Energie- en klimaatprogramma ’s-Hertogenbosch 2008-2015 … · 2015-11-05 · 05 In 2008 heeft de...
23
Energie- en klimaatprogramma ’s-Hertogenbosch 2008-2015 Eindrapportage
Transcript of Energie- en klimaatprogramma ’s-Hertogenbosch 2008-2015 … · 2015-11-05 · 05 In 2008 heeft de...
Energie- en klimaatprogramma ’s-Hertogenbosch 2008-2015
Eindrapportage
02
NomiNatie europeaN GreeN Capital award 2017
iNteNsiveriNG sameNwerkiNG met de stad• PlatformEnergieNul73vanbewonersenbedrijvenvoorenergieneutraalwonen.
• BosscheEnergieconvenant:bedrijvenenorganisatieswerkensamenaanenergiebesparing.
• Faciliteringlokaleinitiatieven,zoalsEnergieCoöperatie073enSlimmeBuurt(buurtaanpakenergiebesparing).
• SamenwerkingSPARKophetgebiedvanenergie-innovaties.• WoonlastenakkoordmetwoningcorporatiesenStedelijkHuurdersPlatform.
Gemeentelijke orGanisatie• 94vande159gemeentelijkepandenhebbeneenenergielabelBofhoger.
• BredeBosscheSchoolNieuwZuidisgebouwdalspassiefhuis,enheeftdaarvoordePassiefBouwenAward2013gewonnen.
• DeAfvalstoffendienstisklimaatneutraal,dankzijgoedeisolatie,zonnepanelenendebiomassacentrale.
• BijzwembadKwekkelstijnwordtwarmtegewonnenuitrioolwaterenbenutvoorhetzwembad.
• Openbareverlichting:doorLED-verlichtingendimunitswordtjaarlijks1miljoenkWhbespaard.
woNiNGeN• 3150Particulierewoningenzijnenergetischverbeterd.• Eind2014hadden7.200corporatiewoningenenergielabelBofA.• 1500woningenzijnvoorzienvanzonnepanelen.• 2Particulierewoningenin’s-Hertogenboschzijnklimaatneutraal(NulopdeMeter)gerenoveerd;waaronderdeeersteparticuliereNul-op-de-meter-rijwoninginNederland.
Bedrijven• Ruim50bedrijveneninstellingenwerkensamenaanenergiebesparinginhetBosscheEnergieconvenantenhebbengezamenlijk10%energiebespaard.
• Ruim250bedrijvenhebbengemiddeld15%energiebespaarddoortoezichtenhandhavingopdewettelijkverplichteenergiebesparingsmaatregelen.
duurzame eNerGie• Begin2011isdewindturbineTreurenburgingebruikgenomen.Dewindturbinelevertjaarlijks4,5miljoenkWhgroenestroom,eenhoeveelheiddieevengrootisalshetverbruikvan1350huishoudens.
• DeplannenvoorwindmolensopDeBrandzijnuitgewerktineenvoorontwerpbestemmingsplan.
• DeplannenvoorwindturbinesopDeRietvelden,TreurenburgenHeeschWestwordenuitgewerkt.
• Opsteedsmeerbedrijfsgebouwenengemeentelijkegebouwenliggenzonnepanelen,intotaal10.000zonnepanelen.
Belangrijkste resultaten en inspanningen
inhoud
Zonnevijver van warmte-koude-opslag systeem Paleiskwartier.
1. Het Klimaatprogramma 42. Resultaten besparing en opwekking 63. Gemeentelijke gebouwen en voorzieningen 84. Nieuwe woningen 115. Bestaande woningen 136. Duurzame energie 167. Bedrijven 198. Verkeer en vervoer 22
03
1. Het klimaatprogramma
Slimme thermostaat in pilot Decentrale Energievoorziening Maaspoort.04
05
In 2008 heeft de gemeenteraad het Energie- en Klimaat programma 2008-2015 vastgesteld. Deze eindrapportage geeft de resultaten weer die de afgelopen jaren zijn bereikt. Deze rapportage is de eerste stap richting het nieuw op te stellen Klimaatprogramma 2015-2020.
Indezerapportagegevenwezoveelmogelijkaanhoeveelenergieerisbespaardenhoeveelduurzameenergieerisopgewekt.Dezegegevenszijngebaseerdopeendoorrekeningopbasisvangerealiseerdemaatre-gelenenkentallenvandeopbrengstvandeverschillendemaatregelen.
doelen en definitieDehoofddoelstellingenvanhetprogrammawaren:• in2020isdegemeentelijkeorganisatieklimaatneutraal• in2035isdegebouwdeomgevingklimaatneutraal• in2050isdegehelestadklimaatneutraal.Perthemazijnsubdoelengeformuleerd(deelsaangepastindeupdatevanhetKlimaatprogrammainapril2013);dezestaanindevolgendeparagrafengenoemdperthema.
Degebruiktedefinitie’s-Hertogenboschklimaatneutraal(uit:updateKlimaatprogramma,april2013)is:1. Allemogelijkhedenvoorenergiebesparingindestadzijnbenut.2. Hetresterendeenergieverbruikwordtduurzaamopgewekt,zoveelmogelijkuitdestadzelf.
3. Dedanresterendeenergiebehoeftevandestadkomtuitduurzamebronnenvanbuitendestad.
Infiguur1isditschematischweergegeven.Hetuitgangspuntisdatdestadklimaatneutraalwordtdoorhetenergie-verbruikforsteverminderenenhetresterendeenergieverbruikduurzaamoptewekken.Energiebesparingdeelislichtgroenweergegevenindegrafiek.Deproductievanduurzameenergieisdonkergroenweergeven.
1. Het klimaatprogramma
Figuur 1: Schematische route naar klimaatneutrale stad.
NomiNatie europeaN GreeN Capital award 2017In2015is’s-Hertogenboschsamenmet3andereEuropesesteden,genomineerdvoordeGreenCapitalAward2017.Dezenominatiekwamtotstanddoorderesultatenophetgebiedvanwater,natuur,duurzameeconomieeninnovaties,duurzaamvervoerenluchtkwaliteit,afvalstoffenenenergie-enklimaat.
BespaardFossiele energieDuurzame energie0%
20%
40%
60%
80%
100%
2008 2050
2. resultaten besparing en opwekking
Windturbine Treurenburg.06
07
Bedrijven verplichte maatregelen
Bossche energieconvenant
Woningen
Openbare verlichting
Gemeentelijke gebouwen
Fossiele energie
Windenergie
Landelijk duurzaam
Zonnepanelen
Biogas
WKO
0%2008 2010 2012 2014
20%
40%
60%
80%
100%
120%
Deinspanningenenmaatregelendieindestadzijngenomenhebbenertoegeleiddatersinds2008ca.4,5%energieisbespaardenca.1,3%duurzameenergieindestadwordtopgewekt.Daarnaastwordterindestad6,6%duurzameenergiegebruiktdiebuitendestadisopgewekt;ditis‘landelijkeduurzamestroom’.Dezegetallenzijnexclusiefbrandstofvoorvoertuigen.Hetverloopvanenergiebesparingenduurzameenergieop-wekkingengebruikvan2008totenmet2014isweergegeveninfiguur2.
Infiguur2zijndedetailsnietzichtbaar.Daaromisinfiguur3en4energiebesparingenduurzameenergie‘uitvergroot’.
2. resultaten besparing en opwekking
Figuur 4: Duurzame energie vanaf 2008 tot en met 2014 in ’s-Hertogenbosch.
Figuur 3: Energiebesparing vanaf 2008 tot en met 2014 in ’s-Hertogenbosch.
Figuur 2: Duurzame energie, fossiele energie en energiebesparing vanaf 2008 tot en
met 2014 in ’s-Hertogenbosch.
NB: Deze getallen zijn gebaseerd op gerealiseerde maatregelen en kentallen over de
opbrengst van de verschillende maatregelen. Het is geen exacte meting van de be-
spaarde en duurzaam opgewekte energie.
Zie figuur 3
Zie figuur 4
2008
groene stroom buiten de stad: 6,6%
2010 2012 2014
windenergie: 0,4%Zonnepanelen: 0,3%Biogas: 0,6%WKO: 0,4%
0,0%
1,0%
2,0%
3,0%
4,0%
5,0%
6,0%
7,0%
8,0%
9,0%
2008 2010 2012 2014
maatregelen bij bedrijven: 1,6%Verplichte energiebesparings-
Bossche energieconvenant: 1,3%Woningen (isolatie e.d.): 1,2%Openbare verlichting: 0,1%Gemeentelijke gebouwen: 0,3%0,0%
0,5%
1,0%
1,5%
2,0%
2,5%
3,0%
3,5%
4,0%
4,5%
3. Gemeentelijke gebouwen en voorzieningen
BBS Nieuw Zuid: passief gebouwd (bijna klimaatneutraal).08
09
De vastgoedportefeuille van de gemeente is continu in verandering. Er komt nieuwbouw bij, er worden gebouwen gesloopt en verkocht. We zijn gestart met 159 gebouwen. Momenteel zijn er 151 gebouwen. Daarvan worden er waarschijnlijk nog 13 gesloopt of afgestoten, en vanaf 2015 wordt het onderhoud van ruim 40 basisscholen van de gemeente naar de schoolbesturen overgeheveld.
doelstelliNGeN• Klimaatneutralegemeentelijkeorganisatiein2020.
sub-doelstelliNGeN• Bestaandegebouwen:eenzogrootmogelijkestaprichtingklimaatneutraalenminimaalenergielabelBin2018;
• Nieuwbouwminimaal50%energiebesparing(doelstelling2008:minimaal25%);voorbereidopdestapnaarklimaatneutraal;
• 100%groenestroomengroengas;• 100%duurzaaminkopen;• Energiebesparinginopenbareverlichtingenrioolgemalen.
Feiten en CijFers• 94gebouwenvandenu151gebouwenhebbenenergielabelAofB;in2008hadden51panden(vande159)labelAofB.
• De43bestaandepandendieaangepaktzijnbesparenjaarlijksgezamenlijknaarschatting200.000m3gasen800.000kWhstroom.
• Vande17nieuwbouwpandenisdegemiddeldeenergiebesparing34%.DenieuweAfvalstoffendienstisklimaatneutraal;BBSBoschveldenBBSNieuwZuidzijnvrijwelklimaatneutraal.
• De17nieuwepandenbesparenjaarlijksnaarschatting100.000m3gasen500.000kWhstroom,tenopzichtvanpandendievolgenshetbouwbesluitzijngebouwd.
• Degemeentekooptvoordekantorenenanderepandenineigengebruikgroenestroomin.GaswordtgecompenseerddoorCO2-compensatiebijGroenBalans.
• Degemeentekoopt100%duurzaamin,conformdeVNG-normenvoorduurzaaminkopen.
• BijvervangingennieuweopenbareverlichtingwordtnustandaardLED-verlichtingtoegepastenzomogelijkgedimdindenachtelijkeuren.
• Hetverbruikvanopenbareverlichtingisafgenomenvan8.180.000kWhin2010naar7.076.000kWh(inclusiefuitbreidingMaasdonk)in2013.Dusgemiddeldeenbesparingvan4,5%perjaar.
3. Gemeentelijke gebouwen en voorzieningen
Riothermie bij zwembad Kwekkelstijn
10
de weG erNaartoe• Deaanpakvan25gemeentelijkepandenwordtvoorbereidenzalin2015en2016uitgevoerdworden.Deresterendepandenzullentussen2016en2020wordenaangepakt.
• Invoorbereidingisdeinkoopvan4.000zonnepanelenop10gemeentelijkegebouwen;dezewordenin2015geplaatst.
• Hetonderwerp“klimaatneutraleorganisatie”iseenbelangrijkonderwerpbinnendevastgoedafdelingengeworden:voorheenprojectmatig,nuwordthetalsprogrammaopgepakt.
• MetonzeaanpakvanenergiebesparingbijonsmaatschappelijkvastgoedzijnwevoorloperinvergelijkingmetandereNederlandsegemeenten.
• Beterinzichtinenergieverbruikenkostenenergiemaatregelendoordatbij41pandenmeterszijngeplaatstdieopafstanduitgelezenworden.
• Huurdersengebruikers(scholen)zijnenwordenbetrokkenbijuitvoeringbeleid:vanwegehunmedeverantwoordelijkheidwordenafsprakengemaaktovermaatregelenendeverdelingvandekosten,omdatzijprofiterenvanlagereenergielasten.
• Voordefinancieringvanenergiemaatregelenwordtindekostenbere-keningrekeninggehoudenmetlagereexploitatielastenalsgevolgvanlagereenergieverbruik(TotalCostofOwnership-methode).DeraadheeftopbasisvanTCOrendabelkredietbeschikbaargesteldvoorenergiemaatregelenaangebouwen.Hetkredietwordtterugbetaalduitdelagereenergielasten.
Zonnepanelen op Maashoeve
3. Gemeentelijke gebouwen en voorzieningen
Rijksmonument Veilinghuis Hekellaan (voormalig Militair Manege): van energielabel G naar label A.
Nieuwbouwwoningen steeds energiezuiniger; sinds 2015 is de EPC-eis aangescherpt naar 0,4.
4. nieuwe woningen
11
12
De wettelijke energie-eisen die aan nieuwe woningen worden gesteld in het Bouwbesluit worden stap voor stap aangescherpt. Sinds 2011 was de norm EPC 0,6. Deze is aangescherpt naar EPC 0,4 vanaf januari 2015 en wordt verder aangescherpt tot EPC 0,0 in 2020. Ter vergelijking: tot 2006 was de norm EPC 1,0, en werd er in ’s-Hertogenbosch dankzij het gemeentelijke beleid met een EPC van 0,67 gebouwd. De huidige norm is dus scherper dan wat we tot 2006 als voorlopend realiseerden. In 2013 heeft de raad daarom besloten geen extra doelstellingen te stellen voor nieuwe woningen.
doelstelliNGeN• Klimaatneutralegebouwdeomgevingin2035.
sub-doelstelliNGeN• 25%tot35%energiebesparing(totenmet2012);• IndeUpdateklimaatprogramma(2013)isbeslotengeendoel-stellingtestellenvoornieuwewoningen,omdatdewettelijkeeisstapsgewijswordtaangescherpt;
• Zorgdragenvooreengoedekwaliteitvanhetbinnenmilieu,doorextrakwaliteitsbewaking.
Feiten en CijFers• Dewoningendiein2011en2012zijnopgeleverdopbasisvanafsprakenvanvoor2011zijnca.20%energiezuinigerdandewettelijkeeis.Vanaf2011isdewettelijkeeisaangescherpt.
• Sindseind2013zijn1000woningenen13utiliteitsgebouwenextragecontroleerdopenergiekwaliteit.Hierdoorwordtbewaaktdatde
energieprestatievoldoetaandewettelijkeeisenendaarmeebijdraagtaaneenlaagenergieverbruikengoedbinnenklimaat.Metnamevanaf2015(naaanscherpingvandeEPC-eis)wordentijdensdetoetsingregelmatigafwijkingen(meestalonvoldoendekierdichting)zichtbaar;dezewordengemeldaandeaannemerzodatdezezevooropleveringkanherstellen.
de weG erNaartoe• Indeperiodevoor2008heeftdegemeenteveelinspanningengeleverdomenergiezuinigenieuwbouwwoningenterealiseren.DithebbenwegedaaninsamenwerkingmetdeB5-steden.Landelijkhebbenveelgrotestedenzichhiervoorookingezet.DeinspanningenvandestedenhebbenbijgedragenaandeaanscherpingvandewettelijkeEPC.Wehebbenalsstedenlatenziendathetkan,waardoorhetRijkinstaatwasafsprakentemakenendieomtezetteninregelgeving;
• VoorhetGZG-terrein,Willemspoort,BoschveldenOrthen-Linkszijnenergiestudiesuitgevoerd.Geziendeaanscherpingvandeenergie-eiseninhetbouwbesluitzullenindezeprojectenwoningenwordengerealiseerdmeteenEPCvan0,6of0,4,conformhetbouwbesluit.
• 2pilotprojectenmetenergieneutralewoningenzijnontwikkeld(Meerendonk,DeLanen),maarblekenniethaalbaarvanwegederecessieindebouw.
• Energieneutralenieuwbouwkomtsteedsmeerinhetbereikvancorporatiesenparticulierenenisverplichtvanaf2020.Degemeentestimuleerteninformeertparticuliereopdrachtgeversencorporaties,onderanderebinnenhetprojectVrijSpel(JanSluyterscomplex).
4. nieuwe woningen
Gerenoveerde woning, nu energieneutraal: een besparing van € 200 per maand op de energierekening.
5. Bestaande woningen
13
14
In ’s-Hertogenbosch staan ca. 65.000 woningen. Ongeveer de helft zijn huurwoningen en de helft koopwoningen.
Feiten en CijFers• Totaalzijnerca.6150woningenenergetischverbeterd.
• Tussen2009en2014zijn3150particulierewoningenenergetischverbeterd.
• Eind2014hadden7.200corporatiewoningenenergielabelAofB.Hetaantal‘verbeterdewoningen’isnietbepaald,doordatdemethodiekvandeenergielabel-bepalingenkelemalenisaangepast.Geraamdwordtdatdewoningcorporaties3.000woningenhebbenverbeterdtotminimaalenergielabelB.
• Tussen2008en2014zijnca.1500woningenvoorzienvanzonnepanelen.
• In’s-Hertogenboschzijnin2014deeersteparticuliereNul-op-de-meter-renovatiesgerealiseerd.
• Tussen2009en2011hebben3650huishoudenindividueelbesparingsadviesgekregen.Ditleverdeeenenergiebesparingopvanca.10%vanhethuishoudelijkenergieverbruik.
de weG erNaartoevan energiebesparing naar woonlastenBijdewoningcorporatiesisuitonderzoekgeblekendatdewoonlastenvanhuurdersonacceptabelhoogzijn.Ditwasdeaanleidingvooreenbreedwoonlastenakkoordvancorporaties,gemeenteenhethuurdersplatform.Dewoonlastenmoetenomlaag,enenergiebesparinglevertdaarineengrootaandeel.
5. Bestaande woningen
De eerste particuliere Nul-op-de-meter rijwoning
in Nederland staat in ‘s-Hertogenbosch
Bossche Energie-subsidie: ruim 2500 woningeigenaren ontvingen subsidie voor energiebespa-rende maatregelen, zoals isolatie.
doelstelliNGeN• Klimaatneutralegebouwdeomgevingin2035.
sub-doelstelliNGeN• Jaarlijksminimaal1200tot1500woningenopwaarderentotenergielabelB.Hetgaathieromparticulierwoningbezitenwoningenvancorporaties;
• Hethuishoudelijkenergieverbruik(niet-gebouwgebondengebruik)metminimaal10%teverlagen.
15
van een beetje besparen naar nul-op-de-meter (nom)Particulierenwoningeigenarenziensteedsmeernutennoodzaakomhunenergierekeningomlaagtebrengen.Eenbelangrijkeontwikkelingisinganggezet:destroomversnelling.Degemeente‘s-Hertogenboschheeftinseptember2014dedealStroomversnellingKoopwoningenondertekend.Vervolgensis’s-Hertogenboschinjuli2015aangeslotenbijdeBrabantseDealNulopdeMeter(huur-enkoopwoningen).OokdewoningcorporatieZayazenBrabantWonenhebbendezedealondertekend.ZijgaanexperimenterenmetderenovatievanwoningennaarNOM.Hetdoelisomenergieneutraleoftewelnulopdemeter(NOM)–renovatievanbestaandewoningenterealiseren.
vraag en aanbod verbindenDestroomversnellingzichrichtmetnameopeenindustriëleaanpakvanna-oorlogserijwoningen.HetPlatformEnergieNul73richtzichopmaatwerkvooroverigewoningeigenarendieenergieneutraalwillenwonen.Overigensisenergieneutraalgeendoelopzich;hetgaatomcomfortabelenbetaalbaarwonen.
Wijkgerichte aanpakEnandereontwikkelingvanaf2013isdewijkgerichteaanpak,dieisopgezetdoorhetconsortiumSlimmeBuurtenwaarindegemeenteheeftsamengewerktmetEnexisendeEnergiecoöperatie073.DeSlimmeBuurtheeftzichingezetvoorbewustwordingenhettreffen
vanenergiebesparendemaatregelenbijburgers.Hetprojectisafgelopenop1januari2015maarheefteenvervolggekregenmethetregionaleVNG-trajectBrabantWoontSlim,waarin18gemeenteneneengrootaantalenergiecoöperatiesenmarktpartijenparticiperen.
WoonlastenakkoordMetwoningcorporatiesisgewerktaaneenbredewoonlastenaanpak,dieinapril2014heeftgeresulteerdineenWoonlastenakkoord.OnderdeelhiervanishetwoonlastenexperimentdatisuitgevoerdsamenmetwoningcorporatieZayaz;hierbijwordtderenovatievanbijna60woningennaarenergieneutraalvoorbereid,metwoonlastenverlagingenwaardecreatiealsuitgangspunten.
Project EnergieNul73: woning-eigenaren
en bedrijven werken samen aan energie-neutraal renovaties
van woningen.
Communicatieprojecten om energiebesparing en zon-nepanelen te stimuleren: Watt ’n besparing!, Energieke buurten, Energy Battle, info-avonden zonnepanelen, energieworkshops voor huurders, programma Slimme Buurt (met o.a. Enexis en Energiecoöperatie 073).
5. Bestaande woningen
4
9
2
8
1
1
4
6
1
1
5
5
7
3
9
2
5
2
7
3
4
8
6
6
3
3
3
37
35
34
3131
33
32
33
38
36
30
30
25
20
27
11
15
2322
2820
27
29
29
28
21
26
24
18
22
1413
26
23
17
16
12
10
18
17
1519
16
14
21
11
10
1312
23
22
24
25
19
Warmte Koude OpslagWKO gesloten systeem
WKO open groot systeem
WKO open klein systeem
Overzicht warmte-koude opslag systemen (WKO).
6. duurzame energie
WKO gesloten systeem
WKO open groot systeem WKO
open klein systeem16
17
doelstelliNGeN• 30%duurzameenergiein2050.
sub-doelstelliNGeN• Warmte-koudeopslag(WKO)indebodem:indientechnischmogelijkwordtinallenieuwbouwWKOtoegepast,metenergie-zuinigekoelingindezomer;
• Hetbenuttenvanalleindegemeenteofregiobeschikbarebiomassavoorenergieopwekking;
• HetrealiserenvanwindturbinesopTreurenburgenDeBrand;• Hetontwikkelenvaneenregionaleduurzameenergieaanpak;• 1000gebouweigenarendiezonne-energietoepassen,zomogelijkmedegefinancierdmetlandelijkesubsidie.
Feiten en CijFersde stand van zaken is als volgt:• Erzijn41grotewarmte-koudeopslag(WKO)installatiesen34kleinereinstallaties.
• DebiomassacentralevandeAfvalstoffendienstverwarmtgebouwenopbedrijventerreinTreurenburg.BijderioolwaterzuiveringvanWaterschapAaenMaasenderioolwaterzuiveringvanHeinekenwordtbiogasgeproduceerd(gerealiseerdvoor2008).
• DewindturbineTreurenburgisgerealiseerdeningebruikgenomenin2011.VoordewindturbinesopDeBrandiseenvoorontwerp-bestemmingsplanvastgesteldin2014.
• Erisnoggeenregionaleduurzameenergieaanpakontwikkeld,omdatdeanderedoelstellingenprioriteithebbengekregen.Deregionaleaanpakstaatopdeplanningvoor2015;
• Aantalgebouwenmetzonnepanelenca.1.500woningenen10bedrijfsgebouwen.
De windturbine Treurenburg is in 2011
in gebruik genomen en levert jaarlijks
ca. 4,5 miljoen kWh groene stroom.
6. duurzame energie
6. duurzame energie
18
Hoeveel duurzame energie levert dit op?Totaalwordternaarschattingjaarlijksdevolgendehoeveelheidduurzameenergiegeproduceerd:• Elektra:
• 3.250.000kWhzonnestroom.• 4.500.000kWhwindenergie.• 2.400.00kWhstroombespaarddoorduurzaamopgewektekoudedoorwkoinstallaties.
• Gas:• m3biogas(2.400.000m3aardgas-equivalent).• m3aardgasbespaarddoorduurzaamopgewektewarmtedoorWKO-installaties.
de weG erNaartoeInvoorbereidingzijndeplannenvoorwindmolensopDeBrand(vooront-werp-bestemmingsplan),windmolensopDeRietvelden,TreurenburgenHeesch-West.Ookzijnwebezigmetdevoorbereidingvanhetplaatsenvanzonnepanelenopveelmeergemeentelijkepanden.WaterschapAaenMaas,HeinekenendeAfvalstoffendienstwerkenaanhetbenuttenvanbiogasvoordebrouwerijvanHeinekenenaanhetbenuttenvanbiogasalsbrandstofvoorvuilniswagens.
Ophetgebiedvanduurzameenergiezijnnieuwemogelijkhedenvoordestadverkend.GeothermiealsduurzameenergiebronvanenkelekilometersdiepteisvergaandonderzochtinsamenwerkingmetdewoningcorporatiesenHeineken(alsgezamenlijkeafnemervanwarmte)enEssent.HelaasbleekdeondergrondinDenBoschnietgeschiktvoordezetechniek.Erisgekekennaargrootschaligetoepassingvan
zonnepanelenopdeBrabanthallen.Ditheeftweltotmeerkennisgeleid,maarnogniettotmeeropwekkingvanduurzameenergie.
OmhetgroteWKO-potentieelvandeondergrondvan’s-Hertogenboschtebenuttenisdejuistekennisenervaringnodig.Omdecomplexetechniektestimulerendoenwe,samenmetpartnersuithetBosscheEnergieconvenant,aanonderzoekenkennisoverdracht.
Tenopzichtevandeperiodevoordestartvanhetklimaatprogrammaishetinitiatiefvanuitdestadforstoegenomen.DaarwaardewindturbineTreurenburgnogeenvollediggemeentelijkeinitiatiefwas,heeftnueenaantalbedrijvenopDeRietveldenhetinitiatiefgenomenomwindmolensteontwikkelen.Energiecoöperatie073heeftookhetplanomwindmolenstegaanexploiteren.HieroverwordengesprekkengevoerdmetonderanderedegemeenteendeinitiatiefnemersopDeRietvelden.
Zonnepanelen op woningen.
7. Bedrijven
Deelnemers van het Bossche Energieconvenant krijgen uitlegover het zonne-dak van Heineken.19
20
7. Bedrijven
doelstelliNGeN• Klimaatneutralegebouwdeomgevingin2035enklimaatneutralestadin2050.
sub-doelstelliNGeN• Voornieuwebedrijvenisdeambitieeenenergiebesparingvan25%tot50%(gebouwgebondenenergieverbruik);
• Allebedrijven(middelgroteengroteenergieverbruikers)voldoenaandewettelijkeenergie-eisen;
• 20-40%energiebesparingbij1000bestaandebedrijveninutiliteitsgebouwen/MKBin2015.Kostenbesparingvoorbedrijven,doorinvesteringeninenergiebesparingtestimuleren;
• Benuttenvankansenvoorhetbedrijfslevenopdegroeiendemarktvoorduurzameenergieenenergiebesparing.
Feiten en CijFers• Nieuwebedrijfsgebouwenzijn20tot50%energiezuiniger(afhankelijkvandefunctievanhetgebouw)dangebouwendiein2008werdengebouwd,doordatdewettelijkeenergienormvoorbedrijfsgebouwen(EPC)isaangescherptin2009enin2015.
• Intotaalzijner600tot700bedrijven(gemeentelijktoezicht)en200bedrijven(toezichtomgevingsdienst)dieaandewettelijkeenergie-eisenmoetenvoldoen.Erzijn327bedrijvengecontroleerd(informatie/toezicht/handhaving),waardoorerintussen278voldoenaandewettelijkeenergie-eisen.
• DedeelnemersvanhetBosscheEnergieconvenanthebbengezamenlijk10%energiebespaard.
• Bedrijvenlijkenduurzaamheidsteedsmeeralskanstegaanbenutten.EenvoorbeelddaarvanisdeoprichtingvaninnovatiecampusSPARK.
de weG erNaartoeBossche energieconvenant (BeC)57BedrijveneninstellingennemendeelaanhetBosscheEnergieconve-nant.Naastenergiebesparinglevertdatdedeelnemerskennisuitwisse-lingenkennisontwikkeling.Gezamenlijkwordenduurzameenergiepro-jectenuitgewerkt.Eenprojectaanjager(gefinancierddoordedeelnemersendegemeente)helptdedeelnemersprojectenterealiseren.Stagiairesvandeelnemendeonderwijsinstellingenlopenstagesbijdedeelnemendebedrijven.Indeafgelopen4jaarzijntientallennetwerkenkennis-bijeenkomstengeorganiseerd,waaronderhetjaarlijkseBosscheEnergiecongresinsamenwerkingmetwerkgeversorganisatieBZW.
Uitreiking BEC-prijs aan studenten tijdens
jaarlijkse Bossche Energiecongres.
21
7. Bedrijven
initiatief bij bedrijvenBedrijvennemensteedsmeerhetinitiatiefomenergieprojectenoptezetten,ofnemenhieraandeel.Degemeenteheeftveelaleenonder-steunenderol.Enkelebelangrijkeprojectenwaarinbedrijven,overhedeneninstellingeninsamenwerkenzijn:haalbaarheidsstudiegeothermie,biogasbenuttingrioolwaterzuivering,benuttenrestwarmteSportiom,elektrischautodeleninPaleiskwartier(zieverderhoofdstuk8:VerkeerenVervoer),haalbaarheidsstudiezonnepanelenBrabanthallen,windenergieDeBrand,windenergieDeRietvelden.(zieverderhoofdstuk6:Duurzameenergie)
marktontwikkeling en innovatieDemarktvoorduurzameenergieenenergiebesparinggroeit.BouwbedrijvenhebbenwegestimuleerdomenergiezuinigerenovatiesaantebiedenmetdeBosscheenergiesubsidie,endeprojectenSlimmebuurtenEnergieNul73(ziehoofdstukwonen).InsamenwerkingmetHeijmans,deprovincieNoord-Brabant,TU/eenAvanshogeschoolhebbenwedeinnovatiecampusSPARKopgezet.
Samenwerking Waterschap Aa en Maas, Heineken en de Afvalstoffen-dienst voor het leveren en afnemen van biogas en duurzame warmte.
8. verkeer en vervoer
Elektrische binnenstadbus.22
23
8. verkeer en vervoer
doelstelliNGeN• Klimaatneutralestadin2050.
sub-doelstelliNGeN• VerminderingvandeCO2uitstootvanrondde3%methethuidig(voorgenomen)beleid(doorstroomassen-modeluitdekoersnota).
• Groeivanhetfietsverkeerin2020naar44%vanalleinterneverplaatsingenen;
• Groeivanhetopenbaarvervoernaar16%vanalleexterneverplaatsingen;
• Inzettenopaardgasvoorhetgemeentelijkewagenpark,vooralvanwegedeluchtkwaliteit.Vergroeningvanhetgemeentelijkwagenparkzoalsvastgesteldindenota(uitwerkingvergroeninggemeentelijkwagenpark);
• Handhavingverkeers-envervoersmanagementbijbedrijven;• Reductieautoverkeermet10%(Koersnota).
Feiten en CijFersautoverkeer, fietsverkeer, openbaarvervoerJaarlijkswordterindestad500miljoenkmgeredenopgemeentelij-kewegenmetauto’s,vrachtauto’senanderevoertuigen.DitleverteenCO2-uitstootopvan140.000tonuitdeuitlaaten1.065.000tontotaal,inclusiefproductievanbrandstoffen.DeverminderingvandeCO2-uit-stootalsgevolgvanmindervervoerisnognietbepaald.Hetaandeelfietsverkeerenopenbaarvervoerzalin2015wordenbepaald.
afvalinzamelingVervangingeuro5-dieselwagensdoorgroengas,ca.68%CO2-reductiepervoertuig.Introductievanondergrondsecontainers,57%CO2-reductiedoorefficiëntereinzameling.
de weG erNaartoeDeactiviteitenrondomnul-emissieopenbaarvervoerheeftdevolgendezakenopgeleverd:• Technischepilotmetgrotedraadloosoplaadbaretransferium-bus(effectCO2-uitstootnihil).
• Drieelektrischebinnenstad-busjes(nieuwevervoersmodaliteitdusmeerCO2-uitstoot).
• Ervaringopgedaanmetgroengasafval-inzamelwagens.• Positionering’s-Hertogenboschalsstadmetelektrischebussen.• Infaseringelektrischetransferiumbussen(startmet3stukseind2015).• Ervaringenkennisoverimplicatieselektrischopenbaarvervoer.• (Lokaal)bedrijfslevenbetrokkenbijontwikkelingelektrischebussen.• Deelauto-systemenzijngestimuleerd.• WinnaarNationaleE-Award.
Duurzame voertuigen (elektrisch en groen
gas) gemeente ‘s-Hertogenbosch.
