Ethiek in de praktijk

Ervaringen van een

specialist ouderengeneeskunde

Verenso regiodag NBZO 4-11-2010

Lea Peen

Deze presentatie:

• Waarom ethiek voor mij?

• Belang van ethiek voor de SO

• Belang van de ethiek voor de Zorgboog/ zorgorganisatie i.h.a.

• Hoe is het tot nu toe gegaan bij de Zorgboog

• Hoe verder?

Ethiek voor mij

• Wie ben ik

• Ervaringen als coassistent/verpleeghuisarts/SO

• De opleiding Ethiek in de Zorgsector

• Ervaringen met ethiek bij de Zorgboog

Coassistentervaringen:

• Kinderafdeling

• Reanimatie afd. interne

• Blauwe boekje: medische ethiek en gedragsleer.

• Coschap sociale geneeskunde GGD: verpleeghuis/geriatrie

Mijn geschiedenis

• Heel veel overlijdens,veel vragen

• Symposium: MFV Nijmegen: Menswaardig sterven/discussies over euthanasie

• Cursus voor verpleeghuisartsen Zonnestraal in Hilversum, 2 jaar.

Mauritskade 1973-1976

GGD

AmsterdamMauritskade

1973 start als verpleeghuisarts

“Orthopedisch project”, 4 revalidatiepatiënten, ism

Ernst Raijmakers, orthopeed van het Binnengasthuis

1987-1992

• MEC Maaslandziekenhuis met ethicus Hub Zwart

• Comaproblematiek:Lavrijssen en Van den Bosch,artikelen in NTvG 1990, 1991 en 1992

• Ontwikkeling van euthanasiewetgeving in den lande

1992 naar de SVGH

• Start bij de SVGH/Zorgboog: Euthanasierichtlijn 1994

• Uitvoering euthanasie 1994/1995

• Euthanasiewet 2002

• Casuïstiekbesprekingen in artsenteam

• Groeiende behoefte aan verdieping

• Uiteindelijk 2009: Opleiding ethiek in de Zorgsector

Opleiding Ethiek in de Zorgsector

www.iqhealthcare.nl

Inhoud Opleiding

• Geschiedenis van ethiek

• Vormen van ethiek

• Problematiek van vóór geboorte tot dood/technologieën.

• Erfelijkheidsproblematiek

• 18 dagdelen/di 13.30-20.30

• 3 modules/literatuur

• Schriftelijke opdrachten

• 3 eindtoetsen/cijfers

• Eindsymposium

Ethiek:

• Nadenken over eigen handelen*

• Expliciteren van normen en waarden

• Dialoog over goed handelen

• Dialoog over goede zorg

• Een denkproces, volgens verschillende concepten, vanuit verschillend perspectieven

• Bewustwording van persoonlijke normen en waarden in het zorgproces

*Alles samen met patiënt of cliënt èn als zorgprofessionals onder elkaar vanuit verschillende perspectieven.

Moraal/moreelMoraal:

• Geheel van gedragsregels dat binnen een gemeenschap als vanzelfsprekend wordt aanvaard.

• Strekking/les

Moreel:

• Ethisch: overeenkomstig de zeden of gegrond op het innerlijk gevoel van zedelijkheid.

• Goed,wenselijk, geoorloofd, het tegenovergestelde is immoreel

• Gevoel van eigen kracht of gemotiveerdheid bv. bij strijd.

Ethiek is niet:

• Het leveren van oplossingen voor ethische

dilemma’s.

• Het leveren van oplossingen voor conflicten.

• Een zuiver rationeel proces, zoals bv. vaak een

juridische,of economische benadering.

• En ethiekbeleid laat zich niet opdringen

Ethiek vanuit verschillende

perspectieven

Enkele voorbeelden

• Deugdenethiek

• Levinas

• Zorgethiek

(presentie)

Deugdenethiek

• Vertrekpunt: Het Ik:

Ik voel een emotie, door iets wat een ander overkomt of overkomen is en ik kom vanuit mijn kwaliteit, mijn deugd in beweging

• Voorbeeld:empathie

• Ik weet of het een deugd is als een gevoel spontaan, ongecompliceerd in mij ontstaat.

Levinas

• Vertrekpunt: de ander

Volgens Levinas is “Zin” een voorwaarde voor

een vreedzame samenleving. Als ik vervuld ben

kan in mij het verlangen naar “Zin” ontstaan.

Volgens Levinas vind ik in de ander de “Zin” van

mijn bestaan. Het gelaat van de ander doet een

appèl op mij, ik voel dat ik iets moet doen, er

wordt iets in mij geraakt, iets eigens van mij zelf,

dat ik vervolgens de ander aanreik.

Zorgethiek

• Vertrekpunt: de betrekking tussen mensen

• Oorspronkelijk werd zorgen voor de ander niet als moreel handelen gezien

• Laatste decennia:Zorg biedt/vraagt wederkerigheid ( Annelies van Heijst).

• Chronische Zorg

Begrippen in de ethiek

• Autonomie en afhankelijkheid

• Wils(on)bekwaamheid

• Professionele attitude

• Kwaliteit van Leven

• Zin/ betekenisvolheid

• Moraal

• Levensverhaal

Methoden in de ethiek bij het

omgaan met dilemma’s

• Analytische methode=Utrechts stappenplan

• Hermeneutisch gespreksmodel

• Socratisch gesprek

• Nijmeegs stappenplan

• Incidentenmethode

• Dilemmamethode

• Moreel beraad

Moreel Beraad

• Groepsbijeenkomst waarin methodisch gesproken wordt over een morele vraag, welke direct verbonden is aan een concrete ervaring, onder leiding van een daartoe opgeleide gespreksleider.

• Kan deel uitmaken van integraal ethiek beleid van organisatie

Resultaat opleiding:

“Ik zie jou, zie jij mij?”

Wederkerigheid

Eindpaper module 2

1.Wat is moreel goede zorg in de chronische zorg

Oud en alleen Doris Lessing

• Ontstaan van een zorgrelatie

• Autonomie en afhankelijkheid

• Vorm van presentie

• Levensverhaal

• Erkenning

• Wederkerigheid

ZORG ♥ ZIN ♥ ZIEN

WEDERKERIGHEID

ZORGVRAGER ↔ ZORGVERLENER

AUTONOMIE ↔ AFHANKELIJKHEID

EMPATHIE = BEWUST VOELEN

PROFESSIONELE ATTITUDE

ZIJN ↔ HANDELEN

JIJ ↔IK

♥

Conclusie:

Van moreel goede zorg in de chronische zorg wil ik

spreken, wanneer in de zorgrelatie een wederkerigheid ontstaat, van elkaar zien;

als er een gevoel ontstaat bij zowel de zorgvrager als de zorgverlener van “ertoe doen”

en waarbij het handelen van de zorgvrager voortkomt uit dit gevoel.

Hieruit vloeit voort dat de zorgverlener handelt vanuit zijn professionele attitude

en dat er een wederkerigheid ontstaat in afhankelijkheid.

STELLING

Je kunt in de chronische zorg alleen dan van moreel goede zorg spreken, als er zowel bij de zorgvrager, als bij de zorgverlener in de relatie een gevoel van “er toe doen” ontstaat!

2. Rol van de familie in de besluitvorming rond behandeling en zorg

Beleidsnotitie/eindopdracht Opleiding Ethiek:

Gang van zaken bij een wilsonbekwame cliënt

�Korte beschrijving van de Zorgboog

�Ethische beschouwing

�Voorstel tot verbetering situatie

vertegenwoordiger

Ethiek bij de Zorgboog

• Presentatie Zorgboogberaad

• Uitgangspunt Missie/Visie

• Adviesnotitie Ethiekbeleid voor RvB en MT

• Groot probleem: TIJD (?)

• Stand van zaken nu

ZORGVISIE:RUIMTE VOOR ONTMOETEN

• Iedere ontmoeting is belangrijk en draagt bij aan

de kwaliteit van wonen, welzijn zorg en

dienstverlening

• De cliënt moet zichzelf kunnen zijn en voert de

eigen regie

• Bij de Zorgboog werken medewerkers en

vrijwilligers samen om de ontmoeting met de

cliënt en elkaar tot een succes te maken.

Beschouwing vanuit zorgethiek met

als uitgangspunt de Zorgvisie:

• Relaties en ontmoeting

• Relaties en wederkerigheid

• Levensverhaal van cliënt

• Critical en experiential interests van cliënt

• Erkenning van vertegenwoordiger

• Hoe deze erkenning in praktijk vorm te geven

Mogelijkheid voor ethiek in de

zorgorganisatie

• Uitgangspunt: Zorgvisie, missie, kernwaarden.

• Zorgvisie ”vertalen” naar het handelen van alle dag, de dagelijkse praktijk.

• Laten zien hoe een visie werkt.

• Wat is de normatieve zeggingskracht van de visie?

• Ethiekbeleid in relatie tot kwaliteitsbeleid6

Adviesnotitie Ethiekbeleid in de Zorgboog

voor RvB en MT

• Beleidskeuze van Raad van Bestuur en

Managementteam

• Instellen stuurgroep Ethiekbeleid:� Afgevaardigde van RvB en/of MTvertegenwoordiger van uitvoerend

niveau van de RVE Zorg, geestelijk verzorger,SO en

beleidsmedewerker

� Scholing voor leden van de stuurgroep: Bv Opleiding Ethiek in de

Zorgsector Nijmegen/Universiteit van Tilburg / master Zorg, Ethiek

en Beleid ( www.zorgethiek.nu)

� Moreel Beraad instellen mbv externe deskundigen

Tenslotte:

Wat wil de organisatie?

òf

Wat willen wij?

Literatuur

1. Cursusmateriaal Opleiding Ethiek in de Zorgsector UMCN 2009

2. Prof.ten Have,Prof. Ter Meulen, prof. E.van Leeuwen: Ethiek. In: Medische Ethiek,

Bohn Stafleu Van Loghum, Houten/Diegem 2003, pp/1-24

3. Annelies van Heijst: Menslievende Zorg. Een ethische kijk op professionaliteit ,

Uitgeverij Klement,Kampen 2005

4. Annelies van Heijst: Iemand zien staan, Zorgethiek over Erkenning , Uitgeverij

Klement, Kampen 2008

5. Molewijk,A.C., Muijen,H.,Abma,T, en Widdershoven,G., Moreel beraad in de

kliniek. Van waaruit, waarom en waartoe?, In: Tijdschrift voor Gezondheidszorg en

Ethiek, jg. 18 nr.2 p. 35-40

6. Van Dartel, H., Ethiek als integraal onderdeel van het instellingsbeleid. In:

Pijnenburg M. en Nuy M. ( red). Het ziekenhuis als morele gemeenschap,

Uitgeverij Damon, Budel 2003,p.35-51

Aanbevolen : Bauduin,D.,Kanne,M. Tijd voor Reflectie. Praktische ethiek in psychiatrie en

rehabilitatie. Uitgeverij SWP, Amsterdam 2009

Touwen,D. Voor een ander. Beslissingsverantwoordelijkheden in de

verpleeghuisgeneeskunde. Uitgeverij Aksant, Amsterdam 2008

Signalering ethiek en gezondheid 2009 Centrum voor ethiek en gezondheid

Dilemma’s voor verpleegkundigen en verzorgenden

Bedankt voor uw aandacht !

Vragen?

lea.peen@zorgboog.nl

www.werkenindeouderengeneeskunde.nl