Faculteit Rechtsgeleerdheid - Ghent University · privaatrechtelijke regel die kan bijdragen tot...

Faculteit Rechtsgeleerdheid

Academiejaar 2013-2014

Het principe van verantwoorde kredietverlening: een

privaatrechtelijke regel die kan bijdragen tot het

vermijden van een kredietcrisis?

Masterproef van de opleiding

‘Master in de rechten’

Ingediend door

Celestine Van Reybroeck

00803382

Promotor: prof. dr. Reinhard Steennot

Co-promotor: Tom Cooreman

1

Voorwoord

Deze Masterproef draagt mijn naam, maar heeft pas het daglicht kunnen aanschouwen dankzij

meerdere personen. Graag wil ik gebruik maken van dit voorwoord om hen te bedanken voor

hun steun en toeverlaat bij een proces van vallen en opstaan.

In de eerste plaats wil ik graag mijn promotor professor Steennot bedanken, die mijn interesse

in het onderwerp heeft opgewekt door zijn markante doceerstijl. Mijn appreciatie is groot

voor zijn geschonken vertrouwen, en dit zowel voor zijn steun bij de keuze van het onderwerp

als bij het creatief proces tijdens het schrijven van deze Masterproef. Dankzij hem kon ik dus

een jaar wijden aan een onderwerp dat mij nauw aan het hart ligt.

Een grote ode aan mijn mama (niet moeder): een sterke, openhartige, creatieve, liefdevolle

vrouw, die zeker niet mag vergeten worden. Ze heeft mij de mogelijkheid geboden om een

opleiding in de Rechtsgeleerdheid te vervolmaken. Ik spreek hier niet uitsluitend over de

financiële steun, maar tevens over de normen en waarden die zij mij meegaf tijdens mijn

opvoeding. Zonder haar kon ik niet de persoon worden wie ik ben, en zij gaf mij dan ook de

noodzakelijke kracht om deze thesis succesvol af te ronden.

Graag wil ik mijn vrienden bedanken, waarmee ik samen de weg van de opleiding

Rechtsgeleerdheid heb afgelegd. We hebben samen bloed, zweet en tranen gedeeld, maar ook

voornamelijk geluk. Een grote dankbetuiging aan Lien Leuridan, Astrid Lescouhier, Pieter

Pappens en alle anderen.

Ten slotte, maar daarom zeker niet minder belangrijk, wil ik mijn vriend Jelle Versieren

bedanken voor de ontelbare uren van geduld en niet te vergeten steun. Tevens moet ik hem

bedanken voor het gebruik van zijn massale boekencollectie en bijzonder rationele geest,

waarop ik te allen tijde beroep mocht doen. Hierdoor kon ik mijn economische basisprincipes

terug opfrissen of bijschaven. Zonder zijn goedbedoelde commentaren en liefdevolle ‘schrijf

verder en lees meer’- slagzin was het resultaat niet hetzelfde geweest. Voornamelijk de talloze

weekends, waarin wij tot een stuk in de nacht aan het werk waren aan onze respectievelijke

uitdagingen, vermeden het gevoel van eenzaamheid of wanhoop te ervaren, waardoor deze

thesis een positieve connotatie bezit. Oprecht bedankt.

2

Inhoud

Voorwoord ................................................................................................................................. 1

Inhoud ......................................................................................................................................... 2

Inleiding ..................................................................................................................................... 8

Hoofdstuk 1: Algemeen theoretische en praktijkgerichte omschrijvingen van de gehanteerde

begrippen .................................................................................................................................. 11

Afdeling 1. De kredietcrisis.................................................................................................. 11

1.1. Begrip ........................................................................................................................ 11

1.2. Oorzaken volgens een (neoklassieke) economische benadering ............................... 12

1.2.1. De start van de crisis in de Verenigde Staten ..................................................... 12

A. Een regulerend beleid na de Grote Depressie en deregulering sinds de jaren 1970

.................................................................................................................................. 12

B. De positieve evolutie in huizeigenarenschap als gevolg van het nieuwe beleid . 14

C. De verlaging van de officiële rente na 9/11 ......................................................... 16

D. De opkomst van het ‘originate to distribute’ model ........................................... 16

E. Barsten in de huizenmarktbubbel......................................................................... 20

1.2.2. De storm op het Europese continent .................................................................. 21

Afdeling 2. De problematiek van overregulering op een fragiel bankensysteem met

algemene macro-economische consequenties ...................................................................... 27

2.1. Huidige situatie: liquiditeitstekort ............................................................................. 27

2.2. Het inherente risico verbonden aan kredietverlening en de rol van macro-

economische schokken ..................................................................................................... 28

2.3. Economische noodzaak aan kredietverlening ........................................................... 29

2.4. De balans tussen deregulering en overregulering, en de rol van het micro-

economisch principe ......................................................................................................... 32

Afdeling 3. Verschillende internationale reglementerende reacties ..................................... 34

3.1. Verenigde Staten ....................................................................................................... 35

3

3.2. Europese Unie ........................................................................................................... 37

3.2.1. Een proces van vallen en opstaan ....................................................................... 37

3.2.2. Remediërende strategieën op korte termijn ........................................................ 38

3.2.3. Lange termijnregulering door middel van de creatie van nieuwe toezichthouders

...................................................................................................................................... 39

3.3. België ........................................................................................................................ 44

3.3.1. Ruimte voor Belgische reglementering binnen het Europese kader .................. 44

3.3.2. Het belang van Belgische toezichthouders en hun desbetreffende taken ........... 45

Afdeling 4. De impact van micro-prudentieel beleid op macro-economisch vlak ............... 48

4.1. Situering van het principe van verantwoorde kredietverlening ................................ 48

4.2. Optimale impact van het principe van verantwoorde kredietverlening in combinatie

met macro-prudentiële beleidsregelen ............................................................................. 49

4.3. Valkuilen bij de ontwikkeling van een gecoördineerd beleid ................................... 51

Hoofdstuk 2. Het privaatrechtelijk principe van ‘verantwoord lenen’ ..................................... 53

Afdeling 1. De ontstaansgeschiedenis .................................................................................. 53

Afdeling 2. Juridische basis.................................................................................................. 53

2.1. Europees .................................................................................................................... 53

2.1.1. Richtlijn 2008/48/EG van het Europees Parlement en de Raad van 23 april 2008

inzake kredietovereenkomsten voor consumenten ....................................................... 53

2.1.2. Europese gedragscode ........................................................................................ 56

2.1.3. Richtlijn hypothecair krediet 2013 ..................................................................... 57

A. De ontstaansgeschiedenis en de voorkomende moeilijkheden ............................ 57

B. De keuze voor minimale harmonisatie ................................................................ 58

C. Het personele toepassingsgebied ......................................................................... 60

D. Het materiële toepassingsgebied ......................................................................... 60

E. Kernpunten van de nieuwe richtlijn ..................................................................... 61

2.2. België ........................................................................................................................ 62

4

2.2.1. Wet van 4 augustus 1992 op het hypothecair krediet ......................................... 62

A. Materieel en personeel toepassingsgebied van de WHK .................................... 63

B. Informatieplichten in de WHK ............................................................................ 63

2.2.2. Aanvullingen bij het Belgisch recht op de Wet Hypothecair krediet ................. 64

2.2.3. Wet van 12 juni 1991 op het consumentenkrediet ............................................. 66

A. Materieel en personeel toepassingsgebied ........................................................... 67

B. Verplichtingen van de kredietgever- of bemiddelaar .......................................... 68

Vereisten bij reclame en publiciteit ...................................................................... 68

De verplichte verstrekking van het SECCI-formulier .......................................... 69

De overhandiging van de ontwerpkredietovereenkomst ...................................... 70

Informatie- en inwinningsverplichting ................................................................. 70

Het vormen van een geschiktheidsbeoordeling .................................................... 71

C. Sancties betreffende miskenning van wettelijke verplichtingen ......................... 72

2.2.4. Wet van 21 december 2013 betreffende diverse bepalingen inzake de

financiering voor kleine en middelgrote ondernemingen ............................................ 72

2.3. Wat valt er tussen de mazen van het regulerende net? .............................................. 75

2.3.1. De nieuwe richtlijn inzake hypothecaire kredieten: een lacune opgevuld ......... 75

2.3.2. Beperkt personeel toepassingsgebied van wetgeving inzake kredieten ............. 76

2.3.3. Lacunes in het materieel toepassingsgebied van kredietwetgeving ................... 76

2.3.4. Het belang van een ruim materieel en personeel toepassingsgebied.................. 77

Hoofdstuk 3. Componenten van het concept ‘verantwoord lenen’ .......................................... 79

Afdeling 1. Bieden informatieverplichtingen voldoende bescherming? .............................. 80

1.1. De oorsprong van het geloof in informatie als redmiddel bij

consumentenbescherming ................................................................................................ 81

1.2. Gedragseconomie als verklaring waarom informatieverplichtingen als redmiddel niet

voldoende zijn .................................................................................................................. 82

1.2.1. Informatie ‘overload’ ......................................................................................... 82

5

1.2.2. Informatieasymmetrie tussen kredietgever- en nemer ....................................... 83

1.2.3. Consumentenwaarheid: teveel optimisme en overmoedigheid .......................... 85

1.2.4. Tijd en onzekerheid als psychologische factoren bij kredietleners .................... 87

1.2.5. Het gebrek aan motivatie voor een ‘zoektocht’ naar het beste krediet .............. 88

1.3. Een determinerende factor: informatieasymmetrie tussen wetgever en economen .. 90

1.4. Een complementaire aanpak: de oplossing? .............................................................. 92

1.5. De pro’s en contra’s van de bestaande wettelijke informatievereisten ..................... 94

1.5.1. Ruimte voor verbetering ..................................................................................... 94

A. Het jaarlijks kostenpercentage ............................................................................. 96

B. Het Europees standaardformulier: SECCI ........................................................... 99

Afdeling 2. De zorgplicht of het ‘suitability’ principe ....................................................... 102

2.1 Origine en aanvullende rol van ‘suitability of assistance’ (SofA) ........................... 102

2.2 Het gebrek aan een Europese gegevensbank ............................................................ 105

2.3. De componenten van het ‘suitability of assistance’ principe .................................. 107

2.3.1. Is de raadpleging van het CKP voldoende om een correcte

kredietwaardigheidsbeoordeling te bekomen? ........................................................... 107

A. Een mogelijke verhoging van transparantie door bijkomende informatieopname

in de CKP ?............................................................................................................. 109

De opname van betalingsachterstanden inzake telefonie ................................... 110

De opname van inkomensgegevens van de consumenten .................................. 110

B. De inspiratie uit andere Europese lidstaten betreffende de opname van relevante

data. ........................................................................................................................ 111

2.3.2. De vragenlijst van de kredietverstrekker: een gestandaardiseerde praktijk voor

een vereenvoudigde kredietwaardigheidsbeoordeling. .............................................. 112

2.3.3. De kredietscore: een nuttig instrument voor de kredietlener? .......................... 113

Hoofdstuk 4. De noodzakelijkheid van governance regels voor de implementatie van het

privaatrechtelijk principe van verantwoorde kredietverlening ............................................... 115

Afdeling 1. Begrip ( ‘corporate’) governance .................................................................... 115

6

Afdeling 2. Corporate governance en het principe van verantwoorde kredietverlening .... 117

2.1. Link tussen beide principes: macro- en micro-prudentiële coördinatie .................. 117

2.1.1. Het belang van governance op de dagdagelijkse micro-prudentieel gereguleerde

praktijken .................................................................................................................... 117

2.1.2. De wisselwerking tussen de Basel-reglementering, European Banking Authority

en nationale wetgevers. De zoektocht naar beleidseenvormigheid. ........................... 119

2.2 De grote knelpunten bij governance en remedies bij kredietinstellingen ................ 121

2.2.1. Onafhankelijkheid, kennis en ervaring: een buitenstaanderperspectief als

controlemiddel ............................................................................................................ 122

2.2.2 Het gevaar van (korte termijn) incentives: is een volledige afschaffing vereist?

.................................................................................................................................... 123

Hoofdstuk 6: De algemene afdwingbaarheid in rechte van het principe van verantwoorde

kredietverlening ...................................................................................................................... 125

Afdeling 1: Het huidige wettelijk kader voor het principe van verantwoorde

kredietverlening .................................................................................................................. 126

1.1. Het Europees normatief kader ................................................................................. 126

1.1.1. De Europese grondverdragen als basismotor van wetgevende acties .............. 126

1.1.2 Het spanningsveld vrijwaren tussen interne markt en consumentenbeschermend

beleid? ........................................................................................................................ 127

A. Het Europese droombeleid in werkelijkheid: een intern contrast tussen twee

doelstellingen.......................................................................................................... 127

B. De recente kredietcrisis: motor voor nieuwe wetgeving en eventuele gevaren

voor de interne markt ............................................................................................. 130

C. De zichtbare invloed van het normatieve kader op het Europese privaatrecht.. 130

1.2 Toezicht op financiële instellingen .......................................................................... 131

1.2.1. De Europese centrale bank (met inbegrepen de FSB en FSM) ........................ 131

1.2.2.De controle op financiële instellingen met de FSMA en de NBB (ev. FOD

economie) als waakhonden ........................................................................................ 133

1.2.3. Besluit: een complex gecoördineerd financieel toezicht .................................. 133

7

1.3 Toezicht op het privaatrechtelijk aspect van verantwoorde kredietverlening .......... 135

1.3.1 Europese wetgevende bouwstenen voor verantwoorde kredietverlening ......... 135

1.3.2 Het Hof van Justitie: belangenbeschermer of stoorzender? .............................. 136

A. De bescherming van consumenten bij krediettransacties buiten het kader van de

klassieke kredietrichtlijnen (CCD – MCD) ............................................................ 137

B. Het beperkt toepassingsgebied van de CCD, het achterpoortje van het Hof en de

aanmoediging tot grotere consumentenbescherming bij lidstaten ......................... 138

1.3.3. De vrederechter als a posteriori consumentenbeschermengel .......................... 140

1.3.4. Concluderend: is er voldoende toezicht op het privaatrechtelijk principe? ..... 142

Conclusie ................................................................................................................................ 145

Lijst met gebruikte afkortingen .............................................................................................. 150

Bibliografie ............................................................................................................................. 151

1. Wetgeving ...................................................................................................................... 151

1. 1. Europese wetgeving ............................................................................................... 151

1.2. Amerikaans wetgeving ............................................................................................ 152

1.3. Belgische wetgeving ............................................................................................... 153

2. Rechtspraak .................................................................................................................... 155

3. Rechtsleer ....................................................................................................................... 155

4. Websites ......................................................................................................................... 173

8

Inleiding

Sinds de jaren 1930 zijn financiële crisissen terugkerende fenomenen geworden. Hoewel de

oorzaken uiteenlopend kunnen zijn, bestaat er toch een constante: de algemene economische

en sociale schade voor de samenleving. Wetgevende actie door middel van afdoende principes

moet deze dramatische situaties zien te voorkomen, waarbij een privaatrechtelijk principe van

verantwoorde kredietverlening binnen dit kader past als potentiële remedie.

De vorming van een duidelijk beeld over de recente kredietcrisis is vereist om de oorzaken

van deze macro-economische ramp naar de oppervlakte te brengen. Enkel door kennis te

verkrijgen over de systemische fouten, kan er gekomen worden tot de ontwikkeling van een

passend wetgevend arsenaal aan maatregelen. In concreto is het belangrijk om te begrijpen

hoe een financiële crisis ontstaat en evolueert, om vervolgens te kunnen besluiten of een

algemeen principe het fenomeen zou kunnen helpen voorkomen. Ik bespreek dit uitvoerig in

hoofdstuk 1, afdeling 1.

Bij elke totstandkoming van wetgevende principes, zeker betreffende deze voor de

kredietmarkt, moet rekening worden gehouden met de concrete marktgevolgen.

Kredietverlening vervult een essentiële economische functie, waardoor inadequate

wetgevende actie(s) mogelijks negatieve gevolgen op macro-economisch vlak kunnen

teweegbrengen. Er zal rekening moeten worden gehouden met de consequenties van een te

strikte toepassing van het principe van ‘verantwoord lenen’. De vraagzijde moet voordelig en

relatief gemakkelijk kunnen blijven ontlenen en investeren om economische stabiliteit te

waarborgen en eventuele economische groei te verwezenlijken. Een te rigoureuze toepassing

kan dus aversieve gevolgen hebben. Het principe dient dus als performant redmiddel en niet

als marktbelemmering. Het woord ‘verantwoord’ in het privaatrechtelijk principe moet

bijgevolg nauwkeurig onder de loep worden genomen om pro’s en contra’s af te wegen. Dit

gebeurt in hoofdstuk 1, afdeling 2.

Een correlatie aantonen tussen een welbepaald privaatrechtelijk principe van verantwoorde

kredietverlening en de gevolgen hiervan op macro-economisch vlak is geen eenvoudige zaak.

Het is van cruciaal belang om dit verband en de wederzijdse determinaties te bewijzen. Ik

poog dit te doen in hoofdstuk 1, afdeling 3. De centrale vraag van dit onderzoek betreft nu

9

eenmaal de mogelijke positieve beïnvloeding van het privaatrechtelijk principe op het

voorkomen van een nieuwe kredietcrisis.

Een principe zoals ‘verantwoord lenen’ zou kunnen bijdragen tot een beter beschermde

kredietlener door deze als zwakkere contractspartij van een tastbaar privaatrechtelijk concept

te voorzien. Het machtsverschil op de markt wordt gecreëerd, doordat ondernemingen en

modale individuen van krediet afhankelijk zijn om enige welvaart te creëren. Misbruik moet

daarom ook worden vermeden. Overmatige schuldenlast bij consumenten en andere

kredietleners is een significant probleem geworden, waarbij het duidelijk is dat het huidig

wetgevend kader niet voldoende uitgerust is om een veilig kredietklimaat te scheppen.

Een oplossing zou kunnen gevonden worden in een algemeen afdwingbaar en preventief

principe van ‘verantwoord lenen’. Deze oplossing is nochtans niet vreemd aan de activiteiten

van wetgevende instanties: het concept bestond reeds en de kredietcrisis heeft in toenemende

mate de noodzaak tot verdere beschermende maatregelen aangetoond. Aan de ene kant moet

het principe zorgen voor een geïnformeerde en dus ook analytisch onderlegde consument, dat

kan worden bewerkstelligd door meer transparantie op de financiële markten. Aan de andere

kant legt het een hoge mate van goede trouw op bij kredietinstellingen. De volle betekenis van

het principe drukt zodoende een copieuze invulling, veelzijdige boodschap en veelomvattende

draagwijdte uit. Hoofdstuk 2 biedt inzichten over het concept van verantwoorde

kredietverlening an sich en over het reeds bestaande gros aan regulering die erop werd

gebouwd. Hierdoor kan een analyse worden ontwikkeld inzake eventuele wettelijke lacunes.

De terugkerende componenten van de divers besproken wetgeving worden in hoofdstuk 3

gebruikt om op hun beurt de gewenste verbeteringen of aanvullingen aan te duiden ter

verwezenlijking van een efficiënte standaard van verantwoorde kredietverlening.

Doeltreffendheid van het principe is namelijk het sleutelelement tot micro- en macro-

economische werkzaamheid, vermits zich zonder volwaardig ontwikkeld juridisch en

normatief kader geen positief gevolg zal voltrekken betreffende het voorkomen van een

nieuwe kredietcrisis.

Gezien de machtspositie van financiële instellingen bij kredietverlening, zal het in hun hoofde

vooral beduidend zijn om het principe van ‘verantwoord lenen’ te kunnen opleggen en ook te

10

sanctioneren bij niet-nakoming. Het principe legt aan de kredietverschaffende zijde de

zwaarste verplichtingen op, aangezien deze ook de grootste contractuele machtspositie en

kennis bezit. In dit opzicht wordt in hoofdstuk 4 het belang van goede governance praktijken

benadrukt om degelijke naleving van het principe te realiseren. Hoofdstuk 5 benadrukt

daarentegen dan weer het belang van een goed micro- en macro prudentieel toezicht op de

instellingen, waarbij tevens de huidige tendensen in de rechtspraak worden geaccentueerd,

zowel van het Hof van Justitie als de Belgische vrederechter.

11

Hoofdstuk 1: Algemeen theoretische en praktijkgerichte

omschrijvingen van de gehanteerde begrippen

Afdeling 1. De kredietcrisis

1.1. Begrip

1. Kredietinstellingen vervullen een essentiële economische functie, omdat ze zich in concreto

bezighouden met het betalingsverkeer tussen hun cliënten en het verstrekken van kredieten.

Dit gebeurt op basis van interbancaire korte termijnleningen en de verstrekking van lange

termijnleningen aan particuliere klanten. In de middeleeuwen en de vroege renaissance

ontstond deze institutionele praktijk, en de ontwikkeling van financiële dienstverlening

evolueerde sterk na deze periode met een hoge frequentie in de rijke handelssteden. Er was

een niet te ontkennen reële economische groei door de creatie van krediet, vermits men nu de

mogelijkheden had om te vernieuwen, uit te breiden, te investeren, op te starten, etc.

De basis van het bankieren, namelijk het verlenen van krediet of het creëren ervan, houd een

inherent risico in van het bankensysteem. Het lenen op korte termijn en het verstrekken van

krediet op lange termijn houdt in dat een bank nooit op één welbepaald moment voldoende

liquide activa zal bezitten om al haar depositohouders, indien zij dit wensen, uit te betalen.1

Hypothetisch gesteld dat deze situatie zich zou voordoen, gekend als een ‘run on the bank’, is

er sprake van een liquiditeitscrisis. Verlies van vertrouwen van depositohouders, die collectief

hun gelden onttrekken, is fataal voor zelfs de meest behoudensgezinde banken.

Vertrouwensverlies kan menig oorzaak hebben: een sterke waardedaling van de gemiddelde

aandelenkoers, nieuwe bankregulering, extra-economische fenomenen zoals terrorisme of

oorlog, of veranderingen in fiscaal of monetair beleid.

Het inherente risico aan kredietcreatie impliceert een uiterst voorzichtige aanpak. Indien op

onverantwoorde wijze krediet wordt verstrekt tijdens een langdurige periode, dan is het risico

op structurele problemen betreffende liquiditeit zeer reëel. Voornamelijk als

1 P. DE GRAUWE, “The banking crisis: causes, consequences and remedies” in De Kredietcrisis, N. FABER,

Den Haag, Kluwer, 2010, pp. 1-5.

12

kredietverschaffers massaal in gebreke blijven. Krediet die als ‘inkomende activa’ werd

beschouwd, wordt ‘schuld’.

De combinatie van mogelijke financiële turbulentie bij banken, vertrouwenverlies bij hun

cliënten, en slechte of onverantwoorde kredietverlening, veroorzaakt een kredietcrisis. Een

situatie waarbij er een kleine hoeveelheid aan kredietcreatie mogelijk is door een gebrek aan

liquide middelen, geeft aanleiding tot een crisis in het verschaffen van krediet door bancaire

instellingen. Op te merken valt dat de beperkte kredietcreatie die nog mogelijk is, meestal

gepaard gaat met hoge interestvoeten die het negatieve effect nog versterken. Gezien de

essentiële financiële en economische noodzaak aan krediet, is een dergelijke crisis nefast voor

de wereldeconomie, vermits kredietinstellingen internationaal verweven zijn. De globale

integratie van de financiële wereld en de enorme omvang van de financiële sector

veroorzaakten een desastreuze situatie, namelijk een crisis in de globale economie en dus niet

enkel een kredietcrisis.2

1.2. Oorzaken volgens een (neoklassieke) economische benadering

1.2.1. De start van de crisis in de Verenigde Staten

A. Een regulerend beleid na de Grote Depressie en deregulering sinds de jaren 1970

2. De recente kredietcrisis van 2007 is ontstaan in de Verenigde Staten, maar de problematiek

rond de instabiliteit van de financiële markten stamt uit het woelige interbellum en de Grote

Depressie. Toen waren Amerikaanse beleidsmakers bezorgd om het feit dat er een te klein

percentage van de bevolking bezitters waren van onroerende goed. Ontoereikend

huiseigenarenschap heeft een negatieve invloed op de algemene welvaartsontwikkeling van

de samenleving; deze factor kan bijdragen tot stagnerende groei of zelfs een ‘stationary state

economy’.3

2 A. KLIMAN, The Failure of Capitalist Production: Underlying Causes of the Great Recession, London, Pluto

Press, 2012, pp. 29–42.

3 Voor een theoretische analyse betreffende de onderlinge afhankelijkheid tussen economische sectoren zie: D.

LAIBMAN, Cyclical Growth and Intersectoral Dynamics, in D. LAIBMAN, J. HALEVI, E.J. NELL, Beyond the

Steady State: a Revival of Growth Theory, London, Macmillan Press, 1991, pp. 323-348. Laibman stelt dat een

succesvolle stimulering van het vraagaggregaat sectoriële omstandigheden in acht moet nemen.

http://www.plutobooks.com/display.asp?K=9780745332390

13

De beleidsmakers en marktexperten zagen duidelijke verschillen in huizenbezit tussen

verschillende etnische rassen; het was opmerkelijk dat Afro-Amerikanen en Zuid-Amerikanen

weinig huizen bezaten. Voornoemde etnische groepen vielen gemiddeld ook in de lagere

inkomenscategorieën. Er was dus een correlatie tussen een gering inkomensniveau en

huiseigenarenschap. Met een humanistische insteek, honger naar economische groei en

gesterkt door een dosis optimisme wilden beleidsmakers het deel van de bevolking met een

laag of gemiddeld inkomen stimuleren om gemakkelijker huizen aan te kopen.4

Een vernieuwing in het beleid kon niet uitblijven, waarbij verschillende wetgevende acties op

poten werden gezet. Twee van de meest significante legislatieve ingrepen waren: ‘The

Community Reinvestment Act’ van 19775 en 15 jaar nadien volgde ‘The Federal Housing

Enterprises Financial Safety and Soundness Act’ (1992)6. De eerste wet stimuleerde banken

en kredietorganisaties om gemakkelijker krediet te verlenen aan mensen met een laag of

gemiddeld inkomen, waarbij krediet moest aangepast zijn aan hun specifieke omstandigheden

en tevens veilig was voor hun financiële situatie. De tweede wetgeving had dezelfde focus,

met name het verlenen van kredieten aan consumenten met laag of gemiddelde inkomens,

maar met een gespecificeerde actieradius. De regio’s die ondervertegenwoordigd waren in

huiseigenarenschap kregen een grotere kredietstimulatie. Financiële barrières werden kleiner,

waardoor een merkbare stijging waarneembaar is in het huiseigenarenschap vanaf 1992.

Opgemerkt moet worden dat beleidsmakers bij het opstellen van bovenvermelde initiatieven

niet het doel voor ogen hadden de leenstandaarden te versoepelen; ze wilden alleen bepaalde

barrières verlagen voor de gemiddelde consument. De facto waren verlaagde

kredietstandaarden onvermijdbaar, aangezien krediet vaak aan ongeschikte partijen werd

verstrekt om een stijging in het huizenbezit te blijven realiseren.

Naast kredietstimulerende wetgeving ontstond simultaan een grote golf van deregulatie vanaf

de jaren ’90, zoals het afschaffen van maxima-grenzen op rentes (anti-usury laws). Groot

geloof in marktwerking zorgde van overheidswege voor de privatisering van Fannie Mae en

4 P. CALUM, S. COURCHANE, S.M. WACHTER, “Sustainable Homeownership”, Pennsylvania, Charles

River Associates, 2009, 29p.

5 Community Reinvestment Act of 1977, Pub.L. 95-128, titel VIII of the Housing and Community

Development Act of 1977, 12 oktober 1977, 91 Stat. 1147, 12 U.S.C. § 2901 et seq.

6 Federal Housing Enterprises Financial Safety and Soundness Act of 2012, Pub.L. 102–550, Titel XIII of the

Housing and Community Development Act of 1992, H.R. 5334, 28 oktober 1992, 106 Stat. 3941, 12

U.S.C. § 4501 et seq.

http://en.wikipedia.org/wiki/Title_12_of_the_United_States_Codehttp://www.law.cornell.edu/uscode/12/2901.htmlhttp://www.law.cornell.edu/jureeka/index.php?doc=USPubLaws&cong=102&no=550http://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Housing_and_Community_Development_Act_of_1992&action=edit&redlink=1http://hdl.loc.gov/loc.uscongress/legislation.102hr5334http://en.wikipedia.org/wiki/United_States_Statutes_at_Largehttp://www.gpo.gov/fdsys/granule/STATUTE-106/STATUTE-106-Pg3941/content-detail.htmlhttp://en.wikipedia.org/wiki/Title_12_of_the_United_States_Codehttp://en.wikipedia.org/wiki/Title_12_of_the_United_States_Codehttp://www.law.cornell.edu/uscode/12/4501.html

14

Freddie Mac. Deze privatisering had een grote boost van de private markt tot gevolg, waar de

focus van financiële stabiliteit werd verlegd naar een korte termijn winstoogmerkdoelstelling,

die beter de interesses diende van de aandeelhouders. Dit ondersteunde ‘de kapitaalmarkt’. De

Amerikaanse overheid bleef na deze commercialisering een niet te ontkennen significante

aandeelhouder. Desalniettemin namen deze twee financiële instellingen de meeste risico’s ten

laste van de Amerikaanse staatskas. Andere kredietinstellingen waren verplicht om mee te

evolueren, indien niet zou dit hun concurrentiepositie in het gedrang brengen. De overheid gaf

overmatige steun aan het nieuwe risicovolle (krediet)beleid in naam van algemene welvaart.7

In de daaropvolgende jaren werden nieuwe pogingen tot regulatie sterk afgekeurd, vermits de

economie floreerde. Het kredietklimaat werd anderzijds ook bevorderd door de toelating van

interestaftrek op hypothecaire leningen, en de verlenging van deze kredieten tot 30-jarige

termijnen die zorgde voor een optimalisatie van deze interestaftrek.

B. De positieve evolutie in huizeigenarenschap als gevolg van het nieuwe beleid

3. Onderstaande tabel toont aan dat het huizeneigenaarschap in 2007 bijna driemaal zoveel

bedroeg in vergelijking met 2003. Er valt een sterke ontwikkeling op te merken tussen 1997

en 2007, met andere woorden de huizenbubbel was in volle ontwikkeling. Deze bubbel was

grotendeels het gevolg van de dubbele beweging tussen regulering en deregulering door de

actieve rol van de Amerikaanse regering in het huizenbeleid.

7 W. KIEKENS, “Addressing the Weaknesses of the International Financial System”, Bank Fin. 2010/1, 6p.

63,0

64,0

65,0

66,0

67,0

68,0

69,0

70,0

1969 1979 1989 1999 2009 2019

Procentueel aandeel huiseigenarenschap in de VS

Procentueel aandeel huiseigenarenschap in de VS

15

Bron U.S. census bureau’s current population survey, annual social and economic (ASEC): tabel 5:

Homeownership Rates for the united States 1969 ot 2013 (geraadpleegd op 5/11/2013)

http://www.census.gov/housing/hvs/data/q413ind.html 23/12/2013

Het nieuwe beleid had enerzijds een positieve invloed op het huizenbezit, maar anderzijds een

pervers effect op de ontwikkeling van verantwoorde leenstandaarden omwille van de

geïmplementeerde gebrekkige beleidsbeslissingen door kredietinstellingen. De opeenvolgende

Amerikaanse regeringen versterkten de ontwikkeling van slechte leenstandaarden door

Freddie Mac en Fannie Mae quota op te leggen, waarbij 30% van hun kredieten moesten

verstrekt worden aan lage en middelgrote inkomens. Onder de Bush-administratie werd het

quota zelfs verhoogd tot 56% van alle verstrekte kredieten. In de gegeven situatie en binnen

de gecreëerde structuren was het totaal onmogelijk voor de kredietverlenende instellingen de

opgelegde objectieven te verwezenlijken zonder hun kwalitatieve leenstandaarden in het

gedrang te brengen. Het risicomanagement van kredietportefeuilles werd compleet naast zich

neergelegd. Een positieve stijging van het huizenbezit bracht daarom enkele negatieve

gevolgen met zich mee. Het Amerikaanse overheidsbeleid had als onrechtstreeks effect dat

banken meer soepele leenstandaarden hanteerden, wat concreet voor de modale consument of

onderneming een zeer eenvoudige kredietverstrekking inhield. Op het eerste zicht een positief

feit voor de modale mens, maar een doos van Pandora voor ongeschikte kredietpartijen die

onder adequate leenstandaarden geen krediet hadden kunnen bekomen.

Een nieuw principe van “fair lending” werd naar voren geschoven om eventuele meltdown

van de huizenmarkt te voorkomen. Een vroeg signaal van een mogelijke huizenmarktcrisis

werd reeds opgepikt, omwille van de aanwezige correlatie tussen volgende indicatoren: een te

sterke stijging van huizenbezit functioneert als waarschuwende indicator voor een

ontwikkelende crisis, vermits het de cyclus van huizenprijzen destabiliseert. Een daling van

de huizenprijzen en een dalende rente zijn latere waarschuwende factoren, wat uiteindelijk

kan resulteren in een economische schok.8

8 J. BABECKY, T. HAVRANEK, “Leading indicators of crisis incidence: evidence from developed countries”,

Frankfurt, ECB Working Paper No.1486, 2012, 30p.

http://www.census.gov/housing/hvs/data/q413ind.html%2023/12/2013

16

C. De verlaging van de officiële rente na 9/11

4. Kredietinstellingen bloeiden door het nieuwe beleid, mede gesteund door de sterke

interestverlaging in 2001. Deze interestverlaging kwam als reactie op de gebeurtenissen van

9/11, waarbij gevreesd werd dat de aanslagen ook een grote economische impact konden

teweegbrengen. De Federal Reserve, het Amerikaanse stelsel van centrale banken, verlaagde

stelselmatig de officiële rentevoet.

De interestverlaging creëerde een nog meer gunstige markt voor kredietverstrekking,

waardoor consumenten niet enkel gemakkelijk konden lenen door flexibele leenstandaarden,

maar zij deden dit nu ook aan een zeer lage intrestvoet. Voornamelijk variabele rentes bij

hypotheekverleningen waren zeer voordelig. Bovendien waren speculanten zeer gelukkig met

de lage debetrentevoet, omdat zij hun financiële operaties op een veel gemakkelijkere en meer

goedkope manier konden uitvoeren. Het was ook veel interessanter geworden voor de modale

consument om een huis te kopen in plaats van te huren, want de huurprijzen stonden hoog

door de grote aankoopvraag op de huizenmarkt.9 Kopen was de voordeligere optie. Het deel

van de bevolking die in normale omstandigheden huurden, bijvoorbeeld gedreven door gebrek

aan startkapitaal, kochten nu wel onroerend goed.10

De hoge huisprijzen waren een gevolg

van de opwaartse vraagcurve op de huizenmarkt en deze vraag werd gestuwd door

‘vereenvoudigde’ leenstandaarden. De attractiviteit van de lage rentevoet valt niet te

ontkennen, maar uiteindelijk zorgt dit er wel voor dat de consument bedrogen uitkomt - zeker

bij variabele interesten. De verleiding van massale publiciteit en goedkope tarieven werken

zowel financiering als herfinanciering in de hand, vermits de terugbetalingsverplichtingen niet

altijd merkbaar zijn op het eerste moment.

D. De opkomst van het ‘originate to distribute’ model

5. Het negatieve gevolg van de historische lage rente hield in dat kapitaal nu ook minder

opbracht. Grote investeerders en kapitaalkrachtige personen zochten nieuwe manieren om hun

9 D.PELLETIERE, “The rental housing affordability gap: comparison of 2001 an 2003 American housing

surveys”, Virginia, George Mason University – School of Public Policy, 2006, pp.5-6.

10 US accountability office: problematisch programma voor activaondersteuning,

http://www.gao.gov/assets/290/283879.pdf.

http://www.gao.gov/assets/290/283879.pdf

17

geld te laten renderen. Banken speelden hier ook graag op in door de creatie van nieuwe

financiële producten. Hierdoor ontstond een steeds groter wordende markt voor complexe

financiële producten. De grote hoeveelheid aan gevaarlijke minderwaardige of ‘subprime’

kredieten, dit zijn kredieten die voornamelijk gebaseerd zijn op de onderliggende

activawaarde (de hypotheek) in plaats van gezonde kredietgeschiedenis bij ‘prime’ kredieten,

leende zich perfect tot het ontwikkelen van deze financiële producten.11

De geavanceerde IT-

technologie faciliteerde hierbij de steeds meer ingewikkelde transacties.12

De combinatie

tussen ‘subprime’ kredieten die werden herverpakt en herverkocht, en de grote vraag naar

financiële producten, gaven als gevolg een reeks aan zeer ongezonde en giftige financiële

instrumenten.

Deze producten waren op verschillende manieren ongezond. Eerst en vooral wisten zowel de

instellingen en personen aan de vraag- en aanbodszijde niet precies wat werd gekocht en

verkocht. De kopers namen genoegen met het hogere rendement, terwijl de verkopers een

gebrek aan technische kennis en ervaring hadden over wat zij aanboden. De bankiers die

kredieten verstrekten kregen te maken met een steeds groter wordende vraag van

investeringsbanken, omdat deze kredieten noodzakelijk waren voor de creatie van de

financiële producten. Dit had als gevolg dat kredietverlenende banken op hun beurt

gestimuleerd werden om nog meer ‘subprime’ kredieten te verkopen. Dit model van

herverpakken en doorverkopen veroorzaakte overmatige marktgedreven liquiditeit, waarbij de

‘leverage’ onvoldoende werd gedekt door gezonde ‘collateral assets’. Het kredietrisico werd

letterlijk ‘gedistribueerd’ buiten zijn ‘oorsprong’, dit wil zeggen dat niet de

kredietverstrekkende bank maar de investeringsbanken ‘de verantwoordelijkheid’ droegen.

Positieve resultaten van bancaire instellingen komen in realiteit neer op opgeklopte cijfers van

schuldfinanciering door een simpele cashflow van de hypothecaire markt naar de

obligatiemarkt met behulp van een ‘special purpose vehicle’. Deze juridische entiteit zorgt

11

S. AGARWAL, Y. CHANG, “Adverse selection in mortgage securization”, Wisconsin, Paolo Baffi Centre

Research Paper No.2010-67, 2010, pp. 8-10.

12 Voor een historisch economische analyse van de wisselwerking tussen technologische evoluties en de

ontwikkeling van moderne markten kan de actor-network theory een uitkomst bieden. Onderzoekers zoals

Michel Callon onderstrepen het belang van technische instrumenten zoals IT-programma’s die met ongeziene

ingewikkelde algoritmen de markt aan financiële producten hebben gecreëerd. Zie: M. CALLON, Y. MILLO, F.

MUNIESA, Market Devices, Chichester, Blackwell Publishing, 2007, 326p.

18

voor een quasi-immuniteit tegen aansprakelijkheid door een scheiding te maken tussen het

risico van de activa en de oorspronkelijke kredietverstrekkende instelling.13

Een tweede gevolg van de lage officiële rente was de stimulatie van interbancaire leningen.

Banken konden niet alleen voordelig krediet verstreken, maar ook verkrijgen. Kredieten

werden steeds frequenter verleend door banken onderling, waardoor deze een financiële

wederzijdse afhankelijkheid met elkaar kregen. Deze interbancaire afhankelijkheid had zowel

positieve als negatieve consequenties. Bij het optreden van liquiditeitsproblemen van één

bank, kon deze gemakkelijk krediet ontlenen bij een andere bank. Maar als er meerdere

banken met liquiditeitstekorten kampten, kon dit dreigen het hele systeem te ontregelen. Wat

in 2007 de facto ook is gebeurd; er was niet enkel een tekort aan liquiditeit maar ook

vertrouwen ontbrak. We kunnen spreken over zowel een krediet- als vertrouwenscrisis.

Banken die aan elkaar hadden ontleend, kregen hun geld niet meer terug, waardoor iedereen

in financiële moeilijkheden kwam. Deze precaire bancaire situatie maakte dat niemand nog

krediet meer kon en/of wilde verstrekken.

Een beleid dat aanvankelijk als doel had de modale consument in staat te stellen een huis te

bezitten, bracht de waarde van de huizenmarkt in vrije val. Stimulatie door Amerikaanse

beleidsmakers van kredietverstrekking in combinatie met een reeks gebeurtenissen zoals een

sterke daling van de officiële rente, zorgde ervoor dat onverantwoord krediet werd verstrekt.

Ontwikkeling van opportunistisch en irrationeel gedrag bij kredietinstellingen werd een feit.

Banken werden steeds groter door toenemende internationalisering. Ze werden beschouwd als

‘too big to fail’, en begonnen zich roekeloos te gedragen met enkel korte termijnwinst voor

ogen. Banken, die oorspronkelijk ontwikkeld waren om spaardeposito’s in ontvangst te nemen

met een commercieel oogmerk, evolueerden naar diverse entiteiten met verschillende

pakketen aan activiteiten. Hun functies zijn vergelijkbaar met deze van investeringsbanken.

Menig van deze nieuwe activiteiten maakten de bancaire instellingen minder stabiel dan hun

oorspronkelijke meer eenduidige versie. De uitbreiding van deze activiteiten kwam tot stand

door de toenemende privatisering van banken, waarbij toenemende concurrentie

risicomanagement stimuleerde als competitief voordeel. Men had een handige techniek

ontwikkeld om het inherent risico van kredietverlening te verplaatsen naar een aparte entiteit

13

C. KETTERING, “Securitization and Its Discontents: The Dynamics of Financial Product Development”,

New York Law School Public Law and Legal Theory Research Paper Series, n. 7, 2008, 10p.

19

(SPV), waarbij winst werd gemaakt door de verkoop van risico-obligaties. Dit betekent

daadwerkelijk het externaliseren van risico’s. De grensvervaging van het onderscheid tussen

de klassieke spaarbanken en investeringsbanken maakte de techniek van risicoverschuiving

door securitisatie steeds meer populair. Dit hield in dat ‘subprime’ kredieten werden

herverpakt en herverkocht, beter gekend als de ‘originate to distribute’ ideologie. Banken

hadden leningen verstrekt aan mensen die onvoldoende kredietwaardig waren, maar door de

risicoverschuiving achtten ze de situatie toch als veilig.14

Het vals zekerheidsgevoel dat door

securitisatie werd gecreëerd en de redenering dat een hypotheek diende als voldoende

‘collateral’, zorgde voor een tikkende tijdbom.15

Een verdere verantwoording voor het feit dat de ‘subprime’ kredieten rechtsgeldig en veilig

waren verleend, haalden kredietverschaffers uit de voldoende kredietscore die zij hadden

verkregen aan de hand van het bestaande risicomodel. Het risicomodel, namelijk FICO16

(Fair Isaac Corporation), was ontwikkeld in de jaren 1980 en gaf een geautomatiseerde score

grotendeels gebaseerd op kredietgeschiedenis van de individuele ontlener.17

Dit model blijft

tot nu toe van kracht ondanks gemakkelijke manipulatie door kredietjagers. Ongeacht de

gebreken kan niet worden ontkend dat het model ook positieve eigenschappen bezit;

bijvoorbeeld bezit het een niet-discriminatoir karakter met betrekking tot etnische oorsprong

van kredietleners.

Er ontstond een enorme bubbel door een variëteit aan negatieve factoren en een groot gebrek

aan transparantie betreffende de activa op de markt die op elk moment kon springen, en dit

gebeurde dan ook. Steeds meer consumenten konden hun krediet niet terugbetalen, alhoewel

dit voor velen onder hen perfect voorspelbaar was. De huizenbubbel bereikte zijn piek in

2006. Consumenten hadden krediet verkregen ten beloop van 100% of meer van de waarde

van hun onroerend goed en maandelijkse afbetalingen van meer dan 50% van hun inkomen.

Het is nochtans een algemene regulier aanvaarde praktijk dat de maandelijkse afbetaling niet

14

De Larosière rapport 2009, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/sec2010_669_en.pdf,

pp. 1-12.

15 D. VALIENTE, “The Market for Subprime Lending: A Law and Economics Analysis of Market Failures and

Policy Responses”, Centre for European Policy Studies (CEPS), 2008, pp. 6-10.

16 Bereken uw FICO kredietscore, http://publications.usa.gov/USAPubs.php?PubID=3379.

17 D.S. EVANS, J.D. WRIGHT, “The effect of the consumer Financial protection agency act of 2009 on

consumer credit”, Virginia, George Mason Law & Economics Research Paper No. 09-50, 2010, pp. 11-13.

http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/sec2010_669_en.pdfhttp://publications.usa.gov/USAPubs.php?PubID=3379http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1483906##

20

meer mag bedragen dan 30% van het gezinsinkomen om draagbaar te zijn. Daarom was de

aflossing van krediet voor velen onmogelijk geworden door de onrealistische inschatting van

hun financiële draagkracht.

E. Barsten in de huizenmarktbubbel

6. De ontstane financiële problemen, zowel op micro- als macrovlak, waren nefast voor de

modale consument, die op een onverantwoorde manier krediet had bekomen. De

daaropvolgende reactie hield in dat banken de huizen van de in gebreke zijnde consumenten

in beslag namen. Vervolgens plaatsten ze dit onroerend goed terug op de huizenmarkt. Maar

omwille van het plotse grote aantal kredietleners die in gebreke bleven, ontstond een

structurele afwezigheid van een ontmoeting tussen de vraag- en aanbodcurve; de aanbodcurve

steeg bij een ongewijzigde vraagcurve. Na verloop van tijd was het gevolg dat de gemiddelde

marktwaarde van onroerend goed kelderde door de verschuiving van het prijssnijpunt van

vraag en aanbod, waardoor ook niet in gebreke zijnde consumenten in een benarde positie

kwamen. A fortiori begon het renteniveau te stijgen. Herfinanciering, vermits te duur, noch

vroegtijdige verkoop om een inbeslagname te vermijden, omwille van lage huiswaarde, boden

een uitweg. In realiteit betaalden kredietleners met hypothecaire leningen gefinancierde

bedragen af die hoger lagen dan de reële waarde van hun onroerend goed. Een uitvergroot

voorbeeld: in 1998 kocht een koppel een huis met een waarde van 200.000 euro, en gingen

hiervoor een hypothecaire lening aan van 150.000 euro. Maar door het overaanbod op de

huizenmarkt daalde hun huis in waarde tot 100.000 euro. Het koppel loste dus meer schuld af

aan de bank (minimaal 50.000 euro) dan de reële waarde van hun huis, waardoor het totale

verlies minimaal 100.000 euro bedroeg.18

Frustratie liep bij dergelijke consumenten hoog op,

en een minderheid onder hen was zelfs niet meer bereid om de aangegane leningen af te

betalen. De achterliggende gedachte bij deze weigering hield in dat de financiële instellingen

de eindverantwoordelijkheid droegen over de aangegane leningen en dus over het opgelopen

verlies. Kredietleners stelden zichzelf massaal in gebreke, wat voor hen beduidend goedkoper

was dan de verdere aflossing van hun hypothecaire lening. Op deze manier konden ze ook

meegenieten van de lage prijzen op de huizenmarkt. Met als algemeen resultaat dat de bubbel

18

L. HASSOUNI, “The nuts, bolts, carrots and sticks of the mortgage and foreclosure crisis and a suggested

solution”, Norton Annual Survey of Bankruptcy Law: Part 2 Consumer Bankruptcy, Volume 2010, Issue 2010,

pp. 2-4.

21

van de huizenmarkt was gebarsten: het gebrek aan onderliggende waarde van activa op de

huizenmarkt werd zichtbaar. In 2007 betekende het faillissement van Lehman Brothers het

officiële startschot van de kredietcrisis: de eerste financiële instelling die niet ‘too big to fail’

was.

1.2.2. De storm op het Europese continent

7. Tot nu toe focuste deze verhandeling zich op de Amerikaanse casus. Maar het is ook van

cruciaal belang om de gevolgen van de financiële crisis in andere kernregio’s – bijvoorbeeld

Azië en Europa - te analyseren. De wereldeconomie, en specifiek de financiële sector, vormt

immers een hecht en interdependent netwerk.19

Het subcontinent Europa als geïntegreerde

economische unit – zowel betreffende productie-, handels- als financiële netwerken – kende

na enkele jaren van stagnatie door de eenmaking van Duitsland en het uiteenvallen van het

Oostblok een duidelijke groei. Aan de grenzen van dit economisch blok vond de laatste

werkelijke crisis plaats in Turkije. In 2001 moest Turkije haar internationale

muntoverwaardering bekampen met doorgezette devaluatie na een periode van aantrekken

van speculatief privaat kapitaal. Maar de Turkse crisis werd door experts beschouwd als een

anomalie. De Europese aandelenmarkt bleef ongestoord floreren, en er bestond onder de

Europese bevolking een duidelijk consumentenvertrouwen. Regelgevende acties voor de

financiële markten werden beschouwd als contraproductief en onnodig; het kapitalisme op

zijn best. Inflatie en rente bleven op een laag niveau. Desalniettemin konden aan de

vooravond van de mondiale crisis kritische geluiden worden ontwaard. Experts beaamden de

gedragen consensus dat de Europese centrale bank en de nationale overheden gezond en

stabiel bleken te zijn, maar dat tegelijkertijd de financiële sectoren weinig transparantie aan de

dag legden in hun risicovolle acties. Geconcludeerd kan worden dat een te optimistisch beeld

werd opgehangen over de toekomst van de Europese economieën. Er bestond weinig angst dat

een financiële crisis op handen was.20

Maar ook Europa geraakte verwikkeld in de mondiale

financiële storm. Deze situatie kan het best worden uitgelegd aan de hand van de metafoor

van de dominoblokjes.

19

F.FIORDELISI, D.M.MARQUES-ILBANEZ, P.MOLYNEUX, “Efficiency and Risk taking in European

Banking”, Bangor, Bangor University and Business School, 2009, pp. 2-3.

20 W. KIEKENS,” Addressing the Weaknesses of the International Financial System”, Bank Fin. 2010/1, 4 p.

22

Het ontstaan van de kredietcrisis in Europa is op een vergelijkbare, maar niet op een identieke

manier ontstaan als in de Verenigde Staten. De verschillen tussen beide financiële markten

zijn groot. Krediet aan consumenten was een pak hoger in de VS, 92% van het BNP, in

vergelijking met de EU, die in 2009 een waarde van 65% van het BNP liet optekenen.

Onverantwoorde kredietverlening toonde zich op een verschillende wijze en via andere

concepten. In de VS kreeg de consument met lage kredietscore toch krediet. In het vakjargon

sprak men namelijk over het ‘subprime’ lenen. In de EU daarentegen hield het ‘subprime’

lenen eerder in dat verstrekte kredieten te grote bedragen waren ten opzichte van de waarde

van het onroerend goed of inkomen. Kredietleners hadden voorheen een goede

kredietgeschiedenis, maar ontvingen te grote kredietbedragen in verhouding tot hun financiële

capaciteit; bij een mogelijke in gebreke stelling was dit af te lossen bedrag vaak groter dan de

waarde van het onroerend goed.

8. Niet enkel waren de trans-Atlantische verschillen significant. Maar ook de diversiteit

binnen de EU valt op. Bijvoorbeeld was de ratio tussen krediet per huishouden en beschikbaar

huishoudelijk inkomen voor Frankrijk 49%, terwijl dit in Nederland 108% bedroeg. Dit zijn

dus gigantische relatieve verschillen.21

De creatie van de Europese eenheidsmarkt zorgde voor

meer competitie in de bankensector en grensoverschrijdende dienstverlening. Voorheen

zorgden de grenzen van de natiestaten voor vele institutionele belemmeringen om te komen

tot interregionale transacties van financiële diensten. Vanuit deze optiek was de eenmaking

een grote vooruitgang. De verhoogde competitie zorgde voor lagere intrestvoeten, een groter

aanbod aan dienstverleners en eenvoudigere kredietverlening voor zowel ondernemingen als

particulieren.22

Deze europeanisering was een drijvende motor voor optimisme over de

groeiperspectieven. Nochtans werden en worden de nationale markten van de Europese

lidstaten gekenmerkt door divergerende tendensen; sommige cijfers verbergen divergenties

tussen lidstaten, andere cijfers relativeren de europeanisering van de nationale markten. Met

andere woorden, data moeten nog steeds worden geïnterpreteerd en niet worden beschouwd

als een directe weerspiegeling van een bepaalde tendens.

21

ECRI: statistisch pakket van sleutelbevindingen, 2010,

http://www.ecri.eu/new/system/files/2010StatisticalPackage_KeyFindings.pdf, 4p.

22 F. ZUNZUNEGUI, “Over-Indebtedness and Mortgage Lending”, Madrid, Universidad Carlos III de Madrid,

2013, pp. 7-10.

http://www.ecri.eu/new/system/files/2010StatisticalPackage_KeyFindings.pdf

23

Lagere interestvoeten gingen op de markt gepaard met variabele interestvoeten, die meer

flexibel bleken te zijn voor de consument en eventueel ook voor grotere winsten zorgden voor

de kredietverlenende instellingen. Het marktaandeel in de EU van deze variabele

interestvoeten tussen 2003-2008 bedroeg maar liefst 59,8%, terwijl dit in de VS voor

eenzelfde periode maar 25,9% was. Bijgevolg is op macro-economisch vlak de EU zeer

stressgevoelig aan interestwisselingen. Daarom poogt de ECB om met alle mogelijke

middelen de debetrentevoet zo laag mogelijk te houden.23

Een bijwerking die af en toe de kop

opstak bij de variabele interestvoeten was de verlengde duur van kredieten. Deze langlopende

kredieten creëerden onrealistische verwachtingen betreffende de haalbaarheid om de schuld af

te lossen, waardoor de consumenten leningen aangingen van onrealistische duur met een

onstabiele interest. Een ondernemer die onder normale omstandigheden niet kredietwaardig

werd geacht, kon deze lening nu wel verkrijgen, maar dan met de condities van een variabele

interestvoet. Nochtans houdt deze interestvoet grote gevaren in: de interestvoet kan

aanzienlijk stijgen, waardoor de schuldgraad zal verhogen. Dit scenario kan als mogelijk

gevolg inhouden dat een gebrek aan financiële capaciteit voor aflossing optreedt. Het is vrij

onwaarschijnlijk dat de financiële wereld niet besefte dat deze historische lage interestvoet

van tijdelijke duur was. Maar banken konden enorm veel winst maken met deze variabele

intrestvoeten. Veel gewone kredietleners zagen de gevaren niet in en/of hadden onvoldoende

kennis om deze te onderkennen. De interestvoet kan ook de tegengestelde richting opgaan en

dus dalen, wat op het eerste zicht minder positief lijkt te zijn voor kredietverlenende

instellingen. Maar in principe is een lage interestvoet niet altijd een negatief gegeven, want

het zorgt voor een grotere marktvraag en stimuleert individuele instellingen om interbancair

kredieten te ontlenen. Het interbancair lenen is op zich een gecompliceerd verhaal. Een

belangrijke episode was het Libor (London Interbank Offered Rate) schandaal, waarbij Britse

banken gezamenlijk de gemiddelde interestvoet hoog of laag hielden naargelang hun

collectieve voordeel. Interestschommelingen konden dus beïnvloed worden. Vermits

schandalen en manipulaties van alle tijden en werelden zijn, vallen nieuwe misbruiken niet uit

te sluiten.24

Of de debetrentevoet nu laag of hoog staat, financiële instellingen kunnen uit

beide situaties voordeel halen, al dan niet op rechtmatige wijze.

23

DUBEL H.J., ROTHEMUND M., “A new mortgage credit regime for Europe: setting the right priorites”,

CEPS Special Reports, 2011, pp. 20-30.

24 P.J. MCCONNEL, “The Libor Scandal – It’s not over yet”, Sydney, Macquarie University: Applied Finance

Centre for the Finance Professionals Seminar, 2013, 20p.

24

9. Banken hadden ogenschijnlijk ‘geen besef’ van het groeiende gevaar dat zich achter de

overdadige kredietverstrekking schuilhield. Gedreven door een grote marktvraag en

winstbejag begonnen ze deze kredieten te herverpakken en herverkopen, namelijk het

‘originate to distribute’ model.25

Ook zeer mooi verwoord als ‘factoring on steroids’26

. Dit

gebruik hadden ze geleerd van hun Amerikaanse concurrenten27

. Dankzij een grotere risico-

aversie van Europese bankiers ontwikkelde de aanbodzijde van de markt op financiële

producten trager. Europese financiële instituties hebben zich historisch altijd laten kenmerken

door een meer voorzichtige houding vergeleken met hun Amerikaanse collega’s. De circulatie

van kredietrisico’s werd ontwikkeld binnen het kader van de verkoop van kredieten door

kredietverlenende spaarbanken aan investeringsbanken, waarbij deze laatsten grote vragers

waren naar de verstrekte kredieten. Geen spreekwoordelijke kat vroeg naar het risico op falen

van deze kredieten, omdat het van geen belang was voor de banken die deze verkochten. De

institutionele vraagzijde op de markt was daarentegen geblindeerd door winstbejag. Na

verloop van tijd viel de circulatie van deze herverpakte kredieten stil, omdat de uiteindelijke

kredietleners niet meer hun aangegane verplichtingen konden naleven. Het onderliggende

gevaar, het risico op deficiëntie van de kredieten die waren herverpakt, kwam naar de

oppervlakte.28

Het onderliggend actief (de hypotheken) bleek waardeloos te zijn door de

sterke waardedaling van vastgoed en de desbetreffende kredietonwaardige huisbezitters.

Zodoende was een gelijkaardig maar vertraagd Amerikaans verhaal gaande in Europa.

Kredietinstellingen moesten hun winstverwachtingen verlagen en leden als consequentie

liquiditeitstekorten, waardoor ze het zich niet meer konden veroorloven kredieten te

verstrekken. De daadwerkelijke problemen ontstonden bij de Britse bank Northern Rock,

gekenmerkt door een ‘bank run’ die het liquiditeitstekort nog intenser maakte. Hetzelfde

scenario ontplooide zich bij Duitse Landesbanken. Zoals uit bovenvermelde redenering blijkt,

is het niet de in gebreke zijnde kredietleners die de oorzaak waren voor de crisis. Maar zij

waren wel een van de factoren die zorgde voor het domino-effect. De instorting van de

huizenmarkt was de ‘trigger’, een andere gelijkaardige economische schok zou resulteren in

25

W. SUN, L. BELLAMY, Who Is Responsible for the Financial Crisis? Lessons from a Separation Thesis,

Leeds, Bingley-Emerald, 2010, 17p.

26 B. MARKELL, “What if Bankruptcy Reform is not Dead? Securitization Exclusions Could Pose Problems”,

Bankr. Ct 38 No. 11. ,LRP, 3, 2001, 8p.

27M. TISON, Cursus kapitaalmarktenrecht, Universiteit Gent, 2013-2014, losbl.

28 P. QUIRK, ‘Subrime (Ir)Responsibility’, 2009, http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1468987,

pp. 8-9.

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1468987

25

eenzelfde situatie. De grote hoeveelheid aan ‘leverage’ zorgde ervoor dat de bubbel hoe dan

ook zou zijn gebarsten.

10. Er ontstond een crisis waarbij niet alleen de Amerikaanse banken in slechte papieren

zaten, maar ook de Europese en Aziatische tegenvoeters. Het gevaar voor Japan ontstond door

zijn grote mate van interdependentie met de Verenigde Staten; sinds de jaren 1980 exporteert

het land grote hoeveelheden kapitaal naar de VS. Financiële instellingen die hun liquide

middelen zagen opdrogen, konden elkaar niet meer helpen door interbancaire leningen te

verstrekken. Het onderlinge vertrouwen, de basis van een vlotte circulatie van

kredietproducten, verdween. Hierbij werd het gebrek aan transparantie van deze instellingen

publiekelijk aan de kaak gesteld, wat een verder verlies aan vertrouwen in de hand werkte.

Kredietinstellingen konden de waarde van de herverpakte kredieten niet op een

geloofwaardige manier valideren. Het totale maatschappelijke verlies van vertrouwen in de

bancaire wereld zorgde voor de doodsteek. Banken hadden onvoldoende financiële activa om

op dezelfde wijze als voorheen kredieten te verstrekken. Dit gold zowel voor onderlinge

transacties als consumenten. Het fundamentele gebrek aan liquiditeit liet sommige van deze

instellingen overkop gaan. Vermits enkele van deze faillissementen een onverwachte klap

waren voor andere belanghebbende instituties, bevestigde dit op zijn beurt het opgelopen

vertrouwensverlies. De moeilijkheden die banken ondervonden inzake de verdere uitoefening

van kredietverstrekking, verstoorden ook grondig de vraagcurve. Door een algemeen

liquiditeitstekort konden vragende kredietleners geen geld meer verkrijgen. Na in gebreke

blijvende partijen hun leningen niet konden terugbetalen, omdat een herfinanciering uit de

boze was, werden steeds meer huizen op de markt geplaatst. Met als resultaat dat de

aanbodcurve voor vastgoed een scherpe shift naar rechts maakte – een groter aanbod. Een

aanbod dat geen onmiddellijke vraag vond. Het verschil tussen Europa en de Verenigde

Staten was dat op het oude continent de vraagcurve voor krediet ongewijzigd bleef. In de

Verenigde Staten onderging de vraagzijde net zoals het aanbod een contractie, terwijl de

Europese vraag op zijn honger bleef zitten door een gebrek aan verdere kredietverstrekking.

Een ondermaats doordacht institutioneel beleidsplan, een opstapeling van risico’s,

grensoverschrijdende marktmanipulatie, creatieve financiële innovaties met toenemende

complexiteit, onvoldoende transparantie, en een te late opmerkzaamheid zorgden voor een

macro-economische ramp. De kredietcrisis was een feit geworden. Het kredietrisico van

verstrekte hypothecaire en andere huishoudelijke leningen werd over het hoofd gezien.

26

Verantwoordelijken op het macro-prudentieel niveau hadden geen rekening gehouden met de

condities van de kredietverlening op het micro-niveau. Enerzijds ontbrak het aan adequate

regulering van de kredietverstrekking, anderzijds werden de pogingen tot ontwikkeling van

maatstaven en standaarden afgewezen.

11. Overmatige schuldenlast in Europa is een groot probleem geworden. Spanje is een

tragisch voorbeeld: de schuldenlast in verhouding tot het beschikbare inkomen is nog steeds

aan het groeien. Deze stijgende schuldentrend begon in 2008. Halverwege de jaren 2000

schommelde deze ratio rond de 50%, terwijl in 2013 de kaap van 100% is overschreden.

Hypothecaire leningen en andere investeringen in onroerend goed maken zelfs 90% van deze

schuldenlast uit. Hierbij moet het groot belang van de evolutie van het prijzenpeil van de

huizenmarkt voor de kredietverschaffers worden benadrukt, en dit geldt nog meer indien zij

reeds een hoge schuldenlast met zich meetorsen.29 Ook het laag houden van de debetrentevoet

is van cruciaal belang voor de EU. De Spaanse casus, hoewel in mindere mate representatief

voor de huidige situatie van de kernlanden van de EU, toont desalniettemin aan dat de

financiële crisis moet getemd worden met nieuwe beleidsmaatregelen. Het falen van de oude

ideeën over kredietverlening bleek catastrofaal te zijn voor de gehele samenleving.

29

F. ZUNZUNEGUI, “Over-Indebtedness and Mortgage Lending”, Madrid, Universidad Carlos III de Madrid,

2013, pp. 12-15.

27

Afdeling 2. De problematiek van overregulering op een fragiel

bankensysteem met algemene macro-economische consequenties

2.1. Huidige situatie: liquiditeitstekort

12. De stijging van het aantal in gebreke blijvende kredietverschaffers zorgde in 2007 voor de

start van de kredietcrisis, waarbij ook kredietverstrekking door verschillende instellingen

werd bevroren. Het aangehaalde verlies van wederzijds vertrouwen was maar het tipje van de

ijsberg. Investeringsbanken en andere instellingen die financiële producten aanboden, zaten in

slechte papieren door de blijvende waardedaling van verpakte kredietobligaties. Ook degenen

die aanzienlijk hadden geïnvesteerd ondervonden de nadelige gevolgen.30

In de periode van

2008 tot 2011 zorgden de nationale overheden van de EU-lidstaten voor massale ‘bail-outs’

en garantieverstrekkingen aan banken door middel van nieuwe bankleningen, wat resulteerde

in een exponentiële stijging van de staatsschuld bij elk van deze natie-staten.31

Schulden in de

private banksector kunnen enkel worden verkleind door het actief ingrijpen van de overheden,

indien deze bereid zijn om hun eigen schulden te laten toenemen. Louter een passief monetair

beleid voeren – toegenomen geldcreatie om het aanbod te ondersteunen op de kapitaalmarkten

– volstaat in dit geval niet. Desalniettemin kan de kredietverlening niet uit een neerwaartse

spiraal ontsnappen. Indien wordt gekeken naar de prestaties van individuele landen, dan kan

worden besloten dat de Belgische kredietmarkt in relatieve termen – vergelijkend met andere

EU-landen - geen slechte beurt maakt. Maar bekeken vanuit een temporeel perspectief moet

worden beaamd dat ook de Belgische markt onderhevig is aan een contractie van het

kredietvolume. De marktparticipanten interpreteren de verkregen en blijvende staatssteun als

een negatief signaal, waardoor het privaat verschaffen van liquiditeit aan de noodlijdende

banken afwezig blijft. Zoals reeds gesteld zorgt dit wantrouwen voor een belemmering van

een economische heropleving, omdat de structurele problemen op de kapitaalmarkten ook

nefaste gevolgen met zich meebrengt in de productieve sectoren. In Griekenland en Spanje is

de staat als externe speler uitgeschakeld, vermits de financiële markten deze overheden als

fundamenteel kredietonwaardig hebben gebrandmerkt. De Spaanse en Griekse staat kan

30

N. JENTZCH, “The future of retail banking in Europe: Competition and Regulatory Challenges”, Düsseldorf,

Düsseldorf Institute for Competition Economics (DICE) ECRI Research Report No. 12, 2010, 27p.

31 O.N. ARAS, M. ÖZTÜRK, “Determinant of debt crisis in EU and the Recovery efforts”, International

Journal of Social Sciences and Humanity Studies, Vol.4, No.2, 2012, pp. 343-354.

28

hierdoor niet meer interveniëren om ondernemingen en werknemers te ondersteunen,

waardoor de effectieve vraag in het nationaal inkomen – investeringen en consumptiepeil –

zich op een historisch dieptepunt bevindt.32

Niet enkel de afhankelijkheid van staatsteun zorgt

voor een liquiditeitstekort, maar ook kapitaalrestricties zorgden voor een inkrimping in het

aanbod aan krediet.33

2.2. Het inherente risico verbonden aan kredietverlening en de rol van macro-

economische schokken

13. De grootste bron van risico-gerelateerde activiteiten is de facto de uitoefening van het

kredietrisico; kredietinstellingen hebben veel aandacht voor hun risicomanagement en

besluiten bij zwaar macro-economisch onweer om hun kredietrisico’s meer te beperken.

Banken hebben de complete vrijheid om controle uit te oefenen over de inschatting van

risico’s bij eventuele activiteiten, en elk van hen maken interne ‘ratings’ die worden gegeven

aan onder meer de kredietrisico’s.34

Het risicomanagement, dat een herbeoordeling en

bijsturing van de situatie na een economische schok inhoudt, behoort tot het eigen

takenpakket.35

Macro-economische schokken ontstaan door onder andere een verandering van

de structuur en beweging van de aanboden vraagcurve, de schommelingen in de

huizenprijzen, de fiscale interventie en het algemene monetaire beleid. De natuurlijke reflex

om bij een economische crisis aversie tegenover grote risico’s te vertonen, kan een zekere

logica bevatten, maar is tegelijkertijd nefast voor de dynamiek van een economisch systeem.

Om een volledig beeld te verkrijgen over het algemene risico-potentieel van een

kredietinstelling, moet de beoordeling gebaseerd zijn op een doorlichting van de

32

A. VAN POECK, M. WIJFFELAARS, Financial Sector Weakness and Public Debt Build-up in the Euro

Area, Brussel, Larcier, 2012/8, pp. 508-516.

33 P. DEL GIOVANE, A. NOBILI , F.M. SIGNORETTI, “Supply tightening or lack of demand? An analysis of

credit developments during the Lehman brothers and the Sovereign Debt Crisis”, Bank of Italy Temi di

Discussione No. 942, 2013, 44p.

34 Art. 77 Richtlijn 26 juni 2013 betreffende access to the activity of credit institutions and the prudential

supervision of credit institutions and investment firms, amending Directive 2002/87/EC and repealing Directives

2006/48/EC and 2006/49/EC, L 176/338

35 E. WYMEERSCH, “Risk in financial institutions – is it Managed?”, Working Paper Instituut Economisch- en

Financieel recht Universiteit Gent 2012-04, 8p.

29

kredietportfolio. Immers, deze portfolio bevat bij de meeste banken de grootste risico’s.36

De

reële en gepercipieerde stabiliteit van een instelling is gefundeerd op de kwaliteiten van de

portfolio.37

Een wederzijdse link tussen de dynamiek en structurele eigenschappen van een

macro-economisch kader – de aggregaten - en het verlenen van kredieten op micro-

economisch niveau valt niet te ontkennen.38

Daarom zal een situatie waarin veel

minderwaardige kredieten worden verstrekt ook als gevolg hebben dat een kredietportfolio

onvermijdelijk veel risico’s bevat. En deze portfolio, een indicatie van de gevoerde

winststrategie binnen de sector, zal minder bestand zijn tegen mogelijke negatieve feedback

op macro-economisch vlak – bijvoorbeeld een algemene shock. Tevens kan een bank met een

slecht risicomanagement van zijn kredietportfolio, veroorzaakt door minderwaardige

kredietverlening, direct bijdragen tot deze negatieve macro-dynamiek. Vermits de financiële

wereld een zeer verdicht netwerk is via institutionele en marktgebonden factoren, heeft slecht

risicomanagement, door de toepassing van gebrekkige leenstandaarden en falende controle,

als gevolg dat het globale internationale financiële systeem onder druk zal te komen staan.39

2.3. Economische noodzaak aan kredietverlening

14. Bij het invoeren van een principe van verantwoorde kredietverlening moet dus rekening

worden gehouden met de essentiële economische functie van banken en de kredieten die zij

onder deze functie verstrekken. Het principe mag niet dermate strikt ontwikkeld en

geïmplementeerd worden dat het een hinderende factor wordt op macro-economisch vlak. Dit

principe moet goede kredietverschaffing faciliteren en niet een onmogelijke standaard

opleggen. Een duidelijke balans tussen proactieve en restrictieve maatregelen is nodig bij het

opmaken van dergelijk principe van verantwoorde kredietverlening. Uiteindelijk moet dit

principe het mogelijk maken dat consumenten op een verantwoordelijke en bewuste manier

36

O.CASTREN, T. FITZPATRICK, M. SYDOW, “Assessing portfolio credit risk changes in a sample of EU

large and complex banking groups in reaction to macroeconomic shocks”, Frankfurt, ECB Working Paper No.

1002, 2008, pp. 5-6.

37 M. KÖHLER, “Which banks are more risky? The impact of loan growth and business model on bank risk-

taking”, Frankfurt, Deutsche Bundesbank Working Paper No. 33/2012, 2013, 64p.

38 De Larosière rapport 2009, http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/sec2010_669_en.pdf,

46p.

39 F.FIORDELISI, D.M.MARQUES-ILBANEZ, P.MOLYNEUX, “Efficiency and Risk taking in European

Banking”, Bangor, Bangor University and Business School, 2009, pp. 17-19.

http://ec.europa.eu/internal_market/company/docs/modern/sec2010_669_en.pdf

30

de huizenmarkt kunnen betreden.40

Ook moet het principe flexibel genoeg zijn om in te spelen

op specifieke condities; het moet toegestaan zijn dat consumenten en investeerders tijdelijke

moeilijkheden kunnen overbruggen en dat dus eventuele herfinanciering als optie kan blijven

bestaan. Een recente economische studie van het Febelfin onderstreept nogmaals het belang

van een expansie in het volume van kredietcreatie. Volgens deze federatie is het kwalitatieve

belang van vlotte kredietverschaffing even belangrijk als de groei van het beschikbare

inkomen. ‘Zonder kredietverlening zou de groei van het BBP in 2010 bijna 0,5% lager

gelegen hebben, ofwel slechts 2,00% bedragen hebben - indien de kredietverlening geen

stijging zou gekend hebben (d.w.z. een groei in consumenten- en hypothecaire kredieten in

2010 gelijk aan 0%). Het consumentenkrediet leverde op die manier een bijdrage van 0,34%

tot het BBP, het hypothecair krediet een bijdrage van 0,12%.’41

Anno 2014 kan nog steeds gesproken worden over een ‘steady state economy’ zonder

noemenswaardige economische groei. De productieve sectoren slagen er niet in om een

opwaartse knik in de toegevoegde waarde te veroorzaken. Er kan dus gesproken worden van

een stagnatie van de effectieve vraag in onze economie. Onder dit ongelukkig macro-

economisch gesternte besluiten banken de vaste rentevoet te verlagen, gesteund door het

monetaire beleid van de ECB, in de hoop van hun eigen winstvoet te herstellen. Bijvoorbeeld

op 4 maart 2014 verlaagden zowel Belfius en KBC hun vaste rente in België. Toch kan

gesteld worden dat medio 2013 een stabilisatie van de kredietmarkt merkbaar is, de eerste

maal sinds het uitbreken van de crisis in 2008, met een volume van ongeveer 20 miljard euro

kan gesproken worden over een terugkeer naar een normaal niveau.42

Het niveau van

kredieten aan ondernemingen steeg in 2013 met 1,5 miljard euro, mede te danken aan de

historisch lage debetrentevoet en een daling van het aantal weigeringen bij de

kredietverstrekkers.43

Om te vermijden dat deze langdurige recessie onnodig wordt gerekt, is

40

R. FELICI, R. PICO, “Crisis and Italian Households: A Microeconomic analysis of mortgage contracts”, Italy,

Bank of Italy Occasional Paper No. 125, 2012, pp. 24-25.

41 N. HUYGHEBAERT, “studie naar het belang van kredietverlening aan particulieren, d.w.z. zowel

consumentenkrediet als hypothecair krediet, voor de Belgische economie”, http://www.febelfin.be/nl/studie-ku-

leuven-onderlijnt-belang-van-kredietverlening-voor-belgische-economie.

42 Febelfin: Hypothecaire kredietverlening in 2013 op normaal niveau van vóór de crisis,

http://www.febelfin.be/nl/hypothecaire-kredietverlening-2013-op-normaal-niveau-van-voor-de-crisis.

43Febelfin: Kredietverlening aan ondernemingen nam toe in 2013, http://www.febelfin.be/nl/kredietverlening-

aan-ondernemingen-nam-toe-2013.

http://www.febelfin.be/nl/studie-ku-leuven-onderlijnt-belang-van-kredietverlening-voor-belgische-economiehttp://www.febelfin.be/nl/studie-ku-leuven-onderlijnt-belang-van-kredietverlening-voor-belgische-economiehttp://www.febelfin.be/nl/hypothecaire-kredietverlening-2013-op-normaal-niveau-van-voor-de-crisishttp://www.febelfin.be/nl/kredietverlening-aan-ondernemingen-nam-toe-2013http://www.febelfin.be/nl/kredietverlening-aan-ondernemingen-nam-toe-2013

31

het noodzakelijk om voor ogen te houden dat te strikte financiële reglementering geen

verstandig idee is. Althans binnen het huidig monetair kader, vermits mogelijke fiscale stimuli

worden beperkt. Aversieve gevolgen kunnen ontstaan, wetende dat de financiële wereld

uiterst fragiel en dus ook zeer gevoelig voor vernieuwend legislatieve acties is. Aan de ene

kant blijft een inherent risico in de kredietverstrekking bestaan, maar aan de andere kant

wordt de bancaire wereld gedreven door de uitoefening van activiteiten met een risico-aspect.

Het zijn voornamelijk kleinere banken die als reactie op een negatieve economische spiraal

hun kredietportefeuilles zullen herzien en dus minder krediet verlenen, en dit specifiek bij een

daling van de huizenprijzen. Grotere banken, met een vertraagde respons, zullen zich

herpositioneren tegenover dit collectief aan kleinere banken door een kleinere stijging van

hun kredietportefeuille toe te laten.44

Betreffende kredietverstrekking scoort België op

verschillende punten goed in vergelijking met andere Europese lidstaten: onder andere ligt de

groei van kredieten aan ondernemingen en de waarde van consumenten- en woningkredieten

een stuk hoger ten opzichte van het Europese gemiddelde. De Belgische consument

presenteert zich als een voorzichtige speler bij de kredietverlening, en ondernemingen kunnen

dus daadwerkelijk voldoen aan de kredietvereisten.45

Ook al is het Belgische

schuldengemiddelde vrij laag en zijn de huizenprijzen weinig beïnvloed geweest door de

recessie, de prijsrigiditeit van de huizenmarkt blijft een groot knelpunt. Indien een

vergelijking wordt gemaakt met de prijsevolutie in de buurlanden, dan kan worden de vraag

gesteld of de Belgische huizenmarkt niet onvermijdelijk een depreciatie van de huidige

prijswaarden moet ondergaan. De ratio tussen huizenprijzen en het gemiddelde

inkomensniveau is opvallend groot in vergelijking met onze buurlanden.46

Het concept

‘verantwoord’ in het privaatrechtelijk principe van ‘verantwoorde kredietverlening’ houdt dus

een ruime interpretatie in, waarbij beter rekening wordt gehouden met alle variabelen.

44

C.M. BUCH, S. EICKMEIER, E. PRIETO, “Macroeconomic factors and Micro-level bank risk”, CESifo

Working Paper Series No. 3194, 2010, pp. 19-20.

45 BNK: Met een goed economisch verhaal lukt het nog altijd, 2013, http://bnk.tijd.be/bedrijfskredieten/met-een-

goed-economisch-verhaal-lukt-het-nog-altijd/#sthash.FWdGM8Bl.dpuf.

46 Standard and Poors: Belgium; Prices Are Cooling, But A Slump Is Unlikely, 2013,

http://www.standardandpoors.com/spf/upload/Ratings_EMEA/2013-01-

17_EuropesRecessionIsStillDraggingDownHousePrices.pdf.

http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1688262##http://papers.ssrn.com/sol3/papers.cfm?abstract_id=1688262##http://bnk.tijd.be/bedrijfskredieten/met-een-goed-economisch-verhaal-lukt-het-nog-altijd/#sthash.FWdGM8Bl.dpufhttp://bnk.tijd.be/bedrijfskredieten/met-een-goed-economisch-verhaal-lukt-het-nog-altijd/#sthash.FWdGM8Bl.dpufhttp://www.standardandpoors.com/spf/upload/Ratings_EMEA/2013-01-17_EuropesRecessionIsStillDraggingDownHousePrices.pdfhttp://www.standardandpoors.com/spf/upload/Ratings_EMEA/2013-01-17_EuropesRecessionIsStillDraggingDownHousePrices.pdf

32

2.4. De balans tussen deregulering en overregulering, en de rol van het micro-

economisch principe

15. De ontwikkeling van de financiële sector en schuldtoename gaan als economische

variabelen hand in hand. Het is van het hoogste belang om het effect van regulering op de

competitiviteit van de financiële markt in kaart te brengen. Het moet worden gesteld dat in

oorsprong de fouten in het politiek regulerende beleid de huizenmarkt heeft doen falen, maar

dat ook een gebrek aan proactieve maatregelen bij de waarschuwingssignalen van een

nakende crisis fataal bleek te zijn. De afwezigheid van een doordacht macro-prudentieel

beleid springt hierbij in het oog, en enkel supervisie op micro-prudentieel (nationaal) niveau

volstond niet. En ook de prominente rol van het nationaal beleid bleek niet optimaal te zijn

ontwikkeld. De globalisering en financiële deregulering bepaalden de afgelopen dertig jaar

het ritme en de patronen van de wereldmarkt, waarbij nationale overheden tekortschoten om

de negatieve

Faculteit Rechtsgeleerdheid - Ghent University · privaatrechtelijke regel die kan bijdragen tot...

Documents

Transcript of Faculteit Rechtsgeleerdheid - Ghent University · privaatrechtelijke regel die kan bijdragen tot...