1

Engelsmanplaat / Rif zomer 2009

Verslag wadwachten / vogelwachters

Ron Mes Met medewerking van alle wadwachten 2009 Staatsbosbeheer / Telgroep Engelsmanplaat e-mail: vogelwachter.engelsmanplaat@gmail.com

2

Inhoud Inleiding ..................................................................................................................................... 3

Geomorfologische ontwikkelingen rond Engelsmanplaat en Rif............................................... 3

Situatie 1973 ........................................................................................................................... 3

Situatie 2005/2006 .................................................................................................................. 5

Situatie 2009 ........................................................................................................................... 6

Prognose 2020 ........................................................................................................................ 8

Belangrijke natuurwaarnemingen (vogels, zeehonden) ............................................................. 9

De hoofdlijnen van 2009 ........................................................................................................ 9

Onzichtbare verstoring (citaat uit het dagverslag) ............................................................... 10

Zeehonden ............................................................................................................................ 11

Verwachte natuur-ontwikkelingen ....................................................................................... 13

Monitoring recreatie, andere menselijke activiteiten, verstoringen ......................................... 14

Aanbevelingen .......................................................................................................................... 17

Bijlage 1 ................................................................................................................................... 18

Basis registratie tabel Monitoring recreatie en andere activiteiten .......................................... 18

Bijlage 2 Aantal zeehonden (tabel) .......................................................................................... 19

3

Inleiding

Ook in 2009 hebben leden van de Telgroep Engelsmanplaat in het zomerseizoen op het vogelwachterhuisje op de Engelsmanplaat gezeten. Vanuit het huisje is voorlichting gegeven aan recreanten (watersporters en wadlopers) en zijn vogeltellingen verricht. De Telgroep doet dit op verzoek van Staatsbeheer. De wadwachten worden gecoördineerd door Rob Strietman in samenwerking met Piet Visser SBB Ameland en de bemanning van De Krukel.

Geomorfologische ontwikkelingen rond Engelsmanplaat en Rif

Situatie 1973

In 1973 had Staatsbosbeheer voor eerste keer vogelwachters op de Engelsmanplaat. De plaat was toen een hoge zandplaat met een uitgestrekt complex van primaire duintjes van bijna een kilometer breed (O-W) en een- à tweehonderd meter lang (N-Z). Ook op de oostelijke vloedhaak (“De Hiezel”) lagen enkele duintjes (figuur 1). Alleen bij een verhoging van 0.5 m of meer in combinatie met springtij, stroomden deze duintjes (gedeeltelijk) onder water. Een vogelwachtershuisje ontbrak de vogelwachter bivakkeerden in een mobiele werkkeet naast de oude kaap. Op het Rif lag een kleine verhoging maar die was lager dan de Engelsmanplaat. De hoogwatervluchtplaats lag vrijwel volledig op de Engelsmanplaat zelf. Vermoedelijk was de Engelsmanplaat in de voorafgaande jaren nog iets hoger maar daarvan is nauwelijks documentatie. Figuur 1 Situatie 1973

Van de jaren 1972 tot en met 1977 zijn schetsen van de locatie van de broedkolonies beschikbaar (Mes, Schuckard en Smit 1980) (figuur 2). Eind zeventiger jaren was er sprake van een snelle verlaging van de oostelijk deel van de plaat rondom de oude kaap.

4

Figuur 2 Locatie broedvogels Engelsmanplaat1972, 1973, 1975 en 1977

5

Situatie 2005/2006

Al tientallen jaren wordt het (oude) Smeriggat tussen Rif en Engelsmanplaat steeds ondieper. Dit leidde tot een toenemend aantal “vastlopers” onder de scheepvaart. In augustus 2006 heeft Rijkswaterstaat de betonning van het (oude) Smeriggat opgenomen en voor één seizoen vervangen door prikken. In 2007 waren er ook geen prikken meer. De betonning van het (nieuwe) Smeriggat loopt nu aan de westkant van de plaat vanaf het Pinkegat naar het zuiden. Deze situatie is weergegeven op het kaartje van 2005 (figuur 3, getekend naar Google Earth, satelietbeeld 2005). Wel is er sindsdien in de ingang van het Oude Smeriggat een gele ton gelegd die de zuidgrens van het zogenaamde “art. 20 gebied” aangeeft (natuurbeschermingswet). Figuur 3 Situatie 2005

6

Situatie 2009

Sinds 2006 ontwikkelt zich tussen Rif en Engelsmanplaat langs het Nieuwe Smeriggat een drempel die beide platen aan elkaar verbindt. Er is wel een geultje maar dat ligt noordelijker dan de vroegere doorsteek en het is hoogdynamisch (“steeds op een andere plaats”). In vier jaar heeft zich deze drempel zich ontwikkeld tot een brede oeverwal / vloedhaak (figuur 4). Het Rif is tegelijk over de volle breedte hoger aan het worden. Het Rif heeft in 2009 een hoogte die op het oog iets lager is dan de Engelsmanplaat van 1973. Er zijn op diverse plaatsen primaire duintjes met Biestarwegras. Figuur 4 Situatie 2009

Rif 2009

7

Kader Een cyclus van 90-100 jaar?

De groei van het Rif en de vereniging met de Engelsmanplaat kan passen in een

ontwikkeling zoals door de Haan in 1983 naar voren werd gebracht. Hij komt met

een hypothese over “een cyclus van afslag en aanwas” van 90-100 jaar. Een cyclus

die steeds nieuwe namen noodzakelijk maakt.

Figuur uit de Haan 1983

Maar er zijn rond de Engelsmanplaat ook nog twee andere ontwikkelingen gaande

die van grote invloed zijn de afsluiting van de Lauwerszee (1969) en de boring naar

gas onder Ameland-oost / Engelsmanplaat. De gasboring zorgt voor een

aanzienlijke bodemdaling.

8

Prognose 2020

Met deze gebiedskennis in het achterhoofd hebben wij (in 2009) een prognose gemaakt van de situatie in 2020 (figuur 5). Wij voorzien:

- verdere ophoging van het Rif - meer en hogere duintjes op het Rif

(mede bepaald door de kracht van winterse overstromingen) - verbreding en ophoging van de oeverwal / vloedhaak tussen Rif en Plaat

(naast en vanuit het Nieuwe Smeriggat) - de vorming van een niervormige Rif dat zich langzaam naar het zuiden

verplaatst - een nieuw vogelwachtershuisje in de luwte van het Rif nabij het midden/oost-

Rif. Het geschetste beeld komt enigszins overeen met het kaart van 1934 van de Haan (zie kader). Figuur 5 Prognose 2020

9

Belangrijke natuurwaarnemingen (vogels, zeehonden)

De hoofdlijnen van 2009

Hieronder staat een figuur die de belangrijke actuele natuurwaarden in 2009 aangeeft. Van de steltlopers is alleen het fourageergebied van de kanoetstrandlopers weergegeven. Niet weergegeven zijn de hoogwatervluchtplaatsen van steltlopers. Die beslaan het gehele Rif van oost naar west in het bijzonder de koppen en de binnenzijde. Aan de Noordzeezijde staan vooral de grote meeuwen. Alle tellingen van vogels tijdens hoog water zijn opgenomen in de database van SOVON Vogelonderzoek. Over de tellingen in het waddengebied wordt regelmatig gepubliceerd. Figuur 6 Belangrijke actuele natuurwaarden 2009 (exclusief hoogwatervluchtplaatsten)

Rif-west In 2009 is voor het eerst het Rif-west als afzonderlijk telgebied genoteerd. Het gaat om het deel van het Rif ten westen van lijn vogelwachtershuisje – boortoren boven Ameland (ook aangeduid met staken op het Rif). Dit gedaan naar aanleiding van een discussie met “de Wadvaarders” over de begrenzing van artikel 20 – gebieden. Die discussie hing weer samen met verlies van de toegankelijkheid van het Oude Smeriggat en daarmee het oppertje onder het Rif. Volgens de wadvaarders was het gebruik van Rif-west als rustgebied voor vogels en zeehonden niet van betekenis, volgens de vogeltellers wel. Om die reden zijn in dit verslag vogel- en zeehonden tellingen van dit gebied opgenomen.

10

Tabel 1 Vogeltellingen voor het West-Rif afzonderlijk (ten westen van de lijn vogelwachtershuisje-boortoren) Noot: de hoge aantallen op 12 augustus zijn gevalideerd bij de waarnemer. Er zat een grote concentratie steltloper op het punt van het West-Rif.

* zie kader “onzichtbare verstoring”

Datum HW Tel-tijd Aal

sch

olv

er

Lep

elaa

r

Ro

tgan

s

Eid

er

Sch

ole

kst

er

Dri

etee

nst

ran

dlo

per

Kan

oet

Bo

nte

str

and

lop

er

wu

lp

Ro

sse

gru

tto

Ko

km

eeu

w

Sto

rmm

eeu

w

Zil

ver

mee

uw

Gro

te m

ante

lmee

uw

Kle

ine

man

telm

eeu

w

Mee

uw

sp

e.

Bo

Ka

20-05-09 19.44 19.44 3 5

21-05-09 08:40 07.15/07.45 2 50 50 270 10 2 2

22-05-09 09:36 14.00 670

23-05-09 10:26 13.45 22 370 30 20

23-05-09 22:46 21.00 20 17 120 9 7 2 1 2 3

24-05-09 11:06 13.00/13.15 9 10 15 230

25-05-09 11:50 07:00

13-06-09 14:45 16.45 10 130 12

16-06-09 16:45 18.45

18-06-09 06:27 09:30

20-06-09 08:56 11:00 30

22-06-09 10:46 11:15 8 800 60 80 50

24-06-09 12:15 14:15 20 75 20

27-06-09 14:40 16:40 8 15 80

04-07-09 09:06 10:45 10 70 100 710

05-07-09 09:55 11:45 6 320 150 700

28-07-09 15:49 18:45 2 50 100 100 100 100

12-08-09 15:06 13.00/17.00 + 1500 600 30000 12000 1100

13-08-09 15:36 15:36

14-08-09 16:15 16:15 100

19-08-09 10:00 12:30 10 1200 150 400 50 10

21-08-09 11:51 14:30 10 90

21-08-09 11:51 15:00 3 50 50 10

22-08-09 12:36 15.00* 10

26-08-09 15:20 17:00 30 40 300 +

Onzichtbare verstoring (citaat uit het dagverslag)

“Op 22 augustus zijn twee zeilschepen waarvan één

groter dan 15 meter aan de zuidwestzijde van het west-Rif

voor anker gegaan. Er wordt tot twee maal toe overtijd.

Men gaat niet van boord maar het resultaat is dat er geen

vogels en zeehonden op het west-Rif verblijven, waar ná

hoogwater op de voorgaande dagen wel steeds groepen

vogels en zeehonden aanwezig waren”

11

Zeehonden

In het Pinkegat wordt een groeiend aantal zeehonden waargenomen (Gewone en Grijze zeehonden). De zeehonden zijn vanaf het vogelwachtershuisje met de telescoop goed te tellen maar het is niet mogelijk onderscheid te maken in de twee soorten of oude en jonge dieren. De monitoring van de zeehonden is nog niet optimaal. Het maakt veel uit op welk moment in de getijcyclus er geteld wordt en daar houdt niet iedere teller voldoende rekening mee. De hoogste aantal worden rond laagwater geteld. Bultje en Zuidplaatje zijn het belangrijkste rustgebied en als zodanig aangegeven op de hydrografische kaart. Eigenlijk vormen zij nu één geheel met elkaar. Er worden 200 tot 700 dieren geteld. Rekening houdend met het optimale tijdstip van tellen schatten wij de populatie op 500-700 dieren. Ook op andere plaatsen worden rustende zeehonden waargenomen ook de buitendelta ten noorden van het Rif (zie bijlage 2). Ook op het West-Rif groeit het aantal rustende zeehonden. Dit seizoen werden tot 40 dieren geteld, ook jonge dieren. Het west-Rif groeit uit tot een vaste rustplaats. Figuur 7 Zeehonden totaal Engelsmanplaat Rif Bultje 2009

Aantal zeehonden

Engelsmanplaat + Rif + Bultje

2009

0

100

200

300

400

500

600

700

800

9-5

-20

09

16

-5-2

00

9

23

-5-2

00

9

30

-5-2

00

9

6-6

-20

09

13

-6-2

00

9

20

-6-2

00

9

27

-6-2

00

9

4-7

-20

09

11

-7-2

00

9

18

-7-2

00

9

25

-7-2

00

9

1-8

-20

09

8-8

-20

09

15

-8-2

00

9

22

-8-2

00

9

29

-8-2

00

9

12

Figuur 8 Zeehonden West-Rif 2009

Aantal zeehonden West-Rif 2009

05

1015202530354045

9-5

-20

09

16

-5-2

00

9

23

-5-2

00

9

30

-5-2

00

9

6-6

-20

09

13

-6-2

00

9

20

-6-2

00

9

27

-6-2

00

9

4-7

-20

09

11

-7-2

00

9

18

-7-2

00

9

25

-7-2

00

9

1-8

-20

09

8-8

-20

09

15

-8-2

00

9

22

-8-2

00

9

29

-8-2

00

9

13

Verwachte natuur-ontwikkelingen

Op basis van de ontwikkelingen in het verleden verwachten wij een goede toekomst voor de Engelsmanplaat en Rif. Zie Prognose 2020. De verplaatsing van het Rif naar het zuiden en de verheling met de oude Engelsmanplaat zal doorzetten. Het Rif wordt steeds hoger en in de zomerperiode zal het stuivende zand steeds hogere duintjes gaan vormen begroeid met biestarwegras en zeeraket. In de luwte op de oude Engelsmanplaat krijgen kwelderplanten steeds meer kansen (engels slijkgras, zeekraal). Met een beetje geluk vormt zich een niervormige plaat met een kwelder in het midden. Broedvogels (noordse sterns, dwergstern, scholekster, strandplevier, kluut) krijgen steeds meer kansen. Figuur 9 Natuurwaarden ontwikkelingsmogelijkheden (het gehele gebied is hoogwatervluchtplaats voor steltlopers)

14

Monitoring recreatie, andere menselijke activiteiten, verstoringen

Tabel 2 Resultaten monitoring Engelsmanplaat / Rif 2009 en vergelijking 2006

2009 2006

periode 22/5 - 29/8 9/5 - 6/9*

n (aantal monitoring-dagen) 115 ?

Recreatieschepen verblijvend 1 Aantal schepen dat rond Engelmanplaat en Rif droogviel/ankerde excl kayak 363 762

6 Aantal kayakkers 42 ?

2 Aantal mensen dat vanaf die schepen één van beide platen betreedt 674 1468

3 Aantal daarbij meegenomen honden 12 12

4 Aantal daarvan loslopend 6 6

5 Aantal keren dat personen (of schepen) in gesloten gebied komt 17

Vliegtuigen, helicopters, straaljagers, overig

Aantal passerend 115 ?

7 Aantal dat daarbij vogels "verstoord" (naar interpretatie van wadwacht) 34 ?

8 Aantal dat daarbij zeehonden "verstoord" (naar interpretatie van wadwacht) 1 ?

Zeehonden9 Aantal keren dat personen het gesloten zeehondengebied betreden/aanleggen/droogvallen 8

Wadlopers 1785 2300+

10 Aantal wadlopers aangevoerd per boot 882

11 Aantal wadlopers lopend van de wal 992

Wadwachten zelf12 Aantal keren ronde over E'plaat lopend (LW; excl. nabijheid huisje) 62 ?

13 Aantal keren ronde (deel van) Rif (verkenning broedvogels) 35 ?

14 Aantal keren ronde overig gebied 12 ?

15 Aantal rondvaarten met rubberboot 18 ?

16 Aantal wadlopende wadwachten van/naar de wal 19 ?

Eventuele beroepsvaartuigen (bv kokkelvissers)

17 Aantal kokkelvissers (de schepen) 83 ?

18 Aantal overige schepen beroeps 13 ?

2009: niet aanwezig / niet genoteerd: 18 dagen 4-5 t/m 8-5; 11-5 t/m 17-5; 29-5 t/m 1-6 * minus 15 d

totaal aantal dagen gemonitoord=115

periode: 29 april t/m 6 september 2009

15

Figuur 10 Beschreven verstoringen 2009 Engelsmanplaat Rif Bultje

Beschreven verstoringen 2009

Engelsmanplaat Rif Bultje

0 5 10 15 20 25 30 35

recreatieschip (incl 1 surf)

kayak

beroepsvaartuig

kokkelaars

luchtmacht (straaljager en heli)

vliegtuig overig

wadwacht

totaal

ernstig + zeer ernstig ++

Figuur11 Aantal schepen droogvallend rond Engelsmanplaat / Rif 2009

Aantal schepen droogvallend rond de Engelsmanplaat / Rif

2009

0

5

10

15

20

25

30

35

40

29-4

-2009

6-5

-2009

13-5

-2009

20-5

-2009

27-5

-2009

3-6

-2009

10-6

-2009

17-6

-2009

24-6

-2009

1-7

-2009

8-7

-2009

15-7

-2009

22-7

-2009

29-7

-2009

5-8

-2009

12-8

-2009

19-8

-2009

26-8

-2009

2-9

-2009

16

Figuur12 Aantal wadlopers

Aantal wadlopers 2009

0

50

100

150

200

250

300

29

-4-2

00

9

6-5

-20

09

13

-5-2

00

9

20

-5-2

00

9

27

-5-2

00

9

3-6

-20

09

10

-6-2

00

9

17

-6-2

00

9

24

-6-2

00

9

1-7

-20

09

8-7

-20

09

15

-7-2

00

9

22

-7-2

00

9

29

-7-2

00

9

5-8

-20

09

12

-8-2

00

9

19

-8-2

00

9

26

-8-2

00

9

2-9

-20

09

Aantal wadlopers lopend van de wal

Aantal wadlopers aangevoerd per boot

Figuur 13 Activiteiten wadwachten

Activiteiten wadwachten

0

1

2

3

4

5

6

7

29-4

-200

9

6-5-

2009

13-5

-200

9

20-5

-200

9

27-5

-200

9

3-6-

2009

10-6

-200

9

17-6

-200

9

24-6

-200

9

1-7-

2009

8-7-

2009

15-7

-200

9

22-7

-200

9

29-7

-200

9

5-8-

2009

12-8

-200

9

19-8

-200

9

26-8

-200

9

2-9-

2009

Aantal wadlopende wadwachten van/naar de wal

Aantal rondvaarten met rubberboot

Aantal keren ronde overig gebied

Aantal keren ronde (deel van) Rif (verkenning broedvogels)

Aantal keren ronde over E'plaat lopend (LW; excl. nabijheid huisje)

17

Aanbevelingen

De tellingen van zeehonden zou geoptimaliseerd moeten worden door uitsluitend in de periode na laagwater te tellen (0-2 uur na Laag) De registratie op laptop zou verbeterd kunnen worden (is inmiddels gebeurd).

Oude Smeriggat

18

Bijlage 1

Basis registratie tabel Monitoring recreatie en andere activiteiten

Totalen per etmaal. Zie losse pdf

19

Bijlage 2 Aantal zeehonden (tabel)

Aantal zeehonden

totaal Engels-man-plaat Rif Bultje West-Rif Bult zuidplaat Oost-Rif westwad

oude wal schier

kuipers-plaat

9-05-09 700 12

10-05-09 600

22-05-09 491

25-05-09 4

5-06-09 295 5 290

16-06-09 25

18-06-09 ? 27 ng ng ng ng

20-06-09 ? 35 ng ng ng ng

22-06-09 30

24-06-09 460 28

27-06-09 8

4-07-09 259 40 219 40

5-07-09 27

14-07-09 238 21 204 6 7

15-07-09 175 171 4

16-07-09 210 187 8 15 35

21-07-09 378

24-07-09 254

28-07-09

31-07-09 200 8

4-08-09 353 9 325 19

10-08-09 447 10 174 223 40

13-08-09 2

14-08-09 387 11 228 126 22

15-08-09 573 3 285 262 23

18-08-09 422 0 406 16

21-08-09 32

22-08-09 ?

23-08-09 283 215 68

30-08-09 321 198 108 15

2-09-09 286 33

1,5 week voor 18-6 ca 20

* = verstoord