromheen.

“Wat dacht je bijvoorbeeld van de Bike Doctor, een app die je helpt om je fiets te herstellen? Ook voor beginners, en handig om onderweg bij te hebben!”

DEELFIETSEN In 1965 lanceerden de provo’s het witte-fietsenplan. De gratis fietsen in col-lectief eigendom waren geen lang leven beschoren. Eenvoudige fietsmechaniek en wat goodwill van de gebruikers waren niet voldoende.

En wat mogen we verwachten van het systeem waarbij auto’s je fiets herkennen en indien nodig tijdig kunnen afremmen? Voorlopig zit dit nog in een experimenteel stadium, maar zullen bestuurders hier op termijn beginnen op rekenen? Wat dan als de chip in je fiets of de ontvanger in de auto het niet doen? En worden fietsers zonder chip dan vogels voor de kat? In het vraagstuk van verkeersveiligheid kunnen we maar beter niet al onze hoop op techno logie vestigen.

Leenfietssystemen draaiend houden lukte pas toen elektronica werd ingeschakeld. Je registreert via internet en met je bankkaart. Op de site zie je waar fietsen beschikbaar zijn en op je smartphone krijg je real-time informatie over het aantal fietsen en vrije plaatsen.

DIGITALE KAARTENJe route plannen lukt heel makkelijk achter een PC, met een fiets-GPS of met een smartphone app. Heel wat handiger dan dat gedoe met die kaarten onderweg! Zoek maar eens op “fietsrouteplanner” of kijk op pagina 3.

ANTI-DIEFSTALIn een grote fietsenstalling kun je soms lang zoeken naar een lege plaats. In Nederland hebben sommige stallingen hiervoor een app. Goed gevonden! Verder promoot de politie er het inbouwen van een chip in je fiets, zo kan ze snel contro-leren of een fiets gestolen is. In ons land kun je op sommige politieweb-sites een fietsdiefstal melden en checken of je gestolen fiets is teruggevonden.

KEERZIJDETechnologie kan het leven van de fietser op veel manieren verangenamen, maar medailles hebben keerzijdes. Veel fietsers vinden het leuk om hun routes te delen via apps, maar ook fietsdieven gaan met hun tijd mee. Door deze routes te bestude-ren weten ze waar er eigenaars van dure fietsen wonen.

> Low tech oplossing om je smartphone droog te houden

Ook fietsdieven gaan mee met hun tijd”“

Om te fietsen heb je nog altijd geen elektronica nodig, maar dikwijls is het wel handig. Of al die snufjes in en op de fiets ons leven verbeteren, daarover kan men van mening verschillen. Voor heel het gebeuren errond lijdt het minder twijfel dat de digitalisering veel voordelen biedt.

> Fietsen delen dankzij elektronica

> Antidiefstalchip en scnaner (foto ANP)

6

In de buurt

Meetfiets overtuigt gemeenteraad

De kracht van cijfers

Bike ExperienceIn het wild

Locatie: Brussel Periode: van 5 tot 16 mei

In Brussel is het niet altijd evident om je op de fiets te wagen. Zeker onervaren fietsers kunnen wel wat hulp gebruiken. Bike Experience wil mensen helpen om voor minstens twee weken met de fiets naar het werk te gaan. Van 5 tot 16 mei kunnen ze deskundige begeleiding krijgen van een persoonlijke coach met hetzelfde woon-werktraject.

Ben jij een doorwinterde fietser in Brussel en heb je wel zin om een nieuws-gierige beginner te coachen? Doe dan mee aan deze vijfde editie van Bike Experience. Je krijgt een opleiding, de Gids van de Coach, een fietstas, een fietsslot en enkele leuke accessoires.

Info en inschrijven (t.e.m. 27 april) via bikeexperience.be i

De meetfiets verwerkt alle gegevens

tot overzichtelijke kaarten en statistieken”

“

Meten is weten. De objectieve gegevens van de meetfiets tonen waar de problemen zitten. Zo krijg je een krachtig instrument voor het lokale beleid. Heeft jouw gemeente al een audit besteld?

De Fietsersbond begon de meetfiets zes jaar geleden te ontwikkelen, in samenwerking met de KU Leuven en

de HUB. Het resultaat is niet zomaar een speciale fiets met hightech apparatuur. Het is een erkend beleidsinstrument dat zijn gelijke niet kent.

WAT MEET DE MEETFIETS?Is het fietspad breed genoeg? Hoe snel mogen auto’s erlangs rijden? Hoe is het kruispunt ingericht? Dit alles en meer kun je invoeren in de meetfiets. De rijdende computer meet ook het trillingscomfort en verwerkt alle gegevens tot overzichtelijke kaarten en statistieken. Zo is al meer dan

> Niet zomaar een high tech fiets, maar een beleids- instrument dat in heel Europa zijn gelijke niet kent

2.200 km aan fietstracés onderzocht. De hele methode is de meest vooruitstrevende in Europa en officieel erkend door de ver-schillende overheden van ons land.

WAREGEMKijken we bijvoorbeeld naar de audit die we deden op vraag van de gemeente Wa-regem. Het trillingscomfort bleek redelijk goed, maar de fietspaden zijn vaak te smal en weinig afgescheiden. Ook weet men nu waar verkeersborden ontbreken en waar er slechte overgangen zijn. De gemeente deed parallel met de audit ook tellingen van fietsers. Met alle gegevens samen kon men een prioriteitenlijst opstellen om te bepalen waar men eerst moet investeren.

fietsersbond.be/meetfiets/lijstgemeenten

Liet jouw gemeente al een audit uitvoeren? Dan staat ze in de lijst op onze site. De resultaten kun je inkijken bij de Dienst Mobiliteit. Komt jouw gemeente niet voor in de lijst? Overtuig de schepen van Mobiliteit (samen met je lokale Fietsersbond-afdeling) om een audit aan te vragen bij bruno.coessens@fietsersbond.be

i

CIJFERS OVERTUIGENSchepen Kristof Chanterie: “Dankzij die objectieve audits is het veel makkelijker geworden om de gemeenteraad te over-tuigen van de noodzaak aan investeringen. Wie als gemeente een goed fietsbeleid wil voeren, moet weten welke infrastructuur ontbreekt, maar ook welke moet worden opgewaardeerd.”

FIETSCONGRESOp 24 maart was de meetfiets een ge-spreksonderwerp op het Fietscongres in Brugge. Minister Crevits stelde hier ook onze brochure voor over hoe een goede fietsroute eruit moet zien. Met de meetfiets vergelijken we nu enkele langere fietsroutes met dit goede voorbeeld. Deze resultaten maken we bekend vanaf 24 april.

7

Iedereen op de fiets

Een groot deel van onze leden leert de Fietsersbond kennen via vrienden, kennissen of familie. De oude, getrouwe mond-aan-mond reclame werkt dus nog uitstekend, ook in deze tijden van moderne communicatietechnologie. Leden werven aan standen is een vorm van dit persoonlijk contact.

Zie jij het wel zitten om tijdens beurzen en evenementen geïnteresseerden aan te spreken aan onze stand? Dan kun je mee ons ledenaantal uitbreiden en onze slagkracht vergroten.

Misschien ben je geen vergadertijger, lobbybeest of infra-structuurfetisjist, maar wil je toch een engagement opnemen binnen onze organisatie. Als je graag een gesprek aangaat met gewone mensen, dan is leden werven iets voor jou!

Als ledenjager krijg je een onkosten- en vrijwilligersvergoe-ding en een opleiding van Jan Loos, al 20 jaar ledenwerver in de milieubeweging.

fietsersbond.be/fietskoeriers

Opleiding directe ledenwerving: zaterdag 7 juni, 10u - 12u30, Brussel. Schrijf in voor 30 april via fietsersbond.be/ledenjager”

Pakje? Stuur de fietskoerier!

Gezocht: Ledenjager(m/v)

i i

Worden in jouw onderne-ming of organisatie pakjes en documenten nog steeds met gemotoriseerd vervoer geleverd? Hoog tijd om fietskoeriers te promoten! In de stad staat de bestelwagen toch maar CO2 te produceren in de file.

De fietskoerier biedt het ideale alternatief en is bovendien erg betrouwbaar. Er zijn geen externe factoren die stokken in de wielen kunnen steken tussen ophaal– en afleverpunten. Snel en overal inzetbaar dus!

Sommige fietskoeriersdiensten werken met snelle racefietsen, andere hebben stevige vrachtfietsen. In beide gevallen sta je ver-steld hoeveel volume en gewicht ze in geen tijd vervoerd krijgen. In bijna elke grote en kleine stad kan je een beroep op hen doen.

© De Fietskoerier

Advertorial

‘ Vrienden op de Fiets geeft mij vitaminen voor het leven.’

‘Je weet nooit waar je terechtkomt

en wie je ontmoet.’

Stichting Vrienden op de Fiets is een netwerk van overnachtingadressen voor sportievelingen die meer- daagse tochten maken. Al dertig jaar bieden gastadressen een warm onthaal, een gespreid bed en een stevig ontbijt aan fietsers en wandelaars. Op de website vindt u meer informatie en kunt u zich aanmelden:

lees het hele verhaal van Toos en Paulien op www.vriendenopdefiets.nl

www.vriendenopdefiets.nl