ETHIEK ETHIEK

Les 2Les 2

Dr. F. HamburgDr. F. Hamburg

Overzicht les 2Overzicht les 2

Vervolg denkklimatenVervolg denkklimatenAlgemene principes van Goed en KwaadAlgemene principes van Goed en KwaadSpecifieke principes van Goed en Kwaad Specifieke principes van Goed en Kwaad

in de gezondheidszorgin de gezondheidszorgMedewerken aan het kwaadMedewerken aan het kwaad

Denkklimaten in de ethiek (vervolg)Denkklimaten in de ethiek (vervolg)

Anti-moralismeAnti-moralisme FenomenologieFenomenologie SituationismeSituationisme ExistentialismeExistentialisme ContractualismeContractualisme PostmodernismePostmodernisme DeugdenleerDeugdenleer (~ innerlijke omvorming) (~ innerlijke omvorming)

Anti-moralisme - NietzscheAnti-moralisme - Nietzsche1844-1900

Sterk anti-morele politieke stromingen: Nazi’s en Bolsjewieken

≠ a-moralisme (= attitude)

Fenomenologie - Husserl Fenomenologie - Husserl (grondlegger) (grondlegger)

1859-1938

Fenomenologie (vervolg) Fenomenologie (vervolg) Bewustzijnsobjecten ‘reduceren’ tot Bewustzijnsobjecten ‘reduceren’ tot

bewustzijnfenomenenbewustzijnfenomenen Een ‘transcendentaal Ik’ wordt zo intuïtief (‘direct’) Een ‘transcendentaal Ik’ wordt zo intuïtief (‘direct’)

geïnformeerd over de voor-theoretische (‘directe’) geïnformeerd over de voor-theoretische (‘directe’) werkelijkheid. werkelijkheid.

Ethische positie: wezenservaring van Goed en Kwaad.Ethische positie: wezenservaring van Goed en Kwaad. Is verder uitgewerkt in de hermeneutiek (~ semantiek). Is verder uitgewerkt in de hermeneutiek (~ semantiek). Slagwoorden: ‘introspectie’, ‘inner experience’Slagwoorden: ‘introspectie’, ‘inner experience’ Cognitieve realiteit – constituering van de wereld (in Cognitieve realiteit – constituering van de wereld (in

wezensbegrippen) in het bewustzijnwezensbegrippen) in het bewustzijn

SituationismeSituationisme(als ‘ontmoeting’ met een ‘ander’)(als ‘ontmoeting’ met een ‘ander’)

1906 – 1995

Situationisme (vervolg)Situationisme (vervolg)

Geen ‘kenverhoudingen’ maar Geen ‘kenverhoudingen’ maar relaties relaties waarin waarin de ander zich openbaart’; geen ethisch de ander zich openbaart’; geen ethisch houvast, er is alleen maar een ‘ontmoeting houvast, er is alleen maar een ‘ontmoeting met de ander’ waarin normativiteit spontaan met de ander’ waarin normativiteit spontaan en vanzelf ontstaat (‘emergentie’)en vanzelf ontstaat (‘emergentie’)

Geen ethische verplichting; alles is intuitie Geen ethische verplichting; alles is intuitie en eigen gewetenen eigen geweten

Probleem: als er niets meer bijkomt Probleem: als er niets meer bijkomt irrationeelirrationeel

Relativisme = ethisch scepticisme Relativisme = ethisch scepticisme (= attitude) (= attitude)

Ontkent universele begrippen van Goed Ontkent universele begrippen van Goed en Kwaad (en dus ook zoiets als een en Kwaad (en dus ook zoiets als een ‘mondiale morele verontwaardiging’)‘mondiale morele verontwaardiging’)

Het relativisme relativeert zichzelf nietHet relativisme relativeert zichzelf niet~ Evolutionisme: er bestaat geen ~ Evolutionisme: er bestaat geen

wezen/essentie/voorgegevenheid [dus ook wezen/essentie/voorgegevenheid [dus ook geen ‘waardigheid van de mens’?] geen ‘waardigheid van de mens’?]

Relativisme (vervolg)Relativisme (vervolg)

Jiang Zemin (1997): democratie, mensenrechten en vrijheid zijn relatief

ExistentialismeExistentialismede wijze van er-zijn speciaal voor de mens de wijze van er-zijn speciaal voor de mens

(+ situatie-ethiek)(+ situatie-ethiek)

Kierkegaard 1813-1855‘ authenticiteit’ anti-intellectueel, anti-rationeel

Sartre 1905 -1980 ‘engagement’ (negeert invloed DNA en omgeving)

Contractualisme Contractualisme moraal is gebaseerd opmoraal is gebaseerd op een ‘ een ‘sociaal contractsociaal contract’’

Rousseau 1712 – 1778Hobbes 1588 – 1679

Eigen belang Eigen belang = Algemeen belang

Redundant !

Postmodernisme IPostmodernisme I

• Hermeneutisch uitgewerkte fenomenologieHermeneutisch uitgewerkte fenomenologie• StructuralismeStructuralisme: Levi-Strauss, Foucault – bestudeert de : Levi-Strauss, Foucault – bestudeert de

configuraties van relaties tussen (taal)tekens (configuraties van relaties tussen (taal)tekens ( structuur)structuur)• Relativering van de vrijheid (het grotere totaal van de structuur Relativering van de vrijheid (het grotere totaal van de structuur

domineert)domineert)• Deconstructie: ‘ik’ als Deconstructie: ‘ik’ als functioneel functioneel element in het totaal van de element in het totaal van de

structuur.structuur.• Post-structuralismePost-structuralisme: Lyotard, Derrida: Lyotard, Derrida

• Radicaal scepticismeRadicaal scepticisme• Volstrekte relativiteitVolstrekte relativiteit• Realiteit is contradictoir en instabielRealiteit is contradictoir en instabiel• Alleen situatieve, toevallige, tijdelijke mini-verhalen/narratievenAlleen situatieve, toevallige, tijdelijke mini-verhalen/narratieven

Ethische positie: relativisme, situationisme, pluralismeEthische positie: relativisme, situationisme, pluralisme

Deconstructie

Postmodernisme IIPostmodernisme II Kern Kern deconstructiedeconstructie : vs orde van de Westerse traditie; : vs orde van de Westerse traditie;

╡ {eenheid, objectiviteit, rede, wet, waarheid, autoriteit..} ╡ {eenheid, objectiviteit, rede, wet, waarheid, autoriteit..}

Lyotard: De postmoderne (naturalistische) mens is Lyotard: De postmoderne (naturalistische) mens is noodzakelijk noodzakelijk anti-theoretischanti-theoretisch omdat iedere theorie [incl. omdat iedere theorie [incl. logica!] berust op een redenerend, discriminerend en logica!] berust op een redenerend, discriminerend en onderdrukkend denken. Het typisch christelijk onderdrukkend denken. Het typisch christelijk persoonlijk-individuele, is verruild voor het persoonlijk-individuele, is verruild voor het individualistische subject als individualistische subject als product van de product van de structurenstructuren. [Lyotard - anders dan de (andere) . [Lyotard - anders dan de (andere) deconstructivisten (‘alles is in flux’) - houdt nog vast aan deconstructivisten (‘alles is in flux’) - houdt nog vast aan de eenheid van het ‘de eenheid van het ‘ikik’ die hij echter tegelijk afwijst als ’ die hij echter tegelijk afwijst als niet-identificeerbaar omdat het uiteenvalt zodra we het niet-identificeerbaar omdat het uiteenvalt zodra we het proberen te analyseren]proberen te analyseren]

‘KENNEN’ IS TERREUR

Deugden Deugden ( ~ ‘zijn’, ~ ‘Goede’)( ~ ‘zijn’, ~ ‘Goede’)(ndz. omdat in de praktijk op individueel niveau (ndz. omdat in de praktijk op individueel niveau

echte ethical decisionmaking vrijwel onmogelijk is)echte ethical decisionmaking vrijwel onmogelijk is) Deugd = blijvende gesteldheid waaruit goede daden voorkomen Deugd = blijvende gesteldheid waaruit goede daden voorkomen DeugdenDeugden

Geloof, hoop, liefde (‘Geloof, hoop, liefde (‘goddelijke deugdengoddelijke deugden’) ’) ‘‘kardinale deugdenkardinale deugden’: Voorzichtigheid/verstandigheid (belangrijk bij ’: Voorzichtigheid/verstandigheid (belangrijk bij

invoering nieuwe technologie!), Rechtvaardigheid, Sterkte, Matigheid invoering nieuwe technologie!), Rechtvaardigheid, Sterkte, Matigheid natuurlijke deugdennatuurlijke deugden: Ontvankelijk zijn, je kunnen verplaatsen in een : Ontvankelijk zijn, je kunnen verplaatsen in een

ander, dapperheid, geduld e.v.a. (ook solidariteit?)ander, dapperheid, geduld e.v.a. (ook solidariteit?) On-deugden On-deugden

Hoogmoed: buitensporige zelfbewondering (Hoogmoed: buitensporige zelfbewondering ( eigen eigen wet/rechter/moraal)wet/rechter/moraal)

Afgunst: er niet tegen kunnen een ander gelukkig te zienAfgunst: er niet tegen kunnen een ander gelukkig te zien Woede: het heftige verlangen ander – ongerechtvaardigd – te straffenWoede: het heftige verlangen ander – ongerechtvaardigd – te straffen Traagheid: een ziekte van de wil Traagheid: een ziekte van de wil luiheid, koelheid/onverschilligheid luiheid, koelheid/onverschilligheid Gierigheid: de disproportionele angst gerechtvaardigd bezit te verliezenGierigheid: de disproportionele angst gerechtvaardigd bezit te verliezen Gulzigheid: het ongeregelde verlangen naar eten en drinkenGulzigheid: het ongeregelde verlangen naar eten en drinken Onkuisheid: het ongeregelde verlangen naar de ‘Freude des Fleisches’Onkuisheid: het ongeregelde verlangen naar de ‘Freude des Fleisches’

Algemene Principes van Goed en KwaadAlgemene Principes van Goed en Kwaad Zonder deze principes zijn in nieuwe/complexe casus geen Zonder deze principes zijn in nieuwe/complexe casus geen

rationele beslissingen te nemenrationele beslissingen te nemen

Eerbied voor het levenEerbied voor het leven (Christus, Schweitzer) (Christus, Schweitzer) ZelfbehoudZelfbehoud (STOA, Thomas, Spinoza, Hobbes) (STOA, Thomas, Spinoza, Hobbes) EudemoniaEudemonia (zie ook hieronder bij(zie ook hieronder bij Zelf- Zelf-

actualisatieactualisatie). Hier i.h.b het ). Hier i.h.b het wijsheidseudemonisme: Socrates, Plato, wijsheidseudemonisme: Socrates, Plato, Aristoteles, Augustinus, Thomas. In welke Aristoteles, Augustinus, Thomas. In welke richting moet het verstand (rede) leiden? richting moet het verstand (rede) leiden?

Aristoteles: Aristoteles: Gulden MiddenwegGulden Middenweg. .

Algemene Principes van Goed en Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg)Kwaad (vervolg)

Waarheid/GerechtigheidWaarheid/Gerechtigheid (Plato, (Plato, Aristoteles,Thomas)Aristoteles,Thomas)

(Naasten) liefde(Naasten) liefde (Christus: verlangen dat ‘value (Christus: verlangen dat ‘value objects’ tot floreren komen bij iedereen in de objects’ tot floreren komen bij iedereen in de wereld)wereld)

Gulden RegelGulden Regel (‘wat gij niet wilt ..etc.’). Aldus de (‘wat gij niet wilt ..etc.’). Aldus de Antieken, grote religies.Antieken, grote religies.

Onderscheidingsvermogen inzake Goed & Onderscheidingsvermogen inzake Goed & Kwaad Kwaad (intrinsiek ↔ dagelijks kwaad) (intrinsiek ↔ dagelijks kwaad)

Ieder mens is een doel op zichzelfIeder mens is een doel op zichzelf

Algemene Principes van Goed en Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg)Kwaad (vervolg)

Pr.vd.ConvenientiaPr.vd.Convenientia (Thomas): (Thomas): object past bij object past bij handeling (incl.omstandigheden); handeling (incl.omstandigheden); dient in de dient in de medische ethiek ter beperking van ego-gerichte medische ethiek ter beperking van ego-gerichte verlangens; blokkeert ‘maakbaarheid van de verlangens; blokkeert ‘maakbaarheid van de mens’/ eugenetica; niet-curatieve DNA ∆)mens’/ eugenetica; niet-curatieve DNA ∆)

Eerbied voor de wetEerbied voor de wet (Kant)? Neen, is speciaal (Kant)? Neen, is speciaal geval van de Gulden Regel geval van de Gulden Regel

Rentmeesterschap en creativiteitRentmeesterschap en creativiteit SocialiteitsprincipeSocialiteitsprincipe (o.a. (o.a. subsidiariteitsubsidiariteit))

Algemene Principes van Goed en Algemene Principes van Goed en Kwaad (vervolg)Kwaad (vervolg)

Zelf-actualisatieZelf-actualisatie = Wijsheidseudemonisme (incl. = Wijsheidseudemonisme (incl. Gulden Gulden middenwegmiddenweg)) aangevuld met aangevuld met VervullingVervulling wezensbestemmingwezensbestemming i.e. i.e. de rede-lijke aanleg vd mens (Aristoteles, STOA). Leidt tot de rede-lijke aanleg vd mens (Aristoteles, STOA). Leidt tot ontwikkeling van ontwikkeling van deugdendeugden. .

Aanvulling door Christendom: de deugden nooit los zien van het Aanvulling door Christendom: de deugden nooit los zien van het communale (dus geen ‘individualisme’). Zelf-actualisatie is dan communale (dus geen ‘individualisme’). Zelf-actualisatie is dan ‘handelen overeenkomstig onze voorgegeven natuur’ = ‘handelen overeenkomstig onze voorgegeven natuur’ = gehoorzamen aan de gehoorzamen aan de natuurwetnatuurwet. Dus: roem, plezier, en ten kostte . Dus: roem, plezier, en ten kostte van alles pijn voorkomen zijn op zichzelf geen criteria (geen van alles pijn voorkomen zijn op zichzelf geen criteria (geen redelijke doelen).redelijke doelen).

Dit alles is in wezen onderdeel van de Dit alles is in wezen onderdeel van de Waardigheid van de Waardigheid van de Mens (~ mensenrechten)Mens (~ mensenrechten). .

Waardigheid

(Affect.) motivatie

Ther. pr.

Socialiteit:solidair

subsidiar

LevenProcreatieHappiness/JoieWaarheid[basic commonneeds]

Interpersoonlijkerelaties

infogeweten prof.com

Ultiem objectief C A R I T A S

persoonl.seks

Specifieke Principes van Goed & Kwaad in de Gezondheidszorg

Groei doorlijden

Ther.principe: wezenlijke kenmerken/vermogens niet (blijvend) offeren tenzij daardoor het leven wordt behouden; dus geen onbeperkte ‘enhancement’.

Ndz.voor beslisruimte en evaluatie

Medewerken aan het kwaadMedewerken aan het kwaad

Formeel medewerkenFormeel medewerken (= ongeoorloofd): (= ongeoorloofd): men beoogt evenzeer als de dader het men beoogt evenzeer als de dader het kwade.kwade.

Materieel medewerkenMaterieel medewerken: men werkt : men werkt feitelijk mee maar stemt er niet mee in:feitelijk mee maar stemt er niet mee in:Direct materieelDirect materieel: actor en medewerker : actor en medewerker

vormen één operationele eenheid. vormen één operationele eenheid. Ongeoorloofd tenzij overmachtOngeoorloofd tenzij overmacht

Indirect materieelIndirect materieel: onder voorwaarden : onder voorwaarden geoorloofdgeoorloofd