Essay 6 Arbeidsmarkt- en woningmarkt- dynamiek · – Bouwstenen voor de regionale arbeidsmarkt dr....

Ess

ay 6

Arbeidsmarkt- en woningmarktdynamiek

Gerco de Ruijter (1961) experimenteert op bijzondere wijze met het oog van de camera. Hij fotografeert landschappen door zijn camera aan een vlieger te hangen. De intensiteit van de beelden lijkt in tegenspraak met de eenvoud van de wijze waarop ze tot stand komen. De afwezigheid van de horizon waarop wij normaal onze blik oriënteren, leidt tot een wonderlijke en raadselachtige abstractie van het landschap.

www.gercoderuijter.com

Untitled / Zonder Titel (IJburg) 2003Inkjet print op dibond 84x200 cm. editie van 5

Arbeids- en woningmarktdynamiek

Prof. dr. Henri L.F. de Groot 1

3

Voorwoord

Wat bepaalt de kracht van de stad? Een oude vraag die

buitengewoon actueel is. In de netwerksamenleving

vormen steden de knooppunten van allerlei stromen:

mensen, goederen, energie, informatie. Dat maakt

steden ook de bron en broedplaats van economische en

culturele ontwikkeling. Tegelijk wordt de inbedding van

steden in stedelijke regio’s steeds belangrijker, op allerlei

schaalniveaus.

In stedelijke netwerken verdienen velen hun inkomen;

daar is tenslotte de meeste werkgelegenheid en vinden

innovaties plaats. Hoogopgeleiden trekken naar stedelij-

ke agglomeraties om meer uitdagingen te vinden, geld te

verdienen en van unieke voorzieningen gebruik te

maken. Lager opgeleiden hebben er meer kans om te

stijgen op de sociale ladder. Maar naast glorie biedt de

stad ook sores en sociale problematiek. Mensen zoeken

er anonimiteit, ontsnappen er aan de formele economie,

zoeken beschutting bij land- en lotgenoten (migranten)

of bemachtigen goedkoop onderdak.

Uit de vraag naar de kracht van de stad kwam het onder-

zoeksprogramma Kennis voor Krachtige Steden voort,

dat in 2006 startte en in februari 2015 afliep. In ruim

vijftig projecten werkten universitair onderzoekers en

professionals uit de stedelijke praktijk intensief samen

aan onderzoek naar stedelijke vraagstukken, aangedragen

door praktijkpartijen. Het accent lag inhoudelijk op de

4

economische en sociale kracht van steden. Praktisch

gezien draaiden de projecten om het zoeken naar aan-

grijpingspunten voor beleid en bestuur. Zo heeft KKS

academische kennis en praktische ervaring productief

gecombineerd.

De projecten waren vraaggestuurd – steden bepaalden

de inhoud. Daardoor stond de samenhang tussen de

projecten niet bij voorbaat vast en was het een uitdaging

de kennis te bundelen. Daarom heeft Platform31 sleutel-

onderzoekers gevraagd in zogenoemde ‘brugprojecten’

verbindingen te leggen tussen diverse projecten in een

domein. In die projecten reflecteren de onderzoekers op

de resultaten uit de afzonderlijke projecten en slaan

daartussen inhoudelijke ‘bruggen’.

Het resultaat daarvan is een set van zes essays die het

gehele programma beslaan.

– De kracht van de stad in tweevoud - een essay over

goed bestuur en doorslaggevende personen,

prof. dr. Frank Hendriks

– Lessen over buurtontwikkeling en buurtverval

prof. dr. Ronald van Kempen, Merle Zwiers, dr. Gideon Bolt en

prof. dr. Maarten van Ham

– Thuis in de openbare ruimte? Over vreemden,

vrienden en het belang van amicaliteit

prof.dr. Jan Willem Duyvendak en Fenneke Wekker

5

– Ondernemerschap en probleemwijken. Duiding van

een nieuwe stedelijke dynamiek

prof. dr. Gabriël van den Brink, drs. Radboud Engbersen,

dr. Ruud Dorenbos

– Bouwstenen voor de regionale arbeidsmarkt

dr. Arjen Edzes, dr. Ruud Dorenbos en prof. dr. Jouke van Dijk

– Arbeidsmarkt- en woningmarktdynamiek

prof. dr. Henri de Groot

De zoektocht naar stadskracht gaat verder, ook in de

‘Agenda Stad’. Wij hopen met deze essays deze agenda

mee in te vullen en in te richten.

Namens het team van Platform31 dat het programma alle

jaren heeft begeleid,

Geert Teisman, wetenschappelijk directeur Platform31

7

Arbeids- en woningmarktdynamiek

Inleiding

De ruimtelijke verdeling van economische activiteit verandert. Deze verande-

ring wordt gedreven door exogene trends als globalisering, vergrijzing, nieuwe

communicatietechnologie en nieuwe manieren van werken. Inspelen op en

gebruikmaken van dergelijke trends is uitdagend voor onderzoek en beleid.

Het besef groeit – indachtig het veelbesproken boek The Triumph of the City

van Edward Glaeser (2011) – dat grote steden waar succes nieuw succes

aantrekt en waar stedelijke voorzieningen belangrijke voorwaardenscheppen-

de functies vervullen, het meest kansrijk zijn om gebruik te maken van de

trends (zie De Groot e.a., 2010). De Nationale Agenda Stad die op dit moment

vorm krijgt poogt tegen deze achtergrond een beleidsmatig antwoord te

formuleren op de trends.

De dynamiek in de ruimtelijke verdeling kent echter ook verliezers. In

krimpgebieden verdwijnen voorzieningen, wat problemen oplevert voor

andere voorzieningen en tot neerwaartse spiralen kan leiden. Dat geldt ook

voor publieke voorzieningen, die voldoende draagvlak nodig hebben om de

vaste kosten te dekken. De toenemende bereikbaarheid van voorzieningen

en banen (beter vervoer en internet) faciliteren verschuivingen in de verzor-

gingsgebieden van voorzieningen en in lokale arbeidsmarkten. Hoogopgelei-

den zijn meer bereid om te reizen voor hun werk en kiezen mooie woon-

locaties die goed bereikbaar zijn. Ze hebben recreatieve voorzieningen graag

in hun directe nabijheid. Laagopgeleiden blijven evenwel vaak zitten waar ze

zitten. Deze verschillen vereisen een nieuwe visie en acties gericht op lokale

arbeids- en woningmarkten. Om daartoe te komen moeten beide markten in

onderlinge samenhang bestudeerd worden. Dit essay geeft een gekwantifi-

ceerde illustratie van regionale dynamiek in wonen en werken in ‘stad en

land’, gebaseerd op microdata voor Nederland.

8


Bevolkingsdynamiek hogeropgeleiden

Hoogopgeleide huishoudens clusteren zich in grote steden, verplaatsen zich

vaak over relatief grotere afstanden en maken relatief veel gebruik van

publieke voorzieningen. Figuur 1 illustreert de clustering op het ruimtelijk

niveau van viercijferige postcodegebieden (gebruikmakend van beschikbare

hoogste-opleidingenbestanden van het CBS). De concentratie van hoogopge-

leiden in de noordvleugel van de Randstad is overduidelijk te zien.

9


Figuur 1 Aandeel universitair opgeleiden (doctoraal of master) in bevolking 18-65

Bron: eigen berekeningen op basis van CBS.

Minder dan 5%

Legenda

5% tot 10%

25% of meerOnvoldoende obs.

20% tot 25%15% tot 20%10% tot 15%

10


Om de discussie over steden in historisch perspectief te plaatsen illustreert

figuur 2 de bevolkingsdynamiek voor de vier grote steden over een eeuw. Tot

de Tweede Wereldoorlog groeien de steden parallel met de bevolkingsontwik-

keling van Nederland. In deze periode woont ongeveer 25 procent van de

Nederlandse bevolking in de vier grote steden. Na de oorlog zien we een

kentering die inzet in de jaren zestig van de vorige eeuw en duurt tot in de

jaren tachtig. Er is dan sprake van zowel een relatieve als een absolute krimp

van de grote vier. En Nederland was daarin geen uitzondering: wereldwijd

krompen grote steden.2 Begin 21e eeuw slaat de trend weer om. Amsterdam

begon vele malen harder te groeien dan de rest van Nederland. Dat gaat

gepaard met een sterke trek van hogeropgeleiden naar Amsterdam (figuur 3).

Het aantal hogeropgeleiden in Amsterdam groeit van 60 duizend in 1970 tot

430 duizend in 2010.

11


Figuur 2 Bevolkingsontwikkeling G4, 1900-2012

Bron: NVDH en CBS Statline.

0

100000

200000

300000

400000

500000

600000

700000

800000

900000

1000000

1900 1920 1940 1960 1980 2000 2020

Amsterdam Den Haag Rotterdam Utrecht

12


Figuur 3 Hoogopgeleiden (hbo en universitair) trekken naar de stad

Bron: Economische Verkenning Metropoolregio Amsterdam (Manshanden e.a., 2011) op basis van CBS

Statline.

0%

10%

20%

30%

40%

50%

60%

1970 1975 1980 1985 1990 1995 2000 2005 2010

Nederland

Metropoolregio Amsterdam

Amsterdam

Percentage hoogopgeleid

13


In meer perifere regio’s verlaten jongeren het dorp en gaan studeren of

werken in de stad. Op andere plekken speelt suburbanisatie een rol: gezinnen

uit de grote stad zoeken een woning in omliggende groenere (woon)steden.

Het toenemende aantal zzp’ers en het Nieuwe Werken vergroten de dynamiek

op de arbeids-, woningen vastgoedmarkt. Zzp’ers hebben wisselende

werklocaties en het Nieuwe Werken maakt de dagelijkse gang naar het werk

minder nodig. Wel vraagt het om goede breedbandfaciliteiten en flexibele

werkplekken thuis, in de trein of bij centrale plekken als stations. De vraag is

welk effect dit heeft op de stad en de aanwezige (publieke) voorzieningen en

wat steden en regio’s kunnen doen om dergelijke processen te faciliteren. Om

wat voor soort huishoudens gaat het, gaan die werken en/of wonen in de

grote steden of in de kleinere daarbij in de buurt? Doet beleid ertoe of zijn de

processen voor beleidsmakers een gegeven waar ze binnen moeten hande-

len? Wat is de beleidsruimte voor regionale en lokale beleidsmakers en waar

zijn marktkrachten dusdanig sterk dat beleid daarop geen greep heeft? In een

tijdsgewricht waar decentralisaties meer taken en verantwoordelijkheden bij

de lokale overheden leggen, is inzicht in de (beperkte) lokale beleidsruimte

van cruciaal belang.

14


De baten van clustering op de arbeidsmarkt

Waarom voelen juist hogeropgeleiden zich aangetrokken tot de stad? Agglo-

meratietheorie geeft arbeidsmarktgerelateerde antwoorden. Onderzoek naar

regionale productiviteit heeft steeds meer oog voor heterogeniteit van regio’s

en van werknemers. Dit is mogelijk doordat er rijkere microdata beschikbaar

komen. Deze genereren een beter begrip van regionaal-economische

vraagstukken. Voor het bepalen van regionale opleidingsniveaus waren

onderzoekers lang afhankelijk van de CBS Enquête Beroepsbevolking. Door

de beperkte steekproefomvang leende deze zich niet goed voor analyses op

laag ruimtelijk schaalniveau. De beschikbaarheid nu van administratieve data

waar grote delen van de bevolking in zijn vertegenwoordigd biedt mogelijk-

heden om in te zoomen op het lage ruimtelijke schaalniveau van viercijferige

postcodes en op de heterogeniteit aan werknemers en bedrijven (zie figuur 1).

In de literatuur over agglomeratie-effecten en regionale verschillen in

productiviteit van werknemers is het corrigeren voor heterogeniteit een

centraal probleem dat moet worden opgelost om zinvolle resultaten te

verkrijgen. Combes e.a. (2008) laten in een baanbrekende studie zien dat een

deel van de correlatie tussen agglomeratie en gemiddelde lonen die op

geaggregeerd niveau wordt gevonden het gevolg is van sorteereffecten. Voor

Nederland hebben Groot e.a. (2014) een vergelijkbare analyse gedaan. Hun

studie bevestigt dat werknemers in de grote steden productiever zijn, maar

dat ligt niet alleen aan de stad. De werknemers hebben zelf ook kenmerken

die afwijken van werknemers in minder dichtbevolkte regio’s. Juist die

verschillen verklaren een fors deel van het verschil in lonen en productiviteit.

Tabel 1 vat dit samen voor de vier grote steden van Nederland door loon-

verschillen te verklaren uit enerzijds persoonskenmerken en anderzijds

locatiefactoren.

15


Tabel 1 Loonverschillen (in euro per uur) ten opzichte van platteland

Feitelijk

loonverschil

Verklaard

loonverschil

Persoonskenmerken Locatiefactoren

Opleiding Overig Dichtheid Overig

Amsterdam 19,52 11,64 4,12 0,84 4,37 2,29

Rotterdam 9,77 5,83 1,05 -0,09 3,59 1,29

Den Haag 19,22 10,62 4,29 0,26 4,65 1,41

Utrecht 14,10 10,67 4,60 0,40 4,19 1,47

Noot: alle bedragen zijn in afwijking van het platteland, dat is gedefinieerd als alle gemeenten in

Nederland die niet tot een grootstedelijke agglomeratie behoren. Tot overige persoonskenmerken

behoren leeftijd, geslacht en migrantenstatus. Tot overige locatiefactoren behoren verschillende

kenmerken van de sectorstructuur (waaronder specialisatie en diversiteit). Bron: Groot e.a. (2014).

16


Groot en De Groot (2014) laten zien dat heterogeniteit van werknemers een

aanzienlijk deel van regionale loonverschillen verklaart en dat de omvang van

agglomeratiekrachten sterk verschilt tussen soorten werknemers. Lager-

opgeleide werknemers verdienen in steden niet veel meer dan in perifere

regio’s, maar middelbaar en hogeropgeleide werknemers verdienen in steden

– in het bijzonder de allergrootste steden – fors meer. Figuur 4 illustreert dit.

Lonen van hogeropgeleiden variëren veel sterker met dichtheid dan lonen

van lageropgeleiden. Kortom: agglomeratie-effecten zijn relevant, vooral voor

hogeropgeleiden, en bieden een belangrijk deel van de verklaring voor de trek

van hogeropgeleiden naar de stad (zie paragraaf 2).

17


Figuur 4a Gemiddelde uurloon lageropgeleiden

Minder dan 14.10

Legenda

14.10 tot 14.20

14.50 tot 14.6014.60 tot 14.7014.70 tot 14.8014.80 of meer

14.40 tot 14.5014.30 tot 14.4014.20 tot 14.30

18

Arbeids- en woningmarktdynamiek Arbeids- en woningmarktdynamiek

Figuur 4b Gemiddelde uurloon middelbaaropgeleiden

Minder dan 16.80

Legenda

16.80 tot 17.20

18.40 tot 18.8018.80 of meer

18.00 tot 18.4017.60 tot 18.0017.20 tot 17.60

19


Figuur 4c Gemiddelde uurloon hogeropgeleiden

Bron: eigen berekeningen op basis van CBS.

Minder dan 23.60

Legenda

23.60 tot 24.00

25.20 tot 25.6025.60 tot 26.0026.00 of meer

24.80 tot 25.2024.40 tot 24.8024.00 tot 24.40

20


De baten van clustering op grond- en woningmarkten

De arbeidsmarkt verklaart niet als enige het succes van steden. Grondprijzen

bieden hier een unieke bron aan additionele informatie (De Groot e.a., 2010).

David Ricardo stelde in 1817 al:

“Corn is not high because a rent is paid, but a rent

is paid because corn is high.”

Hoge grondprijzen indiceren dat het op een locatie goed gaat.3 Met dit inzicht

komen economen tot waardering van allerlei zaken die niet op de markt

verhandelbaar zijn. Te denken valt aan de waardering voor geluidreductie op

Schiphol, de waardering voor openbaar groen in de directe omgeving, of

cultureel erfgoed, of de waardering van overlast door een nabijgelegen

bedrijventerrein.4

In de studie Stad en Land tonen we aan dat microdata over individuele

huizentransacties een goede indicatie geven van de prijs van de plek en haar

ontwikkeling over de tijd. Figuur 5 laat zien dat grondprijzen van bouwgrond

– en dus de aantrekkelijkheid van de plek – variëren. In het centrum van

Amsterdam is de grondprijs 3.500 euro per vierkante meter, op het Groningse

platteland nog geen 20 euro. Ook tussen de noordvleugel en de zuidvleugel

van de Randstad bestaan substantiële verschillen.

21


Figuur 5 Grote verschillen in grondprijzen in de stad en op het platteland

Bron: De Groot e.a. (2010).

2.000 tot 3.600

Grondprijzen

1.000 tot 2.000

50 tot 10025 tot 50

0 tot 25

100 tot 250250 tot 500500 tot 1.000

22


Het extra loon dat in dichtbevolkte gebieden is te verdienen verklaart een

deel van de grondprijsverschillen, maar niet alles. De Groot e.a. (2010) tonen

aan dat verschillen in culturele voorzieningen, een oud stadshart en nabijheid

tot open ruimte ook een rol spelen. Tabel 2 illustreert het belang van deze

factoren getalsmatig. De clustering van hogeropgeleiden in steden waar

grondprijzen het hoogst zijn reflecteert hun voorkeur voor stedelijke voorzie-

ningen en verklaart een deel van de leegloop in krimpgebieden.

23


Tabel 2 Grondprijsverschillen (in euro per vierkante meter) ten opzichte van platteland

Feitelijk

grondprijs-

verschil

Verklaard

grondprijs-

verschil

ArbeidsmarktStedelijke

amenities

Natuurlijke

amenities

Negatieve

amenities

Amsterdam 396 379 108 266 4 0

Rotterdam 101 139 69 70 6 –4

Den Haag 254 237 102 114 16 6

Utrecht 169 181 89 91 12 –10

Noot: alle bedragen zijn in afwijking van het platteland, dat is gedefinieerd als alle gemeenten in

Nederland die niet tot een grootstedelijke agglomeratie behoren. Tot arbeidsmarkteffecten behoren

zowel het loonsurplus dat in een agglomeratie verdiend kan worden als de bereikbaarheid van banen per

auto en openbaar vervoer. Tot de stedelijke amenities behoren een historische binnenstad, het aanbod

van podiumkunsten en het culinair en winkelaanbod. Natuurlijke amenities omvatten nabijheid tot

stadsparken, natuur en open zee. Negatieve amenities zijn verschraling, verloedering, overlast en

onveiligheid. Bron: De Groot e.a. (2010).

24


Figuur 6 beschrijft de groei van woningprijzen van 1985 tot 2007 (na correctie

voor woningkenmerken). Over de hele linie stijgen de huizenprijzen in

stedelijke gebieden relatief hard ten opzichte van die op het platteland (vooral

ten opzichte van perifere krimpgebieden). We zien bovendien grote verschil-

len in groei tussen steden met een aantrekkelijk historisch stadshart zoals

Den Bosch, Amsterdam, Haarlem, Groningen en Maastricht en steden als

Rotterdam of Heerlen. Na een nationale dip zien we deze dynamiek weer

doorzetten. De huizenprijzen in Amsterdam trekken als eerste stevig aan. Uit

de grondprijsontwikkeling blijkt dat steden er in toenemende mate toe doen,

vooral de zogenaamde consumentensteden.

25


Figuur 6 Grote toename van grondprijzen in de stad

Bron: De Groot e.a. (2010).

6 tot 7,2

Groei in %

5 tot 6

geen data0 tot 33 tot 44 tot 5

26


Koppeling van arbeids- en woningmarkten: forensenstromen

De hierboven beschreven trends leiden tot ruimtelijke mismatches op

arbeids- en woningmarkten. Forensenstromen en verhuisbewegingen zijn

daarvan een gevolg. Microdata bieden mogelijkheden om middels forensen-

stromen de mismatches in kaart te brengen. Groot e.a. (2012) laten zien dat

hoogopgeleiden een langere weg afleggen naar hun werk, dat lageropgelei-

den voornamelijk van suburbane randgemeenten naar hun stad forensen,

terwijl hoogopgeleide forensen vaker uit landelijke gemeentes of een andere

grote stad naar de grootstedelijke centra reizen. Figuur 7 laat de richting en

omvang van de stromen voor verschillende opleidingsniveaus zien.

27


Figuur 7a Forensenstromen en balansindex5 laagopgeleiden

kleiner dan -0,30

500

Balans index laagopgeleiden

Aantal laagopgeleide

forensen

Legenda

0,30 tot -0,15

1000

groter dan 0,30

10000

0,15 tot 0,30

7500

0,00 tot 0,15

5000

0,15 tot 0,00

2500

-

28

Arbeids- en woningmarktdynamiek Arbeids- en woningmarktdynamiek

Figuur 7b Forensenstromen en balansindex middelbaaropgeleiden

kleiner dan -0,30

500

Balans index middelbaar opgeleiden

Aantal middelbaar opgeleide

forensen

Legenda

0,30 tot -0,15

1000

groter dan 0,30

10000

0,15 tot 0,30

7500

0,00 tot 0,15

5000

0,15 tot 0,00

2500

--

29


Figuur 7c Forensenstromen en balansindex hogeropgeleiden

Balans index hoogopgeleiden

Aantal hoogopgeleide

forensen

kleiner dan -0,30

500

Legenda

0,30 tot -0,15

1000

groter dan 0,30

10000

0,15 tot 0,30

7500

0,00 tot 0,15

5000

0,15 tot 0,00

2500

--

30


Dilemma’s voor beleid

De beschreven regionaal-economische dynamiek resulteert uit een complex

samenspel van factoren. Op regionaal niveau zijn agglomeratie-effecten en

clustering van typen werknemers van belang en een bron van verhoogde

productiviteit. Microdata zijn een belangrijke bron van informatie en stellen

ons in toenemende mate in staat tot kwantificering van effecten te komen.

Tegelijkertijd blijkt de voorspelbaarheid van dynamiek beperkt. In het

Amsterdam van de jaren tachtig van de vorige eeuw kon men zich de recente

dynamiek waarschijnlijk niet voorstellen. Regionaal-economische groei is

beperkt persistent (in lijn met Zip’s law, die stedelijke groei ziet als een proces

van ‘random growth’). Als dit een juist inzicht is, moeten beleidsmakers

voorzichtig zijn bij het selecteren van toekomstige winnaars. Het aanwijzen

van specifieke groeikernen creëert een complex politiek proces van rent-

seeking. Het beste – en ook bescheiden – advies dat te geven is, is dat beleid

mee dient te gaan met de feitelijke stroom. Overheden moeten hun beleid

niet vastleggen, maar adaptief maken. De regionale en sectorale dynamiek

van economische ontwikkeling is aan sterke en onvoorspelbare marktkrach-

ten onderhevig. Beleid kan trachten die marktkrachten te ondersteunen door

voorwaardenscheppend beleid. De loop van de stroom beïnvloeden, laat

staan tegen de stroom in roeien, lijkt geen kansrijke beleidsoptie.

Een gerelateerd thema is regionale krimp. We worden hier geconfronteerd

met de klassieke en pijnlijke afruil tussen gelijkheid en efficiëntie. Een nuchte-

re analyse van de oorzaken van krimp is van belang. Uitgangspunt daarbij

moet zijn dat krimp vooral het gevolg is van vrijwillig gedrag van mensen –

vooral kansrijke jongeren – die stemmen met hun voeten en hun heil zoeken

in verstedelijkte gebieden waar ze gaan studeren om niet meer terug te keren

naar hun geboortegrond. Hier zijn autonome marktkrachten werkzaam.

Beleid om krampachtig kansrijke jongeren vast te houden en hoogopgeleiden

binnen te halen in krimpregio’s zal beperkt effectief zijn en een prijs hebben in

termen van efficiëntieverlies voor de Nederlandse economie als geheel.

31


Lokale economische initiatieven ruimte geven en versterken in de hoop dat

nieuwe groeibriljantjes ontstaan is wel een verstandige beleidsoptie.

Een derde thema, geagendeerd door toenmalig wethouder Wiebes in

Amsterdam, betreft zijn voorstel om het aanbod van sociale huurwoningen te

verminderen en ruimte te maken voor hogeropgeleiden. Bakens e.a. (2014)

komen in de bundel Soort zoekt Soort tot de voorzichtige conclusie dat de

verdelende rechtvaardigheid in het ruimtelijk beleid in Nederland domineert

en dat we te weinig uitsortering van bevolkingsgroepen toestaan. In Amster-

dam zouden sociale huurwoningen getransformeerd kunnen worden tot

woonruimte voor hogeropgeleiden (die daar vervolgens uiteraard een hogere

prijs voor betalen). Zo zou Amsterdam de baten van clustering van hoger-

opgeleiden optimaal benutten. Gegeven de grote bestaande scheefwoon-

problematiek in Amsterdam is een dergelijk beleid een mooi voorbeeld van

meegaan met de stroom. Daaraan gerelateerd is er aanzienlijk bewijs dat het

helpen van mensen in achterstandsgebieden via Vogelaarwijkenbeleid of

subsidies voor hogeropgeleiden die bereid zijn zich te vestigen in dergelijke

gebieden, beperkt effectief zijn (zie Bakens e.a., 2014). Dit wijst erop dat

pogingen om tegen de stroom in te roeien door menging van groepen via

beleid te stimuleren weinig effectief zijn. Verder interdisciplinair onderzoek

kan hier onze inzichten vergroten waarbij microdata van grote waarde zijn.

Een vierde beleidsthema haakt aan bij de ruimtelijke ‘mismatches’ op de

arbeidsmarkt. Recent onderzoek laat zien dat hogeropgeleiden relatief sterk

de neiging hebben zich te vestigen in steden met een aantrekkelijk woon-

klimaat en bereid zijn een forse dagelijkse reis naar hun werk op de koop toe

te nemen (zie Groot e.a., 2012). Voor een econoom is er met dergelijke

sorteerprocessen niets mis. Ze weerspiegelen voorkeuren van mensen die

stemmen met hun voeten. Ze vormen een pleidooi om de overdrachtsbelas-

ting laag te houden (zie bijvoorbeeld Buijink, 2012). Ruimtelijk beleid doet er

goed aan de sorteerprocessen ruimte te bieden en mee te gaan met de

stroom. Zelfs als dat in sommige gevallen betekent dat krimp en sloop van

32


woningen het gevolg is. Een extra argument daarvoor ligt in negatieve

milieugevolgen van lange forensenbewegingen. Onderzoek naar de samen-

hang tussen agglomeratiekrachten, mobiliteit en milieu dient aandacht te

geven aan complexe take-off, externe effecten en de beperkte empirische

kennis die voorhanden is.

Tot slot benadrukt het onderzoek naar agglomeratie het belang van

persoonlijke kenmerken en heterogeniteit daarin. Scholing verdient het om

topprioriteit van beleid te krijgen (zie WRR-studie Naar een Lerende Econo-

mie). Daarbij gaat het om basisschool tot postdoctoraal universitair onderwijs.

Scholing legt een basis voor het leven en dient tijdens het leven onderhouden

te worden, zeker in een dynamische globaliserende economie. Empirisch

onderzoek op dit punt toont de grote baten van scholing aan.6 Zeer interes-

sant is bijvoorbeeld recent onderzoek van De la Roca en Puga (2012) die laten

zien dat personen die in grote steden werkzaam zijn geweest en daar kennis

op hebben gedaan ook na vertrek uit de grote stad productiever blijven en

dus hun opgedane kennis meenemen gedurende de rest van hun leven. Dit is

een duidelijke empirische aanwijzing dat kennis die vroeg is opgedaan een

lange schaduw vooruitwerpt. Herverdelingsbeleid dat gericht is op het

vasthouden van mensen in krimpgebieden is ook om deze reden onwenselijk.

In Triumph of the City stelt Glaeser:

“... throwing resources at troubled firms or troubled

cities is usually a terribly inefficient means of taking

care of troubled people. … [N]ational policy should be

aimed at giving ... people the skills they need to

compete, wherever they choose to live, rather than

encouraging them to stay in one particular locale.”

(Glaeser, 2011, p. 250 en 257).

33


Een les die we in ons land waar de verdelende rechtvaardigheid diep in onze

genen zit geworteld ter harte moeten nemen.7 Het slim gebruikmaken van

agglomeratiekrachten leidt weliswaar tot een wat heterogener ruimtelijk

landschap met grotere regionale verschillen, maar vergroot de totale welvaart

die door de ontwikkeling van een meer lokaal gericht beleid dat aansluit bij

locatiespecifieke voorkeuren, aan alle Nederlandse burgers ten goede kan

komen. De potentiële baten van decentralisaties bieden hier een wenkend

perspectief. Ze vergen wel een groter vertrouwen van de nationale overheid in

lokale beleidsmakers en het accepteren van grotere verschillen die een

antwoord kunnen zijn op toegenomen verschillen in ruimtelijke voorkeuren.

Het vergroten van het lokale belastinggebied kan dit proces dat moet leiden tot

sterkere prikkels en verantwoordelijkheden op decentraal niveau versterken.

34


Groot, S.P.T., H.L.F. de Groot en P.

Veneri (2012) The Educational

Bias in Commuting Patterns.

Amsterdam/Rotterdam: TI

Discussion Paper 2012-080/3.

Groot, S.P.T., H.L.F. de Groot en

M.J. Smit (2014) ‘Regional Wage

Differences in the Netherlands:

Micro-Evidence on Agglomera-

tion Externalities’, Journal of

Regional Science, 54 503–523.

Mincer, J. (1974) Schooling,

Experience, and Earnings.

New York: NBER.

Oswalt, P. (2006) Atlas of

Shrinking Cities. Berlijn: Hatje

Cantz Verlag.

Roback, J. (1982) ‘Wages, Rents,

and the Quality of Life’, Journal

of Political Economy, 90 (6)

1257–1278.

Roca, J. de la en D. Puga (2012)

Learning by Working in Big

Cities. Londen: CEPR Discussion

Paper, no. 9243.

Rouwendal, J. en J.W. van der

Straaten (2008): The Costs and

Benefits of Providing Open

Space in Cities. Den Haag: CPB

Discussion Paper, no. 98.

Glaeser, E.L. (2011) Triumph of

the City: How our Greatest

Invention Makes us Richer,

Smarter, Greener, Healthier and

Happier. Londen: Macmillan.

Jacobs, B. en D. Webbink (2006)

‘Rendement van Onderwijs blijft

Stijgen’, Economisch

Statistische Berichten, 91

(4492) 405–407.

Melo, P.C., D.J. Graham en R.B.

Noland (2009) ‘A Meta-Analysis

of Estimates of Urban

Agglomeration Externalities’,

Regional Science and Urban

Economics, 39 332–342.

Groot, S.P.T. en H.L.F. de Groot

(2011) Wage Inequality in the

Netherlands: Evidence, Trends

and Explanations. Den Haag:

CPB Discussion Paper, no. 186

Groot, S.P.T. en H.L.F. de Groot

(2014) Estimating the Skill Bias

in Agglomeration Externalities

and Social Returns to Education:

Evidence from Dutch Matched

Worker-Firm Micro Data.

Amsterdam-Rotterdam: TI

Discussion Paper 2014-088/

VIII.

Literatuur

Bakens, J., H.L.F. de Groot, P.

Mulder en C.-J. Pen (2014) Soort

zoekt Soort: Clustering en

Sociaal-Economische

Scheidslijnen in Nederland. Den

Haag: Platform31.

Buijink, C. (2012) ‘Perspectief

door Vernieuwing’, Economisch

Statistische Berichten, 87

(4626) 6–9.

Combes, P.P., G. Duranton en L.

Gobillon (2008) ‘Spatial Wage

Disparities: Sorting Matters’,

Journal of Urban Economics, 63

723–742.

Dekkers, J.E.C. en J.W. van der

Straaten (2009) ‘Monetary

Valuation of Aircraft Noise: A

Hedonic Analysis around

Amsterdam Airport’, Ecological

Economics, 68 2850–2858.

Duranton, G. (2010) The

Economics of Clusters: Lessons

from the French Experience.

Oxford: Oxford University Press.

Glaeser, E.L. (2008) Cities,

Agglomeration and Spatial

Equilibrium. Oxford: Oxford

University Press.

35


Vor, F. de en H.L.F. de Groot

(2011), ‘The Impact of Industrial

Sites on Residential Property

Values: A Hedonic Pricing

Analysis from the Netherlands’,

Regional Studies, 45 (5)

609–623.

36


5 Gedefinieerd als (inkomende

forensen - uitreizende forensen)

/ (inkomende forensen + uitrei-

zende forensen).

6 Ik verwijs hier bijvoorbeeld

naar Jacobs en Webbink (2006)

en Groot en De Groot (2011) die

met behulp van Mincervergelij-

kingen op basis van Nederlandse

microdata bovendien laten zien

dat het rendement van een jaar

scholing over de tijd zelfs stijgt.

7 Een duidelijke blijk van de

gevolgen van de toegepaste

verdelende rechtvaardigheid in

Nederland is de internationaal

unieke platte verdeling van de

omvang van steden (zie De Groot

e.a., 2010).

Noten

1 Deze bijdrage leunt op

gezamenlijk onderzoek naar

de woningen arbeidsmarkt,

uitgevoerd met Stefan Groot, Jan

Möhlmann, Martijn Smit, Coen

Teulings en Wouter Vermeu-

len. Hun bijdragen zijn van

grote waarde. Ik ben hun dank

verschuldigd voor de prettige en

inspirerende samenwerking. Ook

wil ik Geert Teisman en Frank

Wassenberg bedanken voor

nuttig commentaar op eerdere

versies van deze bijdrage.

2 Zie Are cities dying? van

Glaeser (1998) voor een analyse

van de krachten die de stads-

omvang bepalen en de Atlas of

Shrinking Cities (Oswalt, 2006)

voor een onder-bouwing van de

stedelijke dynamiek.

3 Er is sprake van een ruimtelijk

evenwicht als de baten op een

locatie (aantrekkelijke amenities

en goedbetaalde banen) gecom-

penseerd worden door een hoge-

re grondprijs. Zie Roback (1982)

en Glaeser (2008).

4 Zie bijvoorbeeld De Vor en De

Groot (2011), Rouwendal en Van

der Straaten (2008) en Dekkers

en Van der Straaten (2009).

Colofon

Een samenwerking van

Platform31 Postbus 30833

2500 GV Den Haag

070 - 302 84 84

[email protected]

www.platform31.nl

Auteur

prof. dr. Henri de Groot

(VU University Amsterdam)

Beeld omslag

Gerco de Ruijter

Grafisch ontwerp

De Jongens Ronner

Productie

Griffel & Bok

Druk

Netzo Druk

oplage 150

Februari 2015, © Platform31

ISBN 978-94-91711-26-8

uitgave

Steden zijn een bron en broedplaats van economische en culturele ontwikkeling. Maar wat is nu de kracht van de stad? Om dit uit te zoeken hebben onderzoekers en professionals hun krachten en expertise gebundeld in het programma Kennis voor Krachtige Steden (KKS). Het resultaat: concrete oplossingsrichtingen voor stedelijke sociaal-economische vraag-stukken en aangrijpingspunten voor beleid en bestuur.

Om de kennis te verbinden slaan zogenoemde ‘sleutelonderzoekers’ een inhoudelijke brug tussen de resultaten van alle projecten uit het KKS- programma. Deze brugprojecten, gevat in zes essays, beslaan samen het hele programma.

Essay 6 Arbeidsmarkt- en woningmarkt- dynamiek · – Bouwstenen voor de regionale arbeidsmarkt dr....

Documents

Transcript of Essay 6 Arbeidsmarkt- en woningmarkt- dynamiek · – Bouwstenen voor de regionale arbeidsmarkt dr....